Kreatywność to... by Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

„Kre a t to… ywno ” ść

B e ne f icj „M ł odz enci progra mu ież w d ział an iu”

o kreaty wności i innowacyjności

SPIS TREŚCI

Bardzo krótkie wprowadzenie .........1 Get involved for children in need .........2 AdDiver sity .........5 Re’Cycling – uzdrawiające koł a dla świata .........8 WORLD MUSIC NOTES .........11 Happy Sad .........14 Młodzi Kreaty wni .........17 Peers… Action! .........20 Poz ycja Młodzieżow ych Rad w Polsce ....... ..22

„Młodzież w działaniu” to program Unii Europejskiej, dzięki któremu młodzi ludzie w wieku 13-30 lat mogą realizować swoje pasje, rozwijać umiejętności i zdobywać nowe doświadczenia w czasie wolnym od nauki. Program adresowany jest również do osób pracujących z młodzieżą oraz organizacji działających na rzecz młodzieży. Program wspiera finansowo i merytorycznie działania podejmowane poza szkołą i poza uczelnią, czyli edukację pozaformalną. Projekty zgłaszane do programu są przygotowane i realizowane przez młodzież lub też planowane z myślą o niej. Angażują młodych ludzi od pierwszego pomysłu do zamknięcia wszystkich związanych z nimi formalności. „Młodzież w działaniu” zachęca do podejmowania przeróżnych wyzwań, począwszy od międzynarodowej wymiany młodzieży, wyjazdu na wolontariat europejski poprzez organizację inicjatyw na rzecz lokalnej społeczności, szkoleń, seminariów aż po spotkania i debaty z osobami odpowiedzialnymi za politykę młodzieżową. Za realizację programu w Polsce odpowiada Narodowa Agencja Programu „Młodzież w działaniu” funkcjonująca w ramach Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji.

www.mlodziez.org.pl Projekt graficzny: Justyna Marciniak Opracowanie i redakcja tekstu: Karolina Rutkowska Nakład: 1000 egz. Druk: ARGRAF Sp. z o.o. ISBN 978-83-60058-67-1 Autorami zamieszczonych tekstów i zdjęć są beneficjenci i uczestnicy programu „Młodzież w działaniu”.

Ta publikacja została zrealizowana przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko jej autorów i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za zamieszczoną w niej zawartość merytoryczną. PUBLIKACJA BEZPŁATNA

Bardzo krótkie wprowadzenie… Rok 2009 został ogł oszony Eur opejskim Rokiem Kreaty wności i Innowacji. Celem jego obchodów był o wspieranie działań zmier zającyc h do promowania kreaty wnych i innowacyjnych pos taw jako tych, które pomagają w roz wijaniu kompetenc ji osobistych, zawodowych i spo łecznych. Z tej okazji zapytaliśmy benefic jentów programu „Mł odzież w działaniu” – młodych, akt ywnych ludzi – czym są dla nich te dwa pojęcia, jak je def iniują i w jaki sposób są widoczne w ich działaniach. Oka zuje się, że mimo pierwszych nar zucających się skojar zeń, wcale nie tak łatwo zdefiniować kreaty wność i innow acyjność, a staje się to jeszcze trudniejsze, kiedy próbuj emy zastosować je do opisu własnych działań. Co może ubiegać się o miano najbardziej kreaty wnego i innowacy jnego przedsięw zięcia? Wymiar tych dwóch określeń zm ienia się w zależności od konkretnej sytuacji. Dla jednych kreaty wne będzie działanie dotyczące rzadko podejm owanej tematyki, realizowane za pomocą niekonwencjo nalnych metod, w wielokulturowej grupie, prowadzą ce do nieoczekiwanych, twórcz ych rezultatów. Dla innych samo podjęcie działania i skorzystanie ze środków europejskiego programu w miejscu, w którym do tej por y nic się nie działo, będzie wyjątkow ym i innowacyjnym pos unięciem. W niniejszej publikacji zamieszcz amy osiem odpowiedzi naszych beneficjentów na zadane im pytania wraz z opisanymi przez nich w tym kontek ście projek tami, realizowanymi w ramach programu „Młodzież w działaniu” w 2009 r. Poz walają one nie tylk o zorientować się w jaki sposób młodzież odnosi się do tematu kreaty wności i innowacji, ale również prezentują na tych zaledwie kilku prz ykł adach różnorodność i bog actwo podejmowanych przez młodych ludzi inicjaty w. Mamy nadzieję, że zainspirują one innych do działania i samodzielnego zmier zenia się z tematem kreaty wnośc i i innowacyjności.

d e e n in n e r d il h c Get involved for

m się krea n zy r ja o k m zy Z c nowacyjność? aty wność i in pewno jest a n że y, m ża a Uw goś nowego. to twor zenie cze zainteresoże o m o c ś, o g Cze . Do naszych wać wielu ludzi y zaangam e c h c w ty ja inic cej osób, by żować jak najwię celu twow ć ła a zi d ie ln ó wsp amy nadzieję, r zenia dobra. M mnażane, że że będą one po acja czegoś nastąpi kontynu y, że nasza m zy r ie W . o g e r b do awi, że dzieci kreaty wność spr będą szczęilę w h c z ze r p ć o ch na to, by było śliwsze. Liczymy h pr zedsięic k ta j e c ię w z a r co sprawiać inwzięć, bo war to jest bardzo To . ść o d a r m ny adość dzieci! ważne – dbać o r

Nasze hasło to ZAANGAŻUJ SIĘ DLA DZIECI POTRZEBUJĄCYCH!

hildren in need ch Get involved for k” Fundacja „Wiatra z zc os dg By ietnia 2009 r. 28 marca – 5 kw

