Program TEMPUS
Program TEMPUS
Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Warszawa 2007
Publikacja sfinansowana z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego © Copyright by Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Warszawa 2007 Odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji ponosi Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Opracowanie: Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Biuro Programów Europejskich dla Szkolnictwa Wyższego Projekt graficzny: Eliza Goszczyńska
Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji ul. Mokotowska 43 00-551 Warszawa www.frse.org.pl www.tempus.org.pl
Nieco historii Program TEMPUS został uruchomiony na mocy decyzji Rady Ministrów Wspólnoty Europejskiej z 7 maja 1990 roku jako inicjatywa finansowana z programu bezzwrotnej pomocy Wspólnot Europejskich na rzecz wspierania reform społeczno-gospodarczych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej (PHARE – Poland-Hungary Assistance for Restructuring Economy). Pierwotnie krajami uprawnionymi do korzystania z funduszy TEMPUSa były Węgry i Polska, ale jeszcze w 1990 r. wsparcie dla reform systemów szkolnictwa wyższego zostało przyznane także Czechosłowacji, Rumunii, Bułgarii oraz byłej Jugosławii i NRD. W 2000 r., po wielu zmianach politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej, z funduszy TEMPUS PHARE korzystało następujących 13 krajów, zwanych krajami partnerskimi: • kraje stowarzyszone: Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry; • kraje niestowarzyszone: Albania, Bośnia i Hercegowina, Macedonia.
TEMPUS I, II i II bis Polska była beneficjentem programu TEMPUS w latach 1990 – 2000 i jako kraj korzystający z pomocy uczestniczyła w następujących fazach programu: TEMPUS I (1990–94) TEMPUS II (1994–98) TEMPUS II bis (1998–2000) Całkowity budżet programu TEMPUS w Polsce w latach 1990-2000 wyniosł ok. 224 mln EUR, co stanowiło ok. 10% funduszy PHARE przeznaczonych w tamtym okresie dla Polski. Budżet ten pozwolił na sfinansowanie 580 projektów współpracy międzyuczelnianej (Joint European Projects, JEPs), niemal 400 projektów innego typu (działania uzupełniające, inne), ponad 3000 indywidualnych stypendiów, przeznaczonych przede wszystkim dla nauczycieli akademickich. Główne rezultaty inicjatyw realizowanych w programie TEMPUS w latach 1990-2000: • nowe lub zmodernizowane jednostki uczelniane – wydziały, instytuty, katedry itp.; • nowe i zmodernizowane programy nauczania dla studiów na różnych kierunkach i poziomach kształcenia; • zakupiony sprzęt, aparatura, oprogramowanie, literatura dydaktyczna o wartości blisko 50 mln EUR; • transfer wiedzy i umiejętności: prawie 21 tysięcy stypendiów dla pracowników i prawie 12 tysięcy stypendiów dla studentów polskich uczelni w ramach projektów współpracy międzyuczelnianej; • przygotowanie podwalin systemu punktowego ECTS; • zmiany w zarządzaniu uczelniami i restrukturyzacja administracji uczelnianej; • powstanie wyspecjalizowanych ośrodków szkolenia w zakresie wiedzy o Unii Europejskiej. Program „TEMPUS II bis” zamknął okres, w którym beneficjentami były kraje stowarzyszone z Unią Europejską.
