Geriadur namtrik pe gwambiaeg - Diccionario namtrik o guambiano by Fulup Jakez

FULUP JAKEZ

Ouzhpenn 150 vloaz studi eus an namtrik Más de 150 años de estudio del namtrik Dafar evit ur geriadur istorel namtrik (gwambiaeg ha totoroeg) Material para un diccionario histórico del namtrik (guambiano y totoró) Stumm hizivaet/Versión actualizada 0.4 15/03/2014

[2]

Taolenn/Índice Rakskrid brezhonek.............................................................................................................................. 5 An namtrik ....................................................................................................................................... 5 Ar geriadur ....................................................................................................................................... 6 Splet ar geriadurioù istorel ........................................................................................................... 6 Korf ar geriadur ............................................................................................................................ 6 Doare-skrivañ ............................................................................................................................... 7 Notadur ar c'hontammadurioù hag ar c'hemmadurioù fonetek .................................................... 8 Gwambiaeg ha totoroeg ................................................................................................................... 9 Argemmoù geriadel diabarzh en namtrik..................................................................................... 9 Fedoù yezh disheñvel e gwambiaeg (G) hag e totoroeg (T) ...................................................... 21 Staonekadurioù........................................................................................................................... 24 Diforc'hioù all ............................................................................................................................ 24 Nevezadurioù boutin d'an namtrik ............................................................................................. 26 Distabilder vogalennek .............................................................................................................. 27 Kendastum ................................................................................................................................. 27 Ar yezhoù barbakoek ..................................................................................................................... 28 Introducción en español ..................................................................................................................... 29 EL namtrik ..................................................................................................................................... 29 El diccionario ................................................................................................................................. 30 Interés de un diccionario histórico ............................................................................................. 30 El cuerpo del diccionario ........................................................................................................... 30 Ortografía ................................................................................................................................... 31 Notación de las variantes alofónicas de las consonantes ........................................................... 32 Guambiano y totoró ....................................................................................................................... 33 Variación lexical interna del namtrik ......................................................................................... 33 Rasgos lingüísticos divergentes en guambiano (G) y totoró (T) ............................................... 45 Palatalización ............................................................................................................................. 48 Otras diferencias ........................................................................................................................ 48 Innovaciones comunes al namtrik .............................................................................................. 50 Inestabilidad vocálica ................................................................................................................. 51 Conclusión ................................................................................................................................. 51 Las lenguas barbacoas .................................................................................................................... 53 Berradurioù graet ganto er geriadur ................................................................................................... 54 Abreviaturas usadas en el diccionario ................................................................................................ 54 Geriadur namtrik brezhoneg spagnoleg ............................................................................................. 55 Diccionario namtrik bretón español ................................................................................................... 55 [3]

Bloavezhioù dave ar mammennoù implijet er geriadur ................................................................... 211 Fechas de referencia de las fuentes utilizadas en el diccionario ...................................................... 211 Ar mammennoù istorel, kinnig ha burutelladenn............................................................................. 212 Las fuentes históricas, presentación y analisis crítico...................................................................... 212 Taolenn hollek ar mammennoù istorel implijet er geriadur (kinniget dre urzh ar berradurioù) .......................................................................................................................................................... 225 Tabla general de las fuentes mencionadas en el diccionario (por ordén de las abreviaturas) .......................................................................................................................................................... 225 Oberennoù pennañ all bet pleustret ganto ........................................................................................ 229 Otras obras principales consultadas ................................................................................................. 229

[4]

Rakskrid brezhonek AN NAMTRIK Ur yezh eus an Andoù eo an namtrik, komzet e mervent Kolombia. Ezel eo eus eus familh ar yezhoù barbakoek (skourr an hanternoz, strollad ar yezhoù kokonoukoek). A-raok an aloubadeg spagnol e veze komzet an namtrik en un dachenn kalz ledanoc'h eget bremañ e departamant ar C'hauca. Hiziv an deiz, evit ar pep brasañ eo e kumun Silvia, Cauca (Kolombia), ma vez komzet ar yezh, e gwarezva Gwambia (Guambia e Sp.) peurgetket ma reer gwambiaeg anezhañ (guambiano e Sp.). E Silvia atav, komzet e vez ivez e gwarezvaoù Quizgo hag Ambalo m'emañ en arvar bras. Yezherien a vez kavet pelloc'h ivez, e kumunioù all eus ar C'hauca pe e departamant amezek ar Huila. Ar re-mañ o vezañ strolladoù Indianed bet kuitaet Gwambia ganto evit klask douaroù gounit pelloc'h. Komz a reer ar yezh en un doare hengounel e kumun Totoró ivez, ar gumun stok ouzh Silvia, er su. Kalz niverusoc'h eo yezherien Gwambia, e-tro 15 000 a dud da nebeutañ, eget re Totoró, nebeutoc'h eget 100 yezher, m'emañ ar yezh war he zalaroù. Distabil eo anv ar yezh e spagnoleg. En XIXvet kantved en deus graet ar Gall Léon Douay gant an termen Moguex evit ober anv eus Gwambiaiz hag o yezh. An termen-se n'eo nemet an anv a ra ar bobl indian amezek gantañ, an Nasaed pe Paezed, evit envel Gwambiaiz. Dilezet eo bet an termen moguex gant ar yezhourien abaoe eta. An termen(où) implijet ar muiañ e spagnoleg hiziv evit ober anv eus ar yezh eo an termen guambiano pe lengua guambiana (gwambiaeg) peogwir e vez komzet gant Indianed gwarezva Gwambia e kumun Silvia ha peogwir ez eo eno emañ ar pep brasañ eus ar yezhourien, a-bell. Gant se e reer gant totoró (totoroeg) pe gant lengua de Totoró (yezh Totoró) evit ober anv eus ar yezh pe stumm yezh komzet gant un nebeud tud kozh c'hoazh e kumun Totoró e su Silvia. Meur a dermen a ra ar yezherien gantañ evit envel o yezh. E Gwambia eo testeniekaet ar gerioù Wampi misamera wam (yezh tud Gwambia), namui wam (hor yezh) pe wam (yezh) traken. Notomp e reer gant an hevelep gwirizienn wam- evit envel ar yezh hag ar bobl. Anavezet eo an termen namtrik (hor genoù) evit ober anv eus ar yezh e Gwambia ivez, ha pa hañvalfe bezañ implijet nebeutoc'h eget an termenoù kent. E Totoró eo gant namtrik e reer. Tuet eo ar yezhoniourien hag an aotrouniezhioù indian a-vremañ d'ober muioc'h-mui gant an termen namtrik evit envel ar yezh. Namtrik a hañval bezañ un termen neptu azas degemeret mat ken e-touez yezherien Gwambia ha re Totoró. En oberenn-mañ e vo graet gant namtrik evit ober anv eus ar yezh dre-vras ha miret e vo an termenoù gwambiaeg (G) pe totoroeg (T) evit ober anv eus dibarderioù ar yezh e Gwambia pe Totoró.

[5]

AR GERIADUR Bodañ ha kinnig korpus an namtrik (gwambiaeg ha totoroeg) evel m'emañ anavezet dre ar skridoù zo bet gallet dastum eo pal ar geriadur istorel-mañ.

SPLET AR GERIADURIOÙ ISTOREL

Ouzhpenn bezañ geriadurioù dave ar geriadurioù istorel zo o fal dastum ha bodañ skridoù koshañ ur yezh evit o studiañ ha lakaat war wel evel-se an emdroadurioù c'hoarvezet er yezh a-hed he istor. Evit ar pep brasañ eus yezhoù indian Amerika avat eo berr-berr o hengoun skrivañ, pa'z eus unan, ha ken berr all an dielloù a c'haller ober ganto. Dielloù a c'haller disfiziout warno alies-kaer ivez. Gant se eo diaes-bras, tost dibosupl e gwirionez, adsevel stummoù koshoc'h eus stad ar yezhoù-se, dreist-holl evit ar yezhoù digenvez n'haller ket kenveriañ gant yezhoù kar. Evit ar gwambiaeg ne sav ket ar skridoù embannet koshañ zo en hor c'herz pelloc'h eget un tammig ouzhpenn 150 vloaz zo. D'ar rese eo ret ouzhpennañ an nebeud frazennoù gwambiaek skrivet e 1755 gant ar beleg Eugenio de CASTILLO I OROSCO hag embannet e 1877 gant Ezequiel URICOECHEA. Anat eo, war ur prantad ken berr, ha gant dielloù ken treut a-raok ar bloavezhioù 1960, n'haller ket lakaat war wel nemeur a emdroadurioù er c'horpus skridoù testeniekaet. Evit gwir ne hañval ket ar gwambiaeg bezañ emdroet kalz-kalz e-kerzh ar prantad studiet en oberenn-mañ. Koulskoude, bodañ mammennoù disheñvel savet gant aozerien liesseurt war ur prantad a 250 vloaz a laka war wel un nebeud fedoù yezh a vo talvoudus o studiañ pelloc'h. Evel ma vo dedennus studiañ pishoc'h an diforc'hioù zo etre gwambiaeg Gwambia ha yezh Totoró. Da skouer, kavet ez eus bet un diforc'h implij rannyezhel e gerioù zo etre ar Gwambiaeg hag an totoroeg. Ar gerioù a echu en -au (evel lau - plant oulhouk - pe yau - kig) e gwambiaeg Silvia, a echu en -awi e yezh Totoró (lawi, yawi). Met gerioù zo a echu en -au ken e Totoró hag e Gwambia, evel wau. Tu a vefe neuze da grediñ eo ar stummoù en -awi stummoù rannyezhel-rik na sellont nemet ouzh Totoró, un emdroadur fonetek nevez marteze. Padal e kaver implijet e 1852 ur stumm wawi (pe wawe), skrivet huahue evit ar ger wau a-vremañ. Hag e ouzer eo bet dastumet ar stumm-se e Kokonouko ha neket e Totoró. Gallout a reer soñjal neuze eo koshoc'h ar stummoù en -awi eget ar re en -au hag e oa ledanoc'h o implij gwechall (betek Kokonouko er su) eget o implij a-vremañ (e Totoró nemetken). Muioc'h eget ur merk rannyezhel, bez' hor befe neuze gant ar stummoù en -awi un testeni eus ur stad koshoc'h eus ar yezh (implijet hiziv e Totoró hepken hag e lod eus ar gerioù a echu en -au nemetken) hag emaint o vont er-maez eus ar yezh. Gant se e tiskouezfe yezh Totoró bezañ mirouroc'h eget hini Gwambia evit ar pezh a sell ouzh ar fed yezh resismañ.

KORF AR GERIADUR

Bodet ez eus er geriadur-mañ roadennoù dastumet e studiadennoù, embannet pe get, savet diwar-benn an namtrik abaoe ar bloaz 1850. Un daveenn a roer evit pep skouer. Merket eo an daveennoù, etre sonnelloù [...], goude pep skouer. Heuliañ a ra urzh an daveennoù urzh reveziadenn pep termen en amzer, o kregiñ gant ar reveziadennoù koshañ. Goude pep termen pe skouer emañ an droidigezh e brezhoneg heuliet gant an droidigezh e spagnoleg (homañ, etre krommelloù). Evit aesaat al lenn, mirout unvan an oberenn, gallout keñveriañ d'ar c'hentañ sell ar mammennoù an eil gant eben, ha kinnig ul labour dave a c'hallo servijout evit deskiñ ha/pe studiañ ar yezh, ez eus bet ranket alies cheñch an doare-skrivañ orin. Mar fell dezho e c'hallo an enklaskerien adkavout an doare-skrivañ orin a-drugarez da daveennoù resis an oberennoù meneget goude pep skouer. Lakaet eo bet er geriadur, evit pep ger, an holl adstummoù bet renablet en [6]

oberennoù korvoet. E dibenn ar geriadur e vo kavet roll ar mammennoù implijet er geriadur-mañ. Frammet eo ar geriadur en-dro d'ar penngerioù gwambiaek. Heuliañ a ra urzh boas al lizherenneg spagnol. War-lerc'h pep pennger e roer bloavezh ar reveziadenn renablet koshañ heuliet gant ar rummad-ger. E tev eo bet skrivet ar gerioù namtrik, atav. Goude pep ger pe skouer istorel e namtrik emañ an droidigezh e brezhoneg, heuliet gant an droidigezh e spagnoleg kinniget etre krommelloù. Homañ o vezañ peurliesañ rik an droidigezh orin kavet en oberennoù studiet pa vez anezhi. Goudese emañ daveenn an oberenn. Merket eo pep daveenn etre sonnelloù evel-mañ : [...]. Mont a ra d'ober an daveenn berradur an oberenn studiet heuliet gant ar bajenn resis m'eo bet kavet an termen pe ar skouer. Pa vez anezho e ro ar geriadur ar gerioù heñvelster ( HS) pe enepster ( ES). Da-heul an arouezenn # e vo kavet roll ar gerioù kar dre o stumm. Evel-se e c'haller lakaat war wel ar gerioù deveret hag, alies-mat, etimologiezh ar gerioù. Goude an arouezennoù || e vo kavet notennoù e dibenn ar pennadoù a-wechoù. Talvezout a ra ar skouerioù niverus roet en oberenn da resisaat implij pep ger en e gendestenn. Mont a reont da stummañ ur c'horpus a vo, emichañs, ken talvoudus d'ar yezherien ha d'ar studierien pe enklaskerien.

DOARE-SKRIVAÑ

Graet ez eus bet amañ gant an doare-skrivañ standard modern kinniget gant ar CCELA1 ha degemeret gant aotrouniezhioù Gwambia. A-wechoù, pa save amjestregezh pe pa oa diforc'hioù heverk etre ar mammennoù ez eus bet ranket d'an aozer kinnig diskoulmoù skrivañ dezhañ e-unan. Klasket ez eus bet bezañ kempoell hed-da-hed an oberenn. Daoust d'an oberenn-mañ bezañ kemeret kinnigoù ar CCELA da zoare-skrivañ dave, ez eus bet dibabet skrivañ ar c'hlotalenn dibenn-ger el lavarennoù goulenn, evel kinniget gant an I.L.V. Evit abegoù pedagogel ha gant ar c'hoant bezañ sklaeroc'h eo bet graet dreist-holl. Aroueziet eo ar c'hlotalenn-se gant un -h e dibenn er gerioù neuze. Evit merkañ ar fonem /w/ ez eus bet graet gant w e deroù ar gerioù pe ar morfemoù, da skouer : wera (ki), werawan (wera + -wan), mɵiwentɵ (mɵi + wentɵ). E dibenn pe e-kreiz ar gerioù ez eus bet graet gant u, da skouer : kau (geot), kual (brec'h). Koulskoude, er gerioù amprestet digant ar c'hechuaeg, evel atwall (yar), pe ar spagnoleg, evel uwisha (dañvad) ez eus bet graet gant w ivez, evel ma'z eus bet graet gant w en adstummoù totoroek a echu en -awi e-lec'h -au (yau/yawi, lau/lawi). Erfin, dalc'het eo bet w dirak ɵ ivez, evel e kalutsɵwɵ (tolbezenn) pe e srɵnawɵ (warc'hoazh). Evit treuzskrivañ an termenoù namtrik merket en oberennoù evel termenoù totoroek eo bet graet gant an doare-skrivañ boutin implijet evit skrivañ ar gwambiaeg. N'eus bet kavet abeg ebet da ziforc'hañ dre ar skritur en un doare dinaturel-kenañ rannyezhoù eus an hevelep yezh. Se zo kaoz hon eus dibabet chom hep heuliañ LENAT2 neuze a ziviz skrivañ, da skouer, ɨ ar vogalenn notet ɵ e Silvia. Evit gwir, Indianed Gwambia, Ambalo, Quizgo ha Totoró ha pa vefe ganto pep a identelezh a rann 1

CCELA : Centro colombiano de estudios de lenguas aborígenes/Kreizenn golombian a studi war ar yezhoù kentidik. Skol-veur an Andoù. Kolombia. 2 LENAT : Léxico de la lengua namtrik de Totoró; VÁSQUEZ DE RUIZ Beatriz, ROJAS CURIEUX Tulio; Comunidad del resguardo indígena de Totoró, 2009.

[7]

an hevelep yezh, ur yezh a voe komzet gwechall en un darn vras eus ar C'hauca gant o hendadoù boutin dezho-holl, un tamm mat pelloc'h eget er meni gwarezvaoù m'emañ bet miret betek hiziv. Ar yezh-se, evit treuzvevañ, padout en amzer, ha gounit tachennoù nevez he deus ezhomm e vefe graet war he zro gant an holl, dre ur striv stroll. Ar striv-se n'hallo teurel frouezh nemet m'en em harp war ur youl voutin da zoujañ da unded ar yezh, hep ober fae evit kelo-se war istor dibar pep kumuniezh indian. NOTADUR AR C'HONTAMMADURIOÙ HAG AR C'HEMMADURIOÙ FONETEK

Niverus ha liesseurt-kenañ eo kontammadur fonetek ar c'hensonennoù e gwambiaeg. Unan eus dezverkoù heverkañ fonetik ar gwambiaeg eo. Da skouer

kenstok p hag m a dro da mm kenstok k hag m a dro da m

kap (lagad) > kapmera (daoulagad) > kammera misak (den, tud) > kɵllikmisak (tud kozh) > kɵllimisak

Peurliesañ n'eus ket bet dalc'het kont eus ar c'hontammadurioù-se er skrivadur, dreist-holl evit stummoù deveret ar gerioù, evel er skouer a-us gant kap. Diouzh an ezhomm, meneget e c'hallont bezañ en notennoù pe war-eeun en destenn en italeg hag etre krommelloù. A-wechoù koulskoude, pa hañval div elfenn bezañ aet da stummañ ur ger nevez hepken eo bet notet ar c'hontammadur Da skouer e vo kavet ar verb toullañ savet diwar trap (toull) + marɵp (ober) dindan ar pennger trammarɵp er geriadur e-lec'h trapmarɵp. Meneget e vo an elfennoù a ya d'ober an termen, e etimologiezh, en notennoù. N'eo ket notennet tamm ebet blotadurioù ar c'hensonennoù tarzh /k/, /p/, /t/ etre div vogalenn pe diwar genstok div gensonenn. N'int ket notennet gant doare-skrivañ ar CCELA rak n'o deus tamm talvoudegezh yezhadurel ebet. Er c'hontrol, doare-skrivañ I.L.V a skriv ar blotadurioù-se. Neuze, skrivet e vo atav nape (me) ha tapik (mat, plijus) ha pa vefe distaget nabe, tabik. Heñvel, skrivet e vo mishpe (kazh), asrpe (korf), kaluspe (kroc'hen) ha pa vefe distaget mishbe, asrbe, kalusbe.

[8]

GWAMBIAEG HA TOTOROEG M'eo yac'hik stad ar yezh e Gwambia gant e-tro 15 000 a yezherien dasparzhet dre an holl rummadoù oad, toc'hor eo aet e Totoró ma chom nebeutoc'h eget 100 a dud o c'houzout ar yezh, tud kozh an holl anezho. N'eo ket dibaot an oberourien a veneg nested an totoroeg gant ar gwambiaeg. Evit oberourien an XIXvet kantved e hañval bezañ sklaer e komzer eus an hevelep yezh. E 1852 e lavar DE MOSQUERA en e levr "Memoria sobre la geografía física y política de la Nueva Granada" bezañ graet enklaskoù e-mesk annezidi koadegi Kokonouko, Gwambia ha Polindara ha bezañ studiet ar yezh un tammig bihan. "yo he descubierto con mil investigaciones entre los habitantes de las selvas de los Coconucos, Polindaras y Guambías estas noticias y estudiado un poco su idioma que no ha sido escrito nunca" (dizoloet em eus dre hirenklask e-touez koadegi ar Gokonoukoed, ar Bolindaraed ha Gwambiaiz an titouroù-se ha studiet em eus un tammig bihan o yezh n'eo ket bet skrivet biskoazh). Met an hini kentañ o venegiñ splann e komzer an hevelep yezh e Silvia hag e Totoró eo bet aozer dizanv ar pennad "Notice sur plusieurs langues indiennes de la Nouvelle Grenade" (NPL3) embannet e 1879. Skrivañ a ra an aozer-mañ "Les trois villages Silvia, Polindara et Totoró parlent un même idiome". Tostoc'h deomp-ni, e 1994, er pennad "La lengua de Totoró: historia de una causa" (LLTO4), ec'h embann Marta PABÓN TRIANA "Para los lingüistas que estudian los dos idiomas [Guambiano y Totoró] es evidente una relación de variación dialectal" (evit ar yezhoniourien a studi an div yezh [gwambiaeg ha totoroeg] eo anat ez eus un darempred rannyezhel etrezo). En hevelep pennad e ro c'hoazh Marta PABÓN TRIANA testeni un totoroeger a zisklêr kompren ervat ar wambiaegerien ha pa vefe ar re-mañ "techet da luziañ o yezh".

ARGEMMOÙ GERIADEL DIABARZH EN NAMTRIK

Mar lakaer a-gostez an dornad gerioù kokonoukoek roet deomp gant ar jeneral DE MOSQUERA e 1877, eus Totoró e teu holl roadennoù kentañ an namtrik zo deuet betek ennomp a-hend-all : daveennoù an tad CASTILLO I OROZCO e 1877 (CIO5), re ur misioner dizanv e 1879 (NPL), re titourerien DOUAY e 1890, 1891 ha 1900 (CAC6, EAA7 hag NRPA8). Koulskoude, dav eo bet gortoz ur c'hantved bennak war-lerc'h evit kavout studiadennoù diwar-benn an totoroeg. PSLI 9 (1992), anezhañ ur roll gerioù sec'h ennañ e-tro 300 ger totoroek ha, dreist-holl, LENAT10 (2009), ur geriadur gant skouerioù, eo an div oberenn vrasañ a bled gant geriaoueg an totoroeg. An oberennoù fonnusañ 3

NPL : Notice sur plusieurs langues indiennes de la Nouvelle-Grenade. X..., prêtre missionnaire de la Nouvelle-Grenade. Revue de linguistique et de philologie comparée. 1879. 4 LLTO : La Lengua de Totoró, Historia de una Causa; PABON TRIANA Marta e Lenguas aborígenes de Colombia Memorias 3 - Simposio : La recuperación de lenguas nativas como búsqueda de identidad étnica; VII Congreso de Antropología, Universidad de Antioquia, Medellín, junio 1994; CCELA - Bogotá - 1995. 5 CIO : Vocabulario páez-castellano, catecismo, nociones gramaticales y dos platicas conforme a lo que escribió el señor Eugenio Del CASTELLO I OROSCO, cura de Tálaga, con adiciones, correcciones y un vocabulario castellano-páez por Ezequiel URICOECHEA. Pariz. 1877. 6 CAC : Contribution a l'américanisme du Cauca (Colombie); DOUAY Leon; Congrés international des Americanistes; compte rendu de la septième session; Berlin; 1890. 7 EAA : Etude étymologiques sur l'antiquité américaine; DOUAY Léon; J. Maisonneuve; Paris; 1891. 8 NRPA : Nouvelles recherches philologiques sur l'antiquité américaine contenant une contribution à l'américanisme du Cauca; DOUAY Léon; Paris; J. Maisonneuve; 1900. 9 PSLI : Vocabulario comparativo. Palabras selectas de lenguas indígenas de Colombia - Comparative vocabulary. Selected words in indigenous languages of Colombia. Randall Q. Huber. Robert B. Reed. Instituto Lingüístico de Verano. 1992. 10 LENAT : Léxico de la lengua namtrik de Totoró; VÁSQUEZ DE RUIZ Beatriz, ROJAS CURIEUX Tulio; Comunidad del resguardo indígena de Totoró. emb. kentañ; 2009; ISBN : 978-958-44-5427-0.

[9]

eo LENAT ha PSLI neuze evit gallout keñveriañ yezh Gwambia gant hini Totoró.

ROADENNOÙ PSLI 11

Kinnig a ra PSLI ur roll brazik a 375 ger troet e 68 yezh indian eus Kolombia. Diwar an 375 ger-se, 309 zo troet e namtrik. E-touez ar re-mañ ez eus 295 ger troet ken e gwambiaeg hag e totoroeg ha 14 all hep troidigezh e hini pe hini eus an daou stumm yezh-se (da lavaret eo m'emañ roet an droidigezh e gwambiaeg e vank evit an totoroeg pe ar c'hontrol). Gallout a ra an oberenn dalvoudusmañ talvezout da zave neuze evit gwelet pegen tost eo yezh Gwambia ouzh hini Totoró, evit ar pezh a sell ouzh ar c'heriaoueg. Ur studi diwar-c'horre eus ar gerioù heñvel e totoroeg hag e gwambiaeg e PSLI a ro deomp 131 ger heñvel-mik diwar 309. Ar pezh a laka ar feur gerioù boutin etre an div yezh da sevel da 42 %. Ur feur a c'hall hañvalout bezañ uhel pe izel hervez ma venner pouezañ war nested an daou stumm yezh pe, er c'hontrol, war ar pezh a zisparti anezho. Koulskoude, n'eo ket trawalc'h sellet ouzh ar feur gerioù heñvel-mik kavet en ur roll gerioù troet evit termeniñ nested geriaoueg div yezh bennak, pell alese. Gallout a ra aes-tre daou ditourer reiñ troidigezhioù disheñvel. Ma c'houlenner ar ger evit kelien e c'haller en em gavout gant respontoù evel kelien, amprevan pe c'hoazh c'hwibu. P'en em gav an den gant gerioù disheñvel evit div yezh en ur roll gerioù e rank gwiriañ mat n'eo ket anavezet ar gerioù-se en div yezh e gwirionez. Ha zoken pa vez gerioù disheñvel, gallout a ra unan alies-mat kompren termenoù d'ar c'hentañ klevet ha pa ne rafe ket ganto, da skouer. Hep menegiñ ar gerioù henvelster. Setu ma ranker dielfennañ pizh ar roadennoù deuet diwar rolloù gerioù a-raok gallout embann da vat ha kar-pell pe kar-tost eo geriaoueg yezhoù pe rannyezhoù zo.

DEGOUEZHIOÙ GERIADEL DISHEÑVEL

E gwirionez, 309 termen gwambiaek ha totoroek PSLI a c'haller adurzhiañ e 9 degouezh disheñvel, diouzh an darempred tostañ (gerioù boutin) d'ar pellañ (gerioù disheñvel digomprenus d'an eil yezher d'egile). Kinnig a reomp bodañ anezho evel-henn : 1 - Gerioù heñvel-mik e totoroeg hag e gwambiaeg. 2 - Gerioù peuzheñvel zo emdroet o distagadur en ur mod a chom komprenus-tre evit yezherien an daou stumm yezh (adstummoù). 3 - Gerioù disheñvel hepken peogwir ne respont ket morse daou zen disheñvel tre an hevelep tra pa vezont aterset (heñvelsterioù, goulennoù fallgomprenet, respontoù diresis...). 4 - Gerioù disheñvel, penn-da-benn pe evit darn, komprenus diouzhtu ken evit ar pezh a sell ouzh an elfennoù a ya d'o ober ken evit ar ster anezho. 5 - Falsmignoned, gerioù heñvel en daou stumm yezh zo riklet o ster un disterañ met a chom aes da gompren, goude ar souezhadenn gentañ, pa chom tost-tre ar sterva. 6 - Gerioù savet diwar an hevelep gwrizienn zo disheñvel o dibenn hag a c'hall diaesaat ar 11

Oberenn bet meneget kent.

[10]

c'hengompren pe gerioù heñvel-mik emdroet o distagadur. 7 - Gerioù miret en ur yezh hepken tra ma ra ar yezh all gant an amprest spagnolek. 8 - Gerioù disheñvel-mik. 9 - Gerioù gwambiaek n'eus termen totoroek kevatal ebet evito er c'horpus anavezet evit ar mare (pe ar c'hontrol).

DEREZ NESTED ETRE AR GWAMBIAEG HAG AN TOTOROEG, HERVEZ PSLI

1 - Ar gerioù boutin heñvel-mik zo bet renablet 131 anezho. Mont a reont d'ober 42 % eus korpus PSLI. 2 - Ar gerioù peuzheñvel zo emdroet o distagadur en ur mod komprenus-tre, adstummoù anezho e gwirionez, zo bet renablet 27 anezho. Mont a reont d'ober 9 % eus ar c'horpus studiet. En o zouez e c'haller menegiñ koubladoù stummoù evel tun (G)/tuna (T), nak (G)/nakø (T), piurkulu (G)/piurkullu (T). 3 - Ar gerioù disheñvel diwar-c'horre hepken peogwir ne respont ket morse daou zen disheñvel tre en hevelep mod pe peogwir zo adstummoù distagañ boutin d'an daou stumm yezh. Da skouer, evit ver (gwelet) e ro PSLI ar gerioù aship (G) ha larap (T). E gwirionez eo anavezet aship e totoroeg ivez ha larap a dalvez spiañ unan bennak dreist-holl. Aship ha larap zo daou verb disheñvel boutin d'an totoroeg ha d'ar gwambiaeg ha dezho an hevelep talvoudegezh en daou stumm yezh. Heñveldra a c'hoarvez gant an termen maduro (azv). Reiñ a ra PSLI an troidigezhioù srɵnɵ (G) hag ɵskɵtik (T). Srɵnɵ eo an termen namtrik evit azv. anavezet eo e T hag e G, ɵskɵtik a dalvez melen. Fallgomprenet eo ar bet ar goulenn gant an titourer totoroat neuze. PSLI a laka ivez stummoù evel pɵsr ha mɵsr da gwambiaeg e-skoaz pɵtr ha mɵtr roet evel totoroeg. Padal testeniekaet eo ar c'houbladoù pɵsr/ pɵtr ha mɵsr/ mɵtr ken e gwambiaeg, ken e totoroeg. Aze ivez, distagadurioù disheñvel daou zen a zeu da vezañ, dre fazi, disheñvelderioù rannyezhel etre ar gwambiaeg hag an totoroeg. Renablet ez eus bet 52 degouezh evel-se e PSLI, diforc'hioù faos anezho, ar pezh a ya d'ober tost 17 % eus ar c'horpus memes tra. 4 - Ar gerioù disheñvel penn-da-benn pe evit darn, komprenus diouzhtu ken evit ar pezh a sell ouzh a elfennoù a ya d'o ober ken evit ar ster anezho. E-touez ar gerioù-se e kaver koubladoù termenoù evel kiaintsikal (G)/yatsikal (T) savet diwar an elfennoù gwele-kousket ha gwele-ti, kap (G)/kaptrul (T) (ger ha ger lagad ha maen-lagad), pe køshømpøtø (G)/køshømpur (T) (kanevedenn). 24 zermen a seurt-se zo bet kavet e PSLI, ar pezh a ya d'ober 8 % eus ar c'horpus. 5 - Ar falsmignoned pe gerioù heñvel-mik zo riklet o ster un disterañ met a chom aes da gompren pa chom tost-tre o sterva. E-touez ar gerioù-mañ e kaver termenoù evel pusruk a dalvez blev e G ha penn e T; kual zo evit brec'h e G ha brec'h pe dorn e T, da skouer. 8 termen zo bet renablet evel-se. Mont a reont d'ober 3 % eus korpus PSLI. 6 - Ar gerioù savet diwar an hevelep gwrizienn met a zo disheñvel o dibenn hag a c'hall diaesaat ar c'hengompren pe gerioù heñvel-mik emdroet o distagadur. En o mesk e c'haller renkañ termenoù evel tøm (G)/tøntø (T), mell, pe aian (G)/akin (T), merien. 9 zermen zo bet renablet evel-se ha mont a reont d'ober 3 % eus ar c'horpus. 7 - Ar gerioù miret en ur yezh hepken tra ma ra ar yezh all gant un amprest spagnolek. Gallout a [11]

c'haller menegiñ evel-se koubladoù termenoù evel kuchillu (G) ha tril (T), kontell, urututuk (G) ha sapu (T), touseg, da skouer, pe termenoù hiron evel trik kalus (G)/jeta kalus (T), muzell, srø (G) ha sielosrø (T), oabl. 13 termen zo bet renablet evel-se e PSLI. Mont a reont d'ober 4 % eus ar c'horpus. 8 - Ar gerioù disheñvel-mik e G ha T. 31 termen zo bet renablet, mont a reont d'ober 10 % eus ar c'horpus. 9 - Ar gerioù gwambiaek n'eus termen totoroek ebet testeniekaet evito er c'horpus (pe ar c'hontrol). 14 zo anezho, mont a reont d'ober 4 % eus ar c'horpus. An termenoù a gaver er rummadoù etre 1 ha 5 zo boutin d'ar gwambiaeg ha d'an totoroeg a-vremañ hag aes int da gompren evit yezherien an daou stumm yezh-se. Mont a reont d'ober e-tro 79 % eus korpus PSLI. An termenoù e 6 zo boutin ivez da G ha T nemet e c'hall o stumm emdroet pe emdroetoc'h diaesaat ar c'hengompren pe souezhiñ ar yezherien. Ur bihanniver eo ar re-mañ. Ne'z eont d'ober nemet 3 % eus ar c'horpus. Ar gerioù er rummad 7 a c'hall mirout ouzh ar c'hengompren evit darn. Yezherien unyezhek a c'hall chom hep kompren an amprest spagnolek, da skouer. Evit ar pezh a sell ouzh ar yezherien divyezhek, komprenet e vo an amprest diouzhtu ganto. N'eus nemet ar yezherien kollet ganto an termen orin a c'hallje chom boud o klevet anezhañ. Bihan eo ivez an dregantadoù a c'herioù evel-se er c'horpus pa ne sav ket en tu all da 4 %. Erfin ne gaver nemet e-tro 10 % a c'herioù disheñvel da vat etre an totoroeg hag ar gwambiaeg a-vremañ e PSLI. Ar re-se, evit ar pep brasañ, a c'haller soñjal ez int bet anavezet gwechall e T pe e G hag int deuet da vezañ dispredet en unan eus an daou dakad kent mont da get da c'houde. Daoust da se, pa n'eo ket bet renablet pizh geriaoueg T ha G c'hoazh, n'eo ket dibosupl e ve kavet e-touez an 10 % a c'herioù-se termenoù anavezet c'hoazh gant lod e T pe e G. Forzh penaos, sklaer e teu da vezañ diwar roadennoù PSLI e rann ar gwambiaeg hag an totoroeg ouzhpenn 80 % eus o geriaoueg voutin. Roadennoù PSLI a c'haller kendastum en ur grafik a verk derez klotadur geriaoueg ar gwambiaeg gant hini an totoroeg ha, dre se, e c'haller priziañ ar marz kengompren ha diskompren etre ar yezherien. Diwar ziviz eo bet lec'hiet bevenn ar gomprenusted e-kreiz ar bloc'had 6. Pep yezher a ziblaso al linenn zisparti-se war-zu muioc'h pe nebeutoc'h a gomprenusted hervez e live anaoudegezh eus ar yezh, e live deskadurezh hag e gizidigezh ouzh ar c'hemmoù yezh.

[12]

DEREZ KLOTADUR GERIAOUEG AR GWAMBIAEG GANT AN TOTOROEG (HERVEZ ROADENNOÙ PSLI)

Diskouez a ra ar grafik amañ dindan derez kenglotañ geriaoueg an totoroeg gant hini ar gwambiaeg hervez roadennoù PSLI. Gallout a reomp dasparzhañ pouez keñverek pep rummad war un ahel a-led a laka war wel an tennder zo er yezh etre nerzhioù enep : an nerzhioù hevelebekaat ha disheñvelaat a gevez er yezh. Gant se e c'hallomp, a gav deomp, kaout ur soñj dereadik diwar-benn an derez kengompren etre yezherien an namtrik diouzh m'emaint eus Totoró pe eus Gwambia.

Kengompren

Diskompren

5 6

18 %

82 %

Bevenn gomprenusted war ar prim Geriaoueg gwambiaek ha totoroek 1 - Gerioù heñvel-mik : 42 % 2 - Emdroadurioù distagañ komprenus-tre : 9 % 3 - Respontoù disheñvel gant gerioù anavezet ken e gwambiaeg hag e totoroeg : 17 % 4 - Gerioù disheñvel komprenus-tre dre o elfennoù : 8 % 5 - Gerioù heñvel riklet o ster un disterañ : 3 % 6 - Gerioù heñvel emdroet o furmoù : 3 % 7 - Gerioù namtrik miret e-skoaz gerioù amprestet : 4 % 8 - Gerioù disheñvel : 10 % 9 - Gerioù hep termen kevatal evito er c'horpus gwambiek: 4 %

[13]

DEREZ NESTED ETRE AR GWAMBIAEG HAG AN TOTOROEG, HERVEZ LENAT

Al léxico de la lengua namtrik de Totoró (LENAT) eo an oberenn vrasañ bet embannet a-zivout geriaoueg yezh Totoró. Evel PSLI e c'hall LENAT talvezout evit keñveriañ ar gerioù totoroek ouzh re ar gwambiaeg. Kavout a reer e LENAT 846 unvez treiñ a ya d'o ober 881 ger pe furm ger totoroek (furmoù pleget, furmoù verb displeget, hag all). Ar re-mañ a c'haller bodañ e 487 stumm kanonek pe pennger. Ma lakaer da dalvezout evit geriaoueg LENAT an hevelep poelladenn kaset da benn evit PSLI o keñveriañ an termenoù totoroek gant an termenoù testeniekaet evit ar gwambiaeg er c'horpus en em gaver gant an disoc'h-mañ dindan :

RUMMADOÙ GERIOÙ

1 - Ar gerioù boutin heñvel-mik zo bet renablet 280 anezho. Mont a reont d'ober 57 % eus korpus LENAT (15 % muioc'h eget PSLI). 2 - Ar gerioù peuzheñvel zo emdroet o distagadur en ur mod komprenus-tre, adstummoù anezho e gwirionez, zo bet renablet 44 anezho. Mont a reont d'ober 9 % eus ar c'horpus studiet (evel e PSLI). En o zouez e c'haller menegiñ koubladoù stummoù evel atwall (G)/atull (T), ɵsɵmpik (G)/isimpi (T), kichip (G)/kichap (T), unkua (G)/inkua (T), nɵ (G)/ɵnɵ (T), nintak (G)/intak (T), ishkekɵp (G)/ishekɵp (T), lau (G)/lawi (T), ha kement zo. 3 - Rummad 3 PSLI, troidigezhioù disheñvel e gwambiaeg ha totoroeg p'eo anavezet an daou dermen en daou stumm yezh, n'eus ket anezhañ e LENAT rak LENAT ne ro ger gwambiaek ebet. 4 - Ar gerioù disheñvel penn-da-benn pe evit darn, komprenus diouzhtu ken evit ar pezh a sell ouzh a elfennoù a ya d'o ober ken evit ar ster anezho. E-touez ar gerioù-se e kaver koubladoù termenoù evel mashura/tashur (T)/mamashulla/tatashull (G) evit mamm-gozh ha tad-kozh, nakɵtrak, (ger ha ger lec'h an tan) (T)/nenin (G) evit ar gegin, hag all. 39 termen a seurt-se zo bet kavet e LENAT, ar pezh a ya d'ober 8 % eus ar c'horpus (evel e PSLI). 5 - Ar falsmignoned pe gerioù heñvel-mik zo riklet o ster un disterañ met a chom aes da gompren pa chom tost-tre o sterva. E-touez ar gerioù-mañ e kaver termenoù evel pusruk a dalvez blev e G ha penn e T; wentɵ zo evit al lodenn a-dreñv e G hag a dalvez kein e T, da skouer. 10 termen zo bet renablet evel-se. Mont a reont d'ober 2 % eus korpus LENAT (-1 % e-keñver PSLI). 6 - Ar gerioù savet diwar an hevelep gwrizioù met a zo disheñvel o dibenn hag a c'hall diaesaat ar c'hengompren pe gerioù heñvel-mik emdroet o distagadur. En o mesk e c'haller renkañ termenoù evel tøm (G)/tøntø (T), mell, pe aian (G)/akin (T), merien, pulkus (T)/pulkɵtsɵ (G), razh-doñv. 30 termen zo bet renablet evel-se ha mont a reont d'ober 6 % eus ar c'horpus (+ 3 % e-keñver PSLI). 7 - Ar gerioù miret en ur yezh hepken tra ma ra ar yezh all gant un amprest spagnolek. Gallout a c'haller menegiñ evel-se koubladoù termenoù evel patu (G) hag atullpi (T), houad, kantap (G) ha kumarɵp (T), kanañ, da skouer, pe peskau (G)/yawimpi (T), pesk. 10 termen zo bet renablet evelse e LENAT. Mont a reont d'ober 2 % eus ar c'horpus (- 2 % e-keñver PSLI). 8 - Ar gerioù disheñvel-mik e G ha T. 38 termen zo bet renablet, mont a reont d'ober 8 % eus ar c'horpus (-2 % e-keñver PSLI). [14]

9 - Chom a ra e LENAT un nemorant a 36 termen n'eus ket bet gallet o dasparzhañ er rummadoù kent. Mont a ra d'o ober stummoù amsklaer n'eus ket bet gallet tostaat anezho ouzh pennger anavezet ebet pe termenoù na gaver ger kevatal ebet evito er c'horpus gwambiaek anavezet betek-henn (anvioù plant pe loened alies). Ar re-mañ a ya d'ober un tammig ouzhpenn 7 % eus korpus LENAT (+ 3 % e-keñver PSLI). Gallout a ra ar gerioù-mañ bezañ, evit gwir, gerioù totoroek-rik, alese gerioù n'int ket anavezet e gwambiaeg tamm ebet met gallout a reont bezañ ivez ker buan all gerioù gwambiaek anavezet-mat ha n'int ket testeniekaet er c'horpus gwambiaek renablet evit ar mare. Koulskoude, dibabet ez eus bet renkañ anezho e-touez ar gerioù disheñvel, kuit da zireizhañ an disoc'hoù.

[15]

DEREZ KLOTADUR GERIAOUEG AR GWAMBIAEG GANT AN TOTOROEG (HERVEZ ROADENNOÙ LENAT)

Diskouez a ra ar grafik amañ dindan derez kenglotañ geriaoueg an totoroeg gant hini ar gwambiaeg hervez roadennoù LENAT. Anataat a ra pouez keñverek pep rummad a c'haller dasparzhañ war un ahel a-led a resisa an nerzhioù heñvelaat/disheñvelaat a c'hoari er yezh hag a zo stag outo an derez emgompren etre ar yezherien.

Diskompren

Kengompren

00000 82 %

18 % Bevenn gomprenusted war ar prim

Geriaoueg gwambiaek ha totoroek 1 - Gerioù heñvel-mik : 57 % 2 - Emdroadurioù distagañ komprenus-tre : 9 % 3 - Respontoù disheñvel gant gerioù anavezet ken e gwambiaeg hag e totoroeg : 0 % 4 - Gerioù disheñvel komprenus-tre dre o elfennoù : 8 % 5 - Gerioù heñvel riklet o ster un disterañ : 2 % 6 - Gerioù heñvel emdroet o furmoù : 6 % 7 - Gerioù namtrik miret e-skoaz gerioù amprestet : 2 % 8 - Gerioù disheñvel : 8 % 9 - Gerioù hep termen kevatal evito er c'horpus gwambiek : 7 %

[16]

TAOLENN GENGLOTAÑ GERIAOUEG AR GWAMBIAEG HAG AN TOTOROEG DIOUZH PSLI HA LENAT

Dezastum a ra an daolenn a-is dregantadoù dasparzh geriaoueg an namtrik hervez ar rummadoù diouzh roadennoù PSLI ha LENAT.

Rummadoù

PSLI

LENAT

Diforc'h

1 2 3 4 5 6 Ishollad komprenusted 7 8 9 Ishollad digomprenusted Hollad

42 % 9% 17 % 8% 3% 3% 82 %

57 % 9% / 8% 2% 6% 83 %

+15 % / -17 % / -1 % +3 % /

4% 10 % 4 18 %

2% 8% 7% 17 %

-2 % -2 % +3 % /

100

Ur souezh eo gwelet penaos e klot rik roadennoù studi korpus LENAT gant ar roadennoù deuet dre PSLI. Heñvel-mik eo an dregantad kavet er rummadoù 2 ha 4. Dister (etre 1 ha 4 %) eo an diforc'hioù er rummadoù 3, 6, 7, 8 ha 9. An diforc'h brasañ, + 15 % a c'herioù heñvel-mik (rummad 1) e LENAT e-keñver PSLI zo kempouezet koulz lavaret dre an -17 % a respontoù disheñvel diwar gerioù anavezet en div rannyezh e PSLI (rummad 3). Gant se e c'haller stadañ en un doare asur a-walc'h eo boutin 82 % eus ar c'heriaoueg etre an totoroeg hag ar gwambiaeg hiziv, hervez ar skridoù, tra ma sav da e-tro 18 % an derez diforc'h gerioù etre an daou stumm yezh.

[17]

TAOLENN GENGLOTAÑ AR MORFEMOÙ ETRE AR GWAMBIAEG HAG AN TOTOROEG

En tu all d'ar gerioù o-unan, ur sell war reizhiad morfemek an totoroeg hag ar gwambiaeg a c'hall reiñ ur soñj a-zoare war pegen tost pe bell emañ an div rannyezh an eil eus eben.

Morfemoù

Gwambiaeg

Totoroeg Er verb

Anomzer Komzer Goulenn Nac'hañ

Ambroug Amzeriañ Arc'hwel Bihanaat Dilec'hiañ Enebiñ Enlakaat/ezlakaat kreñvaat Lec'hiañ

Liester Orin Pennanvaat Perc'hennañ Renadenn-dra Strishaat Topikelaat

-n -r -kɵh -mɵ

-n -r -koh -mɵ

En anvioù-kadarn hag anvioù-gwan -pa -pa -katik / -tɵka -tɵka -tsik -tsik -mai -mai -kɵmik/-kimik / -kucha -kucha -kɵl-kɵl-inuk / -srɵ -srɵ -yu -yu -mera -mera -elɵ -elɵ -kutri -kutri -ik -ik -wai/-wei -wai -wan -wan -tɵ -tɵ -pe -pe

Diskouez anat a ra an daolenn-mañ pegen unvan eo ar reizhiad morfemek e namtrik. N'eus koulz lavaret diforc'h ebet etre namtrik Gwambia hag hini Totoró. Un nebeud morfemoù n'int ket testeniekaet e totoroeg evit c'hoazh (berr eo ar c'horpus skrivet totoroek).

[18]

DIFORC'HIOÙ GERIADEL PENNAÑ ETRE AN TOTOROEG HAG AR GWAMBIAEG

Kinnig a ra an daolenn a-is un dibab gerioù pemdez disheñvel e totoroeg ha gwambiaeg. Gallout a reer sellet ouzh ar gerioù-se evel ar merkerioù arouezel pennañ a ziforc'h an daou stumm yezh.

gerioù namtrik pennañ disheñvel etre an totoroeg hag ar guambiaeg12 Brezhoneg avu biz fike (plant) gwerzhañ (an) holl kalc'h kalon kof mouar pelec'h penn poncho skoaz tal warc'hoazh

Gwambiaeg mantrø

tasikunø tsitrøi yanip/yanap mayaelɵ pishku isramsruk patsø kaltrul chu tur turi kiltøn kappalø srøna

Totoroeg masr kampil trupui lachap tsɵstɵ laptsik masr kitø kamø muna pusruk saiu kiltak istur kualap

En daolenn-mañ ne veneger ket an amprestoù spagnolek implijet e totoroeg p'eo bet miret an termen orin e gwambiaeg pe er c'hontrol.

[19]

GWAMBIAEG HA TOTOROEG, DIV ZREMM EUS AN HEVELEP YEZH : AN NAMTRIK

Diskouez a ra, en un doare splann-kenañ, ar c'heñveriadennoù a c'haller ober diwar ar roadennoù yezhel deuet diwar ar mammennoù liesseurt dastumet a-hed an XIXvet hag XXvet kantved ha bodet er geriadur-mañ (dreist-holl ar re dastumet e NPL 13 , LENAT 14 , ATYAD 15 hag LLTO 16 ) ez eo ar gwambiaeg hag an totoroeg an hevelep yezh anvet namtrik gant ar yezherien anezhi. D'al live fonologel emañ ar pep brasañ eus an diforc'hioù ger; en em ziskouez a reont dre-vras dre un implij disheñvel eus ar vogalennoù (kallim/kallum, køllik/kølik/kilik...) ha dre bezañs pe ezvezañs kensonennoù zo e diabarzh er gerioù (kuaiap/kuakiap, wara/wakra...) pe vogalennoù dibenn-ger (tun/tuna, ya/yau, nak/nakɵ). Studi korpus skrivet an namtrik a ziskouez e rann ar gwambiaeg hag an totoroeg ouzhpenn 80 % eus o geriaoueg hag e chom uhel an derez komprenezon etre yezherien pep rannyezh. Er stok 20 % a c'herioù disheñvel e kaver dreist-holl amprestoù spagnolek en unan eus an div rannyezh (muioc'h e gwambiaeg, nebeutoc'h e totoroek war a hañval) p'eo bet miret an termen orin er rannyezh all. Bez' ez eus ivez kealioù n'int testeniekaet nemet e korpus skrivet unan eus an div rannyezh evit ar mare, ar pezh a vir a sevel keñveriadennoù etrezo (da skouer anvioù plant pe loened kavet e skridoù gwambiaek hep ger kevatal ebet evito er c'horpus totoroek, pe ar c'hontrol). Gant se e c'hallomp soñjal e c'hallfe e gwirionez bezañ uheloc'h c'hoazh an dregantad a c'herioù boutin d'an div rannyezh. Darn eus ar gerioù, etre 8 ha 10 %, zo disheñvel da vat etre an div rannyezh koulskoude. Gallout a reomp soñjal ez eo bet kollet ar gerioù-se mare pe vare gant hini pe hini eus an div rannyezh-se tra m'int bet miret er rannyezh all. Ha pa vefe bet chomet anterin-souezhus reizhiad morfemek an namtrik, kavout a reer e-touez ar gerioù disheñvel en div rannyezh un nebeud gerioù yezhadurel diazez (chi/muna, pelec'h), raganvioù (mayaelɵ/tsɵstɵ, an holl), adverboù (srɵna/kualap, warc'hoazh; mentra/parɵ, -kenañ), verboù diazez (yanip/lachap, gwerzhañ) hag anvioù lodennoù eus ar c'horf (tasikunɵ/kampil, biz; patsɵ/kitɵ, kof, tur/pusruk, penn...), anezho-holl gerioù pemdez. Kement-se zo dic'hortoz a-walc'h ha lakaat a ra da soñjal e c'hall bezañ kozh-mat an disparrti rannyezhel memes tra. Evit gwir, ar skouerioù koshañ eus an namtrik bet deuet betek ennomp a weler warno splann merk an totoroeg. D'ar c'hentañ sell e c'haller anavezout eo totoroek al lavarennoù renablet gant CASTILLO i OROSCO e-kreiz an XVIIIvet kantved. Heñveldra evit ar gerioù hag al lavarennoù roet gant ar jeneral DE MOSQUERA en NPL e 1877 pe gant ar Gall Léon DOUAY e fin an XIXvet kantved. Daoust pegen bihan e vefent, diskouez a ra an diforc'hioù gerioù etre an totoroeg hag ar gwambiaeg bezañ diforc'hioù stabil diazezet abaoe pell neuze. Merket eo bet gant un (T), evit Totoró, er geriadur-mañ, ar gerioù implijet e Totoró n'int ket testeniekaet e Gwambia pe a zo testeniekaet gant ur ster disheñvel mui pe vui e Totoró. Meneget e vo ar gerioù-se en notennoù yezh e traoñ ar pennadoù ivez. Pelloc'h eget al labour yezhel zo da vezañ kendalc'het evit deskrivañ yezh Totoró, pa seller pegen bresk eo an namtrik hiziv er gumun-se, ha gant ur sell sokioyezhoniel, e hañval bezañ splann e vo 13

Oberenn bet meneget kent. Oberenn bet meneget kent. 15 ATYAD : "Atrás y adelante": ¿Otra dimensión del cuerpo humano? El caso del idioma de Totoró, Cauca, Colombia; PABON Marta in Lenguas aborigenes de Colombia – pp. 197-213. Memorias 7 - Diferencias y similitudes en la estructura del léxico de lenguas aborígenes. 49 Congreso Internacional de Americanistas, Universidad de Los Andes, CCELA Bogota - 2001. 16 LLTO : La Lengua de Totoró, Historia de una Causa; PABON TRIANA Marta in Lenguas aborígenes de Colombia Memorias 3 - Simposio : La recuperación de lenguas nativas como búsqueda de identidad étnica; VII Congreso de Antropologia, Universidad de Antioquia, Medellín, junio 1994; CCELA - Bogota - 1995. 14

[20]

diaes-bras dont a-benn da advevaat ar yezh er gumun-se ma ne vez ket broudet muioc'h an darempredoù yezh etre Gwambiaiz ha tud Totoró en ur greñvaat e kement doare ha ma c'hallo bezañ al liammoù sevenadurel, ekonomikel, akademek ha politikel etre an div gumuniezh. Mard eo gwir e c'haller soñjal kreñvaat stad ar yezh e Totoró en ur stardañ al liammoù etre an div gumuniezh, gallout a rafe ivez bezañ spletus evit tud Gwambia o-unan pa c'hallfent evel-se adperc'hennañ gerioù zo bet kollet ganto ha miret e Totoró evel, da skouer, ar ger masrtur (bruched) e-lec'h an amprest spagnolek pechu. A zo kaeroc'h, dre ziouer a hengoun skrivet, studiañ pishoc'h yezh Totoró a-geñver gant hini Gwambia a c'hallfe en amzer da zont hor sikour da zonaat hon anaoudegezh eus ar yezh ha da deuler sklêrijenn war hec'h emdroadur hag hec'h istor ivez, evel m'en diskouez an diforc'hioù lakaet war wel en oberenn-mañ. Evit gwir, seblantout a ra yezh Totoró bezañ mirouroc'h a-fet distagadur e meur a geñver; chomet eo ledanoc'h dre-vras ha miret ez eus bet enni meur a gensonenn pe vogalenn steuziet kuit e gwambiaeg a-vremañ. Yezh Gwambia, hag hi krennoc'h, a hañval emdreiñ war-zu ur yezh unsilabennek. Gallout a reer kadarnaat an dra-se o keñveriañ ar gwambiaeg gant an totoroeg, eus un tu, hag o keñveriañ ar gwambiaeg a-vremañ gant an testeniekadurioù koshañ anezhañ, re an XIXvet kantved peurgetket, eus an tu all.

FEDOÙ YEZH DISHEÑVEL E GWAMBIAEG (G) HAG E TOTOROEG (T) RAKTROC'H

Raktroc'h a reer eus koll ur fonem deroù-ger. C'hoarvezout a ra en namtrik ken e gwambiaeg hag e totoroeg. KOLL AR VOGALENN DEROÙ-GER

eñ : (T) ɵnɵ pe inɵ > (G) nɵ Testeniekaet eo ar fed yezh-mañ e gwambiaeg. KOLL UR GENSONENN PE UR SILABENN DEROU-GER

neuze, koulskoude : (G) inchentɵ > (T) shente plad : (G) nintak > (T) intak Merk an totoroeg eo ar fed yezh-mañ kentoc'h. MIRADUR AN -A, MERK KENTAÑ GOUR UNAN AN AMZER-VREMAÑ HA TREMENET TOST E VERBOÙ DIREIZH ZO E TOTOROEG

atrup (dont) : (T) atruar > (G) atrur (dont a ran) pasrap (bezañ en e sav) : (G) pasruar > (T) *pasrur (emaon em sav) Ar stumm *pasrur n'eo ket testeniekaet er c'horpus. -ur eo merk kentañ gour unan an amzer-vremañ hag an amzer dremenet tost e namtrik. Ar verboù skoazell atrup ha pasrap a ziskouez ur furm en -uar e totoroeg n'eo ket testenieket e verb ebet e [21]

gwambiaeg hiziv. Gallout a reomp goulakaat eo -uar un henstumm aet da get e gwambiaeg ha miret hepken en un nebeud verboù direizh e totoroeg. FATADUR HA KONTAMMADUR KENSONENNEK E GWAMBIAEG (G) DIABARZH

chumbe (seurt gouriz hengounel) : (T) puratsi > (G) pɵrtsi mogediñ : (T) nakish iship > (G) nakiship livet : (T) tsurɵtik > (G) tsuriik aval-douar melen : (T) ɵskɵkɵye > (G) ɵskɵye gwarango (seurt gwez) : (T) ɵshkɵkɵrɵ> (G) ɵshkɵrɵ(tsik) karangan (seurt amprevan) : (T) pallɵkɵtɵ/palɵkɵtɵ > (G) paliitɵ/palitɵ unan hepken : (G en 1879) kanantɵ / (T) kamantɵ (hiziv) > (G hiziv) kantɵ Diskouez mat a ra stumm gwambiaek hir 1879, kanantɵ, damheñvel ouzh ar stumm implijet hiziv e totoroeg, an distresadur fonologel c'hoarvezet gant ar ger-mañ e gwambiaeg. Hiziv an deiz ne chom mui nemet div silabenn anezhañ : kantɵ. Kavet ez eus bet ivez skouer ur fatadur e totoroeg ha padal e gwambiaeg n'eo ket c'hoarvezet : gwesped : (G) puchikau > (T) pishkua KOLL AR VOGALENN DIBENN-GER

kig : (T) yawi > (G) yau oulhoukez : (T) lawi > (G) lau hag arakatcha : wawe (e 1852 e kokonoukoeg) > (G/T) wau (hiziv an deiz) menez : (T) tuna > (G) tun unan : (T) kana > (G) kan c'hwerv (seurt plant) : (T) lalɵ > (G) lal tan : (T) nakɵ > (G) nak Un dra heverk d'ar gwambiaeg eo koll ar vogalenn dibenn-ger. N'eus bet kavet nemet ur skouer evelse e totoroeg. pemp : (G) tratrɵ > (T) tratr KOLL PE DISTRESADUR AR SILABENN ZIWEZHAÑ

gwreg : (T) sralɵ > (G) srai mell : (T) tɵntɵ > (G) tɵm petra : (T) chinɵ > (G) chi FATADUR AR GENSONENN /K/ E GWAMBIAEG

[22]

FATADUR AR /K/ ETREVOGALENNEK

kannañ : (T) kuakiap > (G) kuaiap merien : (T) akin > (G) aian soñjal : (T) isukup > (G) isup FATADUR /K/ DIRAK /R/

buoc'h : (T) wakra > (G) wara ober aon : (T) *kuakrɵp17 > (G) kuarɵp FATADUR /K/ WAR-LERC'H UR GENSONENN ALL

c'hoari : (T) ishkekop > (G) ishekop FATADUR AR /P/ ETREVOGALENNEK

fav : (T) trupui > (G) truɵi KOAZHADUR DIBENN -TSƟ AR GWAMBIAEG (G) E -S EN TOTOROEG (T)

kaoter : (G) kɵtsɵ > (T) kɵs laezh : (G) pitsɵ > (T) pis prun : (G) mitsɵ > (T) mis puchet : (G) utsɵ > (T) us(mai)18 razh-doñv : (G) pulkɵtsɵ > (T) pulkus Hep mar ebet ez eo treuzfurmadur ha koazhadur ar strollad dibenn-ger -tsɵ e -s merk nevezus splannañ an totoroeg e-keñver ar gwambiaeg. Koulskoude, kavout a reer er c'horpus ur reveziadenn gontroll en un anv-gwan, ar pezh a ziskouez un emdroadur kenstur -tsɵ > -s e gwambiaeg ivez. E totoroeg eo bet kaset an emdroadur-se betek penn evit ar pezh a sell ouzh an anvioù-kadarn tra ma n'eus ket bet kavet skouer ebet evel-se e gwambiaeg. Padal, en anvioù-gwan ez eus bet kavet ur skouer eus un distagadur dibenn -tsɵ e totoroeg (lɵtsɵ). Evit kelo ar gwambiaeg, mirout a ra c'hoazh ingal an dibenn -tsɵ en anvioù-gwan met kavet ez eus bet un implij daouek -tsɵ/-s evit ar ger lɵtsɵ ivez. teñval : (G) lɵtsɵ (peurliesañ) pe lɵs (a-wechoù) > (T) lɵtsɵ Diwar ar fedoù dastumet aze e c'haller soñjal ez eus un tuadur hollek o c'hoarvezout en namtrik da lakaat an dibenn -tsɵ da goazhañ e -s. Peuzechu eo an emdroadur-mañ e totoroeg ha kregiñ a ra da vezañ testeniekaet e gwambiaeg. FATADUR AN DIFTONGENNOÙ

Koll an diftongen dibenn-ger -au e gwambiaeg liorzh, tachenn c'hounezet : (T) trau > (G) tra 17

*kuakrɵp, stumm adsavet diwar ar furm displeget kuakrɵntan testeniekaet e LENAT. Ne gaver ket en e-unan er c'horpus ar stumm disleberet *us, emdroadur eus utsɵ. Ober a ra an totoroeg gant ar ger usmai, savet diwar *us staget outañ ar morfem -mai a verk an dilec'hiañ. 18

[23]

ti : (T) yau > (G) ya Koll an diftongenn -ɵi e totoroeg abeja : (G) mauɵi > (T) maui feo : (G) trɵmpɵik > (T) trumpik Testeniekaet mat-kenañ eo koazhadur -au e -a er c'horpus gwambiaek. Kavout a reer ivez er c'horpus un nebeud skouerioù eus seurt koazhadur e totoroeg, evit an diftongenn -ɵi an taol-mañ. STAONEKADURIOÙ

Tuet eo ar gwambiaeg da staonekaat an /l/ > /ʎ/ e dibenn ar gerioù pe etre div vogalenn ivez tra ma talc'h an totoroeg da zistagañ un /l/ sklaer. STAONEKADUR AN /L/ DIBENN-GER E GWAMBIAEG (G)

eon : (G) chall > (T) chal geot : (G) ishill > (T) ishil pal : (G) kachull > (T) kachul STAONEKADUR AN /L/ ETREVOGALENNEK E GWAMBIAEG (G)

kozh : (G) kɵllik > (T) kilik traoñienn : (G) kullu > (T) kulu yar : (G) pullichu > (T) pulichu STAONEKADUR AN /L/ DIRAK UR GENSONENN E GWAMBIAEG (G),

gwalc'hiñ : (T) pilmap > (G) pillmap DIFORC'HIOÙ ALL DIBENN /P/ E GWAMBIAEG (G) HAG /R/ E TOTOROEG (T)

pevar : (G) pip / (T) pir N'eo bet kavet an anadenn-mañ nemet en ur ger. DIBENN /P/ E GWAMBIAEG (G) HA /K/ E TOTOROEG (T)

dirak : (G) metrap / (T) metrak (er stumm mesrak ivez) N'eo ket sklaer-sklaer ar fed yezh-mañ. Un adstumm metrik gant /k/, heñvelster, a gaver ivez ken e gwambiaeg hag e totoroeg. Ouzhpenn-se e kaver metrap gant /p/ e totoroeg ivez en droienn kual metrap. Skouerioù all a vank deomp. KONTAMMADUR VOGALENNEK

[24]

aon : (G) kɵrik / (T) kirik balafenn : (G) pɵñinkau / (T) piñinkua chom : (G) kɵtrɵmisrɵp > (T) kɵtrɵmɵsrɵp c'hwen : (G) ɵsɵmpik / (T) isimpi kanevedenn : (G) kɵshɵmpɵtɵ / (T) kɵshɵmpur o kishimpur kozh : (G) kɵllik > (T) kilik trugarez : (T) inkua / (G) unkua Diskouez a ra an totoroeg bezañ troet kalz muioc'h gant ar c'hontammadur vogalennek diabarzh eget ar gwambiaeg. LINKADUR AN /R/ EN UN /L/ STAONEKAET

Kavout a reer ar fed-yezh-mañ en termen shur hag en deveradoù anezhañ plac'h war an oad : (T) shura > (G) shulla (stumm boas), shura (impl. a-wechoù) paotr war an oad : (T) shur > (G) shull (stumm boas), shur (impl. a-wechoù) METATEZENN

Koulz lavaret n'eo ket testeniekaet ar metatezennoù e namtrik. E diabarzh ar gwambiaeg n'eus bet kavet nemet ur vetatezenn er c'horpus a-bezh. teñval : (G) lɵtsɵ > (G) lɵstɵ (leste) E totoroeg n'eus bet kavet stumm metatezennet ebet. Etre ar gwambiaeg hag an totoroeg n'eus bet kavet nemet ur ger ennañ ur vetatezenn, en e silabenn ziwezhañ. balafenn : (G) pɵñinkau > (T) piñinkua Un tammig eo drolik ar vetatezenn-se evit gwir, seul vui m'eo ar skouer nemetañ bet renablet er c'horpus a-bezh. An elfenn gentañ a seblant klotañ gant ar ger pɵñik, anv un evn. Diwar-benn an elfenn-se n'ouzer ket tamm pehini eo ar stumm orin etre -kau pe -kua. Kau a dalvez menez pe geot hag an elfenn -kua, hag eñ dianav, a gaver c'hoazh en un termen kar all evel pishkua (T) / puchikua (G) zo evit envel ar gwesped. Setu ma kaver ivez an dibenn -kua e gwambiaeg evit un amprevan all. Marteze e c'hallfemp kaout neuze un elfenn -kua na gaver ket mui en e-unan bremañ hag a dalveze da sevel anvioù amprevaned nij ? Soñjal a c'haller ober ivez eo bet hevelebekaet *piñinkau ouzh pishkua/puchikua abalamour da hesoniezh an daou dermen evit krouiñ piñinkua. Gant se n'eo ket sur tamm ebet neuze e vije aze ur gwir vetatezenn. STUMM LIES AN TERMEN UNƟ (BUGEL)

Unɵ eo an termen namtrik evit "bugel, paotrig, plac'hig". Boutin eo an termen-mañ d'ar gwambiaeg ha d'an totoroeg. E gwambiaeg e kaver ar stummoù lies direizh urek hag urekmera gant e stumm emdroet uremera. An totoroeg-eñ a ra gant ar stumm lies unɵrek alies emdroet e unirik. Gallout a reer goulakaat un emdroadur evel-henn : [25]

(G) urek > urekmera > uremera (ls.) namtrik : unɵ (u.) > unɵrek (ls.) (T) unirik (ls.) Hañvalout a ra ar gwambiaeg bezañ krennet da gentañ ar stumm lies unɵrek e urek. Evit doare ne vez ket santet ken splann ster lies an termen-se ken pa ouzhpenn bremañ lod eus ar yezherien merk reoliek al liester -mera outañ. Testeniekaet eo ar stummoù urek hag urekmera er c'horpus e-tro an hevelep mare. Kavout a reer urekmera da gentañ dindan pluenn Violeta LONG e MOGU75 er bloaz 1975. Meneg kentañ urek a gaver gant Thomas ha Judith BRANKS e FOGU.Br, e 1973. Talvezout a ra ar boan notenniñ ne gaver ket e CAC, embannet e 1890 gant Léon DOUAY, ar stumm urekmera. CAC a ra gant ar ger *unek treuzskrivet gant an aozer unekt (paotrig) ha uncktes (plac'hig). N'eo ket dibosupl e vije bet emdroet unɵrek da gentañ e daou stumm krennet *unek hag urek na chomje anezho nemet ar stumm urek hiziv an deiz. Mar bez kont evel-se e c'halljemp marteze dezrannañ ar ger nunek (breur) e nu (bras) + *unek (bugel). Siwazh, n'hallomp ket fiziout betek re e treuzskrivadurioù Léon DOUAY, gant se eo furoc'h moarvat lezel *unek a-gostez evit ar poent.

NEVEZADURIOÙ BOUTIN D'AN NAMTRIK

Kavout a reer er c'horpus tammoù distabilderioù boutin d'ar gwambiaeg ha d'an totoroeg. EMDROADUR AN DIFTONGENN DIBENN-GER -AU E -Ɵ

Gallout a reomp menegiñ an diftongenn dibenn-ger -au a c'hall treiñ da -ɵ (pe -a) hep mui. Hiziv e kaver er c'horpus mesk-ha-mesk stummoù en -au, ha re all en -ɵ (hag -a ivez) ken e gwambiaeg hag e totoroeg. douar : pirau > pirɵ war-lerc'h : wentau > wentɵ (& wenta) Diforc'hañ a ranker tretadur an degouezh boutin-mañ (-au > -ɵ) e gerioù zo, diouzh an degouezh emdreiñ disheñvel (-au > -a) e termenoù all, e gwambiaeg hag e totoroeg, evel yau (T)/ya (G) pe trau (G)/tra (T). Moarvat e c'haller soñjal e teu diforc'h tretiñ an diftongenn dibenn-se, emdroadur boutin (-au > -ɵ) e gerioù zo hag emdroadur diforc'h (-au > -a) e termenoù all, diwar an etimologiezh. KOAZHADUR AN DIFTONGENN DIABARZH

T>G beveziñ : pinaip (T) > pinap (G) brozh hengounel (anaco) : (T) lusaik > (G) lusik dec'h da noz : mauyem (T) > mɵyem (G) preñv : (T) puilɵn/pɵlɵm > (G) pɵlɵm G>T achira (seurt plant debradus) : (G) piaishik > (T) piashik marc'h : (G) kaulli > (T) kulli [26]

Merk ar gwambiaeg eo koazhadur an diftongenn diabarzh e-skoaz an totoroeg a vir mat anezhi peurliesañ. Koulskoude, n'eo ket dianav ar fed yezh-mañ d'an totoroeg penn-da-benn rak kavout a reer stummoù doubl a seurt gant puilɵn/pɵlɵm e totoroeg ivez, ar pezh a ziskouez ez eus amañ un emdroadur hollek en namtrik, emdroadur a zeu war wel splannoc'h e gwambiaeg. KENSONENN DIBENN-GER -R O TREIÑ DA -L

sec'h : pur > mul (evit *pul) Anavezout a ra ivez an totoreg an termen isikpul, kotoñs, a c'haller treiñ an elfennoù anezhañ gant isik + pul (pluenn sec'h). KENSONENN DEROÙ-GER O TREIÑ DA -M

diaoul : pantsik > mantsik sec'h : pur > mul DISTABILDER VOGALENNEK

Kalz gerioù boutin d'an totoroeg ha d'ar gwambiaeg n'int disheñvel nemet dre unan eus ar vogalennoù a ya d'ober anezho hep na c'hallfer gouzout pehini eo ar stumm dilesañ. An distabilder vogalennek-mañ n'eo ket ur skoilh evit ar c'hengompren etre ar yezherien. ivin : tsɵkɵl (G) > tsukul o tsɵkul (T) karg : nika (G) > nɵka (T) kreskiñ : nɵrap (G) > nurap (T) KENDASTUM

Elfennoù preder dedennus a zegas an tamm labour divrazañ kentañ-mañ a-zivout an argemmoù geriadel diabarzh e namtrik. Stadañ a c'haller eo dre vras hiroc'h ar gerioù e tororoeg eget e gwambiaeg. N'int ket tizhet kement gant kleñved ar c'hoazhañ hag ar c'hrennañ. Hañvalout a ra ar stummoù totoroek bezañ koshoc'h. Evit ar pezh a sell ouzh distagadur ar gerioù eo mirouroc'h an totoroeg eget ar gwambiaeg. Test eo an nebeud skouerioù meneget a-us splet studi an totoroeg evit anavezout istor an namtrik. Drezañ e c'hallomp digeriñ un nor a c'haller spurmantiñ drezi stadoù koshoc'h eus ar gwambiaeg. Gallout a reomp ivez adsevel stummoù gwambiaek disleberet-tre hiziv ha bet miret pelloc'h e totoroeg. Koulskoude, en un dornad gerioù, e c'hallomp stadañ an emdroadur enep ivez, gant termenoù ledanoc'h e gwambiaeg, krennoc'h e totoroeg. c'hwen : (G) ɵsɵmpik / (T) isimpi pe evel gant degouezh treterezh ar strollad dibenn-ger -tsɵ, met an degouezhioù-se n'eus ket nemeur anezho. An holl draoù-se a verk splann pegen ret e vefe kas da benn labourioù donoc'h war an dachenn diwarbenn an totoroeg a-raok ne'z afe yezherien ziwezhañ ar rannyezh namtrik-mañ da get. Anez emeur e riskl da goll da viken alc'hwezioù dibriz evit komprenezon emdroadur ar yezh varbakoek norshañ. [27]

AR YEZHOÙ BARBAKOEK Renkañ a reer an namtrik e-touez familh ar yezhoù barbakoek19 (skourr an hanternoz, strollad ar yezhoù kokonoukoek). Lec'hiet eo ar familh yezhoù-se just e norzh tachenn emled brasañ ar c'hechuaeg. Komz a reer yezhoù barbakoek a bep tu d'an harzoù etre Kolombia hag Ecuador. Ent tipologel e hañval ar yezhoù-se rannañ perzhioù boutin gant ar c'hechuaeg ha yezhoù kreiz an Andoù hep na c'halljer evit kelo-se o renkañ en hevelep familh. 4 yezh varbakoek a gomzer c'hoazh hiziv, rannet e daou skourr : Skourr an hanternoz - An namtrik (gwambiaeg, totoreg), ar yezh varbakoek norshañ, boaziet e Kolombia hepken (niv. 120 ha 2) - An Awa pit (pe kwaiker) komzet en daou du d'an harzoù e Kolombia hag Ecuador (niv. 5) Skourr ar c'hreisteiz (bezant en Ecuador hepken) - Ar cha'palaachi pe kayapa (niv. 7) - An tsafiki pe Kolorado (niv. 8)

Lec'hiadur ar yezhoù barbakoek

Diskouezet eo bet gant Curnow ha Liddicoat21 e oa liammet geriaoueg ar yezhoù barbakoek, rannañ a reont ul lodenn eus o geriaoueg ha gwrizioù boutin zo etrezo. Padal pell-mat emañ bremañ skourr ar c'hreisteiz eus hini an hanternoz. A zo muioc'h disheñvel-bras eo bremañ geriaoueg an awa pit diouzh hini an namtrik. Diskouez a ra kement-se eo c'hoarvezet pell-pell zo an disparti etre daou skourr ar yezhoù barbakoek hag etre an awa pit hag an namtrik.

Tennet eo ar gartenn-mañ eus Wikipedia : http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Barbacoan_languages.png An niveroù 3, 4, 5, 6 ha 9 war ar gartenn zo evit yezhoù barbakoek pe a soñjer e oant barbakoek hag a zo aet da get. 21 Curnow, Timothy Jowan hag Anthony J. Liddicoat, The Barbacoan Languages of Colombia and Ecuador, Anthropological Lingusitics 40 (3) pp. 384-408. 1998. 20

[28]

Introducción en español EL NAMTRIK El namtrik es una lengua andina hablada en el suroeste de Colombia. Pertenece a la familia de las lenguas barbacoas o barbacoanas (rama septentrional, grupo coconuco). Aunque antes de la conquista española el namtrik se hablaba en una zona mucho más amplia del departamento del Cauca, en la actualidad se habla principalmente en el municipio de Silvia, Cauca (Colombia), particularmente en el resguardo de Guambía (dónde recibe el nombre de guambiano) pero también en los resguardos de Quizgo y Ambalo dónde está en situación de retroceso acelerado. Se encuentran hablantes en otros municipios del Cauca o del departamento del Huila, como resultado de la emigración a ese sector de grupos indígenas oriundos de Silvia. Igualmente, se habla en el municipio de Totoró, municipio que colinda al sur con Silvia. Los hablantes de Guambía, o Guambianos, por lo menos 15 000 locutores, son muchos más numerosos que los de Totoró conformados por apenas un centenar de ancianos. En Totoró la lengua ya casi ha sido totalmente desplazada por el español. El nombre de esta lengua no es del todo estable en español. En el siglo XIX el francés Léon DOUAY utilizó el término moguex para denominar a la lengua y a sus hablantes. Esta voz no es más que el nombre que les dan los Nasa o Paeces, el pueblo indígena vecino, a los Guambianos. Por eso los lingüistas de hoy han dejado de usar el término moguex. Los términos que más se usan actualmente para designar a la lengua son los de guambiano o lengua guambiana porque es hablada principalmente por los Guambianos del resguardo de Guambía en Silvia. Asimismo, se usan los términos de totoró o lengua de Totoró para referirse a la variante hablada en el municipio del mismo nombre por algunos ancianos en el sur del municipio de Silvia. Los hablantes de la lengua también usan varios términos en su lengua. Los términos Wampi misamera wam (lengua de la gente de Guambía), namui wam (nuestra lengua) o wam (lengua) no más, son usados en Guambía. Podemos notar el uso de la raíz wam tanto para designar la lengua como el pueblo que la habla. El termino namtrik (nuestra boca) también es conocido en Guambía aunque no parece ser tan empleado como los primeros términos. En Totoró se usa la palabra namtrik. Tanto las autoridades indígenas como los lingüistas de hoy tienden a usar cada vez más el término namtrik para designar a la lengua. Namtrik parece representar un término neutro, adecuado, que puede ser bien aceptado tanto por los hablantes de Silvia como por los de Totoró. En esta obra hemos optado por usar el término genérico namtrik para designar la lengua en general y dejar a los términos guambiano (G) o totoró (T) para poner en relieve aspectos más característicos de la lengua hablada respectivamente en los resguardos de Guambía o de Totoró.