Wymiany młodzieży są wspaniałą okazją, aby spotkać nowych ludzi z zagranicy, poznać ich kulturę i współpracować na warsztatach... Krótko mówiąc są czymś wyjątkowym, ale dla nas to za mało, chcieliśmy czegoś więcej! Nasze hasło to ZAANGAŻUJ SIĘ DLA DZIECI POTRZEBUJĄCYCH! Naszym celem był uśmiech tych dzieci, które są na co dzień w trudnych sytuacjach. Ale po kolei... Koordynatorów z organizacji partnerskich (Bułgaria, Estonia, Turcja i Włochy) znaliśmy z różnych innych projektów. Aktywni ludzie, każdy z nich ma mnóstwo wspaniałych pomysłów; szybko znaleźli się chętni do prowadzenia warsztatów, których celem było wspólne opracowanie przedstawienia dla dzieci. Wybraliśmy dwa miejsca w Bydgoszczy, gdzie zaprezentowaliśmy nasze dzieło: w Wojewódzkim Szpitalu Dziecięcym oraz w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 3. Podczas naszego projektu odbywały się dwa warsztaty stałe, które trwały

przez kilka dni aż do próby generalnej; warsztat teatralny uczył, jak wejść w zwierzęcą rolę, natomiast uczestnicy warsztatu medialnego dokumentowali wszystkie działania wymiany i zrobili krótki film o niej. Jedna grupa uczestników miała różne, kilkugodzinne warsztaty z teatru kreatywnego, rękodzieła, tańca i śpiewu. Dodatkowo w szkole specjalnej zaplanowaliśmy prowadzenie warsztatów dla uczniów. Na próbie generalnej wszyscy się spotkali, aby połączyć te „kreatywne puzzle” w jedno wspólne dzieło. Nasze pierwsze przedstawienie w Szpitalu odbyło się w kaplicy. Do sali przyszły dzieci z oddziałów, ich opiekunowie i personel szpitala. Uczestnicy wymiany tańczyli, śpiewali tureckie piosenki i byli aktorami. Odgrywali przeróżne historię rozśmieszając dzieci. Chcieliśmy, by mogły choć na chwilę zapomnieć o swych troskach, problemach i chorobach. Niestety nie wszyscy mali pacjenci mogli pojawić się na przedstawieniu, wobec tego grupa delegatów zaczęła wędrować po oddziałach bawiąc się, żartując, rozmawiając i spędzając czas z maluchami. Na twarzach najmłodszych mogliśmy zobaczyć uśmiech i radość. Sprawiło nam to ogromną przyjemność. Drugim miejscem był Specjalny Ośrodek

apaniałą okranis w ą s y ż młodzie zi z zag Wymiany potkać now ych ludółpracować zją , aby s ć ich kulturę i wsp wiąc są cy, pozna tatach... Krótko móas to na warsz jątkowym, ale dla n ięcej! czymś wy hcieliśmy czegoś w za mało, c

Szkolno-Wychowawczy. Niektórzy z podopiecznych tego ośrodka mieszkają tam, gdyż nie mają rodzin, inni są niepełnosprawni... Na początku uczniowie i wychowankowie przedstawili nam swój program artystyczny: zagrali na instrumentach i zatańczyli. Niesamowite było to, jak byli szczęśliwi, że ich odwiedziliśmy. Następnie podzieliliśmy się na grupy i poprowadziliśmy dla nich warsztaty. Była to m.in. nauka żonglowania, warsztaty taneczne i muzyczne, gry i zabawy. Później zaprezentowaliśmy nasze przedstawienie, a dzieci śmiały się i uśmiechały. Pracownicy ośrodka i dzieci żegnały nas z wdzięcznością i płaczem. Staramy się nadal utrzymywać kontakt z tym ośrodkiem. Dzieci to najbardziej wdzięczni odbiorcy takich przedsięwzięć. Cieszymy się, że mogliśmy sprawić im tyle radości i że na ich twarzach pojawił się uśmiech. Dla nas to największa nagroda. Yıldız z Turcji (warsztaty „Creative drama”): Staraliśmy się pokazać, jak możemy wykorzystać kreatywną grę, gdy pracu-

jemy z dziećmi. Pozwoliłam im użyć własnych pomysłów do stworzenia swoich ról. Próbowałam skłonić ich do obserwowania tego, jak inni rozumieją to zadanie. W ten sposób mogli się na sobie wzorować. Pınar z Turcji (oprócz tanecznych warsztatów dla uczestników wymiany Pınar poprowadziła również warsztaty dla dzieci ze szkoły specjalnej): To było niesamowite, nie znaliśmy żadnego wspólnego języka, ale rozumieliśmy się dzięki tańcu. Używaliśmy naszych ciał i mimiki w rozmowie i zabawie. Dzieci odprężyły się i pokazały swoje uczucia tańcem. Güvenç: Jestem nauczycielem muzyki w przedszkolu. Dzieci zwykle są w stanie skupić się przez ok. 20 minut. Aby utrzymać ich koncentrację, bawimy się, używając części piosenki, której chcę ich nauczyć. W moim warsztacie nauczyliśmy się koncentracji oraz śpiewania tureckiej piosenki farmerskiej. Świetnie się bawiliśmy! Dziękuję wszystkim! Gosia Gorecka i Sophie Teske

atywność i innoChoć py tanie: czym jest kre n sposób konieczwacyjność? narzuca w pewie (lub pr zynajmniej ność odpowiedzi kreaty wnej się, że pojęcia te kreaty wnej w formie), okazuje Kreatywność to rozumiane są dosyć podobnie. oryginalny sposób pr zedstawianie w ciekawy i zystywanie czezw ykł ych zagadnień oraz wykor sób. To tak że zagoś we wcześniej nieznany spo e do nich nawiąbawa z konwencjami, świadom e działania osoby zywanie, łączenie itp. Wszystki ność odkry wania kreaty wnej cechuje intensyw w. Innowacyjność nowych pr zestrzeni i środkó łkowicie nowego, zaś to tworzenie czegoś ca wiązuje do tego, co tylko w subtelny sposób na owacyjnych dziaco znane. Podejmowanie inn drówką, która nie łań jest nie lada pr zygodą, wę rowadzić, lecz to wiadomo dokąd może nas zap jmowania wysiłku właśnie ona skł ania do pode . Efekt może boi próbowania czegoś nowego ze oczekiwania. wiem pr zejść nasze najśmiels ość kojarz y się Niektórym z nas innowacyjn ym, z początku z czymś pozornie abstrakcyjn że pr zynieść janiewyglądającym na coś, co mo fazach zmieniająkieś kor zyści, lecz w dalsz ych prowadzącym do cym postać i niespodziewanie oczekiwanych efektów.

ormacji Sporo inf my też uz yskaliś uż y wając na migi i i ws z ys tmies zank ych nam kich znan jęz yków.