1
TEMPUS III Decyzją z dnia 29 kwietnia 1999 r. został uruchomiony program TEMPUS III, którego głównymi odbiorcami były wspomniane wyżej kraje niestowarzyszone, Wspólnota Niepodległych Państw oraz Mongolia. Po dalszym zwiększeniu liczby państw-beneficjentów, zostały one podzielone na trzy grupy: Kraje Europy Środkowo–Wschodniej i Azji Centralnej: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Kazachstan, Kirgizja, Mołdawia, Mongolia, Federacja Rosyjska, Tadżykistan, Turkmenia, Ukraina, Uzbekistan, korzystające z funduszy programu pomocowego TACIS; Kraje Bałkanów Zachodnich: Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Macedonia, Kosowo, Serbia i Czarnogóra, korzystające z funduszy programu pomocowego CARDS; Kraje Afryki Północnej i basenu Morza Śródziemnego: Algieria, Egipt, Izrael (na zasadzie samofinansowania), Jordania, Liban, Maroko, Autonomia Palestyńska, Syria, Tunezja, korzystające z funduszy programu pomocowego MEDA. Program TEMPUS III był realizowany w latach 2000 – 2006. Początkowo, w latach 20002004, polskie uczelnie mogły uczestniczyć w inicjatywach TEMPUSa III pod warunkiem sfinansowania własnego udziału. Z chwilą przystąpienia do Unii Europejskiej (1 maja 2004) polskie instytucje uczestniczą w programie na zasadach obowiązujących państwa członkowskie. Tym samym Polska z kraju korzystającego z pomocy stała się krajem pomagającym uczelniom państw-beneficjentów. Ogólny cel TEMPUSa pozostał niezmieniony w stosunku do jego poprzednich faz, zmianie uległa jedynie grupa krajów-beneficjentów. Proces zmian i reform szkolnictwa wyższego w krajach korzystających z pomocy wspierany był poprzez realizację trzech typów działań wymienionych poniżej. A. Projekty Współpracy Międzyuczelnianej (Joint European Projects) • Cele i rodzaje projektów: w ramach Projektów Współpracy Międzyuczelnianej można było realizować trzy typy projektów: Curriculum Development Projects - wprowadzanie zmian do treści programów nauczania i metod dydaktycznych University Management Projects - modernizacja uczelni, jako instytucji (zmiany w systemach zarządzania, administrowania etc); Training Courses for Institution Building - wzmocnienie instytucji pozauczelnianych poprzez kursy szkoleniowe dla ich pracowników. • Poziom finansowania: w przypadku projektów dwuletnich można było ubiegać się o dofinansowanie w wysokości do 300 000 EUR, w przypadku projektów trzyletnich – do 500 000 EUR; wymagany był 5-procentowy wkład własnych środków finansowych. B. Działania Strukturalne i Uzupełniające (Structural and Complementary Measures) Celem Działań Strukturalnych i Uzupełniających było wspieranie reform szkolnictwa
2
Program TEMPUS
wyższego odpowiadających na specyficzne potrzeby danego kraju partnerskiego. • Rodzaje projektów: Structural Measures – Działania Strukturalne wspierające rozwój i reformowanie szkolnictwa wyższego. Efektem podejmowanych przedsięwzięć mogło być przeprowadzanie badań, szkoleń, seminariów, międzynarodowych spotkań ekspertów itp. Complementary Measures - Działania Uzupełniające koncentrujące się na potrzebach krótkoterminowych i rozpowszechnianiu przykładów tzw. dobrej praktyki, mające wyraźny związek z krajowymi reformami w sektorze szkolnictwa wyższego. • Poziom finansowania: na realizację projektów w ramach Działań Strukturalnych można było otrzymać dofinansowanie w wysokości do 150 000 EUR, a na realizację projektów w ramach Działań Uzupełniających – w wysokości do 100 000 EUR; własne środki musiały stanowić minimum 5% przewidzianego budżetu projektu. C. Stypendia indywidualne (Individual Mobility Grants) Celem wyjazdów indywidualnych było podnoszenie kwalifikacji i umiejętności pracowników uczelni oraz pracowników urzędów centralnych i innych instytucji zajmujących się szkolnictwem wyższym w krajach partnerskich. • Rodzaje stypendiów: Individual Mobility Grants 1 - przygotowanie propozycji Projektu Współpracy Międzyuczelnianej; Individual Mobility Grants 2 - udział w konferencji, seminarium, warsztatach, szkoleniu itp.; Individual Mobility Grants 3 - działalność naukowa (współpraca przy badaniu danego zagadnienia akademickiego – upowszechnienie przykładów dobrej praktyki). • Poziom finansowania: w zależności od kosztów podróży, pobytu i czasu trwania wyjazdu.
Zarządzanie programem TEMPUS Program TEMPUS jest zarządzany przez Komisję Europejską (Dyrekcję Generalną ds. Edukacji i Kultury, Zespół ds. programów Erasmus Mundus, TEMPUS) w Brukseli, a obsługę administracyjną i techniczną zapewniała w latach 1995-2007 Europejska Fundacja Kształcenia w Turynie (European Training Foundation). Od 2008 r. za obsługę programu TEMPUS odpowiedzialna będzie Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego w Brukseli (Education, Audiovisual and Culture Executive Agency). W poszczególnych krajach członkowskich działają tzw. krajowe punkty kontaktowe programu TEMPUS (National Contact Point, NCP), a w krajach partnerskich – krajowe Biura TEMPUSa (National Tempus Office, NTO), powołane przez władze danego kraju. W okresie istnienia programu TEMPUS-PHARE, za koordynację i administrowanie programu w naszym kraju odpowiedzialne było Polskie Biuro TEMPUS, działające początkowo w ministerstwie edukacji, a od roku 1993 w Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji, ustanowionej przez Skarb Państwa. Polskie Biuro TEMPUS zakończyło działalność 1 maja 2001 roku. Od 1 maja 2004 r. rolę Krajowego Punktu Kontaktowego programu TEMPUS pełni Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.