[29]

EL DICCIONARIO El objetivo de este diccionario es presentar el léxico conocido hasta hoy del namtrik (lo que incluye tanto al guambiano como a la variante de la lengua hablada en Totoró) a través de los textos disponibles.

INTERÉS DE UN DICCIONARIO HISTÓRICO

Además de ser diccionarios de referencia, los diccionarios históricos se dedican a recoger y recopilar los textos más antiguos de una lengua con el fin de estudiarlos y de evidenciar las evoluciones que afectaron a esa lengua a lo largo de su historia. Desafortunamente, la tradición literaria de la mayoría de las lenguas indígenas americanas es muy reciente, cuando existe. Además los datos escritos disponibles son muy escasos y/o poco fiables. Por eso, resulta particularmente arduo, en muchos casos casi imposible, lograr hacerse una idea de los estados más antiguos de una lengua indígena, más aún cuando esa lengua es una lengua aislada que no se puede comparar con ninguna otra. En lo que corresponde al guambiano, las fuentes publicadas más antiguas que hemos podido encontrar tienen un poco más de 150 años. A estas se les puede añadir unas escazas frases escritas en guambiano en 1755 por el cura Eugenio de CASTILLO I OROSCO que editó Ezequiel URICOECHEA en 1877. Está claro que sobre un periodo de tiempo tan corto y con tan pocos textos disponibles antes de los años 1960 no se puede esperar descubrir muchos cambios en el corpus disponible y en verdad el guambiano no parece haber cambiado mucho en el periodo que cubre esta obra. Sin embargo, el simple hecho de agrupar fuentes distintas redactadas por personas diferente sobre un periodo de 250 años permite poner en relieve algunos hechos lingüísticos que serán valiosos de estudiar. No menos interesante será estudiar más a fondo las diferencias entre la lengua hablada en Silvia y la que se habla todavía en Totoró. Por ejemplo, el diccionario permitió poner en relieve una diferencia al parecer dialectal guambiano/totoró entre algunas palabras. Voces que terminan en -au en Guambía (como lau - olluco - o yau - carne), terminan en -awi en Totoró (lawi, yawi). Sin embargo otras voces, como wau (arracacha), terminan en -au en ambos dialectos. ¿Qué pensar de estas formas en -awi que a veces se dan en Totoró y otras veces no? ¿Será una diferencia de tipo dialectal? ¿Tal vez, una evolución fonética reciente del Totoró respecto al guambiano? Los textos compilados permitieron, encontrar en 1852 una forma wawi (o wawe), transcrita como huahue, para la palabra que hoy se dice wau tanto en Guambía como en Totoró. La fuente de 1852 nos confirma que la forma fue escuchada en Coconuco. Este ejemplo parece indicarnos que las formas en -awi son anteriores a las formas en -au y que se usaban en una zona más amplia (hasta Coconuco más al sur) que ahora (únicamente en Totoró). Más que una marca dialectal parece entonces que las formas en -awi atestan de un estado más antiguo de la lengua, que se están perdiendo (actualmente parecen usarse solo en Totoró y solo en algunas de las palabras que terminan en -au), y que la lengua hablada en Totoró parece, en este punto particular, tener rasgos más conservadores que la lengua hablada por los Guambianos de Guambía, rasgos que compartía con el ya desaparecido coconuco.

EL CUERPO DEL DICCIONARIO

Este diccionario compila datos en namtrik recogidos en trabajos, publicados o sin publicar, sobre esta lengua desde el año 1850. Todos los ejemplos están referenciados. Las referencias aparecen entre corchetes [...] después de cada ejemplo. El orden de las referencias sigue el orden cronológico de aparición de las palabras en los textos, empezando por las ocurrencias más antiguas. La traducción de cada entrada y cada ejemplo al español figura entre paréntesis (...) después de la traducción al bretón. [30]

Para facilitar la lectura, conservar una homogeneidad en la obra, poder comparar a primera vista los datos recogidos entre sí, y proponer un trabajo de referencia que pueda servir al aprendizaje y/o al estudio de dicha lengua, se ha modificado con frecuencia la ortografía original. Si así lo desean, los investigadores podrán encontrar la ortografía original en la obra mencionada después de cada ejemplo. Todas las variantes encontradas están repertoriadas en el diccionario y todos los ejemplos están referenciados con precisión. La lista de las fuentes utilizadas figura al final del diccionario. El diccionario está organizado alrededor de las entradas en guambiano, siguiendo el orden alfabético. Después de cada entrada se indica la fecha de uso más antigua que se ha podido encontrar para la palabra; después sigue la categoría gramatical de la palabra en bretón (la lista de correspondencia de las abreviaturas con el español figura al principio del diccionario). Las palabras en namtrik están siempre escritas en negrita. A continuación de cada palabra o ejemplo en namtrik figura la traducción al bretón, seguida entre paréntesis de la traducción al español (a menudo la misma traducción que figura en la obra original cuando esta existe). En tercer lugar se halla la referencia de la obra. Todas las referencias históricas aparecen entre corchetes [...], se pone la abreviatura de la obra original seguida de la página exacta donde se encontró el ejemplo. Cuando los hay, el diccionario menciona los sinónimos ( HS) y antónimos ( ES). Después del símbolo # van las palabras relacionadas entre sí lo que permite dar a conocer a las palabras derivadas y, con frecuencia, poner en relieve la etimología. Al final de los artículos se pueden encontrar notas después del signo ||. Estas solo están escritas en bretón. Los numerosos ejemplos dados en la obra permiten dar a conocer el uso de las palabras en su contexto global. Esperemos que el corpus agrupado aquí será valioso tanto para los hablantes como para los estudiantes e investigadores.

ORTOGRAFÍA

Para la ortografía se ha adoptado el estándar moderno propuesto por el CCELA22 y utilizado por las autoridades guambianas. En algunos casos de ambigüedad o de diferencias notables entre las fuentes hemos debido proponer una solución ortográfica propia. En este caso hemos tratado de seguir la misma lógica en toda la obra. A pesar de que esta obra toma como punto de referencia la ortografía propuesta por el CCELA hemos decidido escribir la glotal final en las oraciones interrogativas tal y como lo propone el I.L.V. Más que todo lo hemos hecho por razones pedagógicas y para mejor claridad. Esta glotal se representa con una -h al final de las palabras. El fonema /w/ está representado por la w al principio de las palabras y de los morfemas; por ejemplo: wera (perro), werawan (wera + -wan), mɵiwentɵ (mɵi + wentɵ). Al final y al interior de las palabras /w/ se nota u, por ejemplo: kau (hierba), kual (brazo). Sin embargo se ha transcrito con w, los préstamos del quechua como atwall (gallina), o del español, como uwisha (oveja) como también hemos transcrito con w las variantes de namtrik de Totoró que terminan en -awi en vez de -au (yau/yawi, lau/lawi). Se ha escogido también escribir w delante de ɵ, como en kalutsɵwɵ (lóbulo) o en srɵnawɵ (mañana).

CCELA : Centro colombiano de estudios de lenguas aborígenes. Universidad de los Andes. Colombia.

[31]

Las palabras de namtrik marcadas en las obras estudiadas como pertenecientes a la "lengua de totoró" se han transcrito exactamente según el mismo sistema ortográfico que para el namtrik hablado en Silvia. No se ha encontrado razón alguna como para diferenciar artificialmente por medio de la ortografía a dos dialectos de la misma lengua. Por eso hemos escogido de no seguir el sistema usado en LENAT23 que, por ejemplo, nota ɨ la vocal notada ɵ en Silvia. En efecto, aunque los indígenas de Guambía, Ambalo, Quizgo y Totoró tengan todos su identidad propia comparten una misma lengua, una lengua que antiguamente sus ancestros comunes hablaron en gran parte del Cauca, mucho más allá de los reducidos resguardos de hoy. Esa lengua, para sobrevivir, perdurar y ganar nuevos espacios requiere un esfuerzo colectivo y el cuidado de todos; este esfuerzo solo podrá dar frutos si se apoya en la voluntad común de reconocer la unidad de la lengua respectando, eso sí, la historia propia de cada comunidad.

NOTACIÓN DE LAS VARIANTES ALOFÓNICAS DE LAS CONSONANTES

Esa variación alofónica de las consonantes es uno de los rasgos más característicos de la lengua guambiana. Ocurre a menudo y en casos muy diversos. Por ejemplo: el encuentro de p y m da mm el encuentro de k y m da m kap (ojo) > kapmera (ojos) > kammera misak (persona, gente) > kɵllikmisak (gente vieja) > kɵllimisak Normalmente la ortografía no nota la alofonía, sobretodo en las formas derivadas como en el ejemplo de kap. En tal caso, la alofonía está indicada en las notas al final del artículo que corresponde o directamente en el artículo en letra itálica y entre paréntesis. Sin embargo, en algunos casos, cuando parece que dos elementos se unieron para formar una palabra nueva, se ha conservado la alofonía. Por ejemplo el verbo agujear formado sobre trap (hueco) + marɵp (hacer) aparece en el diccionario bajo el lema trammarɵp en vez de trapmarɵp. Los elementos que forman la palabra, su etimología, están recogidos en las notas. La sonorización de las consonantes plosivas /k/, /p/, /t/ en posición intervocálica o después de otra consonante no se nota en la ortografía del CCELA, porque no tiene valor gramatical. La ortografía usada por el I.L.V. si nota esa sonorización. Entonces siempre se escribirá nape (yo) y tapik (bueno, agradable), aunque la pronunciación sea nabe, tabik. Igualmente se escribirá mishpe (gato), asrpe (cuerpo), kaluspe (piel) aunque la pronunciación sea mishbe, asrbe, kalusbe.

LENAT : Léxico de la lengua namtrik de Totoró; VÁSQUEZ DE RUIZ Beatriz, ROJAS CURIEUX Tulio; Comunidad del resguardo indígena de Totoró, 2009.

[32]

GUAMBIANO Y TOTORÓ Con más de 15 000 hablantes repartidos en todas las edades de la vida, el namtrik hablado en Guambía goza de una salud y vitalidad todavía bastante amplia. La situación es totalmente diferente en Totoró dónde la lengua solo la hablan menos de 100 personas, todas ellas de edad avanzada. Varios autores históricos mencionan la proximidad lingüística entre la lengua hablada en Totoró y el guambiano. Para los autores del siglo XIX parece ser evidente que se trata de la misma lengua. En 1852 el general DE MOSQUERA en su obra "Memoria sobre la geografía física y política de la Nueva Granada" escribe "yo he descubierto con mil investigaciones entre los habitantes de las selvas de los Coconucos, Polindaras y Guambías estas noticias y estudiado un poco su idioma que no ha sido escrito nunca". Pero fue el autor anónimo del artículo "Notice sur plusieurs langues indiennes de la Nouvelle Grenade" (NPL24) publicado en 1879 que menciona primero, con más claridad, la unidad de lengua entre Guambía y Totoró. Escribe "Les trois villages Silvia, Polindara et Totoró parlent un même idiome" (los tres pueblos de Silvia, Polindara y Totoró hablan un mismo idioma). Más recientemente, en 1994, en el artículo "La lengua de Totoró: historia de una causa" (LLTO25), Marta PABÓN TRIANA escribe "Para los lingüistas que estudian los dos idiomas [guambiano y totoró] es evidente una relación de variación dialectal". En el mismo artículo recoge Marta PABÓN TRIANA el testimonio de un hablante de Totoró que dice entender perfectamente a los Guambianos aunque ellos "se enredan" cuando hablan.

VARIACIÓN LEXICAL INTERNA DEL NAMTRIK

Si ponemos de lado las palabras coconucas aportadas por el general DE MOSQUERA en 1877, todos los datos lingüísticos más antiguos que hemos podido recoger a cerca del namtrik provienen de Totoró: las referencias del padre CASTILLO I OROZCO en 1877 (CIO 26 ), las de un misionero anónimo en 1879 (NPL), los informantes de DOUAY en 1890, 1891 y 1900 (CAC 27 , EAA 28 y NRPA 29 ). Sin embargo, habrá que esperar un siglo más para disponer de otros estudios más consecuentes sobre la lengua de Totoró: PSLI 30 (1992), una lista simple de palabras, carente de ejemplos, que contiene alrededor de 300 voces y, sobretodo, LENAT31 (2009), un diccionario con ejemplos de uso, componen las dos obras mayores que contienen un vocabulario de la lengua hablada en Totoró. Estas obras son pues las dos fuentes más valiosas para comparar el namtrik de Totoró con el de Guambía. 24

NPL : Notice sur plusieurs langues indiennes de la Nouvelle-Grenade. X..., prêtre missionnaire de la Nouvelle-Grenade. Revue de linguistique et de philologie comparée. 1879. 25 LLTO : La Lengua de Totoró, Historia de una Causa; PABON TRIANA Marta e Lenguas aborígenes de Colombia Memorias 3 - Simposio : La recuperación de lenguas nativas como búsqueda de identidad étnica; VII Congreso de Antropología, Universidad de Antioquia, Medellín, junio 1994; CCELA - Bogotá - 1995. 26 CIO : Vocabulario páez-castellano, catecismo, nociones gramaticales y dos platicas conforme a lo que escribió el señor Eugenio Del CASTELLO I OROSCO, cura de Tálaga, con adiciones, correcciones y un vocabulario castellano-páez por Ezequiel URICOECHEA. Pariz. 1877. 27 CAC : Contribution a l'américanisme du Cauca (Colombie); DOUAY Léon; Congrés international des Americanistes; compte rendu de la septième session; Berlin; 1890. 28 EAA : Etude étymologiques sur l'antiquité américaine; DOUAY Léon; J. Maisonneuve; Paris; 1891. 29 NRPA : Nouvelles recherches philologiques sur l'antiquité américaine contenant une contribution à l'américanisme du Cauca; DOUAY Léon; Paris; J. Maisonneuve; 1900. 30 PSLI : Vocabulario comparativo. Palabras selectas de lenguas indígenas de Colombia - Comparative vocabulary. Selected words in indigenous languages of Colombia. Randall Q. Huber. Robert B. Reed. Instituto Lingüístico de Verano. 1992. 31 LENAT : Léxico de la lengua namtrik de Totoró; VÁSQUEZ DE RUIZ Beatriz, ROJAS CURIEUX Tulio; Comunidad del resguardo indígena de Totoró. primera edición; 2009; ISBN : 978-958-44-5427-0.

[33]

LOS DATOS DE PSLI 32

PSLI presenta una lista bastante amplia de 375 palabras traducidas en 68 lenguas indígenas de Colombia. De estas 375 palabras, se propone una traducción al namtrik para 309 palabras. 295 de ellas están traducidas tanto al guambiano como al totoró. 14 palabras más no tienen traducción en una de las dos variantes, es decir, si figura la traducción en guambiano no aparece la voz correspondiente en totoró o vice versa. Esta interesante obra nos puede servir de referencia para ver qué tan cerca está el léxico guambiano del de totoró. Una rápida mirada al léxico de PSLI permite identificar a primera vista a 131 palabras idénticas sobre 309. Esto pone la tasa de palabras comunes entre ambos dialectos a 42 %. Esta tasa puede parecer más o menos alta según se querrá poner en relieve el grado de semejanza entre estas dos variantes de namtrik o, al contrario, poner el énfasis en lo que les separa. Sin embargo, la tasa de palabras rigurosamente idénticas encontradas en una lista de traducción no es por si sola suficiente, ni mucho menos, para medir la proximidad lexical entre dos lenguas. Dos informantes no siempre contestan igual. Si uno pide la traducción de la palabra mosca, puede fácilmente encontrarse con respuestas de tipo: mosca, insecto o bicho. Cuando uno encuentra palabras distintas en una lista tiene que asegurarse que realmente la palabra distinta no existe en la otra lengua. Y aún en caso de palabras realmente distintas hay muchos casos de términos que se pueden entender con ambos informantes aunque uno de ellos no use la palabra. También está el caso de los sinónimos. Es por eso que las listas de palabras se deben analizar con cautela antes de sacar conclusiones definitivas a cerca del grado de parentesco lexical de varias lenguas o dialectos.

CASOS LEXICALES DISTINTOS

En realidad los 309 términos guambianos y totoró de PSLI se pueden reorganizar en 9 categorías distintas desde el mayor grado de semejanza (palabras idénticas) hasta el mayor grado de diferencia (palabras totalmente distintas, incomprensibles para el hablante de la otra lengua). Proponemos la agrupación siguiente: 1 - Voces idénticas en ambas lenguas. 2 - Voces que evidencian una evolución distinta en las dos lenguas pero fácilmente comprensibles para los hablantes de cada una (variantes). 3 - Respuestas distintas pero con voces bien referenciadas en ambas lenguas (sinónimos, preguntas malentendidas, respuestas vagas...). 4 - Voces distintas totalmente o en parte cuyos elementos y sentidos son fácilmente comprensibles para los hablantes de ambas lenguas. 5 - falsos amigos, voces idénticas de sentido distinto pero cercano. Esas palabras pueden sorprender al hablante la primera vez que las oye pero no dificultan la comprensión después del ajuste necesario. 6 - Voces con base idéntica pero terminación distinta, o voces idénticas que evidencian evoluciones fonológicas más fuertes que pueden alterar la intercomprensión.

Obra citada supra.

[34]

7 - Voces namtrik conservadas en una de las dos lenguas, cuando la otra usa un préstamo del español. 8 - Voces totalmente distintas. 9 - Voces de totoró sin equivalente en guambiano en el corpus lexical inventariado hasta ahora (o lo contrario).

GRADO DE PROXIMIDAD LEXICAL ENTRE EL GUAMBIANO Y EL TOTORÓ SEGÚN PSLI

1 - Contabilizamos 131 palabras idénticas entre el totoró y el guambiano en la lista de PSLI. Eso nos da 42 % del corpus de PSLI. 2 - Las palabras casi idénticas que evidencian una evolución fonológica distinta en ambas lenguas pero que siguen fácilmente comprensibles para los hablantes de cada lengua (variantes). Hemos contabilizado 27 palabras así. Corresponde al 9 % del corpus estudiado. Entre esas palabras agrupamos los pares de tipo tun (G)/tuna (T), nak (G)/nakø (T), piurkulu (G)/piurkullu (T). 3 - Las palabras que no aparecen con registros iguales en la lista, bien sea porque dos informantes distintos no siempre contestan de la misma manera, o porque se trata de variantes de pronunciación existentes en ambos dialectos. Por ejemplo, para el verbo ver, PSLI da aship (G) y larap (T). A primera vista nos encontramos aquí frente a una variación lexical máxima entre el guambiano (G) y el totoró (T). Sin embargo en el corpus conocido de ambos dialectos encontramos que aship también se usa en totoró y que la palabra larap, conocida igualmente en guambiano, significa más precisamente mirar, atalayar, asomarse. Así que aship y larap son dos verbos que no solamente comparten el guambiano y el totoró pero que tienen exactamente el mismo significado en ambos dialectos. Lo mismo ocurre con el término maduro. PSLI da como traducción srɵnɵ (G) y ɵskɵtik (T). Srɵnɵ es el término namtrik normal para maduro, se usa tanto en totoró como en guambiano. Ɵskɵtik por su lado significa amarillo lo que parece indicar que el informante de PSLI para el totoró o no entendió bien la pregunta o dio una respuesta imprecisa (una fruta madura es amarilla). PSLI da también las formas pɵsr (sol) y mɵsr (cola) como guambianas y da pɵtr y mɵtr como equivalentes en la lengua de Totoró. Sin embargo en el corpus general encontramos que los pares pɵsr/pɵtr y mɵsr/mɵtr son variantes internas del namtrik; se encuentran tanto en guambiano como en totoró. Aquí vemos como la pronunciación personal de dos informantes, cuando se encuentra en listas comparativas se transforma equívocamente en una diferencia dialectal entre el guambiano y el totoró. En total hemos contabilizado 52 casos de "falsas diferencias" en las traducciones de PSLI lo que corresponde a nada menos que al 17 % del corpus. 4 - Las palabras distintas, totalmente o parcialmente, cuyos elementos y sentidos son fácilmente comprensibles por los hablantes de ambas lenguas. Entre esas palabras encontramos pares de términos como kiaintsikal (G)/yatsikal (T) para traducir cama, formados respectivamente sobre los elementos "dormir-tabla" y "casa-tabla", kap (G)/kaptrul (T) para traducir ojo (kap es ojo y trul es pepa), o køshømpøtø (G)/køshømpur (T) (arco iris). Hemos contabilizado 24 términos que encajan con esos criterios en PSLI, lo que corresponde al 8 % del corpus. 5 - Los falsos amigos, voces idénticas de sentido distinto pero cercano que no dificultan la intercomprensión una vez realizado el ajuste semántico necesario por el locutor. En este grupo situamos palabras como pusruk que significa pelo en Guambía y cabeza en Totoró. Kual significa brazo en guambiano y equivale a brazo y mano en totoró. Son 8 las palabras así en PSLI, 3 % del corpus. [35]

6 - Las palabras formadas a partir de una misma base que presentan hoy una terminación distinta, o voces idénticas que evidencian evoluciones fonológicas más fuertes que pueden alterar la intercomprensión. En este grupo podemos colocar términos como tøm (G)/tøntø (T), articulación, o aian (G)/akin (T), hormiga. Hemos contabilizado 9 términos así, lo que equivale al 3 % del corpus. 7 - Las palabras namtrik conservadas solo en una de las dos lenguas cuando la otra usa un préstamo del español. Podemos mencionar términos como kuchillu (G) frente a tril (T), cuchillo, urututuk (G) y sapu (T), sapo, por ejemplo, o términos mezclados como trik kalus (G)/jeta kalus (T), labio, srø (G) y sielosrø (T), cielo. Hemos encontrado 13 términos así en PSLI. Corresponden a 4 % del corpus. 8 - Las palabras totalmente distintas en guambiano y totoró. Son 31 términos y solo representan el 10 % del corpus. 9 - Las palabras de totoró sin equivalente en el corpus lexical guambiano inventariado hasta ahora (o al revés). Contabilizamos 14 términos así, o sea el 4 % del corpus. Los términos situados en una de las categorías entre 1 y 5 son compartidas entre el guambiano y el totoró actual. Son fáciles de entender para los hablantes de ambos dialectos. Corresponden al 79 % del corpus de PSLI. Los términos en la categoría 6 también son compartidos entre el guambiano y el totoró pero la evolución fonológica más o menos marcada que han sufrido puede sorprender a los hablantes y dificultar la intercomprensión entre locutores de estos dos grupos. Es una minoría, solo valen por el 3 % del corpus. Los términos en la categoría 7 pueden presentar un problema para la intercomprensión. Los hablantes monolingües podrían no entender el significado del préstamo español por ejemplo. Para los locutores bilingües eso no será una dificultad obviamente. Solo los locutores que han remplazado el término original por un préstamo tomado del español podrán estar desorientado al oírlo. El número de palabras así en el corpus no es muy alto, 4 % no más. La verdad es que solo alrededor de 10 % del léxico presente en PSLI evidencia formas totalmente distintas entre el totoró y el guambiano. Hay razones para pensar que esas palabras sí fueron conocidas en ambos dialectos en una época más o menos remota antes de perderse en una de las dos zonas por falta de comunicación entre los dos grupos. Aun así, sabiendo que ni el léxico guambiano ni el de totoró han sido suficientemente investigados todavía se podria pensar que entre estas palabras distintas se encuentran varias que en realidad algunos hablantes entienden todavía. De toda manera, el estudio de PSLI demuestra que el guambiano y el totoró comparten más de 80 % de su léxico. Los datos ofrecidos por PSLI se pueden recoger y reportar en un gráfico que marca el grado de concordancia entre el léxico del guambiano con el del totoró. Así podemos evaluar el margen de comprensión o incomprensión entre los hablantes de estas dos zonas. De manera arbitraria hemos optado por colocar el límite de intercomprensión en la mitad de la categoría 6. Seguramente cada hablante desplazará esta línea de demarcación hacia más o menos comprensión según su competencia lingüística, su conocimiento académico, así como su sensibilidad personal a las variantes lingüísticas.

[36]

GRADO DE CORRESPONDENCIA LEXICAL ENTRE EL GUAMBIANO Y EL TOTORÓ (SEGÚN LOS DATOS DE PSLI)

El gráfico que presentamos aquí a continuación muestra el grado de concordancia del léxico guambiano con respecto al usado en Totoró según los datos procurados por PSLI. Podemos repartir la importancia respectiva de cada categoría sobre un eje horizontal que pone en relieve la tensión entre las fuerzas opuestas de cohesión y de diferenciación que compiten en la lengua. Esto nos permite hacernos una idea que pensamos bastante acertada del grado de comprensión entre los locutores del namtrik que viven en Silvia con respecto a los de Totoró.

Intercomprensión

Incomprensión

5 6

18 %

82 %

Límite de la comprensión imediata Léxico guambiano y totoró 1 - Voces idénticas: 42 % 2 - Voces que evidencian una evolución distinta pero fácilmente comprensible: 9 % 3 - Respuestas distintas pero con voces bien referenciadas en ambos dialectos: 17 % 4 - Voces distintas cuyos elementos son fácilmente comprensibles: 8 % 5 - Voces idénticas de sentido distinto pero cercano: 3 % 6 - Voces idénticas que evidencian evoluciones fonológicas distintas más fuertes: 3 % 7 - Voces namtrik conservadas en vez del uso de préstamos del español: 4 % 8 - Voces distintas: 10 % 9 - Voces totoró sin equivalentes en el corpus guambiano conocido: 4 %

[37]

LOS DATOS DE LENAT

El léxico de la lengua namtrik de Totoró (LENAT) es la obra más amplia publicada hasta la fecha a cerca del léxico de la lengua hablada en Totoró. Al igual que PSLI, el vocabulario de LENAT se puede utilizar para comparar el léxico de Totoró con el que es conocido en Guambía. LENAT está compuesto de 846 unidades de traducción que contienen 881 palabras o formas de palabras (incluyendo las formas derivadas, las formas conjugadas de los verbos, etc.). Después de analizarlas, podemos reducir estas 881 formas en 487 palabras canónicas o entradas de diccionario. Si aplicamos a estas entradas de LENAT la misma operación que hicimos con las de PSLI para comparar este corpus de Totoró con el léxico guambiano conocido encontramos el resultado siguiente:

GRADO DE PROXIMIDAD LEXICAL ENTRE EL GUAMBIANO Y EL TOTORÓ SEGÚN LENAT

1 - 279 palabras comunes idénticas en guambiano y en totoró. Corresponde a 57 % del corpus de LENAT (15 % más que en PSLI). 2 - Las palabras casi idénticas que evidencian una evolución fonológica distinta en ambas lenguas pero que siguen fácilmente comprensibles para los hablantes de cada lengua (variantes). Hemos contabilizado 44 palabras así. Corresponde a 9 % del corpus estudiado (como en PSLI). Entre esas palabras coloquemos los pares de tipo atwall (G)/atull (T), ɵsɵmpik (G)/isimpi (T), kichip (G)/kichap (T), unkua (G)/inkua (T), nɵ (G)/ɵnɵ (T), nintak (G)/intak (T), ishkekɵp (G)/ishekɵp (T), lau (G)/lawi (T), y demás. 3 - La categoría 3 de PSLI, traducciones distintas en guambiano y en totoró cuando en realidad ambas traducciones son conocidas en las dos lenguas. Esta categoría no aparece en LENAT porque LENAT solo trata de la lengua de Totoró, no da ejemplos en guambiano. 4 - Las palabras distintas, totalmente o parcialmente, cuyos elementos y sentidos son fácilmente comprensibles por los hablantes de ambas lenguas. Entre esas palabras encontramos pares de términos como mashura/tashur (T)/mamashulla/tatashull (G) para abuela y abuelo, nakɵtrak, (lugar del fuego) (T)/nenin (G) para la palabra cocina, etc. Hemos contabilizado 40 términos que encajan con esos criterios e LENAT, lo que corresponde al 8 % del corpus (como en PSLI). 5 - Los falsos amigos, voces idénticas de sentido distinto pero cercano que no dificultan la intercomprensión una vez realizado el ajuste semántico necesario por el locutor. En este grupo situamos palabras como pusruk que significa pelo en Guambía y cabeza en Totoró. Wentɵ significa parte trasera en guambiano y significa también espalda en totoró. Son 10 las palabras así en PSLI, 2 % del corpus (-1 % respectivo a PSLI). 6 - Las palabras formadas a partir de una misma base que presentan hoy una terminación distinta, o voces idénticas que evidencian evoluciones fonológicas más fuertes que pueden alterar la intercomprensión. En este grupo podemos colocar términos como tøm (G)/tøntø (T), articulación, o aian (G)/akin (T), hormiga o pulkus (T)/pulkɵtsɵ (G), cuy. Hemos contabilizado 30 términos así, lo que equivale al 6 % del corpus (+ 3% respecto a PSLI). 7 - Las palabras namtrik conservadas solo en una de las dos lenguas cuando la otra usa un préstamo del español. Podemos mencionar términos como patu (G) y atullpi (T), pato, kantap (G) y kumarɵp [38]

(T), cantar, por ejemplo, o peskau (G)/yawimpi (T), pescado. Hemos encontrado 10 términos así en LENAT. Corresponden al 2 % del corpus (- 2% respecto a PSLI). 8 - Las palabras totalmente distintas en guambiano y totoró. Son 38 términos y solo representan 8 % del corpus (-2 % respecto a PSLI). 9 - Quedan en LENAT 36 palabras más que no hemos podido repartir entre las distintas categorías. Corresponden por una parta a formas lexicales oscuras las cuales no hemos podido hacer coincidir con ninguna forma canónica y, por otra parte, a unidades lexicales por las cuales no tenemos equivalente en el corpus guambiano conocido por ahora (a menudo nombres de plantas o de animales). Esas palabras sin categorizar forman un poco más del 7 % del corpus de LENAT (+ 3 % respeto a PSLI). Estos términos pueden ser palabras que no son conocidas en guambiano y que por lo tanto sólo pertenecen al léxico de Totoró. Igualmente podrían ser palabras conocidas en Guambía que no figuran en el corpus conocido por esta lengua hasta la fecha. Sin embargo, para no influir sobre los resultados hemos optado por incluir estas palabras y categorizarlas todas como palabras distintas entre el guambiano y el totoró.

[39]

GRADO DE CORRESPONDENCIA LEXICAL ENTRE EL GUAMBIANO Y EL TOTORÓ (SEGÚN LOS DATOS DE LENAT)

El gráfico muestra el grado de concordancia del léxico guambiano con respecto al usado en Totoró según los datos procurados por LENAT. Repartimos la importancia respectiva de cada categoría sobre un eje horizontal que pone en relieve la tensión entre las fuerzas opuestas de cohesión y de diferenciación que compiten en la lengua. Esto nos permite hacernos una idea que pensamos bastante acertada del grado de comprensión entre los locutores del namtrik que viven en Silvia con respecto a los de Totoró.

Incomprensión

Intercomprensión

82 %

18 % Límite de la comprensión imediata

Léxico guambiano y totoró 1 - Voces idénticas: 57 % 2 - Voces que evidencian una evolución distinta pero fácilmente comprensible: 9 % 3 - Respuestas distintas pero con voces bien referenciadas en ambos dialectos: 0 % 4 - Voces distintas cuyos elementos son fácilmente comprensibles: 8 % 5 - Voces idénticas de sentido distinto pero cercano: 2 % 6 - Voces idénticas que evidencian evoluciones fonológicas distintas más fuertes: 6 % 7 - Voces namtrik conservadas en vez del uso de préstamos del español: 2 % 8 - Voces distintas: 8 % 9 - Voces totoró sin equivalentes en el corpus guambiano conocido: 7 %

[40]

TABLA DE CORRESPONDENCIA ENTRE EL LÉXICO GUAMBIANO Y EL DE TOTORÓ SEGÚN PSLI Y LENAT

El siguiente cuadro presenta los porcentajes de la repartición del léxico del namtrik según los casos observados en PSLI y LENAT.

Casos

PSLI

LENAT

Diferencia

1 2 3 4 5 6 Subtotal intercomprensión

42 % 9% 17 % 8% 3% 3%

57 % 9% / 8% 2% 6%

+15 % / -17 % / -1 % +3 %

82 %

7 8 9 Subtotal incomprensión

4% 10 % 4

2% 8% 7%

-2 % -2 % +3 %

18 %

17 %

Total

100

Llama la atención la concordancia entre los datos provenientes del estudio del corpus colectado en LENAT con los de PSLI. El porcentaje es exactamente igual para las categorías 2 y 4. Las diferencias entre la categorías 3, 6, 7, 8 y 9 son mínimas (entre 1 y 4 %). La diferencia más grande se encuentra en la primera categoría (15 puntos de diferencia) que representa las palabras idénticas entre ambas variantes. Pero esto es un espejismo porque en realidad esta categoría casi se equilibra con los 17 puntos de diferencia de la categoría 3 de PSLI dónde hemos colocado las palabras notadas en esta obra como distintas en ambos dialectos pero que en realidad no lo son (sinónimos). Esto nos permite fijar de una manera bastante acertada que el totoró y el guambiano todavía comparten hoy 82 % de su léxico. El grado de diferencia lexical entre los dos dialectos se establece en un 18 %.

[41]

TABLA DE CORRESPONDENCIA MORFEMÁTICA ENTRE EL GUAMBIANO Y EL TOTORÓ

Más allá del propio léxico, una simple mirada al sistema morfológico del guambiano y del totoró nos permite hacernos una idea clara de la proximidad lingüística de estos dos dialectos namtrik.

Morfemas

Guambiano

Totoró En el verbo

Locutor No locutor Pregunta Negación

Compañía Locativo temporal Instrumental Diminutivo Direccional Oposición Inclusión/exclusión Enfático Locativo (lugar)

Plural Proveniencia Nominalizador Pertenencia Objeto Restrictivo Topicalizador

-r -n -kɵh -mɵ

-r -n -koh -mɵ

En los sustantivos y adjetivos -pa -pa -katik / -tɵka -tɵka -tsik -tsik -mai -mai -kɵmik/-kimik / -kucha -kucha -kɵl-kɵl-inuk / -srɵ -srɵ -yu -yu -mera -mera -elɵ -elɵ -kutri -kutri -ik -ik -wai/-wei -wai -wan -wan -tɵ -tɵ -pe -pe

Esta tabla muestra claramente la profunda unidad del sistema morfológico del namtrik. Casi no hay diferencias entre el totoró y el guambiano. Algunos morfemas no se dan en el corpus totoró disponible hasta hoy (todavía es muy escaso el corpus escrito en este dialecto).

[42]

PRINCIPALES DIFERENCIAS LEXICALES ENTRE EL TOTORÓ Y EL GUAMBIANO

La tabla siguiente presenta una selección de palabras básicas distintas en guambiano y totoró. Estas palabras pueden considerarse como los marcadores simbólicos más destacados de las diferencias lexicales existentes entre estas dos variantes del namtrik.

Principales diferencias lexicales entre el totoró y el guambiano33 Español barriga cabeza corazón dedo dónde fique (planta) frente hígado hombro mañana mora pene ruana todos vender

Guambiano patsɵ tur isramsruk tasikunɵ chu tsitrɵi kappalø mantrɵ kiltɵn srɵna kaltrul pishku turi mayaelɵ yanip/yanap

Totoró kitɵ pusruk masr kampil muna trupui istur masr kiltak kualap kamɵ laptsik saiu tsɵstɵ lachap

La tabla no toma en cuenta los préstamos tomados del español en totoró o guambiano cuando una de éstas dos variantes conservó al término propio.

[43]

GUAMBIANO Y TOTORÓ, DOS CARAS PARA UNA SOLA LENGUA: EL NAMTRIK

Las comparaciones lexicales que podemos establecer entre el guambiano y la lengua de Totoró a partir de los datos provenientes de todas las fuentes diversas recogidas a lo largo de los siglos XIX y XX, fuentes compiladas en este diccionario histórico (sobre todo los datos que ofrecen NPL 34 , LENAT35, ATYAD36 y LLTO37), muestran claramente que el totoró y el guambiano forman una sola lengua denominada namtrik por sus hablantes. Las diferencias lexicales son básicamente de carácter fonológico. Se constata sobretodo cambios vocálicos internos (kallim/kallum, køllik/kilik...), la presencia o no de algunas consonantes internas (kuaiap/kuakiap, wara/wakra...) así como de vocales en posición final (tun/tuna, ya/yau, nak/nakɵ). El estudio del corpus escrito disponible muestra que el guambiano y el totoró comparten más del 80 % de su léxico. Asimismo está claro que el grado de intercomprensión entre los hablantes de ambos dialectos sigue siendo alto. En el conjunto de voces distintas encontramos sobretodo préstamos del español en uno de los dialectos mientras que el otro conserva la palabra original (más préstamos en guambiano y menos en totoró por lo que parece). También figuran nociones que por el momento sólo se encuentran en el corpus escrito de uno de los dialectos lo que impide poder comparar su léxico (por ejemplo nombres de plantas o de animales que aparecen en escritos guambianos sin que conozcamos el equivalente en totoró, o vice versa). Esto nos lleva a pensar que el porcentaje de palabras compartidas podría en realidad ser aún más alto. Tenemos entonces entre el 8 y el 10 % de palabras realmente distintas entre los dos dialectos. Podemos pensar que bien sea el uno o el otro perdió esas palabras a una época más o menos remota mientras que el otro dialecto los conservó hasta hoy. Aunque el sistema morfológico del namtrik siga siendo sorprendentemente muy unido, encontramos algunas palabras gramaticales claves diferentes entre ambos dialectos (chi/muna, dónde), pronombres (mayaelɵ/tsɵstɵ todos), adverbios (srɵna/kualap, mañana; mentra/parɵ, muy), verbos básicos (yanip/lachap, vender) y nombres de las partes del cuerpo (tasikunɵ/kampil, dedo; patsɵ/kitɵ, barriga, tur/pusruk, cabeza...), todas ellas palabras de uso cotidiano. Ese hecho nos inclina a pensar que la partición dialectal no es nada reciente. En realidad los ejemplos más antiguos de palabras namtrik a nuestra disposición evidencian claramente las características de la lengua de Totoró. De inmediato podemos reconocer el totoró en las oraciones recopiladas con CASTILLO i OROSCO a mediados del siglo XVIII. Lo mismo podemos decir de las frases y elementos de traducción que dieron el general DE MOSQUERA en NPL en 1877 o el francés Léon DOUAY a finales del siglo XIX. Aunque son más bien pocas las diferencias lexicales entre el guambiano y el totoró parecen ser diferencias estables presentes en la lengua desde hace mucho tiempo. En este diccionario, las palabras usadas en el municipio de Totoró que no están registradas en Silvia o que tienen allí un sentido algo distinto se señalan por (T), como Totoró. También aparecen señaladas estas palabras en las notas que se encuentran al final de los artículos del diccionario. 34

Obra citada supra. Obra citada supra. 36 ATYAD : "Atrás y adelante": ¿Otra dimensión del cuerpo humano? El caso del idioma de Totoró, Cauca, Colombia; PABON Marta in Lenguas aborígenes de Colombia – pp. 197-213. Memorias 7 - Diferencias y similitudes en la estructura del léxico de lenguas aborígenes. 49 Congreso Internacional de Americanistas, Universidad de Los Andes, CCELA Bogotá - 2001. 37 LLTO : La Lengua de Totoró, Historia de una Causa; PABON TRIANA Marta in Lenguas aborígenes de Colombia Memorias 3 - Simposio : La recuperación de lenguas nativas como búsqueda de identidad étnica; VII Congreso de Antropologia, Universidad de Antioquia, Medellín, junio 1994; CCELA - Bogotá - 1995. 35

[44]

Parece claro que sigue siendo imprescindible profundizar la descripción lingüística del totoró para poder establecer una descripción más precisa de la lengua. Pero al mismo tiempo, si tomamos una perspectiva sociolingüística y en vista de la situación actual de extrema fragilidad del namtrik en ese municipio, el trabajo de revitalización lingüística difícilmente se podrá llevar a cabo sin fomentar la práctica de la lengua entre los Guambianos de Silvia y los Totoroez reforzando, en la medida de lo posible, los lazos culturales, académicos, políticos y económicos entre estas dos comunidades. Además de fortalecer el namtrik en Totoró, reforzar los lazos entre las dos comunidades también podría ser beneficioso para los Guambianos de Silvia. Podrían así recuperar voces hoy perdidas en guambiano y conservadas en totoró, como por ejemplo la palabra masrtur (pecho) en vez del préstamo pechu. Igualmente, el estudio comparativo más sistemático del totoró y del guambiano podría, en la ausencia de una tradición literaria establecida, permitir en el futuro ampliar nuestro conocimiento sobre la evolución de la lengua y su historia como en el caso de las diferencias puestas en evidencia en este diccionario. En realidad, todo parece indicar que el totoró es, en varios aspectos, más conservador en su pronunciación. En general en totoró se encuentran palabras más largas que sus correspondientes guambianas. Ha conservado consonantes, vocales, incluso sílabas, que ya no se encuentran en el guambiano de hoy. El guambiano se habla más cortado y parece evolucionar hacía palabras monosilábicas. Esto se puede constatar comparando, por una parte, el guambiano con el totoró y, por otra parte, el guambiano actual con las formas que dan las fuentes escritas más antiguas, como las del siglo XIX.

RASGOS LINGÜÍSTICOS DIVERGENTES EN GUAMBIANO (G) Y TOTORÓ (T) AFÉRESIS

La aféresis o pérdida de un fonema inicial se da en namtrik tanto en totoró como en guambiano. ELISIÓN DE LA VOCAL INICIAL

él: (T) ɵnɵ o inɵ > (G) nɵ Este fenómeno afecta al guambiano. ELISIÓN DE UN CONSONANTE O DE UNA SÍLABA INICIAL

plato: (G) nintak > (T) intak entonces, sin embargo: (G) inchentɵ > (T) shente Este fenómeno afecta más al totoró. SUPERVIVENCIA EN EL TOTORÓ DE LA MARCA -A DE LA PRIMERA PERSONA SINGULAR EN EL PRESENTE Y PASADO RECIENTE DE ALGUNOS VERBOS IRREGULARES

atrup (venir) : (T) atruar > (G) atrur (vengo) pasrap (estar parado) : (G) pasruar > (T) *pasrur (estoy de pie) [45]

La forma *pasrur no aparece en el corpus conocido del guambiano. El namtrik actual usa la marca -ur para la primera persona singular del presente y pasado reciente. En totoró los verbos auxiliares atrup ha pasrap muestran una forma -uar que no se da en ningún verbo e guambiano. Podemos suponer que -uar representa una forma antigua que el totoró conservó en algunos verbos irregulares. SÍNCOPA Y ASIMILACIÓN SILÁBICA EN GUAMBIANO (G) INTERNA

ahumar: (T) nakish iship > (G) nakiship chumbe: (T) puratsi > (G) pɵrtsi pintado: (T) tsurɵtik > (G) tsuriik carángano: (T) pallɵkɵtɵ/palɵkɵtɵ > (G) paliitɵ/palitɵ guarango (árbol): (T) ɵshkɵkɵrɵ > (G) ɵshkɵrɵ (tsik) papa amarilla: (T) ɵskɵkɵye > (G) ɵskɵye solo uno: (G en 1879) kanantɵ / (T) kamantɵ > (G actual) kantɵ La forma guambiana larga repertoriada en 1879, kanantɵ, similar a la forma usada actualmente en totoró, kamantɵ, evidencia la alteración fonológica sufrida por esta palabra en guambiano reducida a dos sílabas en la actualidad: kantɵ. También se ha encontrado un ejemplo de una síncopa en totoró que no se da en guambiano: avispa: (G) puchikau > (T) pishkua PÉRDIDA DE LA VOCAL FINAL

ulluco: (T) lawi > (G) lau carne: (T) yawi > (G) yau y arracacha: wawe (en 1852 en coconuco) > (G/T) wau (hoy) uno: (T) kana > (G) kan montaña: (T) tuna > (G) tun amargo (tipo de planta): (T) lalɵ > (G) lal fuego: (T) nakɵ > (G) nak Este fenómeno de pérdida de la vocal final es un rasgo típico del guambiano. Sólo hemos podido encontrar un ejemplo en totoró. cinco: (G) tratrɵ > (T) tratr PÉRDIDA O ALTERACIÓN DE LA SÍLABA FINAL

articulación: (T) tɵntɵ > (G) tɵm [46]

esposa: (T) sralɵ > (G) srai qué: (T) chinɵ > (G) chi SÍNCOPA DEL CONSONANTE /K/ EN GUAMBIANO SÍNCOPA DE LA /K/ INTERVOCÁLICA

hormiga: (T) akin > (G) aian pelear: (T) kuakiap > (G) kuaiap pensar: (T) isukup > (G) isup SÍNCOPA DE LA /K/ ANTES DE /R/

asustar: (T) *kuakrɵp38 > (G) kuarɵp vaca: (T) wakra > (G) wara SÍNCOPA DE LA /K/ DESPUÉS DE OTRO CONSONANTE

jugar: (T) ishkekop > (G) ishekop SÍNCOPA DE LA /P/ INTERVOCÁLICA

fríjol: (T) trupui > (G) truɵi REDUCCIÓN DE LA FINAL -TSƟ DEL GUAMBIANO (G) HACIA -S EN TOTORÓ (T)

agachado: (G) utsɵ > (T) us(mai)39 ciruela: (G) mitsɵ > (T) mis cuy: (G) pulkɵtsɵ > (T) pulkus leche: (G) pitsɵ > (T) pis olla: (G) kɵtsɵ > (T) kɵs El tratamiento de grupo final -tsɵ y su reducción a -s es seguramente el rasgo innovador más marcado del totoró respecto al guambiano. Sin embargo encontramos en el corpus una ocurrencia contraria, en un adjetivo, lo que demuestra una evolución fonética -tsɵ > -s también en guambiano. La evolución ya está consumida en totoró para los sustantivos mientras que en guambiano no se ha podido encontrar ejemplo alguno. Por lo contrario en los adjetivos se ha encontrado un ejemplo de la final -tsɵ usada en totoró. El guambiano conserva todavía la terminación -tsɵ en los adjetivos pero se ha podido encontrar un ejemplo de doble uso -tsɵ/-s. oscuro: (G) lɵtsɵ (común) o lɵs (a veces) > (T) lɵtsɵ Este hecho parece evidenciar una tendencia general del namtrik a la evacuación de la terminación -tsɵ que está siendo remplazada por -s. Esta evolución ya está casi consumida en totoró y empieza a dejarse notar en guambiano.

*kuakrɵp, forma reconstruida a partir de la forma conjugada kuakrɵntan encontrada e LENAT. La forma alterada *us, evolución de utsɵ no se encuentra sola en el corpus. El totoró usa de la palabra usmai, compuesto de *us y del morfema -mai que indica una dirección. 39

[47]

REDUCCIÓN DE DIPTONGOS

Pérdida del diptongo final -au en guambiano casa: (T) yau > (G) ya huerta, sementera: (T) trau > (G) tra Pérdida del diptongo -ɵi en totoró abeja: (G) mauɵi > (T) maui feo: (G) trɵmpɵik > (T) trumpik El guambiano conoce una reducción de -au hacia -a bien sustentada en el corpus. En este corpus encontramos también ejemplos de una reducción en totoró. Este fenómeno afecta al diptongo -ɵi. PALATALIZACIÓN

El guambiano tiene también una tendencia a la palatalización de la /l/ > /ʎ/ al final de las palabras o entre dos vocales mientras que el totoró mantiene una /l/ clara. PALATALIZACIÓN DE LA /L/ FINAL EN GUAMBIANO (G)

espuma: (G) chall > (T) chal pala: (G) kachull > (T) kachul pasto: (G) ishill > (T) ishil PALATALIZACIÓN DE LA /L/ INTERVOCÁLICA EN GUAMBIANO (G)

pollo: (G) pullichu > (T) pulichu valle: (G) kullu > (T) kulu viejo: (G) kɵllik > (T) kilik PALATALIZACIÓN DE LA /L/ DELANTE DE UN CONSONANTE EN GUAMBIANO (G),

lavar: (T) pilmap > (G) pillmap OTRAS DIFERENCIAS FINAL /P/ EN GUAMBIANO (G) Y /R/ EN TOTORÓ (T)

cuatro: (G) pip / (T) pir Este rasgo no se ha encontrado sino en una sola palabra. FINAL /P/ EN GUAMBIANO (G) Y /K/ EN TOTORÓ (T)

antes: (G) metrap / (T) metrak (también mesrak) Este rasgo no está muy claro. Tanto el guambiano como el totoró conocen una variante metrik con [48]

/k/ de mismo sentido. Ademas metrap con /p/ también se da en totoró en la expresión kual metrap. Hacen falta más ejemplos. ASIMILACIÓN VOCÁLICA

arco iris: (G) kɵshɵmpɵtɵ / (T) kɵshɵmpur o kishimpur mariposa: (G) pɵñinkau / (T) piñinkua miedo: (G) kɵrik / (T) kirik pulga: (G) ɵsɵmpik / (T) isimpi quedarse: (G) kɵtrɵmisrɵp > (T) kɵtrɵmɵsrɵp viejo: (G) kɵllik > (T) kilik gracias: (T) inkua / (G) unkua El totoró denota una tendencia mucho más marcada a la asimilación vocálica interna que el guambiano. LAMDAIZACIÓN DE LA /R/ EN UNA /L/ PALATIZADA

Se da en la palabra shur y en los términos derivados de ella. anciana: (T) shura > (G) shulla (forma habitual hoy), shura (forma usada a veces) anciano: (T) shur > (G) shull (forma habitual hoy), shur (forma usada a veces) METÁTESIS

El fenómeno de la metátesis casi no existe en namtrik. Al interior del guambiano tan solo se ha podido encontrar un ejemplo de metátesis. oscuro: (G) lɵtsɵ > (G) lɵstɵ (leste) En el totoró no se ha encontrado variantes con metátesis. Entre el guambiano y el totoró se ha encontrado una palabra que presenta una metátesis en su última sílaba. mariposa: (G) pɵñinkau > (T) piñinkua Esta metátesis es curiosa sobre todo si consideramos que es el único ejemplo que se ha podido encontrar en todo el corpus. El primer elemento parece ser el nombre pɵñik, el chiguaco, una especie de aves. Del segundo elemento, difícilmente se puede adivinar cuál de -kau o -kua representa la forma original. La palabra kau significa monte o hierba pero el elemento -kua aunque no se entienda se encuentra también en otra palabra parecida como pishkua (T) / puchikua (G) que significa avispa. Así que la final -kua también se encuentra en guambiano para otro insecto. Tal vez tenemos aquí a un elemento -kua que sirvió para designar insectos volantes y que ya no se encuentra solo. O también podemos pensar que por ser dos palabras semejantes se asimiló *piñinkau a pishkua por eufonía y se creó piñinkua. Así, no se puede estar muy seguro que tengamos aquí a una verdadera metátesis. FORMA PLURAL DE LA VOZ UNƟ (NIÑO)

[49]

Unɵ es el término namtrik para "niño, niña, crio". Es común tanto al totoró como al guambiano. En guambiano se usan varias formas plurales irregulares: urek y urekmera con su forma evolucionada uremera. El totoró usa la forma plural unɵrek, con frecuencia bajo la forma evolucionada unirik. Podemos suponer la evolución siguiente:

(G) urek > urekmera > uremera (pl.) namtrik: unɵ (s.) > unɵrek (pl.) (T) unirik (pl.) Al parecer el guambiano acortó primero el plural unɵrek en urek. En un segundo tiempo esta forma plural ya no está reconocida como un plural por algunos hablantes que le han sustituido una forma plural regular con la marca -mera. Las formas plurales urek y urekmera aparecen en el corpus hacia la misma época. Urekmera está recogido por Violeta LONG en 1975, en MOGU75 y urek se encuentra por primera vez en FOGU.Br en 1973 con Thomas y Judith BRANKS. Es de notar sin embargo que Léon DOUAY en CAC, publicado en 1890, no menciona a urekmera y usa otra forma: *unek, transcrita por él unekt (niño) y uncktes (niña). Es posible que unɵrek haya primero evolucionado en dos formas más compactas *unek y urek de las cuales solo quedó el actual urek. De ser así podríamos descomponer la palabra nunek (hermano) en nu (grande) + *unek (niño). Pero como no podemos confiarnos demasiado en la transcripción de Léon DOUAY es preferible dejar a *unek de lado por el momento. INNOVACIONES COMUNES AL NAMTRIK

El corpus muestra algunos rasgos de inestabilidad comunes al guambiano y al totoró. EVOLUCIÓN DEL DIPTONGO FINAL -AU HACIA UNA -Ɵ

Podemos resaltar el caso del diptongo final -au que puede volverse una -ɵ (o -a) no más. Hoy encontramos en el corpus del namtrik (guambiano y totoró) tanto formas en -au como en -ɵ (y también -a). después: wentau > wentɵ (& wenta) tierra: pirau > pirɵ Esta evolución común del tratamiento del diptongo final -au > -ɵ en algunas palabras se debe separar del tratamiento diferenciado de este mismo diptongo final (-au > -a) entre el guambiano y el totoró en otras palabras como yau (T)/ya (G) o trau (T)/tra (G). Posiblemente tendremos que buscar en la etimología las razones para una evolución común de este diptongo final (-au > -ɵ) en algunas palabras y otra divergente (-au > -a) en otras. REDUCCIÓN DEL DIPTONGO INTERNO

T>G anaco: (T) lusaik > (G) lusik consumir: pinaip (T) > pinap (G) anoche: mauyem (T) > mɵyem (G) [50]

gusano: (T) puilɵn/pɵlɵm > (G) pɵlɵm G>T achira: (G) piaishik > (T) piashik caballo: (G) kaulli > (T) kulli La reducción del diptongo interno es una de las características del guambiano frente al totoró. Sin embargo, este rasgo no es del todo desconocido al totoró y formas dobles como puilɵn/pɵlɵm que se encuentran en totoró demuestran que se trata aquí de una evolución general al namtrik, evolución más evidente en guambiano. CONSONANTE FINAL -R VOLVIENDOSE UNA -L

seco: pur > mul (para *pul) El totoró conoce también la palabras isikpul, algodón, compuesta de los elementos básicos isik + pul (pluma seca). CONSONANTE INICIAL -P VOLVIENDOSE UNA -M

diablo: pantsik > mantsik seco: pur > mul INESTABILIDAD VOCÁLICA

El guambiano y el totoró tienen muchas palabras en común que sólo se diferencian por una de sus vocales sin que siempre se pueda saber cuál es la forma más auténtica o primaria. Esta inestabilidad vocálica del namtrik no impide la comprensión entre los locutores. carga: nika (G) > nɵka (T) crecer: nɵrap (G) > nurap (T) uña: tsɵkɵl (G) > tsukul o tsɵkul (T) CONCLUSIÓN

Este primer esbozo de comparación sobre los cambios lexicales que se dan entre el guambiano y el totoró aporta elementos de reflexión interesantes. Se puede constatar que por lo general las palabras del totoró son más largas y menos afectadas por las síncopas. Las formas usadas en totoró parecen ser más arcaicas. El totoró es más conservador que el guambiano en su tratamiento del léxico. Estos pocos ejemplos demuestran todo el interés del totoró para la historia y el estudio del namtrik porque a través de él podemos abrir una puerta hacia el pasado del guambiano y reconstruir formas muy alteradas hoy en día que sólo han sido conservadas en totoró. Sin embargo, en algunas pocas palabras, también podemos encontrar el fenómeno contrario, con términos más largos en guambiano y correspondientes más cortos en totoró. pulga: (G) ɵsɵmpik / (T) isimpi O como en el caso del grupo final -tsɵ, pero estos casos son pocos. [51]

Todo eso apunta a la necesidad de intensificar los trabajos de campo sobre el totoró antes de que desaparezcan los últimos locutores de este dialecto namtrik. De no ser así estamos en riesgo de perder para siempre una herramienta clave e inestimable para entender la evolución de la lengua barbacoa más septentrional.

[52]

LAS LENGUAS BARBACOAS El namtrik pertenece a la familia lingüística de las lenguas barbacoas o barbacoanas 40 (rama septentrional, grupo de las lenguas coconucas). Esta familia de lenguas está ubicada justo al norte de la zona de extensión máxima del quechua. Se hablan lenguas barbacoas en ambos lados de la frontera entre Colombia y Ecuador. Tipológicamente estas lenguas comparten rasgos comunes con el quechua y las lenguas de los Andes centrales sin que por eso se les pueda incorporar a esa familia. Existen actualmente 4 lenguas barbacoas clasificadas en dos grupos: Grupo septentrional - El namtrik (guambiano & totoró), la lengua barbacoa más norteña, se habla solo en Colombia (n° 141 y 2) - El Awa pit (o kuaiker) se habla en ambos lados de la frontera entre Colombia y Ecuador (n° 5) Grupo meridional (solo en Ecuador) - El cha'palaachi o kayapa (n° 7) - El tsafiki o Colorado (n° 8)

Ubicación de las lenguas barbacoas

Curnow y Liddicoat42 pusieron en evidencia la relación lexical entre estas 4 lenguas que comparten una parte de su léxico y raíces comunes. Sin embargo la distancia lexical actual es muy alta entre el grupo meridional y el septentrional. Incluso a dentro de este último grupo entre el namtrik y el awa pit, la distancia es muy grande. Esto demuestra que la separación entre los dos grupos y entre al awa pit y el namtrik tuvo lugar en una época muy remota.

El mapa se ha tomado de la Wikipedia : http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Barbacoan_languages.png Los números 3, 4, 5, 6 ha 9 en el mapa corresponden a lenguas barbacoas desaparecidas o lenguas que se supone que pertenecian a esa familia. 42 Curnow, Timothy Jowan y Anthony J. Liddicoat, The Barbacoan Languages of Colombia and Ecuador, Anthropological Lingusitics 40 (3) pp. 384-408. 1998. 41

Berradurioù graet ganto er geriadur Abreviaturas usadas en el diccionario adv. ag. ag. perc'h. ak. ar. db. doar. DOUAR. ES. FIZIOL. G ger goul. ger niv. GOUNEZ. HS. impl. KEGIN. KORF. lec'h. LOEN43. LOUZAW. ls MENTON. MEZEG. p./p. pp./pp. rag. rag am. rag. disk. rag. gour RELIJ. SAVOUR. s.i.o. s.o. SON. STERED. STLENN. stn T Trl. u. v. v. skoazell

adverb, adverbio anv-gwan, adjetivo anv-gwan perc'hennañ, adjetivo posesivo anv-kadarn, sustantivo araogenn, preposición diwar-benn, a propósito (de) doareenn, adjetivo atributivo douaroniezh, geografía. ger enepster, antónimo fiziologiezh, fisiología gwambiaeg, guambiano ger goulenn, pronombre interrogativo ger niveriñ, numeral gounezerezh, agricultura ger heñvelster, sinónimo implijet, usado keginouriezh, cocina korfadurezh, anatomía lec'hanv, topónimo loenoniezh, zoología louzawouriezh, botánica lies, plural mentoniezh, geometría mezegiezh, medicina pajenn, pájina pajennoù, pajinas raganv, pronombre raganv amresis, pronombre indefinido raganv diskouez, pronombre demostratívo raganv gour, pronombre personal relijion, religión savouriezh, arquitectura sellet ivez ouzh, vease también sellet ouzh, vease sonerezh, música steredoniezh, astronomía stlenneg, sistemas/computador stagenn, adjetivo epíteto yezh Totoró, dialecto de Totoró Troienn-lavar, expresión unan, singular verb, verbo verb skoazell, verbo auxiliar

Tennet eo ar pep brasañ eus an termenoù kolombian dibar hag an termenadurioù a denn d'al loened ha d'ar plant eus ar geriadur "Nuevo diccionario de Americanismos", tomo I, nuevo diccionario de colombianismos, Günther Haensh & Rheinhold Wermer. 1993.

[54]

Geriadur namtrik brezhoneg spagnoleg Diccionario namtrik bretón español

A abugau [1981] ak. alvokad (abogado) [DIEG p. 11] || Termen amprestet digant ar spagnoleg. abunaik [1981] ag. GOUNEZ. temzet (abonado) [DIEG p. 11] || Termen amprestet digant ar spagnoleg abono (temz, ludu) ouzhpennet outañ ar morfem anv-gwan -ik # abunu. abunap [1981] v. temzañ (abonar) [DIEG p. 11] || Termen amprestet digant ar spagnoleg abono (temz, ludu) ouzhpennet outañ ar morfem anv-verb -ap. abunu [1981] ak. GOUNEZ. temz, ludu (abono); abunutɵkaik temzet, gant temz (abonado) [DIEG p. 11] || Termen amprestet digant ar spagnoleg abono # abunaik, abunu. abutunap [1981] v. boutonañ (abotonar) [DIEG p. 11] || Termen amprestet digant ar spagnoleg abotonar ouzhpennet outañ ar morfem anv-verb -ap. Achi [1991] lec'h. Anv ur stêr e Anistrapu (nombre de un río en Anistrapu) [SVNT]. achira [1981] ak. LOUZAW. achira (achira) [DIEG p. 12]  HS. piaishik || Ger a orin kechuaek met amprestet digant ar spagnoleg achira moarvat. adubes [1981] ak. brikenn (adobe) [DIEG p. 12] || Amprest anat diwar ar spagnoleg. s.i.o. narillu. agus [1981] ak. LOUZAW. kignen (ajos) [DIEG p. 13]  HS. pachitrul || Termen amprestet digant ar spagnoleg, ne oa ket a gignen en Amerika kent an aloubadeg spagnol. -ai morfem verb s.o. -i3. aian [1974] ak. LOEN. merien (hormiga) [PIDB p. 1, SVNT, PSLI p. 146]; aian le krugell-verien (hormiguero) [PIDB p. 1]  HS. (T) akin || Gant ar skrivad ayan e ra SVNT. akin [1992] (T) ak. LOEN. merien (hormiga) [PSLI p. 146, LENAT44 p. 3]; akinpe parɵ kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3]; yalɵ akin tsatian flemmet on bet gant ar merien du (la hormiga negra me picó) [LENAT p. 3]; mishkipe akin puik kɵn merien zo er sukr (el azúcar tiene hormigas) [LENAT p. 29]  HS. aian. ala [1890] (T) ak. LOUZAW. patatez (batata) [CAC p. 774, NRPA p. 118, LENAT p. 3]  HS. patata || DOUAY a ro ur stumm allut evit ala n'eo ket testeniekaet a-hend-all. Ne gomprener ket mat penaos dielfennañ ar stumm-se nemet e vefe bet roet lerc'h-ouzh-lerc'h ar stumm namtrik ala gant ar stumm nasaek unt ? s.i.o. ye. alampriaik [1981] ak. grilhaj, sklotur (alambrado) [DIEG p. 13] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad alambriaig, a verk an distagadur # alampriap. alampriap [1981] v. grilhajiñ (alambrear) [DIEG p. 13] || Amprest digant ar spagnoleg. Ober a ra DIEG gant ar skrivad alambriaib, a verk an distagadur. # alampriaik. s.i.o. tsantsɵntsi. alatsi [1991] ak. LOEN. evn, ruz teñval e liv, bras ha hir e lost, n'eus ket bet gallet e anavezout (especie de ave, de color vino tinto, grande y de cola larga, sin identificar) [SVNT] || Krediñ a ra da Wambiaiz zo diougan marv pa gan an alatsi. Alba [1994] anv plac'h Alba; Albapa Hortensiapa yaun parɵp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]. albasil [1981] ak. archer (alguacil) [DIEG p. 13] || Amprest digant ar spagnoleg. ali [1994] ak. LOUZAW. seurt gwez deliaouek a gresk er paramo, moarvat Macleania rupestris [SREK p. 12]; aliishik moarvat Macleania rupestris (uvas de páramo) [SREK p. 9] || Moarvat eo ali hag aliishik evit an hevelep plant. Ishik a dalvez delioù met implijet e vez a-wechoù evit anvioù plant zo evel e kaukɵrɵishik. aliishik ak. s.o. ali. 44

Ar gerioù kavet e LENAT a glot gant stumm ar yezh komzet e kumun Totoró

[55]

alik [1991] ak. (krogad labour a-stroll) minga (minga) [SVNT, EDCA p. 39]  HS. (T) alɵ. alipanga [1981] ak. LOUZAW. plant deliaouek eus kornôg Kolombia a implijer er c'hantennerezh, he anv skiantel Gucnera, n'eus ket bet gallet bodañ tirouroù diwar he fenn (alipanga carrasposa) [DIEG p. 13]  HS. anilatɵ. alkua [1973] ag. laosk (flojo) [FOGU.Br p. 42]. Almenda [1981] anv-familh Almendra [DIEG p. 13]. Almendrachak [1987] lec'h. anv ar gêriadenn La Campana (La Campana) [GUBI-Pachón p. 242] || Termen savet diwar Almendra, anv-familh, ha chak (lec'h plaen). Boas e oa Gwambiaiz da envel al lec'hioù diouzh anv an dud a oa o chom e lec'h pe lec'h. alɵ [2009] (T) ak. (krogad labour a-stroll) minga (minga); namui alɵ kualchap amkun deomp da labourat a-gevret en hor minga (vamos a trabajar en nuestra minga) [LENAT p. 4]; tsistɵ pailai alɵyu ra zañsot-holl e-pad ar minga (labour stroll) (que todos Ustedes bailen en la minga) [LENAT p. 12]  HS. alik. alpargatis [1981] ak. sandalenn (alpargata) [DIEG p. 13] || Amprest spagnolek. Alparu [1994] anv paotr Alvaro [TIPR45 p. 614]; Alparu puin kɵn degouezhet eo Alvaro (Alvaro ha llegado/hubo llegada de Alvaro) [TIPR p. 614] || A orin spagnolek eo anvioù badez Gwambiaiz hiziv an deiz evel-just stag ma'z int ouzh ar relijion kristen zo bet degaset dezho dre heg gant ar Spagnoled kerkent ha deroù an aloubadeg, da lavaret eo evito abaoe 1535. En anvioù tiegezh zo e kaver c'hoazh anvioù gwambiaek avat. Albaru a vez distaget an anvmañ. altamisa [1981] ak. LOUZAW. seurt plant ambrozi, hec'h anv Altamisa acsitisum (altamisa) [DIEG p. 13] || Treuzskrivet aldamisa, diouzh an distagadur, gant DIEG. *allut ak. s.o. ala. amigu [1981] ak. mignon (amigo) || Amprest spagnolek. amɵñip [1981] v. kerzhet (andar) [DIEG p. 14]; amɵner mont a reomp, kerzhet a reomp (andamos, caminamos) [ESLG p. 26, LENAT p. 3]; amɵnan mont a reont, kerzhet a reont (andan) [ESLG p. 26] # uñip. ampik [1974] ak. LOEN. seurt krigner eus kerentiad ar Geomyidaeed (tuza) [PIDB p. 1]. ampuaik [1981] ag. deuet arc'hant dezhañ (adinerado) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar ar wrizienn an, archant ha puaik (pinvidik). ampɵsrɵ [1981] adv. ahont (allá) [DIEG p. 13]  HS. ɵsrɵ || Savet marteze diwar umpu (e-barzh) hag ɵsrɵ (ahont). ampuyu [1954] adv. du-hont (allá) [FOGU pp. 200, 204] || Ennañ ar morfem -yu (e). an [1974] ak. 1. arc'hant (plata) [PIDB p. 1, MOGU75 p. 3, ORCO p. 634, LENAT p. 4]; uremeran anwan tranan roet o deus arc'hant d'ar vugale (nieron plata a los niños) [MOGU75 p. 3]; anwan wetramne lau da c'hortoz kavout an arc'hant, klaskit (mientras encuentra la plata, busque) [ORCO p. 634]; 2. pezh moneiz (moneda) [PIDB p. 1] # ampuaik, antɵkaik. Ana [1994] anv plac'h Anna (Ana); Luiswan metrik ashchap amun incha wentɵ Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]. anak [1991] ak. LOUZAW. seurt plant n'eus ket bet gallet resisaat o spesad a gresk e tor ar menezioù bet devet (jabón de tusa) [SVNT]. Andres [2009] anv paotr Andrev (Andrés); Andrespe tap kuallɵmɵn Andrev ne labour ket mat (Andrés no trabaja bien) [LENAT p. 29]. angel [1879] ak. RELIJ. ael (ángel) [NPL p. 269] || Termen relijiel amprestet digant ar spagnoleg daheul kristeniekadur Amerika. 45

Ar gerioù kavet e TIPR a glot gant stumm ar yezh e gwarezva Quisgó. [56]

anguchik [1981] ak. LOUZAW. Bleuñv gwezigoù eus kerentiad an Ericaceaed, dezho etre 3 ha 4 metr uhelder, delioù bihan ha tev, a daol bleuñv hewel ruz (angucho, flor silvestre) [DIEG p. 14] || Amprest digant ar spagnoleg. ani [1890] ak. KORF. gwad (sangre) [CAC p. 778, NRPA p. 122, PIDB p. 1, PSLI p. 33, LENAT p. 3]; *ani kɵn (ani guent) gwad eo (es sangre) [CAC p. 778, NRPA p. 122]; ani pɵik kur gwad am eus (tengo sangre) [LENAT p. 3]; ani tsɵ gwazhienn (vena) [LENAT p. 4]; (gant ar morfem -pe stag outañ) anipe kinɵskachul pishipik kɵn sunañ gwad a ra an eskellkroc'hen (el murciélago chupa sangre) [LENAT p. 3]; (gant ar mofem -wan stag outañ) aniwan usrmɵkɵh? N'az peus ket lakaet/skuilhet gwad warnañ ? (¿No le echaste sangre?) [LENAT p. 3] || Reiñ a ra DOUAY ani guent evit gwad e CAC hag NRPA; kinnig a reomp lenn ani kɵn (gwad eo); Souezhus eo troidigezh LENAT, gortoz a rafer kentoc'h ¿No echaste la sangre? (n'eo ket bet skuilhet ar gwad ganit?) rak ar morfem -wan a verk ur renadenn-dra termenet # anilatɵ, anisrɵlɵp. s.i.o. papɵ, shau. anilatɵ [1981] ak. LOUZAW. plant deliaouek eus kornôg Kolombia a implijer er c'hantennerezh, hec'h anv skiantel Gucnera, n'eus ket bet gallet bodañ tirouroù diwar he fenn (Alipanga carrasposa) [DIEG p. 13]  HS. alipanga || Termen ennañ an elfenn ani (gwad). anisrɵlɵp [1974] v. lakaat gwad da redek, gwadañ (ensangrantar) [PIDB p. 1] || Termen savet diwar an elfenn ani (gwad) ha srɵlɵp, evit srɵtrɵp (troc'hañ) ? Anisrtrapu [1975] lec'h. Cacique, anv ur gêriadenn, e Silvia (Cacique) [SVNT]; Alto de batea [SVNT]; nai yape Anisrtrapusr pasran e Cacique emañ ma zi (mi casa está en el Cacique) [MOGU75 p. 16]. ankalpura [1991] ak. ed (trigo) [SVNT]  HS. mintrɵkɵr, trigu || nevezc'her ennañ an elfenn pura (maiz). ankuchi u [1994] ak. LOUZAW. Seurt brousgwez, moarvat evit Meriania speciosa (flor de mayo) [SREK p. 9]. anpuaik ag. s.o. ampuaik. Ansermo [1981] anv paotr Anselmo [DIEG p. 14]. Anshemo [1981] anv paotr Anselmo [DIEG p. 14]. antɵkaik [1981] ag. pinvidik (adinerado) [DIEG p. 12] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad an-dɵgaig, gant d, diouzh an distagadur. Termen savet diwar an (arc'hant), ar morfem -tɵka a verk ar pezh a implijer, ar benveg, hag an dibenn anv-gwan -ik. antul [1974] 1. ak. krommenn (curva) [PIDB p. 1]; 2. antul mai linenn gromm (línea curva) [PIDB p. 1]. Antuña [1981] anv plac'h Antonez (Antonia) [DIEG p. 14]. Antuñu [1981] anv paotr Anton (Antonio) [DIEG p. 14]. apas [2009] ak. seurt fav bras ha plat (habas) [LENAT p. 4]; ɵnɵpe apas map wan emañ-eñ/-hi o tebriñ fav (él/ella está comiendo habas) [LENAT p. 4]; ɵilɵ apas map putran ar re-mañ a zebr fav bras (ellos comen habas) [LENAT p. 8]  HS. nɵtrɵtrukui || Amprest diwar ar spagnoleg habas, stumm lies ar ger haba (fav). april [1975] ak. Ebrel (abril); aprilwei kallai kur e miz Ebrel e oan bet ganet (nací en abril) [MOGU75 p. 4] || Amprestadenn diwar ar spagnoleg abril. aplastap [1981] v. flastrañ (aplastar) [DIEG p. 14]  HS. pɵtɵkuanɵp || Amprest spagnolek. apustep [1981] v. tonkañ, klaoustreañ (apostar) [DIEG p. 14] || Amprest spagnolek. araña [1981] ak. LOEN. kevnidenn (araña) [DIEG p. 15]  HS. ullishik || Amprestadenn digant ar spagnoleg araña. arku [1992] ak. gwareg (arco) [PSLI p. 208]; nai arku ma gwareg (mi arco) [PSLI 207] || Amprest digant ar spagnoleg. aros [1994] ak. LOUZAW. riz (arroz) [ORCO p. 626]; kutɵke penar, arostɵ palan prenet em eus pep tra, ne vank nemet ar riz (ya compré todo, faltó el arroz) [ORCO p. 626] || Amprestadenn diwar ar spagnoleg; ne oa ket anavezet ar riz en Amerika. asempi ak. s.o. isimpi. [57]

ashan [2009] adv. evel-se (así); ashan chitan evel-se e lavaront (así dicen) [LENAT p. 6]; ashan kɵmɵn na n'eo ket evel-se (ni es así) [LENAT p. 6]. 1 aship [1973] v. 1. gwelet (ver) [FOGU.Br p. 47, PIDB p. 1, ESLG p. 9, EDCA p. 40, PSLI p. 269, ORCO p. 623, TIPR p. 612, LENAT p. 5]; nape aship kur emaon o welet (estoy viendo) [LENAT p. 5]; palasrɵ kana illi ashur du-hont el laez e welan ul labous (veo un pájaro allá en lo alto) [LENAT pp. 6, 14]; yalɵ wañi palasrɵ ashur gwelet a ran el laez ar goumoulenn zu (arriba veo la nube negra) [LENAT p. 9]; marikpe pailap ashur dec'h em boa gwelet ac'hanout o tañsal (ayer te vi bailando) [LENAT p. 36]; nai mɵskai kualap asiakun en em welet a raimp warc'hoazh, tad (mañana nos vemos, papá) [LENAT p. 31]; usri, kualap asiakun mamm, warc'hoazh en em welimp (mamá, mañana nos vemos) [LENAT p. 53]; nai nutsak usmai ashtan nan gwelet he deus ma c'hoar ac'hanon, ha hi puchet (mi hermana me vio agachada) [LENAT p. 25]; ñipe ashkɵh yalɵtik? Gwelet az peus un dra bennak du ? (¿Viste algo negro?) [LENAT p. 34]; tsɵl pala ashmukɵh? na'z peus ket gwelet ur steredenn el laez ? (¿no viste una estrella arriba?) [LENAT p. 37]; Perupe ñimun asan gwelet oc'h bet gant Pêr (Pedro los vio a Uds) [MOGU75 p. 8]; nape ɵ mɵkelan asar gwelet em eus ar baotred-se (ví a esos hombres) [MOGU75 p. 9]; Mariu pulkɵtsɵn asik kɵn gwelet eo bet ar c'hui gant Mario/gwel kui zo bet gant Mario (Mario vio a los cuyes) [TIPR p. 614]; ashar gwelet em eus (ví) [FOGU.Br p. 42]; na asha kur, ɵ mɵkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentɵ Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]; ñi namik wainkucha ashchap atrumɵntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; asamtik gallout a ra bezañ gwelet (puede ser visto) [FOGU.Br p. 46]; 2. sellet (mirar) [PIDB p. 1, LENAT p. 5]; nape aship kur emaon o sellet (estoy mirando) [LENAT p. 5]; she kana pishkua ! sell 'ta, ur wespedenn ! (¡Ve! ¡una avispa!) [LENAT p. 15]; ash sellit (mire) [ESLG pp. 3, 6]; 3. lenn (leer) [LENAT p. 5]; nape aship kur emaon o lenn (estoy leyendo) [LENAT p. 5]; kilkawan aship wantrainchur lenn a rin ar c'haier (voy a leer el cuaderno) [LENAT pp. 5, 18]  HS. lep; 4. gouzout (saber) [PSLI p. 271] || Ober a ra PIDB ha MOGU75 gant an adstumm asip. Testeniekaet eo asip gant LENAT ivez. FOGU.Br a ra gant an anv-verb ash traken, moarvat ur fazi evit ar stumm gourc'hemenn "sell". 2 aship [1985] anv-verb (implijet gant ar morfem strishaat -tɵ) ashiptɵ gant evezh (con cuidado) [ESLG p. 20] || Ashiptɵ, ger evit ger "o sellet traken". asientu [1954] ak. azezenn (asiento) [FOGU p. 205] || Amprestadenn spagnolek. asip v. s.o. aship. asɵnap [1994] v. seblantout (parecer) [ORCO p. 623, TIPR p. 612]. asr [1954] ak. 1. KORF. korf (cuerpo) [FOGU pp. 199, 201, 202, FOGU.Br p. 47, ESLG pp. 3, 6, LENAT p. 5]; asr tsutsik eskern ar c'horf (huesos del cuerpo) [LENAT p. 51]; asr isik blev korf (pelo del cuerpo) [PSLI p. 237]; asrpe [FOGU.Br p. 49]; asrteh? korf ? (¿cuerpo?) [FOGU.Br p. 52]; 2. SAVOUR. ya asr toenn (techo) [DIEG p. 52, PSLI p. 76] & (T) korf an ti (cuerpo de la casa) [ATYAD p. 212]  HS. yalik, yapala, yatsikal # yasr atawall ak. s.o. atwall. atrɵp (T) v. s.o. atrup. atrup [1973] v. dont (venir) [FOGU.Br p. 54, SVNT, ORCO p. 623, TIPR p. 611, PSLI p. 278]; maya pi ip atrup tapik kaik an holl zoureier a ya hag a zeu, a zegas vad ha drast lerc'h-ouzh-lerc'h (todo el agua va y viene, por bien o por mal) [SVNT]; atrun deuet eo (vino) [ESLG p. 6]; ulkɵlik atrun emañ an naer o tont (viene la culebra) [LENATp. 35]; nai tashur tapik atrun dont a ra brav gant ma zad-kozh (mi abuelo viene bien) [LENAT p. 48]; atrur deuet on (vine) [FOGU.Br p. 47] & dont a ran (vengo) [ESLG p. 26]; amtruer dont a reomp (venimos) [ESLG [58]

p. 26]; mɵiwentɵ atrakor dont a ran diouzhtu (ahora enseguido voy) [ATYAD p. 209]; Amɵ! Deus! (¡ven!, ¡vení!, ¡venga!) [MOGU75 p. 10, ESLG p. 24, PSLI p. 223, LENAT p. 3]; mantrap amɵ deus [ha] debr (venga coma) [LENAT p. 26]; amɵ, purukutru! deus, sikour din ! (¡Ven, ayúdame!) [LENAT p. 46]; amtrui (amchui) [MOGU75 p. 10] & amtrui! deuit/kit ! (¡Vengan/Vayan!) [ESLG p. 24]; amtrɵker dont a reomp (venimos) [LENAT p. 3]; kana trune amtrɵ kur dont a rin a-benn ar sizhun all (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; kaullimera nu nu amtrun dont a ra ur bern kezeg (vienen muchos caballos) [LENAT p. 20]; kaullipe nɵka amtrun [evit atrun ?] kutsan dont a ra ar marc'h en ur stlepel e samm (el caballo viene botando la carga) [LENAT p. 20]; Kalikutri amtruik kɵn a-raok e oamp deuet eus Cali (antes vinimos de Cali) [MOGU75 p. 5]; sre pumuatɵ nampe kɵtsɵmera nikappa amtruik kɵn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù a-raok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632]; katɵ truan atruar dont a ran er sizhun a zeu (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; pir trunekutri atruar dont a rin abenn peder sizhun (vengo dentro de cuatro semanas) [LENAT p. 42]; katɵken wañi uyu atrɵmupen adarre e teu ar c'houmoul (otra vez viene la nube) [LENAT p. 16]; Juse atrup kuik inchentɵ atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628]; kualap katɵken atrtrap yur warc'hoazh e teuin en-dro (mañana vengo otra vez) [LENAT p. 16]; nape tsartrap intrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; kɵsrɵ atrapɵk kɵn kɵsrɵ perɵpik deuet eo brumenn an uheldirioù (ar yenijenn) gant evn an uheldirioù (el paletón hizo echar páramo) [LENAT p. 19]; mɵimpe chinai atrukɵh? da betra out deuet hiziv ? (¿A qué viniste hoy?) [LENAT p. 30]; nai nutsak chinai atrukɵh? D'ober petra oc'h deuet, ma c'hoar ? (¿Para qué viniste, hermana?) [LENAT p. 34]; atrtrakɵh? (attrago?) ha c'hoant az peus da vont ? (¿quiere ir?) [FOGU.Br p. 54]; katru atrshi en em gavet eo ar c'harr (llegó el carro) [TIPR p. 616]; Juse atrup kuik inchentɵ atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628]; atruppe puntrap attrik deus da welet ac'hanomp pa zeui en-dro (vengas a visitarnos cuando vuelva) [ORCO p. 631]; ñi namik wainkucha ashchap atrumɵntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; atruppe pa zeuio (cuando venga) [FOGU.Br p. 44]; pulɵ wañi atrupik koumoul gwenn o tont, oc'h en em stummañ (nube blanca que está llegando, formándose) [SVNT] || Kinnig a ra PSLI un adstumm totoroek atrɵp ivez. LENAT, p. 3 a dro amtrun (amtron) dre venimos, dont a reomp, moarvat ur fazi evit vienen, dont a reont. # kɵtratrup, wepatrup. atrupen [1974]; tɵrtrap atrupen ak. tarzh-an-deiz (aurora) [PIDB p. 7]. atsi1 [1981] ak. kleiz (izquierda) [DIEG p. 34] # atsimai. atsi2 [2009] ak. maiz war e droad e-tro ur metrad hed dezhañ (planta de maíz crecida de un metro de altura); atsin kualchap amkun deomp da c'hwennat ar park maiz (vamos a desyerbar el cultivo de maíz) [LENAT p. 45] # puratsi. s.i.o. pil, pura. atsimai [1954] 1. adv. a-gleiz (a la izquierda) [FOGU p. 200, DIEG p. 34, PSLI p. 337]; 2. DOUAR. kornôg (occidente) [PIDB p. 1]  ES. kusrmai || Termen savet diwar atsi (kleiz) ha mai (tuadur, linenn, hent). Treiñ a ra PSLI atsimai dre izquierdo (kleiz) met klotañ a ra kentoc'h gant a-gleiz. atull (T) ak. s.o. atwall. atullpi [2009] (T) ak. LOEN. houad (pato) [LENAT p. 5]  HS. patu || Termen savet diwar atull (yar) ha pi (dour) = yar-zour. atwall [1879] ak. LOEN. 1. yar (gallina) [NPL p. 209, CAC p. 776, NRPA p. 120, FOGU pp. 200, 201, PIDB p. 1, ESLG p. 8, PSLI p. 137]; atwall sruk vioù yar (huevos de gallina) [NPL p. 269]; atwall ishik (atwallisik) pluenn yar (pluma de gallina) [PIDB p.1]; atull tsistɵ mantrap holl e tebrimp kig-yar (todos vamos a comer gallina) [LENAT p. 4]; wasrɵ atull mapikwan kuaitsɵr lazhet em eus ar falc'hun a zebr yer (maté al gavilán que come gallinas) [LENAT p. [59]

5]; atull makun debromp kig-yar (comamos gallina) [LENAT pp. 5, 25]; atullmera pura man ar yer a zebr maíz (las gallinas comen maíz) [LENAT p. 5]; atull ulpish man buzhug a zebr ar yer (la gallina come lombrices) [LENAT p. 26]; kimkina atull srukwan tsap maik kɵn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT p. 5]; 2. (impl. da spizer) kau atull yar-ar-menezioù, evn yarheñvel e anv spesad Penelope montagnii (pava de monte, gallina de monte) [LENAT p. 22] || Amprest eeun digant ar ger kechuaek atallpa (yar) pe mesket gant an termen kechuaeg all wallpa kenster gantañ. Atwall a c'hall kaout ur ster unan pe lies (yar pe yer) diouzh ar gendestenn hep na vije ret ouzhpennañ al lostger lies -mera outañ. Ober a ra an nasaeg gant an termen kenorin atall ivez. Termen treuzskrivet attagual e NPL hag ataguall e CAC. Gant an adstumm totoroek atul e ra PSLI, atull gant LENAT met CAC hag NRPA a roe atawall e totoroeg ivez # atullpi -au [1985] morfem verb an amzer gourc'hemenn a implijer da reiñ urzhioù a sell ouzh an-unan ivez (morfema verbal del imperativo, incluye la realización de la misma acción por el locutor también) wau azez (siéntese) [ESLG p. 25]; ɵltɵtɵ wau grit peoc'h (en ho koazez) esténse callados (sentados) [LENAT p. 8]; pankuyu wau azezit war ar bank (¡Siéntese en el banco!) [LENAT p.35]; kusrmai (kusmai) pɵrtrau lammit a-zehoù (brinque a la derecha) [LENAT p. 22]; lau klaskit (busque) [LENAT p. 23]; anwan wetramne lau da c'hortoz kavout an arc'hant, klaskit (mientras encuentra la plata, busque) [ORCO p. 634]; pachirau en em dommit (¡Caliéntese) [LENAT p. 35]. auantap [1981] v. derc'hel, padout ouzh ar poanioù, an diaester (aguantar) [DIEG p. 12] || Amprest digant ar spagnoleg aguantar. auela [1981] ak. mamm-gozh (abuela) [DIEG p. 11]  HS. mamashulla, mashura || Amprest spagnolek. auelu [1981] ak. tad-kozh (abuelo) [DIEG p. 11]  HS. tatashull, tashur || Amprest spagnolek. Ober a ra DIEG gant ar skrivad auelo, diouzh an distagadur. Aura [1994] anv plac'h chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634]. ayan ak. s.o. aian.