AdDiversityracy Młodzieży Centrum Współp Garczyn, Gdańsk 09 r. 5-13 września 20

Kreatywność bądź jakby to powiedzieli nasi partnerzy z Węgier: kreativitását, Litwy: kūryba, Łotwy: jaunrade, Bułgarii: креативност, Włoch: creativitá, czy z Portugalii: criatividade, była bardzo ważnym elementem projektu „AdDiversity”. Sam cel naszej wymiany – reklama społeczna, wymuszał nowatorskie spojrzenie na rzeczywistość. Co więcej, jej tematyka – i ważna i poważna – również wymagała kreatywnego podejścia. Realizacja projektu i osiągnięcie założonych celów stanowiło dla nas nie lada wyzwanie, dlatego metody pracy w grupie, wyszukane w książkach i na stronach internetowych, zostały twórczo wymieszane, zmiksowane i doprawione. Oto opisy kilku z nich.

Naszą przebieżkę warsztatową zaczynamy od wstępu do reklamy. Przebieżkę, i to w sensie dosłownym, mieli bowiem uczestnicy wymiany, którzy by dowiedzieć się, czym jest reklama, poznać jej krótką historię, ustalić, jakie są jej podstawy, a przy okazji przekonać się, jak bardzo reklama społeczna może zaskakiwać, musieli biegać od jednego punktu z zadaniami, ukrytego na rozległym terenie ośrodka, do drugiego. Każde zadanie pozwalało pochwalić się zdolnościami plastycznymi, fantazją, umiejętnością zabawy ze słowem. Była to także doskonała okazja do integracji międzynarodowej grupy. W innym zadaniu uczestnicy podzieleni na grupy mieli zaadaptować wybrany teren ośrodka i stworzyć tam „wioskę”. To, jak wioska wyglądała, zależało od dwóch elementów: „danych statystycznych” na temat problemów „społeczności” wybranej wioski oraz niczym nieskrępowanej wyobraźni

uczestników. Były więc miejsca, gdzie brakowało przedszkoli i takie, w których najbardziej doskwierało zanieczyszczenie środowiska. Uczestnicy odwiedzali się nawzajem, by obserwować, co trapi mieszkańców danego miejsca, a następnie tworzyli kampanie, które odpowiadały na ich potrzeby. Po tym zadaniu – swoistej próbie generalnej – wybraliśmy się do Kościerzyny, by poznać problemy jej społeczności. Zadanie wymagało podziału na grupy zbierające informacje w mieście, wśród nich były też tzw. „grupy wyzwania”, bez wsparcia językowego, które podeszły do sprawy w bardzo ciekawy sposób. Byliśmy dość sprytni, by zdobyć informacje w lokalnych szkołach językowych – stwierdziła uczestniczka jednej ze wspomnianych grup, pochodząca z Węgier Vanda Kovacs. Sporo informacji uzyskaliśmy też na migi i używając mieszanki wszystkich znanych nam języków – dodała. Po tych zadaniach wiedzieliśmy już, po co jest reklama społeczna i jakie są jej funkcje, mieliśmy kompetencje, które pozwalały poznać potrzeby lokalnych społeczności. Do stworzenia własnych kampanii brakowało tylko narzędzi. Brak milionów na koncie sprawił, że po raz kolejny musieliśmy

postawić na kreatywność. Zostały więc zaprezentowane i przećwiczone metody właściwe dla guerrilla marketing, np. żywa biblioteka i Loesje, a cały dzień wypełniły organizowane w najbardziej zaskakujących momentach flash moby. Prezentacja tych metod była ostatnim elementem układanki potrzebnym do świadomego planowania własnych kampanii. Pomysłowość wykraczała daleko poza plakaty i filmiki. W przygotowanych przez uczestników kampaniach nie zabrakło bowiem takich elementów jak performance, kampanie szeptane, logotypy pojawiające się w najwymyślniejszych miejscach itp. Równie zróżnicowana była także tematyka kampanii: od ochrony środowiska począwszy, na promocji nauki języków obcych skończywszy. Tak naprawdę jednak kreatywnością musieliśmy wykazywać się od samego początku, zanim jeszcze została wypełniona pierwsza rubryka w formularzu wniosku, ponieważ musieliśmy zdecydować jak połączyć siły aż siedmiu partnerów z różnych krajów, aby praca była efektywna i w jak największym stopniu odpowiadała zainteresowaniom osób, które miały wziąć w niej udział. Agnieszka Mróz

– reklama y n ia m y w aszej orskie Sam cel n , w ymuszał nowat . Co społeczna na r zecz y wistość a spojr zenie tematyka – i ważnała więcej, jej – również w ymag i poważnaego podejścia. kreaty wn

star ym rzec zom ie an w da na to z niKreaty wność w możliwości, że ra ia w To i. cj nk że nie now ych fu ś. To pr zekonanie, co ić ob zr na oż m czego zy, by móc żyć ec rz h yc w no ać go, tr zeba kupow ść to radość z te no w ty ea Kr ”. ie yginal„na poziom eaty wność to or Kr a. ad si po i a ę go nie co się m ieciem, dopóki si śm st je e ni ć ie Śm ność . ty wnego i zabaw ea kr od ży le za w yr zuci, a to ec zy. ania zuży tych rz yw st zy or yk w o to go ne podejście do nieg ne w ty ea kr i g u i in Re’C yclin i konsumpcjonizm ok ep a dl a yw ć at al tern my. Aby nadą ży je ży ej ór kt w ady w idualiz mu, rz ec zy, gdy te st e w no y m je pu rd zo za modą , ku cjonują. D zięk i ba nk fu ze br do e ieramy re je sz cz nej reklamie w yb la yś m ze pr i y ej ciek aw h pó łek, w padam yc w po le sk ze ki po „lepsz e” mar w, nie w ied ząc, że pó ku za a w st eń ebna . w w ir sz al zupe łnie niepot rz m na st je zy ec z łow a rz ec zeńs two cora pi ez eb ni ą os ni ał Takie post aw y jekt sprowok ow ro P . ci ie śm ry lę w ięks zej gó ternet u pod w zg In ia an uk sz ze ją sł omnie do pr ni lud zie ro zumie in ki ja w u ob os dem sp , jakie cuda og łam uw ierz yć m ie N g. in cl y cy wo re stych butelek cz pu li, ps ka z ć zy ych moż na stwor takich inspir ując o P h. yc ow er w zić się cz ęści ro by m mog ła nud , zę d są e ni chw ilach w iecz or ami!

re było Has ło, k tópotkań to mottem s aj, uż y waj 3xU – unik i utylizuj!

awiające Re’Cycling – uzdr . koła dla świata in Rowerowy Szczec rd, Drawsko ga wo No o, ow rn Ża in ec cz Sz , Pomorskie r. 09 20 ca lip 28 17-

