METODYKA
czy fonologicznych. Model kompetencji komunikacyjnej stał się ważnym punktem odniesienia, co doprowadziło do rozwoju podejścia komunikacyjnego w nauczaniu języka i pojawienia się fali komunikacyjnej. Język jest w niej definiowany jako komunikowanie się, które zależy od opanowania umiejętności mówienia, rozumienia, czytania i pisania po to, aby osiągnąć różne cele w różnorodnych kontekstach. Skuteczny nauczyciel to ten, który przygotowuje uczniów do posługiwania się językiem w celach komunikacyjnych, a lekcje w szkole są miejscem prób i błędów do odgrywania zadań komunikacyjnych, podobnych do tych, które uczniowie mogą napotkać w przyszłości. Z perspektywy czasu wiemy, że nie wszystkie założenia fali komunikacyjnej okazały się trafne. Na skuteczność nauczania komunikacyjnego wpływa to, kim uczniowie są, dlaczego uczą się języka obcego, czy i jak bardzo ich potrzeby są określone i odnoszą się do bliskiej przyszłości. Pisząc o dylematach nauczycieli i rozczarowaniu komunikacyjnym nauczaniem języków obcych, Hanna Komorowska (2003) wskazała na rozczarowania nauczycieli spowodowane banalną tematyką życia codziennego podejmowaną na lekcjach, obiecywaniem uczniom płynności i swobody komunikacyjnej, której nie osiągają, a tym uczniom, którzy płynność uzyskują, zagrożeniem etykietowania i zażenowania z powodu błędów popełnianych na skutek fosylizacji. Zaproponowana w tym opracowaniu fala trzecia – zwana falą globalizacji – nawiązuje do współczesnych zmian społeczno-politycznych, niepozostających bez wpływu na nauczanie języków obcych. W fali globalizacji język jest „zasobem” posługującej się nim osoby nabytym w celu osobistego rozumienia świata, potrzebnym do eksploracji treści, udziału w projektach edukacyjnych, korzystania z nowych technologii. Skuteczne nauczanie także ulega przedefiniowaniu. Ważne jest teraz nauczanie języka do celów uznanych przez ucznia za własne, stanowiących dla ucznia osobistą wartość, z możliwością wykorzystania w nowych sytuacjach, także po latach, gdy nie pamięta się szczegółów (Wiggins, McTighe 2005: 342, za: Matsushita 2014). Podkreśla się zaangażowanie uczniów powodujące głębsze uczenie się niż w fali komunikacyjnej, zaś zadaniem skutecznego nauczyciela jest projektowanie sytuacji dydaktycznych, o których uczeń powie „Lubię te lekcje, bo jestem zaangażowany, nawet jeśli czasami jest trudno”. Skuteczne nauczanie języków obcych dzisiaj
W przeciwieństwie do fali komunikacyjnej, współczesne skuteczne nauczanie języków obcych powinno być nauczaniem głębokim, opartym na umiejętnościach
wyższego rzędu, dialogu, niezależności i krytyczności w myśleniu. Nie chodzi tu o wprowadzenie wielu metod czy aktywności podczas lekcji, które zajmują czas, choć przyczyniają się do niewielkiego przyrostu wiedzy. Ważne jest raczej, aby nauczanie było angażujące i głębokie, a nie wyłącznie angażujące. Wykorzystując koncepcje zaproponowane przez Entwistle (2009) i Matsushitę (2014), można zdefiniować współcześnie rozumiane skuteczne nauczanie, w którym: — obiektem uczenia się jest świat, gdzie uczniowie wchodzą w interakcje z innymi; — uczniowie starają się łączyć nową wiedzę z tym, co już znają z własnych doświadczeń, i z tym, co będzie ważne w przyszłości; — promuje się badanie argumentów i odkrywanie prawidłowości przez samych uczniów; — uczniowie rozwijają świadomość dotyczącą ich własnego rozumienia danego zagadnienia. W takim nauczaniu nie ma miejsca na traktowanie wiadomości jako oderwanych kawałków wiedzy czy bezrefleksyjnego rutynowego uczenia się na pamięć, co stanowiło normę w podejściu lingwistycznym, a nawet brak jest miejsca na doświadczanie niepotrzebnego stresu. Jest to uczenie heurystyczne, oparte na rozwiązywaniu problemu, doświadczaniu eksploracji, przebiegające w dyskusji, debacie, pracy w grupie, które to działania rozwijają współcześnie ważne umiejętności (np. umiejętność komunikowania się czy rozwiązywania problemów) i postawy (np. postawę przywództwa czy pracy zespołowej). Przy spełnieniu tych warunków uczniowie mają więcej możliwości aktywnego zainteresowania się treścią i dostrzeżenia wartości języka obcego jako przedmiotu szkolnego czy zadań wykonywanych na lekcjach tego przedmiotu. Rozwiązania dydaktyczne, które wpisują się w skuteczne nauczanie języków obcych w dobie globalizacji, zwłaszcza w przypadku nauczania uczniów ambitnych, powinny spełniać jak najwięcej kryteriów prowadzących do głębokiego i osobistego rozumienia wiedzy. Ponieważ motywacja jest sprawą indywidualną i wewnętrzną, łatwiej jest nauczycielowi stworzyć kontekst nauczania uznawany przez uczniów za motywujący, niż uczniów zmotywować, co nie oznacza tego samego. Stworzenie motywującego kontekstu nauczania można osiągnąć m.in. poprzez: 1) regularne wymaganie od uczniów połączenia wiedzy otrzymywanej (internalizacji) z tym, co zrozumieli, poddali refleksji i są w stanie sami wyrazić (eksternalizacją); 2) położenie nacisku na myślenie wyższego rzędu (analizę, syntezę, ewaluację) i zadania angażujące umysł (minds-on), bardziej niż na ruch (hands-on)
54 5/2019