B *bich (pits?) [1946] ak. LOEN. anv ul labous (nombre de un pájaro) [HTSC p. 954] || Ober a ra HTSC gant ar skrivad bich. Termen diasur n'eo ket testeniekaet e lec'h all. N'anavezer ket mammennoù HTSC. Ur fazi e c'hall bezañ a-berzh HTSC pe, marteze, evit an termen nasaek vicha (evn) *biajap [1954] v. beajiñ (viajar); viajaminɵpen (ret eo dezhañ beajiñ) le toca viajar [FOGU pp. 192, 206]. bultu [1975] ak. bultus samm (bulto) [MOGU75 p. 2, ESLG p. 14] || Termen amprestet digant ar spagnoleg bulto, a ra e liester en -s, evel e spagnoleg, gouez da MOGU75.

C Carmen [2009] anv plac'h Karmen (Carmen); nai mashura Carmen Tulia kɵn Carmen Tulia eo ma mamm-gozh (mi abuela es Carmen Tulia) [LENAT p. 26].

[60]

CH chak [1973] ak. I. (implijet en e-unan) 1. lec'h (lugar) [GUBI-Pachón p. 242]; 2. plaenenn, tachenn ec'hon digor (llanura, campo llano) [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 1]; II. (implijet da spizer) 1. GOUNEZ. (impl. gant anv plant gounezet) tachenn dindan ar plantse (lugar dedicado al cultivo de una planta particular o dónde crece una planta particular); yell chak hadeg, tachennad had (campo de semilla) [FOGU.Br p. 46]; lus chak tachenn gwez evit ar fleüt (campo de árboles para flautas) [FOGU.Br p. 52]; yash chak tachenn gwez yash (campo de árboles yash) [FOGU.Br p. 52]; piñin tusr chak tachenn gwez-pin (campo de cedros) [FOGU.Br p. 52]; 2. (implijet da sevel anvioù-lec'h) Almendrachak || Talvezout a ra chak da envel ul lec'h plaen kentoc'h. # nachak, tasichak, yellchak; s.i.o. -inuk ha -yu. chaketa [1975] ak. chupenn (chaqueta); ipe chaketai llik kɵn hemañ eo kein ar chupenn (esta es la espalda de la chaqueta) [MOGU75 p. 9]  HS. tsinik || Amprest digant ar spagnoleg. chakik [1985] ag. strizh (estrecho) [ESLG p. 3] || Treuzskrivet /ʧa'ɤix/ gant ESLG. Fazi evit trakik /ʈa'ɤix/ ? s.o. trak. chal ak. s.o. chall. chall [1974] ak. eon (espuma) [PIDB p. 1]; chal pirap tapik kɵn en em walc'het mat out (te has bañado bien) [LENAT p. 42] || Ober a ra LENAT gant an adstumm totoroek chal, hervez ur patrom anavezet mat -ll (G) = -l (T). chama [1974] ak. kornigell (trompo) [PIDB p. 1].  chammarɵp [1981] v. echuiñ (acabar) [DIEG p. 11]  HS. patsap, patsɵkɵp || Termen savet diwar chap (echuiñ) ha marɵp (ober). chap1 [1985] v. echuiñ (terminar) [ESLG p. 3, TIPR p. 611]; chapkɵh? echu ? (¿terminado?) [FOGU.Br p. 45]; chap kɵn echuet eo (está terminado) [ESLG p. 5]; chap patsɵkaik kɵpene intrur pa'm eus echu, mont a ran kuit (como ya acabé, me voy) [ORCO p. 633]; chap srun o paouez kas emaint (acaban de llevar) [ESLG p. 4]  ES. inchip # chammarɵp, chapmarik. 2 -chap- [2009] morfem verb a verk an amzer da zont, ar pezh a c'hoarvezo en amzer da zont; ye lalchap yur mont a ran da zastum avalaoù-douar (me voy a cosechar papas) [LENAT p. 7] || s.i.o. -trap. chapmarik [1981] ag. echu (acabado) [DIEG p. 11]  HS. patsɵkaik || Termen savet diwar chap (echuiñ), marɵp (ober) hag an dibenn anv-gwan -ik. chapmarɵp v. s.o. chammarɵp. Chela [1994] anv plac'h Chela (Chela); Chela kɵppentɵ Chela eo bet moarvat/sur a-walc'h eo bet Chela (ha de ser Chela) [TIPR p. 617]. cherɵ (T) ag. s.o. trerɵ. chi [1877] 1. ger goul. petra (qué) [CIO p. 69, PIDB p. 1, ESLG pp. 6, 8, PSLI p. 252]; chi munchikah? penaos eo anvet ? (¿cómo se llama?) [CIO p. 69] ; ñipe chi makuh? petra emaout o tebriñ ? (¿Qué estás comiendo?) [ESLG p. 12]  HS. (T) chinɵ; 2. stl. isur. pa, ma (si) chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634] # chikɵpen. Chikaik [1981] ag. goullo (vacío) [PIDB p. 1]  ES. netsaik, ɵskaik chikɵpen [1981] rag am. 1. traoù zo, lod (algunas cosas) [DIEG p. 13]; 2. (gant ar morfem strishaat -tɵ stag outañ) chikɵpentɵ traoù zo, lod (algunas cosas) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar ar ger goulenn chi (petra) evel m'eo savet mukɵpen diwar ar ger goulenn mu (piv) # chikɵpen chilka ag. s.o. chillika. chillik [1974] ak. 1. fank (barro) [PIDB p. 1]; chillik ya ti pri (casa de barro) [LENAT p. 10]; chillik kutsia ti pri (casa de barro) [PIDB p. 1]; 2. fankigell (barrial, pantano) [PSLI p. 52, EDCA p. [61]

22] # chillikap, chilliktik. chillik [1981] ag. 1. stn lous (sucio) [PSLI p. 332]; 2. doar. chilliktik lous (sucio) [DIEG p. 51, PSLI p. 332]; nupi chilliktik kɵn lous eo ar stêr (el río está sucio) [LENAT p. 33]; wera mɵsr chilliktik kɵn lous eo lost ar c'hi (al rabo del perro está sucio) [LENAT p. 56] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad emdroet chilliitik, diouzh an distagadur. chillika [1954] ag. (liv) 1. gwer (verde) [FOGU pp. 202, 203, 205, LMWI p. 429]; 2. glas (azul) [FOGU pp. 202, 203, 205]  HS. pillik || Ober a ra FOGU gant an adstumm chilka (tšilka) chillikap [1991] ak. geun, fankigell (zona pantanosa) [SVNT]; chillikap pikaik toull fankigellek a zour chag (barriales con ojos de aguas malas) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù chillik (fankigell) ha kap (lagad) = geun. chilliktik ag. s.o. chillik. chinai s.o. chinɵ. chinchip [1994] v. ober udb. (hacer algo) [ORCO p. 623]. chindimpa [1974] ger goul. perak (por qué) [PIDB p. 1, DIEG p. 46]  HS. (T) chipure || Ober a ra DIEG ha PIDB gant ar skrivad chindimba, diouzh an distagadur. Termen savet diwar an termen chi (petra). chinɵ [1992] (T) ger goul. I. 1. (implijet en e-unan) petra (qué) [PSLI p. 253]; Chinɵ kɵn Petra eo ? (¿Qué es?) [LENAT p. 6]  HS. chi; 2. (implijet gant ar morfem -pa stag outañ) chinɵpa gant petra ? (¿con qué?) [PSLI p. 312]; 3. (implijet gant ar morfem -ai stag outañ) chinai da betra ? (¿a qué?) [LENAT]; mɵimpe chinai atrukɵh? da betra out deuet hiziv ? (¿A qué viniste hoy?) [LENAT p. 30]; nai nutsak chinai atrukɵh? D'ober petra oc'h deuet, ma c'hoar ? (¿Para qué viniste, hermana?) [LENAT p. 34] II. (implijet en e-unan) penaos (cómo) [PSLI p. 294] || Treiñ a ra PSLI an termen chinɵpa (treuzskrivet tʃi'nɨßa) dre petra. Kinnig a reomp lenn dre gant petra. Evit doare ez eus bet goulennet gant unan bennak penaos treiñ con (gant e spagnoleg) ha respontet ez eus bet gant petra (chinɵpa). Evit gwir n'eus ger emren ebet evit treiñ gant e gwambiaeg; ober a reer gant al lostger -pa. # chi. chinɵpa ger goul. s.o. chinɵ. chiñi [1991] ak. LOEN. evn bihan glas teñval eus kerentiad an Thraupidaeed (azulejo, especie de ave chiquito azul oscuro de la familia Thraupidae) [SVNT]. chip [1994] v. lavaret (decir) [ORCO p. 623, TIPR p. 612]; ashan chitan evel-se e lavaront (así dicen) [LENAT p. 6]; kaulline Peru sɵrin kɵn chip kɵn lavaret a reer eo bet laeret ar marc'h gant Pêr (dicen que Pedro se robó el caballo) [ORCO p. 627]  HS. trenchip # trenchip, unkuachip, waminchip. chipure [1879] (T) ger goul. perak (por qué) [NPL pp. 269, 273]  HS. chindimpa || Ober a ra aozer NPL gant ar skrivad tchiburé da verkañ an distagadur. Termen savet diwar an termen chi (petra). chishshik [1993] ag. FIZIOL. klouar (tibío) [EDCA p. 17] || E doare soñjal hengounel Gwambiaiz eo ar vuhez ur c'hempouez etre ar pezh zo yen (pishi) hag ar pezh zo tomm (pachi). Chishshik eo ar stad a rank ur boud bev tizhout evit bezañ kreñv, yac'h. chistik [1974] ag. prop, naet (limpio) [PIDB p. 1]. chu [1981] ger goul. 1. da belec'h (¿adónde?) [DIEG p. 12]; 2. pelec'h (dónde) [PSLI p. 296] # chuki. chucha [1991] ak. LOEN. sarigwey, godelleg Amerika pe oposom boutin Didelphis marsupialis, anezhañ boutinañ bronneg Kolombia (chucha) [SVNT, TIPR p. 617]; yupe chucha washi amañ ez eus ur chucha (aquí hay una chucha) [TIPR p. 617] || Ober a ra ar yezh amezek, an nasaeg gant an termen chucha ivez. Amprestadenn digant spagnoleg Kolombia moarvat. chuki [1974] ger goul. pelec'h (dónde) [PIDB p. 1]  HS. (T) muna # chu. chullasip [1974] v. karout (querer) [PIDB p. 1]  HS. untakɵp. chumpi [2009] ak. LOEN. yar-indez (pavo) [LENAT p. 6]; Tɵntɵtunayu chumpi kaik kɵn E Totoró ne gaver ket a yer-Indez (en Totoró no hay pavos) [LENAT p. 12]; kana chumpi lachu [62]

gwerzh din ur yar-Indez (véndame un bimbo) [LENAT p. 14]; kana chumpi lachap yur emaon o vont da werzhañ ur yar-Indez (voy a vender un bimbo) [LENAT p. 15]; chumpipe kuliswan tsaman aet eo tout ar c'haol gant ar yar-Indez (el bimbo acabó las coles) [LENAT p. 22] || Marteze diwar un elfenn chun dianav ha pi (dour). # chumpiturwataye. chumpiturwataye [1991] ak. GOUNEZ. seurt avaloù-douar (especie de papa) [SVNT]  HS. metrap ye || Termen savet diwar an elfennoù chumpi (yar-Indez), tur (penn) ha wataye (seurt avaldouar), dre hevelebiezh ouzh stumm pluennoù penn ar yar-Indez.

D Er gerioù amprestet digant ar spagnoleg. Dius [1755/1877] anv divoutin Doue (Dios) [CIO p. 69]; Dius Papa Doue an Tad (Dios padre) [CIO p. 69]; Dius unɵ Doue ar Mab (Dios hijo) [CIO p. 69]; Dius Espiritu Santu Doue Spered Santel (Dios Espíritu Santo) [CIO p. 69]; kanantɵ Dius (canande Dios) un Doue hepken (un Dios no más) [CIO p. 69]. Dominga [1994] anv divoutin mama Dominga personeladur gwregel ar pishimisak enebet ouzh Tata Cidro, ar personeladur gourel anezhañ (personificación femenina del Pishimisak opuesta a Tata Cidro, su personificación masculina) [SREK pp. 19-20].

E -elɵ [1973] morfem lies 1. (war-lerc'h ur ger niveriñ) paelɵ an daou (los dos) [FOGU.Br p. 53, ESLG p. 10]; 2. (war-lerc'h un anv-lec'h) termen a dalvez da envel annezidi lec'h pep lec'h (morfema usado para formar gentilicios) Wampisrɵelɵ [SVNT]; kausrɵelɵ [SVNT]; 3. (war-lerc'h un ak.) morfem a verk ez eur ezel eus ur strollad bennak (morfema que marca la pertenencia a algun grupo) mayaelɵ ar re vaya, dle. pobl Gwambia (los que son maya, o sea el pueblo guambiano) [EDCA pp. 39-40]. || s.i.o. -ilɵ. ell ak. s.o. yell. ellkuap [1974] v. hadañ (sembrar) [PIDB p. 1]; Juliu yewan ellkuappentɵ moarvat e vo hadet avaloùdouar gant Jul (Julio ha de sembrar papa) [TIPR p. 617]  HS. (T) wap || Diwar (y)ell (had) ha wap (hadañ). ellkunchi [1974] ak. buzhug (lombriz) [PIDB. p. 1]  HS. kushi, ulpish || Marteze diwar ul (naer) ha kushi || Ober a ra PIDB gant ar stumm eλgúnǰì (ellgundji) diouzh an distagadur blotaet. ellmarik [1981] ak. GOUNEZ. labour-douar (agricultura) [DIEG p. 12]  HS. kualik || Termen savet diwar an elfennoù ell (had) ha marik (tra graet) = hadadenn. ellmarikyu [1991] ak. GOUNEZ. liorzh, tachenn ma c'hounezer udb. (huerta, sitio dónde está sembrado algo) [SVNT]  HS. tra, tul, yellchak || Termen savet diwar ar wrizienn ellmarik (labour-douar) ha yu (lec'h) = lec'h ma labourer an douar pe, resisoc'h, lec'h ma hader. ellmarɵpik [1981] ak. labourer-douar (agricultor) [DIEG p. 12]  HS. kuallipik || Termen savet diwar an elfennoù (y)ell (had) ha marɵpik (mezeg). ellush [1991] ak. GOUNEZ. seurt frouezhenn vaiz dezhi meur a benn-maiz ha meur a wiskad delioù (mazorca de maíz con hijos y varias capas de hojas) [SVNT] || Termen ennañ an elfenn yell (had). s.i.o. ellushi. ellushi [1991] ak. GOUNEZ. avaloù-douar "gevell" a stumm ur seurt kef a gresk diouto meur a vrankad avaloù-douar (papas que son como mellizas y forman una especie de tronco del que salen varias ramas con papas) [SVNT]  HS. shinka || s.i.o. ellush. -en [1978] morfem verb a dalvez da sevel islavarennoù hag a verk e c'hoarvez daou dra liammet lerc'houzh-lerc'h; staget e vez ar morfem-mañ ouzh ar verb pe ar verboù a verk ar pezh zo c'hoarvezet da gentañ pirɵwan lallen, pikɵ kushi wepatrupik, truik kɵn ar re-mañ eo ar [63]

buzhug ruz a zeu er-maez pa vez skrabet an douar (cuando se escarbe la tierra esta es la lombriz roja que sale) [NACC p. 21]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; unɵ kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]; Juan weshen kaullima pua pasrain kɵppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633] # -ene, -ne. -ene [1994] morfem verb a dalvez da sevel islavarennoù evit liammañ daou dra a c'hoarvez lerc'houzh-lerc'h. Pouezañ a ra war abeg an darvoud; trantrap pupene peptrap ma teuont davitañ, prestañ a rin anezhañ (si vienen por él lo presto) [ORCO p. 633]; chap patsɵkaik kɵpene intrur pa'm eus echu, mont a ran kuit (como ya acabé, me voy) [ORCO p. 633]; chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634] # s.o. -ne. eshekik ak. s.o. ishekik. eshekɵp v. s.o. ishekɵp. eshtsɵp [2007] ak. STLENN. bir lec'hiañ war ur skramm (flecha para avisar en la pantalla) [BCPAD p. 73] || Nevezc'her, termen savet siwar an elfenn esh- (kemenn, kas keloù) ha tsɵp (beg). eskuela [1985] ak. skol (escuela); nampe eskuelayu putrer er skol emaomp-ni (estamos en la escuela) [ESLG p. 12]; nam eskuelamai amper er skol omp bet-ni (nosotros estuvimos en la escuela) [TIPR p. 610]  HS. kusreya || Amprestadenn anat diwar ar spagnoleg. espiritu [1755/1877] ak. RELIJ. spered (espíritu); Dius Espiritu Santu Doue Spered Santel (Dios Espíritu Santo) [CIO p. 69]. estudiap [1981] v. studiañ (aprender, estudiar) [DIEG p. 14]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik kɵn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634]  HS. kusrep || Amprestadenn digant ar spagnoleg estudiar.

F En termenoù amprestet digant ar spagnoleg. Fapio [1975] anv paotr Fabio (Fabio); Fapiope mas kalar kɵn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p. 7]. filu [1981] ak. (db. al lavnennoù) barvenn (filo); filu werapik lemmer (afilador) [DIEG p. 12] || Amprest digant ar spagnoleg filo. Flapio [1975] anv paotr Flavio (Flavio) nape mentra tsalik kɵmur Flapio lata kɵmɵ me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6].

G En termenoù amprestet digant ar spagnoleg. Gloria [2009] anv plac'h Gloria; Gloriape Paintausrɵ [lenn Piantausrɵ] kualmaik kɵn e Paniquitá e vev Gloria (Gloria vive en Paniquitá) [LENAT p. 36]. *gustap [1974] v. karout, kavout mat, plijout (gustar, amar, querer); gustapik kɵn karout a ra (le gusta) [PIDB p. 1]; gustamik kɵn ne gar ket, ne blij ket dezhañ (no le gusta) [PIDB p. 1]. gustapikɵn [1974] ak. karantez (amor) [PIDB p. 1] || Reiñ a ra PIDB an distagadur gustábikɨn. Un tamm souezhus eo an termen-se. Tuet e vefer kentoc'h da zielfennañ an droienn-se evel displegadur reoliek ur verb *gustap amprestet digant ar spagnoleg gustar (karout, kavout mat) : gustapik kɵn, karout a ra, plijout a ra dezhañ. s.i.o. gustamikɵn. gustamikɵn [1974] ak. kasoni (odio) [PIDB p. 1] || Tuet e vefer kentoc'h da zielfennañ an droienn-se evel gustamik kɵn, ne gar ket, ne blij ket dezhañ, diwar displegadur reizh ur verb *gustap, [64]

amprestet digant ar spagnoleg gustar. s.i.o. gustapikɵn.

H En termenoù amprestet digant ar spagnoleg. -h [1985] morfem verb a dalvez da sevel goulennoù trede gour unan an amzer-vremañ pe amzerdremenet tost (morfema verbal interrogativo de la tercera persona singular del presente y pasado reciente) I. (lec'hiet e dibenn ar verb) mah? debriñ a ra ? (¿come?) [ESLG p. 26]; lulah? redet en deus ? (¿corrió?) [ESLG p. 8]. II. (war-lerc'h ar morfem nac'hañ -mɵ-/-mu- da sevel goulennoù er stumm nac'hañ) pumɵtah? (pumoytá?) n'eo ket en em gavet ? (¿no llegó?) [FOGU.Br p. 53] || s.i.o. -keh, kɵh, -kuh. hamaka [1981] ak. hamak (hamaca) [DIEG p. 32? PSLI p. 80] || PSLI a ra gant ur stumm emdroet maka roet evel totoroek. Amprest spagnolek. Hortensia [1994] anv plac'h Hortañs (Hortensia); Albapa Hortensiapa yaun parɵp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]

I i1 [1954] ger disk. I. (dirak un anv-kadarn) -mañ (éste, esto, esta, estos, estas) [LMWI p. 429, MOGU75 p. 9, TIPR p. 610]; i kuleka ar yar-mañ [TIPR p. 610]; i kaullipe tapik kɵn ur marc'h mat eo hemañ (este caballo es bueno) [MOGU75 p. 9]; i kuleka Mariai kɵn Da Vari eo ar yar-mañ (esta gallina es de María) [TIPR p. 610]; II. rag. disk. (gant ar morfem -pe stag outañ) 1. (en unander) ipe hemañ, ar re-mañ (éste, esto, esta, estos, estas) [PIDB p. 1]; ipe chaketai llik kɵn hemañ eo kein ar chupenn (esta es la espalda de la chaqueta) [MOGU75 p. 9]; 2. (el liester) ilɵpe; ilɵpe pek pek tusrmera kɵn seurtoù gwez disheñvel eo ar re-mañ (estas son diferentes clases de árbol) [MOGU75 p. 9] || Evezh. : Lakaet e vez i dirak an ak. doareet. Ober a ra LMWI gant un adstumm ige marteze un treuzkompren evit ipe pe ur stumm emdroet eus ɵikpe. # itsik2. s.i.o. ɵik, ɵ. 2 -i [1975] morfem perc'hennañ, stumm krennet eus -wai/-wei (morfema que indica la pertenencia, forma acortada de -wai/-wei); 1. (stag ouzh un anv-kadarn, da sevel ar renadenn-anv) unai pelotape kajasrɵ wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niño está en la caja) [MOGU75 p. 16]; 2. elfenn a dalvez da sevel raganvioù perc'hennañ nai tasik ma dorn (mi mano) [PSLI p. 202]; namui nu ya hon ti bras (nuestra casa grande) [LENAT p. 9]; ñui tsukul nukilik kɵn brastre eo e ivin (su uña es grandota) [LENAT p. 51]. -i3 [1985] morfem verb a verk an eil gour lies (morfema verbal que marca la 2a persona pl.) I. merk an amzer gourc'hemenn (marca del imperativo) 1. (er stumm kadarnaat) mai debrit (coman) [ESLG p. 24]; amtrui deuit (vengan) [ESLG p. 24]; wamiai komzit (hablen/conversen) [LENAT p. 54]; pura tsutsikwan srɵtrai! troc'hit ar c'horz maiz ! (¡Corten la caña de maíz!) [LENAT p. 45]; murai selaouit (escuchen) [LENAT p. 31]; mɵrtruntrikai ra selaouint ac'hanon (que me escuchen a mí) [ESLG p. 25]; 2. (er stumm nac'hañ, war-lerc'h -mɵ-) mamɵtai na zebrit ket (no coman) [ESLG p. 24]; patrmɵtai! arabat deviñ/na zevit ket ! (¡no lo quemen!) [MOGU 75 p. 10]; II. (implijet goude -tra) merk an amzer gourc'hemenn seven (marca del imperativo de cortesía) matrai ra zebroc'h (que coman) [ESLG p. 25]; ɵltɵtɵ putrai chomit peoc'h/tavit (esténse callados) [LENAT p. 8]. III. (implijet goude -trik) merk an amzer gourc'hemenn da zont (marca del imperativo futuro) [65]

1. db. un ober a sell ouzh ub. all (para una acción que le corresponde a otro) matrikai debrit (coman) [ESLG p. 25]; 2. db. un ober a sell ouzh an-unan, war-lerc'h ar morfem -trun-, er stumm -truntrikai (para una acción que le corresponde a uno mismo) mɵrtruntrikai ra selaouint ouzhin (que me escuchen a mí) [ESLG p. 25]; ibisha ak. s.o. uwisha. ichakuchip [1981] v. skeiñ (pegar, golpear) [DIEG p. 44]  HS. ichip, (T) itsɵp, (T) kuakiap, kutrup, mekampup. ichip [1981] v. skeiñ (pegar, golpear) [DIEG p. 44]  HS. ichakuchip, (T) kuakiap, kutrup, mekampup # s.i.o. (T) itsɵp. ijada [1981] ak. filhorez (ahijada) [DIEG p. 12] || Amprest spagnolek. s.i.o. sobrina. ijado [1981] ak. filhor (ahijado) [DIEG p. 12] || Amprest spagnolek. s.i.o. sobrino. -ik1 [1994] morfem 1. morfem a reer gantañ da sevel anvioù-gwan pe anvioù-kadarn; 2. morfem verb a verk dibenn un argerzh, un dra bennak zo bet kaset da benn, zo echu. inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; na marik kualɵm lulik kɵn dec'h em boa redet (ayer corrí) [TIPR p. 615]; Mariu pulkɵtsɵn asik kɵn gwelet eo bet ar c'hui gant Mario/gwel kui zo bet gant Mario (Mario vio a los cuyes) [TIPR p. 614]; nape trau pul wetɵtraik kɵn kavet em eus mojojó el liorzh (encontré mojojó en la huerta) [ORCO p. 625]; mɵimpatɵ kafewantɵ pena sruatrtrik, wentɵ palapelan penɵntraptɵ evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]. ik2 rag. disk. s.o. i, ɵik. ik3 [1991] ak. penn ar pekchapi (cabeza del pekchapi) [SVNT] || s.o. pekchapik. il [1981] ak. sifoc'hell (cerbatana, bodoquera) [DIEG p. 21, PSLI p. 96]  HS. sekretana, wintsik. *ilap [1973] v. bezañ a-istribilh ouzh kerc'hen ub. (colgar al cuello); ila a-istribilh ouzh ar gouzoug (colgado del cuello) [FOGU.Br p. 42]. ilɵ(pe) rag. disk. s.o. i. -ilɵ morfem lies s.o. -elɵ. iltak [1992] (T) ak. KORF. skoaz (hombro) [PSLI p. 18]  HS. kiltak, kiltɵn || Adstumm eus kiltak n'eo ket testeniekaet pelloc'h eget PSLI. *illap [1973] v. na c'hallout tremen (no poder pasar); illa n'hallfe ket tremen (no podría pasar) [FOGU.Br p. 42] || Stumm souezhus hag amsklaer n'eo ket testeniekaet e lec'h all. illi [1954] ak. illimera labous (pájaro) [FOGU p. 198, PIDB p. 1, MOGU75 p. 16, ESLG p. 8, PSLI p. 127, LENAT p. 6]; illi isik (illisik) pluenn labous (pluma de pájaro) [PIDB p. 1, PSLI p. 262]; illimerape tusryu putran er wezenn emañ al laboused (los pájaros están en los árbol) [MOGU75 p. 16]; illimpiku pigos (pico de pájaro) [FOGU p. 198]; illin katsik pav labous (pata de pájaro) [FOGU pp. 203, 205]; palasrɵ kana illi ashur du-hont el laez e welan ul labous (veo un pájaro allá en lo alto) [LENAT pp. 6, 14, 37] || Notiñ implij an -m epentetek etre ar spizer illi (labous) hag ar spizad piku (pigos) en droienn illimpiku (evel e kuchim pachipi) # sreilli, usrɵilli, werɵpilli illimpi [1954] ak. halv (saliva) [FOGU pp. 203, 204, PIDB p. 1, SVNT, PSLI p. 310]; (er c'hredennoù pobl) tata illimpi an tad halv, anv personeladur gourel al lennoù, asambles gant e wreg mama keltsi, ar personeladur benel (nombre de la personificación masculina de las lagunas, con mama keltsi, su esposa, la personificación feminina) [SVNT] || Termen ennañ an elfenn pi (dour). impak [1992] ak. LOUZAW. seurt korz, plant geotek eus kerentiad ar Poaceaeed [PSLI p. 176]  HS. tsutsik. -in [1994] morfem verb a verk un disoc'h, un ober echu. Alparu puin kɵn degouezhet eo Alvaro (Alvaro ha llegado/hubo llegada de Alvaro) [TIPR p. 614]; nampe trarwan nikin kɵn karget [66]

hon eus ar c'heuneud/ur gargad keuneud zo bet evidomp (nosotros hemos cargado la leña/hay leña cargada por nosotros) [TIPR p. 614]; lapis lantin kɵn torret eo ar c'hreion (el lápiz está partido) [ORCO p. 625]; nan murarainpa intrap mont a ran kuit peogwir on skuizh (me voy porque estoy canasada) [ORCO p. 631]; tappa pakareintre wara urek tsalelɵ kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 631]; ñi namik wainkucha ashchap atrumɵntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; yaupe nu wain kuinkucha penɵntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636]; & (implijet gant ur verb en amzer da-zont, merkañ a ra ar gadarnded) kilkawan aship wantrainchur lenn a rin ar c'haier (voy a leer el cuaderno) [LENAT pp. 5, 18]. incha [1994] stl. ha, ha goude-se (y, luego) [ORCO pp. 627, 630]; nape tsartrap intrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; kauwan metrik kitɵntrap incha mɵ utrɵntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]; inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentɵ Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629] # inchen, inchene, inchentɵ, shente. inchen [1973] adv. neuze (entonces) [FOGU.Br p. 46, ORCO pp. 628, 630]; inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628] || Ober a ra FOGU.Br gant an adstumm inchene [FOGU.Br p. 46] ha LENAT gant shente # inchene, inchentɵ, shente. s.i.o. shente. inchene adv. s.o. inchen. inchentɵ [1994] stl. koulskoude, met (sin embargo, pero) [ORCO pp. 628, 630]; Migel maua kuallentɵ inchentɵ patsɵkɵmɵn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628]; Juse atrup kuik inchentɵ atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628] || s.i.o. shente. inchip [1994] v. 1. ober (hacer) [ORCO p. 623]  HS. marɵp 2. (deraouiñ) kregiñ (comenzar) [TIPR p. 611]; ɵsrɵ kuallch intan du-hont emaint o kregiñ da labourat (allá están empezando a trabajar) [ORCO p. 624]  ES. chap # tsalɵkinchip, waminchip. inchippa [1974] adv. marteze (tal vez) [PIDB p. 1] || Reiñ a ra PIDB an distagadur inǰíppà. inkua adv. s.o. unkua. inɵ (T) rag. gour s.o. nɵ. intak ak. s.o. nintak. inte [1852] adv. kadarnaat. ya 'vat, sur (sí, ciertamente) [MNG p. 44] || Skrivet indé gant MNG, diouzh an distagadur. Da dostaat ouzh inchen ? intsap [1973] v. c'hoarzhin [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 1, ESLG p. 5]; intsap kɵtan lakaat a ra ac'hanon da c'hoarzhin (me da risa) [LENAT p. 6] || Gant ar skrivad inzap e ra PIDB hervez an distagadur (indzap), kadarnaet gant FOGU.Br. -inuk [1994] morfem 1. (stag ouzh un anv den) morfem a verk al lec'h. e, e ti (donde); Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp da di Pêr pe, kentoc'h, da di Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629]; 2. (stag ouzh un ak.) morfem a dalvez da sevel anvioù-kadarn lec'hiañ. -lec'h, sal-, -ti, -va; mainuk sal-debriñ (comedor); tsarinuk kanndi (lavadero); 3. (stag ouzh un ak.) morfem a dalvez da sevel adverboù lec'hiañ. yanuk er-maez (fuera) # mainuk, tsarinuk, yanuk || s.i.o. chak, -yu. ip [1973] v. I. 1. mont (ir) [SVNT, ORCO p. 623, TIPR p. 611]; maya pi ip atrup tapik kaik an holl [67]

zoureier a ya hag a zeu, a zegas vad ha drast lerc'h-ouzh-lerc'h (todo el agua va y viene, por bien o por mal) [SVNT]; ye lalchap yur mont a ran da zastum avaloù-douar (voy a cosechar papas) [LENAT p. 12]; Yautumai yur mont a ran da Bopayán (voy para Popayán) [LENAT p. 13]; kana chumpi lachap yur emaon o vont da werzhañ ur yar-Indez (voy a vender un bimbo) [LENAT p. 15]; kualap katɵken atrtrap yur warc'hoazh e teuin en-dro (mañana vengo otra vez) [LENAT p. 16]; kikɵta kintrap yur c'hoant kousket am eus, mont a ran da gousket (me dio sueño, me voy a dormir) [LENAT p. 17]; nai yamai yur mont a ran du-mañ (voy para mi casa) [LENAT p. 31]; pumpuiwan srutrai yur emaon o vont da zegas bleud (voy a traer la harina) [LENAT p. 44]; nape narillu partrap yar emaon o vont da droc'hañ brikennoù (yo me voy a cortar ladrillos) [TIPR p. 607]; nai kek kualchap yan aet eo ma gwaz da labourat (mi marido se fue a trabajar) [LENAT p. 17]; kashi nakish yan aet ez eus un tamm moged er-maez (se fue un poquito de humo) [LENAT p. 32]; ulpe ishukunan srɵpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34]; inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; pira kualap mishamai amtrap en em walc'hit a-benn mont d'an oferenn warc'hoazh (báñese para ir a misa mañana) [LENAT p. 25]; pi nika amtrap deomp da gargañ dour (vamos cargando agua) [LENAT p. 39]; Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp e ti Pêr pe e ti Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629]; Amkɵh? Mont a reot ? (¿Van a ir?); amun! deomp ! (¡vamos!) [MOGU75 p. 10]; kep amɵ! deuit tre (¡Entre!) [LENAT p. 17]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentɵ Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]; pailap amkun deomp da zañsal (vamos a bailar) [LENAT p. 4]; sepulla kualchap amkun deomp da labourat an ognon (vamos a trabajar la cebolla) [LENAT p. 4]; kualap kualchap amkun warc'hoazh e labourimp (mañana vamos a trabajar) [LENAT p. 4]; mantrap amkun mont a reomp da zebriñ (vamos a comer) [LENAT p. 26]; nai yamai kintran amkun deomp da gousket du-mañ (vamos a mi casa a dormir) [LENAT p. 18]; kɵmai amkun mont a reomp d'ar gouel (vamos a la fiesta) [LENAT p. 25]; truite amkun mont a reomp en ur ser (vamos juntos) [LENAT p. 50]; intrɵ! kit! (¡vaya!) [ESLG p. 24, PSLI p. 222, LENAT p. 6]; umpumai intrɵ kit e-barzh/dre an diabarzh (¡vaya para adentro!) [LENAT p. 6]; larɵntrɵ intrɵ ac'hanta, deus war wel (anda, asómate) [LENAT p. 23]; pawintsi penɵ intrɵ ac'hanta kit da brenañ troioù-gouzoug (vaya compre gargantilla) [LENAT p. 39]; pi srutrap intrɵ nentrap kerzh, degas dour evit keginañ (anda, trae agua para cocinar) [LENAT p. 39]; pura srutra intrɵ kichap kerzh ha degas ar maiz da vezañ malet (vaya traiga el maíz para moler) [LENAT p. 45]; Peru itrɵ aet eo Pêr kuit (Pedro se fue) [TIPR p. 616]; pir kaullimera lachap intrainchur emaon o vont da werzhañ pevar marc'h (voy a vender cuatro caballos) [LENAT p. 20]; intrap mont a ran (voy) [FOGU.Br p. 46]; intrap mont da vont (ir a ir) [ESLG p. 6]; nan murarainpa intrap mont a ran kuit peogwir on skuizh (me voy porque estoy canasada) [ORCO p. 631]; chap patsɵkaik kɵpene intrur pa'm eus echu, mont a ran kuit (como ya acabé, me voy) [ORCO p. 633]; chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634]; nape tsartrap intrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; mantrap ampan aet int da zebriñ (se fueron a comer) [LENAT p. 26]; Juan puin kɵpen wepia ampan pa oa degouezhet Yann, aet int er-maez (cuando Juan había llegado ellos salierón) [ESLG p. 12]; trar lantrap ampampala aet e oant da gerc'hat keuneud hep mar (hubieran ido a traer leña/debían haber ido a traer leña) [TIPR p. 617]; pailɵ itan deomp kuit hon-daou (vámonos los dos) [LENAT p. 36]; imɵta! na'z ez ket kuit ! (¡no te vayas!) [MOGU75 p. 10]; ampai kit kuit (¡váyanse!) [MOGU75 p. 10]; nampe Yastaumai ampɵp ker ni a ya da Silvia (nosotros [68]

vamos a Silvia) [TIPR p. 607]; nam eskuelamai amper er skol omp bet-ni (nosotros estuvimos en la escuela) [TIPR p. 610]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; yan misak nam mapuras aet eo an dud kuit pa oamp-ni o tebriñ (la gente se fue cuando nosotros comíamos) [ORCO p. 635]. 2. kerzhet (caminar) [PIDB p. 1, PSLI p. 277]; II. 1. pala (+ ip), palasrɵ (+ ip) nijal (volar); kinɵskachul yem pala yan diouzh noz e nij an eskell-kroc'hen (el murciélago vuela de noche) [LENAT p. 18]; ɵrintsikmera palasrɵ ampan uhel e nij ar c'holibried emrodez (las esmeraldas vuelan alto) [LENAT p. 8] & isik pala (+ ip) nijal (volar); isik pala yan nijal a ra (vuele) [PSLI p. 276]. 2. (war-lerc'h ar verb purap) da verkañ udb. echu. pura yan echu eo an traoù, tremenet eo (ya pasó) [LENAT p. 45] III. impl. da verb skoazell akinpe parɵ kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3] # wepip. ipe s.o. i [PIDB p. 1]. irap [1974] v. 1. briata (abrazar) [PIDB p. 1, DIEG p. 11]; 2. (db. ar yer) goudoriñ e boñsined (abrigar a los pollitos) [DIEG p. 11]. isatɵ [1974] ak. gaou (mentira) [PIDB p. 1]. ishekik [1974] ak. c'hoari, c'hoariell (juego, juguete) [PIDB p. 1] || Ober a ra PIDB gant an adstumm eshekik. ishekɵp [1974] v. c'hoari (jugar) [PIDB p. 1, ESLG p. 8]; unirik parɵ ishkekɵp waran kalz e c'hoari ar vugale (los niños juegan mucho) [LENAT p. 52] || Ober a ra PIDB ha ESLG gant an adstumm eshekɵp. LENAT a ra gant ishkekɵp # ishekik, ishkɵkɵp. ishik [1890] ak. ishikmera 1. LOUZAW. delienn (hoja) [PIDB p. 1, PSLI p. 153]; *kan ishik (kunichigt) un delienn (una hoja) [CAC p. 776, NRPA p. 120]; ishik mul (isimul) delienn sec'h (hoja seca) [PIDB p. 1]; takal ishik trantrik kɵn kalet eo an delioù kaol (las hojas de repollo son duras) [LENAT p. 47]; kishweramera ishikwan patiship kɵn debriñ a ra ar biskoul an delioù betek echuiñ ganto (los munchiros comen las hojas hasta acabarlas) [LENAT p. 20]; lalɵ ishik nuik kɵn bras eo delioù al lalɵ (las hojas de paño son grandes) [LENAT p. 22]; pachik tusr ishik pusr laka un nebeud delioù meurta (¡échele hojas de arrayán!) [LENAT p. 36]; sran ishik delienn "fique" (hoja de fique) [PIDB p. 7]; ɵilɵpe mɵn ishikmera kɵn delioù kaol eo ar re-se (esas son hojas de col) [MOGU75 p. 9]; tusr ishik delioù gwez (hoja de árbol) [PSLI p. 154]; ishik srɵlep dizeliañ (deshoje) [SVNT]; 2. Dre heveleb. (db. an togoù) kuari ishik erien (ala de sombrero) [DIEG p. 13]; 3. mil (mil); kan ishik lɵsrel lɵtsɵ pinsh parel mil eizh-kant c'hwec'h ha pevar-ugent, 1886 (mil ochocientos ochenta y seis, 1886) [NUPI p. 17]; kan ishik pɵrelsrel pɵrel pinsh kan pila bloaz mil nav-c'hant unnek ha pevar-ugent, 1991 (año mil nueveciento noventa y uno, 1991) [NUPI p. 1] || Steuziañ a ra k dibenn ishik alies dirak un m : ishik mul > ishimul, ishikmera > ishiimera. Reiñ a ra DOUAY ar stumm kunichigt evit "delienn". Kinnig a ran lenn *kan ishik (un delienn). Evel alies, ouzhpennañ a ra DOUAY un t, d pe dt diezhomm e dibenn ar gerioù. Ar skrivad "ch" evit "sh" zo evit ar "ch" gallek amañ. Ret eo lenn kunishik neuze. # aliishik, kaukɵrɵishik, pisranishik. s.i.o. isik. ishil (T) ak. s.o. ishill. ishill [1981] ak. LOUZAW. 1. geot (pasto) [DIEG p. 44]; 2. Ent-strizh. Seurt geot o anv spesad Panicum zizanoides (nudillo); pulkus ishil man geot nudillo a zebr ar razhed-doñv (el cuy come nudillo) [LENAT p. 26] || Ober a ra LENAT gant an adstumm ishil. s.i.o kau, pu. ishkekɵp v. s.o. ishekɵp. ishkɵkɵp [2009] ag. doar. ravailhon (travieso); mukatrɵ ishkɵkɵpelɵ kɵn ravailhon (c'hoarius) eo ar c'hizhier-koad (las arditas son traviesas) [LENAT p. 29]. ishuk [1879] ak. ishumpur/ishumera/ishumpurmera/ishkun 1. (db. an dud) maouez (mujer) [NPL p. 269, FOGU pp. 198, 199, 202, 205, LMWI pp. 428, [69]

429, PIDB p. 1, MOGU75 p. 2, ESLG pp. 6, 14, PSLI p. 40, ORCO p. 624, LENAT p. 7]; *ishuk atrun (schutgarunt) deuet eo ar vaouez (la mujer llegó) [CAC pp. 775, 777, NRPA p. 119, 121]; ishumpur merc'hed (mujeres) [LMWI p. 429]; ishumera merc'hed (mujeres) [PIDB p. 1]; ishumpurmera [MOGU75 p. 2, ESLG p. 14], ishuk shushe plac'h yaouank (mujer joven) [LMWI p. 429]; na isruk kur ur vaouez on-me (yo soy mujer) [ORCO p. 624]; Ishuk mɵk puɵlɵ muna puɵntrɵkɵh? Ar merc'hed dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están las mujeres que tienen marido?) [LENAT p. 7]; ishukpe pɵrtrap pɵrtrap pailap dañsal a rahi lamm-dilamm (ella baila brincao, brincao) [LENAT p. 7]; ɵ ishuk parɵ maitik kɵn koantik-tre eo ar vaouez-se (esa mujer es muy bonita) [LENAT p. 7]; ishuk kɵlik maouez kozh (mujer vieja) [LMWI p. 429], kɵllik ishuk (kɵllishuk) kozhiadez (anciana) [PIDB p. 3]; nai ishukpe kumarmɵn ma gwreg n'he deus ket kanet anezhi (mi mujer no cantó) [LENAT p. 29]. 2. (db. al loened) parez (hembra) [FOGU pp. 197, 205]; ishuk wara namɵn n'eo ket drouk ar vuoc'h (la vaca no es brava) [LENAT p. 29]; ishuk wakra mishki mamɵn ar vuoc'h-mañ ne gav ket mat ar mel (a esa vaca no le gusta la miel) [LENAT p. 29]; ishuk wera kiez (perra) [PIDB p. 2]. 3. mamm (madre) [PIDB p. 1]  HS. usri || Gant ar stumm ishu hep k dibenn e ra NPL, evel ma ra gant ar stummoù namtri ha pushu e-lec'h namtrik ha pushuk. Ouzhpenn ar stumm klasel ishuk, ober a ra LMWI gant an adstummoù ishu ivez roet evel totoroek, da-heul NPL, ha shut, roet evel gwambiaek, diwar CAC marteze a-walc'h. Shut (skrivet schut) n'eo ket testeniekaet er-maez eus CAC hag NRPA gant DOUAY, a-hend-all. DOUAY a dro schutgarunt dre maouez hepken, kinnig a reomp lenn dre *ishuk atrun. Reiñ a ra ivez DOUAY ar stumm shut garuntis troet gant mujeres (maouezed) gant un -is dibenn spagnol evit -es. Seurt stummoù ijinet souezhus-tre a adkaver gant aoezerien zo, e-giz pa n'en defe ket gouezet an titourer petra respont. Gant an adstumm isruk e ra ORCO a-hend-all. Ar stumm lies direizh ishumpur, roet gant LMWI e 1954, e-lec'h ishukmera/ishummera gortozet ha testeniekaet e PIDB e 1975, zo anezhañ unan eus an nebeud skouerioù testeniekaet eus ul liester direizh e gwambiaeg. Kavout a reer ivez ar stumm ishumpurmera a hañval bezañ ur stumm dreistreizhet. Evit doare ne veze ket komprenet ken ster lies ishumpur hag ezhomm ez eus bet da ouzhpennañ ouzh an termen ar morfem lies reizh -mera. LENAT a ro ur stumm lies dibar e totoroeg ivez, ishkun, hep skouer eus e implij siwazh. # ishukunɵ, ishukunɵtsik, ishumish ishkun ak. s.o. ishuk. ishukunɵ [1879] plac'hig (niña) [NPL p. 269, FOGU pp. 197, 205, LMWI p. 428, LENAT p. 7]; nai ishukunɵ usmai kian chomet eo kousket daoubleget ma flac'hig (mi niña se durmió agachada) [LENAT p. 7]; ulpe ishukunan srɵpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34] || Ger treuzskrivet ishigunêh gant NPL. Termen savet diwar ishuk (maouez) hag unɵ (bugel) # ishukunɵtsik ishukunɵtsik [1974] ak. plac'hig vihan (niñita) [PIDB. p. 1] || Termen savet diwar an teir elfenn ishuk (maouez), unɵ (bugel) ha -tsik (stumm bihanaat, -ig). ishumish [1954] ak. LOEN. kazhez (gata) [FOGU pp. 197, 205] || Termen savet diwar ishuk (maouez, parez) ha mish (kazh). isik1 [1879] ak. I. A. 1. avel (viento) [PIDB p. 1, ESLG p. 6, PSLI p. 63, SREK p. 23, LENAT p. 6]; nai kuariwan isik ketratan nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 6]; isikpe nai kuariwan ketran nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 21]; pi isik avel ar barrad-glav (viento del aguacero) [SREK p. 23]; 2. aer (aire) [PIDB p. 1]; wañi isik koumoul en aer (nubes quietas) [PSLI p. 241]; 3. (T) isik pala (+ ip) nijal (volar); isik pala yan nijal a ra (vuele) [PSLI p. 276]. B. kau isik (kau i'tsik) gwenodenn (trocha) [PSLI p. 247] [70]

II. (db. korf an dud hag al loened) 1. pluenn (pluma) [NPL p. 269, CAC p. 778, NRPA p. 121, PIDB p. 1]; atwall isik pluenn yar (pluma de gallina) [PIDB p. 1]; illi isik (illisik) pluenn labous (pluma de pájaro) [PIDB p. 1]; pɵrik isik (puiricschicchic) pluenn-skrivañ [NPL p. 269]  HS. ishik; 2. KORF. blev-korf (velo, pelo del cuerpo) & asr isik blev-korf (pelo del cuerpo) [PSLI p. 237]; malɵisik barv (barba) [ATYAD p. 209]; kapisik malgudennoù (pestañas) [PIDB p. 2, ATYAD p. 203]; 3. feur (piel peluda) [PSLI p. 308] & (T) kalus isik [PSLI p. 308]. 4. gloan (lana) [FOGU p. 199, PIDB p. 1]; mashura isik ñip wan emañ ar vamm-gozh o nezañ gloan (la abuela está hilando lana) [LENAT p. 26]; isik kuik gloan nezet (lana hilada) [PIDB p. 1]  HS. itsik || Ger treuzskrivet szigd gant DOUAY e CAC hag NRPA. Awechoù e ra aozerien PIDB ha PSLI gant an adstumm itsik # Isikkɵllimisak, Isikpantsik, isikpul, kapisik, malɵisik, pusrukisik. 2 isik ag. s.o. ɵsik. Isikkɵllikmisak anv divoutin s.o. Isikkɵllimisak Isikkɵllimisak [1992] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) personeladur spered an avel anezhañ ur spered e fulor, kar d'ar C'h-kɵsrɵkɵllimisak (en las creencias guambianas, personificación del espiritu del viento, un espiritu bravo enparentado al Kɵsrɵkɵllimisak) [MWWK p. 6] || Termen savet diwar an elfennoù isik (avel), kɵllik (kozh) ha misak (den). s.i.o. Kɵsrɵkɵllimisak ha Srekɵllimisak. Isikpantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) anv spered an avel (nombre del espíritu del viento) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù isik (avel) ha pantsik (droukspered). isikpul [1992] (T) ak. LOUZAW. kotoñs (algodón) [PSLI p. 166] || Termen savet diwar an elfennoù isik (pluenn) ha, moarvat, pur (sec'h). isimpi [1954] (T) ak. LOEN. 1. c'hwen (pulga) [FOGU p. 204, PSLI p. 142, LENAT p. 7]; kauyu isimpi kɵn war ar maez ez eus c'hwen (en el monte hay pulgas) [LENAT p. 7]; weramera isimpi pɵilɵ kɵn c'hwen zo gant ar chas (los perros tienen pulgas [LENAT p. 7]; isimpi yapsrɵ pɵrtran pell e lamm ar c'hwen (la pulga brinca lejos) [LENAT p. 7]; isimpi pirɵ penan kouezhet eo ar c'hwenenn war al leur (la pulga cayó al suelo) [LENAT p. 7]  HS. pul; 2. isimpi sruk nez (liendra) [PSLI p. 148] || Stumm totoroek ar ger ɵsɵmpik. Ober a ra FOGU gant an adstumm asempi (distaget asembi). Reiñ a ra PSLI isimpi sruk da stumm totoroek evit anv ar c'hwen "nigua" a zozv e vioù e korf an dud. Sruk a dalvez maen pe vi. Gwelloc'h e kavomp treiñ isimpi sruk gant nez neuze. isitsik [1974] ak. mochila, sac'h-skoaz (mochila de hilar) [PIDB p. 1]. isɵmpik s.o. ɵsɵmpik. isɵram [1974] ak. LOUZAW. saoj (salvia) [PIDB p. 1]. isramsruk [1974] ak. KORF. 1. skevent (pulmones) [PSLI p. 35]  HS. (T) kashmasr; 2. kalon (corazón) [PIDB p. 1]  HS. (T) masr || Termen savet diwar an elfennoù israp (analañ) ha sruk (maen, vi) = ar maen analañ. Diwar an etimologiezh e c'haller goulakaat e oa "skevent" ster kentañ ar ger-mañ. israp [1974] v. analañ (respirar) [PIDB p. 1] # isramsruk. isruk ak. s.o. ishuk. istur [1879] (T) ak. KORF. tal (frente) [NPL p. 269, PSLI p. 9, LENAT p. 7]; nu istur kɵlik kozh talek (viejo frentón) [LENAT p. 7]  HS. kappalɵ || Diwar an elfenn tur (penn). # tur. s.i.o. pusruk. isukup [2009] v. soñjal (pensar) [LENAT p. 6]; isukup yur emaon o soñjal (voy pensando) [LENAT p. 6]; isukup unan bez' e vez o soñjal (anda pensando) [LENAT p. 6]; kausrɵmai isukup trɵ lantrap yur mont a ran d'ar menezioù a soñjan enno da zegas koad (me voy a la montaña a traer leña) [LENAT p. 15]; mɵimpe si isukukun bremañ 'vat en em soñjomp (ahora sí pensamos) [LENAT p. 30] || Adstumm totoroek eus isup. [71]

isup [1974] v. 1. soñjal (pensar) [PIDB p. 1, MOGU75 p. 10, ESLG p. 8, PSLI p. 352, ORCO p. 623, TIPR p. 612]; purɵ isukun en em soñjomp evit skrivañ (pensemos para escribir) [LENAT p. 46]; Perupe isu wan emañ Pêr oc'h en em soñjal (Pedro está pensando) [MOGU75 p. 17]; wepintrap isur o soñjal mont kuit emaon (pienso salirme) [TIPR p. 608]; isuntrap mont da soñjal (ir a pensar) [ESLG p. 24]; 2. degas da soñj, derc'hel soñj (recordar) [PIDB p. 1]  HS. isukup || Techet eo p dibenn isup da gouezhañ dirak stummoù ar verb skoazell wap : isup wan > isu wan. Ur stumm emdroet eus ar stumm leun isukup miret e totoroeg eo isup. itrap [1992] v. teuler c'hwezh, chwesha (oler) [PSLI p. 354]. itrɵ [1974] ak.; itrɵ mɵrɵp c'hwesha, klevet ur c'hwez (oler) [PIDB p. 1, PSLI p. 354] # itrɵmɵn, itrɵp. itrɵmɵn [1991] ak. ognon (cebolla) [SVNT]  HS. sepulla || Ne oa ket a ognon en Amerika kent an aloubadeg spagnol. Sepulla en an termen namtrik boas evit envel an ognon. Un nevezc'her savet diwar an elfennoù itrɵ (c'hwezh) ha mɵn (kaol) eo itrɵmɵn. itrɵp [2009] v. teurel c'hwezh, c'hwezhañ (oler); ɵshkɵkɵrɵ trumpɵik itrɵtan emañ ar gwarango o teuler c'hwezh fall (el guarango huele mal) [LENAT p. 8] itsik1 ak. s.o isik. itsik2 [1973] rag. stumm bihanaat ar raganv i. -mañ, hemañ (este) [FOGU.Br p. 42]. itsɵp [1992] (T) v. skeiñ (pegar) [PSLI p. 344]; kɵsrɵ perɵpikwan itsur kuamɵn skoet em eus gant evn an uheldirioù ha n'eo ket marvet (le pegué al paletón y no murió) [LENAT p. 20]; nai mɵskai pusrukwan itsɵain kɵn skoet en doa ma zad e benn (mi papá se golpeó la cabeza) [LENAT p. 46]  HS. ichakuchip, ichip, kuakiap, kutrup, mekampup || s.i.o ichip.

J Notenn : Ober a reer gant ar skrivad spagnol j evit aroueziañ ar sonioù [ᵡ] hag [ᵞ] n'eus ket anezho e gwambiaeg hag a glot gant ar skrivad c'h e brezhoneg. Termenoù amprestet zo eus an holl dermenoù enno ar skrivad j. jetakalus [1992] (T) ak. KORF. muzell (labio) [PSLI p. 3]  HS. trik kalus || Termen totoroek hiron savet diwar ar ger spagnolek jeta (muzell dev, moj, dremm) hag an elfenn kalus (kroc'hen). Trik kalus eo an termen gwambiaek boas evit muzell. Evit gwir, testeniekaet eo ivez trik kalus e totoroeg gant PSLI p. 257, gant ar ster rusk da nebeutañ. jimba [1890] ak. marc'h (caballo) [CAC p. 775, NRPA p. 119, LMWI p. 429]  HS. kaulli || Termen amprestet war-eeun digant an nasaeg jimba46 a gaver e roll gerioù gwambiaek DOUAY (CAC hag NRPA) ha, d'e heul, gant LMWI ivez. N'eo ket testeniekaet e skridoù all ha gouzout a reer en deus lakaet DOUAY gerioù nasaek dre fazi en e roll gerioù gwambiaek. Na DOUAY nag aozer LMWI ne ouient hini ebet eus an div yezh-se. Gant se e c'haller goulakaat ur fazi aberzh DOUAY. N'eus ket eus ur ger gwambiaek eus jimba. Jose anv paotr s.o. Juse. Juan [1975] anv paotr Yann (Juan) [ORCO p. 631]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; Juanpe Perun kuetsan lazhet eo bet Pêr gant Yann (Juan mató a Pedro) [MOGU75 p. 3]; Juanpe kuetsan lazhet eo bet gant Yann (Juan lo mató) [MOGU75 p. 8]; Juanpe uyu pasran amañ emañ Yann (Juan está aqui) [MOGU 75 p. 16]; Juanpe kuallip pasran o labourat emañ Yann (Juan está trabajando) [MOGU75 p. 17]; marik kualɵm pupikpe Juan kuik kɵn Yann eo a oa degouezhet dec'h (era Juan el que llegó ayer) [ORCO p. 631]; Juan weshen kaullima pua pasrain kɵppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando 46

s.o. Una mirada al habla Nasa yuwe de Novirao p. 60 : http://issuu.com/tebasdimo/docs/una_mirada_al_habla_nasa_yuwe_de_noviaro?mode=window&pageNumber=2

[72]

Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; Juan puin kɵpen wepia ampan pa oa degouezhet Yann, aet int er-maez (cuando Juan había llegado ellos salierón) [ESLG p. 12]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik kɵn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634] || Anv bihan amprestet digant ar spagnoleg. Ober a ra MOGU75 gant an adstumm emdroet Kuan a ziskouez un amprest abred pa n'halle ket Gwambiaiz distagañ ar j spagnol. Juana [2009] anv plac'h Chann (Juana); Juana wasr srapik kɵn gwiadiñ seier a ra Chann (Juana teje jigra) [LENAT p. 27]. Juanambu [1994] lec'h. Juanambú; Juanambusrɵ warapuras kan tultɵ tɵkar kɵpelɵ ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635] || Anv ur stêr hag un takad e departamant Nariño, er-maez eus tachenn ar gwambiaeg. Juliu [1994] anv paotr Jul (Julio) [TIPR p. 617]; Juliu yewan ellkuappentɵ moarvat e vo hadet avaloù-douar gant Jul (Julio ha de sembrar papa) [TIPR p. 617]. Juse [1994] anv paotr Jozeb (Jose) [LENAT p. 18]; Juse atrup kuik inchentɵ atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628]; Jusewai kilkape tapik kɵn brav eo kaier Jozeb (el cuaderno de Jose es bonito) [LENAT p. 18] || Gant ar stumm spagnolek José e ra ORCO.