Wszystko zaczęło się rok wcześniej na spotkaniu byłych wolontariuszy EVS we Francji. W ramach warsztatów o programie „Młodzież w działaniu” wyłonił się nasz rowerowo-recyclingowy pomysł i zgodnie stwierdziliśmy, że musimy go zrealizować. Słowo „Re’Cycling”, które zostało hasłem projektu miało podwójne, bogatsze znaczenie: recycling od słowa utylizuj, oraz cycling – jazda na rowerze. Projekt zakładał, że przed spotkaniem w Polsce każdy z nas przygotuje z grupą młodzieży rower, który będzie posiadał jakieś niezwykłe funkcje. Chcieliśmy wykorzystać energię, którą się wytwarza pedałując do czegoś więcej, np. by posłuchać muzyki (Francja), zrobić kołowrotek do tkania dywanów (Finlandia),

naładować komórkę lub MP3 (Polska), ładować baterie na zamontowanej na bagażniku ładowarce słonecznej czy wykorzystać ogrodowe oświetlenie ładowane energią słoneczną, by być widocznym po zmroku. Nie wszystko udało się zrealizować, ale może kolejnym razem się uda! W ramach projektu w Polsce zrealizowaliśmy 4 festyny o re’cyclingu dla społeczności lokalnych z Żarnowa, Nowogardu, Drawska Pomorskiego i Szczecina. Hasło, które było mottem spotkań to 3xU – unikaj, używaj i utylizuj! Unikaj kupowania nowych rowerów i nowych części, jeśli masz możliwość wymiany ze znajomymi czy w organizacji zajmującej się recyclingiem. Używaj, nawet jeśli coś się zepsuje. Nie wyrzucaj, nie spisuj na straty swojego jednośladu – próbuj go naprawić! Utylizuj – z części które rzeczywiście do niczego się nie nadają, można zrobić coś kreatywnego: pasek z opony, bransoletkę z dętki, kolczyki z wentyli czy breloczek z łańcucha. Rowerzyści, którzy nas odwiedzali na festynach, mogli podziwiać nietypowe

ię, k tórą g r e n e ć a st y w ykor z yłując do czegoś wię), m ś li ie c h C (Francja r za peda się w y twa pos łuchać muz yki dy wanów cej, np. byłowrotek do tkaniarkę lub MP3 zrobić ko ), naładować komó zamonto(Finlandia dować baterie na ce s łonecz(Polska), łabagażniku ładowar we oświewanej na ykor z ystać ogrodo eczną , by nej cz y w owane energią s łon tlenie ład znym po zmroku. być widoc

pomysły, pojeździć na piętrowym rowerze, złożonym z dwóch, nauczyć się łatać dętkę, rozwiązywać quizy, za które dostawali rowerowe gadżety. Powstała silna grupa muzyczna – z puszek, niepotrzebnych wiaderek, sznurków, plandek i folii stworzyli kontrabas i perkusję. Okazuje się, że tak naprawdę nie ma śmieci, a to, co zalega w szafach czy piwnicy, można kreatywnie wykorzystać. Efekty i idee projektu utrwaliliśmy na krótkim filmiku o naszej wymianie oraz w publikacji polsko-angielskiej. Tłumaczymy w niej w jaki sposób kupić używany rower i na co szczególnie zwrócić uwagę. Tych, którzy nigdy nie naprawiali roweru przekonujemy, że można to zrobić samemu – naprawianie nie jest trudne i może sprawić niezłą frajdę.

Projekt był niesamowity dla każdego z nas: Portugalczycy uwierzyli, że 50 km to nie jest dużo jak na przejażdżkę rowerową. Grupa francuska podczas przygotowań do projektu zaangażowała społeczność ze swojego miasteczka do recyclingu rowerów, na których później przyjechali do Polski. Dla grupy polskiej inspirująca w tym projekcie była idea swappingu części rowerowych, którą przywieźli ze sobą Finowie. Swapping realizujemy do dzisiaj. Polega on na tym, że w siedzibie stowarzyszenia są składowane stare części rowerowe i jeśli ktoś nie potrzebuje jakiejś części to może się wymienić na taką, która akurat jest potrzebna. Joanna Bylińska (koordynatorka projektu)

km yli, że 50 żkę z r ie w u y żd z yc Por tugalct dużo jak na pr zeja to nie jes ... rowerową

Dość długo z astanawialiś my się co m czać dla nas ogą oznainnowacyjnoś ć i kreaty wn kilku spotka ość. Po niach i liczn ych burzach doszliśmy do mózgów wniosku, że są to termin dzo szerokim y o barspektrum za stosowania. się do nasze O dnosząc go projektu kreaty wność otwarcie um oznacza ys łu na nowo ści, zmiany, n wiązania st owe rozarych proble mów. To ak chęć zrobien ty wność, ia czegoś dla innych bez t w stereotyp k wienia ach i znanyc h schematac kreaty wnym h. Aby być , należy szuk ać różnych r nie zawsze p ozwiązań, rostych, cho ciaż czasem przez banał n awet pomożemy stw orzyć coś kr go. Innowacy eaty wnejność to now atorskie pod problemu i w ejście do drażanie now ego sposobu Oba pojęcia p działania. rzenikają się i często są nie ne. Kiedy w y rozłączmyślimy coś kreaty wnego to zastosuje , a później my, to wpro wadzamy inn rozwiązanie. owacyjne By móc poru szać się w „s aty wności i in fe r ze k r e nowacji” nale ży porzucić s zapomnieć o c hematy, szarej rzecz y wistości i p jak we śnie. D o c zuć się zisiaj jest to niezmiernie t przecież wsz rudne, bo ędzie uczą na s logicznego, nego myślen racjonalia. A tu trzeb a czasem się piać, zrobić p ow ygłucoś na pierw szy rzut oka nego, dziecin śmiesznego, beznad ziejnego bąd nierealnego. ź totalnie Jednak bez p ozyty wnie za ludzi świat b k ręconych yłby straszn ie nieciekaw y .

się ga ż ow a ł Każdy an dnio w to, bezpośreajbardziej. co lubi ł n

NOTES WORLD MUSIC ma lna grupa

Volontà–riusze, niefor rzyszeniu Parafiada młodzieży przy Stowa zegu Dźwirzyno koło Kołobr r. 9 200 a 15-23 lipc

Mało jest takich elementów kultury, które można odczytać w każdym kręgu cywilizacyjnym. Jednym z nich jest z pewnością muzyka. Jednocześnie jest ona materiałem tak bardzo plastycznym, że stanowi bardzo wdzięczny obiekt działań. W naszym projekcie „World Music Notes” źródłem inspiracji była właśnie muzyka. Proces wspólnego tworzenia motywował wszystkich do pracy, a jednocześnie dostarczał dużo satysfakcji. Celem projektu było przygotowanie międzynarodowego koncertu dla dzieci przebywających na koloniach.