3
Przykłady działań prowadzonych w ramach programu TEMPUS III Działania te miały na celu wsparcie procesu reform, zmian, modernizacji kształcenia w krajach partnerskich (korzystających z pomocy). Polska jako kraj członkowski UE była stroną pomagającą w osiąganiu zamierzeń poszczególnych projektów. Uczelnie • opracowywanie nowych lub modernizacja istniejących programów nauczania w szkołach wyższych; • wprowadzanie nowych, innowacyjnych metod dydaktycznych; • reformowanie systemu zarządzania uczelnią; • wspieranie reform społeczno-ekonomicznych poprzez wzmocnienie współpracy pomiędzy uczelniami, a instytucjami pozaakademickimi (np. oferta kursów szkoleniowych dla pracowników instytucji państwowych, przedsiębiorstw, samorządów lokalnych itp.); • rozwijanie współpracy międzynarodowej uczelni; • modernizacja bazy materialnej uczelni niezbędnej z punktu widzenia osiągnięcia celu projektu. Instytucje i osoby zaangażowane w tworzenie polityki edukacyjnej kraju • opracowywanie i wdrażanie reform w sektorze szkolnictwa wyższego, opracowywanie strategii edukacyjnych. Nauczyciele akademiccy • wizyty w uczelniach innych krajów uczestniczących w TEMPUSie, których celem mogło być: podnoszenie kompetencji dydaktycznych, udział w spotkaniach dotyczących przygotowania nowego projektu, udział w konferencjach; • udział w projektach współpracy międzyuczelnianej oraz w projektach typu “Działania Strukturalne i Uzupełniające”; • wyjazdy indywidualne w celu wspierania procesu reform zachodzących w uczelniach krajów partnerskich. Studenci • Wyjazdy stypendialne w ramach projektów typu JEP, o ile plan działań danego projektu przewidywał wyjazdy lub wymianę studentów; możliwe były zarówno wyjazdy stypendialne studentów z krajów partnerskich na uczelnie w krajach UE, jak i wyjazdy studentów z krajów UE na uczelnie w krajach partnerskich. TEMPUS nie finansował (i nie finansuje) działań związanych z prowadzeniem badań naukowych.
4
Program TEMPUS
Liczba projektów JEP (Joint European Projects) i SCM (Structural and Complementary Measures), w których uczestniczyły/ uczestniczą polskie uczelnie
łącznie
2004
JEP
SCM
CARDS
4
MEDA
1
TACIS
4
9
runda I
runda II
CARDS
2
0
MEDA
0
0
TACIS
5
4
11
2005 JEP
SCM
CARDS
2
MEDA
3
TACIS
4
9
runda I
runda II
CARDS
3
3
MEDA
0
0
TACIS
3
3
12
2006 JEP
łącznie
CARDS
9
MEDA
2
TACIS
11
22
63
5
Liczba projektów realizowanych przy współudziale polskich uczelni – dane zbiorcze
40 34
35 30 25
15 9
10 5
22
20
20 11
9
12 9
0
0
2004
2005
2006
SCM
JEP
Łącznie
Statystyka udziału polskich uczelni w projektach realizowanych w ramach TEMPUSa III w latach 2004 - 2008
2004
2005
2006
łącznie
0
2
5
7
PL Koordynator **
0
0
1
1
PL Partner
9
7
19
35
PL Kontraktor *
01
5
2
8
0
1
0
1
PL Partner
0
9
10
19
Podsumowanie liczby uczelni uczestniczących w projektach
9
24
37
70
PL Kontraktor JEP
SCM
*
PL Koordynator
**
43
27
* Kontraktor: instytucja odpowiedzialna za zarządzanie finansami projektu ** Koordynator - instytucja odpowiedzialna za merytoryczne zarządzanie projektu 1
6
Brak danych dotyczących udziału polskich uczelni. W roku 2004 odbył się tylko jeden konkurs, termin składania wniosków upływał 15 lutego 2004 – do 1 maja 2004 Polska nie była jeszcze członkiem Unii, zatem uczestniczyć w projektach mogła tylko pod warunkiem sfinansowania swojego udziału.