K kachi [1954] stn 1. bihan (pequeño) [FOGU p. 202, PSLI, ATYAD p. 202]; (T) kachi kampil bizbihan (dedo meñique) [ATYAD pp. 202, 211]; kashi mɵk den bihan (hombre pequeño) & kornandon (duende) [LENAT p. 13]; nai kashi nimpasr Mariela kɵn ma merc'h vihanañ eo Mariela (Mariela es mi hija menor) [LENAT p. 33]; kashi unɵ bugelig (criatura) [PSLI p. 46]; kashi trukul rakdant (dientes delanteros incisivos) [PSLI p. 228]; kashi kɵtan emañ bihan, strizh eo (es estrecho) [PSLI p. 323]  HS. lamɵ, lamɵtik; 2. tamm(ig), darn (poquito); kashi nakish yan aet ez eus un tamm moged er-maez (se fue un poquito de humo) [LENAT p. 32]; kashi nakiship pasran divogediñ a ra un tammig (se está yendo un poquito de humo) [LENAT p. 32]  HS. kachitɵ, lamɵtɵ, patsik. 3. bannig (poquito); ñipe kashi pachipi mutsukɵh? ur bannig hini kreñv a yay ganeoc'h ? (¿Quiere tomar un poquito de agardiente?) [LENAT p. 36] || Ober a ra FOGU gant ar stumm kɵchin. LENAT ha PSLI a ra gant un adstumm totoroek kashi met ATYAD a ra gant kachi [katʃi] ar pezh a ziskouez eo anavezet kachi e totoroeg ivez. PSLI a ro ur stumm totoroek kashtik n'eo ket testenikaet pelloc'h ivez. Treiñ a ra PSLI kashi kɵtan evel estrecho (strizh), kinnig a reomp lenn emañ bihan. # kashmasr. *kachik [1992] (T) ag. lemm (afilado) [PSLI p. 331]  HS. trɵsr; katsik kɵmɵn togn (embotado) [PSLI p. 330] || Evit gwir, ober a ra PSLI gant un adstumm katsik heñvelson gant katsik (troad). kachip [1981] ak. lemmañ (afilar, amolar) [DIEG pp. 12, 14]. kachipik [1981] ak. lemmer (afilador) [DIEG p. 12]. kachitɵ [1992] (T) rag. nebeut (poco) [PSLI p. 300]  HS. mamtɵ. kachul (T) s.o. kachull. kachull [1992] ak. 1. (ostilh) pal (pala) [TIPR p. 606, LENAT p. 13]; nai kachul trɵpɵtan dianket em eus ma fal (se perdió mi pala) [LENAT p. 13]; katsikwan srɵtrɵn kɵn kachultɵka troc'het en deus e droad gant ar bal (se cortó el pie con la pala) [LENAT p. 16]; nampe kachulltɵka kualer ni a labour gant ar bal (nosotros trabajamos con pala) [TIPR p. 606]; 2. (T) kachul tsik penn-bazh (macana, porra) [PSLI p. 92]  HS. tatak || Stumm all evit kakull. Ober a ra LENAT gant ar stumm totoroek kachul. kafe [1974] ak. kafe (café) [PIDB p. 2]; kafe kɵtsɵ grek (cafetera) [PIDB p. 2]; pitsɵ kafe (pitsɵgafe) [73]

kafe dre laezh (café en leche) [PIDB p. 6]; mɵimpatɵ kafewantɵ pena sruatrtrik, wentɵ palapelan penɵntraptɵ evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]; ɵilane kafe srɵtrɵpik kɵn reiñ a ra kafe d'ar re-se/dezho (les da café a esos) [ESLG p. 11] || Amprestadenn spagnolek, ne oa ket anavezet ar c'hafe en Amerika. kah [1974] ger nac'hañ (implijet dirak ur stumm eus kɵp) na vezañ, ket (no) [PIDB p. 2, PSLI p. 253]; kausrɵ srulɵ kah kɵn n'eus ket tatoued er menezioù (en la montaña no hay armadillos) [LENAT p. 15]; mɵimpe wasrɵ kah kɵn bremañ n'eus ket falchuned ken (ahora no hay gavilanes) [LENAT p. 30]; yupe ul kah kɵn amañ n'eus naer ebet (aquì no hay culebras) [LENAT p. 34]; pu kah kɵn n'eus ket plouz (no hay paja) [LENAT p. 43]; Tɵntɵtunayu usha kah kɵn n'eus maout ebet e Totoró (en Totoró no hay ovejos) [LENAT p. 52]  ES. puik || Diforc'hañ a ra PSLI ur stumm ka gwambiaek diouzh kah, totoroek. s.i.o. kaik, -mɵkaik1 [1954] ag. 1. drouk, fall (malo) [FOGU pp. 201, 202, 204, FOGU.Br p. 53, PIDB p. 2, ESLG p. 9, SVNT, PSLI p. 219, ORCO p. 627]; kallim kaik kornandon drouk (duende malo) [SVNT]; na asha kur, ɵ mɵkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; laatrɵ kaik pegen drouk (tan malo) [ESLG p. 19]; maya pi ip atrup tapik kaik an holl zoureier a ya hag a zeu, a zegas vad ha drast lerc'h-ouzhlerc'h (todo el agua va y viene, por bien o por mal) [SVNT]; 2. diseven (grosero) [PIDB p. 2] || Ober a ra FOGU gant an adstumm kai. # kalukaik, kapkaik, kuantrɵkaik, patsɵkaik, pikaik. kaik2 [2009] ger nac'hañ, implijet dirak ur stumm eus kɵp ket (no); Kufrepipe yawimpi kaik kɵn N'eus ket a zluzhed er stêr Cofre (el río Cofre no tiene truchas) [LENAT p. 11]; Tɵntɵtunayu chumpi kaik kɵn E Totoró ne gaver ket (n'eus ket) a yer-Indez (en Totoró no hay pavos) [LENAT p. 12]; nape kaik kur me n'em eus ket (yo no tengo) [LENAT p. 32] || s.i.o. kah. *kaimap [1994] v. gallout (poder); Juse atrup kuik inchentɵ atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628]; unɵ nentrap kamuran n'eus ket gallet ar bugel keginañ (el niño no pudó cocinar) [LENAT p. 51]. kaja [1975] ak. boest (caja); unai pelotape kajasrɵ wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niño está en la caja) [MOGU75 p. 16] || Amprest digant ar spagnoleg. -kak- [1994] morfem verb nac'hañ; chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634] || s.i.o. -mɵ-. kakan [1973] adv. marteze (quizás) [FOGU.Br pp. 41, 45] || Distaget kagan. kakull [1974] ak. (ostilh) pal (pala) [PIDB p. 2] || Ennañ an elfenn ul pe ull (bazh) ? s.o. kachul, kachull. kal1 [1890] ak. 1. nadoz (aguja) [CAC p. 774, NRPA p. 118, PIDB p. 2, DIEG p. 12]; Mariape usrik kaltɵka srapik kɵn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6]; 2. (db. ar plant) draen (espina) [PIDB p. 2]; upe kal puik kɵn spern zo d'ar vleunienn (la flor tiene espinas) [LENAT p. 34] || Ober a ra DOUAY gant ar skrivad kalt. Ar pep brasañ eus ar gerioù gwambiaek roet gant DOUAY a echu en un doare souezhus ha n'haller ket displegañ gant t, d pe, zoken dt # kalnikapik, kaltrul, muinkal, pɵtɵkal Kal2 [1991] ak. (er c'hredennoù pobl) droukspered a vev war ar maez hag a zegas kleñvedoù. Mab eo d'ar ganevedenn ha stumm ur vlevenn zo gantañ (espíritud maligno que vive en el campo y trae enfermedades; es hijo del arco iris y tiene forma de pelo) [SVNT]  HS. kɵsrɵk pusrik. kalar [1974] ag. I. stn. treut (flaco) [PIDB p. 2, MOGU75 p. 6]  HS. shɵl, ES. tsal; Fapiope mas kalar kɵn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p. 7]; II. doar. (el liester) kalarelɵ [MOGU75 p. 6]; nampe kalarelɵ kɵn [sic] treut omp-ni [74]

(nosotros somos flacos) [ESLG p. 19] || Skrivañ a ra ESLG kalarelɵ kɵn, dre fazi evit ker. # kalarmisrɵp kalarmisrɵp [1981] v. treutaat (adelgazarse) [DIEG p. 12]. kalik [1974] ak. LOUZAW. klor koulourdrez (totuma) [PIDB p. 2]. kalnikapik [2009] (T) ak. LOEN. heureuchin (erizo) [LENAT p. 13]; kalnikapik yawi maik kɵn mat-tre eo ar c'hig heureuchin (la carne de erizo es sabrosa) [LENAT p. 11]; kalnikapik putian piket on bet gant an heureuchin (el erizo me espinó) [LENAT p. 13] || Savet eo an termen diwar an elfennoù kal (nadoz, draen), nikap (kargañ) hag ar morfem pennanvaat -ik = karger drein. kaltrul [1974] ak. LOUZAW. mouar (mora) [PIDB p. 2]  HS. kamɵ; pullim kaltrul mouar Kastilha, seurt mouar eus an Andoù, brasoc'h eget ar mouar boutin, e anv spesad Rubus glaucus (mora de Castilla) [PIDB p. 6] || Termen savet diwar kal (draen) ha trul (frouezh). kalu [1890] ak. KORF. skouarn (oreja, oído) [CAC p. 777, NRPA p. 121, FOGU p. 197, LMWI p. 429, PIDB p. 2, PSLI p. 7, LLTO p. 97, LENAT p. 13]; wera kalu skouarn gi (oreja de perro) [PIDB p. 9] || Calo gant DOUAY e CAC hag NRPA. Ober a ra LMWI gant ar stumm kaluk n'eo ket testeniekaet a-hend-all. Gant kaló e ra LLTO, roet evel totoroek. # kalukaik, nukalutik, Patakalu, yakalu. kalukaik [1974] ag. bouzar (sordo) [PIDB p. 2] || Diwar kalu (skouarn) ha kaik (drouk, fall) = skouarn fall. Gortozet e vefe kentoc'h ur stumm °kaikkalu/kaikalu hervez ar reolenn a c'houlenn ma vo lakaet an anv-gwan dirak an anv-kadarn. s.i.o. kapkaik. kalunchi [1890] ak. LOEN. glazard (lagartija, lagarto, iguana) [CAC p. 776, NRPA p. 120, FOGU pp. 199, 205, PIDB p. 2, ESLG p. 6, PSLI p. 112, LENAT p. 14]; *kalunchi pun (kaluny/kalung iit put) en em gavet ez eus ur glazard (una lagartija llegó) [CAC p. 776, NRPA p. 120]; yalɵk kalunchi tsatian dantet on bet gant ar glazard du (la lagartija negra me mordió) [LENAT p. 14] || Ober a ra PIDB, FOGU, ESLG ha PSLI gant an adstumm karundji (karontši evit FOGU). DOUAY a rae gant kaluny iit put (CAC) reizhet e kalung iit put e NRPA ha troet gant lagartija (glazard) traken. Kinnig a reomp lenn dre *kalunchi pun. Termen savet diwar ar wrizienn kalus (kroc'hen, lêr) moarvat. kalus [1890] ak. 1. (db. al loened) lêr, kroc'hen [CAC p. 775, NRPA p. 119, PSLI p. 31, LENAT p. 13]; ul kalus kroc'hen naer (cuero de culebra) [PIDB p. 8]; wakra kalus buoc'hken (cuero de vaca) [PIDB p. 8]; wakra kalus yalɵtik kɵn du eo kroc'hen ar saout (el cuero de la vaca es negro) [LENAT pp. 9, 54]; mukatrɵ kalus kroc'hen ar c'hazh-koad (cuero de la ardita) [LENAT pp. 14, 30] & (T) kalus isik feur (piel peluda) [PSLI p. 308] 2. (db. an dud) kroc'hen (piel) [FOGU.Br p. 47, PIDB p. 2]; kaluspe [FOGU.Br p. 49]; malɵ kalus kroc'hen an dremm (piel de la cara) [ATYAD p. 209]; kalusteh? kroc'hen? (¿piel?) [FOGU.Br p. 52]; trik kalus muzell (labio) [PIDB p. 8] & (T) rusk (corteza) [PSLI p. 257] || trik kalus (muzell) zo evit kroc'hen genoù ger evit ger; 3. (db. plant zo) koc'henn, plusk (cáscara) [PIDB p. 2, PIDB p. 8]; trigo kalus koc'henn ed (cáscara de trigo) [PIDB p. 8]; pura kalus koc'henn vaiz (cáscara de maíz) [PIDB p. 8]; palanta kalus plusk platanez (cáscara de plátano) [PIDB p. 5] & rusk (corteza) [PSLI p. 257]; 4. (db. ar vioù) klor [PIDB p. 7]; sruk kalus klor vi (cáscara de huevo) [PIDB p. 7]; 5. (db. ar gwez) rusk (corteza) [PIDB p. 2] || Gant ar skrivad kaluzch e rae CAC. Ur ger paotkenañ eta, a reer gantañ evit kement tra a c'holo pe a bak un dra bennak all. # jetakalus, kalunchi, kalustsi, kalutsɵwɵ, pirɵkalus, yakalush, yawinkalus. Kalusruktun [1991] lec'h. Anv ur menez e Gwambia (nombre de una montaña en Guambía) [SVNT] # Termen savet diwar an elfennoù tun (menez), sruk (mein) ha kalu (skouarn) abalamour d'an toull zo ennañ. kalustsi [1890] ak. 1. lêrenn (soga) [FOGU.br p. 52]; 2. skourjez (rejo) [CAC p. 775, NRPA p. 119] || Ober a ra DOUAY gant ar skrivad kaluschit gant un t dibenn diezhomm evel alies gantañ. Termen savet diwar an termenoù kalus (kroc'hen, lêr) ha tsi (troellenn, kordenn). kalutsɵwɵ [1954] ak. KORF. tolbezenn (lóbulo) [FOGU p. 206] || Diwar an elfenn kalus (klor, [75]

koc'henn.) kallap [1974] v. genel (nacer) [PIDB p. 2]; aprilwei kalai kur e miz Ebrel e oan bet ganet (nací en abril) [MOGU75 p. 4]; kalan (kaalan) ganet eo bet (nació) [ESLG p. 9] || Ober a ra MOGU75 gant ar wrizienn kal- evit displegañ ar verb. s.i.o. llup. kallim [1974] ak. kornandon, eil stumm ar Pishimisak, an tu gourel anezhañ, lesanvet taita Isidro, taita Ciro, a vourr o vale bro hag a zo stummet e c'houriz gant ar c'h-kɵsrɵmpɵtɵ (ar ganevedenn); gwaz mama Dominga eo ar c'hallim ha bez' eo ivez ar Srekɵllimisak, spered ar barrad glav e-unan (duende, segunda forma del Pishimisak, la forma masculina, nombrado Taita Isidro; también es el propio Srekɵllimisak; el arco iris es su cinturón) [PIDB p. 2, GUBI-Pachón p. 246, SVNT, EDCA p. 13, SREK pp. 19-22, LENAT p. 13]; kallim tapik kornandon mat (duende bueno) [SVNT]; kallim kaik kornandon drouk (duende malo) [SVNT]; kallimpe kuakrɵntan aon en deus graet din ar c'hornandon (el duende me asustó) [LENAT p. 13]; kallumpe kausrɵ wapɵk kɵn er menezioù e vev ar c'hornandon (en la montaña vive el duende) [LENAT p. 15] || Ober a ra LENAT gant an adstumm totoroek kallum e-lec'h kallim a-wechoù. E HTSC, p. 954 e kaver ar stumm kl'iumb, hag a zo evit ar ger nasaek klxum (s.o. an daouad kallim/kallum). Un amprest digant an nasaeg klxum (distaget "klium") e c'hallfe an daouad kallim/kallum bezañ. # Kallimkullu. s.i.o. Pishimisak. Kallimkullu [1994] lec'h. e Gwambia (lugar en Guambía) [SREK p. 18] || Termen savet diwar kallim (kornandon) ha kullu (ode, gwazh). kallinasu [1992] ak. LOEN. gup boutinañ Kolombia e anv spesad Coragyps atratus, du e bluñv (buitre, chulo, zopilote) [PSLI p. 133] || Termen amprestet digant ar spagnoleg gallinazo. kallu [2009] ak. kog (gallo) [LENAT p. 13]; kallupe kanatɵ wamɵtan kanet en deus ar c'hog da un eur (el gallo cantó a la una) [LENAT p. 13]; kallupe kuakiap pasran emañ ar c'hog oc'h en em gannañ (el gallo está cantando) [LENAT p. 13]; kallu wamap pasrɵtan emañ ar c'hog o kanañ (el gallo está cantando) [LENAT p. 13] || Amprest digant ar spagnoleg gallo (kog). # Kallukuari. Kallukuari [1991] lec'h. anv ur gêriadenn e Chiman (nombre de una vereda en el Chimán) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù kallu (kog) ha kuari (tog, amañ kribenn). kallum (T) ak. s.o. kallim. kama [1975] ak. gwele (cama); kupikape kamapala tsun emañ ar pallenn war ar gwele (la cobija está encima de la cama) [MOGU75 p. 16] || Amprestadenn spagnolek. kamantɵ adv. s.o. kantɵ. *kamap v. s.o. *kaimap. *kamarɵp [1973] v. gounit (ganar) [FOGU.Br p. 46]; kamartrun gounit a raio (ganará) [FOGU.Br p. 46] || N'eo ket testeniekaet ar verb-mañ a-hend-all. DIEG a ro kanap evit gounit, diwar ar spagnoleg ganar. Marteze eo ar verb-mañ un adstumm eus kemɵrɵp, tapout ? Pe neuze ur vi-koukoug evit ar verb kumarɵp (kanañ) ma vefe bet kemmesket ganará ha cantará gant aozerien FOGU.Br ? kamisa [1975] ak. roched (camisa); kamisa sɵkuaik tsik palasrɵ kɵla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p. 17]; kamisa kɵlap mekan emañ o roched o sec'hañ (la camisa está secándose) [ESLG p. 28] || Amprestadenn spagnolek. kamɵ [2009] (T) ak. 1. (frouezh) mouar (mora; zerote) [LENAT p. 14]  HS. kaltrul; punikpe kamɵ pikitik man mouar ruz a zebr ar chiguaco (el chiguaco come moras rojas) [LENAT p. 26]; 2. Evn glazik e anv spesad Thraupis episcopus quaesita (azulejo, especie de pájaro) [LENAT p. 14] || s.i.o kamui roet gant LENAT ivez. kampa [1981] ag. hen, kozh-mat (antiguo) [DIEG p. 14]  HS. kampasrik, metrapik # kampaik, kampasrik. kampaik [1981] ak. hended (antigüedad) [DIEG p. 14]  HS. tiempuik || Termen ennañ an elfenn kampa (hen) ouzhpennet outañ ar morfem pennanvaat -ik. [76]

kampasrik [1981] ag. hen, kozh-mat (antiguo) [DIEG p. 14]  HS. kampa, metrapik || Termen savet diwar an elfennoù kampa, heñvelster. kampil [1879] (T) ak. KORF. 1. biz (dedo) [CAC p. 775, NRPA p. 119, PSLI p. 23, LLTO p. 97, ATYAD p. 202, LENAT p. 14]; kampilwan paran troc'het en deus ar biz (cortó el dedo) [ATYAD p. 202]; kachikampil biz-bihan (dedo meñique) [ATYAD p. 202, 211]; nukampil biz-meud (pulgar) [ATYAD. p. 202, 211, LENAT p. 33]; tsal kampil biz-meud (pulgar) [LENAT p. 33]; kual kampil bizied (dedos de la mano) [ATYAD pp. 207, 209, 212]; masr kampil (masrukampil) biz-kreiz (dedo corazón) [ATYAD p. 211, LENAT p. 27]  HS. tasikunɵ; 2. daouarn (manos) [NPL p. 269] & kampil mida bizied (dedos) [NPL p. 269, LMWI p. 428] || Ger treuzskrivet kanbild gant CAC hag NRPA, gant un d dibenn diezhomm evel alies gant ar gerioù roet gant DOUAY, ha troet gant al liester dedos (bizied). LLTO a ra gant ar skrivad kambil, roet evel totoroek. Ober a ra NPL hag LMWI d'e heul gant ar stumm kambil mida (cambil mida e NPL) troet gant bizied. N'ouzer ket petra eo an elfenn mida/mita-se. Reiñ a ra ATYAD troidigezhioù amsklaer evit kampilunɵ (bugale ar bizied) ha kampilusri (mamm ar bizied). E gwirionez e seblant kampilunɵ bezañ savet war patrom tasikunɵ (dorn + bugel = biz), anv ar biz e gwambiaeg. Kampil a seblant neuze bezañ bet dezhañ an dalvoudegezh dorn a-raok dont da dalvezout biz e totoroeg. Mar tegemerer e talveze da gentañ kampil kement ha dorn e teu da vezañ sklaeroc'h an troiennoù kampilunɵ (bugel an dorn = biz) ha kampilusri (mamm ar bizied = an dorn) roet gant ATYAD. Amsklaer eo deomp etimologiezh kampil. Gallout a rafe an termen bezañ savet, marteze, diwar kan (unan) ha pil (penn maiz) mard eo gwambiaek a orin. Tu a vefe d'e dostaat ivez d'an termen pil a gaver e nasaeg evit lodennoù eus ar c'horf ivez : pil (kof-gar); cuse pil47 (brec'h). # kachikampil, kampilunɵ, kampilusri, masrukampil, nukampil; s.i.o. tasikunɵ kampilunɵ [2001] ak. bugale ar bizied (hijos de los dedos) [ATYAD p. 207, 212] || Diwar kampil (biz) hag unɵ (bugel). N'eo ket sklaer ster an droienn-mañ en ATYAD.; s.o. kampil & tasikunɵ. kampilusri [2001] ak. mamm ar bizied (madre de los dedos) [ATYAD p. 207, 212] || Diwar kampil (biz) hag usri (mamm). N'eo ket sklaer ster an droienn-mañ en ATYAD. s.o. kampil. kamui s.o. kamɵ. kan1 [1879] I. ger niv. 1. unan (uno) [FOGU.Br pp. 41, 45, PIDB p. 2, ESLG p. 2, PSLI p. 179, ORCO p. 635, LENAT p. 14]; kana trune amtrɵkur dont a rin a-benn ur sizhun ac'hann (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; Juanambusrɵ warapuras kan tultɵ tɵkar kɵpelɵ ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; 2. (dirak ishik) mil (mil); kan ishik lɵsrel lɵtsɵ pinsh parel mil eizh-kant c'hwec'h ha pevarugent, 1886 (mil ochocientos ochenta y seis, 1886) [NUPI p. 17]; kan ishik pɵrelsrel pɵrel pinsh kan pila bloaz mil nav-c'hant unnek ha pevar-ugent, 1991 (año mil nueveciento noventa y uno, 1991) [NUPI p. 1]; II. gm am. un, ur, ul, unan (una) [MOGU75 p. 3]; kan kualɵm un deiz (un día) [FOGU p. 205, FOGU.Br p. 46]; kan pul ur c'hwenenn (una nigua) [FOGU p. 197]; kan trik ur genoù (una boca) [FOGU p. 198]; kan katsik ur pav (una pata) [FOGU p. 198]; ñimpe kan kaulli penan prenet hoc'h eus-c'hwi ur marc'h (Uds compraron un caballo) [MOGU75 p. 8]; palasrɵ kana illi ashɵr du-hont el laez e welan ul labous (veo un pájaro allá en lo alto) [LENAT pp. 6, 14]; ɵnɵpe kana kilkayu pɵrɵ wan skrivañ a ra-eñ ul lizher (él escribe una carta) [LENAT p. 14]; kana u ketɵtan profet en deus ur vleunienn din (me regaló una flor) [LENAT p. 14]; kana chumpi lachu gwerzh din ur yar-Indez (véndame un bimbo) [LENAT p. 14]; kana 47

Daveenn tennet eus ar geriadur nasaeg embannet gant an I.L.V : http://www-01.sil.org/americas/colombia/pubs/20107-2.pdf

[77]

pallɵkɵtɵ tsap trawar kavet em eus ur c'harangan (encontré un carángano) [LENAT p. 15]; she kana pishkua ! sell 'ta, ur wespedenn ! (¡Ve! ¡una avispa!) [LENAT p. 15]; mɵkpe kana kilkayu puran skrivañ a ra an den ul lizher (el hombre escribe una carta) [LENAT p. 18]; kana pɵl ur miz (un mes) [MNG p. 45], kan pɵl ur miz (un mes) [FOGU p. 204]; kan mishatsik penar un daol am eus prenet (compre una mesa) [MOGU75 p. 3] || Ober a ra an totoroeg gant un adstumm hiroc'h kana. # kantɵ. 2 kan [1981] rag. 1. unan bennak, unan all, hennezh (uno, otro, aquel) [DIEG p. 14, PSLI p. 299]; unɵ kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633] || Gant ar stumm tototoek kana e ra PSLI. kana (T) ger niv., gm & rag. s.o. kan. kanantɵ (T) adv. s.o. kantɵ. kanatɵ (T) adv. s.o. kantɵ. kansrɵ [1991] ak ar bed all, ar gwenva ma c'hall an hendadoù distreiñ anezhañ ur wech ar bloaz, tir na nog, (war-dro kreiz miz Gwengolo) evit debriñ ar profoù a ginniger dezho ha degas ar glav a lakaio an ed da eginañ (el otro mundo, el mundo de los difuntos) [SVNT, EDCA p. 11]. kantap [1992] v. kanañ (cantar) [PSLI p. 353]; nɵkucha kantaptik kɵn eñ ivez a gan kalz (él también canta mucho) [ORCO p. 636]  HS. kumarɵp, wamap || Amprest digant ar spagnoleg cantar. kantarɵmai [1974] ag. kontrol (contrario) [PIDB p. 2] || Termen savet diwar kantarɵ (stumm emdroet eus ar spagnoleg contrario ?) ha mai (hent, durc'hadur). kantɵ1 [1755/1877] 1. adv. unan hepken (uno solo, uno no más) [CIO, NPL, FOGU pp. 203, 204, SVNT, LLTO]; kanantɵ [NPL p. 273]; kamantɵ [LLTO p. 97]; kanantɵ Dius (canande Dios) un Doue hepken (un Dios no más) [CIO p. 69]; kallupe kanatɵ wamɵtan kanet en deus ar c'hog da un eur (el gallo cantó a la una) [LENAT p. 13]; 2. ger niv. unan (uno) [LLTO p. 97]  HS. kan(a) || Ober a ra CIO hag NPL gant ar stumm hir kanantɵ (kanantê e NPL, kanande gant CIO). Eus o zu, FOGU hag LLTO a ra gant ar stumm berr kande (kante). LLTO a ro ivez (en un daolenn adtapet digant CAIL) ar stumm kamantɵ (treuzskrivet kamendo) roet evel totoroeg. Savet eo kantɵ diwar an elfennoù kan (unan) hag ar morfem strishaat pe lemel -tɵ. Savet eo ar stumm kanantɵ diwar ar stumm kana (kana[n epentetek] + tɵ), koshoc'h ha miret e totoroeg. A-wechoù e ra LENAT gant kanatɵ ivez. kantɵ2 [1974] ak. traezenn, tra (objeto) [PIDB p. 2] # ɵlkantɵ. kantsɵ ak. s.o. kɵntsɵ. kantunka [1992] ak. bravig-skouarn (arete, candonga) [PSLI p. 190]  HS. pɵtɵkal || Amprest spagnolek. kap [1890] ak. kapmera 1. KORF. lagad (ojo) [CAC p. 777, NRPA p. 121, FOGU pp. 194, 202, 204, LMWI p. 429, FOGU.Br pp. 44, 45, PIDB p. 2, PSLI p. 6, FACH p. 92, LENAT p. 15]; kapmera (kammera) daoulagad (ojos) [FOGU p. 205, FOGU.Br p. 45]; lɵtsɵ kapmera (lestekawmera) daoulagad teñval (ojos oscuros) [FOGU p. 205]; tɵr kapmera (terkawmera) daoulagad sklaer (ojos claros) [FOGU p. 203]; wakrape nu kap kɵn daoulagad bras o deus ar saout (la vaca es ojigrande) [LENAT p. 15]; ɵ kapmerape parɵ tapik kɵn koantik-tout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; tutuk kapyu tsutsatan staotet he deus ar ran em lagad (la rana mió en el ojo) [LENAT p. 15]; kapteh? (lagad?) (¿ojo?) [FOGU.Br p. 44]; pillik kap (pilli kap) lagad glas (ojo verde) [LENAT p. 40]; kap lataik evel ul lagad/heñvel ouzh ul lagad (como un ojo) [FOGU.Br p. 45, ESLG p. 4]; 2. lagadenn || Gant ar stummoù kontammet kaw ha kawmera e ra FOGU. Gant kammera, diwar an distagadur, e ra FOGU.Br. # kapisik, kapkaik, kappalɵ, kappi, kaptrul, pikap, piskap, pɵrashkap, yaskap?. kape [1994] stl. pe (o) [ORCO pp. 629, 630]; tsartrap amun kape pasrtrapteh ? mont a reomp da gannañ dilhad pe mont a reomp da wiadiñ ? (¿vamos a lavar o a tejer?) [ORCO p. 629]; [78]

Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp da di Pêr pe da di Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629]. kapisik [1974] ak. malgudennoù (pestañas) [PIDB p. 2, ATYAD p. 203, LENAT p. 15] || Diwar kap (lagad) hag isik (pluenn, blev) = pluenn-lagad. kapkaik [1974] ag. born (tuerto) [PIDB p. 2] || Diwar kap (lagad) ha kaik (drouk, fall). Gortozet e vefe kentoc'h ur stumm *kaikkap/*kaykap o vezañ ma vez alies lakaet e gwambiaeg an anvgwan a-raok an anv-kadarn. s.i.o. kalukaik. kappalɵ [1985] ak. KORF. tal (frente) [ESLG p. 4, PSLI p. 9] || Termen savet diwar kap (lagad) ha pala (a-us, laez)  HS. (T) istur. kappi [1974] ak. daeraouenn (lágrima) [PIDB p. 2]  HS. kisimpi || Diwar kap (lagad) ha pi (dour) = dour-lagad. kaptrul [1879] (T) ak. KORF. lagad (ojo) [NPL p. 269, PSLI p. 6]  HS. kap || Ober a ra NPL gant ar skrivad kapchul (captchul). Termen savet diwar an elfennoù kap (lagad) ha trul (maen frouezh rontik e stumm). kara [2009] ag. grilhet (asado); pulkus kara kɵrɵpa makun debromp kig razh-doñv grilhet gant pimant (comamos cuy asado con ají) [LENAT p. 26]. karapik ak. s.o. karupik. karetaye [1981] ak. seurt aval-douar anvet "careta" (papa careta) [DIEG p. 43] || Termen ennañ an elfenn ye (aval-douar)  HS. tsurɵye. Karlus [1975] anv paotr Karl (Carlos); turi Karluswei poncho Karl (la ruana de Carlos) [MOGU75 p. 4] karuik ak. s.o. karupik. karunchi ak. s.o. kalunchi. karup [1994] v. kas (mandar), gourc'hemenn (mandar) [TIPR p. 612, ORCO p. 623] # Karupkuaimantsik, marɵnkarupelɵ. karupik [1852] ak. (anv un aotrouniezh) gouarnour, kadoriad, maer (gobernador, alcalde, cacique, voz que designa alguna autoridad política) [MNG p. 43, DIEG p. 13, PSLI p. 193, LENAT p. 15] & (T) misak karuik [PSLI p. 193] || Savet termen diwar ar verb karup (gourc'hemenn, leviañ) hag -ik elfenn penanvaat. Ober a ra MNG gant ar stumm karapik (carabic). Ouzhpenn karupik, reiñ a ra ivez PSLI ur stumm krennet karuik, lakaet da dotoroek.s.i.o. kashu. Karupkuaimantsik [1991] ak. (er c'hredennoù pobl) anv ur spered a ro urzhioù (espíritu que manda) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù karup (reiñ urzhioù) ha Kuaimantsik (ene un anaon). karru ak. s.o. katru. kashak ag. s.o. kasrak. kasherap [1974] v. dimeziñ (casarse) [PIDB p. 2] || Amprest digant ar spagnoleg casar(se) moarvat. kasherawaik [1974] ag. dimezet (casado) [PIDB p. 2]. kashi (T) ag. s.o. kachi. kashmasr [1992] (T) ak. KORF. skevent (pulmones) [PSLI p. 35]  HS. isramsruk || Termen savet diwar an elfennoù kash(i), adstumm totoroek eus kachi (bihan) ha masr (kalon). kashtik ag. s.o. kachi. kashu [1852] ak. (titl un aotrouniezh politikel) gouarnour (gobernador) [MNG p. 43]  HS. karupik || Gant ar skrivad caschú e rae MNG. N'eus ket bet gallet tostaat an termen-mañ ouzh termen modern ebet. 1 kasrak [1974] ak. 1. levenez (alegría) [PIDB p. 2, DIEG p. 13, TIPR p. 615]; kasrak kɵtan laouen on (levenez zo evidon) (estoy alegre/hay para mi alegría) [TIPR p. 615]; 2. kasrak lincha gouel, lid (fiesta ritual) [SVNT] || # kasrakɵp, kasrakɵpik, kasraktik, kasraktɵ, kasrarap. kasrak2 ag. s.o. kasraktɵ. kasrakɵp [1981] ak. levenez (alegría) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar an elfennoù kasrak (levenez) hag ar verb kɵp (bezañ). kasrakɵpik [1981] v. santout levenez (sentir alegría) [DIEG p. 13]. [79]

kasraktik [1981] ag.laouen (alegre) [DIEG p. 13] || Distaget kasratik. kasraktɵ [1981] ag. (ent) laouen, plijet (feliz, contento, alegre) [DIEG p. 13, ESLG p. 20, LENAT p. 16]; mui kualɵm parɵ kasraktɵ pasruar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p. 16]; ɵnɵ parɵ kasraktɵ pasran laouen-tre eo-hi (ella está muy contenta) [LENAT p. 16] || Distaget kasratɵ. Reiñ a ra LENAT ar stumm kasrak hep ar morfem -tɵ stag outañ ivez, hep skouer. ESLG a ra gant an adstumm kashaktɵ. kasrap [1994] v. dihuniñ (despertar); unɵ kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633] # kasrik. kasrarap [1981] v. laouenaat (alegrar) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar kasrak (laouen). kasrik [1974] ag. dihunet (despierto) [PIDB p. 2]. kasrɵp [1974] v. 1. serriñ (cerrar) [PIDB p. 2]; 2. stouvañ (tapar) [PIDB p. 2] & Ent-strizh. GOUNEZ. goleiñ an had gant douar (tapar las semillas con tierra) [SVNT]. kasuku [1974] ak. eontr (tío) [PIDB p. 2]. -katik [1975] (en amzer) morfem a verk an termen. betek (hasta); nampe lassietekatik kipelɵ ker kousket hor boa betek 7 eur (dormimos hasta las siete) [MOGU75 p. 4]. katɵ1 [1993] ak. (implijet war-lerc'h ur sifr) tra, traezenn (cosa, objeto) [EDCA p. 42]; pa katɵ (pagatɵ) daou dra, koublad (dos cosas, pareja) [PIDB p. 5, EDCA p. 42, LLTO p. 97]; pɵn katɵ tri zra (tres objetos) [PIDB p. 6]; pip katɵ pevar zra (cuatro objetos) [PIDB p. 6]; tratrɵ katɵ pemp tra (cinco objetos) [PIDB p. 8]. 2 katɵ [1954] ag. am. all (otro); katɵ truan atruar dont a ran er sizhun a zeu/ar sizhun all (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; katɵ kualɵm un devezh all (otro día) [LENAT p. 16]; metrap katɵ mai dirak (delante) [FOGU p. 203] || metrap katɵ mai, ger ha ger "dirak un hent all". s.i.o. pek. 3 katɵ [1975] adv. (dirak ur verb) adarre, ur wech all (otra vez)  HS. katɵkan; Yastaumai katɵ kɵtra amper (kɵtramper) diskenn a reomp da Silvia adarre (bajamos a Silvia otra vez) [MOGU75 p. 5]. katɵkan [1992] adv. 1. adarre, ur wech all (otra vez) [LENAT p. 16]; katɵken wañi uyu atrɵmupen adarre e teu ar c'houmoul (otra vez viene la nube) [LENAT p. 16]; kualap katɵken atrtrap yur warc'hoazh e teuin en-dro (mañana vengo otra vez) [LENAT p. 16]; 2. unan all (otro) [PSLI p. 299]  HS. katɵ3 || Ober a ra LENAT gant ar stumm katɵken. katɵken adv. s.o. katɵkan. katrɵp [1991] v.; GOUNEZ. tsin katrɵp (rak)tresañ an irvi (moldar) [SVNT]. katru [1975] ak. katrumera karr (carro) [MOGU75 p. 2, ESLG pp. 13, 14, TIPR p. 616]; katrumera kirri (carros) [MOGU75 p. 2]; katrupe nain kɵn din-me eo ar c'harr (el carro es mío) [MOGU75 p. 9]; katru atrshi en em gavet eo ar c'harr (llegó el carro) [TIPR p. 616] || Amprestadenn digant ar spagnoleg carro. Ober a ra MOGU gant ar skrivad carru. 1 katsik [1890] ak. KORF. I. (db. an dud) 1. troad (pie) [CAC p. 777, NRPA p. 121, FOGU p. 198, LMWI p. 429, PIDB p. 2, PSLI p. 29, LLTO p. 97, ATYAD pp. 206, 207, 211, LENAT p. 16]; katsikwan srɵtrɵn kɵn kachultɵka troc'het en deus e droad gant ar bal (se cortó el pie con la pala) [LENAT p. 16]; katsik tsutsik (katsitsutsik) askorn an troad (hueso del pie) [ATYAD p. 206, 211]; katsik pillisruk seul an troad (talón) [ATYAD p. 208, 212]; katsɵkwentɵ chouk an troad (dorso del pie) [ATYAD p. 204]; katsik tampal (katsitampal) sol-troad (planta del pie) [FOGU p. 206, LENAT p. 16]; katsikka uñip (catsic-ca-uñib) mont war droad (andar a pié) [DIEG p. 14]; 2. (db. an dud) ufern (tobillo) [ATYAD p. 208, 212, LENAT p. 16]; 3. (T) gar (pierna); katsik tɵntɵ glin (rodilla) [ATYAD pp. 206, 211]; katsik tsutsik skin ar c'har (espinilla, hueso de la pierna, pierna inferior) [PSLI pp. 28, 236]; II. (db. al loened) pav (pata) [FOGU p. 198]; kan katsik ur pav (una pata) [FOGU p. 198]; illin katsik pav labous (pata de pájaro) [FOGU pp. 203, 205]; mesrak katsik pavioù a-raok (patas delanteras) [ATYAD p. 204]; katsik wera nuik kɵn bras eo pav ar c'hi (la pata del [80]

perro es grande) [LENAT p. 16] || DOUAY a ra gant ar skrivad kadzigd gant un d dibenn diezhomm evel alies gantañ. Ober a ra FOGU gant ar stumm katchi; LLTO a ra gant ar skrivad kasich roet evel totoroek. LMWI a ro ar stummoù katsik ha kutse (koze); n'eo ket testeniekaet kutse pelloc'h e gwambiaeg met talvezout a ra kement ha dorn e nasaeg. Ur fazi a-berzh LMWI moarvat. # katsiksrampe, katsikunɵ. katsik2 [1992] (T) ag. lemm (afilado) [PSLI p. 331]  HS. trɵsr || N'eo ket testeniekaet pelloc'h. katsikunɵ [1974] ak. KORF. biz-troad (dedo del pie) [PIDB p. 2, PSLI p. 30]; s.i.o. tasikunɵ. katsisrampe (katsiksrampe) [2001] ak. KORF. arzell (corvas) [ATYAD p. 207, 212] || Ennañ an elfennoù katsik (troad) hag un elfenn all dianav, marteze *sran dirak an topikalizer -pe, nemet e vefe un distummadur eus srɵp (gar). katsɵp [1992] (T) v. frotañ (frotar) [PSLI p. 340]  HS. katsɵrɵp. katsɵsrɵp [1992] v. frotañ (frotar) [PSLI p. 340]  HS. (T) katsɵp. kau [1890] ak. I. 1. geot (hierba) [CAC p. 776, NRPA p. 120, LMWI p. 429, PIDB p. 2, PSLI p. 161, ORCO p. 628]; ulpe kauyu tsun emañ an naer er geot (la culebra está en la hierba) [MOGU75 p. 16, ESLG p. 28]; 2. GOUNEZ. (impl. gant ar verb kitap) kau kitap c'hwennat, dilouzaouiñ (desyerbar) [SVNT]; kauwan metrik kitɵntrap incha mɵ utrɵntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]; II. (T) 1. maezioù strouezhek (monte) [PSLI p. 149] & Tr. adv. kauyu war ar maez, er menezioù (en el monte); kauyu isimpi kɵn war ar maez ez eus c'hwen/er geot ez eus c'hwen (en el monte hay pulgas) [LENAT p. 7]; tsiklallipik kauyu wantrɵtan trouz a ra ar c'halvez er menezioù (el carpintero hace ruido en el monte) [LENAT p. 12]; tsimmera kauyu kualmapelɵ kɵn bevañ a ra al logod war ar maez (los ratones viven en el monte) [LENAT pp. 12, 50]; 2. (T) menez (montaña) [LENAT]; kaupe nu tsin puik kɵn linad bras a gaver er menezioù (en la montaña hay ortiga grande) [LENAT p. 15]; kaumera pillitik kɵn glas eo ar menezioù (las montañas son verdes) [LENAT p. 15]; 3. (T) kau atwall yar-ar-menezioù, evn yarheñvel e anv spesad Penelope montagnii (pava de monte, gallina de monte) [LENAT p. 22]; 4. (T) kau itsik gwenodenn (trocha) [PSLI p. 247] || Ober a ra CAC gant ar skrivad kantd. Boas eo DOUAY da ouzhpennañ al lizherennoù t, d pe dt e dibenn ar gerioù en un doare diezhomm. Ret eo lenn kan neuze. "N" kan(dt) a c'hall bezañ ur vi-koukoug evit un "u" kan/kau. Da notiñ e ra Violeta Long gant ur stumm souezhus kauatu evit kauyu e MOGU75, reizhet goude e ESLG. # kaukɵrɵishik, kaulusrɵ, kausrɵ, pɵñinkau kaukɵrɵishik [1994] ak. LOUZAW. gwez "ají" pe pimant, gwezennig eus ar c'hoadoù gleb hag uhel he anv spesad Drimys granadensis a gresk etre 1700 ha 3700 metrad uhelder hag a chaoker he delioù brout (palo de ají) [SREK p. 16] || Termen savet diwar an termenoù kau (menez), kɵrɵ (pimant) hag ishik (delienn). kauloma [1992] (T) ak. DOUAR. savanenn, pradenn c'heotek (pajonal, savana) [PSLI p. 150] || Termen ennañ an elfenn kau (geot) staget outañ an termen spagnolek loma (tuchenn). s.i.o. pupila. kaulusrɵ [2009] ak. dube (torcaza) Columba subvinacea; kaulusrɵpe trupuiwan map pasran debret eo bet ar fav gant an dube (la torcaza se comío el fríjol) [LENAT p. 15] || Diwar kau (menez) ha lusrɵ (koulm) = koulm ar menezioù. kaulli [1879] ak. kaullimera marc'h (caballo) [NPL p. 269, FOGU p. 203, PIDB p. 2, MOGU75 pp. 2, 8, ESLG p. 14, ORCO p. 627, LENAT p. 20]; nai kaulli ma marc'h (mi caballo) [LENAT p. 20]; kaulli kalus lêr kezeg (cuero de caballo) [PIDB p. 2]; kaulli pɵi kaoc'h kezeg (excremento de caballo) [PIDB p. 2]; kaulli lɵskɵh? ha staget az peus ar marc'h ? (¿Amarraste el caballo?) [LENAT p. 20]; kaulli trɵwan kutsan stlapet eo bet ar c'hoad gant ar marc'h (el caballo me botó la leña) [LENAT p. 20]; ñimpe kan kaulli penan prenet hoc'h eus-c'hwi ur [81]

marc'h (Uds compraron un caballo) [MOGU75 p. 8]; kaullimera kezeg (caballos) [MOGU75 p. 2, ESLG p. 14]; pir kaullimera lachap intrainchur emaon o vont da werzhañ pevar marc'h (voy a vender cuatro caballos) [LENAT p. 20]; kaullimera nu nu amtrun dont a ra ur bern kezeg (vienen muchos caballos) [LENAT p. 20]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; kaulli pala pasran el laez emañ ar marc'h (el caballo está arriba) [LENAT p. 20]; kaulli mai hent kezeg (camino de herradura) [PIDB p. 2]; Juan weshen kaullima pua pasrain kɵppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; kaullipe nɵka amtrun [evit atrun ?] kutsan dont a ra ar marc'h en ur stlepel e samm (el caballo viene botando la carga) [LENAT p. 20]; pɵlɵmmera kaulliwan tsatsan flemmañ a ra ar c'helien ar c'hezeg (las moscas pican los caballos) [LENAT p. 28]; kaulline Peru sɵrin kɵn chip kɵn lavaret a reer eo bet laeret ar marc'h gant Pêr (dicen que Pedro se robó el caballo) [ORCO p. 627] || Amprestadenn digant ar spagnoleg caballo (marc'h); ar stumm emdroet, fatadur ar b e-kreiz ar ger, a anata un amprest abred. Kerkent ha beajoù kentañ Koulm eo bet degaset ar c'hezeg da Amerika gant Europiz. Ober a ra NPL gant an adstumm totoroek kollo/kollu (treuzskrivet collo). LENAT a ra gant ar stumm kulli hep diftongenn ivez. kaumpu [2009] ak. menez (montaña); panpe kaumpu kualmapik kɵn er menezioù e vev ar c'harv (el venado vive en la montaña) [LENAT p. 12] || Amprest digant ar spagnoleg campo (maez, maezioù). kausrɵ [1890] ak. 1. menezioù, anv a roer d'an douaroù etre 2.800 m. ha 3.400 m. uhelder (bro ar Srekɵllikmisak) ma c'hounezer avaloù-douar, ognon hag oulhouk (hin yen ha gleb), live termek etre ar kurakyu hag ar kɵtrakyu (paramo) (montañas, nombre que se da a las tierras entre 2.800 y 3.400 metros de altura dónde se cultivan papa, cebolla ulluco, de clima frío y húmedo, piso térmico intermediario entre el kurakyu y el kɵtrakyu (páramo) [CAC pp. 777, 778, NRPA pp. 121, 122, SVNT, MWWK p. 6, EDCA p. 28]; kausrɵ (kanched) menez (montaña) [CAC p. 777, NRPA p. 121]; kausrɵ srulɵ kah kɵn n'eus ket tatoued er menezioù (en la montaña no hay armadillos) [LENAT p. 15]; kausrɵmai isukup trɵ lantrap yur mont a ran d'ar menezioù a soñjan enno da zegas koad (me voy pensando a la montaña a traer leña) [LENAT p. 15]; kallimpe kausrɵ wapɵk kɵn er menezioù e vev ar c'hornandon (en la montaña vive el duende) [LENAT p. 15]; 2. kausrɵ (keched) menez-tan (volcán) [CAC p. 778, NRPA p. 122]; || Ober a ra DOUAY e cAC hag NRPA gant ar stummoù kanched ha keched. Evel alies gantañ n'eus ket da deuler evezh ouzh an t, d pe dt ouzhpennet hep abeg e dibenn ar gerioù. Ar "ch" e-kreiz ar ger zo evit ar soniad gallek a noter "sh" e gwambiaeg. Ret eo lenn kanshe ha keshe neuze. Ur fazi e seblant an n kreiz bezañ evit u, n/u. Ar pezh a ro kaushe, tost a-walc'h d'an distagadur evit skouarn ur spagnoleger n'eo ket evit klevet ar soniadoù merket dre sr pe dre ɵ. Krediñ a ra deomp anavezout ar stumm kausrɵ. Savet eo an termen-mañ diwar an elfenn kau (geot, lec'hioù strouezhek) ha srɵ (termen lec'hiañ). s.i.o. kɵtrakyu, kurakyu. kausrɵelɵ [1991] ak. re/tud ar "c'hausrɵ", anv roet gant ar re zo o chom er c'huray d'ar re zo o chom uheloc'h, er c'hausrɵ (los del kausrɵ, nombre dado por los que viven en el kurayu a los que viven más arriba en el kausrɵ) [SVNT, EDCA p. 29] || Termen savet diwar anv al lec'h kausrɵ ouzhpennet outañ an dibenn lies -elɵ. s.i.o. wampisrɵelɵ. -keh [1985] morfem verb a dalvez da sevel goulennoù eil ha trede gour lies an amzer-vremañ pe amzer-dremenet tost (morfema verbal interrogativo de la segunda y tercera persona plural del presente y pasado reciente) I. (lec'hiet e dibenn ar verb) 1. (en eil gour lies) makeh? debrit ha rit ? (¿comen Uds?) [ESLG p. 26]; 2. (en trede gour lies) Puntrɵkeh? Aze emaint ? (¿Están?) [LENAT p. 45]; II. (war-lerc'h ar morfem nac'hañ -mɵ-/-mu- da sevel goulennoù er stumm nac'hañ) || s.i.o. h, kɵh, -kuh. [82]

kek [1973] ak. gwaz (marido) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 2, ESLG p. 5, PSLI p. 42, ORCO p. 628, LENAT p. 16]; (nai) kek kuaketan ma gwaz en deus skoet ganin (mi marido me pegó) [LENAT p. 16]; nai kek pulɵte larap wan selloù du (gwenn) a ra ma gwaz din (mi marido me mira ojiblanco = mi marido me mira bravo) [LENAT p. 17]; nai kek kualchap yan aet eo ma gwaz da labourat (mi marido se fue a trabajar) [LENAT p. 17]; inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628] || Marteze a-walc'h eo liammet, hag enebet mod pe vod, an termenoù kek ha pek (estren, disheñvel). kel [1890] ak. 1. GOUNEZ. koulourdrenn (mejicano/mexicano) [CAC p. 777, NRPA p. 121, PIDB p. 2, SREK pp. 9, 13, 14, 27, LENAT p. 17]; kelpe srɵnɵ kɵn kozh eo ar goulourdrenn (el mejicano está jecho) [LENAT p. 17]; ñipe kel makɵh ? debret hoc'h eus koulourdrenn ? (¿Usted comió mexicano?) [LENAT p. 17]; kel parɵ kɵtrap pasran emañ ar goulourdrenn o kouezhañ diwar ar blantenn (el mejicano se está cayendo - de la mata) [LENAT p. 17]; kel parɵ misran taolet (karget) he deus (ar blantenn) kalz a gouloudrenn (cargó - dar fruto mucho mejicano) [LENAT p. 17]; ñimpe kel map putran Debriñ a rit-c'hwi koulourdrenn (Ustedes comen mejicano) [LENAT p. 17]; kel mantrap o tebriñ koulourdrenn (comiendo mejicano) [LENAT p. 17]  HS. tur; 2. kel ɵskɵtik potiron (zapallo) [LENAT p. 17] || Termen treuzskrivet queld gant DOUAY e CAC ha NRPA, gant un d dibenn diabeg evel alies gant an aozer-mañ. # keltsi. keltsi [1991] ak. garenn ar goulourdrenn (guasca del mejicano) [SVNT]; mama keltsi (er c'hredennoù pobl) personeladur benel al lennoù, asambles gant he gwaz tata illimpi, ar personeladur gourel anezho (personificación femenina de las lagunas, junto a su esposo tata illimpi, la personificación masculina) [SVNT] || Termen savet diwar kel (koulourdrenn) ha tsi (geot hir sifelennek, lêrenn) kellu [1974] ak. 1. loa (cuchara) [PIDB p, 2, LENAT p. 18]; nu kɵllu loa-bod (cucharón) [LENAT p. 33]; killuwan purustru deus amañ din al loa (paseme la cuchara) [LENAT p. 46]; 2. tampal killu loa-bod graet e koad a dalvez da veskañ boued dourek (cagüinga, cucharrón de palo) [LENAT p. 48] || Ober a ra LENAT gant an adstummoù killo ha kɵllo. kemalsrɵp [1991] v.; pirɵ kemalsrɵp douarañ ar plant (aporque) [SVNT]. kemɵrɵp [1973] v. kemer (coger) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 2]; kemɵrɵpsrun darbet dezhañ tapout (casi cogió) [FOGU.Br p. 45]; kemɵrmɵta, pachipik kɵn na dapez ket anezhañ/anezhi, tomm eo (no lo coja, está caliente) [ORCO p. 626] # murkemɵrɵp, nukemɵrɵp. kental [1994] ger niv. seizh, 7 (siete, 7); kental warayupe er rannbennad 7 (en el capítulo 7) [NUPI pp. 64, 68]  HS. tratrɵpa || Ger o vont da get, prl. e vez graet gant ar ger spagnolek siete. kep [1974] v. gwiskañ (vestir) [PIDB p. 2]. Kepantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) tasmant, anv un droukspered (espanto) [SVNT] || Termen ennañ an elfenn panstik (droukspered). kepip [1981] v. 1. (impl. gant ar verb skoazell ip) mont/dont tre (entrar) [DIEG p. 28]; yauyu ɵrintsik kep yan deuet eo tre ar c'holibri emrodez en ti (la esmeralda entró a la casa) [LENAT p. 8]; kep itan deuet eo tre eo war-eeun (pasó derecho) [LENAT p. 17]; kep amɵ! deuit tre (¡Entre!) [LENAT p. 17]; kepan deuet int tre (entraron) [LENAT p. 17]; lɵlmera kep ampan deuet eo tre ar c'hwiled (entrarón los cucarrones) [LENAT p. 23]; waramera trauyu kep ampan deuet eo tre ar saout el liorzh (las vacas se entraron a la huerta) [LENAT p. 28]; 2. lakaat da zont tre, degas (traer); pi kerɵp war o tegas dour emaon (estoy entrando agua) [LENAT p. 39]  HS. lantrap || Termen savet diwar an elfenn kep (antre, mont e-barzh) hag ar verb ip (mont). Dizispleg eo stumm kerɵp LENAT, marteze ur vi-koukouk evit kepɵp, adstumm eus kepip ? kere ak. s.o. kɵrɵ. kesrup [1992] v. gwaskañ, stardañ (apretar, exprimir) [PSLI p. 359]. keta1 [1985] adv. war al leur (en el piso) [ESLG. p. 20]. [83]

-keta2 [1985] morfem lec'hiañ (en egor) ouzh (contra); panikketa ouzh ur sklotur (contra una barrera) [ESLG. p. 20]. ketik [1974] ak. prof (regalo) [PIDB p. 2]. ketɵp [1974] v. profañ, reiñ (regalar) [PIDB p. 2]; kana u ketɵtan profet en deus ur vleunienn din (me regaló una flor) [LENAT p. 14]; tsikpɵrɵpik kɵtɵtan gantañ eo bet profet ar c'hreion din (me regaló el lápiz) [LENAT p. 46] || Ober a ra LENAT gant ar wrizienn kɵt- e-lec'h keta-wechoù. ketrap v. s.o. kɵtrap. kiaintsikal [1985] ak. gwele (catre) [PSLI p. 81]; kuantrɵ urekmera kientsikalyu tsun emañ ar vugale glañv en o gwele (los niños enfermos están en la cama) [ESLG p. 18]  HS. (T) yatsikal || Diwar kip (kousket) ha tsikal (kalatrez, taolenn war 4 fost). Ober a ra ESLG gant ar stumm kientsikal. kichap v. s.o. kichip. kichip [1974] v. malañ (moler) [PIDB p. 2]; pura srutra intrɵ kichap kerzh ha degas ar maiz da vezañ malet (vaya traiga el maíz para moler) [LENAT p. 45] # kitsimakina, kitsusruk. kienamisrɵp [1981] v. dont war wel (aparecer) [DIEG p. 14] || Gant ar skrivad quiena-mirrʉb e ra DIEG. kientsikal ak. s.o. kiaintsikal. kiepasrik [1981] ag. ouzhpennet (añadido) [DIEG p. 14]  HS. nemarik. kiepasrɵp [1981] v. 1. divinout (adivinar) [DIEG p. 12]  HS. mɵrɵp; 2. ouzhpennañ (añadir) [DIEG pp. 14]  HS. nemarɵp || Ennañ an termen pasrɵp (gwiadiñ) moarvat. Ober a ra DIEG gant ar skrivad quiebarrɵb (kiebasrɵp), gant ur b kreiz evit merkañ an distagadur blotaet. kiepasrɵpik [1981] ak. diaweler, diouganer (adivinador) [DIEG p. 12]  HS. mɵrɵpik || Ober a ra DIEG gant ar skrivad quiebarrɵbig (kiebasrɵpik), gant ur b kreiz evit merkañ an distagadur. kietap [1981] v. 1. en em aveliñ (abanicar) [DIEG p. 11]; 2. nak kietap megin (fuelle) [DIEG p. 11]. kietik [1981] ak. avieler (abanico); nak kietik megin (fuelle) [DIEG p. 11]. kikip [1992] (T) v. dantañ, kregiñ (morder) [PSLI p. 268]  HS. tsachip. kikɵta [2009] ak. c'hoant kousket (sueño); kikɵta kintrap yur c'hoant kousket am eus, mont a ran da gousket (me dio sueño, me voy a dormir) [LENAT p. 17]. kikul [1974] ak. (db. al loened-korn) korn (cacho, cuerno) [PIDB p. 2, PSLI p. 261, LENAT p. 17]. -kil- enger s.o. -kɵl-. kilik (T) ag. & ak. s.o. kɵllik. kiliktsik [1992] (T) ak. maouez kozh (viejita) [PSLI p. 240] || Termen treuzkrivet ki'likchik gant PSLI, diwar killiktsik (killik/kɵllik + stumm bihanaat -tsik). kilka [1973] ak. 1. paper (papel) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 2, ESLG p. 5]; pa kilka daou damm paper (dos papeles) [FOGU.Br p. 45, ESLG p. 5]; 2. Dre ast. kaier (cuaderno) [LENAT p. 17]; kilkawan aship wantrainchur lenn a rin ar c'haier (voy a leer el cuaderno) [LENAT pp. 5, 18]; nai kilkayu pɵrur skrivañ a ran em c'haier (yo escribo en mi cuaderno) [LENAT pp. 12, 17]; Jusewai kilkape tapik kɵn brav eo kaier Jozeb (el cuaderno de Jose es bonito) [LENAT p. 18]  HS. kuadernu; 3. lizher (carta); ɵnɵpe kana kilkayu pɵrɵ wan skrivañ a ra-eñ ul lizher (él escribe una carta) [LENAT p. 14]; mɵkpe kana kilkayu puran skrivañ a ra an den ul lizher (el hombre escribe una carta) [LENAT p. 18]; mɵi kilkawan sruɵmtrɵ kas al lizher-mañ bremañ (llévame esta carta hoy) [LENAT p. 18] || Amprest digant ar c'hechuaeg killka (lizher, tresadenn, skrivad). kiltak [2009] (T) ak. KORF. 1. skoaz (hombro) [LENAT p. 17]; nasrik tsutsik kiltak kigenn daoubennek ar vrec'h (bíceps) [ATYAD p. 205]; 2. kiltak tampal plankenn-skoaz (omoplato) [LENAT p. 18] || Stumm totoroek evit kiltɵn. Ober a ra PSLI gant an adstumm iltak ivez. kiltɵn [1954] ak. KORF. skoaz (hombro) [FOGU pp. 202, 205, FOGU.Br p. 46, PIDB p. 2, ESLG p. 4, PSLI p. 18] || Ober a ra PIDB, FOGU.Br, ESLG ha PSLI gant ar stumm kiltun (distaget kildun). Termen savet diwar kil (marteze un emdroadur eus kual, brec'h) ha tɵn, mell. Ar stumm kiltun a hañval bezañ savet diwar tun (menez, kribenn, blein). Evit doare eo bet mesket [84]

tɵn ha tun; neuze, ma teu kil diwar kual (brec'h) e vefe diazezet an etimologiezh pe war mell ar vrec'h (kiltɵn) pe war blein ar vrec'h (kiltun). s.i.o. kiltak, kiltun. kiltun ak. s.o. kiltɵn. killu ak. s.o. kellu. kim [1879] ak. KORF. fri, moj (nariz, hocico) [NPL p. 269, CAC p. 777, NRPA p. 121, FOGU p. 202, LMWI pp. 428, 430, PIDB p. 3, ESLG p. 9, PSLI p. 5, LENAT p. 18]; (db. ar vugale) kim tsulak soubenn fri = mic'hieg (mocoso) [LENAT p. 18] || Reiñ a ra LMWI ur stumm totoroek kim hag ur stumm gwambiaek kind, diwar DOUAY e CAC pe NRPA moarvat gant un d dibenn na vez ket distaget, evel alies gant DOUAY # kimtsik. -kimik morfem s.o. -kɵmik. kimkina [2009] ak. LOEN. evn, eus ar genad Trochilus moarvat (serraja, ave del género Trochilus); kimkina atwall srukwan tsap maik kɵn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT pp. 5, 18]. kimtsik [1992] ak. friig (naricita) [PSLI p. 5, FACH p. 92] || Termen savet diwar kim (fri) hag ar ger bihanaat -tsik (-ig). FACH a ra gant kimtchik, troet gant nariz (fri), dre fazi. kinɵskachul [2009] ak. askell-groc'hen (murciélago) [LENAT p. 18]; anipe kinɵskachul pishipik kɵn sunañ gwad a ra an eskell-kroc'hen (el murciélago chupa sangre) [LENAT p. 3]; kinɵskachul yem pala yan diouzh noz e nij an eskell-kroc'hen (el murciélago vuela de noche) [LENAT p. 18]  HS. kɵllitsim || Diwar un elfenn kinɵs dianav ha kachul(l) pal ? kiñikua [1995] ak. GOUNEZ. kinoa, Chenopodium quinoa, seurt ed (quinoa) [LLTO p. 108] || Termen amprestet digant ar c'hechuaeg kinua. || Treuzskrivet kiñigua, diwar an distagadur, gant LLTO. kip [1974] v. kousket (dormir) [PIDB p. 3, PSLI p. 272]; ki! kousk ! (¡duerme!) [PSLI p. 226]; nai yau kintrap amkun deomp da gousket du-mañ/em zi (vamos a dormir en mi casa) [LENAT pp. 4, 18]; kikɵta kintrap yur c'hoant kousket am eus, mont a ran da gousket (me dio sueño, me voy a dormir) [LENAT p. 17]; nai ishukunɵ usmai kian chomet eo kousket daoubleget ma flac'hig (mi niña se durmió agachada) [LENAT p. 7]; nai mɵskai kian chomet eo kousket ma zad (mi papá se durmió) [LENAT p. 31]; kintran kousket a ri/reot (dormiras/dormiran) [LENAT pp. 18]; kin kɵn [t]sɵstɵ ra gouskot-holl (que duerman) [LENAT p. 18]; mauyem pachiktik kiar dec'h da noz em boa kousket tommik-tout (anoche dormí calientito) [LENAT p. 36]; pachiktik kip tsu kit da gousket tommik-tout (acuéstese bien calientito) [LENAT p. 35]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; unɵ kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]; nampe lassietekatik kipelɵ ker kousket hor boa betek 7 eur (dormimos hasta las siete) [MOGU75 p. 4] & nampe lassietekatik kier [ESLG p. 17] || kintran troet gt dormiré (kousket a rin) e LENAT, dre fazi moarvat. # kiaintsikal, kiptsik, kiptsiktsilɵ, pekyaukip. kiptsik [1890] ak. LOUZAW. Seurt gwez dourek ar c'hef anezho, moarvat Heliocarpus americanus popayanensis (palo bobo) [CAC p. 777, NRPA p. 121, SREK p. 16] || Anv savet diwar kip (kousket) ha tsik (bazh, kef). DOUAY e CAC hag NRPA a ra gant ar skrivad kizchit evit un distagadur kitschik moarvat rak alies eo ret lenn k an t dibenn gant DOUAY (s.i.o. ar skrivad purazuzit evit pura tsutsik gant an hevelep aozer). Troet eo kizchit gant madera (koad) gant DOUAY, dre fazi; moarvat eo bet roet anv ar plant gant an titourer ha komprenet eo bet evel an termen evit ar c'hoad dre-vras. # kiptsiktsilɵ. kiptsiktsilɵ [1991] ak. LOUZAW. bod kouskus, plant n'eus ket bet gallet resisaat o anv spesad (palo dormidero, planta sin identificar) [SVNT] || Termen savet diwar an el elfennoù kip (kousket), tsik (bazh, kef) ha tsilɵ (plant bividik). kirik (T) ak. s.o. kɵrik. kiship [1974] v. gouelañ (llorar) [PIDB p. 3]; unɵpe parɵ kiship pasran emañ ar bugel o ouelañ dourek (el niño está llorando mucho) [LENAT p. 51] # kisimpi. [85]

kishimpur ak. s.o. kɵshɵmpur. kishwera [2009] ak. kishweramera seurt preñv pe viskoulenn n'eo ket bet posupl resisaat o anv spesad (munchiro, gusano) [LENAT p. 20]; kishweramera ishikwan patiship kɵn debriñ a ra ar biskoul an delioù betek echuiñ ganto (los munchiros comen las hojas hasta acabarlas) [LENAT p. 20]; mɵsrik kishwera puik kɵn preñved zo war ar raden (los helechos tienen munchiros) [LENAT p. 20] || Marteze diwar an elfennoù kushi (preñv) ha wera (ki) ? kisimpi [1973] ak. kisimpimera daeraouenn (lágrima)  HS. kappi; kisimpimera daeroù (lagrimas) [FOGU p. 200] || Diwar ur wrizienn kiship gouelañ hag an termen pi (dour) = dour ouel. # kiship. kitak [2009] ag. moal (pelado); nu tunape kitak kɵn moal eo ar menez bras (la loma grande está pelada) [LENAT p. 49]  HS. kusak. kitap [1994] v. 1. (dre vras) tennañ, diframmañ (arrancar) [ORCO p. 628]; 2. GOUNEZ. (impl. gant kau) kau kitap c'hwennat, dilouzaouiñ (desyerbar) [SVNT]; kauwan metrik kitɵntrap incha mɵ utrɵntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]. kitɵ [1992] (T) ak. KORF. stomog, kof (abdomen) [PSLI pp. 16, 264, ATYAD p. 205, LENAT p. 20]; kitɵ wasr diabarzh ar stomog (stomog enebet ouzh kof) (estómago interior) [PSLI p. 238]; lalɵpe kɵtɵ kɵtrɵ mapuraik tru talvezout a ra al lalɵ evit stourm a-enep d'an droug stomog (el paño sirve para el dolor de estómago) [LENAT p. 22]  HS. kitɵwasr, patsɵ, tsuk || Ober a ra LENAT gant an adstumm kɵtɵ ivez. kitɵwasr [1992] (T) ak. KORF. 1. stomog (enebet ouzh kof) (estómago) [PSLI p. 238]; 2. Dre ast. kof (barriga) [ATYAD p. 205, 211]  HS. kitɵ, patsɵ, tsuk || Diwar kitɵ (kof, stomog) ha wasr (sac'h, nep tra da bakañ udb. all). kitrap v. s.o. kutrap. kitratrup v. kɵtratrup. kitrɵk ak. s.o. kɵtrak. kitsimakina [1974] ak. meilh (molino) [PIDB p. 3] || Termen savet diwar kichip (malañ) ha makina (mekanik), amprest diwar ar spagnoleg máquina = mekanik malañ. # kichip kitsɵpura [1991] ak. LOUZAW. spesad plant damheñvel ouzh ar maiz n'eus ket bet gallet resisaat pehini hag a gresk war an torgennoù (planta sin identificar, parecida al maíz que crece sobre las lomas) [SVNT] || Termen ennañ an elfenn pura (maiz). kitsusruk [1974] ak. maen-maler (piedra de moler) [PIDB p. 3] || Termen savet diwar kichip (malañ) ha sruk (maen) # kichip. -kɵ morfem verb s.o. -kɵh. kɵ [1890] ak. 1. gouel (fiesta) [LENAT p. 18]; kɵmai amkun deomp d'ar gouel (vamos a la fiesta) [LENAT p. 25]; 2. dañs (baile) [CAC p. 774, NRPA p. 118] || Termen da dostaat ouzh an nasaeg ku'h (dañs). N'eo ket asur ar stêr dañs roet gant DOUAY, gallet en dije kemer ur ger nasaek evit unan gwambiaek evel ma c'hoarvez alies gantañ. Gwambiaiz a ra gant an amprest spagnolek pailap evit dañsal. Gwirheñvel a-walc'h eo bet amprestet ar ger gant Totoroiz digant an nasaeg. kɵchik [1981] ag. trenk, put (agrio) [DIEG p. 12]; s.o. kɵchikik. kɵchikik [1974] ag. trenk, put (agrio) [PIDB p. 2]; s.o. kɵchik. kɵchi(n) ag. s.o. kachi. -kɵh [1985] morfem verb a dalvez da sevel goulennoù; s.o. -kuh. kɵl1 ag. s.o. kɵlik. -kɵl-2 [1975] enger kreñvaat an anv-gwan. tre, kenañ (muy) [ESLG p. 19]; Perupe tsalkɵlik kɵn tevtre eo Pêr (Pero es muy gordo) [MOGU75 p. 7]; kusreyau nukilik kɵn bras-bras eo ar skol (la escuela es [muy] grande) [LENAT p. 10]; ñui tsukul nukilik kɵn bras-tre eo e ivin (su uña es grandota) [LENAT p. 51] || Ober a ra LENAT gant ar stumm totoroek kontammet -kil. Ar morfem kreñvaat-mañ ne seblant ket bezañ gwall broduus er yezh ken; n'eo testeniekaet er c'horpus nemet e daou anv-gwan tsal (tev) ha nu (bras). Dreist-holl e vez implijet gant an [86]

anv-gwan nu. kɵlap [1975] v. sec'hañ (secar); kamisa sɵkuaik tsik palasrɵ (tsipalasrɵ) kɵla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p. 17]; kamisa kɵlap mekan emañ o roched o sec'hañ (la camisa está secándose) [ESLG p. 28]  HS. mullap || Techet eo p dibenn kɵlap da fatañ dirak stummoù mekap. kɵlap mekan > kɵla mekan. Kɵlichaku [1991] lec'h. Santander de Quillichao [SVNT] || Ober a ra SVNT gant ar skivad kɵlichako. Anv ur gumun eo Santander de Quillichao. Hervez an hengoun gwambiaat e oa Kɵlichaku bevenn norzh ar vro v-Misak. Termen savet diwar an elfennoù kɵlllik (kozh) moarvat ha chak(u) (lec'h plaen), tyesteniekaet mat el lec'hanvadurezh. kɵlik ag. s.o. kɵllik. kɵlɵktik [1992] (T) ag. moan (delgado) [PSLI p. 327]. kɵlsraik [1981] ak. pilhoù (andrajo) [DIEG p. 14] || Termen savet diwar ar wrizienn kɵlsr- (terriñ, lakaat a-dammoù) # kɵlsraintik, kɵlsrɵp. kɵlsraintik [1981] ak. pilhoù (andrajo) [DIEG p. 14] || Treuzskrivet kɵlsraindik (cʉlrraindig) gant DIEG, diouzh an distagadur# s.o. kɵlsraik. kɵlsrɵp [1974] v. terriñ, faoutañ (romper, hender) [PIDB p. 2, PSLI p. 345]  HS. puship || Ober a ra PSLI gant an adstumm totoroek kutrɵp # s.o. kɵlsraik. kɵll ag. s.o. kɵllik. kɵlli ag. s.o. kɵllik. kɵllik1 [1954] ag. I. stn (er stumm kɵll, kɵl(l)ik, kɵlli pe kɵllɵ(k)) kozh (viejo) [PIDB p. 2, MOGU75 p. 6, PSLI p. 47, EDCA p. 17, PSLI p. 339, LENAT p. 18]; kɵll ya ti kozh (casa vieja) [PIDB p. 2]; kɵll ishuk (kɵllishuk) kozhiadez (anciana) [PIDB p. 3] & kɵlli ishuk [PSLI p. 240]; ishuk kɵlik maouez kozh (mujer vieja) [LMWI p. 429]; nu istur kilik kozh talek (viejo frentón) [LENAT p. 7]; II. doar. 1. (en unander) mɵkpe kɵlik kɵn kozh eo an den (el hombre es viejo [ESLG p. 18]; & (T) kililik; nai mɵskai kililik kɵn kozh eo ma zad (mi papá está viejito) [LENAT p. 18]; 2. (el liester) kɵlelɵ [MOGU75 p. 6]; nampe kɵlelɵ ker ni zo kozh (nosotros somos viejos) [MOGU75 p. 5] || Kilik e PSLI ha LENAT, stummoù totoroek, killik e LMWI ha kɵllik (kɵllishuk) e PIDB hag EDCA. # Isikkɵllimisak, kɵllimik, kɵllimisak, kɵllitsim, Kɵsrɵkɵllik, Kɵsrɵkɵllimisak, Srekɵllik, Srekɵllimisak, tatakɵllimisak. kɵllik2 [1992] ak. 1. (db. an dud) den kozh, paotr pe blac'h (anciano, anciana) [DIEG p. 14]; 2. LOEN. peroked (loro) [PSLI p. 131] || Termen a dalvez kozhig, lesanv roet d'ar perokidi. # Kɵsrɵkɵllik kɵllimik [1974] ak. kozhiad (anciano) [PIDB p. 2]. kɵllimisak [1974] ak. 1. (er c'hredennoù pobl) Anv roet da bersoneladur meur a spered (en las creencias guambianas, nombre que se da a las personificació, de varios espiritu) [SREK p. 12]; 2. trueno [PIDB p. 2] || Termen savet diwar an elfenn kɵllik (kozh) ha misak (den, tud) = an dud-kozh. s.i.o Isikkɵllimisak, Kɵsrɵkɵllimisak, Srekɵllimisak. kɵllitsim [1992] ak. LOEN. askell-groc'hen (murciélago) [PSLI p. 103]  HS. kinɵskachul || Lesanv savet diwar kɵllik (kozh) ha tsim (razh). kɵllu ak. s.o. kellu. -kɵmik [1981] morfem enebiñ a dalvez da sevel anvioù-gwan hag a glot gant ar rakger di(s)- e brezhoneg. Emdreiñ a ra a-wechoù e stummoù evel -kimik pe -chimik hervez an elfennoù zo dirazañ. lentik kɵmik strizh, n'eo ket ledan (no es ancho, angosto) [DIEG p. 14] || Stumm eus ar verb kɵp : kɵ- + m(ɵ) (morfem nac'hañ) + -ik (merk an anvioù-gwan doareet pe ar pennanvaat) # murkɵmik, tapkɵmik, waminchimik. kɵmɵ stumm verb. s.o. kɵp. kɵnap [1974] v. touchañ (tocar) [PIDB p. 3, ESLG p. 8]. kɵnchapik ak. s.o. kɵsapik. kɵntsapik ak. s.o. kɵsapik. [87]

kɵntsɵ [1954] ak. 1. butun (tabaco) [FOGU pp. 203, 205, PSLI p. 165]; 2. sigaretenn (cigarrillo) [PIDB p. 3] || Ober a ra aozer FOGU gant an adstumm kantsɵ. # kɵntsɵpiti, nɵtrɵkɵntsɵ kɵntsɵpiti [1974] ak. beched (colilla de cigarillo) [PIDB p. 3] || Termen savet diwar an elfennoù kɵntsɵ (sigaretenn) ha piti (tamm). kɵp [1954] v. I. bezañ (ser) [ORCO pp. 623, 625, TIPR pp. 608, 611]; A. er stumm kadarnaat 1. (impl. e-unan) pura ɵskɵtik kɵn melen eo ar maíz (el maíz es amarillo) [LENAT p. 8]; ɵskɵ u nai kɵn din-me eo ar vleunienn velen (la flor amarilla es mía) [LENAT p. 8]; Chinɵ kɵn Petra eo ? (¿Qué es?) [LENAT p. 6]; pɵsr kɵn an heol eo (es el sol) [FOGU.Br p. 47]; trik kɵn ur genoù eo (es una boca) [FOGU.Br p.45]; ɵ ishuk parɵ maitik kɵn koantik-tre eo ar vaouez-se (esa mujer es muy bonita) [LENAT p. 7]; ɵ kapmerape parɵ tapik kɵn koantik-tout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; tsimmera kauyu kualmapelɵ kɵn bevañ a ra al logod war ar maez (los ratones viven en el monte) [LENAT p. 12]; maipe yapsrɵ kɵn lɵtsik kɵn hir ha teñval eo an hent-mañ (ese camino es largo y oscuro) [LENAT p. 25]; parɵ kɵtan naon am eus (tengo hambre) [ORCO p. 625]; pachi kɵtan tomm eo anezhi, tomm eo din (está haciendo calor) [FOGU p. 201]; kɵtrak kɵtan riv am eus (tengo frío) [LENAT p. 20]; pɵ kɵtan diegi am eus (tengo pereza) [LENAT p. 43]; kasrak kɵtan laouen on (levenez zo evidon) (estoy alegre/hay para mi alegría) [TIPR p. 615]; yawimpi parɵ maik kɵtan mat-kenañ eo ar c'hig dluzhed (la carne de trucha es deliciosa) [LENAT p. 11]; kɵshɵmpurwan kirik kɵtan aon am eus rak ar ganevedenn (me da miedo el arco) [LENAT p. 19]; pipe parɵ maitik kɵtan blazet-mat eo an dour (el agua está sabrosa) [LENAT p. 39]; na isruk kur ur vaouez on-me (yo soy mujer) [ORCO p. 624]; nape kur me zo ac'hanon (yo soy) [LENAT p. 32]; mish kuiktrɵ ar c'hazh eo zo kaoz (ha sido el gato) [TIPR p. 616]; na asha kur, ɵ mɵkpe kaik kuik fall eo an dense, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; kuik kɵn bet eo (ha sido) [ESLG p. 11]; marik kualɵm pupikpe Juan kuik kɵn Yann eo a oa degouezhet dec'h (era Juan el que llegó ayer) [ORCO p. 631]; kɵppe o vezañ (siendo) [ESLG p. 10]; Juan weshen kaullima pua pasrain kɵppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; Chela kɵppentɵ Chela eo bet moarvat/sur a-walc'h eo bet Chela (ha de ser Chela) [TIPR p. 617]; chap patsɵkaik kɵpene intrur pa'm eus echu, mont a ran kuit (como ya acabé, me voy) [ORCO p. 633]; yaupe nu wain kuinkucha penɵntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636]; 2. (impl. da verb skoazell) nampe Yastaumai ampɵp ker ni a ya da Silvia (nosotros vamos a Silvia) [TIPR p. 607]; Juse atrup kuik inchentɵ atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628]; nape mupa wamian ker? gant piv e komzin ? (¿Con quién voy a hablar?) [LENAT p. 54]; na asha kur, ɵ mɵkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; intsap kɵtan lakaat a ra ac'hanon da c'hoazhin (me da risa) [LENAT p. 6]; kaulline Peru sɵrin kɵn chip kɵn lavaret a reer eo bet laeret ar marc'h gant Pêr (dicen que Pedro se robó el caballo) [ORCO p. 627]; wetɵkɵntrap lulen kɵntrun dav e vo din redek evit adtapout anezhañ (tendré que correr para alcanzarlo) [ORCO p. 633]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik kɵn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634]; 3. (impl. gant kɵpelɵ dirazañ) Juanambusrɵ warapuras kan tultɵ tɵkar kɵpelɵ ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; 4. (impl. gant puik pe pɵik dirazañ) bezañ eus udb., kaout; ani pɵik kur gwad am eus (tengo sangre) [LENAT p. 3]; kaupe nu tsin puik kɵn lined bras a gaver er menezioù (en la montaña hay ortiga grande) [LENAT p. 15]; kɵrɵ puik kur pimant am eus (tengo ají) [LENAT p. 19]; nape puik kur me am eus (yo tengo) [LENAT p. 32]. B. er stumm nac'h. [88]

1. (impl. gant kah pe kaik dirazañ) na vezañ eus udb.; kausrɵ srulɵ kah kɵn n'eus ket tatoued er menezioù (en la montaña no hay armadillos) [LENAT p. 15]; Kufrepipe yawimpi kaik kɵn N'eus ket a zluzhed er stêr Cofre (el río Cofre no tiene truchas) [LENAT p. 11]; mɵimpe wasrɵ kah kɵn bremañ n'eus ket falchuned ken (ahora no hay gavilanes) [LENAT p. 30]; 2. (impl. gant ar morfem nac'h -mɵ-) yape namuin kɵmɵn n'eo ket deomp an ti (la casa no es nuestra) [MOGU75 p. 9]; naipe lata kɵmɵn ma hini n'eo ket heñvel (el mío no es igual) [ESLG p. 22]; ashan kɵmɵn na n'eo ket evel-se (ni es así) [LENAT p. 6]; werape pesrɵk kɵmɵn n'eo ket droug ar c'hi (el perro no es bravo) [LENAT p. 29]; ɵilɵpe kɵmɵn int n'int ket (ellos no son) [LENAT p. 29]; nai nunekpe tapik kɵmɵn n'emañ ket mat an traoù gant ma breur (mi hermano no está bien) [LENAT p. 33]; kɵmur n'on ket (no soy) [LENAT p. 18]; nape mentra tsalik kɵmur Flapio lata kɵmɵ me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6]; pishkua turwan penɵ kumukɵi na ziskarit ket an hed-gwesped (no tumben el puro (nido) de avispas) [LENAT p. 43]; II. (er stumm lata kɵmɵ, evit sevel derezioù izeloc'h hag uheloc'h an anv-gwan) 1. elfenn a dalvez da sevel derez uheloc'h an anv-gwan. nai yape mas nuik kɵn ñui lata kɵmɵ brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; 2. elfenn a dalvez da sevel derez izeloc'h an anv-gwan nape mentra tsalik kɵmur Flapio lata kɵmɵ me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6] # -kɵmik, kɵrikɵp, munchikɵp kɵrapik [1974] ag. brout (picante) [PIDB p. 3, ESLG p. 4]  HS. pesrɵk || Termen savet diwar kɵrɵ (pimant) hag an dibenn -pik. kɵrik [1981] ak. aon (miedo) [DIEG p. 39]; kɵshɵmpurwan kirik kɵtan aon am eus rak ar ganevedenn (me da miedo el arco) [LENAT p. 19] || Ober a ra LENAT gant an adstumm totoroek kirik. kɵrikik [1974] ag. gouez, rust (arisco) [PIDB p. 3]. kɵrikɵp [1992] v. kaout aon (temer) [PSLI p. 358] || Termen savet diwar an elfennoù kɵrik (aon) ha kɵp (bezañ) = bezañ gant aon. kɵrɵ [1954] ak. LOUZAW. pimant (ají) [FOGU pp. 194, 202, PIDB p. 3, DIEG p. 13, PSLI p. 171, LENAT p. 18]; kɵrɵ ñantrap amkun deomp da c'houlenn pimant (vamos a pedir ají) [LENAT p. 19]; kɵrɵpe parɵ pesrik kɵn brout-kenañ eo ar pimant (el ají está muy bravo) [LENAT p. 19]; ye kɵrɵpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant ha holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 19]; yewan kɵrɵpa makun trepa debromp avaloùdouar gant pimant hag holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 26]; pulkus kara kɵrɵpa makun debromp kig razh-doñv grilhet gant pimant (comamos cuy asado con ají); kɵrɵ puik kur pimant am eus (tengo ají) [LENAT p. 19] || FOGU a rae gant ar stumm keré # kɵrapik, kaukɵrɵishik, kɵrikik, ɵshkɵkɵrɵ. kɵrɵsrɵp [1993] ak kuzul (consejo) [EDCA p. 15]. kɵs ak. s.o. kɵtsɵ. kɵsapik [1954] ak. kɵsapimera steredenn (estrella) [LMWI p. 429, PIDB p. 3, DIEG p. 29, SVNT, PSLI p. 66]; kɵsapimera stered (estrellas) [PIDB p. 3]  HS. tsɵl; kuallchai kaptsalɵ aship pasran kɵnchapik anv ur steredenn, ar steredenn a zigor hag a serr e lagad/a vlink (nombre de una estrella, la estrella que tiene cerrado el ojo y que lo abre/que parpadea) [SVNT] || Ober a ra PSLI gant an adstumm kɵnchapik. DIEG hag SVNT a-wechoù a ra gant kɵntsapik (cɵndzabig); PIDB a ro kɵsabik, kɵsabimera gant b diabarzh blotaet, evel e DIEG, diouzh an distagadur. Hiziv e hañval Gwambiaiz ober gant an termen-mañ evit envel ar stered tra ma reer gant tsɵl e totoroeg. Testeniekaet eo ar ger tsɵl e gwambiaeg ivez en XIXvet kantved, gant ar ster planedenn avat. # nakkɵsapik. kɵshak [1994] ak. LOUZAW. 1. anv ur seurt gwez eus ar c'hoadoù gleb a implijer ar prenn anezhañ evit sevel ostilhoù bihan evel loaioù-koad pe sifoc'helloù (tipo de árbol del bosque húmedo, se usa su madera para hacer herramientas como cucharas de palo) [SREK p. 16]; 2. kɵtrak kɵshak seurt gwez n'eus ket bet gallet termeniñ o anv spesad (tipo de árbol, sin identificar) [89]