W programie wykorzystaliśmy własne interpretacje popularnych hitów, autorskie utwory uczestników wymiany oraz pochodzące z różnych krajów proste rytmiczne piosenki i zabawy dla dzieci. Zaprezentowaliśmy także kilka tańców. Przez pierwsze dni pracowaliśmy w zespołach podzielonych według wybranych aktywności. Stworzyliśmy grupę instrumentalną, śpiewającą, taneczną i multimedialną. Taki podział zagwarantował silną integrację młodzieży. Każdy angażował się bezpośrednio w to, co lubił najbardziej. Współpracę i całościowe spojrzenie na podejmowane działania wymuszał zbliżający się wielkimi krokami koncert dla dzieci, a dobrą zabawę zapewniła przyjemność obcowania ze śpiewem, tańcem i muzyką. Kolejny etap to ścisła współpraca między grupami. Pracowaliśmy nad wspólnym uatrakcyjnieniem naszych występów: tancerze

proponowali wokalistom choreografię, instrumentaliści szukali wspólnie ze śpiewającymi ciekawych interpretacji muzycznych. Owocna praca, która pozwoliła nam nawiązać kontakt na płaszczyźnie muzycznych zainteresowań, zachęcała także do integracji w nieformalnych okolicznościach. Nikogo nie trzeba było przekonywać do wieczornych spotkań przy ognisku czy karaoke. Wręcz przeciwnie – nie mogliśmy się rozstać aż do późna, a wspólny czas mogliśmy spędzać także w międzynarodowym gronie na plaży. Podczas naszej wymiany organizowaliśmy różnego typu zajęcia, gry, zabawy i energizery dla dzieci wykorzystując mniej lub bardziej innowacyjne

metody. Oczywiście nie było to proste, jednak po 2 dniach udało nam się zarazić wszystkich totalnie niestandardowym spojrzeniem na świat, dzięki czemu mogliśmy stworzyć tak wspaniałą i na swój sposób bardzo kreatywną wymianę wraz z finałowym koncertem dla dzieci i młodzieży. Projekt „World Music Notes” trwał podobno 7 dni – w naszym odczuciu znacznie krócej. Projekt minął w takim tempie, że nawet się nie zorientowaliśmy, kiedy zaskoczył nas dzień rozstania. Dzięki Internetowi i portalom społecznościowym, nadal mamy kontakt i przy okazji oglądania relacji filmowych czy wymiany zdjęć możemy nieustannie wracać do wspólnych chwil i planować realizację przyszłych projektów. Marcin Sierpiński

ał otes” trwciu N ic s u M orld dczu Projek t „W dni - w nasz ym o ął podobno 7krócej. Projek t min nie znacznie empie, że nawet sięocz ył w takim t aliśmy, kiedy zask zorientow rozstania. nas dzień

tkim forma ek sKreatywność to pr zede ws zys czuje potrzepresji, wyrażania siebie. Każdy aty wność może bę bycia wy jątkowym, a kre em życia, niejako w tym pomóc. Jest sposob - dzięki niej każdy sztuką twórc zej egzys tencji aty wności jest czł owiek jest inny. Źródłem kre ność poznawania pr zede ws zys tkim pr zyjem źni i pr zenos zesamego siebie, własnej wyobra ć. Kreatywność nie wyobrażeń w rzeczy wis toś dą i pr zed mojes t tak że uciec zką pr zed nu m poza to, co już notonią świata, wykraczanie goś nowego, twowiemy, chęcią odkry wania cze acyjność ma z nią rzenia czegoś nowego. Innow granica między ścisły związek . Istnieje wąska Wł aściwie dzięki tymi dwoma zagadnieniami. aty wni. Innowacja innowacyjności jes teśmy kre ią - czymś czego wiąże się z nowością, świeżośc w kreaty wności jes zcze nie było. Najważniejs zy są one źródłem i innowacyjności jes t fak t, że wny jest czł osatysfakcji. Cz łowiek kreaty o. Wykorzystując wiekiem bogatsz ym duchow nąć. Każdy czł oswój potencjał może wiele osiąg jest tak że rządny wiek jest kreaty wny, każdy cia tego, co niepoznania czegoś nowego, odkry odkry te.

Jestem dumny z tego, co zrobiliśmy i z tego, że mogłem uczestniczyć w tym projekcie!

Happy Sad Spotkań

Europejski Dom Staw Fundacja Nowy blina Lu ło ko w tó Nasu ietnia 2009 r. kw 4 27 marca

Dlaczego akurat projekt „Happy Sad” miałby zasłużyć na miano oryginalnego, kreatywnego i niepowtarzalnego? Odpowiedź tkwi w samym jego temacie, którym było ukazanie podobieństw i różnic w pojmowaniu radości i smutku w różnych kulturowo państwach. Zaczęliśmy od poznawania siebie. W programie były przewidziane warsztaty dotyczące radosnych oraz smutnych momentów w historii krajów uczestników wymiany. Jak się szybko okazało każdy miał do zaoferowania dużą dawkę humoru, optymizmu i radości, ale nie zabrakło też chwil refleksji i poważnych dyskusji. Wśród nas znalazło się liczne grono historycznych entuzjastów, dzięki czemu warsztaty były bogate merytorycznie i oczywiście niesamowicie ciekawe. Jak można się domyślać, samą wymianę przepełniała entuzjastyczna, radosna atmosfera.

Celem projektu było stworzenie kabaretu. Nie było to proste zadanie. Gościliśmy przecież młodzież z przeróżnych kręgów kulturowych, co oznaczało odmienne poczucie humoru. Na dodatek, jak zrobić kabaret po angielsku z osobami, którym przyszło po raz pierwszy posługiwać się obcym językiem? Mozaika pomysłów na scenariusz i my liderzy w środku tej burzy mózgów. Na szczęście wystarczyło dobre nastawienie i wszystkie problemy zostały zażegnane. Po warsztatach kabaretowych, prowadzonych przez lubelski kabaret, każdy miał jasny obraz tego, czym charakteryzuje się ta forma sztuki i na czym warto się skupić. Jednak najważniejszym czynnikiem, który pomógł nam skrystalizować pomysł, była intensywna integracja uczestników. Dzięki szalonym grom integracyjnym, wplatającym motywy teatralne, przełamaliśmy między sobą wiele barier. To pomogło wszystkim na tyle się otworzyć, by niemożliwe stało się możliwe – powstało przedstawienie kabaretowe, które pogodziło różnorodne poczucie humoru całej grupy. Co najważniejsze – okazało się, że śmiech rzeczywiście łączy ludzi.