Program TEMPUS
W TEMPUSie III tylko jedna polska uczelnia uczestniczyła w realizacji więcej niż dziesięciu projektów – była to Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, która ma na swoim koncie udział w 13 projektach. Jedenaście innych uczelni było zaangażowanych w prace więcej niż jednego projektu: • Uniwersytet Jagielloński, Kraków (6) • Politechnika Wrocławska (4) • Akademia Ekonomiczna, Kraków (3) • Politechnika Warszawska (3) • Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań (3) • Uniwersytet Warszawski (3) • Politechnika Krakowska (2) • Politechnika Poznańska (2) • Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń (2) • Wyższa Szkoła Biznesu - National Louis University, Nowy Sącz (2) • Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Rzeszów (2). Udział w jednym projekcie odnotowano w przypadku: Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Akademii Rolniczej w Poznaniu, Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Politechniki Białostockiej, Politechniki Gdańskiej, Politechniki Lubelskiej, Politechniki Opolskiej, Politechniki Śląskiej, Politechniki Świętokrzyskiej, Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego w Olsztynie, Uniwersytetu Wrocławskiego, Wyższej Szkoły Informatyki w Łodzi, Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego w Warszawie, Wyższej Szkoły Zarządzania w Warszawie (Polish Open University). W projektach TEMPUSa III uczestniczyły także: Państwowa Komisja Akredytacyjna (3), Fundacja Kształcenia Ekonomicznego w Warszawie (1), Instytut Ekspertyz Sądowych w Krakowie. Polskie instytucje uczestniczyły ogółem w 70 projektach programu TEMPUS III. Najczęściej pomagaliśmy krajom grupy TACIS, następnie CARDS oraz MEDA. Tytuły projektów realizowanych przy współudziale polskich instytucji znajdują się na stronie internetowej www.tempus.org.pl.
7
TEMPUS IV – przyszły kształt programu W grudniu 2006 roku odbył się ostatni konkurs projektów w programie TEMPUS III (20002006). W czasie gdy niniejsza broszura była przygotowywana do druku, pracowano nad zasadami kolejnej fazy programu – TEMPUS IV, która będzie realizowana w latach 2008-2013. Struktura nowego programu będzie zbliżona do TEMPUSa III, z wyłączeniem stypendiów indywidualnych. W TEMPUSie IV będzie więc można realizować wielostronne projekty współpracy międzyuczelnianej i/lub międzyinstytucjonalnej typu: • Joint Projects; • Structural Projects; • Accompanying Measures. Dofinansowanie działań programu TEMPUS IV będzie pochodziło z trzech różnych instrumentów pomocy, której odbiorcami są kraje „zewnętrzne” w stosunku do Unii Europejskiej: • Instrumentu Pomocy Przedakcesyjnej dla Bałkanów Zachodnich; • Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa dla Europy Wschodniej i krajów basenu Morza Śródziemnego; • Instrumentu Współpracy na rzecz Rozwoju Azji Centralnej. Podstawowym narzędziem wspierania reform wprowadzanych przez kraje-beneficjentów pozostaną projekty wielostronne (realizowane wspólnie przez instytucje z tych krajów we współpracy z krajami UE). Finansowane będą jedynie projekty zgodne z priorytetami określonymi dla poszczególnych krajów korzystających z pomocy. Ogólne cele programu TEMPUS IV, którym będą odpowiadać specyficzne obszary priorytetowe, to: • wspieranie procesu reform i modernizacji szkolnictwa wyższego wprowadzanych przez kraje-beneficjentów; • poprawa jakości kształcenia krajów-beneficjentów; • wzmacnianie instytucji szkolnictwa wyższego krajów-beneficjentów, w szczególności w odniesieniu do ich zdolności prowadzenia współpracy międzynarodowej, reagowaniu na potrzeby społeczeństwa obywatelskiego, rynku pracy itp.; • doskonalenie kwalifikacji osób zatrudnionych w sektorze szkolnictwa wyższego; • wzmacnianie dialogu międzykulturowego pomiędzy krajami-beneficjentami i państwami UE; • współpraca z przemysłem.
8
Program TEMPUS
Program TEMPUS
Program TEMPUS
Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Warszawa 2007
Publikacja sfinansowana z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego © Copyright by Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Warszawa 2007 Odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji ponosi Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Opracowanie: Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Biuro Programów Europejskich dla Szkolnictwa Wyższego Projekt graficzny: Eliza Goszczyńska
Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji ul. Mokotowska 43 00-551 Warszawa www.frse.org.pl www.tempus.org.pl