[SREK p. 9]. kɵshɵmpɵr ak. s.o. kɵshɵmpur. kɵshɵmpur [1992] (T) ak. gwareg(-ar-glav), kanevedenn (arco, arco iris) [PSLI p. 71, LENAT p. 19]; kɵshɵmpur pikapyu wepian dont a ra ar ganevedenn er-maez eus ar poull-dour (el arco sale del ojo de agua) [LENAT p. 15]; kishimpurpe tsurɵtik kɵn liesliv eo ar ganevedenn (el arco tiene muchos colores) [LENAT p. 19]; kishimpurwan kirik kɵtan aon am eus rak ar ganevedenn (me da miedo el arco) [LENAT p. 19] || Ober a ra LENAT gant an adstum kishimpur a-wechoù ha PSLI gant kɵshɵmpɵr # kɵshɵmpɵtɵ kɵshɵmpɵtɵ [1954] ak. kanevedenn (arco iris) [FOGU p. 200, PIDB p. 3, DIEG p. 15, PSLI p. 71] || Diwar an elfenn amsklaer kɵshɵ ha pɵtɵ (kelc'h), nemet e vefe diwar kɵsrɵ, s.o. ar ger-mañ. Ober a ra FOGU gant kəšimpətə a c'hallfe bezañ ker buan all evit kɵsrimptɵtɵ rak an aozer ne ziforc'h ket etre sh ha sr. DIEG a ra-eñ gant kɵshɵmbɵtɵ (cɵshɵmbɵtɵ) hervez an distagadur. Savet eo an termen-mañ diwar un tem k-sh+m epentetek (+ pɵtɵ). Ma n'eo ket an /m/ dibenn ur gensonenn epentetek dirak /p/ a gaver ingal e gwambiaeg, marteze e c'hallfer tostaat ar ger-mañ ouzh an termenoù arawak kumesa/komesa e kogi ha damana savet war un tem k-s-m. s.i.o. kɵshɵmpur, kɵsrɵmpɵtɵ. kɵsɵrap [1981] ak. anken (ansias) [DIEG p. 14]  HS. nuñikɵp. kɵsraip [1981] v. diskenn, digreskiñ (abaratar) [DIEG p. 11]. kɵsrɵ [1974] ak. 1. uheldirioù (páramo) [PIDB p. 3, SVNT, LENAT p. 19]; 2. kɵsrɵ perɵpik anv un evn (paletón, especie de pájaro) [LENAT p. 19]; kɵsrɵ perɵpikwan itsur kuamɵn skoet em eus gant evn an uheldirioù ha n'eo ket marvet (le pegué al paletón y no murió) [LENAT p. 20]; 3. kɵsrɵ pusruk kozhiad (ancianito, canoso) [LENAT p. 20]  HS. Kal2, kɵsrɵk pusrik. 4. (er c'hredennoù pobl) kɵsrɵ usri pusrik "blev mamm an uheldirioù", en em zistag eus ar Pishimisak, anv benel personeladur ar paramo (pelos de la madre del páramo que se desprenden del Pishimisak, nombre feminino de la personificación del páramo) [SVNT]. 5. ailhenn, barrad stank a c'hlav tanav, padus gant avel greñv ha yen o tont eus an uheldirioù (caída del páramo, llovizna persistente acompañada de temperaturas muy bajas, viento helado y fuerte y gran humedad) [SVNT] # Kɵsrɵkɵllik, Kɵsrɵkɵllimisak, kɵsrɵmpɵtɵ, kɵsrɵsre, usrɵkɵsrɵ, yalɵkɵsrɵ. kɵsrɵk [1991] ak. 1. seurt lid pareañ, ger a dalvez emañ ennañ an holl livioù (remedio ritual, palabra que significa que contiene todos los colores) [SVNT]; 2. Kɵsrɵk pusrik (er c'hredennoù pobl) droukspered a vev war ar maez hag a zegas kleñvedoù. Mab eo d'ar ganevedenn ha stumm ur vlevenn zo gantañ; blev ar Sierpi eo ar Kɵsrɵk pusrik (espíritud maligno que vive en el campo y trae enfermedades; es hijo del arco iris y tiene forma de pelo, son los pelos que se desprenden del Sierpi) [SVNT]  HS. Kal2. s.i.o kɵsrɵ (pusruk). Kɵsrɵkɵllik [1994] ak. (er c'hredennoù pobl) personeladur spered luc'hedenn an douaroù yen, an uheldirioù (espíritu del rayo del páramo); enebour d'ar Srekɵllik (luc'hedenn an douaroù tomm) (personificación del espíritu del rayo del páramo; es enemigo del Srekɵllik que vive en tierra caliente) [SREK p. 26] || Termen savet diwar an elfennoù kɵsrɵ (uheldirioù) ha kɵllik (den kozh). # Kɵsrɵkɵllimisak. Kɵsrɵkɵllikmisak anv divoutin s.o. Kɵsrɵkɵllimisak. Kɵsrɵkɵllimisak [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) personeladur spered barradoù-glav an uheldirioù a zeu eus ar reter, yaouankoc'h eget e enebour a zeu eus ar c'hornôg, ar Srekɵllimisak. Ambrouget eo eo ar C'hɵsrɵkɵllimisak gant an Tumbe (avel ar paramo) hag a zo sikouret gant an Isikkɵllimisak, spered an avel (en las creencias guambianas, personificación del espíritu de las lluvias del páramo que provienen del este; un espíritu más joven que su enemigo el Srekɵllimisak. El Kɵsrɵkɵllimisak va acompañado de Tumbe, el viento del páramo ayudado con el Isikkɵllimisak, el espiritu del viento) [SVNT, MWWK pp. 6, 7, SREK p. 22] || Termen savet diwar an elfennoù kɵsrɵ (uheldirioù), kɵllik (kozh) ha misak (den). Ober a ra SREK gant ar stumm etimologeloc'h Kɵsrɵkɵllimisak. s.i.o. [90]

Srekɵllimisak. kɵsrɵmpɵtɵ [1991] ak. kanevedenn (arco iris) [SVNT, EDCA pp. 10, 13, 16, SREK p. 19]; kɵsrɵmpɵtɵ pishi kanevedenn yen a ziougan amzer vrav pe rev (arco iris frío, arco iris que señala el verano o heladas futuras) [SVNT] || Termen a adkaver dindan ar stummoù kɵshɵmpɵtɵ, kɵshimpɵtɵ, kɵshɵmpur ha kishimpur. Seblantout a ra an termen bezañ savet diwar an termenoù kɵsrɵ (páramo, uhedirioù) ha pɵtɵ (kelc'h), gant un m epentetek a c'hoarvez ingal etre un termen a echu gant ur vogalenn hag unan all a grog gant p. Ur roll pouezus-bras e c'hoari ar ganevedenn e kredennoù Gwambiaiz. Kredet e vez e ra al liamm ar ganevedenn etre ar c'houlzadoù-amzer, ur pont eo, sellet e vez outañ evel liamm pe mell an Istor (neudenn an Istor e spered ar c'hornôg). Arouez kendalc'h ar vuhez eo ar ganevedenn. Krediñ a reer eo ar c'hɵsrɵmpɵtɵ, gouriz ar c'hallim (kornnandon) ivez. # Kɵsrɵmpɵtɵpantsik Kɵsrɵmpɵtɵpantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) anv spered ar ganevedenn (nombre del espíritu del arco iris) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù kɵsrɵmpɵtɵ (kanevedenn) ha pantsik (droukspered). kɵsrɵsre [1991] ak. glav ar paramo, an uheldirioù (lluvia del páramo) [SVNT]. kɵtɵ ak. s.o. kitɵ. *kɵtɵp (T) v. s.o. ketɵp. kɵtch ak. s.o. kɵtsɵ. kɵtrak [1994] ak. I. 1. riv, yenijenn (frío); kɵtrak kɵtan riv am eus (siento frío) [LENAT p. 20]; namun kɵtrak kɵtan yen eo anezhi (yenijenn zo evidomp) (está haciendo frío/hay para nosotros frío) [TIPR p. 615]; 2. kɵtrak kɵshak seurt gwez n'eus ket bet gallet termeniñ o anv spesad (tipo de árbol, sin identificar) [SREK p. 9]; II. Dre ast. (T) poan (dolor); nai masr kɵtrɵk kɵtan poan a ra din ma c'halon (mi corazón me duele) [LENAT p. 27]; pusruk parɵ kɵtrɵk kɵtan (kitrɵkitan) poan benn am eus, kalz (tengo mucho dolor de cabeza) [LENAT p. 46]; lalɵpe kɵtɵ kɵtrɵ mapuraik tru talvezout a ra al lalɵ evit stourm a-enep d'an droug stomog (el paño sirve para el dolor de estómago) [LENAT p. 22] # kɵtrakmera, kɵtraksrɵ, kɵtrakyu. kɵtrakmera [1992] ak. paramo, anv a roer d'an douaroù etre 3.400 ha 3.800 m. uhelder (nombre dado a las tierras entre 3.400 y 3.800 m. de altitud, páramo) [MWWK pp. 4-9, 20-22, 33]  HS. kɵtraksrɵ, kɵtrakyu || Termen savet diwar ar ger kɵtrak (yenijenn) hag ar morfem lies mera. kɵtrasrɵ [1994] ak. paramo, anv a roer da zouaroù ar paramo (páramo) [SREK p. 24]  HS. kɵtrakmera, kɵtrakyu || Termen savet diwar ar ger kɵtrak (yenijenn) hag ar morfem lec'hiañ -srɵ. kɵtrakyu [1991] ak. DOUAR. uhelgompezenn ar paramo48, live termek uhelañ en Andoù ma kaver kribenn ar menezioù hag al lennoù (sabana del páramo) [SVNT, EDCA p. 28]  HS. kɵtrakmera, kɵtraksrɵ || Termen savet diwar ar ger kɵtrak (yenijenn) hag ar morfem lec'hiañ -yu. s.i.o. kausrɵ, kurakyu. kɵtrap [2009] (T) v. kouezhañ (caer); kel parɵ kɵtrap pasran emañ ar goulourdrenn o kouezhañ diwar ar blantenn (el mejicano se está cayendo de la mata) [LENAT p. 17]  HS. peñip; kɵtrɵp marɵp lakaat da gouezhañ (hacer caer) [PSLI p. 350] || Gant ur wrizienn ketr- e ra LENAT ivez. s.i.o. kɵtrɵmarɵp. kɵtratrup [1975] v. diskenn (bajar) [PIDB p. 3]; Yastaumai katɵ kɵtramper diskenn a reomp da Silvia adarre (bajamos a Silvia otra vez) [MOGU75 p. 5] || Verb savet diwar kɵtrap (kouezhañ, dont d'an traoñ) hag atrup (dont) = dont eus al laez, diskenn. PIDB a ra gant an adstumm kitratrup. kɵtrɵk (T) ak. s.o. kɵtrak. 48

Páramo : anv a roer da uheldirioù yen an Andoù warno ur struzh kizidik-kenañ hag a bouez bras evit an endro, anezho sez an holl andonioù dour; miret eo bet ar ger e bzg. [91]

kɵtrɵmarɵp [1992] (T) v. lakaat da gouezhañ (hacer caer) [PSLI p. 350] || Moarvat diwar un elfenn kɵtrap (diskenn) ha marɵp (ober). kɵtrɵmisrɵp [2009] v. chom (quedar, quedarse); pailɵ yu kɵtrɵmɵsr kɵn trau chomomp hon-daou el liorzh (quedémonos los dos en la huerta) [LENAT p. 12] || Termen savet diwar an elfennoù kɵtrap (diskenn) ha misrɵp (c'hoarvezout). Ober a ra LENAT gant ar wrizienn kɵtrɵmɵsr- elec'h kɵtrɵmisrkɵtrɵurek [1991] ak. LOUZAW. seurt plant, n'eus ket bet gallet resisaat pehini, a hader war un dro gant ar maiz evit o sikour da greskiñ (planta sin identificar, se echa sus semillas con las de maíz) [SVNT] || Termen skrivet kotrourek gant SVNT. Termen ennañ an elfenn urek (krouadurioù, bugale) moarvat. kɵtrup v. s.o. kutrup. kɵts ak. kɵtsɵ. kɵtsi ak. s.o. kɵtsɵ. kɵtsɵ [1954] ak. kɵtsɵmera kastelodenn, kaoter, pod-houarn (olla) [FOGU p. 194, PIDB p. 3, MOGU75 p. 16, PSLI p. 82, ORCO p. 632, TIPR p. 609, LENAT p. 19]; kafe kɵtsɵ grek (cafetera) [PIDB p. 2]; kɵtsɵ wetɵtraik teñzor (tesoro) [PIDB p. 3]; nu kɵs kastelodenn vras (olla grande) [LENAT p. 33]; pirɵ kɵtsɵ kaoter bri (olla de barro) [PIDB p. 6]; kɵtsɵ nakpala pasran emañ ar gastelodenn war ar fornigell (la olla está encima del fogón) [TIPR p. 609]; pipe kɵtsɵyu pasran emañ an dour er gastelodenn (el agua está en la olla) [MOGU75 p. 16]; sre pumuatɵ nampe kɵtsɵmera nikappa amtruik kɵn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù a-raok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632] || Kafe kɵtsɵ pod kafe ger evit ger. Ober a ra FOGU gant an adstumm kɵtch, LENAT ha PSLI a ra gant ar stumm totoroek kɵs. Un adstumm kɵtsi a gaver e PIDB ivez. kuachi ak. [1974] LOEN. kazh-koad (ardilla) [PIDB p. 3]  HS. (T) mukatrɵ. kuadernu [1975] ak. kuadernumera kaier (cuaderno) [MOGU75 p. 2]; kuadernumera kaieroù (cuadernos) [MOGU75 p. 2]  HS. kilka || Amprestadenn spagnolek. kuadrus [1975] ak. poltred pe livadur sterniet a lakaer a-istribilh (cuadro); kuadruspe pirɵpantriku mekan emañ ar frammoù ouzh ar speurenn (los cuadros está en la pared) [MOGU75 p. 16] || Amprest digant ar spagnoleg cuadros. kuai [1852] ak. droukspered (demonio) [MNG p. 43, EAA pp. 17, 84, NRPA p. 12] || Daveenn EAA, skrivet cuai adtapet diwar MNG (cuai). Kement all evit meneg NRPA, skrivet guay, moarvat. EAA hag NRPA zo bet skrivet o-daou diwar dorn Léon DOUAY. Stumm emdroet eus ar verb kuap (mervel). # kuaimantsik, pekkuai, Pikuaipantsik. kuaiap [1974] v. en em gannañ (pelear) [PIDB p. 3] || Stumm emdroet eus ar verb kuakiap miret e totoroeg. s.o. kuakiap. kuaichip v. s.o. kuaitsip. 1 kuaik [1975] ag. marv (muerto) [MOGU75 p. 16]; kuaik umerape shauyu putran emañ ar bleunioù gweñvet e-mesk al lastez (las flores muertas están en la basura) [MOGU75 p. 16]; lɵl kuaik pasran marv eo ar c'hwil (el cucarrón está muerto) [LENAT p. 23]; nai pulkus tsap kuaik kɵn marv eo ma c'huied (se murieron mis curies) [LENAT p. 44]  HS. minti || Diwar kuap (mervel) # srekuaik. 2 kuaik [1974] ak. kelan (cadáver) [PIDB p. 3] || Diwar kuap (mervel). # Kuaimantsik, Kuaimusik, Kuaitrerɵ. Kuaikmusiknak [1991] ak. anaon, ene ar re varv (sombra, epíritu de los muertos) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù kuaik (marv), un termen musik n'eo ket testeniekaet drezañ e-unan a zle talvezout kement hag ene, hag an termen nak (tan). Ober a ra SVNT gant ar skrivad Kuaykmusiknak. s.i.o. Kuaimusik. Kuaimantsik [1974] anv divoutin 1. RELIJ. tasmant, spered un den aet da anaon (espanto, espíritu de un muerto) [PIDB p. 3, SVNT], ánima [DIEG p. 14]; 2. spered ur seurt brousgwez anvet latsɵ (espíritu del arbol de lechero) [GUBI- Pachón p. 246]  HS. Kuaimusik, Kuapmusik || [92]

Diwar kuai (droukspered) ha pantsik/pantsɵk/mantsik (diaoul). Ober a ra DIEG gant ar skrivad cuai-mandzig, o verkañ blotadur "t" tsik diwar an distagadur. SVNT a ra gant an adstummoù Kueimantsik ha Kueipantsik (Kueymantsik/Kueypantsik) # Karupkuaimantsik, Nukuaimantsik, Nukukuaimantsik, Palakuaimantsik, Patrɵpkuaimantsik, Pikuaimantsik, Piraukuaimantsik Kuaimantsikya [1991] lec'h. lesanv roet d'ar menez-tan Purasrɵ/Puracé (apodo dado al volcán Puracé) [SVNT] || Termen ennañ an elfennoù Kuaimatsik (spered un anaon) ha ya (ti) = ti an anaon. Kuaimusik [1981] anv divoutin RELIJ. tasmant, anv un droukspered (ánima) [DIEG p. 14]  HS. Kuaimantsik, Kuapmusik || Stumm emdroet eus Kuapmantsik. # Kuaikmusiknak. Kuaimusiknak ak. s.o. Kuaikmusiknak. Kuaitrerɵ [1991] ak. tasmant un den marv, dezhañ stumm ur valafenn vras, lagadoù war he divaskell ha kafe teñval he liv; boas eo da zistreiñ d'al lec'h m'eo marvet an den e-pad an noz (espíritu de un muerto, tiene forma de mariposa grande de color negro cafesosa, con ojos sobre sus alas; suele regresar al lugar de la muerte por la noche) [SVNT] || Termen savet diwar Kuaik (marv) ha trerɵ (brein). Ober a ra SVNT gant ar skrivad Kueytrerɵ. # Pitrerɵ, Trerɵ. kuaitsik1 [1981] ag. (db. ar gouloù) lazhet (apagado) [DIEG p. 14]. kuaitsik2 [1992] ak. 1. den marv, anaon (muerto); 2. (T) LOEN. misak kuaitsik (misa kuaitsik) pennkazh, kaouenn (búho, lechuza) [PSLI p. 135] || misak kuaitsik, ger-ha-ger spered an anaon. kuaitsip [1974] v. 1. (db. ar boudoù bev) lazhañ (matar) [PIDB p. 3, PSLI p. 274]; wasrɵ atwall mapikwan kuaitsur lazhet em eus ar falc'hun a zebr yer (maté al gavilán que come gallinas) [LENAT p. 5]; Juanpe Perun kuetsan lazhet eo bet Pêr gant Yann (Juan mató a Pedro) [MOGU75 p. 3]; Juanpe kuetsan lazhet eo bet gant Yann (Juan lo mató) [MOGU75 p. 8]; 2. (db. ar gouloù) lazhañ (apagar) [DIEG p. 14] || Ober a ra PIDB gant an adstumm kuechip ha MOGU75 gant kuets-. PSLI a ziforc'h ur stumm kueechip, gwambiaek, diouzh unan kuaitsɵp, totoroek. DIEG a ra gant kuaichip (cuaichib) evit ar verb ha kuaitsik (cuaitsig) evit an anv-gwan. kuaitsɵp v. s.o. kuaitsip. kuakiap [2009] (T) v. 1. en em gannañ (pelear); kallupe kuakiap pasran emañ ar c'hog oc'h en em gannañ (el gallo está cantando) [LENAT p. 13]; 2. skeiñ, kannañ, lopañ (pegar); kuaketan skoet en deus ganin (pe pegó) [LENAT p. 16]; nai kek kuaketan ma gwaz en deus skoet ganin (mi marido me pegó) [LENAT p. 16]  HS. itsɵp, kutrup, mekampup s.o. kuaiap. *kuakrɵp [1973] (T) v. ober aon (asustar); kallimpe kuakrɵntan aon en deus graet din ar c'hornandon (el duende me asustó) [LENAT p. 13] || s.i.o kuarɵp. kual [1879] ak. kualmera KORF. 1. brec'h (brazo) [NPL p. 269, CAC p. 774, NRPA p. 118, FOGU pp. 199, 201, LMWI p. 429, PIDB p. 3, PSLI pp. 19, 234, CICO p. 74] & kual palanta [LENAT p. 21], kual tsutsik brec'h (brazo) [PSLI pp. 19] & arvrec'h (antebrazo) [PSLI p. 234]; kan kual ur vrec'h (un brazo) [FOGU p. 199]; kual wentɵ tu gorre ar vrec'h (dorso del brazo) [ATYAD pp. 204, 206, 209, 212]; kual mesrap arvrec'h, tu diabarzh ar vrec'h; lodenn eus ar vrec'h a reer ganti da dapout krog en udb. (parte interna del brazo; parte del brazo que se utiliza para agarrar las cosas) [ATYAD pp. 204, 205, 209, 211]; kual pachik tommder ar vrec'h (el calor del brazo) [FOGU p. 204]; 2. (T) dorn (mano) [PSLI p. 22, ATYAD p. 209]; nai kual ma dorn (mi mano) [PSLI p. 202]; kual masr palv an dorn (palma de la mano) [ATYAD p. 205, 211]; kual kampil bizied (dedos de la mano) [ATYAD p. 212]; kual trukul ivin (uña) [ATYAD pp. 207, 209, 211]; kual pirau an daouarn d'an douar (manos abajo, al piso) [LENAT p. 21]; nɵmui kualmera o daouarn dezho (sus manos, de ellos) [PSLI 207] || Treuzskrivet qual gant NPL. DOUAY a ra gant ur stumm dizispleg cuald. Ar pep brasañ eus an termenoù gwambiaek roet gant an aozerse a echu hep abeg e t, d pe dt. Kual trukul (ivin) = dant ar vrec'h. Ober a ra alies an totoroeg gant kual evit dorn (e-lec'h brec'h). Evit brec'h e resisa gant un termen all (palanta, tsutsik). [93]

Da notiñ emañ ez eus un darempred etimologel eeun e gwambiaeg etre keal ar vrec'h, kual, ha keal al labour (kuallip) pe al labour-douar (kualik) # kualik, kuallip, kuallipik, kualsrɵp, kualtɵm (kualtɵntɵ), kualtrukul, kualtrul, kualtsarik, kualtsim. kualaik [1879] ag. bervet (hervido); pi kualaik dour bervet (agua hervida) [DIEG p. 12] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad piguálaig. kualanɵp [1975] v. berviñ (hervir); nape piwan kualanar lakaet em eus an dour da virviñ (herví el agua) [MOGU75 p. 8, ESLG p. 21]. kualap [2009] (T) adv. 1. (impl. e-unan) warc'hoazh (mañana); kualap katɵken atrtrap yur warc'hoazh e teuin en-dro (mañana vengo otra vez) [LENAT p. 16]; kualap kualchap amkun mont a rimp da labvourat warc'hoazh (mañana vamos a trabajar) [LENAT p. 4]; pira kualap mishamai amtrap en em walc'hit a-benn mont d'an oferenn warc'hoazh (báñese para ir a misa mañana) [LENAT p. 25]; kualap nai mɵskaimpa Yautumai amkun warc'hoazh ez in gant ma zad da Bopayán (mañana me voy con mi papá para Popayán [LENAT p. 25]; nai mɵskai kualap asiakun en em welet a raimp warc'hoazh, tad (mañana nos vemos, papá) [LENAT p. 31]; usri, kualap asiakun mamm, warc'hoazh en em welimp (mamá, mañana nos vemos) [LENAT p. 53]  HS. srɵna 2. (gant ar morfem -pe) kualape yapsrɵmai yur warc'hoazh ez in (kuit) pell (mañana me voy lejos) [LENAT p. 25]. kualik [1981] ak. labour-douar (agricultura) [DIEG p. 12]  HS. ellmarik # kuallipik, kualiyu. kualiktik [1992] (T) ag. ledan (ancho) [PSLI p. 322]  HS. lentɵ. kualilɵ [1991] ak. bro ar re a labour an douar (territorio de los que trabajan la tierra); namui pirau kualilɵyu hon tiriad labour, hor bro labour (nuestras tierras de trabajo/nuestro territorio) [SVNT] || Moarvat diwar an termen kualik (labour-douar) hag an dibenn lies -elɵ. kualiyu [1991] ak. lec'h labour (trabajadero, lugar de trabajo) [SVNT] || Termen savet diwar an elfenn kualik (labour-douar) ha yu (lec'h) = lec'h ma labourer an douar. kualmap [2001] (T) v. bevañ, bezañ o chom (vivir); yu kualmap war bevañ a ran amañ (yo vivo aquí) [LENAT pp. 13, 56]; panpe kaumpu kualmapik kɵn er menezioù e vev ar c'harv (el venado vive en la montaña) [LENAT p. 12]; ya wentɵ mai kualmapik kɵn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]; tsimmera kauyu kualmapelɵ kɵn bevañ a ra al logod war ar maez (los ratones viven en el monte) [LENAT pp. 12, 50]; Gloriape Paintausrɵ [lenn Piantausrɵ] kualmaik kɵn e Paniquitá e vev Gloria (Gloria vive en Paniquitá) [LENAT p. 36]  HS. uñip, wap. kualmauna [2009] (T) adv. a-benn arc'hoazh, ken ar c'hentañ (hasta mañana, hasta luego) [LENAT p. 21] || Diwar an elfenn kual(ɵm) (deiz). kualɵm [1954] ak. 1. deiz, devezh (día) [FOGU p. 202, FOGU.Br p. 46, PIDB p. 3, ESLG p. 7, PSLI p. 67, ORCO p. 631]; kan kualɵm un deiz (un día) [FOGU p. 205, FOGU.Br p. 46]; katɵ kualɵm un devezh all (otro día) [LENAT p. 16]; 2. mɵi kualɵm an deiz a hiziv (hoy en día); mɵi kualɵm parɵ kasraktɵ pasruar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p. 16]; 3. marik kualɵm dec'h (ayer) [ESLG p. 20, ORCO p. 631]  HS. marik; tru marik kualɵm derc'hent-dec'h (anteayer) [DIEG p. 14]; 4. kualɵm mɵskai paeron un eured (padrino de matrimonio) [PIDB p. 3]; kualɵm usri maeronez un eured (madrina de matrimonio) [PIDB p. 3] || En droienn kualɵm mɵskai e ra PIDB gant an adstumm mɵski. # srepilakualɵm, trualɵm. kualship [1981] v. digeriñ (abrir) [DIEG p. 11]  HS. kualsrɵp, kurɵp; kuallchai kaptsalo aship pasran kɵnchapik al lagad serr a zigor, anv ur steredenn (el ojo que está cerrado y se abre, nombre de una estrela) [SVNT]. kualsrɵp [1981] v. digeriñ (abrir) [DIEG p. 11]  HS. kualship, kurɵp || Termen savet diwar ar wrizienn kual (brec'h), kuall- (labourat) ha srɵp (troc'hañ). kualtɵm, (T) kualtɵntɵ [1974] ak. KORF. ilin (codo) [PIDB p. 3, PSLI p. 21, ATYAD pp. 207, 209, LENAT p. 21]; kualtɵntɵ unerik bizied an arzorn (dedos de la muñeca) [ATYAD p. 211] || [94]

Diwar kual (brec'h) ha tɵm pe tɵntɵ (glin, mell) # kual, tɵm, tɵntɵ kualtɵntɵ (T) ak. s.o. kualtɵm. kualtrukul [2001] ak.KORF. ivin (uña) [ATYAD p. 211] || Diwar an elfennoù kual (brec'h) ha trukul (dant) kualtrul [2001] ak. KORF. 1. arzorn (muñeca) [ATYAD pp. 207, 209, 212] & Ent-strizh askorn an arzorn (hueso de la muñeca) [LENAT p. 21] ; 2. meilh-dorn [ATYAD p. 211] || Diwar kual (brec'h) ha trul (frouezh, maen frouezh). kualtsarik [1981] ak. askell (ala) [DIEG p. 13, PSLI p. 307] || Termen savet diwar an elfenn kual (brec'h). kualtsim [1992] (T) ak. KORF. rann uhel ar vrec'h goude an ilin (brazo superior) [PSLI p. 20] || Termen ennañ an elfenn kual (brec'h) # srɵptsim kuallip [1974] v. labourat, toullañ & Ent-strizh labourat an douar (trabajar, labrar, cavar) [PIDB p. 3, ESLG p. 5, TIPR p. 606]; I. (impl. e-unan) nampe kachulltɵka kualer ni a labour gant ar bal (nosotros trabajamos con pala) [TIPR p. 606]; Andrespe tap kuallɵmɵn Andrev ne labour ket mat (Andrés no trabaja bien) [LENAT p. 29]; martiskutri nape kuallip uñar (kualliñar) o labourat emaon abaoe dimeurzh (ando trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5, ESLG p. 17]; kualchur labourat a rin (trabajaré) [TIPR p. 606]; Migel maua kuallentɵ inchentɵ patsɵkɵmɵn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628]; nai mɵskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; II. (impl. dirak ur verb skoazell) 1. (dirak pasrap) mɵkpe kuallip pasran emañ an den o labourat (el señor está trabajando) [LENAT p. 28]; Juanpe kuallip pasran o labourat emañ Yann (Juan está trabajando) [MOGU75 p. 17]; nai mɵskai trau kuallip pasran emañ ma zad oc'h ober war-dro al liorzh (mi papá está trabajando en la huerta) [LENAT p. 31]; akinpe parɵ kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3]; 2. (dirak ip) sepulla kualchap amkun deomp da labourat an ognon (vamos a trabajar la cebolla) [LENAT p. 4]; kualap kualchap amkun warc'hoazh e labourimp (mañana vamos a trabajar) [LENAT p. 4] nai kek kualchap yan aet eo ma gwaz da labourat (mi marido se fue a trabajar) [LENAT p. 17]; kusreyau kualchap amkun deomp da labourat er skol (vamos a trabajar en em colegio) [LENAT p. 21]; atsin kualchap amkun deomp da c'hwennat ar park maiz (vamos a desyerbar el cultivo de maíz) [LENAT p. 45]; kualchap pantrɵmai yur mont a ran d'an traoñ da labourat (me voy a trabajar abajo) [LENAT p. 25]; ɵsrɵ kuallch intan duhont emaint o kregiñ da labourat (allá están empezando a trabajar) [ORCO p. 624]; 3. (dirak tsup) Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik kɵn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634] || Diwar kual (brec'h) + -ip merk anv-verb = brec'hiañ. kuallipik [1974] ak. labourer-douar, labourer (agricultor, trabajador) [PIDB p. 3, DIEG p. 12, LENAT p. 21]; ñipe kuallipik kɵn ul labourer oc'h-c'hwi (Usted es trabajador) [LENAT p. 21]; nɵmpe kuallipelɵ kɵn int zo labourerien galet (ellos son trabajadores) [ORCO p. 624]  HS. ellmarɵpik || Diwar kual (brec'h) + un elfenn (la)ll (labourat ?) -ip merk anv-verb + ik merk pennanvaat = an hini a labour. s.i.o. tsiklallipik. Kuanmusik anv divoutin s.o. Kuapmusik. Kuan anv paotr s.o. Juan. kuantrik [1974] ak. patsɵ kuantrik FIZIOL. (db. ar merc'hed, ar parezed dougerez) dougerezh, amzer dougen (gestación) [PIDB p. 5]. kuantrɵ [1974] ak. kleñved (enfermedad) [PIDB p. 3]; Mariape kuantrɵ tsun klañv eo Mari (María está enferma [MOGU75 p. 17]; kuantrɵ urekmera kientsikalyu tsun emañ ar vugale glañv en o gwele (los niños enfermos están en la cama) [ESLG p. 18] || Diwar kuap (mervel) ? # kuantrik, kuantrɵkaik, kuantrɵtik. [95]

kuantrɵkaik [1974] ag. yac'h (sano) [PIDB p. 3] || Termen savet diwar kuantrɵ (kleñved) ha kaik (fall), drouk, dre eilpennster ? = fall-glañv = yac'h. kuantrɵtik [1974] ag. klañv (enfermo) [PIDB p. 3]. kuap [1973] v. mervel (morir) [FOGU.Br p. 4, PIDB p. 3, PSLI p. 273]; kuan marvet eo (murió) [FOGU.Br p. 46, ESLG p. 3]; kuantrap musik ene an hini zo war e dalaroù (alma del que agoniza) [SVNT]; kɵsrɵ perɵpikwan itsur kuamɵn skoet em eus gant evn an uheldirioù ha n'eo ket marvet (le pegué al paletón y no murió) [LENAT p. 20] # kuaik, kuantrɵ?, kuapip, Kuapmusik, kuawera, ugauakuap. kuapip [1981] v. (db. ar gouloù) kuapip kuchinkuchi en em lazhañ lazhañ/steuziañ kuit tamm-hatamm (apagarse poco a poco) [DIEG p. 14]. Kuapmusik [1981] anv divoutin (erc 'hredennoù pobl) tasmant, anv un droukspered, ene an anaon, dont a ra e-pad an noz o c'hwitellat (ánima, alma de los difuntos, viene chiflando por las noches) [DIEG p. 14, SVNT]  HS. Kuaimantsik, Kuaimusik || Ober a ra SVNT gant an adstumm Kuanmusik. kuari [1890] ak. 1. tog (sombrero) [CAC p. 778, NRPA p. 122, FOGU pp. 197, 205, LMWI p. 429, PIDB p. 3, DIEG, LENAT p. 21]; pim kuari pevar zog (cuatro sombreros) [FOGU p. 205]; nai kuariwan isik ketratan nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 6]; isikpe nai kuariwan ketran nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 21]; ɵ kuaripe yalɵtik kɵn du eo an tog-se (ese sombrero es negro) [LENAT p. 9]; nai kuari ɵskɵtik kɵn melen eo ma zog (mi sombrero es amarillo) [LENAT p. 21]; kuari nekai amkun mont a reomp, gwisket un tog ganeomp (vamos llevando/cargando el sombrero) [LENAT p. 21]; nai mɵskai kuari puik kɵn un tog en deus ma zad (mi papá tiene (un) sombrero) [LENAT p. 21]; kuari ishik erien (ala de sombrero) [DIEG p. 13]; 2. (db. loened zo evel ar c'hegi) kribenn zo war lein o fenn (cresta, de los gallos) Kallukuari [SVNT] || Ober a ra DOUAY gant ar stumm cuarit e CAC hag NRPA. Boas eo an aoze-mañ da ouzhpennañ un t, d pe dt diezhomm e dibenn ar gerioù. An dibenn -ri a c'hallfe bezañ an hevelep hini a gaver e turi (poncho) marteze ivez. # kuarimpɵtɵ. kuarimpɵtɵ [1991] ak anv a roer da dok hengounel Gwambiaiz (sombrero tradicional usado por los Guambianos) [SVNT, EDCA pp. 11, 15]. An tog-se a ya d'e ober un doare bandenn ledan plañsonet gant meur a seurt plouz a wrier e mod un droellenn adal ur c'hreiz hag a venn dreveziñ stumm krogenn ar maligorn; soñjet eo ar re gozh lenn ennañ an Istor ha tennañ dioutañ ar sell a daolont war aozadur ar gevredigezh. En tog-se emañ merket orin an amzer hag an egor, er poent kreiz (maya) e krog kement tra ha di e tistro pep tra || Termen savet diwar an elfennoù kuari (tog) ha pɵtɵ (kelc'h). Notiñ implij an /m/ epentetek etre ur vogalenn hag ur /p/. s.i.o. maya. kuarɵ [1974] ak. hañv (verano) [PIDB p. 3, SVNT]  ES. sreutɵ # lamɵkuarɵ, nukuarɵ. kuarɵp [1973] v. ober aon (asustar); kuaran (kuaaran) en deus aon (asustado) [FOGU.Br p. 42] || Stumm gwambiaek emdroet eus ar verb *kuakrɵp dalc'het e totoroeg. kuatsik [1974] ag. pounner (pesado) [PSLI p. 329]; kuaitsikik pounner (pesado) [PIDB p. 3]. kuatsikik ag. s.o. kuaitsik. kuawera [1991] ak. (erc 'hredennoù pobl) ki ar marv, ki en em ziskouezh diouzh pa vez ub. war e dalaroù (perro de l muerte, perro que aparece por la noche cuando alguien agoniza) [SVNT] || Termen ennañ an elfennoù kuap (mervel) ha wera (ki). s.i.o. yemwasrɵ. -kucha [1994] morfem I. (stag ouzh ur verb) morfem a verk un diaester e sevenidigezh udb. ñi namik wainkucha ashchap atrumɵntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; yaupe nu wain kuinkucha penɵntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636]; II. ivez (también); 1. (stag ouzh un ak.); [96]

2. (stag ouzh ur rag. gour) nɵkucha kantaptik kɵn eñ ivez a gan kalz (él también canta mucho) [ORCO p. 636] # mɵikucha. 1 kuchi [1890] ak. 1. LOEN. pemoc'h (cerdo, marrano) [CAC p. 777, NRPA p. 120, FOGU p. 198, PIDB p. 3, MOGU75 p. 4, SVNT, LENAT p. 21]; kuchi uyu waran du-hont emañ ar moc'h (allí están los cerdos) [LENAT p. 21]; kuchi lasu lêrenn ar pemoc'h (el lazo del marrano) [MOGU75 p. 4]; kuchi tsal puik kɵn druzoni zo er pemoc'h (el cerdo tiene mateca) [LENAT p. 50]; kuchipe purawan man debriñ maiz a ra ar moc'h/debret en deus maiz ar moc'h (el cerdo come/comió maíz) [LENAT p. 21]; kuchipe pura man debriñ maiz a ra ar moc'h/debret en deus maiz ar moc'h (el cerdo come/comió maíz) [LENAT p. 21]; nɵpe kuchiwan nunekwan yanan gwerzhet en deus ar pemoc'h d'e vreur (el vendió su marrano a su hermano) [ESLG p. 21]; 2. kuchi(m) pachipi lambig flodet (aguardiente de contrabando) [DIEG p. 12] || Kuchi pachipi, ger-ha-ger lambig moc'h. Notiñ implij an -m epentetek etre ar spizer kuchi (pemoc'h) a echu en -i hag ar spizad pachipi (lambig) a grog gant p-, en droienn kuchim pachipi (evel e illimpiku). Amprestadenn abred diwar ar spagnoleg cochino dre ar stumm kechuaek emdroet kuchi marteze; Kuchi a gaver e nasaeg ivez. Gant Europiz eo bet degaset ar moc'h da Amerika. CAC a rae gant ar skrivad cudchi. # Kuchipantsik. 2 kuchi [1890] ak. 1. niz (sobrino)  HS. sobrino; 2. kuchi usri moereb (tía) [PIDB p. 3] || Gant ar skrivad kuchit en deus graet DOUAY e CAC hag NRPA. Boas e oa an aozer-mañ da ouzhpennañ hep abeg ar c'hensonennoù t, d pe dt e dibenn ar gerioù. Reiñ a ra ivez DOUAY ar stumm kuchite evit sobrina (nizez), ur stumm n'eo ket testeniekaet pelloc'h ha n'eo ket diouzh doare ar gwambiaeg na sav ket stummoù benel gant lostgerioù. kuchillu [1981] ak. kontell (cuchillo) [DIEG p. 23]  HS. tril || Amprest digant ar spagnoleg. Kalz yezhoù amerindian zo bet amprestet ar ger-mañ ganto. Ur ger dibar a gaver e totoroeg : tril. kuchinkuchi [1981] adv. tamm-ha-tamm (poco a poco); tsintatɵ pilapik kuchinkuchi goulaouiñ tamm-ha-tamm (alumbrarse poco a poco) [DIEG p. 13]; (db. ar gouloù) kuapip kuchinkuchi en em lazhañ lazhañ/steuziañ kuit tamm-ha-tamm (apagarse poco a poco) [DIEG p. 14] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad cuchinguchi diouzh an distagadur. kuchip v. s.o. kutsip. Kuchipantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) droukspered dezhañ stumm ur pemoc'h (espíritu maligno que tien forma de cerdo) [SVNT] || Termen ennañ an elfennoù kuchi (pemoc'h) ha pantsik (droukspered). kuechip v. s.o. kuaitsip. Kueimantsik anv divoutin s.o. Kuaimantsik. Kueipantsik anv divoutin s.o. Kuaimantsik. kuetsip v. s.o. kuaitsip. Kufrepi [2009] lec'h. stêr Cofre (rio Cofre); Kufrepipe yawimpi puik kɵn dluzhek eo ar stêr Cofre (el río Cofre tiene truchas) [LENAT p. 11]; Kufrepipe yawimpi kaik kɵn N'eus ket a zluzhed er stêr Cofre (el río Cofre no tiene truchas) [LENAT p. 11] || Lec'hanv hiron savet diwar anv ar stêr Cofre ouzhpennet outañ an termen pi, dour, stêr. -kuh [1985] morfem verb a dalvez da sevel goulennoù en eil gour unan an amzer-vremañ pe amzerdremenet tost (morfema verbal interrogativo de la segunda persona singular del presente y pasado reciente) 1. (lec'hiet e dibenn ar verb) makuh? debriñ a rez ? (¿comes?) [ESLG p. 26]; ñipe chi makuh? petra emaout o tebriñ ? (¿Qué estás comiendo?) [ESLG p. 12]; kaulli lɵskuh? ha staget eo bet ar marc'h ganit ? (¿Amarraste el caballo?) [LENAT p. 20]; ñipe kel makuh? debret hoc'h eus koulourdrenn ? (¿Usted comió mexicano?) [LENAT p. 17]; 2. (war-lerc'h ar morfem nac'hañ -mɵ-/-mu- da sevel goulennoù er stumm nac'hañ) pichiwan mamukuh? n'az peus ket debret ar bara ? (¿no comiste el pan?) [LENAT p. 40]; aniwan usrmɵkuh? n'az peus ket lakaet/skuilhet gwad warnañ ? (¿no le echaste sangre?) [LENAT p. 3] || Gant ar skrivad -ko e ra LENAT e-lec'h -kuh. A-wechoù e ra LENAT gant an arallstumm [97]

-mu- dirak -kɵh. Souezhus eo troidigezh LENAT evit aniwan usrmɵkɵh, gortoz a rafer kentoc'h "¿no echaste la sangre?" (n'eo ket bet skuilhet ar gwad ganit?) rak ar morfem -wan a verk ur renadenn-dra termenet strizh. s.i.o. -h, -keh, -kɵh. kui [1981] ak. mel (miel) [DIEG p. 39]  HS. miel, (T) mishki # kuitusr. kuitusr [1994] ak. s.o. tusr. kuik [1974] ag. nezet (hilado); isik kuik gloan nezet (lana hilada) [PIDB p. 1]. kuk [2007] ak. 1. krogenn ul loen (carapazón) [BCPAD p. 73]; 2. kleuzenn (cavidad) # kushinkuk, nakkuk, pikuk, pɵrashkuk. kuleka ak. LOEN. yar (gallina); i kuleka Mariai kɵn Da Vari eo ar yar-mañ (esta gallina es de María) [TIPR p. 610] || Amprestadenn digant spagnoleg Kolombia culeca, yar gloch, (clueca e spagnoleg Spagn). Ne oa ket anavezet ar yer en Amerika a-raok donedigezh ar Spagnoled. kulis [2009] ak. kaol (coles) [LENAT p. 22]; kushipe nai kuliswan tsaman emañ al larvennoù biringo o paouez echuiñ debriñ ma c'haol (el biringo se acabó de comer mis coles) [LENAT p. 22]; chumpipe kuliswan tsaman aet eo tout ar c'haol gant ar yar-Indez (el bimbo acabó las coles) [LENAT p. 22]; nai trau kulis puik kur kaol am eus em liorzh (en mi huerta hay coles) [LENAT p. 49]  HS. mɵn, repollo || Amprestadenn digant ar spagnoleg coles, stumm lies ar ger col (kaol). Ne oa ket a gaol en Amerika a-raok an aloubadeg. Koulskoude, e-kichen an amprestoù spagnolek boas kulis (diwar coles) ha repullu (diwar repollo) e kaver un termen all e gwambiaeg, mɵn. Evit ur blantenn all e oa gwechall moarvat. kulu (T) ak. s.o. kullu. kulusruk [1992] (T) ak. bili (piedrecilla, piedra de rios) [PSLI p. 245]  HS. sruktrɵl || Termen savet diwar kullu (gwazh), kulu e totoroeg, ha sruk (maen). kullamarɵp [1981] v.blotaat (ablandar) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar ur wrizienn kull hag ar verb marɵp (ober). 1 kulli ak. s.o. kaulli. kulli2 ak. s.o. kullu. kullu [1993] ak. 1. ode, traoñienn etre daou venez (valle entre dos montañas) [EDCA p. 13]; 2. dre heveleb. GOUNEZ. ervenn, klaz, riolenn, hent eeun kleuzet (zanja); 3. (T) gwazh (quebrada) [PSLI p. 244] || Gant un adstumm totoroek kulu (ko'lo) e ra PSLI. # pikulli, piurkull, piurkulli, tsinkulli, Waunkullu. kumarɵp [2009] v. kanañ (cantar); nai ishukpe kumarmɵn ma gwreg n'he deus ket kanet anezhi (mi mujer no cantó) [LENAT p. 29]; tutuk kumarɵwatan, sre puntrapik kanet ez eus bet gant ar raned, glav a raio (cantó la rana, va a llover) [LENAT p. 48]  HS. kantap, wamap || Termen ennañ an elfenn marɵp (ober) moarvat. kumpampa [1992] ak. KORF. 1. elgez, chink (mentón) [PSLI p. 11]; 2. (T) kumpampa trul (kom'pampachul) aval ar gouzoug (nuez de la garganta) [PSLI p. 232]  HS. mɵram || Tres ur ger amprestet zo war an termen-mañ. E adkavout a reer en nasaeg kbaba hag er c'hamsaeg kumbambɵ-sra. N'eur ket evit lavaret ouzh peseurt yezh e oa stag an termen orin. s.i.o. malɵisik. -kun [1975] morfem verb a verk 1añ gour lies an amzer gourc'hemenn (morfema verbal que marca la 1a persona pl. del imperativo) 1. (er stumm kadarnaat) makun debromp (comamos) [ESLG p. 24]; kurkun digoromp-eñ ! (¡abrámoslo!) [MOGU75 p. 10]; kusreyau kualchap amkun deomp da labourat er skol (vamos a trabajar en em colegio) [LENAT p. 21]; pɵl markun krogomp (comencemos) [LENAT p. 44]; mɵimpe si isukukun bremañ 'vat en em soñjomp (ahora sí pensamos) [LENAT p. 30]; muskai ɵskɵkɵye wakun tad, hadomp avaloù-douar melen (papá, sembremos papa amarilla) [LENAT p. 12]; muskun evomp (bebamos) [LENAT p. 31]; nai mɵskai kualap asiakun en em welet a raimp warc'hoazh, tad (mañana nos vemos, papá) [LENAT p. 31]; tsɵstɵpe inkua, namtrik wamɵkun trugarez d'an holl, komzomp namtrik (gracias a todos, hablemos namtrik) [LENAT p. 1]; pisri nilɵkun laeromp bara (robemos pan) [LENAT p. 32]; pɵrtrakun lammomp (brinquemos) [LENAT p. 42]; 2. (er stumm nac'hañ, goude ar morfem nac'hañ -mɵ-) mamɵkun na zebromp ket (no [98]

comamos) [ESLG p. 24]. kuncha [1974] ak. KORF. forzh (vagina) [PIDB p. 3] || Ober a ra PIDB gant ar skrivad kundjá # s.i.o. kush. kuntrabandu [1981] ak. floderezh (contrabando); kuntrabandu pachipi lambig flodet (aguardiente de contrabando) [DIEG p. 12] || Amprest digant ar spagnoleg. kuñaik [1981] v. harpañ (apoyar) [DIEG p. 14]. kuñap [1981] v. harpañ (apoyar) [DIEG p. 14]. kup [1981] v. nezañ (hilar) [DIEG p. 33]  HS. (T) ñap/ñip. kupika [1975] ak. pallenn (cobija); kupikape kamapala tsun emañ ar pallenn war ar gwele (la cobija está encima de la cama) [MOGU75 p. 16] || Amprest digant ar spagnoleg cobija. kur [1954] ak. KORF. begel (ombligo) [FOGU p. 198, PIDB p. 3, PSLI p. 309, LENAT p. 22] || Ober a ra FOGU gant an adstumm kurɵ (kórə). kurakyu [1991] ak. live termek ma c'hounezer maiz hag ed (piso térmico dónde se cultivan el maíz y el trigo) [SVNT, EDCA p. 28]  HS. wampisrɵ || s.i.o. kausrɵ, kɵtrakyu. kurayu ak. s.o. kurakyu. kurip v. s.o. kurɵp. kuripanu [1991] ak. seurt boued n'eus ket bet gallet resisaat pehini a ginniger d'ar Srekɵllimisak evit ma tegasfe ar glav; ouzhpennet e vez ivez d'an had maiz a-raok e hadañ (algo comestible sin identificar que se da como ofrenda al Srekɵllimisak; también se agrega a la semilla de maíz antes de sembrarla) [SVNT]. kurɵ ak. s.o. kur. kurɵp [1879] v. digeriñ, distouvañ (abrir, destapar) [PIDB p. 3, DIEG p. 11]; kurkun digoromp-eñ ! (¡abrámoslo!) [MOGU75 p. 10]; kur digor (abra) [DIEG p. 11]; trik trapwan kur digeriñ e c'henoù (abrir la boca) [NPL p. 269]  HS. kualship, kualsrɵp || Ober a ra PIDB gant an adstumm kurip. || trik trapwan kur treuzskrivet trictrap huancur gant NPL # trapkurɵp. kush [2009] ak. KORF. (organ revel ar merc'hed) forzh, hentoù (vagina) [LENAT p. 20] || Amprest totoroek digant an nasaeg kusx ? s.i.o. kuncha. kusheiya ak. s.o. kusreya. kushep v. s.o. kusrep. kushi [1974] ak. kushimera LOEN. 1. Dre vras preñv (gusano) [PIDB p. 3, PSLI p. 306] & preñv maiz (gusano de maíz) [ESLG p. 5]; 2. Ent-strizh biringo, anv a roer da larvennoù c'hwiled zo eus kerentiad an Noctuidae (biringo) [LENAT p. 22]; kushipe nai kuliswan tsaman emañ ar biringo o paouez echuiñ debriñ ma c'haol (el biringo se acabó de comer mis coles) [LENAT p. 22]; kushi purawan patsinan echuet en deus ar biringo gant ar maiz (el biringo acabó con el maíz) [LENAT p. 22]; kushimera mintishipelɵ kɵn drastus eo ar biringo (los biringos son dañinos) [LENAT p. 22]; 3. buzhug (lombriz); pirɵwan lallen, pikɵ kushi wepatrupik, truik kɵn ar re-mañ eo ar buzhug ruz a zeu er-maez pa vez skrabet an douar (cuando se escarbe la tierra esta es la lombriz roja que sale) [NACC p. 21]  HS. ellkunchi, pirɵmpu kushi, ulpish; 4. pirɵmpu kushi buzhug (lombriz de tierra) [SVNT]  HS. ellkunchi, ulpish; || Ober a ra ESLG gant ar stumm kushɵ. # kushinkuk. kushinkuk [1974] ak. preñvedeg (gusanera) [PIDB p. 3] || Termen savet diwar an elfennoù kushi (preñv) ha kuk (kleuzenn) = toull-preñved. Notiñ implij an n epentetek etre kushi ha kuk. kushɵ ak. s.o. kuskunku [1992] ak. LOEN. penn-kazh, kaouenn (lechuza, búho) [PSLI p. 135] || Amprest digant ar c'hechuaeg kuskunku. kusmai adv. s.o. kusrmai. kusr [1981] ak. dehoù (derecha) [DIEG p. 26] # kusrmai kusrenanɵp [1981] v. 1. doñvaat, reizhañ (amansar) [DIEG p. 13]; 2. kelenn (enseñar)  HS. kusrep || Termen ennañ an elfenn kusrep (kelenn). kusrep [1985] v. 1. deskiñ (aprender) [DIEG p. 14]; kusrepik kɵn deskiñ a ra (aprende) [ESLG p. 9] [99]

 HS. estudiap; 2. kelenn (enseñar, enseñando) [LENAT p. 20]; ñipe namtrik kusrep wan kelenn a rit-c'hwi namtrik (Usted está enseñando namtrik) [LENAT p. 20]  HS. kusrenanɵp || Gant ar stumm kushep e ra ESLG ha DIEG. # kusrenanɵp, kusrepik, kusreyau. kusrepik [1974] ag. 1. speredek (inteligente) [PIDB p. 3]; 2. fur (sabio); kusrepik kɵn fur eo (es sabio) [ESLG p. 9] || Termen ennañ an elfenn kusrep (kelenn). Gant an adstumm kushepik e ra ESLG. kusreya [2009] ak. skol (escuela) [LENAT pp. 10, 20]  HS. eskuela; kusreyau nukilik kɵn brastre eo ar skol (la escuela es [muy] grande) [LENAT p. 10]; kusreyau nuik kɵn bras eo ar skol (la escuela es grande) [LENAT p. 21]; kusreyau kualchap amkun deomp da labourat er skol (vamos a trabajar en em colegio) [LENAT p. 21] || Termen savet diwar kusrep (kelenn) ha ya (ti) = ti-kelenn. Ober a ra LENAT gant an adstumm totoroek kusreyau ha DIEG gant kusheiyá. kusreyau ak. s.o. kusreya. kusrmai [1974] adv. 1. a-zehoù (a la derecha) [DIEG p. 26, PSLI p. 338]; kusrmai (kusmai) pɵrtrau lammit a-zehoù (brinque a la derecha) [LENAT p. 22]; 2. DOUAR. er reter (al oriente) [PIDB p. 3]  ES. atsimai || Termen savet diwar kusr ha mai (tuadur, linenn, hent). Ober a ra LENAT gant an adstumm kusmai ha faziañ a ra etre a-gleiz hag a-zehoù. PSLI a ziforc'h ur stumm gwambiaek kusrmai diouzh unan totoroek kutrmai hag a dro an termen gant derecho (dehoù) pa'z eo kentoc'h evit a-zehoù. LENAT hag a ra gant an totoroeg ivez a ra mat gant ar wrizienn kusr- koulskoude ha neket kutr-. kusrup [1975] v. 1. sevel; kusrap (currab) [DIEG p. 36]; kusrmɵkun! na savomp ket ! (¡no nos levantemos!) [MOGU75 p. 10]; 2. sevel er vann (alzar, levantar) [DIEG p. 13]; kusru (levanten/alcen) [LENAT p. 21] || Ober a ra DIEG gant ar stumm kusrap a-wechoù. s.i.o. kutrap. kustal [1975] ak. sac'h bras ma lakaer ed, bleud, avaloù-douar... (costal); Martape tirigun kustalyu pusran lakaet eo bet an ed er sac'h gant Marta (Marta pusó el trigo en el costal) [MOGU75 p. 5, ESLG p. 18]. kutɵke [1994] adv. pep tra (todo) [ORCO p. 626]; kutɵke penar, arostɵ palan prenet em eus pep tra, ne vank nemet ar riz (ya compré todo, faltó el arroz) [ORCO p. 626]. kutrap [1974] v. 1. sevel (ponerse en pie) & kutrap pasrap [PSLI p. 281]; lɵtsɵ kutrap sevel abred (madrugar) [PIDB p. 3]; 2. sevel er vann (levantar cosas); kutrup (cuṙub) [DIEG p. 36]; isikpe nai kuariwan ketran nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 21] nai kuariwan isik ketratan nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 6]; 3. Tr. lente kitrap (lendegitrap) sonn, plom (vertical) [PIDB p. 3] || Ober a ra PIDB gant ar wrizienn kitr- ha LENAT gant ketr- a-wechoù. DIEG a ra kutrup, kusrap pe kusrup. s.i.o. kɵtrap & kusrup. -kutre morfem s.o. -kutri. kutreik [1981]; truyu kutreik boaziet (amañado) [DIEG p. 13] || Skrivet rruyu-gurreig gant DIEG. -kutri [1975] morfem anv I. (en amzer, staget ouzh un ak.) 1. Morfem a verk ar prantad amzer zo etre ur mare, un darvoud da zont hag ar pred ma komzer. a-benn (dentro); pir trunekutri atruar dont a rin a-benn peder sizhun (vengo dentro de cuatro semanas) [LENAT p. 42]. 2. Morfem a verk ar prantad amzer zo etre ur mare, un darvoud, tremenet hag ar pred ma komzer. abaoe (desde); martiskutri nape kuallip uñar (kualliñar) o labourat emaon abaoe dimeurzh (ando trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5, ESLG p. 17]; II. (en egor, staget ouzh un anv-lec'h pe un anv-kadarn) Morfem a verk al lec'h orin. eus (de); Kalikutri amtruik kɵn a-raok e oamp deuet eus Cali (antes vinimos de Cali) [MOGU75 p. 5]; yaumpukutri eus diabarzh an ti (desde dentro de la casa) [ESLG p. 20]. [100]

kutrmai adv. s.o. kusrmai. kutrup1 [1973] v. skeiñ [FOGU.Br p. 54]; kutr o skeiñ (pegando) [FOGU.Br p. 54]; kutru sko ganin (pégame) [LENAT p. 22]; ñui nunekpe tsiktɵka ñun kuchintin kɵn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4], kutrtrap (kuttrap) emaon o vont da skeiñ (voy a pegar) [FOGU.Br p. 54, ESLG p. 10]; kutrtan (kuttan) skoet en deus ganin (él me pegó) [FOGU.Br p. 54]  HS. ichakuchip, ichip, itsɵp, kuakiap, mekampup. 2. faoutañ, terriñ (hender) [PSLI p. 345] || Ober a ra MOGU75 gant ar wrizienn kɵtr- e-lec'h kutr-. FOGU.Br a ro kutr da anv-verb ha kutrɵp evit ar stumm war ober e gwirionez. Marteze e tiskouez stumm PSLI, ko'tɕɨp (kotrɵp) kemmesk etre kutrup (skeiñ) ha kɵlsrɵp (faoutañ). kutrup2 v. s.o. kutrap. kutse ak. s.o. katsik. kutsya [1974] ak. ti (casa); chillik kutsya (čiʎíkkutsía) ti pri (casa de barro) [PIDB p. 1]  HS. ya || N'eo ket testeniekaet an termen kutsya pelloc'h. kutsik [1981] ag. dilezet (abandonado) [DIEG p. 11]. kutsip [1981] v. 1. dilezel (abandonar) [DIEG p. 11]; 2. stlepel (botar, tirar) [DIEG p. 18]; kaulli trɵwan kutsan stlapet eo bet ar c'hoad gant ar marc'h (el caballo me botó la leña) [LENAT p. 20]; kaullipe nɵka amtrun [evit atrun ?] kutsan dont a ra ar marc'h en ur stlepel e samm (el caballo viene botando la carga) [LENAT p. 20] # lutɵkuchip, trawakuchip?.

L lachap [2009] (T) v. gwerzhañ (vender); kana chumpi lachu gwerzh din ur yar-Indez (véndame un bimbo) [LENAT p. 14]; kana chumpi lachap yur emaon o vont da werzhañ ur yar-Indez (voy a vender un bimbo) [LENAT p. 15]; pir kaullimera lachap intrainchur emaon o vont da werzhañ pevar marc'h (voy a vender cuatro caballos) [LENAT p. 20]; latsashmur ne werzhan ket (no vendo) [LENAT p. 23]  HS. yanip || Ober a ra LENAT gant ar wrizienn lats- e-lec'h lach- a-wechoù. lal [1974] ak. LOUZAW. meurta (arrayán) [PIDB p. 3]  HS. pachik tusr # lalɵ, lallip, latsɵ. lalɵ [2009] ak. LOUZAW. plant, marteze Verbascum thapsus, n'eus ket bet gallet gwiriañ he anv spesad (paño, amargo) [LENAT p. 22]; lalɵ ishik nuik kɵn bras eo delioù al lalɵ (las hojas de paño son grandes) [LENAT p. 22]; lalɵpe kɵtɵ kɵtrɵ mapuraik tru talvezout a ra al lalɵ evit stourm a-enep d'an droug stomog (el paño sirve para el dolor de estómago) [LENAT p. 22] # lal. lallip [1978] v. GOUNEZ. 1. dastum, eostiñ (cosechar); ye lalchap yur mont a ran da zastum avaloùdouar (voy a cosechar papas) [LENAT p. 12]; pura lalchap amkun deomp da eostiñ ar maiz (vamos a cosechar el maíz) [LENAT p. 45]; 2. (db. an douar dh.) skrabat, toullañ; pirɵwan lallen, pikɵ kushi wepatrupik, truik kɵn ar re-mañ eo ar buzhug ruz a zeu er-maez pa vez skrabet an douar (cuando se escarbe la tierra esta es la lombriz roja que sale) [NACC p. 21]. lamɵ [1992] ag. bihan (pequeño) [PSLI p. 215]  HS. kachi, lamɵtik  ES. nu # lamɵkuarɵ, lamɵsre, lamɵtik, lamɵtɵ. lamɵkuarɵ [1991] ak. hañv bihan, berr ha gant glav bihan, koulz-amzer adalek Genver betek fin C'hwevrer, a-wechoù betek deroù Meurzh zoken (pequeño verano, corto y de con menor intensidad de lluvias, temporada que corresponde aproximadamente de enero y febrero, aveces puede durar hasta principios de marzo) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù lamɵ (bihan) ha kuarɵ (hañv). lamɵsre [1991] ak. koulzad glaveier bihan a bad etre deroù Meurzh betek fin miz Mae (época de lluvias menores, temporada que empieza en marzo hasta finales de mayo) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù lamɵ (bihan) ha sre (glav). [101]

lamɵstɵ adv. s.o. lamɵtɵ. lamɵtik [1981] ag. bihan (chiquito); lamɵtik (lamɵtii) misrɵp bihanaat (achicarse) [DIEG p. 12]; s.i.o. lamɵ. lamɵtɵ [1954] adv. nebeut (poco) [PIDB p. 3]; lamɵstɵ kɵn nebeut eo (es poco) [FOGU p. 200]  HS. kachi(tɵ), mamtɵ || Gant an adstumm lamɵstɵ e ra FOGU. *lantap [1994] v. terriñ (partir); lapis lantin kɵn torret eo ar c'hreion (el lápiz está partido) [ORCO p. 625]. lantɵ [1974] ag. 1. stn. berr (corto) [PSLI p. 328]; 2. doar. lantɵtik berr (corto) [PIDB p. 3]. lantɵtik ag. s.o. lantɵ. lap [1994] v. kerc'hat, klask (buscar); trar lantrap ampampala aet e oant da gerc'hat keuneud hep mar (hubieran ido a traer leña/debían haber ido a traer leña) [TIPR p. 617]; trɵ lantrap amkun deomp da gerc'hat keuneud (vamos a buscar leña) [LENAT p. 50]; lau klaskit (busque) [LENAT p. 23]; anwan wetramne lau da c'hortoz kavout an arc'hant, klaskit (mientras encuentra la plata, busque) [ORCO p. 634]. lapis [1994] ak. kreion (lapiz) [ORCO. p. 625]; lapis lantin kɵn torret eo ar c'hreion (el lápiz está partido) [ORCO p. 625] || Amprestadenn sklaer digant ar spagnoleg. lapisrukwasr [2001] ak. KORF. kell (testículo) [ATYAD p. 205, 211] || Diwar lap (kalc'h), sruk (maen, vi) ha wasr (goloenn) = golo da bakañ maen ar c'halc'h. laptsik [2001] (T) ak. KORF. kalc'h (pene) [ATYAD p. 205, 211]  HS. lash, pishku || diwar lap ha tsik, bazh, gwialenn, nep tra hir ha moan e stumm # lash 1 larap [1974] v. I. spiañ, evezhiañ, sellet pizh (atalayar) [PIDB p. 3]; nape pantrɵmai larap pasrar emaon o sellet/spiañ war-zu an traoñ (estoy viendo para abajo) [LENAT p. 38]; nai nutsak usmai larɵtan nan sellet he deus ma c'hoar ouzhin, ha hi puchet (mi hermana (me) miró agachada) [LENAT p. 25]; nai kek pulɵte larap wan selloù du (gwenn) a ra ma gwaz din (mi marido me mira ojiblanco = mi marido me mira bravo) [LENAT p. 17]; II. (T) 1. gwelet (ver) [PSLI p. 269]; 2. diskouez e benn, diflukañ (asomarse); larɵntrɵ intrɵ ac'hanta, diskouez da benn (anda, asómate) [LENAT p. 23] || Aship eo an termen boas evit gwelet, anavezet eo e gwambiaeg hag e totoroeg # ularapelɵ. 2 larap [1974] v. roc'hal (roncar) [PIDB p. 3]. lash [2009] (T) ak. KORF. kalc'h (pene) [LENAT p. 22]  HS. laptsik, pishku. lassiete [1975] Tr. adv. seizh eur (las siete); nampe lassietekatik kipelɵ ker kousket hor boa betek 7 eur (dormimos hasta las siete) [MOGU75 p. 4] || Amprest digant ar spagnoleg. s.o. siete. lasu [1975] ak. lêrenn (lazo); kuchi lasu lêrenn ar pemoc'h (el lazo del marrano) [MOGU75 p. 4] || Amprest digant ar spagnoleg lazo. lata1 [1975] ag. I. 1. heñvel, kevatal (igual) [MOGU75 p. 7]; naipe lata kɵmɵn ma hini n'eo ket heñvel (el mío no es igual) [ESLG p. 22]; 2. (implijet div wech diouzh renk evit reiñ pouez) lata lata kevatal-mik (igual-igual) [CICO p. 80]; II. (en droienn lata kɵmɵ) 1. (implijet gant mas) eil efenn an derez keñveriañ uheloc'h. -oc'h (mas); nai yape mas nuik kɵn ñui lata kɵmɵ brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; 2. (implijet gant mentra) eil efenn an derez keñveriañ izeloc'h. nebeutoc'h (menos); nape mentra tsalik kɵmur Flapio lata kɵmɵ me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6]; III. (en droienn latawei) elfenn a dalvez da sevel derez kenveriañ ar c'hevatalder. ken (tan... como); nai nusrkaimpe ñui latawei nuik kɵn ken bras eo ma mab ha da hini (mi hijo es tan grande como el tuyo) [MOGU75 p. 6]. || Ur c'heal a bouez-bras eo lata pe lata lata er gevredigezh wambiaek ma vez klasket ober e doare ma chomo kevatal an holl dud # lataik, latamarɵp, latawei. lata2 [1976] ak. kevatalder, kempouez (igualdad) [EDCA p. 39] & (implijet div wech diouzh renk evit reiñ pouez) lata lata [HAIG p. 314, EDCA p. 39, CICO p. 80] || Unan eus pennaennoù bras [102]

doare soñjal Gwambiaiz, o uhelvennad eo al lata-lata. lataik [1973] ag. (impl. war-lerc'h an ak. spisaet gantañ) heñvel (igual); kap lataik evel ul lagad/heñvel ouzh ul lagad (como un ojo) [FOGU.Br p. 45, ESLG p. 4]; pɵsr lataik evel an heol (como el sol) [FOGU.Br p. 47]. latamarɵp [1981] v. en em deurel war ub./udb. (abalanzarse) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar lata (heñvel) ha marɵp (ober). latawei s.o. lata. latratrik [1991] ak. SAVOUR. ɵsik latratrik anv an daou brenestr enebet war tiez hengounel Gwambiaiz, unan troet war-zu ar sav-heol, egile war-zu ar c'huzh-heol (ventanas opuestas de las casas guambianas tradicionales, una mirando al naciente, otra enfrentada al poniente [SVNT] || Termen savet diwar un elfenn latra, dianav ha, marteze, an elfenn trik (genoù), da ziskouez toull ar prenestr. latrɵ [1985] adv. pouezañ laatrɵ kaik pegen drouk (tan malo) [ESLG p. 19] || Ober a ra ESLG gant ar skrivad laatrɵ. latrɵkuai [1992] (T) ag. gleb (mojado) [PSLI p. 304]  HS. srekuaik. latsap v. s.o. lachap. latsɵ [1974] ak. LOUZAW. brousgwez e anv spesad Tabernaemontana littoralis (lechero) [PIDB p. 3, LENAT p. 23]; latsɵ panɵntsik maramik kɵn talvoudus eo al lechero evit ober girzhier (el lechero sirve para hacer cerco) [LENAT p. 23] || s.i.o. Kuaimantsik. lau [1985] ak. laumera LOUZAW. Plant torzhellek eus kerentiad ar Baselaceae damheñvel he zorzhelloù debradus ouzh re an avaloù-douar, oulhoukez (ulluco) [ESLG p. 11, SVNT, TIPR p. 609, LENAT p. 23]; ñimpe lau yanɵp putran emaoc'h-c'hwi o werzhañ oulhoukez (Uds están vendiendo ulluco) [ESLG p. 11]; lawi wantrap amkun deomp da hadañ oulhoukez (vamos a sembrar ulluco) [LENAT p. 4]; lawi wantrap yur mont a ran da hadañ oulhoukez (me voy a sembrar ulluco) [LENAT p. 23]; lawi man debrit oulhoukez (coman olluco) [LENAT p. 23]; laumera pishelɵ kɵn boued yen eo an oulhoukez (los ullucos son alimentos fríos) [TIPR p. 609] || Lawi, implijet e LENAT zo ur stumm rannyezhel totoroek evit lau; s.i.o. ar c'houblad yau/yawi. lawi ak. s.o. lau. le [1974] ak. neizh (nido) [PIDB p. 3, ESLG p. 8]; tsim le toull logod (ratonera) [PIDB p. 7]; aian le krugell-verien (hormiguero) [PIDB p. 1]. lente [1976] adv. en traoñ (abajo) [HAIG p. 318, DIEG p. 11]  HS. pantrɵ, pimak, wallisrɵ; & lente kitrap sonn, plom (vertical) [PIDB p. 3]; lentemai war-zu an traoñ (hacia abajo) [DIEG p. 11]  HS. pantrɵmai || Ober a ra HAIG gant ar stumm lentd (lend) hep vogalenn dibenn, dre fazi moarvat. Skrivet eo ar ger-mañ lende pe lendemai gant DIEG, diouzh an distagadur blotaet. lenteranɵp [1981] v. brasaat (agrandar) [DIEG p. 12]  HS. nuimisrɵp, nuranɵp || Termen savet diwar ar wrizienn lentɵ (ledan). Ober a ra DIEG gant ar stumm blotaet lenderanɵp, diwar an distagadur. lentik ag. s.o. lentɵ. *lentik [1976] ak. brozh douget gant ar merc'hed (falda femenina) [HAIG p. 318] || Skrivet lendik, diouzh an distagadur gant HAIG. N'eo ket testeniekaet an dalvoudegezh-mañ er-maez eus HAIG. Lusik eo an termen boutin ken evit brozh ar merc'hed hag evit hini ar baotred. Lentik a dalvez "ledan" a-hend-all. Evit doare eo faziet aozer HAIG, moarvat eo bet kammgemeret anv ar vrozh evit an doare anezhi. lentɵ [1981] ag. 1. stn ledan (ancho) [PSLI p. 322]; 2. doar. lentik, lentɵtik [DIEG p. 14]  HS. (T) kualiktik; lentik kɵmik strizh, n'eo ket ledan (no es ancho, angosto) [DIEG p. 14] || lentik treuzskrivet lendig pe lendiig e DIEG, diouzh an distagadur # lenteranɵp, turlentɵ. lep [1975] v. lenn (leer) [MOGU75 p. 10, ESLGp. 23]  HS. aship. leste ag. & ak. s.o. lɵtsɵ. lichip [1974] v. stagañ udb. (amarrar un objeto) [PIDB p. 3]  HS. (T) lɵtsɵp, lusrɵp # tsilichip. [103]

limeta [1974] ak. boutailh (botella) [PIDB p. 3] || N'eus ket doare ur ger gwambiaek a orin gant ar ger-mañ (ger teirsillabenek), n'eo ket anat e ve bet amprestet digant ar spagnoleg avat. linchap1 [1981] ak. ambroug, kenskoazell (acompañamiento) [CICO p. 80] || Un talvoud pouezus-tre eo ar c'henskoazell, linchap, evit Gwambiaiz. linchap2 [1976] v. I. ambrougañ, skoazellañ ub. (acompañar) [HAIG p. 314, DIEG p. 11, EDCA pp. 39, 40, CICO p. 80]; kasrak lincha gouel, lid (fiesta ritual) [SVNT]; II. (impl. gant ar verb skoazell uñip) 1. (gant al lostger -pa stag outañ) linchaipa uñip (linchaiba-uñib) mont gant ub. (andar acompañado) [DIEG p. 14]; 2. (hep al lostger -pa stag outañ) lincha unan o vont emaint o-daou a-gevret (andan juntos) [LENAT p. 23] || Ober a ra DIEG gant ar stumm linchip. Ur c'heal pouezus-bras eo linchap/linchip er sevenadur gwambiaek ma vez talvoudekaet ar c'henlabour hag ar c'henskoazell etre izili ar gumuniezh. Kement-se a reer evit derc'hel d'ur c'hempouez etre ar gevredigezh, evit ma chomo kevatal (lata lata), pe a-live, an dud an eil gant egile. linchip v. s.o. linchap. liso [1992] (T) ag. levn, flour (liso) [PSLI p. 334]  HS. (T) mil; liso kɵtan emaon flour (estoy liso) [PSLI p. 334] || Amprestadenn digant ar spagnoleg, mil eo an termen gwambiaek evit levn. Treiñ a ra PSLI liso kɵtan gant liso (flour). Kinnig a reomp reizhañ dre emaon flour. litsip v. s.o. lichip. litsiya [1991] ak. SAVOUR. ti hengounel ront Gwambiaiz, pikernek e doenn soul (casa tradicional guambiana, redonda con techo empajado de forma cónica) [SVNT] || Termen savet diwar ar wrizienn li- amsklaer, marteze liammet ouzh linchap (stagañ), hag an elfennoù tsi (kerdin, plant da sevel sifelenn) ha ya (ti). s.i.o. pinitsiya, tsusaikya. liun [1992] ak. LOEN. leon, puma (león, puma) [PSLI p. 99]  HS. (T) mish montaña || Amprest digant ar spagnoleg. lɵl [1974] ak. lɵlmera LOENON. amprevan, seurt c'hwil pe himenopter, tev prl. (cucarrón) [PIDB p. 3, SVNT, LENAT p. 23]; lɵl kuaik pasran marv eo ar c'hwil (el cucarrón está muerto) [LENAT p. 23]; palanta tusr lɵl netsaik kɵn leun eo ar platanezennoùigoù a c'hwiled (el platanillo está lleno de cucarrones) [LENAT p. 23]; lɵlpe parɵ wantran fraoñval kalz a ra ar c'hwiled (el cucarrón suena mucho) [LENAT p. 23]; lɵlpe pɵi nika yan ar c'hwiled a gas teil ganto (el cucarrón lleva estiércol) [LENAT p. 23]; lɵlmera pun en em gavet eo ar c'hwiled (llegarón los cucarrones) [LENAT p. 23]; lɵlmera kep ampan deuet eo tre ar c'hwiled (entrarón los cucarrones) [LENAT p. 23]. lomo [1992] (T) ak. KORF; lomo tsutsik kein (espalda) [PSLI p. 233]  HS. llik || Amprest digant ar spagnoleg lomo (kein loened zo a zebrer o c'hig) ouzhpennet outañ an termen tsutsik (askorn). lɵntrɵl [1994] ak. LOUZAW. anv ur seurt gwez eus ar c'hoadoù gleb a impljer ar prenn anezhañ evit sevel ostilhoù bihan evel loaioù-koad pe sifoc'helloù (tipo de árbol del bosque húmedo) [SREK p. 16]. lɵpinsh [1994] ger niv. pevar-ugent, 80 (ochenta, 80); ishik lɵsrel lɵpinsh parel mil eizh-kant c'hwec'h ha pevar-ugent : 1886 [NUPI p. 12] || Termen savet diwar an elfenn lɵs/lɵtsɵ (eizh) ha pinsh (dek). lɵs ag. s.o. lɵtsɵ. lɵsɵp v. s.o. lɵtsɵp. lɵsrel [1994] ger niv. eizh-kant (ochocientos); kan ishik lɵsrel lɵtsɵ pinsh parel mil eizh-kant c'hwec'h ha pevar-ugent, 1886 (mil ochocientos ochenta y seis, 1886) [NUPI p. 17] || Termen savet diwar an elfennoù lɵs/lɵtsɵ (eizh) ha srel (kant). lɵstɵ ak. & ag. s.o. lɵtsɵ. lɵtsik ag. s.o. lotsɵ3. lɵtsɵ1 [1974] adv. 1. abred (temprano) [ORCO p. 631]; lɵtsɵ kutrap sevel abred (madrugar) [PIDB p. 3]; 2. mira lɵtsɵ er mintin-mañ (esta mañana); mira lɵtsɵ unɵ pupikpe nai sobrina kɵn Ma [104]

nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631]  HS. tɵrpatɵ # lɵtsik, lɵtsɵmap. 2 lɵtsɵ [1981] ak. teñvalijenn (oscuridad) [DIEG p. 42]  HS. lɵtsɵkɵp, yɵn # lɵtsɵpɵl. lɵtsɵ3 [1954] ag. 1. stn lɵtsɵ teñval (oscuro) [FOGU] & (T) lɵs [PSLI p. 320]; lɵstɵ kapmera (lestekawmera) daoulagad teñval (ojos oscuros) [FOGU p. 205]  ES. tɵr; 2. doar. lɵtsik teñval (oscuro); maipe yapsrɵ kɵn lɵtsik kɵn hir ha teñval eo an hent-mañ (ese camino es largo y oscuro) [LENAT p. 25] & lɵtsiktik [PSLI p. 320] || Ur vetatezenn lɵtsɵ/lɵstɵ zo stadet gant aozer FOGU, e lɵstɵ kapmera (lestekawmera). Reiñ a ra PSLI un adstumm gwambiaek lɵs evit lɵtsɵ, da dostaat ouzh ar c'houbladoù pitsɵ/pis, pulkɵtsɵ/pulkus ha kɵtsɵ/kɵs. Peurliesañ eo an emdroadur -tsɵ > s merk an totoroeg. Ma n'eo ket faziet aozer PSLI ez eus amañ un testeni eus an emdroadur-se e gwambiaeg ivez. # lɵtsɵkɵp. 4 lɵtsɵ [1994] ger niv. eizh (ocho)  HS. ocho, tratrɵpɵn; lɵtsɵ warayupe er rannbennad 8 (en el capítulo 8) [NUPI p. 65]; kan ishik lɵsrel lɵtsɵ pinsh parel mil eizh-kant c'hwec'h ha pevarugent, 1886 (mil ochocientos ochenta y seis, 1886) [NUPI p. 17] # lɵpinsh, lɵsrel. lɵtsɵkɵp [1981] ak. teñvalijenn (oscuridad) [DIEG p. 42]  HS. lɵtsɵ, yɵn || Termen savet diwar lɵtsɵ (teñval, teñvalijenn) ha kɵp (bezañ). lɵtsɵmap [1981] v. debriñ merenn (almorzar) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar lɵtsɵ (abred) ha map (debriñ). lɵtsɵp [1992] (T) v. stagañ (amarrar, atar) [PSLI p. 348]; kaulli lɵskɵh? ha staget eo bet ar marc'h ganit ? (¿Amarraste el caballo?) [LENAT p. 20]  HS. lichip, lusrɵp || Ober a ra LENAT gant at wrizienn lɵs- e-lec'h lɵts-. lɵtsɵpɵl [1991] ak. koulz-amzer ma vez yen-tre an amzer, mouchet ha teñval an oabl devezhioù-pad (época de días enteros opacos y oscuros, fuertes fríos y cielos encapotados) [SVNT] || Termen savet diwar lɵtsɵ (teñvalijenn) ha pɵl (koulz-amzer). lu [1890] ak. LOUZAW. maniok, youka, brousgwez amerikan e anv spesad Manihot esculenta a c'hounezer evit e wrizienn vagus (yuca) [CAC p. 779, NRPA p. 122, FOGU p. 202, PIDB p. 3, PSLI p. 163, LENAT p. 23]; lu kalus plusk maniok (cascara de yuca) [PIDB p. 3] || Ober a ra DOUAY e CAC hag NRPA gant ar stumm lon, evit lun, a c'hallje bezañ ur stumm totoroek met DOUAY a ouzhpenne alies kensonennoù dibenn-ger n'eus ket anezho e gwirionez. Marteze e c'haller tostaat an termen lu/lun ouzh ar c'hechuaeg lumu/rumu. s.i.o. mullunku. Luis [1994] anv paotr Loeiz (Luis) [ORCO. p. 629]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentɵ Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]. lulɵp [1973] v. redek (correr) [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 3, MOGU75 pp. 3, 10, ESLG p. 23, PSLI p. 302, LENAT p. 23]; panpe trantrɵ lulɵp yan redet eo kuit ar yourc'h fonnus-tre (el venado se fue muy rápido) [LENAT p. 23]; ure(k)merape lulan redet eo bet gant ar vugale (los niños corrierón) [MOGU75 p. 3, ESLG p. 15]; nampe lulamɵntrun ni a redo (nosotros correremos) [TIPR p. 607]; na marik kualɵm lulik kɵn dec'h em boa redet (ayer corrí) [TIPR p. 615]; wetɵkɵntrap lulen kɵntrun dav e vo din redek evit adtapout anezhañ (tendré que correr para alcanzarlo) [ORCO p. 633]; lultrap redomp (corramos) [FOGU.Br p. 46]; lultrap mont da redek (ir a correr) [ESLG pp. 6, 24]; lul red (corra) [FOGU.Br p. 48, ESLG pp. 7, 24]; lulah? redet en deus ? (¿corrió?) [ESLG p. 8]. Lurɵ [1991] ak. (er c'hredennoù pobl) anv un droukspered a vev dindan an douar e ribouloù, tennañ a ra d'ur borc'hell (nombre de un espíritu que vive bajo tierra en túneles, se parece a un puerco) [SVNT, SREK p. 21]; lurɵtrap toull al Lurɵ (cavidad del Lurɵ) [SVNT, SREK p. 21]; lurɵ pirɵ umpuik "lurɵ" a zeu a-zindan an douar ("lurɵ" que viene de por debajo de la tierra) [SVNT] || Termen a c'hallfe bezañ savet diwar ar wrizienn lul- (redek), emdroet e lur- # Lurɵpantsik. Lurɵpantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) droukspered al lurɵ, seurt spes boud dreistnatur a vev e ribouloù douar (espíritu maligno que vive bajop tierra en túneles) [SVNT] || Termen ennañ an elfennoù Lurɵ (anv ur boud dreistnatur) ha pantsik (droukspered). [105]

lus [1954] ak. 1. SON. fleüt (flauta) [FOGU p. 194, PIDB p. 3, ESLG p. 6, LENAT p. 24]; lus utrɵ seniñ ar fleüt (tocar flauta) [FOGU pp. 201, 202]; 2. LOUZAW. seurt gwez ma reer fleütoù (especie de árboles dónde se sacan flautas); lus chak tachenn gwez evit ar fleüt (campo de árboles para flautas) [FOGU.Br p. 52]; 3. riboul (tunel) [SVNT] || lusuRi (lus utrɵ), troet gant fleüt nemetken, eo ar stumm a ra FOGU gantañ. Sterioù disheñvel ar ger-mañ a dro holl en-dro da geal ur stumm hir ha kleuziek, hini ur gorzenn. lusaik ak. s.o. lusik. Lusia [2009] anv plac'h Loeiza (Lucia); nai nu nimpasr Lusia kɵn ma merc'h henañ eo Loeiza (Lucia es mi hija mayor) [LENAT p. 33] || Ober a ra LENAT gant ar srivad spagnolekaet Lucia. lusik [1974] ak. 1. (er gwiskamant hengounel) pezh dilhad a bak traoñ ar c'horf hag a ra evel ur vrozh, anezhañ ur pezh danvez a buner en-dro d'an divlez (anaco) [PIDB p. 3, DIEG p. 14, ORCO p. 624, LENAT p. 24]; lusik srɵik kɵn nevez eo ar vrozh (el anaco está nuevo) [ORCO p. 624]; mashura lusaik marikip gwiadiñ ar vrozh a ra ar vamm-gozh (la abuela teje al anaco) [LENAT p. 26]; 2. Dre heveleb. brozh (falda) [MOGU75 p. 15]; yalɵ lusik brozh du (anaco negro) [LENAT p. 9]; nape turiwanpa lusiwanpa pasrar gwiadet em eus ur poncho hag ur vrozh (tejí una ruana y una falda) [MOGU75 p. 15] || Ober a ra LENAT gant ar stumm lusaik. Teurel evezh e steuziadur k dibenn lusik dirak ar morfem -wan : lusikwan > lusiwan. lusrɵ [2009] (T) ak. LOEN. 1. (impl. e-unan) koulm (paloma); nai lusrɵ yau warau kɵn er gêr emañ ma c'houlm (mi paloma está en casa) [LENAT p. 10]; lusrɵ yawi pusruk kɵtrɵ ketrapik magañ a ra ar c'hig-koulm an empenn (la carne de paloma alimenta el cerebro) [LENAT p. 11]; mishmera lusrɵwan man debret eo bet ar goulmed gant ar c'hizhier [LENAT p. 24]; lusrɵmpe pulɵtik kɵn gwenn eo ar goulm (la paloma es blanca) [LENAT p. 24]  HS. nushi; 2. (impl. da spizer, war-lerc'h ar ger kau) dube, spesad koulm gouez e anv Columba subvinacea (torcaza) [LENAT p. 15]; s.o. kaulusrɵ || Notenniñ implij an -m epentetek etre dibenn ar ger a echu gant ur vogalenn hag ar merker -pe er furm lusrɵmpe. # kaulusrɵ, yaulusrɵ. lusrɵp [1974] v. stagañ (amarrar) [PIDB p. 3, DIEG p. 13, PSLI p. 348]  HS. (T) lɵtsɵp; s.i.o. lichip || Ober a ra DIEG gant ar skrivadur lurrɵb. lutɵ [1981] ak. KORF. krouell ? (feto?); lutɵ tammisrɵp [DIEG p. 11] # lutɵkuchip. lutɵkuchip [1981] v. FIZIOL. diforc'hañ (abortar) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar lutɵ (krouell ?) ha kutsip/kuchip (dilezel).

LL llik [1954] ak. 1. KORF. kein (espalda) [FOGU p. 202, FOGU.Br pp. 42, 48, PIDB p. 3, ESLG p. 8, PSLI pp. 17, 233]  HS. wentɵ 2. (db. an dilhad) kein (ur chupenn) (espalda de la chaqueta); ipe chaketai llik kɵn hemañ eo kein ar chupenn (esta es la espalda de la chaqueta) [MOGU75 p. 9] || Gant an adstumm llikɵ e ra FOGU. llikɵ ak. s.o. llik. llirap [1974] v. pourmen (pasear)[PIDB p. 3]. llitsik [1994] ak. DOUAR. kribennoù ar menezioù, blein (filo de las montañas) [SREK p. 7] || Termen savet diwar llik (kein) hag un elfenn tsik, marteze ar stumm bihanaat. llup [1974] v. (db. al loened) genel (nacer los animales) [PIDB p. 3]; wakra llumtrapik kɵn halet eo ar vuoc'h (la vaca dio cría) [LENAT p. 53] || s.o. kallap.

M mai1 [1954] ak. 1. linenn [PIDB p. 2]; ɵl mai linenn eeun (línea recta) [PIDB p. 2]; antul mai linenn [106]

gromm (línea curva) [PIDB p. 1]; 2. hent, gwenodenn (camino, trocha) [PIDB p. 4, SVNT, PSLI pp. 85, 247, LENAT p. 24]; nu mai hent-bras (carretera, camino grande) [FOGU p. 201]; kaulli mai hent kezeg (camino de herradura) [PIDB p. 2]; pɵlpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; maiyu penur kouezhet on war an hent (me caí en el camino) [LENAT p. 12]; maipe yapsrɵ kɵn lɵtsik kɵn hir ha teñval eo an hent-mañ (ese camino es largo y oscuro) [LENAT p. 25]; 3. mesrak mai war-raok (hacia adelante) [ATYAD p. 204]; metrap katɵ mai dirak (delante) [FOGU p. 203] || metrap katɵ mai, ger ha ger "dirak un hent all" # atsimai, kusrmai, maitsik, numai, pimai. -mai2 [1994] morfem a dalvez da verkañ ar roud, an durc'hadur pa vez un dilec'hiadenn. Klotañ a ra gant da, war-zu. 1. (stag ouzh un anv-lec'h) nai mɵskai Yautumai yan aet eo ma zad da Bopayán (mi papá se fue para Popayán) [LENAT p. 4]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; 2. (stag ouzh un ak.) kɵmai amkun mont a reomp d'ar gouel (vamos a la fiesta) [LENAT p. 25]; kausrɵmai isukup trɵ lantrap yur mont a ran d'ar menezioù a soñjan enno da zegas koad (me voy a la montaña a traer leña) [LENAT p. 15]; nai yamai kintran amkun deomp da gousket du-mañ (vamos a mi casa a dormir) [LENAT p. 18]; srusrɵpe tramai yan aet eo an dimezell d'al liorzh (la señorita se fue para la huerta) [LENAT p. 47]; nam eskuelamai amper er skol omp bet-ni (nosotros estuvimos en la escuela) [TIPR p. 610]; 3. (stag ouzh un adv.) ya wentɵmai kualmapik kɵn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]; umpumai intrɵ kit e-barzh/dre an diabarzh (¡vaya para adentro!) [LENAT p. 6]; kualape yapsrɵmai yur warc'hoazh ez in (kuit) pell (mañana me voy lejos) [LENAT p. 25] # wentɵmai, yumai. maik [2009] (T) ag. doareañ blazet mat, saourus (delicioso, sabroso); usha yawi maik kɵn mat eo ar c'hig dañvad da zebriñ (la carne de ovejo es deliciosa) [LENAT p. 11]; yawimpi parɵ maik kɵtan mat-kenañ eo ar c'hig dluzhed (la carne de trucha es deliciosa) [LENAT p. 11]; kalnikapik yawi maik kɵn mat-tre eo ar c'hig heureuchin (la carne de erizo es sabrosa) [LENAT p. 11]; yawimpimera maik kɵn mat eo an dluzhed (las truchas son deliciosas) [LENAT p. 11]; mɵimpe maik mantrapelɵ hiziv e tebrint traoù mat (hoy van a comer sabroso) [LENAT p. 30]; pispe maik kɵn mat eo al laezh (la leche es sabrosa) [LENAT p. 42] # maikik, maitik maikik [1992] (T) ag. mat (bueno) [PSLI p. 218]; s.i.o. maik. maimisak [1991] ak. GOUNEZ. piz-bihan (alverja) [SVNT] || Ober a ra SVNT gant ar skrivad may misak. mainuk [1974] ak. sal-debriñ (comedor) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar map (debriñ) hag -inuk (lec'h). maitik [2009] (T) ag. 1. koantik (bonito); ɵ ishuk parɵ maitik kɵn koantik-tre eo ar vaouez-se (esa mujer es muy bonita) [LENAT p. 7]; piñinkua pikitikmera maitik kɵn koantik eo ar balafenned ruz (las mariposas son bonitas) [LENAT p. 28]; maitik pailai dañsit brav (bailen bien bonito) [LENAT p. 36]; pɵn nutsak maitik puik kur teir c'hoar koantik am eus (tengo tres hermanas bonitas) [LENAT p. 41]  HS. tapik, taptsik; 2. mat, saourus (rico, bueno, sabroso); pipe parɵ maitik kɵtan blazet-mat eo an dour (el agua está sabrosa) [LENAT p. 39] 3. mat, reizh (bien, correcto); maitik kɵn (ya), mat eo, se an hini eo (correcto) [PSLI p. 336] || s.i.o. maik. maitsik [1974] ak. gwenodenn (trocha) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar mai (hent) hag ar stumm bihanaat -tsik (-ig). maiur [1974] ag. (impl. da spizer en termenoù kerentiezh) henañ (mayor); maiur nimpasr merc'h henañ (hija mayor) [PIDB p. 4]; maiur nusrkai mab henañ (hijo mayor) [PIDB p. 4] || [107]

Amprest anat digant ar spagnoleg mayor. Distaget e vez gant un -o dibenn, gouez da PIDB. maka ak. s.o. hamaka. makina ak. mekanik (máquina) || Amprest digant ar spagnoleg máquina. # kitsimakina. maktukɵh [2009] (T) ger goul. (Troienn saludiñ) Penaos emañ kont ganeoc'h (¿Cómo están) [LENAT pp. 1, 25]; Maktukɵh nai unirik? Penaos emañ kont gant ma bugale ? (¿Cómo están mis niños?) [LENAT p. 52] || Termen ennañ ar morfem goulenn -kɵh. malɵ [1974] ak. KORF. dremm (cara) [PIDB p. 4, ATYAD pp. 205, 209, 211, LENAT p. 26]; malɵ kalus kroc'hen an dremm (piel de la cara) [ATYAD p. 209]; malɵ tsutsik divgarvan (mandíbulas) [PIDB p. 4]; # malɵisik, pɵrashmalɵ. malɵisik [1879] ak. 1. barv (barba) [NPL p. 269, PIDB p. 4, PSLI p. 12, ATYAD p. 209, LENAT p. 28]; milisi(k) mullip troc'hañ barv ub. (afeitar) [DIEG p. 12]; 2. mourroù (bigote) [PIDB p. 4, LENAT p. 28] || Diwar an elfennoù malɵ (dremm) hag isik (blev). NPL a ra gant ar skrivad milisi hisij (milisiisik) evit ar barv evel ma ra PIDB, DIEG, PSLI ha LENAT gant an adstumm milisik. PSLI a ro milishik ivez (totoroeg). Reiñ a ra NPL an droidigezh "chink" evit ar stumm milisi (milisik) ivez. N'eo ket testeniekaet pelloc'h. malla [1981] adv. buan, fonnus, gant herr (rápidamente, aprisa) [DIEG p. 14, ESLG p. 20]  HS. petɵ. mam [1879] ger goul. pet, pegement (cuántos) [NPL, LMWI p. 428]; man pila puikekɵh? (man piláh poïkego?) pet bloaz oc'h ? (¿cuántos años tiene Usted?) [NPL p. 273] || Ober a ra NPL hag LMWI gant ar stummoù man ha nam # mamtɵ. mama [1975] ak. I. 1. mamm (mamá) [MOGU75 p. 8, PSLI p. 45]; mamape [PSLI p. 45]; mamape (nai) papawei turi pasran gwiadet he deus mamm ur poncho da tad (mamá tejió una ruana para mi papá) [MOGU75 p. 8, ESLG p. 21]; mamape namui pintrɵke wan emañ mamm en he c'hoazez a-dal deomp (mamá está sentada en frente de nosotros) [MOGU75 p. 8]; mamape pil namun srɵtran mamm he deus roet maiz tener deomp (mamá nos dio choclo) [ESLG p. 16]  HS. usri  ES. muskai, tata. 2. mamm-gozh (abuela, anciana) [EDCA p. 9]; II. A. seurt titl sevended tener a roer d'ar merc'hed kozh hag a implijer dirak o anv (nombre usado delante de los nombres de algunas ancianas) Mama Manela Caramaya (anv ur gasikez49 kozh hervez an hengoun) [EDCA p. 9]; B. (er c'hredennoù pobl) mama keltsi personeladur gwregel al lennoù, asambles gant he gwaz tata illimpi, ar personeladur gourel anezho (personificación femenina de las lagunas, junto a su esposo tata illimpi, la personificación masculina) [SVNT]; mama Dominga personeladur gwregel ar pishimisak enebet ouzh Tata Cidro, ar personeladur gourel anezhañ (personificación femenina del Pishimisak opuesta a Tata Cidro, su personificación masculina) [SREK pp. 19-20] # mamashulla, numama. s.i.o. tata. mamashulla [1974] ak. mamm-gozh (abuela) [PIDB p. 4, DIEG p. 14]  HS. (T) mashura  ES. tatashulla || Termen savet diwar an elfenn mama (mamm) hag un termenn all, shulla pe shura (plac'h war an oad) a adkaver e tashur ha tatashull (tad-kozh) # mama. mamik [1954] ak. 1. boued, bevañs (alimento, comida) [FOGU p. 194, PIDB p. 4, ORCO p. 628, LENAT p. 26]; inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; 2. frouezh (fruta); mis tusr mamik tranɵpik kɵn teuler a ra frouezh ar gwez-prun (el ciruelo da frutos) [LENAT p. 29]; 3. mamik tulishintrap trevad (cosecha) [SVNT]; || FOGU a ra gant Mami. mampi [1852] ak. raz (cal) [MNG p. 44]  HS. pik || MNG a ra gant ar stumm mambi. Termen da vezañ tostaet ouzh ar ger spagnolek mambe deveret eus ur yezh indian bennak. En Andoù e chaok an Indianed an delioù koka o veskañ anezho gant kal. En Amazonia e vez prientet an 49

Kasik a reer eus Pennoù an Indianed e Latinamerika.

[108]

delioù koka en un doare all. Graet e vez un toaz ganto a boazher a-raok debriñ anezhañ; mambe a vez graet eus an toaz-se. Pik eo anv ar raz e gwambiaeg ha mambe an termen spagnolek implijet evit envel ar raz da vezañ mesket gant an delioù koka. N'ouzer ket digant peseurt yezh indian eo bet amprester an termen mambe. mamtɵ [1992] rag. nebeut (poco) [PSLI p. 300]  HS. (T) kachitɵ || Termen savet diwar ar ger mam a verk ur c'hementad hag ar morfem strishaat -tɵ. man ger goul. s.o. mam. mana1 [1981] ak. amzer (tiempo) [DIEG p. 52]  HS. yana. mana2 [1974] ger goul. pevare, pegoulz (cuándo) [PIDB p. 4, DIEG p. 23, PSLI p. 295]. mantika [1954] ak. druzoni, bloneg (manteca) [FOGU pp. 200, 204]; pul mantika tapik kɵn mat eo an druzoni mojojó (la manteca de mojojó es buena) [LENAT p. 43]  HS. tsal || Amprestadenn spagnolek. mantɵ [1974] ger goul. penaos (cómo) [PIDB p. 4, PSLI p. 294]  HS. (T) chinɵ. mantrɵ [1954] ak. KORF. 1. avu (hígado) [PIDB p. 4] & yalɵ mantrɵ [PSLI p. 265]; 2. kalon (corazón) [FOGU p. 203, PSLI p. 34] || isramsruk eo an termen evit kalon e gwambiaeg. Graet e vez alies e spagnoleg gant an termen hígados (avuoù) evit envel ar flugez, en o zouez ar galon. mantsik ak. s.o. Kuaimantsik, Kuapmusik ha pantsɵk. Manuel [2001] anv paotr Manuel; ya wentɵ mai kualmapik kɵn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]. map [1974] v. debriñ (comer) [PIDB p. 4, ESLG pp. 4, 7, PSLI p. 267]; I. A. (er stumm kadarnaat) 1. (en e stumm displeget) Ma! Debr!/Debrit! (¡Coma!) [ESLG p. 24, PSLI p. 224, LENAT p. 24]; ñi wenta ma c'hwi a zebro war-lerc'h (Usted coma después) [ATYAD p. 209]; piti pichi ma debr un tamm bara (coma un pedazo de pan) [LENAT p. 39]; mamɵta na zebrez ket (no coma) [ESLG p. 24]; makun! debromp (comamos) [ESLG p. 24, LENAT p. 25]; atwall makun debromp kig-yar (comamos gallina) [LENAT pp. 5, 25]; pil makun debromp maiz (comamos choclo) [LENAT p. 25]; ye kɵrɵpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant ha holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 19]; mai! debrit-c'hwi (coman) [ESLG p. 24]; matra ra zebri (que coma) [ESLG p. 25]; matrai ra zebroc'h (que coman) [ESLG p. 25]; matrik debrit (coma) [ESLG p. 25]; ñi ma metrik debrit-c'hwi da gentañ (Usted coma primero) [ATYAD p. 209]; matrikai debrit (coman) [ESLG p. 25]; mer debret hon eus (comimos) [ESLG p. 8]; wasrɵ atwall mapikwan kuaitsɵr lazhet em eus ar falc'hun a zebr yer (maté al gavilán que come gallinas) [LENAT p. 5]; na yewan mar debret em eus an aval-douar (comí la papa) [ORCO p. 625]; atwallmera pura man ar yer a zebr maíz (las gallinas comen maíz) [LENAT p. 5]; man Debriñ a ra (come) [LENAT p. 26]; kuchipe purawan man debriñ maiz a ra ar moc'h/debret en deus maiz ar moc'h (el cerdo come/comió maíz) [LENAT p. 21]; kuchipe pura man debriñ maiz a ra ar moc'h/debret eo bet ar maiz gant ar moc'h (el cerdo come/comió maíz) [LENAT p. 21]; mish tsimwan man debret eo bet al logodenn gant ar c'hazh (el gato se comió el ratón) [LENAT p. 29]; lawi man debrit oulhoukez (coman olluco) [LENAT p. 23]; pullichu man pura petap ro da zebriñ d'ar yar (déle de comer al pollo) [LENAT P. 26]; kimkina atwall srukwan tsap maik kɵn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT p. 5]; mantrap mont a ran/reomp da zebriñ (voy/vamos a comer) [LENAT p. 26] & emaon o vont da zebriñ bremañ (voy a comer ahora) [ESLG p. 24]; palanta mantrap amkun debriñ a raimp platanez (vamos a comer plátano) [LENAT p. 35]; yawi mantrap emaomp o vont da zebriñ kig (vamos a comer carne) [LENAT p. 11]; kel mantrap o tebriñ koulourdrenn (comiendo mejicano) [LENAT p. 17]; atwall tsistɵ mantrap holl e tebrimp kig-yar (todos vamos a comer gallina) [LENAT p. 4]; mantrap amkun mont a reomp da zebriñ (vamos a comer) [LENAT p. 26]; remesan utɵ tsɵstɵ mantrap degemerit un distaol evit ma c'hallot debriñ-holl (reciban remesa para comer todos) [LENAT p. 26]; pispa pilpa mantrap debriñ [109]

a reomp maiz gant laezh (comamos leche con choclo) [LENAT p. 43]; mantrap amɵ deus [ha] debr (venga coma) [LENAT p. 26]; manchapik kur mont a ran da zebriñ (voy a comer) [ESLG p. 11]; nampe pulkus mapelɵ ker kui a zebromp-ni (nosotros comemos cuy) [LENAT p. 44]; mɵimpe maik mantrapelɵ hiziv e tebrint traoù mat (hoy van a comer sabroso) [LENAT p. 30]; mɵimpe si makɵtan bremañ 'vat em eus c'hoant debriñ (ahora sí quiero comer) [LENAT p. 30]; yan misak nam mapuras aet eo an dud kuit pa oamp-ni o tebriñ (la gente se fue cuando nosotros comíamos) [ORCO p. 635]; 2. (dirak ar verb-skoazell kɵp, gant ar morfem -mik stag outañ) Stumm verb a verk ar c'halloudusted. yewan mamik kɵn avaloù-douar zo da zebriñ/posupl eo debriñ an avaloùdouar (comeré papa/hay papa para ser comida) [TIPR p. 613]; nurantrappe mamik kɵn evit kreskiñ, ret eo debriñ (para crecer hay que comer) [ORCO p. 631]; B. (er stumm nac'h) mamur ne zebran ket (no como) [ESLG p. 26]; mamer ne zebromp ket (no comemos) [ESLG p. 26]; mamɵn ne zebr(ont) ket (no come(en)) [ESLG p. 26]; ishuk wakra mishki mamɵn ar vuoc'h-mañ ne gav ket mat ar mel (a esa vaca no le gusta la miel) [LENAT p. 29]; mamɵtai na zebrit ket (no coman) [ESLG p. 24]; mamɵkun na zebromp ket (no comamos) [ESLG p. 24]; Ch. (en ur goulenn) mah? debriñ a ra? (¿come ?) [ESLG p. 26]; makuh? debriñ a rez ? (¿comes?) [ESLG p. 26]; ñipe chi makuh? petra emaout o tebriñ ? (¿Qué estás comiendo?) [ESLG p. 12]; ñipe kel makuh? debret hoc'h eus koulourdrenn ? (¿Usted comió mexicano?) [LENAT p. 17]; makeh? debriñ a reont ? (¿comen?) [ESLG p. 26]; D. (en ur goulenn nac'h) pichiwan mamukuh? n'az peus ket debret ar bara ? (¿no comiste el pan?) [LENAT p. 40]; II. (en e stumm av. heuliet gant ur verb skoazell) A. (dirak wap) ɵnɵpe apas map wan emañ-eñ/-hi o tebriñ fav (él/ella está comiendo habas) [LENAT p. 4]; nape ye map war debriñ a ran avaloù-douar (como papas) [LENAT pp. 12, 56]; nape map war o tebriñ emaon (estoy comientdo) [LENAT p. 56]; B. (dirak pasrap) ɵilɵ apas map putran ar re-mañ a zebr fav bras (ellos comen habas) [LENAT p. 8]; ñimpe kel map putran debriñ a rit-c'hwi koulourdrenn (Ustedes comen mejicano) [LENAT p. 17]; kaulusrɵpe trupuiwan map pasran debret eo bet ar fav gant an dube (la torcaza se comío el fríjol) [LENAT p. 15]; pullichumera purawan map pentran emañ ar yer o tebriñ maiz (los pollos están comiendo maiz) [TIPR p. 607] # lɵtsɵmap, mainuk, pikmapik. mapen [1974] ak. endervezh, abardaez (tarde) [PIDB p. 4]; marik mapen (marii maaben) dec'h da noz (anoche) [DIEG p. 14]. maramkaik [1974] ag. diaes (difícil) [PIDB p. 4]  ES. maramtik || Diwar un elfenn *maran ha kaik (fall, drouk, a-dreuz) maramtik [1974] ag. aes (fácil) [PIDB p. 4]  ES. maramkaik. marasrak, maratrak, maratrap [1954] ak. KORF. toull-kazel (axila) [FOGU p. 204, ATYAD pp. 205, 211, LENAT p. 27] || s.i.o. matrarak. Maria [1994] anv plac'h Mari (María) [ORCO p. 628]; Mariei ya ti Mari (la casa de María [MOGU75 p. 4]; i kuleka Mariai kɵn Da Vari eo ar yar-mañ (esta gallina es de María) [TIPR p. 610]; Mariai werape tsatan kroget ez eus bet ennon gant ki Mari (el perro de María me mordió/a mí morder el perro de María) [TIPR p. 615]; Mariape usrik kaltɵka srapik kɵn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6]; Mariape kuantrɵ tsun klañv eo Mari (María está enferma [MOGU75 p. 17]; inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp da di Pêr pe da di Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629]. Mariela [2009] anv plac'h Mariela; nai kashi nimpasr Mariela kɵn ma merc'h vihanañ eo Mariela (Mariela es mi hija menor) [LENAT p. 33]. [110]

marik1 [1994] ar. a-raok, kent (antes) [ORCO p. 631] & marik kuanɵ a-raok (antes); marik kuanɵ Kalikutri amtruik kɵn a-raok e oamp deuet eus Cali (antes vinimos de Cali) [MOGU75 p. 5, ESLG p. 18] # marik kualɵm, trumar; s.o. mesrak marik2 [1975] adv. 1. dec'h (ayer); marikpe pailap ashur dec'h em boa gwelet ac'hanout o tañsal (ayer te vi bailando) [LENAT p. 36] & Tr. adv. marik kualɵm dec'h (ayer) [MOGU75 p. 4, ESLG p. 20, ORCO p. 631, TIPR p. 614]; marik kualɵm yawampikwan nai nutsakpa palunchar dec'h em boa skubet porzh an ti gant ma c'hoar (ayer barrí el patio con mi hermana) [MOGU75 p. 4]; na marik kualɵm lulik kɵn dec'h em boa redet (ayer corrí) [TIPR p. 615]; marik kualɵm pupikpe Juan kuik kɵn Yann eo a oa degouezhet dec'h (era Juan el que llegó ayer) [ORCO p. 631]; tru marik yem derc'hent-dec'h diouzh an noz (anteanoche) [DIEG p. 14]; tru marik & tru marik kualɵm derc'hent-dec'h (anteayer) [DIEG p. 14]; 2. marik mapen (marii maaben), marik yem mapen (marig-yem maaben) dec'h da noz (anoche) [DIEG p. 14]  HS. mira yem || Marik kualɵm, yem kualɵm, ger evit ger an deiz tremenet, an noz tremenet. marik3 [1981] adv. echuet eo (ya está, se acabó) [DIEG p. 11] # chapmarik, ellmarik Mariu [1994] anv paotr Mario (Mario); Mariu pulkɵtsɵn asik kɵn gwelet eo bet ar c'hui gant Mario/gwel kui zo bet gant Mario (Mario vio a los cuyes) [TIPR p. 614]. marɵnkarupelɵ [2007] ak. STLENN. programm, arload (programa, aplicación) [BCPAD p. 73] || Nevezc'her savet diwar ar verboù marɵp (ober), karup (kas, gourc'hemenn) hag an dibenn lies -elɵ (ar re a gas da vezañ graet). marɵp [1973] v. 1. ober (hacer) [FOGU.Br, MOGU75, ESLG p. 9, EDCA p. 40, LENAT]; mar gra (haga) [FOGU.Br p. 42]; marmɵta! arabat/na rez ket ! (¡no lo hagas!) [MOGU75 p. 10]; yapallushmera pupa marin kɵn gant plouz e vez graet al lochoù (los ranchos se hacen de paja) [LENAT p. 28]; martrap mont d'ober (ir a hacer) [ESLG p. 13]; tsin mara sevel irvi (formación de eras) [SVNT]; tsikal marai nintak puntramik savit ar regezer evit lakaat ar pladoù (hagan la barbacoa para colocar los platos) [LENAT p. 45]; tsitɵlɵ marɵp skoulmañ (anudar) [DIEG p. 14] & (T) kɵtrɵp marɵp lakaat da gouezhañ (hacer caer) [PSLI p. 350]; 2. (goude pɵl) pul marɵp kregiñ gant un dra bennak, deraouiñ (empezar); pɵl markun krogomp (comencemos) [LENAT p. 44]  HS. inchip 3. (er stumm maramik) Stumm verb a verk ar c'halloudusted. latsɵ panɵntsik maramik kɵn talvoudus eo al lechero evit ober girzhier/gallout a reer ober gizhier gant al lechero (el lechero sirve para hacer cerco) [LENAT p. 23]; takipe ya maramik kɵn savet eo an ti gant chagla (la casa está echa de chagla) [LENAT p. 47]; chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634] # chammarɵp, chapmarik, kullamarɵp, kumarɵp, latamarɵp, marik, marɵnkarupelɵ, pekmarɵptik, trammarɵp, umpumarɵp. marɵpik [1991] ak. ganer, krouer mab-den, titl pe lesanv roet d'ar boud Sierpi (engendrador, creador de la humanidad, apodo del ser Sierpi) [SVNT]. marɵpik ak. s.o. mɵrɵpik Marta [1975] anv plac'h Marta (Marta); Martape tirigun kustalyu pusran lakaet eo bet an ed er sac'h gant Marta (Marta pusó el trigo en el costal) [MOGU75 p. 5, ESLG p. 18]. martes ak. s.o. martis. martis [1975] ak. (deiz eus ar sizhun) Meurzh, dimeurzh (martes); martiskutri nape kuallip uñar (kualliñar) o labourat emaon abaoe dimeurzh (ando trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5, ESLG p. 17] || Amprest digant ar spagnoleg martes. Amprestet eo bet anvioù an deizioù digant ar spagnoleg da-heul an aloubadeg. mas [1975] 1. elfenn gentañ derez keñveriañ uheloc'h ananvioù-gwan. -oc'h (más); nai yape mas nuik kɵn ñui lata kɵmɵ brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; 2. elfenn a dalvez da sevel derez keñveriañ uhelañ an anvioù-gwan. an + ...-añ (el más); Fapiope mas kalar kɵn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco [111]

de su familia) [MOGU75 p. 7] || Amprest digant ar spagnoleg más. mashura [2009] ak. mamm-gozh (abuela) [LENAT p. 26]  HS. auela, mamashulla  ES. tashur ; mashura isik ñip wan emañ ar vamm-gozh o nezañ (la abuela está hilando) [LENAT p. 26]; mashura lusaik marikip o wiadiñ ar vrozh emañ ar vamm-gozh (la abuela teje al anaco) [LENAT p. 26]; nai mashura Carmen Tulia kɵn Carmen Tulia eo ma mamm-gozh (mi abuela es Carmen Tulia) [LENAT p. 26]; nai mashura wasr srapik gwiadiñ ur sac'h a ra ma mamm-gozh (mi abuela teje jigra) [LENAT p. 27]; nai mashurape Paiantau uñipik kɵn bevañ a ra ma mamm-gozh e Paniquitá (mi abuela permanece en Paniquitá) [LENAT p. 37] || Totoroek eo ar stumm mashura. Ar gwambiaeg a ra gant mamashulla pe mamashura. Termen ennañ an elfenn shur/shull (den war an oad). s.i.o. tashur. masɵ [1981] ak. LOUZAW. koka (coca) [DIEG p. 21, PSLI p. 172, LENAT p. 24]. masr [1992] (T) ak. I. KORF 1. kalon (corazón) [PSLI p. 34, ATYAD p. 205, LENAT p. 27]; nai masr kɵtrɵk kɵtan poan a ra din ma c'halon (mi corazón me duele) [LENAT p. 27]; nai masrpe ñuitɵ kɵn dit-te hepken eo ma c'halon (mi corazón es solo tuyo) [LENAT p. 27]  HS. isramsruk; 2. yalɵ masr avu (hígado) [PSLI p. 265]; II. Dre ast. kalonenn, lodenn greiz (parte central) kual masr palv an dorn (palma de la mano) [ATYAD p. 205, 211]; trukul masr kalonenn an ivin (corazón de la uña) [ATYAD p. 211]; masr kampil (masrukampil) biz-kreiz (dedo corazón) [ATYAD p. 211, LENAT p. 27] # kashmasr, masrukampil, masrtur. masrkara [1992] (T) ak. maskl (máscara) [PSLI p. 191] || Amprest anat diwar ar spegnoleg. *masruk ak. s.o. masrukampil. masrukampil (masruk kampil) [2001] (T) ak. biz-kreiz (dedo corazón) [ATYAD p. 211] || Termen savet diwar masruk (masr + sruk) adstumm eus masr, da dostaat ivez d'an termen gwambiaek isramsruk (israp + sruk) savet gant an termen sruk (maen) ivez. masrtur [2001] (T) ak. bruched (pecho) [ATYAD p. 205]; masrtur tsutsik kostoù (costillas) [ATYAD p. 205, 211] || Diwar masr (kalon) ha tur (penn) moarvat. matrarak ak. s.o. marasrak. *matsinek [1890] ak. den yaouank (hombre joven, muchacho); *matsinek atrun (mazineg arunt) deuet eo an den yaouank (el joven llegó) [CAC pp. 775, 776, NRPA pp. 119, 120]  HS. nɵtik || Treiñ a ra DOUAY e CAC hag NRPA mazineg arunt dre "den yaouank" hepken. Kinnig a reomp lenn dre *matsinek atrun. N'eo ket testeniekaet an termen matsinek a-hendall; marteze ur fazi skrivañ evit *matsurek (matsɵrik) ? Matsinɵ unɵ eo an termen evit "den yaouank". E gwirionez, gallout a rafe matsinek CAC bezañ pe evit matsinɵ urek, liester reizh matsinɵ unɵ pe, kentoc'h, evit matsinɵ nunek (breur yaouank). Da notiñ zo koulskoude e ro CAC an termen unek (unekt) evit bugel ivez, e-lec'h urek, ar pezh a c'hallfe displegañ ar stumm matsinek e-skoaz matsɵrik. matsinɵ [1975] ag. I. stn. yaouank (joven) [MOGU75 p. 6, ESLG p. 19, PSLI p. 39]  HS. nɵtik; II. doar. (el liester) matsɵrelɵ [MOGU75 p. 6, ESLG p. 19] || Ober a ra MOGU75 hag ESLG gant an adstumm matsarelɵ e-lec'h matsɵrelɵ. Moarvat savet diwar ur wrizienn mats(yaouank) hag unɵ (bugel). # matsɵrik; s.i.o. matsinek. matsɵrik [1992] ak. den yaouank (joven) [PSLI p. 39, LENAT p. 27] || Ober a ra PSLI gant ar stumm mɵtsɵrik. Moarvat un adstumm diwar ur wrizienn mats- (yaouank) hag urek, liester unɵ (bugel, paotr) # matsinɵ; s.i.o. matsinek. mau [1973] ak. LOEN. krigner a vev er c'hoadeier, bihanoc'h eget ar chigüiro, e-tro 60 ha 80 cm hed dezhañ, damheñvel e benn ouzh hini ul lapin berr e zivskouarn, hag a c'hall bezañ betek 10 kg ennañ, e anv spesad Agouti paca (especie de roedor, guagua, paca) [FOGU.Br p. 53, PIDB p. 4, PSLI p. 110]; maumpe [FOGU.Br p. 53]  HS. (T) pichiunɵ || Notiñ implij an m empentetek dirak ar morfem -pe. maua [1994] adv. a-hed an deiz (todo el día) [ORCO p. 628]; Migel maua kuallentɵ inchentɵ patsɵkɵmɵn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo [112]

el día pero no terminó) [ORCO p. 628] || Termen savet diwar mɵi (bremañ). mauai ak. mauɵi. mauan [1973] ak. endervezh (tarde) [FOGU.Br p. 42] || Termen savet diwar mɵi (bremañ). maui ak. s.o. mauɵi. mauintsatsɵ [1991] ak. LOEN. kolibri tremeniat bihan-tout, marteze Chaetocercus bombus, unan eus bihanañ evned ar bed (colibrí migratorio pequeño como mariposa, talvez por Chaetocercus bombus o colibrí abejorro, uno de los pájaros más chiquito del mundo) [SVNT] || Ober a ra SVNT gant ar skrivad mawintsatsɵ. Termen savet diwar an elfennoù mauɵi (sardon, gwenan) ha tsatsɵ (kolibri). Klotañ a ra rik an anv namtrik mauintsatsɵ gant an anvadur spagnolek colibrí abejorro. mauɵi [1981] ak. LOEN. 1. sardon (abejorro) [DIEG p. 11]; 2. c'hwil, anv a lakaer da veur a seurt koleoptered (abejón) [LENAT p. 27]; 3. gwenan (abeja) [PSLI p. 140] || Ober a ra LENAT gant ar stumm maui ha PSLI gant mauai (mawai). Marteze e c'haller tostaat ar ger-mañ d'ar stummoù mapa/maba implijet er yezhoù arawak zo evel ar wayuu. # mauintsatsɵ. mauyem adv. (T) s.o. mɵyem. mauyempe adv. s.o. mɵyem. maya1 [1981] I. ag. holl (todo); maya misakmera an holl dud (la humanidad entera) [DIEG p. 58]; maya pi an holl zoureier, hollad an doureier (todo el agua) [SVNT]; maya pi ip atrup tapik kaik an holl zoureier a ya hag a zeu, a zegas vad ha drast lerc'h-ouzh-lerc'h (todo el agua va y viene, por bien o por mal) [SVNT]; II. rag. 1. an holl (todos) [EDCA p. 39]  HS. (T) tsɵstɵ & an holl a-gevret (todos juntos) [EDCA p. 39]; (en e stumm lies mayaelɵ) an holl (todos, conjuto) [PSLI p. 254, EDCA p. 39]; 2. Ent-strizh an holl Wambiaiz (todos los Guambianos) [EDCAp. 39] || Ober a ra DIEG gant an adstumm mayelɵ el liester. Ur c'heal pouezus-bras eo ar maya e doare soñjal Gwambiaiz. Ent-etimologel e c'hallfe dont ar ger diwar ar wrizienn map (debriñ) ha ya (ti), ar maya o vezañ hollad ar re a rann o boued kenetrezo, alese pobl Gwambia hec'h-unan, ar re v-misak. 2 maya [1981] ger goul. pet (cuánto) [DIEG p. 23]. maya3 [1981] ak. 1. (impl. en unander) hollad, kevanded (conjunto, todo) [DIEG p. 52, EDCA p. 39] & Ent-strizh anv a roer da boent kreiz ar c'h-kuarimpɵtɵ, tog hengounel Gwambiaiz (nombre dado al punto central del kuarimpɵtɵ, sombrero tradicional de los Guambianos) [EDCA p. 15]; 2. (implijet el liester er stumm mayaelɵ) ar re vaya, dle. pobl Gwambia (los que son maya, o sea el pueblo guambiano) [EDCA pp. 39-40]. mekampup [1992] v. skeiñ (golpear) [PSLI p. 344]  HS. ichakuchip, ichip, (T) itsɵp, kutrup || Marteze savet diwar mekap (bezañ a-istribilh) ha pup (en em gavout). mekap [1975] v. bezañ a-istribilh (estar colgado, suspendido) [MOGU75 p. 15, ORCO p. 623, TIPR p. 611]; 1. (gant ur verb all dirazañ) verb skoazell a dalvez da sevel ar stumm war ober. kamisa sɵkuaik tsik palasrɵ (tsipalasrɵ) kɵla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p. 17]; 2. verb lec'hiañ bezañ (estar); nintak mewan a-istribilh emañ ar plad (el plato está colgado) [LENAT p. 33]; pɵninkaupe pɵpala mekan emañ ar valafenn war ar blantenn (la mariposa está encima de la mata) [MOGU75 p. 16]; wasrpe pirɵpantriku mekan emañ ar sac'h-kein ouzh ar speurenn (la mochila está en la pared) [MOGU75 p. 16]; kuadruspe pirɵpantriku mekan emañ ar frammoù ouzh ar speurenn (los cuadros está en la pared) [MOGU75 p. 16]  HS. mesrip -melɵ [1985] morfem verb nac'hañ an amzer vremañ voas, implijet dirak stummoù eus kɵp.. 1. (er 1añ gour lies, dirak ker) mamelɵ ker ne zebromp ket (no comemos) [ESLG p. 27]; 2. (er eil ha trede gour lies, dirak kɵn) mamelɵ kɵn ne zebrit/zebront ket (Uds/ellos no comen) [ESLG p. 27] # -mik, -mɵ-, -pelɵ, -pik. melsramik [2009] (T) ak.; nintak melsramik loch ma lakaer an dafar na servij ket ken (trastero) [LENAT p. 33] || s.o. nikapik. [113]

mencha adv. s.o. mentra. mentawan [1981] ar. tro-dro (alrededor) [DIEG p. 13]  HS. pɵtɵkatan. mentik [2009] ag. brein, boutet (dañado); taki tusrpe mentik kɵn gwastet eo ar plant chagla (la mata de chagla se daño) [LENAT p. 48] || s.i.o. minti. mentiship [2009] v. breinañ, boutañ (dañar); pɵlɵmpe yawiwan mentishan boutet eo ar c'hig gant ar c'hontron (la queresa dañó la carne) [LENAT p. 11]; pulmera yewan mentishan breinañ a ra ar mojojoed an avaloù-douar (los mojojos dañan la papa) [LENAT p. 11]; pispe mentishan troet eo al laezh (la leche se dañó) [LENAT p. 42]; nai usri wantrapikwan mintishan foeltret eo bet ar skingomzer gant ma mamm (mi mamá dañó el radio) [LENAT p. 53]; pikapwan mentishi musre arabat (deoc'h) saotrañ ar poull-dour (no dañe el ojo de agua) [LENAT p. 40]; || Ober a ra LENAT gant ar wrizienn mintish- a-wechoù. mentishiptik [2009] ag. drastus, a zegas breinadurezh (dañino); kushimera mintishipelɵ kɵn drastus eo ar biringo (los biringos son dañinos) [LENAT p. 22] || Ober a ra LENAT gant ur bennrann mintishmentra [1974] adv. I. (impl. dirak un ag. pe un ak.) 1. tre, kenañ (muy) [PIDB p. 4] pɵsrpe mentra palasrɵ tsun uhel-mat emañ an heol (el sol está bien arriba) [MOGU75 p. 16]; pɵlpe mentra pirau tsun izel-tre emañ al loar (la luna está muy abajo) [MOGU75 p. 16]; mentra mur kreñv-tre [ESLG p. 19]  HS. (T) parɵ; 2. ouzhpenn, muioc'h eget (más de); pip pinsh mentra tɵmmera ouzhpenn daou-ugent mellad (más de cuarenta artículos) [NUPI p. 23]; II. (implijet gant lata kɵmɵ evit sevel derez keñveriañ izeloc'h an anv-gwan) nape mentra tsalik kɵmur Flapio lata kɵmɵ me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6] || Violeta LONG e MOGU75 hag ESLG a ra gant ar stumm mencha. mentu [2012] ak. planta pegus (planta pegajosa) [NTFLI p. 75] # pɵrmentu. -mer [1985] morfem verb ar c'hentañ gour lies a verk an nac'h (morfema verbal de negación de la primera persona plural) mamer ne zebromp ket (no comemos) [ESLG p. 26] || s.i.o. -mɵn, mur2. -mera [1974] morfem a verk al liester (morfema plural); I. (stag ouzh un ak.) 1. (impl. e-unan) kaullimera kezeg (caballos) [MOGU75 p. 2]; tusrmera gwez (arboles) [MOGU75 p. 2]; yapallushmera pupa marin kɵn gant plouz e vez graet al lochoù (los ranchos se hacen de paja) [LENAT p. 28]; 2. (dirak ar morfem pennanvaat -pe) ɵ kapmerape parɵ tapik kɵn koantik-tout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; uremerape lulan redet eo bet gant ar vugale (los niños corrierón) [MOGU75 p. 3]; II. 1. (stag ouzh un ag. a zeu da-heul un ak.) piñinkua pikitikmera maitik kɵn koantik eo ar balafenned ruz (las mariposas son bonitas) [LENAT p. 28]; 2. (stag ouzh ar ger goulen mu) mumera stumm lies ar ger goul. mu piv (quienes) [PIDB p. 4]. merɵp [1981] v. (db. an dud) en em barañ (acto sexual) [DIEG p. 12]  HS. ulɵp. mesrip [1974] v. istribilhañ (colgar) [PIDB p. 4]  HS. mekap. metal [1954] ak. metal (metal) [FOGU p. 206] || Amprestadenn spagnolek. metrak1 [2001] (T) ar. (en egor) Merkañ a ra ar pezh zo dirak (lo de adelante), dirak (delante); metrakmai war-raok (hacia adelante) [ATYAD p. 204]  ES. wentacabar. s.i.o. metrik. II. (en amzer) a-raok (antes) [ATYAD pp. 203, 209] |# yametrak. metrak/metsak1 [2001] (T) ag. (en egor) dirak, a-raok (delante) kual metrap/metsak tu diabarzh ar vrec'h; lodenn eus ar vrec'h a dalvez da dapout krog en udb (parte interna del brazo; parte del brazo que se utiliza para agarrar las cosas) [ATYAD pp. 204, 205, 209, 211]; metrak katsik pavioù a-raok (patas delanteras) [ATYAD p. 204];  ES. wentɵ; HS. (G) metrap || Ober a ra ATYAD gant an adstummoù totoroek metrak ha metsak nemet en droienn kual metrap ma ra gant ar stumm metrap boaziet e Gwambia. metrap [1954] ar. I. (en egor) Merkañ a ra ar pezh zo dirak (lo de adelante), dirak (delante); metrap katɵ mai dirak (delante) [FOGU p. 203]; metrap pasrɵ adelante! [FOGU pp. 198, 200]; [114]

metrap misrɵp (merram-misrɵp) tremen dirak (adelantarse) [DIEG p. 12]  ES. wentɵ; II. (en amzer) a-raok, da gentañ (antes, primero) [FOGU p. 203, PIDB p. 4, DIEG p. 14, EDCA p. 11]; metrap katɵ a-raok (antes) [DIEG p. 14]  HS. (T) metrak/metsak || metrap katɵ mai, ger ha ger "dirak un hent all"; Ober a ra PIDB, FOGU hag SVNT gant ar stumm metrap. DIEG hag EDCA a ra gant ar skrivad merrap, FOGU gant meRap. Kontrol da zoare Europiz da welet an amzer, e doare soñjal Gwambiaiz emañ an amzer dremenet dirak an dud hag an amzer-da-zont a zeu war-lerc'h. Setu perak eo liammet ar pezh zo dirak gant ar pezh a zo bet a-raok. # metrapik. s.i.o. mesrak, metrik. metrapik [1981] ag. hen, kozh-mat (antiguo) [DIEG p. 14]  HS. kampa, kampasrik || Termen savet diwar an elfennoù metrap (a-raok, kent) hag ar morfem anv-gwan -ik. metrik [1992] I. ag. kentañ (primero) [PSLI p. 185]; II. adv. da gentañ (primero, delante) [ORCO pp. 628, 629, ATYAD p. 209]; ñi ma metrik debrit-c'hwi da gentañ (Usted coma primero) [ATYAD p. 209], kauwan metrik kitɵntrap incha mɵ utrɵntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentɵ Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]. s.i.o. mesrak, metrap. metrɵp [1981] v. 1. tapout, pakañ (coger) [DIEG p. 21]; shuntarawan metrai tapit ar c'hirvi-raden (cojen los chapuletes) [LENAT p. 47]; 2. Dre astenn (db. an darempredoù rev) embarañ (fornicar) [PIDB p. 4]; 3. derc'hel (sostener) [PSLI p. 360] || Treiñ a ra LENAT shuntarawan metrai gant coja los chapuletes en unander; merk liester ar gourc'hemenn eo -ai. Troet eo bet gant al liester amañ neuze. # numetrasrap. mewap v. s.o. mekap. miap [1973] v. goulenn udb. c'hoantaet (pedir) [FOGU.Br p. 52]; mier goulennet hon eus kaout (pedimos) [FOGU.Br p. 52, ESLG p. 10]. miel [1981] ak. mel (miel) [DIEG p. 39]  HS. kui, mishki; pɵlɵm miel gwenan (abeja) [PSLI p. 140] || Amprest souezhus digant ar spagnoleg. Migel [1994] anv paotr Mikael (Miguel) [ORCO p. 628]; Migel maua kuallentɵ inchentɵ patsɵkɵmɵn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628]. -mik [1974] morfem verb nac'hañ an amzer vremañ voas, implijet dirak stummoù eus kɵp.. 1. (er 1añ gour unan, dirak kur) mamik kur ne zebran ket (no como) [ESLG p. 27]; 2. (er eil ha trede gour unan, dirak kɵn) mamik kɵn ne zebrez/zebr ket (no comes/come) [ESLG p. 27]; gustamik kɵn ne gar ket, ne blij ket dezhañ (no le gusta) [PIDB p. 1] # -melɵ, -mɵ-, -pelɵ, -pik. miko [1954] ak. LOEN. marmouz (mico) [FOGU p. 206] || Amprestadenn spagnolek dic'hortoz. milisik ak. s.o. malɵisik. mil [1992] ag. levn, flour (liso) [PSLI p. 334]  HS. (T) liso. milu [1974] ak. LOEN. melc'hwed (babosa) [PIDB p. 4] || Un distagadur milo a ro PIDB. minmarup [1981] v. levnañ, lintrañ (alisar) [DIEG p. 13]. minti [2009] (T) ag. marv (muerto); minti kɵn marv eo (está muerto) [LENAT p. 29]  HS. kuaik || Evit mintik, adstumm eus mentik ? mintishap v. s.o. mentishap. mintrɵkɵr [1991] ak. ed (trigo) [SVNT]  HS. ankalpura, trigu. mintrul [1991] ak. had lin (linaza) [SVNT] || Termen ennañ an elfenn trul (frouezh). mira [1974] ar. 1. a-raok, kent (antes) [PIDB p. 4, ORCO p. 631]; 2. mira lɵtsɵ er mintin-mañ (esta mañana); mira lɵtsɵ unɵ pupikpe nai sobrina kɵn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631]; 3. mira yem dec'h da noz (anoche) [PIDB p. 4]  ES. wentɵ; mirayen pinan bevezet e oa bet dec'h da noz (troienn a veze implijet evit oer anv eus un den marv pa grede Gwambiaiz e veze taget ene ar re varv gant loened (se consumió anoche; expresión que se usaba antiguamente para hablar [115]

de un muerto) [SVNT] || Ober a ra SVNT gant ar stumm mirayen. s.i.o. marik yem. mis [2009] (T) ak. LOUZAW. gwez-prun, brousgwez eus kerentiad an Anarcadiaceae diforc'h diouzh spesad Europa (ciruelo) [LENAT p. 29]; mis tusr mamik tranɵpik kɵn teuler a ra frouezh ar gwez-prun (el ciruelo da frutos) [LENAT p. 29]  HS. mitsɵ. misa [1975] ak. tiegezh, familh (familia); Fapiope mas kalar kɵn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p. 7] || Stumm krennet eus misak moarvat. misak [1954] ak. misakmera 1. Dre vras den, tud (gente) [PIDB p. 4, PSLI p. 41, EDCA pp. 10, 39, ORCO p. 635, TIPR p. 606]; Wampi misamera tud Gwambia (los de Guambía) [FOGU p. 192, GUBI-Pachón p. 237]; Wampi misamera wam yezh tud Gwambia (lengua de los hombres Guambianos) [FOGU p. 192, GUBI-Pachón p. 236]; misak pun degouezhet eo an dud/tud en em gav (llegó gente/la gente llega) [TIPR p. 606]; nai mɵskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; yan misak nam mapuras aet eo an dud kuit pa oampni o tebriñ (la gente se fue cuando nosotros comíamos) [ORCO p. 635]; 2. Ent-strizh. Gwambiaad (Guambiano) [SVNT]; namui misak hon tud/ni hon-unan (nuestra gente) [SORR p. 5, EDCA pp. 10, 39, LENAT p. 32]; misak kur Gwambiaad on (soy Guambiano) [PIDB p. 4]; nam misakmera ni Gwambiaiz (nosotros los Guambianos) [EDCA p. 39]; nam misak ker ni tud/Gwambiaiz omp (nosotros somos gente/Guambianos) [TIPR p. 609]; 3. (T) LOEN. misak kuaitsik (misa kuaitsik) penn-kazh, kaouenn (búho, lechuza) [PSLI p. 135] || misak kuaitsik, ger-ha-ger spered an anaon || namui misak, troienn a ra Gwambiaiz ganti evit ober anv anezho o-unan. Kavout a reer ar stumm mishak e PIDB ivez, dre fazi moarvat. Notiñ distagadur al liester misamera evit misakmera # Isikkɵllimisak, Kɵsrɵkɵllimisak, maimisak, misa, misamusik, nammisak, Numisak, Pekmisak, Pishimisak, Srekɵllimisak, tatakɵllimisak. misamusik [1981] ak. ene (alma) [DIEG p. 13] || Termen ennañ an elfenn misak (den, tud) moarvat ha musik (ene). mish [1890] ak. mishmera LOEN. 1. kazh (gato) [CAC p. 776, EAA p. 25, NRPA p. 120, FOGU p. 194, FOGU.Br p. 49, PIDB p. 4, PSLI p. 119, ORCO p. 625, TIPR p. 616, LENAT p. 29]; mish tsi lêrenn gazh (lazo para un gato) [FOGU.Br p. 52]; mish nai kɵn din-me eo ar c'hazh (el gato es mío) [ORCO p. 625]; mishpe [FOGU.Br p. 49, PSLI p. 119]; mishpe yau truntra kɵn er gêr emañ ar c'hazh (el gato está en la casa) [LENAT p. 10]; mishmera lusrɵwan man debret eo bet ar goulmed gant ar c'hizhier [LENAT p. 24]; nai mish nu pusruk kɵn ur penn bras en deus ma c'hazh (mi gato es cabezón) [LENAT p. 29]; mish tsimwan man debret eo bet al logodenn gant ar c'hazh (el gato se comió el ratón) [LENAT p. 29]; mish kuiktrɵ ar c'hazh eo zo kaoz (ha sido el gato) [TIPR p. 616]; mishteh? kazh? (¿gato?) [FOGU.Br p. 52]; 2. mish montaña leon, puma (león, puma) [PSLI p. 99]  HS. liun || Amprest spagnolek testeniekaet en un droienn sonnet || mish ger a gaver e nasaeg ivez, dindan ar stumm misx. Mish montaña zo evit kazh ar menezioù. # ishumish. misha [2009] ak. oferenn (misa); pira kualap mishamai amtrap en em walc'hit a-benn mont d'an oferenn warc'hoazh (báñese para ir a misa mañana) [LENAT p. 25] || Amprest abred diwar ar spagnoleg misa. Mishampi [1991] Lec'h. anv-lec'h e Gwambia (topónimo en Guambía) [SVNT]. mishatsik [1890] ak. taol (mesa) [CAC p. 777, NRPA p. 121, PIDB p. 4]; *[gud] mishatsik (gud mechachit) taol vat (mesa buena) [CAC p. 777, NRPa p. 121]; kan mishatsik penar un daol am eus prenet (compre una mesa) [MOGU75 p. 3, ESLG p. 15] || Termen amprestet digant ar spagnoleg mesa, ouzhpennet outañ al lostger bihanaat -tsik (-ig) pe an anv-kadarn tsik (bazh, post). Ober a ra DOUAY e CAC hag NRPA gant an droienn gud mechachit troet gant mesa buena (taol vat). N'eo ket gwall ziaes anavezout an termen mishatsik dindan ar skrivad mechachit. Bez' eo ar skrivad ch, ar skrivad gallek boas evit sh. Ober a ra alies an [116]

aozer gant un t dibenn e-lec'h k ivez. Ar stumm *gud avat n'eus ket bet gallet kavout un displegadenn evitañ. Tap(ik) eo ar ger boas e gwambiaeg evit mat. mishi [1981] ak. LOUZAW. oka, plant eus an Andoù e anv spesad Oxalis tuberosa a c'hounezer evit o zorzhelloù bleudek ha c'hwek, leun a ampez, a zebrer evel an avaloù-douar (oca, ibios) [DIEG p. 42, SVNT, LENAT p. 29]. mishki [2009] ak. tamm boued sukret, mel, sukr, sukr-korz (dulce, miel, panela, azúcar) [LENAT p. 29]; ishuk wakra mishki mamɵn ar vuoc'h-mañ ne gav ket mat ar mel (a esa vaca no le gusta la miel) [LENAT p. 29]; mishkipe akin puik kɵn merien zo er sukr (el azúcar tiene hormigas) [LENAT p. 29] HS. kui, miel || Amprest digant ar c'hechuaeg mishki, sukr, mel, tra c'hwek, dous. misrap v. s.o. misrɵp. misrik ag. graet, stummet (gant), a ya tra pe dra d'e ober (hecho, formado) # pitɵmisrik. misrɵp [1974] v. 1. (db. ar plant) teuler frouezh (cargar, dar fruta); kel parɵ misran taolet (karget) he deus (ar blantenn) kalz a gouloudrenn (cargó - dar fruto - mucho mejicano) [LENAT p. 17]; 2. produiñ (producir) [PIDB p. 4]; 3. (goude un ak.) c'hoarvezout, en em gavout (producirse); yem misrɵp (yen mirrʉb) serrnoziñ (anochecer) [DIEG p. 14]; yem misrɵp kɵn (yen mirrʉbgʉn) serrnoziñ a ra (está anocheciendo) [DIEG p. 14]; pullin misrɵp siferniñ (acatarrarse) [DIEG p. 11]; lamɵtik (lamɵtii) misrɵp bihanaat (achicarse) [DIEG p. 12]; metrap misrɵp (merram misrɵp) tremen dirak (adelantarse) [DIEG p. 12]; 4. treiñ, dont da vezañ (volverse) [TIPR. p. 612]; kalar misrɵp treutaat, dont da vezañ treut (adelgazarse) [DIEG p. 12] # kalarmisrɵp, kienamisrɵp, kɵtrɵmisrɵp, nuimisrɵp, pulumisrɵp, tammisrɵp, tsumisrɵp, ulɵmisrɵp, wamisrɵp, yammisrɵp. mitsɵ [1981] ak. prun (ciruela) [DIEG]  HS. (T) mis. mɵ1 [1974] ak. louzoù (remedio) [PIDB p. 4, ORCO p. 628]; kauwan metrik kitɵntrap incha mɵ utrɵntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]  HS. papu # mɵmarɵpik 2 -mɵ- [1975] morfem verb a verk an nac'h [LENAT p. 28]; I. (stag ouzh kɵp) ashan kɵmɵn na n'eo ket evel-se (ni es así) [LENAT p. 6]; werape pesrɵk kɵmɵn n'eo ket droug ar c'hi (el perro no es bravo) [LENAT p. 29]; ɵilɵpe kɵmɵn int n'int ket (ellos no son) [LENAT p. 29]; II. (stag ouzh verboù all) A. Andrespe tap kuallɵmɵn Andrev ne labour ket mat (Andrés no trabaja bien) [LENAT p. 29]; mɵrmɵn ne glev ket (no oye) [FOGU.Br p. 47]; kɵsrɵ perɵpikwan itsur kuamɵn skoet em eus gant evn an uheldirioù ha n'eo ket marvet (le pegué al paletón y no murió) [LENAT p. 20]; nai ishukpe kumarmɵn ma gwreg n'he deus ket kanet anezhi (mi mujer no cantó) [LENAT p. 29]; ishuk wakra mishki mamɵn ar vuoc'h-mañ ne gav ket mat ar mel (a esa vaca no le gusta la miel) [LENAT p. 29]; latsashmur ne werzhan ket (no vendo) [LENAT p. 23]; B. (en amzer gourc'hemenn) 1. (en eil gour unan, er stumm -mɵta) mamɵta na zebrez ket (no coma) [ESLG p. 24]; kemɵrmɵta, pachipik kɵn na dapez ket anezhañ/anezhi, tomm eo (no lo coja, está caliente) [ORCO p. 626]; marmɵta na rez ket se (no lo hagas) [MOGU p. 75 p. 10]; 2. (en eil gour lies, er stumm -mɵtai) mamɵtai na zebrit ket (no coman) [ESLG p. 24]; patrmɵtai! arabat deviñ/na zevit ket ! (¡no lo quemen!) [MOGU 75 p. 10]; 3. (er 1añ gour lies, er stumm -mɵkun) mamɵkun na zebromp ket (no comamos) [ESLG p. 24]; CH. (dirak ar morfem goulenn -kɵh da sevel goulennoù er stumm nac'hañ) pichiwan mamukɵh? n'az peus ket debret ar bara ? (¿no comiste el pan?) [LENAT p. 40]; aniwan usrmɵkɵh? n'az peus ket lakaet/skuilhet gwad warnañ ? (¿no le echaste sangre?) [LENAT p. [117]

3] || A-wechoù e ra LENAT gant an arallstumm -mu- dirak -kɵh. Souezhus eo troidigezh LENAT evit aniwan usrmɵkɵh, gortoz a rafer kentoc'h ¿no echaste la sangre? (n'eo ket bet skuilhet ar gwad ganit?) rak ar morfem -wan a verk ur renadenn-dra termenet strizh. s.i.o. kak- # -melɵ, -mik. 1 mɵi [1981] ak. mɵimera LOEN. laou (piojo) [DIEG p. 45, PSLI p. 143, LENAT p. 30]; mɵimera trantrɵ tsatsɵpɵlɵ kalet e flemm al laou (los piojos pican duro) [LENAT p. 28]; parɵ mɵi piatun hunvreet em eus diwar-benn ur bern laou (soñé muchos piojos) [LENAT p. 30]  HS. palektɵ || Gant an adstumm mui e ra DIEG ha PSLI. LENAT a ra ivez a-wechoù. 2 mɵi [1973] adv. I. 1. (impl. e-unan) bremañ [ESLG pp. 7, 20, ORCO p. 629, LENAT p. 30]; mɵi mɵi bremañ diouzhtu (ahora mismo) [ESLG p. 20]; mɵi kilkawan sruɵmtrɵ kas al lizher-mañ bremañ (llévame esta carta hoy) [LENAT p. 18]; 2. hiziv (hoy) [LENAT p. 30] & Tr. adv. mɵi kualɵm an deiz a hiziv (hoy en día); mɵi kualɵm parɵ kasraktɵ pasruar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p. 16]; mɵi ya evit ar poent (actualmente) [DIEG p. 12]; II. (ouzhpennet ar morfem -pe outañ) 1. mɵimpe bremañ (ahora) [FOGU.Br p. 48, LENAT p. 25]; mɵimpe wasrɵ kah kɵn bremañ n'eus ket falchuned ken (ahora no hay gavilanes) [LENAT p. 30]; & Tr. adv. mɵimpe si makɵtan bremañ 'vat em eus c'hoant debriñ (ahora sí quiero comer) [LENAT p. 30]; mɵimpe si isukukun bremañ 'vat en em soñjomp (ahora sí pensamos) [LENAT p. 30]; 2. hiziv (hoy); mɵimpe maik mantrapelɵ hiziv e tebrint traoù mat (hoy van a comer sabroso) [LENAT p. 30]; mɵimpe chinai atrukɵh? da betra out deuet hiziv ? (¿A qué viniste hoy?) [LENAT p. 30] || Ober a ra LENAT gant an adstumm mui ha gant ar skrivad mɵinpe a-wechoù. Un dreuzplakadenn sonnet diwar ar spagnoleg ahora sí eo an droienn mɵimpe si, gant amprest an adverb sí (ya). # maua, mauan, mɵimpatɵ, mɵiwentɵ, mɵyempe mɵik [1981] ger goul. pehini (cuál) [DIEG p. 23, ESLG p. 3] || Gant ar stumm mwɨ hep /k/ dibenn e ra ESLG. mɵikɵpen [1981] rag am. unan bennak (alguna persona) [DIEG p. 13]  HS. mukɵpen # mɵikucha mɵikucha [1974] rag am. hini ebet (ninguno) [PIDB p. 4]  HS. mukucha || Termen a hañval bezañ savet diwar mɵk hag ar morfem enlakaat -kucha a droer gant ivez met a dalvezfe hep amañ; un diskoulm all a c'hall bezañ koulskoude. M'emañ savet an termen diwar ar morfem nac'hañ mɵ e verkfe -kucha an ezlakadur. mɵ + kucha = hep ket a enkluzivelezh = den ebet. # mɵikɵpen. mɵimpatɵ [1994] adv. evit poent (por ahora); mɵimpatɵ kafewantɵ pena sruatrtrik, wentɵ palapelan penɵntraptɵ evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629] || Termen savet diwar an elfennoù mɵi (bremañ) + ar morfemoù -pa ha -tɵ # mɵi. s.i.o. tɵrpatɵ. mɵimpe adv. s.o. mɵi. mɵinpe adv. s.o. mɵi. mɵish [1992] (T) ak. anv (nombre) [PSLI p. 293]  HS. munchi. mɵiwentɵ adv. bremaik, bremañ diouzhtu [ATYAD p. 209]; mɵiwentɵ atrakor dont a ran diouzhtu (ahora enseguido voy) [ATYAD p. 209] || Termen savet diwar an elfennoù mɵi (bremañ) ha wentɵ (war-lerc'h). mɵk [1755/1867] ak. mɵkelɵ I. den (hombre) [NPL p. 269, NRPA p. 106, LMWI p. 429, PIDB p. 4, MOGU75 p. 2, ESLG p. 14, PSLI p. 38, ORCO p. 627, LENAT p. 28]; A. (en e stumm unan mɵk) 1. (implijet e-unan) *mɵek atrun (muekgarunt/muckgurunt) deuet eo an den (el hombre llegó) [CAC pp. 775, 776, NRPA pp. 119, 120]; tap mɵk (tam mwek) den mat (buen hombre) [FOGU p. 203]; kachi mɵk den bihan (hombre pequeño) & kornandon (duende) [LENAT p. 13]; mɵk unɵtsik paotrig bihan (niñito) [PIDB p. 4]; trumpɵtɵ mɵk den vil (persona fea) [FOGU p. 204]; 2. (implijet gant ar morfem -pe) mɵkpe kana kilkayu puran skrivañ a ra an den ul lizher (el hombre escribe una carta) [LENAT p. [118]