Nasz kabaret był źródłem nowych żartów, anegdot, zalążkiem nowego „happy-sadowego” rodzaju humoru. Pomysł na wymianę był nie tylko innowacyjny, ale także ryzykowny. Rozśmieszanie publiczności jest jedną z najtrudniejszych sztuk. My podjęliśmy się zadania wystawienia naszego kabaretu przed większą widownią. Na szczęście udało nam się zarazić humorem gości, którzy licznie przybyli do Centrum Kultury LSM. Satysfakcja z aprobaty naszej pracy była ogromną radością, ale to, co najważniejsze odbyło się przed występem. Dzięki wymianie zostały pokonane wszelkie przeszkody – nauczyliśmy się rozmawiać o ciężkich momentach, potrafiliśmy dyskutować, wymieniać opinie. Co więcej, wspólne tworzenie kabaretu sprawiło, że poznaliśmy siebie na tyle, że udało nam się połączyć różne „humory” w jedną całość. Jak powiedział jeden z uczestników grupy węgierskiej,

Zoltan: Nasze kabaretowe piosenki, nasze anegdoty, nigdy nie przestaną być zabawne! Stworzyliśmy nieśmiertelne żarty, to się nie zdarza nawet najlepszym kabareciarzom! Rzeczywiście, nasze żarty są do tej pory „na czasie”. Śmiech stał się spoiwem na długo łączącym ludzi, świadczy o tym fakt, że uczestnicy projektu mają wciąż ze sobą kontakt i planują kontynuować wymianę „Happy Sad”. Stano z grupy słowackiej powiedział na zakończenie projektu: Jestem dumny z tego, co zrobiliśmy i z tego, że mogłem uczestniczyć w tym projekcie! Po takich słowach, mimo fizycznego wyczerpania, poczuliśmy, że jesteśmy w stanie przenosić góry. Warto czasami zaryzykować – postawić na kreatywność i innowacyjność, by poczuć na koniec smak satysfakcji, z tego, że udało się ludziom dać tyle radości.

Nas ze kabare towe piosenk i, nas ze anegdoty, nigdy nie przest aną być zabawne! Stworz yliś my nieś miertelne żar ty, to się nie zdarza nawet najleps zym kabare ciar zom!

Aleksandra Franczak

ch ludzi 1 2 3 m łodyział w dwuw zię ło ud war s z tadniow ych atyc znych, tach tem ie w debacie a nas tępnreaty wni”. „M łodzi K

Młodzi Kreaty wni

Kreatywność według mnie jest wyrażaniem swojej inności w podejmowanych działaniach, zaskakiwaniem ludzi oryginalnością, świeżym podejściem do sprawy. Jest dążeniem do zrealizowania własnych, nietypowych pomysł ów, ukazaniem światu czegoś niepowtarzalnego. Może się przejawiać w myśleniu, działaniu, reakcjach, gestach, w życiowym planie. Tłumacząc na prostym przykładzie: przychodzę do domu, otwieram lodówkę, a tam pustka, pomijając kilka produk tów. Biorę te produk ty i robię z nich obiad - to jest kreatywność. Innowacyjność jest wyobrażeniem o czymś nowym, pomysł em na wprowadzenie ulepszeń. Jest to pomysł grupy lub jednostki mający na celu stworzenie prekursorskich rozwiązań, patentów, wynalazków, czegoś, co mogłoby przynosić korzyści. Wracając do mojego przykładu: innowacyjna będzie powstała w ten sposób potrawa, ponieważ zrobiłam ją po raz pierwsz y.

Młodzi Kreatywni

Akademia „Złota 9”, Europejski Dom Spotkań - Fundacja Nowy Staw Lublin 19-21 listopada 2009 r.

Nasz projekt nie tylko został stworzony dla młodych kreatywnych, nie tylko traktował o kreatywności, ale także był przedsięwzięciem, jakiego wcześniej w takiej formie nie było. Było to działanie od początku do końca zainicjowane i zrealizowane przez nas – młodych ludzi z Akademii „Złota 9”. Ponadto uważamy, że był naprawdę bardzo udany i świetnie zorganizowany, a wyglądał on następująco… 123 młodych ludzi wzięło udział w dwudniowych warsztatach tematycznych, a następnie w debacie „Młodzi Kreatywni”. Innowacyjne było to, że moderatorami grup warsztatowych byli autorzy projektu, nie zaś dorośli. Dzięki temu moderatorzy rozumieli problemy uczestników, uczestnicy „nie bali się”

moderatorów i współpraca była bardzo udana. Młodzi moderatorzy wiedzieli też jak nie zanudzić młodzieży, stosowali interaktywne formy pracy, zachęcające uczestników do dyskusji. W pierwszym warsztacie temat kreatywności pojawiał się bardzo często. Rozmawiano o tym, czy w szkole jest miejsce na kreatywność, czy uczniowie mają szansę ją pokazać, czy nauczyciele zachęcają ich do tego, czy raczej demotywują? Czy rzeczywiście nie szuka się w nas indywidualizmu, tylko masowo uczy posłuszeństwa? Dyskutowano również o tym, czy we współczesnej szkole nauczyciele stosują innowacyjne metody nauczania. Poruszane były także kwestie aktywności młodzieży w społeczeństwie, jej chęci do zmian i tworzenia nowych rozwiązań. Grupa druga zastanawiała się jak na nas wpływają i czym są dla nas media, jak możemy siebie w nich kreować. Czy rzeczywiście zabijają w nas świeże spojrzenie? Jednym z ważniejszych tematów był Internet – czy jest on błogosławieństwem