18]; mɵkpe kuallip pasran emañ an den o labourat (el señor está trabajando) [LENAT p. 28]; na asha kur, ɵ mɵkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; mɵkpe kɵlik kɵn kozh eo an den (el hombre es viejo [ESLG p. 18]; B. (en e stumm lies mɵkelɵ) paotred, gwazed (hombres) [CIO p. 69, NPL p. 269, PIDB p. 4, MOGU75 p. 2, ESLG p. 14]; pɵn mɵkel (puen mazel) tri den (tres personas) [CIO p. 69]; nɵpe pa mɵkelan srɵtran roet he deus [avaloù-douar] d'an daou zen (dio [papas] a los dos hombres) [MOGU75 p. 4]; nape ɵ mɵkelan asar gwelet em eus ar baotred-se (ví a esos hombres) [MOGU75 p. 9]; II. pried, gwaz (marido); Ishuk mɵk puɵlɵ muna puɵntrɵkɵh? Ar merc'hed dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están las mujeres que tienen marido?) [LENAT p. 7]; Mɵkɵlɵ sralɵ puɵlɵ muna puɵntrɵkɵh? Ar baotred dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están los hombres que tienen esposa?) [LENAT p. 7];  ES. srai III. (db. al loened) par (macho) [FOGU p. 204]; mɵk wera (tad-)ki (perro) [PIDB p. 4]; mɵk wara tarv (toro) [LENAT p. 28] || CAC e 1890 a ra gant mɵek (muek) evit an unander. DOUAY e CAC hag e NRPA a dro muekgarunt/muckgurunt gant den hepken. Kinnig a reomp lenn dre *mɵk atrun (deuet eo an den). FOGU a ro ur stumm mwek e 1954 ivez, evit mɵek moarvat, ar pezh a glot gant stumm ar roadennoù koshañ e 1890. Aozerien CIO e 1755 hag NPL e 1879 a ro ur stumm krennet mɵkel (mazel e CIA, mujel e NPL) evit "den" en unander, moarvat ur fazi treiñ evit ar stumm lies. MOGU75 a ro ur skouer eus implij lies mɵkel pe mɵkelɵ, dindan ar stumm displeget mɵkelan, goude ur sifr. Gallout a reer sellet ouzh ar stumm kozh mɵkel roet gant CIO hag NPL e meur a zoare neuze. Pe e oa mɵkel an unanderenn gozh, gant liester en -ɵ (mɵkel > mɵkelɵ) ar pezh a zisplegfe eo testeniekaet mɵkel goude ur sifr div wech er skridoù (liester ebet war-lerc'h ar sifroù e gwambiaeg peurliesañ). Koulskoude n'eo ket testeniekaet an dibenn -ɵ evel liester hag -elɵ eo stumm lies testeniekaet-stank. Ouzhpenn e kaver mat mɵk (skrivet muij) e-lec'h mɵkel pelloc'h gant NPL ivez setu ma c'hallfe ken buan all an droidigezh "den" bezañ ur fazi pa oa ret treiñ mɵkel(ɵ) dre "tud" pe "ar re zo tud anezho". Mɵkel a c'hallfe bezañ ur srivadur krennet a-dreuz evit ar stumm lies klok mɵkelɵ neuze. D'ar mare-se e vefe ret kompren implij ar stumm mɵkel(ɵ) war-lerc'h ur sifr diwar drouklevezon ar spagnoleg a laka dalc'hmat an anvioù el liester goude an niveroù. Un diskoulm diwezhañ all a c'hallfe bezañ e oa eus ur ger mɵkel gwechall, anezhañ ur ger digemm, hag eo bet komprenet tamm-ha-tamm an dibenn -el evel ul liester. Hevelebekaet e vije bet neuze ouzh liester an anvioù-gwan en -elɵ hag adsavet ur stumm unan krennoc'h, mɵk. Displegañ a rafe ar stummoù kozh mɵek, dre un emdroadur mɵkel > mɵek > mɵk marteze. Ezhomm a vefe da gaout skouerioù all. LENAT eus e du a ra gant ar stumm kontammet mɵkɵlɵ e-lec'h mɵkelɵ evit ar stumm lies. # mɵikucha, mɵmarɵpik mɵkelɵ ak. lies s.o. mɵk. *mɵkɵkɵi [1946] ak. Anv un droukspered a atahin ar baotred o deus bet darempredoù gant merc'hed zo gant o mizoù (espíritu que persigue a los hombres que mantuvieron relaciones con mujeres mientras tenían ellas sus reglas) [HTSC p. 954] || Termen diasur n'eo ket testeniekaet e lec'h all. N'anavezer ket mammennoù HTSC. Ur fazi e c'hall bezañ pe ur ger nasaek. -mɵkun morfem verb s.o. -mɵ-. mɵmarɵpik [1974] ak. mezeg (médico, curandero) [PIDB p. 4, PSLI p. 192]  HS. mɵrɵpik || Moarvat diwar mɵ (louzoù) ha mɵrɵpik (mezeg, diskonter). 1 mɵn [1974] ak. 1. LOUZAW. kaol (coles) [PIDB p. 4, SVNT]; ɵilɵpe mɵn ishikmera kɵn delioù kaol eo ar re-se (esas son hojas de col) [MOGU75 p. 9]  HS. kulis, repullu, takal; 2. delioù kaol (hojas de col) [EDCA p. 23] || Ne oa ket a gaol en Amerika a-raok an aloubadeg. Koulskoude, e-kichen an amprestoù spagnolek boas kulis (diwar coles) ha repullu (diwar repollo) e kaver an termen-mañ. Evit ur blantenn all e oa gwechall moarvat. # itrɵmɵn. -mɵn2 [1975] morfem verb an trede gour unan ha lies a verk an nac'h (morfema verbal de negación de la tercera persona del singular y plural) [119]

1. (en trede gour unan) mɵrmɵn ne glev ket (no oye) [FOGU.Br p. 47]; naipe lata kɵmɵn ma hini n'eo ket heñvel (el mío no es igual) [ESLG p. 22]; ishuk wara namɵn n'eus ket drouk er vuoc'h (la vaca no es brava) [LENAT p. 29]; Migel maua kuallentɵ inchentɵ patsɵkɵmɵn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628] 2. (en trede gour lies) ɵilɵpe kɵmɵn int n'int ket (ellos no son) [LENAT p. 29]; mamɵn ne zebront) ket (no comeen) [ESLG p. 26] || s.i.o. -mer, -mɵ-, -mun. Mɵn3 [1993] Anv den. Anv un dudenn, gourel pe venel, testeniekaet en Istor hengounel Gwambia [EDCA p. 23]. montaña [1992] (T) ak. LOEN. mish montaña leon, puma (león, puma) [PSLI p. 99]  HS. liun || Amprest spagnolek testeniekaet en un droienn sonnet. mɵpik [1981] ag. c'hwerv (amargo) [DIEG p. 13] || Skrivet mɵbig gant DIEG. mɵram [1992] ak. KORF. aval ar gouzoug (nuez de la garganta) [PSLI p . 232]  HS. (T) kumpampa trul. mɵrik [1985] ag. kreñv (fuerte) [ESLG p. 39]. mɵrmik [1974] ag. 1. disuj, amsent (desobediente) [PIDB p. 4]; 2. bouzar (sordo) [LENAT p. 29]. mɵrɵp [1973] v. 1. santout (sentir) [ORCO p. 623, TIPR p. 612]; itrɵ mɵrɵp v. c'hwesha, klevet ur c'hwez (oler) [PIDB p. 1, PSLI p. 354]; 2. klevet (oir) [FOGU.Br p. 47, PSLI p. 270, TIPR p. 612]; mɵrmɵn ne glev ket (no oye) [FOGU.Br p. 47]; wantrapikyu nai mɵskai wamik murar klevet a ran ma zad o komz er radio (en el radio escucho hablar a mi papa) [LENAT p. 12]; mɵrar klevet em eus (oí) [FACH p. 92]; mɵrtrap mont da glevet (ir a oír) [ESLG p. 10]; 3. selaou (escuchar); murai selaouit (escuchen) [LENAT p. 31]; mɵrtruntrik ra selaouo ac'hanon (que me escuche a mí) [ESLG p. 25]; mɵrtruntrikai ra selaouint ac'hanon (que me escuchen a mí) [ESLG p. 25]. 4. divinout, diawelout (adivinar) [DIEG p. 12]  HS. kiepasrɵp || Ar stumm mɵrar roet gant FACH zo troet dre fazi gantañ evel oir (klevet). bez' eo evit gwir ur stumm displeget eus ar verb mɵrɵp a dalvez Ent-strizh "klevet a ran pe klevet em eus". Ober a ra LENAT gant ar wrizienn mur- e-lec'h mɵr-. Gwrizienn varbakoek voutin gant an tsafiki mera- (klevet, selaou), an awa pit mi (klevet) ha mina (selaou) hag ar cha'palaachi mee (klevet) ha meena (selaou) , s.o. Curnow & Liddicoat p. 403) # mɵrɵpik. mɵrɵpik [1974] ak. 1. diskonter, mezeg hengounel (curandero, médico tradicional) [PIDB p. 4, GUBIPachón p. 247, SVNT, SREK p. 22, LENAT p. 31]; 2. sorser (brujo) [PIDB p. 4]; 3. diouganer, diaweler (adivinador) [DIEG p. 12] ]  HS. kiepasrɵpik, mɵmarɵpik; 4. den fur, gouizieg (sabio) [SVNT, PSLI p. 271] || Diwar mɵrɵp (santout). GUBI-Pachón, a ra gant an adstumm murpik (skrivet murbik, diouzh an distagadur). # ellmarɵpik, mɵmarɵpik. mɵsik [1974] ak. 1. spered, ene an anaon (espíritu, alma de los muertos) [PIDB p. 4]; kuantrap musik ene an hini zo war e dalaroù (alma del que agoniza) [SVNT]; 2. skeud (sombra) [PIDB p. 4, SVNT] & Ent-strizh (er c'hredennoù pobl) skeud an dud klañv (sombra de los enfermos) [SVNT]; yɵn mɵsik skeud al loar (sombra de la luna) [SVNT]; pɵsr mɵsik skeud an heol (sombra del sol) [SVNT]. # Kuaikmusiknak, Kuaimusik; Kuanmusik, Kuapmusik, misamusik, Sremusik, turyumɵsik, yumɵsik. mɵskai [1890] ak. 1. tad (papá, padre) [CAC p. 778, NRPA P. 121, PIDB p. 4, PSLI p. 44, ORCO p. 635, CICO p. 74, LENAT p. 31]; *muskai atrun (mucshat-arunt) deuet eo an tad (llegó el padre) [CAC p. 778, NRPA p. 121]; nai muskai Yautumai yan aet eo ma zad da Bopayán (mi papá se fue para Popayán) [LENAT p. 4]; nai muskai saiu yalɵtik pɵik kɵn ur poncho du en deus ma zad (mi papá tiene una ruana negra [LENAT p. 9]; nai muskai kililik kɵn kozh eo ma zad (mi papá está viejito) [LENAT p. 18]; muskai ɵskɵkɵye wakun tad, hadomp avaloù-douar melen (papá, sembremos papa amarilla) [LENAT p. 12]; wantrapikyu nai muskai wamik mɵrar klevet a ran ma zad o komz er radio (en el radio escucho hablar a mi papa) [LENAT p. 12]; nai muskai kuari puik kɵn un tog en deus ma zad (mi papá tiene (un) [120]

sombrero) [LENAT p. 21]; nai muskai pusrukwan itsɵain kɵn skoet en doa ma zad e benn (mi papá se golpeó la cabeza) [LENAT p. 46]; kualap nai muskaimpa Yautumai amkun warc'hoazh ez in gant ma zad da Bopayán (mañana me voy con mi papá para Popayán [LENAT p. 25]; nai mɵskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; 2. kualɵm mɵskai paeron un eured (padrino de matrimonio) [PIDB p. 3]; mutap mɵskai (mutammɵskai) paeron badeziant (padrino de bautizo) [PIDB p. 4] || DOUAY a droe mucshat-arunt dre padre (tad) hepken. Kinnig a reomp lenn muskai atrun. Ober a ra LENAT gant an adstumm muskai. DOUAY a rae gant ar wrizienn mu- ivez e CAC hag NRPA. Ur stumm totoroek eo muskai. Notiñ implij an -m- epentetek etre mɵskai hag ar morfem -pa e mɵskai[m]pa. En droienn kualɵm mɵskai e ra PIDB gant an adstumm mɵski. mɵsr [1954] ak. KORF. 1. lost, penn a-dreñv (cola) [FOGU pp. 194, FOGU.Br p. 47, 202, PIDB p. 4, SVNT, PSLI p. 121]; wera mɵsr lost ar chi (rabo del perro) [LENAT p. 56]; wera mɵsr chilliktik kɵn lous eo lost ar c'hi (al rabo del perro está sucio) [LENAT p. 56]; mɵsr sɵik kɵn leizh eo al lost (la cola está húmeda) [FOGU.Br p. 47]; 2. (T) mɵsr tampal gar (pierna) [PSLI p. 25] || Ober a ra FOGU gant muɵsh. PSLI a ro ar stumm mɵsr evel totoroek ha mɵtr evel gwambiaek # pilmɵsr, yamɵsr mɵsrik [1974] ak. LOUZAW. raden (helecho) [PIDB p. 4, LENAT p. 30]; mɵsrik kishwera puik kɵn preñved zo war ar raden (los helechos tienen munchiros) [LENAT p. 20]. -mɵta morfem verb s.o. -mɵ-. -mɵtai morfem verb s.o. -mɵ-. mɵtr ak. s.o. mɵsr. mɵtsɵrik ak. s.o. matsɵrik. mɵy ak. & adv. s.o. mɵi mɵyem [2009] adv. 1. dec'h da noz (anoche); mauyem pachiktik kiar dec'h da noz em boa kousket tommik-tout (anoche dormí calientito) [LENAT p. 36]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) mauyempe ulpa piatan dec'h da noz em boa hunvreet gant naered (anoche soñé con culebras) [LENAT p. 34] || Gant ar stumoù totoroek mauyem/mauyempe e ra LENAT. Termen savet diwar an elfennoù maua (devezh) ha yem (noz). mu [1973] ger goul. 1. (impl. e-unan) piv (quién) [PIDB p. 4, ESLG p. 3, PSLI p. 251, FACH p. 92]; 2. (stumm lies gant ar morfem -mera stag outañ) mumera (quienes) [PIDB p. 4]; 3. (gant ar morfem -pa stag outañ) mupa gant piv (con quién); nape mupa wamian ker? gant piv e komzin ? (¿Con quién voy a hablar?) [LENAT p. 54]; 4 (gant ar morfem -i stag outañ) mui eus piv (de quién) [FOGU.Br p. 42]  HS. muinkɵh || Marteze e teu ar stumm lies mumera diwar levezon an daouad spagnolek quién/quienes. FACH ha FOGU.Br a ro ar stumm mo. # mukɵpen muchap v. s.o. muchip. muchip [1954] v. 1. evañ (beber) [LMWI p. 429, PIDB p. 4, MOGU75 p. 10, ESLG p. 23, PSLI p. 266]; muchi! ev ! (¡bebe!) [PSLI p. 225]; (T) muts! (mus!) ev ! (¡bebe!) [PSLI p. 225]; ñipe pitsɵ mutsan evet hoc'h eus laezh (Usted tomó leche) [ORCO p. 625]; pusrik muchap amkun deomp da evañ guarapo (vamos a tomar guarapo) [LENAT pp. 4, 30]; ñipe kashi pachipi mutsukɵh? ur banne hini kreñv a yay ganeoc'h ? (¿Quiere tomar un poquito de agardiente?) [LENAT p. 36]; usha piwan mutsan evet ez eus bet dour gant an dañvadez (la oveja tomó agua) [LENAT p. 39]; pis mutsur evet em eus laezh (tomé leche) [LENAT p. 42]; muskun evomp (bebamos) [LENAT p. 31]; muchtrap (muttrap) mont da evañ (ir a tomar) [ESLG pp. 10, 23]; 2. nakish muship mogediñ (ahumar) [DIEG p. 13]  HS. nakiship || Ober a ra LMWI gant ar wrizienn mush- e-lec'h much-; LENAT a ra-eñ gant an anv-verb muchap hag ar wrizienn muts- a-wechoù, evel ORCO. PSLI a ginnig ur wrizienn much- e gwambiaeg ha mus- e totoroeg gant ur furm generek mutsɵp; LENAT a zever diwar ar vwrizienn mus- a-wechoù ivez. # mutsik, pitsɵmuchip. [121]

muchu [1992] (T) ag. berr (corto) [PSLI p. 328]; muchu kɵtan emaon berr (estoy corto) [PSLI p. 328] || Treiñ a ra PSLI motʃokɨtan (mocho kɵtan) dre corto (berr). Kinnig a reomp treiñ dre emaon berr. mui1 ak. s.o. mɵi1. mui2 adv. s.o. mɵi2. mui3 ger. goul. s.o. mu. muinkal [1974] ak. krib (peine) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar an elfenn mui, amsklaer, ha kal (draen, nadoz). muinkɵh [1974] ger goul. eus piv (de quién) [PIDB p. 4]; s.i.o. mu. mukatrɵ [2009] ak. Kazh-koad e anv spesad Sciurus granatensis (ardita) [LENAT p. 29]; mukatrɵ kalus kroc'hen kazh-koad (cuero de la ardita) [LENAT pp. 14, 30]; mukatrɵ ishkɵkɵpelɵ kɵn ravailhon eo ar c'hizhier-koad (las arditas son traviesas) [LENAT p. 29] || s.i.o. kuachi. mukɵpen [1981] rag am. 1. unan bennak, tud zo, lod (alguna persona, algunas personas) [DIEG p. 13]  HS. mɵikɵpen; 2. (gant ar morfem -tɵ stag outañ) mukɵpentɵ tud zo, lod (algunas personas) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar ar ger goulenn mu (piv) evel m'eo savet chikɵpen diwar ar ger goulenn chi (petra) # chikɵpen mukucha [1974] rag am. den ebet (nadie) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar mu (piv) hag ar morfem ezlakaat -kucha.  HS. mɵikucha. mul ag. [1974] sec'h (seco) [DIEG p. 50, PSLI p. 292]; ishik mul (isimul) delienn sec'h (hoja seca) [PIDB p. 1]  HS. pur || Termen roet evel totoroek gant PSLI, enebet ouzh pur (gwambiaeg) met PIDB ha DIEG zo test eo anavezet kement-ha-kement pur ha mul e gwambiaeg ivez # mullap, pimul, pirimul mullap [1974] v. 1. sec'hañ, gweñviñ (secar, marchitar) [PIDB p. 4] HS. kɵlap; 2. (diwar-benn ar barv) milisi(k) mullip troc'hañ barv ub. (afeitar) [DIEG p. 12] || Ober a ra DIEG gant an adstumm mullip. Termen savet diwar ar ger mul (sec'h) # pichamulan mullip v. s.o. mullap. mullunku [1992] ak. bleud youka (harina de yuca) [PSLI p. 164]  HS. pumpui. mumera [1974] ger goul., stumm lies mu piv (quienes) [PIDB p. 4] # mu mumui [2009] ak. LOUZAW. pepo, seurt gwez n'eus ket bet gallet termeniñ e spesad (pepo) [LENAT p. 35]; nai nunek mumuiwan srɵtran troc'het eo bet ar wezenn bepo gant ma breur (mi hermano cortó el árbol de pepo [LENAT p. 30]. muna [2009] (T) ger goul. pelec'h (dónde) [LENAT p. 30]; Ishuk mɵk puɵlɵ muna puɵntrɵkɵh? Ar merc'hed dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están las mujeres que tienen marido?) [LENAT p. 7]; mɵkɵlɵ sralɵ puɵlɵ muna puɵntrɵkɵh? Ar baotred dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están los hombres que tienen esposa?) [LENAT p. 7]; yawimpi muna tsuh ? pelec'h emañ ar pesked ? (¿Dónde está el pescado?) [LENAT p. 30]; muna tsukɵh? pelec'h emaout (gourvezet) ? (¿Dónde estás acostado?) [LENAT p. 30]; muna pasrukɵh? pelec'h emaout (en da sav) ? (¿Dónde estás parado?) [LENAT p. 31]  HS. chu, chuki || Termen totoroek met PSLI a ro an termen chu boaziet e gwambiaeg evel totoroek ivez. munchi [1992] ak. anv (nombre) [PSLI p. 293]  HS. (T) mɵish # munchikɵp, munchip munchikɵp [1877] v. bezañ anvet (llamarse) [DIEG p. 37]; chi munchikah? penaos eo anvet ? (¿cómo se llama?) [CIO p. 69] || Termen savet diwar ar ger munchi (anv) ha kɵp (bezañ). munchip [1974] v. kontañ (kementadoù) (contar cantidades) [PIDB p. 4] || Merkañ a ra PIDB un distagadur mundjip munukɵp [1981] v. gortoz (esperar, aguardar) [DIEG pp. 12, 29, LENAT p. 31]; munukutruh gortoz ac'hanon (espéreme) [LENAT p. 31] || Gant an adstumm munukup (munugub) e ra DIEG awechoù. mupa ger goul. s.o. mu. mur1 [1954] ag. (gant nerzh) kalet, kreñv (duro, fuerte, fuertemente) [FOGU.Br p. 42, ESLG p. 20, TIPR p. 615]; sre mur putan glav bras a ra (está lloviendo duro) [TIPR p. 615]; mencha mur kreñv-tre [ESLG p. 19]; mur sre pui glav bras (lluvia fuerte) [FOGU p. 203] || Gant ar [122]

stumm mor e ra FOGU.Br. # murik, murkemɵrɵp, murkɵmik, murtsunap. -mur2 [1975] morfem verb ar c'hentañ gour unan a verk an nac'h (morfema verbal de negación de la primera persona singular) mamur ne zebran ket (no como) [ESLG p. 26]; piakumur ne livan ket gevier (no miento) [LENAT p. 39]; nape mentra tsalik kɵmur Flapio lata kɵmɵ me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6] || s.i.o. mer, -mɵn. muraraik [1974] ag. skuizh (cansado) [PIDB p. 4]. murarap [1994] v. skuizhañ (cansarse); nan murarainpa intrap mont a ran kuit peogwir on skuizh (me voy porque estoy canasada) [ORCO p. 631]. muraraptik [1981] ag. skuizhus-tre (agotador) [DIEG p. 12]. murik [1974] ag. 1. kalet (duro) [PIDB p. 4]; 2. kalonek (valiente) [PIDB p. 4] || s.o. mur. murkemɵrɵp [1981] v. gwaskañ/stardañ gant an dorn (aprear con la mano) [DIEG p. 14]  HS. murtsunap || Termen savet diwar an elfennoù mur (kreñv, kalet) ha kemɵrɵp (pakañ, tapout). Treuzskrivet murgue murup (murkemurup) gant DIEG, diouzh an distagadur. murkimik ag. s.o. murkɵmik. murkɵmik [1974] ag. digalon, laosk (cobarde) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar an elfenn mur (kalet, kreñv) hag an elfenn enebiñ kɵmik (di-), mur kɵmik = n'eo ket kreñv/kalet. # tapkɵmik. murɵp s.o. mɵrɵp. murpik ak. s.o. mɵrɵpik. murtsunap [1981] v. gwaskañ/stardañ gant an dorn (aprear con la mano) [DIEG p. 14]  HS. murkemɵrɵp || Termen ennañ an elfenn mur (kreñv, kalet). *muship v. s.o. muchip. mushɵk pusik [1992] (T) ak. KORF. kern ar penn (corona de la cabeza) [PSLI p. 227]  HS. yumɵsik || Termen amsklaer. musik [1991] ak. s.o. mɵsik. muskai s.o. mɵskai. musr [1954] ak. ludu (ceniza) [FOGU p. 201]  HS. usrɵ || N'eo ket testeniekaet pelloc'h ar stummmañ. mutap [1974]; mutap usri ak. maeronez badeziant (madrina de bautizo) [PIDB p. 4]; mutap mɵskai (mutammɵskai) paeron badeziant (padrino de bautizo) [PIDB p. 4]. muti [2009] ak. greun maiz prientet evit e geginañ, meuz rgaet gant maiz (mote) [LENAT p. 31]; mutiwan makun debromp ar mote (comamos el mote) [LENAT p. 31] || Amprestadenn digant ar c'hechuaeg muti. mutsik [1974] ak. 1. died (bebida) [PIDB p. 4]; 2. den mezv (borracho); mutsik parɵ wamian kalz e komz an den mezv (borracho habla mucho) [LENAT p. 54] # muchip mutsikik [1974] ag. mezv (borracho) [PIDB p. 4] # muchip. mutsip v. s.o. muchip. mutsɵp v. s.o. muchip.

N -n morfem a verk an ankomzer(ien) e displegadur ar verboù. Enebet eo ouzh ar morfem -r a verk ar c'homzer pe ar gomzerien. trik kɵn ur genoù eo (es una boca) [FOGU.Br p.45]; mutsik parɵ wamian kalz e komz an den mezv (borracho habla mucho) [LENAT p. 54]; mɵskai namik pun en em gavet eo tad fuloret (papa llegó bravo) [LENAT p. 31]; ñimpe lau yanɵp putran emaoc'h-c'hwi o werzhañ oulhoukez (Uds están vendiendo ulluco) [ESLG p. 11]. na [1879] rag gour I. rag. gour u. me (yo) [FOGU pp. 194, 197, 201, FOGU.Br pp. 52, 53, PIDB p. 4, MOGU75 pp. 6, 7, ESLG p. 20, PSLI p. 194, FACH p. 92, ORCO pp. 625, 631, TIPR p. [123]

606, LENAT p. 31]; 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) na intakwan pillmantrur me a walc'ho al listri (yo lavaré los platos) [TIPR p. 606]; na srɵna purawan kitsamɵntrun me a valo ar maiz warc'hoazh (yo mañana moleré el maíz) [TIPR p. 607]; na namik war fuloret on (estoy bravo); na marik kualɵm lulik kɵn dec'h em boa redet (ayer corrí) [TIPR p. 615]; na isruk kur ur vaouez onme (yo soy mujer) [ORCO p. 624]; na paitrap kur emaon o vont da c'houlenn (voy a preguntar) [ORCO p. 624]; na yewan mar debret em eus an aval-douar (comí la papa) [ORCO p. 625]; na tsulakwan nenɵp war o keginañ soubenn emaon (estoy cocinando la sopa) [ORCO p. 625]; na asha kur, ɵ mɵkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; na waminchap emaon o vont da gomz (voy a hablar) [FOGU.Br p. 53]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) nape [NPL p. 270]; nape kur me zo ac'hanon (yo soy) [LENAT p. 32]; nape puik kur me am eus (yo tengo) [NPL p. 272, LENAT p. 32]; nape kaik kur me n'em eus ket (yo no tengo) [LENAT p. 32]; nape aship kur emaon o welet (estoy viendo) [LENAT p. 5]; nape yau pala pɵik kur me am eus un ti el laez (yo tengo una casa arriba) [LENAT p. 9]; nape ye map war debriñ a ran avaloù (como papas) [LENAT p. 12]; martiskutri nape kuallip uñar (kualliñar) o labourat emaon abaoe dimeurzh (ando trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5, ESLG p. 17]; nape mentra tsalik kɵmur Flapio lata kɵmɵ me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6]; nape piwan kualanar lakaet em eus an dour da virviñ (herví el agua) [MOGU75 p. 8]; nape ɵ mɵkelan asar gwelet em eus ar baotred-se (ví a esos hombres) [MOGU75 p. 9]; nape unar kerzhet/bale a ran (yo ando/camino) [LENAT p. 53]; nape narillu partrap yar emaon o vont da droc'hañ brikennoù (yo me voy a cortar ladrillos) [TIPR p. 607]; nape mupa wamian ker? gant piv e komzin ? (¿Con quién voy a hablar?) [LENAT p. 54]; nape trau pul wetɵtraik kɵn kavet em eus mojojó el liorzh (encontré mojojó en la huerta) [ORCO p. 625]; nape tsartrap intrap incha pira atttrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; II. ar. (er stumm nan) ac'hanon/din (me) [MOGU75 p. 8, ESLG p. 21]; nai nutsak usmai larɵtan nan sellet he deus ma c'hoar ouzhin, ha hi puchet (mi hermana (me) miró agachada) [LENAT p. 25]; nai nutsak usmai ashtan nan gwelet he deus ma c'hoar ac'hanon, ha hi puchet (mi hermana me vio agachada) [LENAT p. 25]; ñi nan tamartan pareet on bet ganeoc'h (a mí Usted me curó) [TIPR p. 615]; nan murarainpa intrap mont a ran kuit peogwir on skuizh (me voy porque estoy canasada) [ORCO p. 631]; III. ar. (gant ar morfem -pa stag outañ) napa (naba) ganin (conmigo) [FOGU.Br pp. 41, 45] || nape, treuzskrivet nâhvéh gant NPL, diwar an distagadur blotaet nabe. # nai, nasik nachak [1974] ak. 1. oaled, fornigell (fogón) [SVNT]; 2. Dre ast. kegin (cocina) [PIDB p. 4, ESLG p. 6] || Termen savet diwar an elfennoù nak (tan) ha chak (lec'h). nai [1973] ger perc'h. I. ag. perc'h. A. (dirak un anv n'eo ket stag ar morfem -pe outañ) 1. (evit gomz db. ub., udb.) ma (mi) [PIDB p. 5, MOGU75 pp. 3, 4, 6, 8, ESLG pp. 8, 21]; nai tasik ma dorn (mi mano) [PSLI p. 202]; nai yau kintrap amkun kousket a raimp du-mañ/em zi (vamos a dormir en mi casa) [LENAT p. 4]; nai yamai kintran (evit kintrap?) amkun deomp da gousket du-mañ (vamos a mi casa a dormir) [LENAT p. 18]; nai unɵrik ma bugale (mis niños) [LENAT p. 4]; nai nu ya ma zi bras (mi casa grande) [LENAT p. 9]; nai nu nimpasr Lusia kɵn ma merc'h henañ eo Loeiza (Lucia es mi hija mayor) [LENAT p. 33]; nai lusrɵ yau warau kɵn er gêr emañ ma c'houlm (mi paloma está en casa) [LENAT p. 10]; nai mɵskai Yautumai yan aet eo ma zad da Bopayán (mi papá se fue para Popayán) [LENAT p. 4]; nai kuariwan isik ketratan nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 6]; nai ishukunɵ usmai kian chomet eo kousket daoubleget ma [124]

flac'hig (mi niña se durmió agachada) [LENAT p. 7]; nai kek kuaketan ma gwaz en deus skoet ganin (mi marido me pegó) [LENAT p. 16]; pɵlpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; nai kilkayu pɵrur skrivañ a ran em c'haier (yo escribo en mi cuaderno) [LENAT p. 12]; isikpe nai kuariwan ketran nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 21]; nai nunashmerapa pailap dañsal a reomp gant ma breudeur-gaer (bailamos con mis cuñados) [LENAT p. 28]; nɵpe pawaiwan nai numɵshawan yanan gwerzhet he deus-hi he zroc'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 3]; nai pulkus tsalik kɵn lart eo ma c'hui (mi cuy es gordo) [LENAT p. 44]; nai mɵskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; 2. (evit komz ouzh an dud end-eeun) nai mɵskai kualap asiakun en em welet a raimp warc'hoazh, tad (mañana nos vemos, papá) [LENAT p. 31]; nai nutsak chinai atrukɵh? D'ober petra oc'h deuet, ma c'hoar ? (¿Para qué viniste, hermana?) [LENAT p. 34]; B. (dirak un anv staget ar morfem -pe outañ) nai nusrkaimpe ñui latawei nuik kɵn ken bras eo ma mab ha da hini (mi hijo es tan grande como el tuyo) [MOGU75 p. 6]; nai yape pu ya kɵn un ti pri eo ma zi (ma casa es de barro) [LENAT p. 10]; nai yape mas nuik kɵn ñui lata kɵmɵ brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; II. ar. A. (er stumm nai pe nain, implijet en e-unan) din (mío, mía) [FOGU.Br p. 48, PIDB p. 5, ORCO p. 625]; mish nai kɵn din-me eo ar c'hazh (el gato es mío) [ORCO p. 625]; ɵskɵ u nai kɵn din-me eo ar vleunienn velen (la flor amarilla es mía) [LENAT p. 8]; karrupe nain kɵn din-me eo ar c'harr (el carro es mío) [MOGU75 p. 9] & katrupe nai kɵn din-me eo ar c'harr (el carro es mío) [ESLG p. 22]; B. (gant ar morfem -pe stag outañ) naipe lata kɵmɵn ma hini n'eo ket heñvel (el mío no es igual) [ESLG p. 22]. nak [1954] ak. 1. tan (fuego) [LMWI p. 429, PIDB p. 4, PSLI p. 56]; nak kietap, nak kietik megin (fuelle) [DIEG p. 11]; 2. oaled, fornigell (fogón) [TIPR p. 609]; kɵtsɵ nakpala pasran emañ ar gastellodenn war ar fornigell (la olla está encima del fogón) [TIPR p. 609]; 3. goulaouenn (candela) [PIDB p. 4, PSLI p. 56] || Ober a ra an totoroeg gant ur stumm hiroc'h nakɵ # Kuaikmusiknak, nachak, nakish, nakiship, nakkuk, nakɵ, nakkɵsapik, nakɵsruk, nakɵtrak, Nakpalapantsik, naktrɵsr, nalutɵ, napɵrɵtsik, papɵnak, pulɵpikɵnak. nakchak ak. s.o. nachak. naki ak. s.o. nakish. nakish [1974] ak. moged (humo) [PIDB p. 4, PSLI p. 59, LENAT p. 32]; ɵshkɵkɵrɵ trɵ parɵ nakish itan kalz a voged a daol ar c'hoad gwarango (la leña de guarango echa mucho humo) [LENAT p. 8]; yau nakish iship pasran mont a ra ar moged er-maez eus an ti (sale el humo de la casa) [LENAT p. 10]; kashi nakish yan aet ez eus un tamm moged er-maez (se fue un poquito de humo) [LENAT p. 32] || Diwar nak (tan) hag ar wrizienn ish (moged) testeniekaet er yezhoù barbakoek all. Reiñ a ra PSLI ar stumm naki ivez, evel stumm totoroek, enebet ouzh nakish, stumm gwambiaek. Testeniekaet eo an implij nakish e totoroeg gant LENAT koulskoude. Gortoz a rafer e namtrik ur stumm emdroet naki 50 e-lec'h nakish, evel evit wañi e-lec'h wañish er yezhoù barbakoek all # nakiship nakiship [1981] v. 1. mogediñ (ahumar) [DIEG p. 13]  HS. nakish muship; 2. divogediñ (humear); kashi nakiship pasran divogediñ a ra un tammig (se está yendo un poquito de humo) [LENAT p. 32] *nakishtrɵsr ak. s.o. naktrɵsr. 50

Evit an etimologiezh ha dislavar nakish/wañi(sh), s.o. Curnow & Liddicoat, The barbacoan languages of Colombia and Ecuador, pp. 395-396, 1998.

[125]

nakkɵsapik [1991] ak. 1. steredenn-lostek (?) (estrella fugaz brillante ?) [SVNT]; 2. (er c'hredennoù pobl) seurt broud lemm kleñvedus a vez lamet kuit gant an diskonter hengounel (tipo de dolor, espíritu maligno que trae enfermedades, son puntiagudos y los quita el médico tradicional) [SVNT] || Termen didro testeniekaet e SVNT. Savet eo an termen diwar an elfennoù nak (tan) ha kɵsapik (steredenn). nakkuk [1974] ak. fornigell (fogón) [PIDB p. 4] || Diwar nak (tan) ha kuk (kleuzenn) # Nukukuaimantsik nakɵ [1890] (T) ak. 1. goulaouenn (candela) [CAC p. 775, NRPA p. 119, PSLI p. 56, LENAT p. 32]; 2. tan (fuego) [PSLI p. 56] || Termen skrivet nagued gant DOUAY, gant un d dibenn diezhomm evel alies gant an aozer-mañ. Stumm totoroek nak (tan). nakɵsruk ak. maen tro an tan a lakaer ar podoù da boazhañ warnañ (tulpa, piedra del fogón) [LENAT p. 32] || Diwar nakɵ (tan) ha sruk (maen). nakɵtrak [2009] ak. kegin (cocina) [LENAT p. 32]  HS. nenin || Diwar nak (tan). Nakpalapantsik [1991] anv divoutin anv un droukspered (nombre de un espíritu) [SVNT] || Termen savet diwan an elfennoù nak (tan), pila (skediñ) ha pantsik (droukspered). naktrɵsr [1890] ak. 1. glaou-bev (carbón, carbón vivo) [CAC p. 775, NRPA p. 119, PIDB p. 4, PSLI p. 58, SREK p. 14]  HS. pilapik; 2. Dre ast. aour, arc'hant (oro, plata) [SREK p. 14] || Skrivet naguesrresch (nakishtrɵsr ?) gant CAC. Termen savet diwar an elfennoù nak (tan) ha, marteze, trɵ (keuneud, koad-tan). naktsik [1985] ak. tan bihan (fuegito) [ESLG p. 11] || Ober a ra ESLG gant ar skrivad naatsik diouzh an distagadur. Termen savet diwar an elfennoù nak (tan) hag ar morfem bihanaat tsik. nalutɵ [1974] ak. etev (tizón) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar nak (tan). nam1 [1879] I. rag. gour ls ni (nosotros) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 5, MOGU75 pp. 5, 7, ESLG p. 20, PSLI p. 199, ORCO p. 624, TIPR pp. 606, 607, EDCA p. 39, LENAT p. 31]; 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) nam misak ker ni tud/Gwambiaiz omp (nosotros somos gente/Guambianos) [TIPR p. 609]; nam misakmera ni Gwambiaiz (nosotros los Guambianos) [EDCA p. 39]; nam eskuelamai amper er skol omp bet-ni (nosotros estuvimos en la escuela) [TIPR p. 610]; yan misak nam mapuras aet eo an dud kuit pa oamp-ni o tebriñ (la gente se fue cuando nosotros comíamos) [ORCO p. 635]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) nampe [NPL pp. 270, 272, FOGU.Br p. 45, ESLG p. 4]; nampe lassietekatik kipelɵ ker kousket hor boa betek 7 eur (dormimos hasta las siete) [MOGU75. p. 4]; nampe puik ker ni hon eus (nosotros tenemos) [NPL p. 272]; nampe kɵlelɵ ker ni zo kozh (nosotros somos viejos) [MOGU75 p. 5]; nampe pulkus mapelɵ ker kui a zebromp-ni (nosotros comemos cuy) [LENAT p. 44]; nampe kachulltɵka kualer ni a labour gant ar bal (nosotros trabajamos con pala) [TIPR p. 606]; nampe lulamɵntrun ni a redo (nosotros correremos) [TIPR p. 607]; nampe Yastaumai ampɵp ker ni a ya da Bopayán (nosotros vamos a Popayán) [TIPR p. 607]; nampe Yastaumai amper bet omp e Silvia (fuimos a Silvia) [ORCO p. 624]; nampe trarwan nikin kɵn karget hon eus ar c'heuneud/ur gargad keuneud zo bet evidomp (nosotros hemos cargado la leña/hay leña cargada por nosotros) [TIPR p. 614]; sre pumuatɵ nampe kɵtsɵmera nikappa amtruik kɵn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù a-raok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632]; II. (T) ger perc'h. hon, hor hol (nuestro, nuestra, nuestros, nuestras) nam kual hon dorn (nuestras manos) [PSLI p. 205] || Implij nemetañ testeniekaet, roet evel totoroek gant PSLI (enebet diouzh namui), met testeniekaet mat eo namui e totoroeg a-hend-all dre LENAT. III. ar. (er stumm namun) ac'hanomp/deomp (nos) [MOGU75 p. 8, ESLG p. 21]; nɵpe pil namun srɵtran roet he deus-hi maiz tener deomp (ella nos dio choclo) [MOGU75 p. 3]; namun kɵtra kɵtan yen eo anezhi (uheldirioù zo evidomp) (está haciendo frío/hay para nosotros páramo) [TIPR p. 615] || Furm nampe treuzskrivet nampêh e NPL ha troet dre fazi gant c'hwi. Ober a ra PIDB gant an adtumm ñam # nammisak, namtrik nam2 ger goul. s.o. mam. [126]

namap [1981] v. bezañ kounnaret (estar bravo); ishuk wara namɵn n'eus ket drouk er vuoc'h (la vaca no es brava) [LENAT p. 29]. namik [1994] ag. fuloret, drouk ennañ (bravo) [ORCO p. 636, TIPR p. 609]; mɵskai namik pun en em gavet eo tad fuloret (papa llegó bravo) [LENAT p. 31] & (impl. dirak ar ver skoazell pasrap) namik puntran fuloret int (están bravos) [LENAT p. 45] & (impl. dirak ar verb skoazell wap) namik wakɵh? Ha fuloret out ? (¿estás bravo?) [LENAT p. 32]; na namik war fuloret on (estoy bravo); ñi namik wainkucha ashchap atrumɵntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636] # namikpɵl. namikpɵl [1991] ak. koulz-amzer fall ma ra glav devezhioù-pad en uheldirioù (época brava dónde llueve durante dias en las tierrad altas) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù namik (fuloret, drouk ennañ ha pɵl (koulz-amzer). *nam[i/ɵ]p [2009] v. bezañ fuloret, kounnaret (estar bravo); ishuk wara namɵn n'eo ket drouk ar vuoc'h (la vaca no es brava) [LENAT p. 29] || Notenn : mard eus e gwirionez eus ar verb-se e tlefe ar frazenn-mañ talvezout ar c'hontrol eus ar pezh zo bet lakaet da dalvoudegezh dezhi, nemet e vije eus ur verb *nap e gwirionez hag e vije -mɵ- evit ar stumm nac'h. nammisak [1974] ak. kar (pariente) [PIDB p. 4] || Moarvat diwar nam (ni) ha misak (tud), d.l.e., hon tud. namtrik [1879] ak. 1. namtrik, anv ar yezh komzet e Gwambia ha Totoró (lengua de los Indígenas guambianos y totoroes) [ESLG p.1, LENAT p. 1]; ñipe namtrik kusrep wan kelenn a ritc'hwi namtrik (Usted está enseñando namtrik) [LENAT p. 20]; tsɵstɵpe inkua, namtrik wamɵkun trugarez d'an holl, komzomp namtrik (gracias a todos, hablemos namtrik) [LENAT p. 1]  HS. namui wan, Wampi misamera wam; 2. yezh (lengua, idioma) [NPL p. 269] || Gant ar stumm namtri hep k dibenn e ra NPL, evel ma ra gant ar stummoù ishu ha pushu elec'h ishuk ha pushuk. Troidigezh NPL, yezh e-lec'h gwambiaeg a seblant bezañ faziek. ESLG a ra gant ar skrivad namrrik. Termen savet diwar an elfennoù nam (ni, hon) ha trik genoù, = hor genoù # nutrik namui [1974] ger perc'h. I. 1. ag. perc'h. hon, hor, hol (nuestro, nuestra, nuestros, nuestras) [PIDB p. 4, MOGU75 p. 8, ESLG p. 21, PSLI, LENAT p. 31]; namui tasik hon daouarn (nuestras manos) [PSLI p. 205]; namui nu ya hon ti bras (nuestra casa grande) [LENAT p. 9]; namui misak hon tud/ni hon-unan, troienn a ra Gwambiaiz ganti evit ober anv anezho o-unan (nuestra gente, manera como se refieren los Guambianos a ellos mismos) [SORR p. 5, EDCA p. 10, LENAT p. 32]; namui alɵ kualchap amkun deomp da labourat a-gevret en hor minga (vamos a trabajar en nuestra minga) [LENAT p. 4]; namui pirɵpe usri kɵn hon tad (mamm) eo an douar (la tierra es nuetra madre) [LENAT p. 32]; 2. namui wam gwambiaeg (guambiano, lengua guambiana) [BCPAD p. 73]  HS. namtrik. II. ar. (er stumm namui pe namuin) deomp (de nosotros); mamape namui pintrɵke wan emañ mamm en he c'hoazez a-dal deomp (mamá está sentada en frente de nosotros) [MOGU75 p. 8]; yape namuin kɵmɵn n'eo ket deomp an ti (la casa no es nuestra) [MOGU75 p. 9] || Diforc'hañ a ra PSLI ur stumm gwambiaek namui diouzh ur stumm totoroek nam, ur c'hemm n'eo ket kadarnaet gant LENAT. namun ar. s.o. nam. nan rag. gour s.o. na. napɵrɵtsik [1994] ak. barrenn-dan ar Srekɵllimisak ma taol luc'hed (nombre de la vara del Srekɵllimisak por la cual salen los rayos) [SREK p. 6] || Termen savet siwar ar wrizienn nak (tan), un elfenn pɵrɵ amsklaer ha tsik (bazh). narillu [1994] ak. brikenn (ladrillo) [TIPR p. 607]; nape narillu partrap yar emaon o vont da droc'hañ brikennoù (yo me voy a cortar ladrillos) [TIPR p. 607] || Gant ar skrivad naarillu e ra TIPR. Doare zo gant ar ger-mañ da vezañ un amprestadenn abred digant ar spagnoleg ladrillo; ger teirsillabennek, [o] ezvezant e gwambiaeg hevelebekaet da [u], roud an d [127]

steuziet e-kreiz ar ger a verzer gant hirder ar vogalenn; souezhusoc'h eo an tremen eus l da n e deroù ar ger avat. s.i.o adubes. narɵ [1992] ak. LOUZAW. sap (savia) [PSLI p. 157]  HS. (T) pitsik. nasik [1974] rag. gour u. me ma-unan (yo mismo) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar na (me). nashik [1879] ak. KORF. gouzoug (cuello) [NPL p. 269, PIDB p. 4, PSLI pp. 13, 231, ATYAD pp. 205, 211, LENAT p. 32]; nashik tsutsik kiltak kigenn daoubennek ar vrec'h (bíceps) [ATYAD pp. 205, 211] || Termen treuskrivet naschic e NPL. Ober a ra ATYAD gant ar skrivad nasrik a-wechoù. nasrik ak. s.o. nashik. natrɵsr ak. s.o. naktrɵsr. natsik ak. s.o. naktsik. nay ger perc'h. s.o. nai. -ne morfem verb a dalvez da liammañ daou dra a c'hoarvez lerc'h-ouzh-lerc'h hag a bouez war abeg an darvoud. # -en. *neesap [1973] v.; pɵtr neesan sav-heol (salida del sol) [FOGU.Br p. 47] || Termen n'eo ket testeniekaet a-hend-all; marteze ez eus fatet ur gensonenn greiz. s.i.o. nɵsik (heol). nei ger perc'h. s.o. nai. nekuchipik [1993] ak. 1. SON. unan eus div fleütenn sonerezh hengounel Gwambiaiz, a soner en adreñv, da ambroug ar fleütenn gentañ (una de las dos flautas tradicionales guambianas, se toca después de la primera) [EDCA p. 41]; 2. Dre skeud. den a dremen war-lerc'h ar re all da beurechuiñ brav udb. bet divrazet gant tud all (persona que pasa después de otra para arreglarle el trabajo y dejar lo bien hecho) [EDCA p. 41]. nemarik [1981] ag. ouzhpennet (añadido) [DIEG p. 14]  HS. kiepasrik. nemarɵp [1981] v. ouzhpennañ (agregar, añadir) [DIEG pp. 12, 14]  HS. kiepasrɵp. ne(n) (T) ger perc'h. s.o. nui. nenin [1954] ak. kegin (cocina) [FOGU p. 201] || Diwar ar wrizienn nen- (keginañ). Dic'hortoz eo an dibenn -in evit ul lec'h. N'eo ket testeniekaet nenin pelloc'h. Nachak eo ar ger boas evit ar gegin (diwar nak, tan, ha chak, lec'h). Marteze eo bet klevet a-dreuz an anv-verb nenɵp gant aozer FOGU ? Gallout a rafe bezañ nenin evit ar stumm verb displeget nenan (keginañ a ra) ivez pe evit nenik, gant ar morfem pennavaat -ik. nenɵp [1974] v. keginañ (cocinar) [PIDB p. 5, MOGU75 p. 17, LENAT p. 32]; I. (en un implij analitek) A. (dirak ar verb skoazell wap) yau nenɵp war emaon o keginañ er gêr (estoy cocinando en la casa) [LENAT p. 10]; na tsulakwan nenɵp war o keginañ soubenn emaon (estoy cocinando la sopa) [ORCO p. 625]; mamape nenɵp wan emañ mamm o keginañ (mamá está cocinando) [MOGU75 p. 17]; B. (dirak kɵp) 1. (gant ar morfem -ik stag outañ da verkañ un ober kaset da benn) inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; nɵmpe nenɵpelɵ kɵn keginourezed int (ellas son cocineras) [TIPR p. 609]; CH. (dirak ur veb all) unɵ nentrap kamuran n'en deus ket gallet ar bugel keginañ (el niño no pudó cocinar) [LENAT p. 51]; II. (en un implij sintetek) pi srutrap intrɵ nentrap kerzh, degas dour evit keginañ (anda, trae agua para cocinar) [LENAT p. 39] || Reiñ a ra LENAT an droidigezh cocinando (o keginañ) da nenɵp met un anv-verb eo nenɵp, ne dalvez cocinando nemet pa vez implijet dirak ur verb skoazell. Violeta Long e Mogu75 a ra gant ar stumm nenɵ wan, reizhet ganti nenɵp wan e ESLG. nepip [1974] v. pignat (subir) [PIDB p. 5]. nesi ak. s.o. nɵsik. nesik ak. s.o. nɵsik. [128]

netsɵ [1992] ag. 1. stn. leun (lleno) [PSLI p. 289]; 2. doar. yape tsimmera netsaik kɵn leun eo an ti a logod (la casa está llena de ratones) [LENAT p. 28]; palanta tusr lɵl netsaik kɵn leun eo ar platanezennoùigoù a c'hwiled (el platanillo está lleno de cucarrones) [LENAT p. 23]; usha pallɵkɵtɵ netsaik kɵn leun a garanganed eo an deñved (los ovejos están llenos de caránganos) [LENAT p. 37]  HS. ɵskaik  ES. chikaik. ney ger perc'h. s.o. nai. nika [1978] ak. samm, karg (carga) [NACC p. 55]; kaullipe nɵka amtrun [evit atrun ?] kutsan dont a ra ar marc'h en ur stlepel e samm (el caballo viene botando la carga) [LENAT p. 20] || Gant an adstumm totoroek nɵka e ra LENAT. Termen treuzskrivet niga gant NACC, diouzh an distagadur blotaet # nikap. nikap [1981] v. 1. kargañ (cargar) [DIEG p. 20]; nampe trarwan nikin kɵn karget hon eus ar c'heuneud/ur gargad keuneud zo bet evidomp (nosotros hemos cargado la leña/hay leña cargada por nosotros) [TIPR p. 614]; pi nika amtrap deomp da gargañ dour (vamos cargando agua) [LENAT p. 39]; lɵlpe pɵi nika yan ar c'hwiled a gas teil ganto (el cucarrón lleva estiércol) [LENAT p. 23]; sre pumuatɵ nampe kɵtsɵmera nikappa amtruik kɵn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù a-raok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632]; 2. (T) (db. an dilhad, ar bravigoù) gwiskañ, lakaat (vestir, llevar ropa o joyas); pawintsi nikai! kargit an dro-c'houzoug ! (¡Carga la gargantilla!) [LENAT p. 39]; kuari nekai amkun mont a reomp, gwisket un tog ganeomp (vamos llevando/cargando el sombrero) [LENAT p. 21]; || Ober a ra DIEG gant ar skrivad nigab, diouzh an distagadur. A-wechoù e ra LENAT gant ar wrizienn nek- evit displegañ ar verb-mañ # kalnikapik, nikapik, nɵka, pinikapik. nikapik [2009] (T) ak. armel, kanastell (armario); nintak nikapik kanastell listri (trastero) [LENAT p. 33]. s.o. melsramik || Termen savet diwar nikap (kargañ) hag ar morfem pennanvaat -ik. # pinikapik. nilap [1879] v. laerezh (robar) [NPL, PIDB p. 5, LENAT]; pisri nilɵkun laeromp bara (robemos pan) [LENAT p. 32]  HS. sɵrɵp # nilapik, nilik nilapik [1974] (T) ak. laer, an hini en deus laeret (el que robó, ladrón) [LENAT p. 32]  HS. nilik. nilik [1974] ak. laer (ladrón) [PIDB p. 5, DIEG p. 36, LENAT p. 32]  HS. (T) nilapik|| Diwar nilap. nilɵ [1879] ak. KORF. teod (lengua) [NPL p. 269, FOGU p. 197, PIDB p. 5, PSLI p. 1, LLTO p. 97, LENAT p. 32]; wara nilɵ teod buoc'h (lengua de vaca) [PIDB p. 8]; nilɵ tsɵp beg an teod (punta de la lengua) [PSLI p. 229] || Treuzskrivet nilé gant NPL hag LLTO roet evel totoroeg. Tapet eo bet stumm LLTO diwar NPL. nimpasr [1974] ak. 1. merc'h (hija) [PIDB p. 5, LENAT p. 32]; 2. nu nimpasr, maiur nimpasr merc'h henañ (hija mayor); nai nu nimpasr Lusia kɵn ma merc'h henañ eo Loeiza (Lucia es mi hija mayor) [LENAT p. 33]; maiur nimpasr merc'h henañ (hija mayor) [PIDB p. 4]; 3. kashi nimpasr, wentɵ nimpasr merc'h vihanañ (hija menor); wentɵ nimpasr [PIDB p. 9]; nai kashi nimpasr Mariela kɵn ma merc'h vihanañ eo Mariela (Mariela es mi hija menor) [LENAT p. 33] || Reiñ a ra PIDB an distagadur nimbáš (nimbasr). nintak [1974] ak. skudell, plad (escudilla, plato) [PIDB p. 5, TIPR p. 606, LENAT p. 33]; nintak nikapik/melsramik kanastell listri (trastero) [LENAT p. 33]; nintak mewan a-istribilh emañ ar plad (el plato está colgado) [LENAT p. 33]; tsikal marai nintak puntramik savit ar regezer evit lakaat ar pladoù (hagan la barbacoa para colocar los platos) [LENAT p. 45]; na intakwan pillmantrur me a walc'ho al listri (yo lavaré los platos) [TIPR p. 606]  HS. platu || Gant an adstumm intak e ra TIPR. nɵ/ɵnɵ [1974] rag. gour. I. rag. gour u. eñ, hi (él, ella) [PIDB p. 5, MOGU75 pp. 3, 7, ESLG p. 20, PSLI p. 196, ORCO p. 636, TIPR p. 606]; 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) nɵ puntrun dont a raio-hi (ella llegara) [TIPR p. 206]; ɵnɵpe [LENAT p. 8]; ɵnɵ parɵ kasraktɵ pasran laouen-tre eo-hi (ella está muy contenta) [129]

[LENAT p. 16]; nɵkucha kantaptik kɵn eñ ivez a gan kalz (él también canta mucho) [ORCO p. 636]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) ɵnɵpe apas map wan emañ-eñ/-hi o tebriñ fav (él/ella está comiendo habas) [LENAT p. 4]; ɵnɵpe kana kilkayu pɵrɵ wan skrivañ a ra-eñ ul lizher (él escribe una carta) [LENAT p. 14]; nɵpe pawaiwan nai numɵshawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 3, ESLG p. 15]; nɵpe pil namun srɵtran roet he deus-hi maiz tener deomp (ella nos dio choclo) [MOGU75 p. 3]; nɵpe pa mɵkelan srɵtran roet he deus [avaloù-douar] d'an daou zen (dio [papas] a los dos hombres) [MOGU75 p. 4]; nɵpe paweiwan nai numishawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar din-me (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 8] || Gant ar stumm totoroek hir ɵnɵ e ra PSLI ha LENAT; Testeniekaet eo ar stumm inɵ e LENAT ha PSLI ivez. II. ar. (er stumm nun) anezhañ/anezhi, dezhañ/dezhi (lo/la/le, a el/ella) [FOGU.Br p. 48, MOGU75 p. 8, ESLG pp. 7, 21]; ñui nunekpe tsiktɵka nun kuchintin kɵn da vreur en deus skoet gantañ gant ur vazh (tu hermano le golpeó con un palo) [ESLG p. 17]; III. rag. disk. hemañ, hennezh (este, aquel) [PSLI pp. 249, 250]. nɵka (T) ak. s.o. nika. nɵm [1879] rag. gour. I. rag. gour ls int (ellos, ellas); 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) nɵm [PIDB p. 5, MOGU75 p. 7, ESLG p. 20]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) nɵmpe [NPL p. 272, PSLI p. 201, ORCO p. 624, TIPR p. 609]; nɵmpe puilɵ kɵn (nîmpe poïligin) int o deus (ellos tienen) [NPL p. 272]; nɵmpe pailap puntran emaint-i o tañsal (ellos están bailando) [LENAT p. 45]; nɵmpe nenɵpelɵ kɵn keginourezed int (ellas son cocineras) [TIPR p. 609]; nɵmpe kuallipelɵ kɵn int zo labourerien galet (ellos son trabajadores) [ORCO p. 624]  HS. (ɵ)nɵmera II. ar. (er stumm nɵmun) anezho/dezho (los/las) [MOGU75 p. 8, ESLG p. 21] || Diforc'hañ a ra PSLI ur stumm nɵm (gwambiaek) diouzh unan all nɵmpe (totoroek) pa'z eo eo an hevelep ger ouzhpennet outañ ar morfem topikelaat -pe. nɵmui [1975] ger perc'h. o (su, sus) [MOGU75 p. 8, ESLG p. 21]; nɵmui tasik o daouarn dezho (sus manos, de ellos) [PSLI 207]; nɵmui kualmera o daouarn dezho (sus manos, de ellos) [PSLI 207]. nɵmun rag. gour s.o. nɵm. nɵpe rag. gour u. s.o. nɵ. nɵrap v. s.o. nurap. nɵsia [1974] ak. iliz (iglesia) [PIDB p. 5]. nɵsik [1954] ak. 1. heol (sol) [FOGU p. 194, LMWI p. 429, SVNT]  HS. pɵsr; 2. SAVOUR. nɵsik latratrik anv an daou brenestr enebet war tiez hengounel Gwambiaiz, unan troet war-zu ar sav-heol, egile war-zu ar c'huzh-heol (ventanas opuestas de las casas guambianas tradicionales, una mirando al naciente, otra enfrentada al poniente [SVNT] || Ober a ra LMWI gant an adstumm nesik ha FOGU gant nesi. nɵtik [1974] ak. paotr yaouank, den dizimez (joven, soltero) [PIDB p. 5]  HS. matsinɵ. nɵtrɵ ag. s.o. nu. nɵtrɵkɵntsɵ [1974] ak. 1. segalenn (puro) [DIEG p. 21] 2. butun (tabaco) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar nɵtrɵ, stumm lies nu (bras), ha kɵntsɵ (butun). Gant un distagadur nɵtrɵngɵndzɵ e PIDB. Ur fazi a-berzh PIDB eo an droidigezh butun amañ. # kɵntsɵ nɵtrɵtrukui [1991] ak. seurt fav bras ha plat (haba) [SVNT]  HS. apa || Nevezc'her ennañ an elfennoù nɵtrɵ (stumm lies nu, bras) ha trukui (fav). Apa eo an termen namtrik boas evit ar fav bras. Ober a ra ivez SVNT gant ar skrivad nɵtrɵtruku. nu [1954] ag. bras (grande) [ESLG p. 19, PSLI p. 214, EDCA p. 9, ORCO p. 631]  ES. lamɵ, lamɵtik; I. stn A. (er stumm unan nu dirak un ak. en e stumm unan pe hollek) nu mai hent-bras (carretera, camino grande) [FOGU p. 201]; nu ya ti bras (casa grande) [PIDB p. 5]; nai nu [130]

ya ma zi bras (mi casa grande) [LENAT p. 9]; nu istur kɵlik kozh talek (viejo frentón) [LENAT p. 7]; nu sruk kerreg bras (rocas grandes) [PSLI p. 246]; kaupe nu tsin puik kɵn linad bras a gaver er menezioù (en la montaña hay ortiga grande) [LENAT p. 15]; nu mɵk puik kur un den bras am eus (tengo un hombre grande) [LENAT p. 28]; wakrape nu kap kɵn daoulagad bras o deus ar saout (la vaca es ojigrande) [LENAT p. 15]; nai mish nu pusruk kɵn ur penn bras en deus ma c'hazh (mi gato es cabezón) [LENAT p. 29]; nai nu nimpasr Lusia kɵn ma merc'h henañ eo Loeiza (Lucia es mi hija mayor) [LENAT p. 33]; nu kɵllu loa-bod (cucharón) [LENAT p. 33]; nu tunape kitak kɵn moal eo ar menez bras (la loma grande está pelada) [LENAT p. 49]; nu trukul dantek (muelón) [LENAT p. 50]; B. (er stumm lies direizh nɵtrɵ, dirak un ak. en e stumm lies pe hollek) nɵtrɵ srukmera kerreg bras (rocas grandes) [PSLI p. 246]; nɵtrɵkɵntsɵ segalenn (puro) [DIEG p. 21]; nɵtrɵtrukui fav bras (habas) [SVNT]; II. doar. A. (er stumm unan) 1. nuik [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 5, MOGU75 p. 6, ESLG pp. 5, 19, PSLI p. 214]; katsik wera nuik kɵn bras eo pav ar c'hi (la pata del perro es grande) [LENAT p. 16]; kusreyau nuik kɵn bras eo ar skol (la escuela es grande) [LENAT p. 21]; nai yape mas nuik kɵn ñui lata kɵmɵ brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; nai nusrkaimpe ñui latawei nuik kɵn ken bras eo ma mab ha da hini (mi hijo es tan grande como el tuyo) [MOGU75 p. 6]; 2. (gant an enger kreñvaat -kɵl-/-kil-) nukilik [LENAT]; kusreyau nukilik kɵn bras-bras eo ar skol (la escuela es [muy] grande) [LENAT p. 10]; ñui tsukul nukilik kɵn bras-tre eo e ivin (su uña es grandota) [LENAT p. 51]; B. (el liester) nɵtrelɵ [MOGU75 p. 6] & nɵtrɵelɵ [ESLG p. 19]; III. adv. kreñvaat 1. (dirak ur verb skoazell) kalz, ker (mucho, caro); yaupe nu wain kuinkucha penɵntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636]; 2. (impl. 2 wech diouzh renk) bern, k alz (muchos); kaullimera nu nu amtrun dont a ra ur bern kezeg (vienen muchos caballos) [LENAT p. 20] || PSLI a ziforc'h, e gaou, ur stumm nu (gwambiaek) diouzh unan nuik (totoroek), un diforc'h yezhadurel (stagenn/doarenn) eo zo etre an daou stumm-mañ ha neket unan rannyezhel # nuimisrɵp, nukampil, nukalutik, nukemɵrɵp, nukimtik, Nukuaimantsik, nukuarɵ, numai, numama, numetrasrap, Numisak, nunek, nuranɵp, nutrik, nutun, nuturtik. nuchak ak. s.o. nutsak. nuebe [1879] ger niv. nav, 9 (nueve) [NPL p. 268]  HS. pɵrel, tratrɵpɵn || Amprest digant ar spagnoleg. nui [1973] ag. perc'h. e, he (su) [FOGU.Br p. 42, PIDB p. 5, MOGU75 p. 8, ESLG pp. 3, 21, PSLI p. 204]; Fapiope mas kalar kɵn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p. 7]; nui tasik e zorn/he dorn (su mano) [PSLI p. 204]; nuimpe e hini (su, de él) [FOGU.Br p. 53] || Reiñ a ra PIDB ar stumm ñui a zo evit da e gwirionez. FOGU.Br a ra gant ar stumm noi (skrivet noy) nuimisrɵp [1981] v. brasaat (agrandar) [DIEG p. 12]  HS. lenteranɵp, nuranɵp || Termen savet diwar nu (bras) ha misrɵp (dont da vezañ). nukampil [2001] ak. biz-meud (pulgar) [ATYAD. p. 202, 211, LENAT p. 33]; nukampil tɵntɵ oeñs ar biz-meud (articulación del pulgar) [ATYAD p. 211] || Savet eo nukampil diwar an elfennoù nu (bras, meur) ha kampil (biz). Anv ar biz-meud eo hag a c'hallfer treiñ dre biz-meur. nukalutik [1974] ak. skouarneg (orejón) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar nu (bras), kalu (skouarn) hag ar morfem -tik. Da vezañ distaget nugalutik (PIDB). nukemɵrɵp [1981] v. (db. un dachenn studi) pakañ, kendastum, bezañ en (abarcar) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar an elfennoù nu (bras) ha kemɵrɵp (pakañ) = pakañ a-vras # kemɵrɵp. nukimtik [1981] ak. frieg (narizón) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar nu (bras), kim (fri) hag ar [131]

morfem -tik. Da vezañ distaget nugimdik (PIDB). Nukuaimantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) anv ar spered meur (nombre del espíritu mayor) [SVNT] || Ober a ra SVNT gant an adstumm Nukueypantsik (Nukueipantsik) ivez. # Nukukuaimantsik, Palakuaimantsik, Pikuaimantsik, Piraukuaimantsik. nukuarɵ [1991] ak. koulzad an hañv bras a bad adalek Mezheven betek tost dibenn Gwengolo (época de gran verano que va desde junio hasta casi finales de setiembre) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù nu (bras) ha kuarɵ (hañv). Nukukuaimantsik [1987] anv divoutin RELIJ. Anv un droukspered zo o chom e menez-tan Purasrɵ/Puracé hag a c'hall gwiskañ meur a neuz, hini an aour peurgetket (diablo que tiene su morada en el volán Purasrɵ/Puracé y que puede tomar varias apariencias, siendo el oro una de las mas características) [GUBI- Pachón p. 246]. || Termen treuzskrivet Nuguwaymasig gant GUBI-Pachón, savet moarvat diwar nakkuk (fornigell) ha Kuaimantsik, anv ur droukspered. s.i.o. Nukuaimantsik. Nukueipantsik anv divoutin s.o. Nukuaimantsik. numai [1991] ak. hent bras, lec'h m'emañ ar Patakalu (gran camino, lugar donde está el Patakalu) [SVNT] || Termen savet duiwar an elfennoù nu (bras) ha mai (hent). numama [1974] ak. merc'h-kaer (cuñada) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar nu (bras) ha mama (mamm). numetrasrap [1981] v. (db. un dachenn studi) pakañ, kendastum (abarcar) [DIEG p. 11]  HS. nukemɵrɵp # metrɵp. Numisak [1991] anv divoutin an dud veur, anv all ar Pishimisak (otro nombre del Pishimisak) [SVNT, EDCA p. 9] || Termen savet diwar an elfennoù nu (bras) ha misak (tud); numisak a vez graet eus an hendadoù ganet eus an dour da zeiz kentañ ar grouidigezh [EDCA p. 9]. numisha ak. s.o numɵsrai. numɵsha ak. s.o. numɵsrai. numɵsrai [1974] ak. c'hoar (hermana) [PIDB p. 5]; nɵpe pawaiwan nai numɵshawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 3] || Ober a ra MOGU75 gant an adstummoù numɵsha ha numisha. s.i.o. nutsak. nun rag. gour s.o. nɵ. nunap v. s.o. nuñip. nunash [1974] ak. nunashmera breur-kaer (cuñado) [PIDB p. 5, LENAT p. 33]; nai nunashmerapa pailap dañsal a reomp gant ma breudeur-gaer (bailamos con mis cuñados) [LENAT p. 28]. nunek [1890] ak. (etre paotred) breur (hermano, entre hombres) [CAC pp. 775, NRPA p. 119, LMWI p. 429, PIDB p. 5, LENAT p. 33]  ES. nutsak; *nunek atrun (nonek arunt/monek arunt) deuet eo ar breur (el hermano llegó) [CAC p. 775, 776, NRPA pp. 119, 120]; nai nunek mumuiwan srɵtran troc'het eo bet ar wezenn bepo gant ma breur (mi hermano cortó el árbol de pepo [LENAT p. 30]; nai nunekpe tapik kɵmɵn n'emañ ket mat an traoù gant ma breur (mi hermano no está bien) [LENAT p. 33]; ñui nunekpe tsiktɵka ñun kuchintin kɵn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4]; werape nai nunekwan tsatsin kɵn peget en deus ar c'hi em breur (el perro mordió a mi hermano) [LENAT p. 33]; nɵpe kuchiwan nunekwan yanan gwerzhet en deus ar pemoc'h d'e vreur (el vendió su marrano a su hermano) [ESLG p. 21] || Ur vi-koukouk eo ar stumm monek roet gant DOUAY e NRPA p. 119 evit nunek; skrivañ a rae mat nonek e CAC. hag e NRPA p. 120. Gant "breur" traken e tro DOUAY ar frazenn nonek arunt, kinnig a reomp lenn dre *nunek atrun. Dre gomz e kouezh k dibenn nunek dirak morfemoù zo : nunekpe  nunepe. Marteze eo savet an termen-mañ diwar an emfennoù nu (bras) hag unek (bugel). nuñikɵ [1981] ak. anken (ansias) [DIEG p. 14]  HS. kɵsɵrap. nuñip [1974] v. dislonkañ (vomitar) [PIDB p. 5, PSLI p. 355] || Diforc'hañ a ra PSLI ur stumm gwambiaek nuñip diouzh unan totoroek nunap (no'nap). nupi [1992] ak. stêr (río) [PSLI, p. 49, LENAT p. 33]; nupiyu tsartrap yur mont a ran d'en em [132]

walc'hiñ er stêr (me voy a jabonar en el río) [LENAT p. 33]; nupi chilliktik kɵn lous eo ar stêr (el río está sucio) [LENAT p. 33]; nupipe sruk puik yawimpi puik kɵn dluzhed ha mein zo er stêr (el río tiene truchas y piedras) [LENAT p. 33] || Termen savet diwar an elfennoù nu (bras) ha pi (dour) # Nupisu, Nupitrapu nupirau [1991] 1. ak. tiriad, bro (territorio) [SVNT]; 2. Ent-strizh Douar, bro Gwambiaiz [EDCA p. 14, 38] || Termen ennañ an elfennoù nu (bras) ha pirau (douar). Nupisu1 [1991] lec'h. anv all al lenn Piendamu pe Nupitrapu (otro nombre de la laguna Piendamu o Nupirapu) [SVNT]. 2 nupisu [1992] ak. mor (mar) [PSLI p. 303]. Nupitrapu [1989] lec'h. 1. tachenn tro-dro d'al lenn Piendamu a chom hep bezañ gounezet (zona que se deja sin cultivar en los alredores de la laguna Piendamú) [SORR p. 3, SVNT, EDCA p. 13]; 2. Anv all al lenn Nupisu pe Piendamu (otro nombre de la laguna Nupisu o Piendamu) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù nu (bras), pi (dour), trap (toull) ha moarvat an elfenn yu, krennet e u, a verk ul lec'h = poull-dour bras. # nupi. nuranɵp [1981] v. brasaat (agrandar) [DIEG p. 12]  HS. lenteranɵp, nuimisrɵp. nurap [1981] v. kreskiñ (crecer) [DIEG p. 23]; unɵ nurap tsun emañ ar bugel o kreskiñ (el niño está creciendo) [LENAT p. 51]; nurantrappe mamik kɵn evit kreskiñ, ret eo debriñ (para crecer hay que comer) [ORCO p. 631] || Gant an adstumm nɵrap e ra DIEG # nuranɵp. nushi [1981] ak. LOEN. koulm (paloma) [DIEG p. 43]  HS. (T) lusrɵ. nuskai ak. s.o. nusrkai. nusrkai [1973] ak. mab (hijo) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 5, LENAT p. 33]; nai nusrkai Yautumai yan aet eo ma mab da Bopayán (mi hijo se fue para Popayán) [LENAT p. 34]; maiur nuskai mab henañ (hijo mayor) [PIDB p. 4]; wentɵ nusrkai mab bihanañ (hijo menor) [PIDB p. 9]; nai nusrkaimpe ñui latawei nuik kɵn ken bras eo ma mab ha da hini (mi hijo es tan grande como el tuyo) [MOGU75 p. 6] || Gant ar stumm emdroet nuskai e ra MOGU75, ha PIDB awechoù. nutrik [1954] ak.; Trl. nutrik wam spagnoleg (castellano) [FOGU p. 203] || Termen savet diwar nu (bras) ha trik (genoù). nutsak [1974] ak. 1. (etre paotr ha plac'h) breur, c'hoar (hermano o hermana, entre hombre y mujer) [PIDB p. 5]; nai nutsak usmai larɵtan nan sellet he deus ma c'hoar ouzhin, ha hi puchet (mi hermana (me) miró agachada) [LENAT p. 25]; nai nutsak usmai ashtan nan gwelet he deus ma c'hoar ac'hanon, ha hi puchet (mi hermana me vio agachada) [LENAT p. 25]; 2. c'hoar (hermana) [LENAT p. 34]; marik kualɵm yawampikwan nai nutsakpa palunchar dec'h em boa skubet porzh an ti gant ma c'hoar (ayer barrí el patio con mi hermana) [MOGU75 p. 4]; nai nutsak pailap pasran emañ ma c'hoar o tañsal (mi hermana está bailando) [LENAT p. 34]; nai nutsak chinai atrukɵh? D'ober petra oc'h deuet, ma c'hoar ? (¿Para qué viniste, hermana?) [LENAT p. 34]; nai nutsakpe pailap pasran emañ ma c'hoar o tañsal (mi hermana está bailando) [LENAT p. 36]; pɵn nutsak maitik puik kur teir c'hoar koantik am eus (tengo tres hermanas bonitas) [LENAT p. 41]  ES. nunek || Ober a ra PIDB, MOGU75 hag ESLG gant an adstumm nuchak. Kouezhañ a c'hall k dibenn nutsak ober dirak morfemoù zo nutsakpa  nutsapa (distaget nutsaba/nuchaba). s.i.o. numɵsrai. nutun [1992] ak. menez (montaña) [PSLI p. 385] || Termen savet diwar nu (bras) ha tun (uhelenn). nuturtik [1974] ak. penneg (cabezón) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar an elfennoù nu (bras), tur (penn) hag ar morfem -tik.

Ñ ñam rag. gour ls s.o. nam. *ña[n]ɵ/ap [2009] (T) v. goulenn udb. digant ub. (pedir); kɵrɵ ñantrap amkun deomp da c'houlenn [133]

pimant (vamos a pedir ají) [LENAT p. 19] || Termen amsklaer n'eo testeniekaet nemet ur wech er c'horpus. ñap (T) v. s.o. ñip. *ñanri [1995] ak. KORF. teod (lengua de la boca) [LLTO p. 97] || Termen kavet en LLTO en un daolenn adtapet digant Cestmir LOUKOTKA e CAIL. Ur fazi eo hep mar ebet rak "ñanri" n'eus ket tres ur ger gwambiaek warnañ tamm ebet. Nilɵ eo an termen namtrik evit teod ha testeniekaet eo mat-tre dindan bluenn meur a aozer abaoe an XIXvet kantved. ñe [1954] rag. gour u. benel me, evit ur plac'h (yo femenino) [FOGU pp. 197, 200, 202] || Notenn : FOGU a laka kemm etre na, raganv gour unan gourel ha ñe, raganv gour unan benel. N'eo ket testeniekaet an diforc'h yezhadurel-se en oberennoù all. Moarvat eo bet kemmesket ñe gant ñi (te, c'hwi). ñi [1879] rag. gour. I. rag gour u. te, c'hwi (tú, Usted) [LMWI p. 429, PIDB p. 5, MOGU75 p. 7, ESLG p. 20, PSLI p. 195, FACH p. 92, TIPR p. 615, ORCO p. 625, LENAT p. 34]; 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) ñi ma metrik debrit-c'hwi da gentañ (Usted coma primero) [ATYAD p. 209]; ñi wenta ma c'hwi a zebro war-lerc'h (Usted coma después) [ATYAD p. 209]; ñi nan tamartan pareet on bet ganeoc'h (a mí Usted me curó) [TIPR p. 615]; ñi wamintampala ranket az pije komz (hubieras hablado/debía haber hablado) [TIPR p. 617]; ñi namik wainkucha ashchap atrumɵntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) ñipe [NPL pp. 270, 272]; ñipe puik kɵn te ac'h eus (tú tienes) [NPL p. 272]; ñipe puikkekɵh? (gnive poïkéjo) te ac'h eus? (¿tu tienes?) [NPL p. 272]; ñipe chi makuh? petra emaout o tebriñ ? (¿Qué estás comiendo?) [ESLG p. 12]; ñipe pitsɵ mutsan evet hoc'h eus laezh (Usted tomó leche) [ORCO p. 625]; ñipe kashi pachipi mutsukɵh? ur banne hini kreñv a yay ganeoc'h ? (¿Quiere tomar un poquito de agardiente?) [LENAT p. 36]; ñipe namtrik kusrep wan kelenn a rit-c'hwi namtrik (Usted está enseñando namtrik) [LENAT p. 20]; ñipe ashkɵh yalɵtik? Gwelet az peus un dra bennak du ? (¿Viste algo negro?) [LENAT p. 34]; ñipe kel makɵh ? debret hoc'h eus koulourdrenn ? (¿Usted comió mexicano?) [LENAT p. 17]; II. ar. (er stumm ñun) dit/ac'hanout/ac'hanoc'h (te) [MOGU75 p. 8, ESLG p. 21]; ñui nunekpe tsiktɵka ñun kuchintin kɵn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4] || NPL a dreuzskrive ñipe evel gniveh evit aroueziañ an distagadur blotaet ñibe. FACH a ra gant ar stumm ni, dre fazi moarvat. # ñim, ñimui. ñim [1879] rag. gour. I. rag. gour ls c'hwi (vosotros, vosotras, Ustedes) [NPL pp. 270, 272, PIDB p. 5, MOGU75 p. 7, ESLG p. 20, PSLI p. 200, LENAT P. 34]; ñimpe (gnimpêh) [NPL p. 270]; ñimpe puilɵ kɵn (nimpe poïligen) c'hwi hoc'h eus (Ustedes tienen) [NPL p. 272]; ñimpe kel map putran Debriñ a rit-c'hwi koulourdrenn (Ustedes comen mejicano) [LENAT p. 17]; ñimpe kan kaulli penan prenet hoc'h eus-c'hwi ur marc'h (Uds compraron un caballo) [MOGU75 p. 8]; ñimpe lau yanɵp putran emaoc'h-c'hwi o werzhañ oulhoukez (Uds están vendiendo ulluco) [ESLG p. 11]; II. ar. (er stumm ñimun) o/ac'hanoc'h/deoc'h (los) [MOGU75 p. 8, ESLG p. 21]; Perupe ñimun ashan Pêr en deus gwelet ac'hanoc'h (Pedro los vio a Uds) [MOGU75 p. 8] # ñi. ñimui [1975] ag. perc'h. (lies) ho (su, sus) [MOGU75 p. 8, ESLG p. 21]. ñimun rag. gour s.o. ñim. ñip [2009] (T) v. nezañ (hilar); mashura isik ñip wan emañ ar vamm-gozh o nezañ (la abuela está hilando) [LENAT p. 26]; ñap o nezañ (hilando) [LENAT p. 34]  HS. kup || Ober a ra LENAT ken gant ñap ha gant ñip. ñui [1973] ger perc'h. (unan) I. ag. perc'h. A. 1. da (tu), ho (su) [MOGU75 pp. 4, 8, ESLG pp. 3, 7, 21, PSLI]; ñui tasik da zorn (tu mano) [PSLI p. 203]; ñui nunekpe tsiktɵka ñun kutrintin kɵn da vreur en deus skoet ganit [134]

gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4]; 2. da hini (la tuya) [MOGU75 p. 6]; nai yape mas nuik kɵn ñui lata kɵmɵ brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; nai nusrkaimpe ñui latawei nuik kɵn ken bras eo ma mab ha da hini (mi hijo es tan grande como el tuyo) [MOGU75 p. 6]; B. e (su) [FOGU.Br p. 48, PIDB p. 5, LENAT]; ñui tsukul nukilik kɵn bras-tre eo e ivin (su uña es grandota) [LENAT p. 51]; II. rag. gour renet 1. da hini, dit (tuyo, tuya) [PIDB p. 5]; nai masrpe ñuitɵ kɵn dit-te hepken eo ma c'halon (mi corazón es solo tuyo) [LENAT p. 27]; ñui nunekpe tsiktɵka ñun kutrintin kɵn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4]; 2. e hini, dezhañ (suyo) [FOGU.Br. p. 42]; III. ar. dit (de tí); unɵpe ñui wentɵ pasran emañ ar bugel a-dreñv dit (el niño está detrás de tí) [MOGU75 p. 8]. || Aozerien zo (FOGU.Br, PIDB, LENAT) a dro gant an trede gour e-lec'h an eil gour. Kemmesket e seblant bezañ nui gant ñui a-wechoù. ñun rag. gour s.o. ñi.