czy przekleństwem świata młodych, jak możemy go kreatywnie wykorzystać? W grupie trzeciej młodzież zastanawiała się dlaczego ich rówieśnicy nie chcą angażować się w sprawy wspólne, wykazują zupełną bierność społeczną. Uczestnicy projektu mieli już okazję przekonać się, jak wiele korzyści może przynieść taka aktywność. Ponadto próbowali także znaleźć swoje miejsce w programie „Młodzież w działaniu”, by dalej kreatywnie działać i się rozwijać. Grupa czwarta zajmowała się zagadnieniem wyrażania własnego zdania oraz ogólnie pojętej tolerancji. Młodzież uczyła się przeforsowywać własne opinie i skutecznie wyrażać własne poglądy, a na końcu ustaliła wspólną definicję tolerancji. Warsztat piąty poświęcony był tematowi Polski jako kraju członkowskiego UE i poczuciu własnej wartości wśród Polaków. Czy młodzi Polacy wierzą w znaczenie Polski, czy uważają, że młodzież z naszego kraju może przebić się ze swoimi nowatorskimi pomysłami? Szczególny nacisk położyliśmy na rozwijanie i udoskonalanie pracy w zespole, na umiejętności komunikacyjne, rozwiązywanie problemów, umiejętności analityczne i organizacyjne. Chcieliśmy, by projekt był motywujący, zwiększał wiarę we własne możliwości, przełamywał poczucie bezradności, uczył odwagi w wypowiadaniu się na forum i przedstawianiu własnych poglądów, a także rozwijał osobiste predyspozycje członków debaty. I tak też się stało! Żeby moje słowa nie zo-

stały uznane za wyssane z palca, chciałabym przytoczyć kilka opinii uczestników o naszym projekcie: Robert: Warsztaty były bardzo interesującym doświadczeniem. Moderatorzy byli bardzo dobrze przygotowani, wiedzieli jak się nami zająć, co robić. Same zajęcia prowadzone nie całkiem poważnie, było dużo zabaw integracyjnych, co uważam za świetny pomysł. Debata może nie była tak ciekawa, ale podobało mi się to, że młodzież mogła wyrazić swoje zdanie na temat edukacji i powytykać politykom błędy jakie popełniają. Ania: Ciekawe doświadczenie, mogłam spróbować czegoś nowego. Warsztaty poszerzyły moją wiedzę o UE. Prowadzący zapewnili nam dużo zabaw i miłą atmosferę, więc przyjmowanie nowych informacji było łatwiejsze. W sobotę od ekspertów dostaliśmy wiele cennych rad. Powinno być organizowanych więcej takich akcji. Robert: Wrażenia niezapomniane, świetna atmosfera zarówno na warsztatach jak i ogólnie. Zajęcia w grupie interesujące i oczywiście ciekawie prowadzone. Nawet gdy pracowaliśmy od rana do wieczora z krótkimi, kilkuminutowymi przerwami, nie czuło się tak mocno zmęczenia (przynajmniej z mojej strony). Świetnie, że można było posłuchać opinii innych, przedstawić swoje. Ogólnie bardzo, bardzo pozytywnie.

Rozmawiano o tym, czy w szkole jes t miejsce na kreaty wność, czy uc zniowie mają szansę ją pokazać, czy nauc zyciele zachęcają ich do tego, czy rac zej demotywują?

Magda

szukiwanie noKreatywność to dla nas po związań, podejść, wych niekonwencjonalnych ro tność postr zegaprak tyk i spojrzeń. To umieję wej, zaskakującej, nia świata codziennego z no wanej perspeka jednocześnie nieskompliko schemat i utarte tyw y. To wychodzenie poza ramy myślenia. y pobudzać krePopr zez nasze działania chcem się tworz yć pr zeaty wność u innych. Staramy nie jest zły, a każstr zeń, w której żaden pomysł Stosujemy różne dy jest wart wypróbowania. bo czasem dobre techniki i łączymy dziedziny, je tylko odpowiednarzędzia już istnieją, trzeba uacji. Pr zykładem nio zaadaptować do nowej syt wykor zystywania takich działań są nasze próby projek tach szkometod badań naukowych w formalną z nieleniow ych. Łączymy edukację a, które budują formalną. Tworz ymy narzędzi wyrażenie siebie. pr zestrzeń pozwalającą na podejście pozwala Naszym zdaniem kreaty wne celów niezależnie na realizację stawianych sobie od warunków zewnętrznych.

e ab was th L r e e P e , „Th ful for me mos t use helped me to because itanizing project learn orgerating with and coop other s ”.

ion! Peers…Actow arzyszenie

Spotkania – St ltury dla Edukacji i Ku wa Warsza ietnia 2009 r. 29 marca – 5 kw

Film i fotografia są stale obecne w życiu współczesnych ludzi. Do amatorskiego dokumentowania codzienności używamy aparatów fotograficznych, kamer, a także telefonów komórkowych. Wiele organizacji pozarządowych używa tego rodzaju narzędzi w projektach skierowanych do młodych ludzi, my także pracowaliśmy z grupami młodzieżowymi w ten sposób. W projekcie „Peers…Action” postanowiliśmy połączyć narzędzia audiowizualne z metodami edukacji rówieśniczej. Naszym celem było zwiększenie poczucia odpowiedzialności i zaangażowania u uczestników projektów społecznych i kulturalnych. Zaprosiliśmy do współpracy organizacje z Grecji, Belgii, Hiszpanii i Węgier, aby wspólnie zastanowić się nad sposobami łączenia metod edukacji rówieśniczej ze światem sztuki multimedialnej oraz nad

tym, jak docierać z naszymi działaniami do społeczności lokalnych. Zorganizowaliśmy tygodniowe szkolenie, w którym wzięło udział 20 osób pracujących z młodzieżą i zainteresowanych filmem i fotografią. Zastanawiali się nad tym, jak w pracy projektowej uwzględniać naturalne procesy zachodzące w grupie oraz jak motywować innych do większego zaangażowania. Ważny wniosek z tych dyskusji jest taki, by bardziej starać się stymulować ludzi i pobudzać ich do działań, niż je dla nich organizować. Kulminacyjnym momentem spotkania było „Peer Lab” – półtora dnia warsztatów i projektów filmowo-fotograficznych samodzielnie wymyślonych i przeprowadzonych przez uczestników szkolenia. Wspólnie uczyliśmy się montażu, obróbki zdjęć cyfrowych, animacji poklatkowej. Dyskutowaliśmy o metodach motywowania młodych ludzi do działania. Powstały filmy dokumentalne, wideorelacje i zestawy zdjęć. Rezultaty do obejrzenia na stronie www.myspace.com. peers_action. Stworzenie uczestnikom przestrzeni, w której samodzielnie mogli zaplanować i zrealizować swoje działania okazało się bardzo efektywne. Agnieszka Salomończyk

w Polsce

Pozycja Młodzieżowych Rad

Jedną z kluczowych cech młodego spo łec zeństwa opartego na wiedzy jest kreaty wność i innowacyjność . Def iniujemy je jako: - wykazy wanie się pomysł owością i oryginalnymi pomysł ami w pracy, - roz wijanie i wprowadzanie now ych pomysł ów w życie i dzielenie się nimi z innymi, - bycie otwartym i tolerancyjnym na inne sposoby myślenia, - zaangażowanie w innowacyjne działania, które mogą prz ynieść trwały i wymierny efekt.

o owodniono, d u m a n g Jak niu, do te na s zkoleyć prawdziwie aby zdobiedzę w ys tar cenną w a odmiennych c z y grup rów. charak te

Rad Pozycja Młodzieżowych w Polsce Szczecin sta Młodzieżowa Rada Mia , Białystrok Szczecin, Łódź, Gliwice 9 r. wrzesień – grudzień 200

Projekt „Pozycja Młodzieżowych Rad w Polsce” jest efektem uczestnictwa w Pozaformalnej Akademii Jakości Projektu. Było to pierwsze niekonwencjonalne szkolenie, które dało nam wiele do myślenia, m.in. o tym jak wiele do przekazania ma każdy z nas. Jak nam udowodniono na szkoleniu, do tego, aby zdobyć prawdziwie cenną wiedzę wystarczy grupa odmiennych charakterów. To stwierdzenie doskonale sprawdziło się w czasie realizacji naszego projektu. Pracując w małej 5-cio osobowej grupie, często długo nie mogliśmy zgodzić się co do ostatecznego wykonania jakiejś kwestii w projekcie, ale dzięki konstruktywnym dyskusjom mieliśmy pewność, że w końcu wybieramy najlepszą opcję.

Dzięki rozmowom i pracy w takich małych grupach młodzi ludzie wypracowuj naprawdę cenne wnioski, wynikające ją z ich prawdziwych potrzeb, a nie narzucane przez specjalistów i wykładowców, często będących tylko świetnymi teoretykami. Teoria wartości pracy grupowej, bo tak my postanowiliśmy ją nazywać, najlepiej sprawdziła się podczas czterech zorganizowanych przez nas spotkań w Szczecinie, Łodzi, Gliwicach i Białymstoku, na które zaprosiliśmy młodzieżowe rady z 12 województw. Metody jakie poznaliśmy uczestnicząc w szkoleniach przygotowanych przez inne organizacje, dały nam szeroki pogląd na to, jaką wiedzę chcielibyśmy przekazać naszym koleżankom i kolegom. Jak się okazało w czasie debat, wiele osób po raz pierwszy uczestniczyło w tego typu projekcie, w którym tak naprawdę sami mogli stać się ekspertami w danej dziedzinie. Przekonywanie innych w czasie dyskusji do swoich racji oraz wspólne zebranie wniosków uświadomiło uczest-

nikom, że jest to idealna metoda codziennej pracy we własnych młodzieżowych radach. W czasie naszych spotkań niezależnie od wieku, każdy stawał się specjalistą, gdyż na skuteczne działania nie ma jednej doskonałej recepty. Dzięki zastosowaniu zasady „wszyscy jesteśmy równi wobec siebie” rozmowy prowadzone były bardzo swobodnie. Doskonale pamiętamy chwilę, kiedy 14-letnia Basia z Tarnowa przekonywała grono kolegów (starszych!) do swojego zdania dotyczącego członkostwa gimnazjalistów w młodzieżowych radach. Sam fakt równości pomiędzy uczestnikami to dla nas standard. Najważniejszym innowacyjnym elementem spotkania, była metoda prowadzenia debaty z zaproszonymi gośćmi. Ku zaskoczeniu wszystkich debaty nie rozpoczynało tradycyjne wprowadzenie z wyczytaniem „listy wspaniałych gości”. Podtrzymując przyjętą zasadę równości uczestników, na wstępie, bez wcześniejszego wprowadzenia, koordynator projektu oraz coach zaprezentowali inscenizację, którą jeden z uczestników opisał następująco: „Kiedy weszliśmy do Kina Amok w Gliwicach, odczuwalna była atmosfera niemałego napięcia. Wiadomo już było, że zaszczyci nas swoją obecnością poseł na sejm, jednak widok drabiny na samym środku sceny wręcz mnie rozbawił. Byłem pewny, że to tylko na chwile, dlatego że jeszcze trzeba

coś przywiesić w ostatnim momencie. Moje zaskoczenie widokiem typowo remontowej drabiny, która nosiła widoczne ślady różnych farb, jakby dosłownie ktoś chwilę temu zabrał ją z trwającego remontu, podzielało większość obecnych. Mina jednego z oficjalnych gości, nie pamiętam dokładnie funkcji i imienia, była powalająca i wyglądała jakby myślał: „O co tu chodzi?! Młodzież w garniturach, a tu taka drabina w samym centrum…”. Fakt, moje rozbawienie w tym samym momencie zaczęło przeradzać się w pewnego rodzaju poirytowanie. Ta drabina faktycznie była w samym centrum i pewne już było, że nie przypadkowo. Na potwierdzenie tego nie musiałem czekać długo. Światła przygasły, doskonale oświetlona została tylko ta nieszczęsna drabina… „Wstyd na maksa!” Ale chwila, chwila… Na scenie pojawił się Sylwek (koordynator projektu) i Przemek (coach projektu), wchodząc na drabinę przedstawili „Drabinę uczestnictwa wg. Harta”. Teraz już wszystko było jasne! Prowokacja jaką przygotowali wywołała u wszystkich uśmiech na twarzy. Ale to chyba nie wszystko. Osobiście dało mi to wiele do myślenia o tym, że tylko ode mnie zależy, na którym jej stopniu się znajdę.”

acy w takich D ięki rozmowom i pr i ludzie w yDz mał ych grupach młodz cenne wnioski, pracowują naprawdę dziw ych pow ynikające z ich praw przez specjatrzeb, a nie narzucane często będąlistów i w ykładowców,teoretykami. cych tylko świetnymi

Fund a Naro cja Rozw oju S dowa ys „Młod Agen cja P temu Edu zież w dz ul. M rogr ia o amu kacji Tel. 2 kotowska łaniu” 2 Faks 46 31 32 43, 00-55 3/00 22 46 1 Wa rszaw mlod 0 ziez@ 31 025/0 a www 26 mlod .mlod ziez.o z www r .frse iez.org.pl g.pl .org.p l