O En termenoù amprestet digant ar spagnoleg. obisha ak. s.o. uwisha. ocho [1879] ger niv. eizh (ocho) [NPL p. 268]  HS. lɵtsɵ, tratrɵpɵn || Amprest digant ar spagnoleg.

Ɵ ɵ1 [1975] ger disk. I. (dirak un anv-kadarn) -se, (ese, esa, eso, esas, esos) [MOGU75 p. 9, ORCO p. 627]; ɵ ishuk parɵ maitik kɵn koantik-tre eo ar vaouez-se (esa mujer es muy bonita) [LENAT p. 7]; ɵ kuaripe yalɵtik kɵn du eo an tog-se (ese sombrero es negro) [LENAT p. 9]; ɵ kapmerape parɵ tapik kɵn koantik-tout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; nape ɵ mɵkelan asar gwelet em eus ar baotred-se (ví a esos hombres) [MOGU75 p. 9, ESLG p. 22]; na asha kur, ɵ mɵkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; II. rag. disk. A. (en unander) (gant ar morfem -pe stag outañ) ɵpe hennezh, honnezh, ar re-se (ese, esa, eso, esas, esos); B. (el liester) 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) ɵilɵ ar re-se (esos, esas, ellos, ellas); ɵilɵ apas map putran ar re-se a zebr fav bras (ellos comen habas) [LENAT p. 8]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) ɵilɵpe ar re-se (esos, esas, ellos, ellas); ɵilɵpe mɵn ishikmera kɵn delioù kaol eo ar re-se (esas son hojas de col) [MOGU75 p. 9] # ɵilɵ, ɵsrɵ || Evezh. : Lakaet e vez ɵ dirak an ak. doareet. s.i.o i. 2 ɵ [1974] adv. ya (sí) [PIDB p. 2]. ɵik [1954] I. rag. dic'hour an dra-se (ello) [PSLI p. 198]; II. rag. gour. eñ (él) [LMWI p. 429]; III. rag. disk. hemañ, hennezh (este, aquel) [DIEG p. 14, ESLG p. 22, PSLI pp. 249, 250]; ik kaullipe tapik kɵn ur marc'h mat eo hemañ (este caballo es bueno) [ESLG p. 22]; ikpe chaketa llik kɵn hennezh eo kein ar chupenn (esta es la espalda de la chaqueta) [ESLG p. 22] || Treiñ a ra LMWI ar ger ɵik (skrivet öig gant an aozer) gant el (moarvat evit él). Gant an adstumm krennet ik e ra ESLG. s.i.o. truik. [135]

ɵilɵ [2009] rag. I. s.o. ɵ1; II. rag. gour ls 1. int (ellos, ellas) ɵilɵpe kɵmɵn int n'int ket (ellos no son) [LENAT p. 29]; 2. (implijet gant ar morfem -wane) d'ar re-se/dezho (a ellos/ellas); ɵilane kafe srɵtrɵpik kɵn reiñ a ra kafe d'ar re-se/dezho (les da café a esos) [ESLG p. 11] # ɵ. ɵl [1974] ag. eeun (recto) [PSLI p. 335]; ɵl mai linenn eeun (línea recta) [PIDB p. 2] # ɵlkantɵ, ɵlɵntsik. ɵlkantɵ [1992] adv. reizh (correcto) [PSLI p. 336] || Termen savet diwar an elfennoù ɵl (eeun, reizh) ha kantɵ (tra). ɵlɵntsik [1994] ak. bazh veskañ evit ober chicha51 (batidor de chicha) [SREK p. 16] || Termen ennañ an elfenn tsik (bazh). ɵnɵ (T) rag. gour s.o. nɵ. ɵnɵmera [1992] (T) rag. gour ls int (ellos, ellas) [PSLI p. 201]  HS. nɵm/ ɵrintsik [2009] (T) ak. ɵrintsikmera 1. LOEN. spesad kolibri boutin, labous emrodez (esmeralda, pájaro) [LENAT p. 8]; yauyu ɵrintsik kep yan deuet eo tre ar c'holibri emrodez en ti (la esmeralda entró a la casa) [LENAT p. 8]; ɵrintsikmera palasrɵ ampan uhel e nij ar c'holibried emrodez (las esmeraldas vuelan alto) [LENAT p. 8]; 2. emrodez (esmeralda); ɵrɵntsik pillitik kɵn glas (gwer) eo an emrodez (la esmeralda es verde) [LENAT p. 41] || Diwar un termen ɵrin/ɵrɵn ha -tsik, stumm bihanaat par da -ig. s.i.o. tsatsɵ, uchupapik. ɵrɵp [1974] v. 1. chaseal (cazar) [PIDB p. 2]; 2. (T) stlepel (botar, tirar) [PSLI p. 343]. ɵshkɵkɵrɵ [2009] ak. LOUZAW. gwarango, brousgwez dreinek e anv spesad Caesalpinia spinosa a implijer ar frouezh anezhañ e greanterezh al lêr (guarango, especie de arbolito) [LENAT p. 8]; ɵshkɵkɵrɵ trumpik itrɵtan c'hwezh fall a daol ar gwarango (el guarango huele mal) [LENAT p. 8]; ɵshkɵkɵrɵ trɵ parɵ nakish itan kalz a voged a daol ar c'hoad gwarango (la leña de guarango echa mucho humo) [LENAT p. 8] || Termen ennañ an elfennoù ɵshkɵ (adstumm eus ɵskɵ), melen, diwar liv flamm ar bleuñv ha kɵrɵ (pimant). s.o. ɵshkɵrɵtsik. ɵshkɵrɵtsik [1994] ak. LOUZAW. gwez ma tenner liv melen (palo de sacar tinta amarilla) [SREK p. 16] || Termen ennañ an elfennoù ɵshkɵ (adstumm eus ɵskɵ), melen, ha tsik (bazh, kef). s.o. ɵshkɵkɵrɵ. ɵshɵ adv. s.o. ɵsrɵ. ɵsik [1992] ag. bev (vivo) [PSLI p. 365]; ɵsik pasran bev eo (está vivo) [PSLI p. 365] || Treiñ a ra PSLI isik pasran, roet evel totoroek, gant vivo (bev); adsavet hon eus dre ɵsik pasran ha troet gant bev eo. ɵskaik [1974] ag. leun (lleno, harto) [PIDB p. 2]  HS. netsaik  ES. chikaik. ɵskitik ag. s.i.o. ɵskɵtik. ɵskɵ ag. s.o. ɵskɵik. ɵskɵik [1954] ag. I. stn (er stumm ɵskɵ pe ɵskɵik) melen (amarillo) [FOGU pp. 200, 202, 203, PIDB p. 2, DIEG p. 13]; ɵskɵ [DIEG p. 13, PSLI p. 288]; ɵskɵik [DIEG p. 13]; ɵskɵ u nai kɵn din-me eo ar vleunienn velen (la flor amarilla es mía) [LENAT p. 8]; ɵskɵ trukul dant aour (diente de oro) [PIDB p. 2]; pul ɵskɵ pusruk tapik kɵmɵn ar mojojó penn-melen n'eo ket mat da zebriñ (el mojojó cabeciamarillo no es bueno) [LENAT p. 43]; II. doar. A. (en e stumm unan ɵskɵtik/ɵskitik) 1. melen (amarillo) [PSLI p. 288, LENAT p. 8]; pura ɵskɵtɵk kɵn melen eo ar maíz (el maíz es amarillo) [LENAT p. 8]; nai kuari ɵskɵtik kɵn melen eo ma zog (mi sombrero es amarillo) [LENAT p. 21]; kel ɵskitik koulourdrenn velen, potiron (zapallo) [LENAT p. 17]; 2. azv (maduro) [PSLI p. 363]; B. (en e stumm lies ɵskɵilɵ) umera ɵskɵilɵ kɵn melen eo ar bleuñv (las flores son amarillas) [MOGU75 p. 5] || Ober a ra FOGU gant ur stumm krennet ɵskɵi (eskəy) e-lec'h ɵskɵik. LENAT a ra gant ɵskitik hag ɵskɵtɵk e-lec'h ɵskɵtik a-wechoù. Faziek e seblant ar stumm kel ɵskɵtik bezañ. Moarvat eo bet krennet ar stumm verb a ya gant an doareennoù hag an dibenn anv-gwan 51

Ger spg., pøshik pe pøsik e gwambiaeg, died alkoolek diwar maiz bet lezet da c'hoiñ prl.

[136]

tik. # ɵshkɵkɵrɵ, ɵshkɵrɵtsik, ɵskɵikɵye. ɵskɵkɵye [2009] (T) ak. aval-douar melen (papa amarilla) [LENAT p. 8]; mɵskai ɵskɵkɵye wakun tad, hadomp avaloù-douar melen (papá, sembremos papa amarilla) [LENAT p. 12] || Diwar ɵskɵik (melen) ha ye (aval-douar). s.i.o. ɵskɵye. ɵskɵtik ag. s.o. ɵskɵik. ɵskɵye [1981] ak. aval-douar melen (papa amarilla) [DIEG p. 43] || Termen savet diwar an elfennoù ɵskɵ (melen) ha ye (aval-douar). s.i.o. (T) ɵskɵkɵye. ɵsɵmpik [1974] ak. LOEN. c'hwen (pulga) [PIDB, p. 2, DIEG p. 46, PSLI p. 142, FACH p. 92]  HS. (T) isimpi || Ober a ra PIDB ha DIEG gant ar stumm ɵsɵmbik, diouzh an distagadur. FACH a ra gant isɵmpik, ur stumm etre ɵsɵmpik hag an totoroeg isimpi. ɵsri adv. s.o. ɵsrɵ. ɵsrɵ [1974] adv. lec'hiañ du-hont (allá) [PIDB p. 2, ESLG pp. 8, 20, PSLI p. 298, ORCO p. 624]; ɵsrɵ kuallch intan du-hont emaint o kregiñ da labourat (allá están empezando a trabajar) [ORCO p. 624]  HS. ampɵsrɵ, uyu || Diwar ɵ (se) ha srɵ, (lec'h amresis lec'hiet pelloc'h). Ober a ra PIDB gant an adstumm ɵsri. ESLG a ra gant ɵshɵ pe ɵɵshɵ (ɨɨshɨ). # ampɵsrɵ.

P -p [1879] merk an anv-verb (marca del infinitivo) I. 1. (war-lerc'h ar vogalenn -ɵ) kɵp bezañ (ser) [ORCO pp. 623, 625, TIPR pp. 608, 611]; lulɵp redek (correr) [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 3, MOGU75 pp. 3, 10]; 2. (war-lerc'h ar vogalenn -i) ip mont (ir) [ORCO p. 623, TIPR p. 611]; aship gwelet (ver) [FOGU.Br p. 47, PIDB p. 1]; 3. (war-lerc'h ar vogalenn -u) isup soñjal (pensar) [PIDB p. 1, MOGU75 p. 10]; tsup bezañ en e c'hourvez (estar acostado) [MOGU75 p. 15, DIEG p. 11]; 4. (war-lerc'h ar vogalenn -a) chap echuiñ (terminar) [ESLG p. 3, TIPR p. 611]; kuap mervel (morir) [FOGU.Br p. 4, PIDB p. 3]; 5. (war-lerc'h ar vogalenn -e, en termenoù amprestet) lep lenn (leer) [MOGU75 p. 10, ESLGp. 23]; apustep tonkañ, klaoustreañ (apostar) [DIEG p. 14]; II. (war-lerc'h un ak. doareet gantañ) namui alɵ kualchap amkun deomp da labourat agevret en hor minga (vamos a trabajar en nuestra minga) [LENAT p. 4]; III. (dirak ur verb) A. (dirak ur verb skoazell) akinpe parɵ kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3]; Albapa Hortensiapa yaun parɵp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]; ɵnɵpe apas map wan emañ-eñ/-hi o tebriñ fav (él/ella está comiendo habas) [LENAT p. 4]; nape aship kur emaon o welet (estoy viendo) [LENAT p. 5]; B. (dirak verboù all) marikpe pailap ashur dec'h em boa gwelet ac'hanout o tañsal (ayer te vi bailando) [LENAT p. 36] || s.i.o. -trap. 1 pa [1879] ger niv. 1. daou, div (dos) [LMWI p. 429, FOGU.Br p. 45, PIDB p. 5, MOGU75 p. 3, ESLG p. 14, PSLI p. 180, FACH p. 92, LENAT p. 35]; pa katɵ daou dra (dos cosas/objetos) [PIDB p. 5, EDCA p. 42, LLTO p. 97]; pa kilka daou damm paper (dos papeles) [FOGU.Br p. 45]; pa pɵl daou viz (dos meses) [FOGU.Br p. 45, MOGU75 p. 3, ESLG p. 4]; nɵpe pa mɵkelan srɵtran roet he deus [avaloù-douar] d'an daou zen (dio [papas] a los dos hombres) [MOGU75 p. 4]; ye pa mɵkelan srotran servijet he deus avaloù-douar d'an daou zen (sirvió papa a los dos hombres) [ESLG p. 16]; nape pa wasr puik kur me am eus daou vochila (tengo dos jigras) [LENAT p. 56]; 2. Tr. adv. (dirak un ak. a verk ur prantad amzer ouzhpennet outañ ar morfem -yu, implijet 2 wech diouzh renk) bep (cada); pa pɵlyu, pa pɵlyu bep daou viz (cada dos meses) [NUPI . 22]; || LLTO (diwar un daolenn gant CAIL) a ro ur stumm papɵn treuzskrivet pabuin. Amsklaer eo ar stumm-se, seblantout a ra bezañ savet diwar an elfennoù pa (daou) ha pɵn [137]

(tri). NPL, eus e du, a ro un termen pabuinsham evit daou ivez, ma adkaver an termen papɵn (pabuin), ouzhpennet outrañ un elfenn sham n'omp ket evit tapout krog ennañ. Notenn : blotaat a ra ar gerioù a grog gant k goude vogalenn pa : pa gilka, pa gatɵ... # paelɵ, pail, patratrɵ. 2 -pa [1973] I. Implijet ur wech. Morfem a verk an ambrougañ hag a glot gant gant pa dalvez kement hag a-gevret pe war-bouez. [PSLI p. 312]; 1. (stag ouzh un anv-kadarn pe un anv-den) pɵsrpa gant an heol (con el sol) [FOGU.Br p. 47]; yapallushmera pupa marin kɵn gant plouz e vez graet al lochoù (los ranchos se hacen de paja) [LENAT p. 28]; kualap nai mɵskaimpa Yautumai amkun warc'hoazh ez in gant ma zad da Bopayán (mañana me voy con mi papá para Popayán [LENAT p. 25]; nai mɵskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; nai nunashmerapa pailap dañsal a reomp gant ma breudeur-gaer (bailamos con mis cuñados) [LENAT p. 28]; mɵyempe ulpa piatan dec'h da noz am boa hunvreet gant naered (anoche soñé con culebras) [LENAT p. 34]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; 2. (stag ouzh ur raganv gour) napa ganin (conmigo) [FOGU.Br p. 41]; 3. (stag ouzh ur ger goul.) chinɵpa gant petra ? (con qué) [PSLI p. 312]; II. Implijet 2 wech diouzh renk. Morfem a dalvez da strollañ meur a elfenn. ha(g), gant (y); yewan kɵrɵpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant hag holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 26]; nape turiwanpa lusiwanpa pasrar gwiadet em eus ur poncho hag ur vrozh (tejí una ruana y una falda) [MOGU75 p. 15]; pispa pilpa mantrap debriñ a reomp maiz gant laezh (comamos leche con choclo) [LENAT p. 43]; ye kɵrɵpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant ha holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 19]; Albapa Hortensiapa yaun parɵp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]; usripe yaumpa pirimpa penan prenet ez eus bet kig ha bara gant ar vamm (la madre compró carne y pan) [ESLG p. 11] || Notiñ implij an -m- epentetek dirak -pa en termenoù a echu gant ur vogalen. Anavezout a ra ivez an tsafiki pila hag ar cha'palaachi, div yezh varbakoek all, al lostger heñvelster -be pe -ba, gouez da PSLI p. 312. paale ak. s.o. palɵ. pachi [1954] ag. tomm [FOGU, PSLI p. 217, EDCA p. 17, CICO, ORCO]; pachi kɵtan tomm eo anezhi, tomm eo din (está haciendo calor) [FOGU p. 201]; (troienn saludiñ) pachitɵ kɵn tomm eo anezhi (hace calor, se usa para saludarse) [CICO p. 74]; kemɵrmɵta, pachipik kɵn na dapez ket anezhañ/anezhi, tomm eo (no lo coja, está caliente) [ORCO p. 626]  ES. pishi || Ober a ra PSLI gant ar stumm pachik. Faziek e hañval ar stumm roet gt CICO bezañ; kɵtan eo merk ar stumm war ober evit bezañ. # pachik, pachiktik, pachiku, pachipi, pachirap, pachitrul. pachik1 [1954] ak. 1. tommder (calor) [PIDB p. 5]; kual pachik tommder ar vrec'h (el calor del brazo) [FOGU p. 204]; pachik tur termoz (termo, tarro caliente) [LENAT p. 36]; pɵsrpe parɵ pachik pasran tommañ kalz a ra an heol (el sol está calentado mucho) [LENAT p. 42]; 2. LOUZAW. pachik tusr meurta, seurt gwez eus kerentiad ar Myrtaceae (arrayán) [LENAT p. 36]  HS. lal; pachik tusr ishik pusr laka un nebeud delioù meurta (¡échele hojas de arrayán!) [LENAT p. 36]. 2 pachik ag. s.o. pachi. pachiktik [1992] (T) ag. tommik (calientito) [PSLI p. 217, LENAT p. 35]; pachiktik kip tsu kit da gousket tommik-tout (acuéstese bien calientito) [LENAT p. 35]; mauyem pachiktik kiar dec'h da noz em boa kousket tommik-tout (anoche dormí calientito) [LENAT p. 36]; pispe pachitik kɵn tomm eo al laezh (la leche está caliente) [LENAT p. 43] || Peurliesañ e ra LENAT gant ar stumm etimologel leun pachiktik (pachik + -tik); a-wechoù avat e ra gant ar stumm emdroet krennet pachitik [138]

pachiku [1991] ak. anv roet d'al live termek tomm dindan ar kurakyu (nombre dado al piso térmico caliente, por debajo del kurakyu) [SVNT, EDCA p. 29] || Termen ennañ an elfenn pachik (tommder) hag u, stumm krennet eus yu (lec'h). pachipi [1974] ak. (died alkoolek) hini kreñv, lambig (aguardiente) [PIDB p. 5, DIEG p. 12, LENAT p. 36]; ñipe kashi pachipi mutsukɵh? ur banne hini kreñv a yay ganeoc'h ? (¿Quiere tomar un poquito de agardiente?) [LENAT p. 36]; kuntrabandu pachipi lambig flodet (aguardiente de contrabando) [DIEG p. 12] || Diwar pachi (tomm) ha pi (dour), da lavaret eo, dour tomm. Ober a ra DIEG gant ar skrivad pachii-bi. pachipik ag. s.o. pachi. pachirap [2009] v. tommañ; pachirau en em dommit (¡Caliéntese) [LENAT p. 35]; pɵsrpe parɵ pachip pasran skeiñ kalet a ra an heol (el sol está quemando muy duro) [LENAT p. 42]. pachitik ag. s.o. pachiktik. pachitrul [1991] ak. kignen (ajo) [SVNT]  HS. agus || Nevezc'her ennañ an elfennoù pachi (tomm) ha trul (frouezh). Agus eo an termen namtrik boas evit ar c'hignen. Ne oa ket a gignen en Amerika kent an aloubadeg spagnol. paelɵ [1973] rag. an daou (los dos) [FOGU.Br p. 53, ESLG p. 10]; pailɵ yu kɵtrɵmɵsr kɵn trau chomomp hon-daou amañ el liorzh (quedémonos los dos aquí en la huerta) [LENAT p. 12]; pailɵ itan deomp kuit hon-daou (vámonos los dos) [LENAT p. 36] || Ober a ra LENAT gant an adstumm pailɵ. Termen savet diwar ar ger niveriñ pa (daou) hag ar morfem lies -elɵ. Paianta lec'h. s.o. Piantau. *paiap [1973] v. goulenn, goulennata (preguntar, interrogar); paian goulennataet en deus (interrogó) [FOGU.Br p. 42]; na paitrap kur emaon o vont da c'houlenn (voy a preguntar) [ORCO p. 624]; trumar paiamik kɵn goulenn a raio an deiz goude warc'hoazh (el preguntará pasado mañana) [ORCO p. 624]. pail [1993] ak. koublad (par) [EDCA p. 28] || Diwar pa (daou). pailai wentau [1974] ak. teñzor (tesoro) [PIDB p. 5]. pailap [2009] v. dañsal (bailar) [LENAT p. 36]; pailap amkun deomp da zañsal (vamos a bailar) [LENAT p. 4]; ishukpe pɵrtrap pɵrtrap pailap dañsal a ra-hi lamm-dilamm (ella baila brincao, brincao) [LENAT p. 7]; nai nunashmerapa pailap dañsal a reomp gant ma breudeur-gaer (bailamos con mis cuñados) [LENAT p. 28]; marikpe pailap ashur dec'h em boa gwelet ac'hanout o tañsal (ayer te vi bailando) [LENAT p. 36]; nai nutsakpe pailap pasran emañ ma c'hoar o tañsal (mi hermana está bailando) [LENAT p. 36]; nɵmpe pailap puntran emaint-i o tañsal (ellos están bailando) [LENAT p. 45]; pailai dañsit (bailen) [LENAT p. 36]; tsistɵ pailai alɵyu ra zañsot-holl e-pad ar minga (labour stroll) (que todos Ustedes bailen en la minga) [LENAT pp. 12, 36]; maitik pailai dañsit brav (bailen bien bonito) [LENAT p. 36]; Tɵntɵtunamai pailantrap yur mont a ran da Dotoró da zañsal (me voy a bailar a Totoró) [LENAT p. 25]; pailantrap amkun mont a reomp da zañsal (vamos a bailar) [LENAT p. 36] || Amprest diwar ar spagnoleg bailar (dañsal) tostaet ouzh an termen pail (koublad) ? pailɵ rag. s.o. paelɵ. pailɵ (T) ak. s.o. palɵ. *pakarep [1994] v. paeañ (pagar); tappa pakareintre wara urek tsalelɵ kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 632]. 1 pala [1975] adv. 1. el laez (arriba) [LENAT p. 37]; nape yau pala pɵik kur me am eus un ti el laez (yo tengo una casa arriba) [LENAT p. 9]; kaulli pala pasran el laez emañ ar marc'h (el caballo está arriba) [LENAT p. 20]; pala kaulli pasran el laez ez eus ur marc'h (arriba hay un caballo) [LENAT p. 37]; tsɵl pala ashmukɵh? na'z peus ket gwelet ur steredenn el laez ? (¿no viste una estrella arriba?) [LENAT p. 37]  HS. palasrɵ, punɵ, wasrɵ. 2. (stag ouzh un ak. heuliet gwant ur verb skoazell) war, war-c'horre (encima) [PIDB p. 5, TIPR p. 609]; yalikpe yapala pasran emañ an doenn war-c'horre an ti (el techo está encima [139]

de la casa) [MOGU75 p. 16]; kɵtsɵ nakpala pasran emañ ar gastellodenn war ar fornigell (la olla está encima del fogón) [TIPR p. 609]; kupikape kamapala tsun emañ ar pallenn war ar gwele (la cobija está encima de la cama) [MOGU75 p. 16]; pɵninkaupe pɵpala mekan emañ ar valafenn war ar blantenn (la mariposa está encima de la mata) [MOGU75 p. 16]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; 3. (T) pala (+ ip), isik pala (+ip) nijal (volar); kinɵskachul yem pala yan diouzh noz e nij an eskell-kroc'hen (el murciélago vuela de noche) [LENAT p. 18]; isik pala yan nijal a ra (vuele) [PSLI p. 276] # kappalɵ, palai, palapantsik, palasrɵ, srɵmpala. -pala2 [1994] morfem verb a verk ar redi moral da ober udb.; trar lantrap ampampala aet e vijent da gerc'hat keuneud/dleet o dije mont da gerc'hat koad (hubieran ido a traer leña/debían haber ido a traer leña) [TIPR p. 617]. palaik1 [1974] ag. 1. uhel (alto) [DIEG p. 13]; 2. ramzel (gigante) [PIDB p. 5]. palaik2 [1974] ak. 1. luc'hed (rayo, relámpago) [PIDB p. 5, SVNT, PSLI p. 70]  HS. raiu & palaik pilapik luc'hed (relámpago) [DIEG p. 48] 2. kurun (trueno) [PSLI p. 69, LENAT p. 37]; 3. Dre skeud. sin ur c'hleñved (señal de enferemedad) [SVNT] # palɵ. palaip [1992] v. nijal (volar) [PSLI p. 276]. Palakuaimantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) anv spered an aer (nombre del espíritu del aire) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù pala (uhel) ha Kuaimantsik (droukspered) # Nukukuaimantsik, Pikuaimantsik, Piraukuaimantsik. palanta [1954] ak. 1. LOUZAW. platanez (plátano) [FOGU pp. 192, 196, 197, PIDB p. 5, ESLG p. 4, PSLI p. 174, LENAT p. 35]; palanta kalus plusk platanez (cáscara de plátano) [PIDB p. 5]; palanta mantrap amkun debriñ a raimp platanez (vamos a comer plátano) [LENAT p. 35]; palanta tsulak soubenn blatanez (sopa de plátano) [PIDB p. 5]; 2. palanta tusr platanezennoùigoù (platanillo) [PIDB p. 5]; palanta tusr lɵl netsaik kɵn leun eo ar platanezennoùigoù a c'hwiled (el platanillo está lleno de cucarrones) [LENAT p. 23]; 3. (T) (gt ar ger kual dirazañ) kual palanta brec'h (brazo) [LENAT p. 21] || Amprest splann digant ar spagnoleg plátano (platanez), distaget palanda. Ober a ra FOGU gant un adstumm hir palantanɵ (palantanê) ha PIDB gant un distagadur palanda. palantanɵ ak. s.o. palanta. palap [1974] v. kaout ezhomm, mankout (necesitar, faltar) [PIDB p. 5, ORCO p. 626]; palan manket ez eus (faltó) [FOGU.Br p. 42]; kutɵke penar, arostɵ palan prenet em eus pep tra, ne vank nemet ar riz (ya compré todo, faltó el arroz) [ORCO p. 626]; mɵimpatɵ kafewantɵ pena sruatrtrik, wentɵ palapelan penɵntraptɵ evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]. Palapantsik [1991] anv divoutin. (er c'hredennoù pobl) anv ur spered a vev en aer (nombre de un espíritu que vive en el aire) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù pala (uhel) ha pantsik (spered, droukspered). s.i.o. Palakuaimantsik. palasrɵ1 [1975] adv. 1. el laez, war an uhel (arriba) [LENAT p. 37]; pɵsrpe mentra palasrɵ tsun uhel-mat emañ an heol (el sol está bien arriba) [MOGU75 p. 16]; palasrɵ kana illi ashur duhont el laez e welan ul labous (veo un pájaro allá en lo alto) [LENAT pp. 6, 14]; yalɵ wañi palasrɵ ashur gwelet a ran el laez ar goumoulenn zu (arriba veo la nube negra) [LENAT p. 9]; wañipe palasrɵ tsun el laez emañ ar c'houmoul (las nubes están arriba) [MOGU75 p. 16];  ES. pantrɵ, pimak, wallisrɵ  HS. pala, punɵ, wasrɵ. 2. war-c'horre (encima); kamisa sɵkuaik tsik palasrɵ (tsipalasrɵ) kɵla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p. 17]; 3. palasrɵ (+ ip) nijal (volar) ɵrintsikmera palasrɵ ampan uhel e nij ar c'holibried emrodez (las esmeraldas vuelan alto) [LENAT p. 8] || Diwar an elfenn pala (laez, krec'h) hag an elfenn lec'hiañ srɵ # kausrɵ, ɵsrɵ. [140]

palasrɵ2 [1852] ak. oabl (cielo) [MNG p. 43, LENAT p. 37]; palasrɵ kana illi ashur ul labous a welan en oabl (veo un pájaro allá en el cielo) [LENAT p. 37]  HS. sielosrɵ, srɵ || Gant ar skrivad palash e ra MNG. Termen savet diwar pala (laez) ha srɵ (elfenn lec'hiañ). pale ak. s.o. palɵ. palei [1994] ak. kurun (trueno) [SREK pp. 6, 7] || Ober a ra SREK gant ar skrivadoù paley ha paaley # Srepalei. s.i.o. palaik. palektɵ (T) ak. s.o. pallɵkɵtɵ. *paliktɵ [1981] ak. LOEN. pugnez, amprevan hemipter a vev er gweleoù ha war an dud pe al loened ma sun o gwad (carángano) || Meur a stumm a gaver d'an termen-mañ. Emdroet eo ar ger e gwambiaeg m'e gaver dindan ar stummoù palitɵ pe paliitɵ (DIEG) peurliesañ. Miret ez eus bet stummoù hiroc'h e totoroeg : palektɵ (PSLI) ha, dreist-holl, pallɵkɵtɵ pe palɵkɵtɵ (LENAT). Goulakaat a c'haller neuze un emdroadur palɵkɵtɵ > palektɵ/*palɵktɵ > paliitɵ. s.o. ar stummoù-se war-eeun. palɵ [1974] ak. SON. taboulin (tambor) [PIDB p. 5, PSLI p. 188, SREK p. 6, LENAT p. 37] || Ur benveg diazez er sonerezh gwambiaat hengounel eo ar palɵ. Kar eo an termen-mañ d'ar ger palaik, kurun. Ober a ra SREK gant an adstummoù paale pe pale. Reiñ a ra PSLI ur stumm pailɵ ivez, lakaet da dotoroek. # Srepalei. palɵkɵtɵ ak. s.o. pallɵkɵtɵ. palɵntrapik [2009] ak. diouer (falta); palɵntrapik kɵn diouer a raio (va a hacer falta) [LENAT p. 37]. palumchip v. s.o. palunchip. palunchip [1975] v. skubañ (barrer); marik kualɵm yawampikwan nai nutsakpa palunchar dec'h em boa skubet porzh an ti gant ma c'hoar (ayer barrí el patio con mi hermana) [MOGU75 p. 4] || Ober a ra MOGU75 gant ar wrizienn palumpall [1973] ak. kabellig, eskerb-penn, chal (rebozo, chal) [FOGU.Br p. 48, PIDB p. 5]. pallɵkɵtɵ [1992] (T) ak. LOEN. 1. pugnez, amprevan hemipter a vev er gweleoù ha war an dud pe al loened ma sun o gwad (carángano, chinche) [LENAT p. 37]; kana pallɵkɵtɵ tsap trawar kavet em eus ur c'harangan (encontré un carángano) [LENAT p. 15]; usha palɵkɵtɵ netsaik kɵn leun a garanganed eo an deñved (los ovejos están llenos de caránganos) [LENAT p. 37]; 2. palektɵ laou (piojo) [PSLI p. 143]  HS. mɵi || Ur wech e ra LENAT gant an adstumm palɵkɵtɵ ivez. s.i.o. paliktɵ. pan [1973] ak. karv Virginia Odocoileus virginianus (venado) [FOGU.Br pp. 41, 44, PIDB p. 5, PSLI p. 102, FACH p. 92, LENAT p. 37]; panpe kaumpu kualmapik kɵn er menezioù e vev ar c'harv (el venado vive en la montaña) [LENAT p. 12]; panpe trantrɵ lulɵp yan redet eo kuit ar yourc'h fonnus-tre (el venado se fue muy rápido) [LENAT p. 23] # pantsik. panik [1974] ak. sklotur (cerco) [PIDB p. 5]; panikketa ouzh ur sklotur (contra una barrera) [ESLG. p. 20] # (T) panɵntsik. panku [1981] ak. bank (banco) [DIEG p. 17, PSLI p. 78]; pankuyu wau azezit war ar bank (¡Siéntese en el banco!) [LENAT p.35] || Amprest abred digant ar spagnoleg banco evel m'en diskouez ar skrivad pangu roet gant DIEG. panintsik ak. s.o. panɵntsik. panɵntsik [2009] (T) ak. garzh (cerco) [LENAT p. 38]; latsɵ panɵntsik maramik kɵn talvoudus eo al lechero evit ober girzhier (el lechero sirve para hacer cerco) [LENAT p. 23]; panintsik wasran aze emañ ar c'harzh (ahí está el cerco) [LENAT p. 38] || Termen savet diwar panik, garzh, sklotur, ha tsik (bazh, tamm koad). Ober a ra LENAT gant an adstumm panintsik awechoù. Gallout a reer goulakaat un emdroadur panik + tsik > panintsik > panɵntsik. pantarɵ [1994] ak. LOUZAW. gwez a gresk en douaroù yen ha gleborek, dourek an diabarzh anezho hag arruz tu dindan o delioù (especie de árbol del páramo muy aguado, de hojas rojizas pr debajo) [SREK p. 16]. pantrɵ [1992] ak. 1. traoñ (abajo) [PSLI p. 361, LENAT p. 37]  HS. lente, pimak, wallisrɵ  ES. palasrɵ; [141]

2. pantrɵmai war-zu an traoñ (para abajo) [LENAT p. 38]; kualchap pantrɵmai yur mont a ran d'an traoñ da labourat (me voy a trabajar abajo) [LENAT p. 25]; pantrɵmai amkun mont a reomp d'an traoñ (vamos para abajo) [LENAT p. 37]; pantrɵmai kuallip pasran o labourat en traoñ emañ (está trabajando abajo) [LENAT p. 38]; nape pantrɵmai larap pasrar emaon o sellet/spiañ war-zu an traoñ (estoy viendo para abajo) [LENAT p. 38]  HS. lentemai; 3. Tr. adv. pɵnɵ pantrɵ traoñ krec'h (de arriba abajo). || Ober a ra PSLI gant un adstumm pantsɵ (pan'tzɨ) # pirɵpantrik. pantsik1 [1973] ak. 1. LOEN. karvig (venadito) [FOGU.Br p. 47, ESLG p. 7]; 2. KORF. kourzh (vulva) [PIDB p. 5, PSLI p. 37]  HS. trukka # pan. pantsik2 ak. s.o. pantsɵk. pantsɵ1 [2009] ak. LOUZAW. seurt gwez o anv spesad Hyeronima macrocarpa a daol frouezh du magus, damheñvel ouzh lus (motilón) [PIDB p. 5, LENAT p. 38]; pantsɵ tusr gwez motilon (mata de motilón) [LENAT p. 38]; pantsɵ srɵtrɵp o troc'hañ motilon (cortando motilón) [LENAT p. 38]; pantsɵ wantrap o hadañ motilon (sembrando motilón) [LENAT p. 38]. 2 pantsɵ adv. s.o. pantrɵ. pantsɵk [1852] ak. 1. barbaou, diaoul, skeud ar Pishimisak (coco, demonio, sombra del Pishimisak) [MNG pp. 43, 45, SVNT, LENAT p. 37]; 2. ene (ánima) [LENAT p. 37]; pulkuspe pantsik ashan gwelet ez eus bet eneoù gant ar razh-doñv (el cuy vio ánimas) [LENAT p. 37]; punɵ pantsɵk pura yan tremenet eo an ene (pasó el ánima) [LENAT p. 38] || MNG a rae gant ar stumm manche, evit mantsik moarvat. Ober a ra LENAT hag SVNT gant an adstumm pantsik ivez. # Isikpantsik, kepantsik, Kɵsrɵmpɵtɵpantsik, kuaimantsik, Kuchipantsik, Lurɵpantsik, Nakpalapantsik, Nukuaimantsik, Nukukuaimantsik, Palakuaimantsik, Palapantsik, Pikuaipantsik, Pipantsik, Piraukuaimantsik, Pishipantsik, Sɵchipantsik, Srepantsik, Srɵpantsik, Trɵpantsik. pañi [1981] ak. LOUZAW. plant eus an Andoù, melen o liv, o anv spesad Tropaeolum tuberosum a c'hounezer evit o zorzhelloù bleudek a zebrer evel an avaloù-douar; teurel a ra c'hwezh drol (mauja, cubios) [DIEG p. 14, SVNT]. papa [1755/1877] ak. tata (papá); Dius Papa Doue an Tad (Dios padre) [CIO p. 69]; mamape papawei turi pasran gwiadet he deus mamm ur poncho da tad (mamá tejió una ruana para mi papá) [MOGU75 p. 8] || Termen skrivet pabá gant CIO. papɵ [1974] ak. 1. loustoni (sucio, suciedad) [SVNT]; dont a ra ar papɵ eus an ober war-dro ar re varv ivez [EDCA p. 28, SREK p. 21]; 2. FIZIOL. amzerioù, danvezioù gwadek a red e-pad ar gwilioud (menstruación, materia sangrienta expulsada durante el parto) [PIDB p. 5, SVNT] # papɵnak. papɵn ger niv. s.o. pa1. papɵnak [1991] ak. LOEN. c'hwibu-luc'h, seurt c'hwil lugernus ruz (candelilla, luciérnaga roja) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù papɵ (loustoni) ha nak (tan). Krediñ a ra da Wambiaiz e tegas ar c'hwibu-luc'h kleñvedoù d'o heul. Ar papɵnak eo loen ar marv hag ar genel, al "loustoni" pa wad ar merc'hed. O liv ruz a laka a soñjal er gwad a red. s.i.o. pulɵpikɵnak. papu [2009] ak. louzoù (remedio) [LENAT p. 38]  HS. mɵ. parap [1992] v. koeñviñ (hinchar) [PSLI p. 351]. parapik [1974] ag. koeñvet (hinchado) [PIDB p. 5]. pare [1954] ak. beleg, person (sacerdote, padre) [FOGU pp. 194, 199] || Amprest digant ar spagnoleg padre. Ober a ra FOGU gant ar stumm paretri (páreRi). parel [1994] ger niv. c'hwec'h, 6 (seis, 6); parel warayupe er rannbennad 6 (en el capítulo 6) [NUPI p. 52]; kan ishik lɵsrel lɵtsɵ pinsh parel mil eizh-kant c'hwec'h ha pevar-ugent, 1886 (mil ochocientos ochenta y seis, 1886) [NUPI p. 17]  HS. tratrɵkan. parik [1974] ak. 1. Dre vras troc'h (corte); 2. Dre ast. gloaz (graet gt un arm) (herida con arma) [PIDB p. 5]; 3. GOUNEZ. kan parik seurt ervenn ledan, savenn-douar labour e-tro 80 cm ledander [142]

dezhi a stummer un tsinkulli a-dal dezhi (camellón, surco de aproximadamente 80 cm de ancho colocado al frente de un tsinkulli) & anv an ervenn a zisparti ar kan parik diouzh an tsinkulli (nombre del surco que separa el kan parik del tsinkulli) [SVNT] || Diwar parɵp (troc'hañ). # sɵtɵparik. s.i.o. pisrɵ. 1 parɵ [1974] ak. naon (hambre) [PIDB p. 5, ORCO p. 625]; parɵ kɵtan naon am eus (hay hambre para mi > tengo hambre) [ORCO p. 625] # parɵpɵl. 2 parɵ [2009] (T) adv. 1. (impl. dirak un ag.) tre, kenañ (muy) [LENAT p. 38]; parɵ tsɵl kalz stered (muchas estrellas) [LENAT p. 38]; kɵrɵpe parɵ pesrik kɵn brout-kenañ eo ar pimant (el ají está muy bravo) [LENAT p. 19]; ɵ kapmerape parɵ tapik kɵn koantik-tout eo an daoulagadse (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; ɵ ishuk parɵ maitik kɵn koantik-tre eo ar vaouez-se (esa mujer es muy bonita) [LENAT p. 7]; upe parɵ maitik kɵn koantik-tout eo ar bleuñv (las flores son bien bonitas) [LENAT p. 34]; yawimpi parɵ maik kɵtan mat-kenañ eo ar c'hig dluzhed (la carne de trucha es deliciosa) [LENAT p. 11]; mɵi kualɵm parɵ kasraktɵ pasruar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p. 16]; ɵnɵ parɵ kasraktɵ pasran laouen-tre eo-hi (ella está muy contenta) [LENAT p. 16]; pipe parɵ maitik kɵtan blazet-mat eo an dour (el agua está sabrosa) [LENAT p. 39]  HS. mentra. 2. (impl. dirak ur verb) kalz (mucho) akinpe parɵ kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3]; kel parɵ kɵtrap pasran emañ ar goulourdrenn o kouezhañ diwar ar blantenn (el mejicano se está cayendo de la mata) [LENAT p. 17]; kel parɵ misran taolet (karget) he deus (ar blantenn) kalz a gouloudrenn (cargo - dar fruto - mucho mejicano) [LENAT p. 17]; lɵlpe parɵ wantran fraoñval kalz a ra ar c'hwiled (el cucarrón suena mucho) [LENAT p. 23]; unɵpe parɵ kiship pasran emañ ar bugel o ouelañ dourek (el niño está llorando mucho) [LENAT p. 51]; mutsik parɵ wamian kalz e komz an den mezv (borracho habla mucho) [LENAT p. 54]; unirik parɵ ishkekɵp waran kalz e c'hoari ar vugale (los niños juegan mucho) [LENAT p. 52]; 3. (impl. dirak un ak.) kalz (mucho); ɵshkɵkɵrɵ trɵ parɵ nakish itan kalz a voged a daol ar c'hoad gwarango (la leña de guarango echa mucho humo) [LENAT p. 8]; parɵ mɵi piatun hunvreet em eus diwar-benn ur bern laou (soñé muchos piojos) [LENAT p. 30]; parɵ tsɵl kalz stered (muchas estrellas) [LENAT p. 38]; pɵsrpe parɵ pachik pasran tommañ kalz a ra an heol (el sol está calentado mucho) [LENAT p. 42]; pusruk parɵ kɵtrɵk kɵtan (kitrɵkitan) poan benn am eus, kalz (tengo mucho dolor de cabeza) [LENAT p. 46]. parɵp [1974] v. troc'hañ (cortar) [PIDB p. 5, SVNT, PSLI p. 321, LENAT p. 38]; (db. an douar) tsurɵ parɵp troc'hañ e bernioù bihan (partir en pequeños bloques) [SVNT]; paran troc'hit (corte) [FOGU.Br p. 42]; kampilwan paran troc'het en deus ar biz (cortó el dedo) [ATYAD p. 202]; Albapa Hortensiapa yaun parɵp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]; parɵpikwan srumɵ yawiwan partrap degas ar gontell evit troc'hañ ar c'hig (traiga el cuchillo para cortar carne) [LENAT p. 38]; pushu parɵp lakaat troc'hañ e vlev (peluquearse) [PIDB p. 6]. ger evit ger : blev troc'hañ; parɵpik partrapɵk kɵn ar gontell a droc'h ac'hanout (te corta el cuchillo) [LENAT p. 38]; nape narillu partrap yar emaon o vont da droc'hañ brikennoù (yo me voy a cortar ladrillos) [TIPR p. 607] || Ar stumm paran troet gant FOGU.Br evel "troc'hit" (corte) a glot kentoc'h gant trede gour an amzer dremenet "en deus troc'het" (cortado) # parik, parɵpik, sɵtɵparik. parɵpik [2009] ak. kontell, machete, heskenn (cuchillo, machete, serrucho) [LENAT p. 38]; parɵpikwan srumɵ yawiwan partrap degas ar gontell evit troc'hañ ar c'hig (traiga el cuchillo para cortar carne) [LENAT p. 38]; parɵpik partrapɵk kɵn ar gontell a droc'h ac'hanout (te corta el cuchillo) [LENAT p. 38] || Termen savet diwar parɵp (troc'hañ) hag ar morfem pennanvaat -ik. parɵpɵl [1991] ak. prantad a verrentez boued, kernezh (época de hambruna) [SVNT]. *pasap [1973] v. kastizañ (castigar); pasan kastizet (castigado) [FOGU.Br p. 42]. pasrap [1975] v. bezañ en e sav (estar parado) [MOGU75 pp. 3, 15, ORCO p. 623, TIPR p. 611] I. (gant ur verb all dirazañ) verb skoazell a dalvez da sevel ar stumm war ober. akinpe parɵ [143]

kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3]; yau nakish iship pasran mont a ra ar moged er-maez eus an ti (sale el humo de la casa) [LENAT p. 10]; pɵlpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; kallupe kuakiap pasran emañ ar c'hog oc'h en em gannañ (el gallo está cantando); kaulusrɵpe trupuiwan map pasran debret eo bet ar fav gant an dube (la torcaza se comío el fríjol) [LENAT p. 15]; nai nutsakpe pailap pasran emañ ma c'hoar o tañsal (mi hermana está bailando) [LENAT p. 36]; pɵsrpe parɵ pachip pasran skeiñ kalet a ra an heol (el sol está quemando mucho) [LENAT p. 42]; pɵsrpe pinaip pasran emañ an heol o vont da guzh (el sol se está ocultando) [LENAT p. 42]; Juanpe kuallip pasran o labourat emañ Yann (Juan está trabajando) [MOGU75 p. 17]; kallu wamap pasrɵtan emañ ar c'hog o kanañ (el gallo está cantando) [LENAT p. 13]; nape pantrɵmai larap pasrar emaon o sellet/spiañ war-zu an traoñ (estoy viendo para abajo) [LENAT p. 38]; unɵpe parɵ kiship pasran emañ ar bugel o ouelañ dourek (el niño está llorando mucho) [LENAT p. 51]; yewan yanamik pasran avaloù-douar zo da werzhañ/gallout a reer gwerzhañ avaloù-douar (hay papa para vender) [TIPR p. 614]; II. (impl. en e-unan) verb lec'hiañ. 1. bezañ en e sav (estar de pie, parado); pasran aze emañ en e sav (allí está parado) [FOGU.Br p. 42]; Juanpe uyu pasran amañ emañ Yann (Juan está aqui) [MOGU 75 p. 16]; pasrapne/pasamne e-pad m'emañ en e sav (mientras está parado) [ORCO p. 635]; 2. bezañ (estar); ya yaskappe uyu pasran amañ emañ dor an ti (la puerta de la casa está aquí) [MOGU75 p. 3]; pipe kɵtsɵyu pasran emañ an dour er gastelodenn (el agua está en la olla) [MOGU75 p. 16]; ɵnɵ parɵ kasraktɵ pasran laouen-tre eo-hi (ella está muy contenta) [LENAT p. 16]; unɵpe ñui wentɵ pasran emañ ar bugel a-dreñv dit (el niño está detrás de tí) [MOGU75 p. 8]; kaulli pala pasran el laez emañ ar marc'h (el caballo está arriba) [LENAT p. 20]; lɵl kuaik pasran marv eo ar c'hwil (el cucarrón está muerto) [LENAT p. 23]; (T) mɵi kualɵm parɵ kasraktɵ pasruar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p. 16]; muna pasrukɵh? pelec'h emaout (en da sav) ? (¿Dónde estás parado?) [LENAT p. 31]; Ishuk mɵk puɵlɵ muna puɵntrɵkɵh? Ar merc'hed dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están las mujeres que tienen marido?) [LENAT p. 7]; mɵkɵlɵ sralɵ puɵlɵ muna puɵntrɵkɵh? Ar baotred dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están los hombres que tienen esposa?) [LENAT p. 7]; Juan weshen kaullima pua pasrain kɵppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; 3. mont en e sav, sevel (ponerse de pie) [PSLI p. 281]; pasran savet eo (se paró) [ESLG p. 6]  HS. kutrap. pasri [1974] ak. stern-gwiadiñ (telar) [PIDB p. 5]  HS. pasrɵntsik pasrɵntsik [2009] (T) ak. stern-gwiadiñ (telar) [LENAT p. 38]  HS. pasri || Termen savet diwar an elfennoù pasrɵ(n) ha tsik (bazh). pasrɵp [1973] v. 1. gwiadiñ (tejer); mamape papawei turi pasran gwiadet he deus mamm ur poncho da tad (mamá tejió unan ruana para mi papá) [MOGU75 p. 8]; nape turiwanpa lusiwanpa pasrar gwiadet em eus ur poncho hag ur vrozh (tejí una ruana y una falda) [MOGU75 p. 15]; tsartrap amun kape pasrtrapteh ? mont a reomp da gannañ dilhad pe mont a reomp da wiadiñ ? (¿vamos a lavar o a tejer?) [ORCO p. 629]; pasrtrap mont da wiadiñ (ir a tejer) [ESLG p. 6];  HS. srap. 2. lakaat (poner) [FOGU.Br p. 46]; pasrtrap lakaomp (pongamos) [FOGU.Br pp. 46, 47]; pasrtrap mont da lakaat (ir a poner) [ESLG p. 6]; 3. (impl. war-lerc'h pɵl) verb a dalvez da sevel verboù all pɵl pasrɵp deraouiñ, kregiñ gant udb. (empezar) [PIDB p. 6] # kiepasrɵp. Patakalu [1991] anv divoutin personeladur ar c'houmoul karget a zour a sav war-zu kribenn ar menezioù; kavet e vez en numai, en hent bras (personificación de las nubes cargadas de agua que suben hacia la cresta de las montañas; se encuentra en el numai, el gran camino) [SVNT]; pulɵ patakalu koumoul gwenn (nube blanca) [SVNT]; yalɵ patakalu koumoul du (nube [144]

negra) [SVNT]. patata [1954] ak. LOUZAW. patatez (batata) [FOGU p. 206]  HS. ala, s.i.o. ye. patiship [2009] (T) v. echuiñ gant udb., kas udb. da netra (acabar con algo); kishweramera ishikwan patiship kɵn debriñ a ra ar biskoul an delioù betek echuiñ ganto (los munchiros comen las hojas hasta acabarlas) [LENAT p. 20]  HS. patsap, patsɵkɵp patratrɵ [1981] ger niv. dek (diez) [DIEG p. 27]  HS. pinsh || Termen savet diwar an elfennoù pa (daou) ha tratrɵ (pemp), treuzskrivet parrárrʉ e DIEG. patrɵp [1973] v. pegañ an tan, deviñ (incendiar, quemar, quemarse, arder) [FOGU.Br p. 54, PIDB p. 5, PSLI p. 284]; patr! devit anezhañ ! (¡quémelo!) [FOGU.Br p. 47] & pasr dev (queme) [ESLG p. 6]; patrmɵtai! arabat deviñ/na zevit ket ! (¡no lo quemen!) [MOGU 75 p. 10]; pu yamera patran devet eo bet an tiez plouz (las casas de paja se quemaron) [LENAT p. 28]; patan devet (quemado) [FOGU.Br p. 41] & patrtan (pattan) devet eo (se quemó) [ESLG p. 10]; patran graet evit bezañ devet (hecho para quemar) [FOGU.Br p. 42]; patrtrap (pattrap) emaon o vont da begañ an tan (voy a quemar) [FOGU.Br p. 54] # Patrɵpkuaimantsik. Patrɵpkuaimantsik [1991] ak. (er c'hredennoù pobl) anv ur spered a zev, liammet ouzh ar menez-tan Purasrɵ (espíritu que quema, ligado al volcán Puracé) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù patrɵp (deviñ) ha Kuaimantsik (ene un anaon). patsap [1973] v. echuiñ (acabar) [DIEG p. 11]; kushi purawan patsinan echuet en deus ar biringo gant ar maiz (el biringo acabó con el maíz) [LENAT p. 22]; patsan echuet en deus/eo (acabó) [FOGU.Br p. 42, LENAT p. 39]; pumpui patsan ne chom ket bleud ken (se acabó la harina) [LENAT p. 39]; pisri patsan ne chom ket bara ken (se acabó el pan) [LENAT p. 39]; wasr patsɵmɵn arabat echuiñ (= lezel da vont da get) ar mochilaoù (las jigras no se deben acabar/olvidar) [LENAT p. 54]  HS. patsɵkɵp # chammarɵp, patsɵkaik, patsɵkɵp. patsik [1973] ak. tamm(ig) (poquito) [FOGU.Br p. 42]  HS. kachi, lamɵtɵ. patsɵ [1973] ak. 1. KORF. stomog, kof (estómago, barriga) [FOGU.Br p. 53, PIDB p. 5, PSLI pp. 16, 238, 264]  HS. kitɵ, kitɵwasr, tsuk; 2. FIZIOL. (db. ar merc'hed, ar parezed dougerez) patsɵ kuantrik brazezded, amzer dougen (gestación) [PIDB p. 5]. patsɵkaik [1981] ag. echu (acabado) [DIEG p. 11]; chap patsɵkaik kɵpene intrur pa'm eus echu, mont a ran kuit (como ya acabé, me voy) [ORCO p. 633]  HS. chapmarik # patsap. patsɵkɵp [1981] v. echuiñ (acabar) [DIEG p. 11]; Migel maua kuallentɵ inchentɵ patsɵkɵmɵn ahed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628]  HS. chammarɵp, patsap. pawai [1974] ak. tro-c'houzoug (collar) [PIDB p. 5]; nɵpe pawaiwan nai numɵshawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 pp. 3, 8] || Ober a ra MOGU75 gant ar stumm pawei # pawintsi. pawei ak. s.o. pawai. pawintsi [2009] ak. tro-c'houzoug a dap ar c'herc'henn (gargantilla) [LENAT p. 39]; pawintsi nikai! kargit an dro-c'houzoug ! (¡Carga la gargantilla!) [LENAT p. 39]; pawintsi penɵ intrɵ ac'hanta prenit troioù-gouzoug (vaya compre gargantilla) [LENAT p. 39] || Termen savet diwar pawai (tro-c'houzoug) ha tsi (neudenn). -pe [1975] morfem topikelaat a ouzhpenner d'ar pezh, pe d'an hini a gomz pe a gomzer diwar e benn. 1. (stag ouzh ur raganv gour pe ur raganv diskouez) nɵpe paweiwan nai numɵshawan yanan gwerzhet eo bet ganti he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 3]; nape aship kur emaon o welet (estoy viendo) [LENAT p. 5]; ɵilɵpe kɵmɵn int n'int ket (ellos no son) [LENAT p. 29]; 2. (stag ouzh un ak.) uremerape lulan redet eo bet gant ar vugale (los niños corrierón) [MOGU75 p. 3]; wakrape nu kap kɵn daoulagad bras o deus ar saout (la vaca es ojigrande) [LENAT p. 15]; mɵkpe kana kilkayu puran skrivañ a ra an den en ur c'haier (el hombre escribe en un cuaderno) [LENAT p. 18]; nai nunekpe tapik kɵmɵn n'emañ ket mat an traoù gant ma breur (mi hermano no está bien) [LENAT p. 33]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik kɵn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, [145]

Juan trabaja) [ORCO p. 634]; inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; 3. (stag ouzh un adv.) kualape yapsrɵmai yur warc'hoazh ez in (kuit) pell (mañana me voy lejos) [LENAT p. 25]; mɵimpe bremañ (ahora) [LENAT p. 25]; 4. (stag ouzh ur verb) morfem a ouzhpenner da verb ar bennlavarenn er frazennoù kemplezh evit merkañ e rank udb c'hoarvezout da gentañ a-benn ma c'hoarvezfe un dra all war-lerc'h. nurantrappe mamik kɵn evit kreskiñ, ret eo debriñ (para crecer hay que comer) [ORCO p. 631]; atruppe pa zeuio (cuando venga) [FOGU.Br p. 44]; atruppe puntrap attrik deus da welet ac'hanomp pa zeui en-dro (venga a visitarnos cuando vuelva) [ORCO p. 631]; Juan weshen kaullima pua pasrain kɵppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; marik kualɵm pupikpe Juan kuik kɵn Yann eo a oa degouezhet dec'h (era Juan el que llegó ayer) [ORCO p. 631]; mira lɵtsɵ unɵ pupikpe nai sobrina kɵn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631] || Notiñ implij an -m- epentetek goude an diftongenn ɵi e mɵi[m]pe dirak -pe. pechapik ak. s.o. pekchapik. pechu [1879] ak. KORF. bruched (pecho) [NPL p. 269, PSLI p. 14]; pechu tsutsik kavenn ar brusk (caja torácica) [PSLI p. 14]  HS. masrtur || Amprestadenn digant ar spagnoleg. s.o. masrtur. Pedro anv paotr s.o. Peru. Pedru anv paotr s.o. Peru. pek1 [1973] ag. 1. (impl. ur wech dirak an ak. doareet gantañ) all, disheñvel (otro, distinto); pek trar keuneud all (otra leña) [FOGU.Br p. 47]; 2. (impl. 2 wech diouzh renk) pek pek disheñvel (diferente) ilɵpe pek pek tusrmera kɵn seurtoù gwez disheñvel eo ar re-mañ (estas son diferentes clases de árbol) [MOGU75 p. 9]  ES. lata lata; 3. estren (ajeno) [DIEG p. 13]; || s.i.o. katɵ # pekkuai, pekmarɵptik, Pekmisak. 2 pek [1993] ak. estrañjour, den eus un ti all, den dezhañ un anv tiegezh all (extranjero, persona del exterior, persona que lleva un apellido distinto) [EDCA p. 16] || Marteze a-walc'h eo liammet, hag enebet mod pe vod, an termenoù pek ha kek (gwaz, pried) # pekchapik, pekkuai, pekmarɵptik, Pekmisak, pekyaukip. pekchapik [1991] ak. (er c'hredennoù pobl) seurt broud kleñvedus dezhañ stumm ur fuzeenn a strink ful liesliv. An diskonter a rank lemel ar broudoù-se er -maez eus korf ar c'hlanvour evit e bareañ (especie de aguijón, símbolo de enfermedades. Tiene forma de cohete y saca chispas de varias colores. el médico tradicional los tiene que sacar para curar al enfermo) [SVNT] || Termen amsklaer testeniekaet e SVNT. Savet eo diwar an elfenn pek (all, disheñvel, estren). Hervez SVNT ik a reer eus penn ar pekchapi. Termen liammet ouzh kredennoù Gwambiaiz diwar-benn ar marv hag ar c'hleñvedoù. pekchapiik ak. s.o. pekchapik. pekkuai [1981] ag. estren (ajeno) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar pek (estren) ha kuai (droukspered) || Treuzskrivet peeguái (pekuai) e DIEG. pekmarɵptik [1981] ak. avoultr (adúltero) [DIEG p. 12] || Gant ar stumm emdroet pee-marɵbtig (pemarɵptik) e ra DIEG. Termen savet diwar an elfenn pek (disheñvel, estren, all), marɵp (ober) hag an dibenn dezverkañ -tik. Pekmisak [1993] ak. Nasaed, pobl indianed amezek (Paeces, indígenas Nasa) || Anv savet diwar pek (estren, disheñvel) ha misak (tud) [EDCA p. 16]. pekyaukip [1981] v. kavout bod (alojarse) || Treuzskrivet peg-yáu-gib gant DIEG. Termen savet diwar an elfennoù pek (estren), ya(u) (ti) ha kip (kousket) = kousket en un ti estren. pelota [1975] ak. bolotenn (pelota); unai pelotape kajasrɵ wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niño está en la caja) [MOGU75 p. 16] || Amprestadenn spagnolek. [146]

-pelɵ [1985] (implijet dirak ur stumm displeget eus kɵp) morfem verb an amzer-vremañ voas (morfema verbal del presente habitual) I. (e frazennoù kadarnaat) 1. (er c'hentañ gour lies, dirak ker) mapelɵ ker debriñ a reomp (comemos) [ESLG p. 27]; Juanambusrɵ warapuras kan tultɵ tɵkar kɵpelɵ ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; nampe lassietekatik kipelɵ ker kousket hor boa betek 7 eur (dormimos hasta las siete) [MOGU75 p. 4]; 2. (en terde gour lies, dirak kɵn) mapelɵ kɵn [ESLG p. 27]; tsimmera kauyu kualmapelɵ kɵn bevañ a ra al logod war ar maez (los ratones viven en el monte) [LENAT pp. 12, 50]; mɵimera trantrɵ tsatsɵpɵlɵ [kɵn] kalet e flemm al laou (los piojos pican duro) [LENAT p. 28]. II. (e frazennoù goulenn) 1. (er 1añ gour lies, dirak kɵprah) mapelɵ kɵprah ha debriñ a reomp ? (¿comemos?) [ESLG p. 27]; 2. (en eil gour lies, dirak kɵkeh) mapelɵ kɵkeh ha debriñ a rit-chwi ? (¿Uds comen?) [ESLG p. 27]; 3. (en 3e gour lies, dirak kɵh) mapelɵ kɵh ha debriñ a reont ? (¿ellos comen?) [ESLG p. 27]; || Ober a ra MOGU75 gant ar stumm -pilɵ ha LENAT gant ar stummoù -pɵlɵ ha -peli ur wech. s.i.o. -melɵ, -mik, -pik, (T) -pɵlɵ, -trapik, -trapikelɵ. pellarpɵl ak. (db. prantadoù al loar) nevez (luna nueva) [SVNT] || Marteze diwar an termenoù pilap (skediñ) ha pɵl (loar). penap [1974] v. prenañ (comprar) [PIDB p. 5, MOGU75 p. 10, ESLG p. 23]; pena pren (compra) [MOGU75 p. 10]; usripe yaumpa pirimpa penan prenet ez eus bet kig ha bara gant ar vamm (la madre compró carne y pan) [ESLG p. 11]; pawintsi penɵ intrɵ ac'hanta prenit troioù-gouzoug (vaya compre gargantilla) [LENAT p. 39]; kan mishatsik penar un daol am eus prenet (compre una mesa) [MOGU75 p. 3]; kutɵke penar, arostɵ palan prenet em eus pep tra, ne vank nemet ar riz (ya compré todo, faltó el arroz) [ORCO p. 626]; ñimpe kan kaulli penan prenet hoc'h eus-c'hwi ur marc'h (Uds compraron un caballo) [MOGU75 p. 8]; penantrap mont da brenañ (ir a comprar) [ESLG p. 23]; mɵimpatɵ kafewantɵ pena sruatrtrik, wentɵ palapelan penɵntraptɵ evit poent na brenez nemet kafe da zegas, warlerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]; yaupe nu wain kuinkucha penɵntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636] || Diwallit : heñvel eo displegadur penap (prenañ) ouzh hini peñip (kouezhañ). pentana [1975] ak. prenestr (ventana) [MOGU75 p. 4]; pentana ya prenestr an ti (la ventana de la casa) [MOGU75 p. 4]; ya pentana || Amprestadenn, abred moarvat, digant ar spagnoleg. Faziek eo al lavarenn pendana ya roet gant MOGU75 e-lec'h ya pendana evel reizhet diwezhatoc'h gt an hevelep aozerez e ESLG. -penti morfem verb s.o. -pentɵ. -pentɵ [1994] morfem verb a verk e c'houlakaer udb. Chela kɵppentɵ Chela eo bet moarvat/sur awalc'h eo bet Chela (ha de ser Chela) [TIPR p. 617]; Juliu yewan ellkuappentɵ moarvat e vo hadet avaloù-douar gant Jul (Julio ha de sembrar papa) [TIPR p. 617]. peñip [1974] v. kouezhañ (caer) [PIDB p. 5, ESLG p. 7, PSLI p. 350]  HS. (T) kɵtrap; peñin kɵn kouezhet eo (se cayó) [ESLG p. 5]; isimpi pirɵ penan kouezhet eo ar c'hwenenn war al leur (la pulga cayó al suelo) [LENAT p. 7]; pɵlɵmpe pitsyu penan kouezhet eo ar c'hwibuenn el laezh (el mosco se cayó en la leche) [LENAT p. 12]; maiyu penur [evit penar ?] kouezhet on war an hent (me caí en el camino) [LENAT p. 12]; pishkua turwan penɵ kumukɵi na ziskarit ket/na lakait ket da gouezhañ an hed-gwesped (no tumben el puro (nido) de avispas) [LENAT p. 43] || Diwallit : heñvel eo displegadur peñip (kouezhañ) ouzh hini penap (prenañ) e totoroeg. [147]

pepep [1981] v. feurmiñ (alquilar) [DIEG p. 13] || Adstumm eus pepɵp ? pepɵp [1994] v. prestañ (prestar); usrɵ saiun peptru prest din ar poncho gris (préstame la ruana gris [LENAT p. 46]; usri, saiuwan peptru mamm, prest din ar poncho (mamá, préstame la ruana) [LENAT p. 53]; trantrap pupene peptrap ma teuont davitañ, prestañ a rin anezhañ (si vienen por él lo presto) [ORCO p. 633] # yapepɵp. perap v. [1973] 1. degas udb. gant an-unan (traer algo); per degas (traiga) [FOGU.Br p. 42]; 2. kas ub./udb. gant an-unan (llevar algo o alguien); permutan n'on ket bet kaset gantañ (no me llevó) [LENAT p. 39]. perɵpik [2009] ak. LOEN. kɵsrɵ perɵpik seurt toukan eus koadeier an Andoù, moarvat eus ar genad Andigena (paletón, especie de tucán del bosque andino, posiblement del género Andigena) [LENAT p. 19]; kɵsrɵ atrapɵk kɵn kɵsrɵ perɵpik deuet eo brumenn an uheldirioù (ar yenijenn) gant evn an uheldirioù (el paletón hizo echar páramo) [LENAT p. 19]; kɵsrɵ perɵpikwan itsur kuamɵn skoet em eus gant evn an uheldirioù ha n'eo ket marvet (le pegué al paletón y no murió) [LENAT p. 20]. s.i.o ta. Peru [1994] anv paotr Pêr (Pedro) [ORCO pp. 627, 629, TIPR p. 616, MOGU75 p. 7]; Juanpe Perun kuetsan lazhet eo bet Pêr gant Yann (Juan mató a Pedro) [MOGU75 p. 3]; Perupe tsalkɵlik kɵn tev-tre eo Pêr (Pero es muy gordo) [MOGU75 p. 7]; Perupe ñimun ashan gwelet oc'h bet gant Pêr (Pedro los vio a Uds) [MOGU75 p. 8]; Perupe isu wan emañ Pêr oc'h en em soñjal (Pedro está pensando) [MOGU75 p. 17]; Peru itrɵ aet eo Pêr kuit (Pedro se fue) [TIPR p. 616]; kaulline Peru sɵrin kɵn chip kɵn lavaret a reer eo bet laeret ar marc'h gant Pêr (dicen que Pedro se robó el caballo) [ORCO p. 627]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik kɵn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634]; Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp e ti Pêr pe e ti Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629] || Stumm emdroet an anv spagnolek Pedro (Pêr). Diskouez a ra fatadur an -d- diabarzh un amprest abred. Ne gaver ket ar soniad dr e gwambiaeg. MOGU75 a ra gant ar stumm Peero a-wechoù. ORCO a ra pe gant ar stumm spagnolek Pedro pe gant Pedru. pesanap [2009] v. disoñjal (olvidar); pesenatan disoñjet em eus (me olvidé) [LENAT p. 39]. *pesap [1992] v. bezañ pounner (pesar); sruk pesatan (srukapesatan) pounner eo evel mein (está pesado como una piedra) [PSLI p. 329] || Treiñ a ra PSLI srukapesatan dre pesado (pounner). peshɵ ag. s.o. pesrɵ. peskau [1981] ak. pesk (pescado) [DIEG p. 45]  HS. pipɵlɵm, (T) yawimpi || Amprest diwar ar spagnoleg pesca(d)o. pesrik ag. s.o. pesrɵk. pesrɵ [1974] ag. trist (triste) [PIDB p. 5, ESLG pp. 3, 9] || Gant ar stumm peshɵ pe peeshɵ e ra ESLG. # pesrɵk ? pesrɵk [2009] ag. 1. (db. ar boued) brout, kreñv (picante, bravo) kɵrɵpe parɵ pesrik kɵn brout-kenañ eo ar pimant (el ají está muy bravo) [LENAT p. 19]  HS. kɵrapik 2. (db. an dud & al loened) drouk, kounnaret (bravo) werape pesrɵk kɵmɵn n'eo ket droug ar c'hi (el perro no es bravo) [LENAT p. 29] || A-wechoù e ra LENAT gant an adstumm pesrik # pesrɵ ?, pesrɵkɵp, pesrɵkuik pesrɵkɵp [1981] v. bezañ enoeet (estar aburrido) [DIEG p. 11]. pesrɵkuik [1981] ak. enoe (aburrimiento) [DIEG p. 11]. petik [2009] ag. fonnus (rápido); shuntaramera petik pɵrtran fonnus e lamm ar skrilhed (los chapuletes saltan rápido) [LENAT p. 28]  HS. trantrɵ. petɵ [1981] ag. buan, fonnus, gant herr (rápidamente, aprisa) [DIEG p. 14, ESLG p. 20]  HS. malla. pi [1890] ak. I. A. dour (agua) [CAC p. 774, NRPA p. 118, FOGU p. 197, PIDB p. 5, MOGU75 p. 16, DIEG p. 12, EDCA p. 11, PSLI p. 48, FACH p. 92, CICO p.74, LLTO p. 97, LENAT p. 39]; 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) pi kualaik dour bervet (agua hervida) [DIEG p. 12]; pi srutrap intrɵ nentrap kerzh, degas dour evit keginañ (anda, trae agua para cocinar) [LENAT p. 39]; pi nika amtrap deomp da gargañ dour (vamos cargando agua) [LENAT p. 39]; pi [148]

kerɵp war o tegas dour emaon (estoy entrando agua) [LENAT p. 39]; maya pi ip atrup tapik kaik an holl zoureier a ya hag a zeu, a zegas vad ha drast lerc'h-ouzh-lerc'h (todo el agua va y viene, por bien o por mal) [SVNT]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) pipe parɵ maitik kɵtan blazet-mat eo an dour (el agua está sabrosa) [LENAT p. 39]; pipe kɵtsɵyu pasran emañ an dour er gastelodenn (el agua está en la olla) [MOGU75 p. 16]; 3. (gant ar morfem -wan stag outañ) usha piwan mutsan evet ez eus bet dour gant an dañvadez (la oveja tomó agua) [LENAT p. 39]; nape piwan kualanar lakaet em eus an dour da virviñ (herví el agua) [MOGU75 p. 8, ESLG p. 21]; B. pi isik avel ar barrad-glav, heuilhañ a ra ar stêrioù hag ambroug a ra ar Srekɵllimisak (viento del aguacero, sigue los rios y acompaña al Srekɵllimisak) [SREK p. 23]; s.i.o Tompe. 4. (gant ar morfem lec'hiañ -u stag outañ) piu en dour (en el agua) [SVNT]; II. stêr (río) [PIDB p. 5]; pipe yu tsun amañ emañ ar stêr (el río está aqui) [MOGU75 p. 16]  HS. nupi; || Termen treuzskrivet pii gant DOUAY. Pi eo unan eus an nebeud termenoù a adkaver digemm er pep brasañ eus ar yezhoù barbakoek evel e tsafiki pila (pi) pe e cha'palaachi (pi) komzet en Ecuador. Gant kwazi e ra an awa pit koulskoude. s.i.o. piɵ # atwallpi, chumpi?, illimpi, nupi, pachipi, piap?, pikaik, pikap, Pikuaipantsik, pikuk, pikulli, pimai, pinikapik, Pipantsik, pipɵlɵm, pirap, piripi, Pishau, pisruk, pisu, pitik, pitɵmisrik, Pitrerɵ, pitsik, pitsɵ, piunɵ, piur, piusrɵp, piutsɵk, pɵsrimpi, Sierpi, srɵmpi, tsupi, yawimpi. piaishik [1981] ak. LOUZAW. 1. achira, plantenn leun a ampez hec'h anv spesad Canna edulis, eus kerentiad ar Cannaceaeed, a c'hounezer evit o zorzhelloù magus a denner bleud diouto (achira) [DIEG p. 12, LENAT p. 39]; 2. baraennoù c'hwek a reer gant bleud achira  HS. achira || Ober a ra LENAT gant an adstumm krennet piashik. *piakup [2009] v. livañ gevier (mentir, decir mentiras); piakumur ne livan ket gevier (no miento) [LENAT p. 39] # piap. Piantau [2009] lec'h. anv ur gumun, Paniquitá [LENAT p. 36]; Gloriape Paintausrɵ [lenn Piantausrɵ] kualmaik kɵn e Paniquitá e vev Gloria (Gloria vive en Paniquitá) [LENAT p. 36]; nai mashurape Paiantau uñipik kɵn bevañ a ra ma mamm-gozh e Paniquitá (mi abuela permanece en Paniquitá) [LENAT p. 37] || Gant an adstumm Paiantau e ra LENAT ivez. piap [1974] v. hunvreal (soñar) [PIDB p. 5]; parɵ mɵi piatun hunvreet em eus diwar-benn ur bern laou (soñé muchos piojos) [LENAT p. 30]; mɵyempe ulpa piatan dec'h da noz am boa hunvreet gant naered (anoche soñé con culebras) [LENAT p. 34] # piakup. piashik ak. s.o. piaishik. pichamulan [1992] ak. trouz graet gant ar menezioù (bramido de las montañas) [SVNT] || Stumm displeget ur verb *pichamulap ? marteze ennañ an elfenn mullap, sec'hañ. pichi ak. s.o. pisri. pichiunɵ [1992] (T) ak. LOEN. krigner a vev er c'hoadeier, bihanoc'h eget ar chigüiro, e-tro 60 ha 80 cm hed dezhañ, damheñvel e benn ouzh hini ul lapin berr e zivskouarn, hag a c'hall bezañ betek 10 kg ennañ, e anv spesad Agouti paca (especie de roedor, guagua, paca) [PSLI p. 110]  HS. mau Piendamu [1991] lec'h. 1. anv ul lenn (nombre de una laguna) [SVNT]  HS. Nupisu, Nupitrapu; 2. anv kumun Piendamo (nombre del municipio de Piendamo) || Termen gwambiaek ennañ an elfenn pi (dour) moavat. 1 pik [1852] ak. 1. raz (cal) [MNG p. 44]; 2. mambe [LENAT p. 40]; pik utran c'hwezhet o deus mambe (soplarón mambe) [LENAT p. 40]; pikwan utrɵkun c'hwezhomp mambe (soplemos mambe) [LENAT p. 40]; pikwan utrɵntrap ampai kit da c'hwezhañ mambe (vayan a soplar mambe) [LENAT p. 40]  HS. mampi. s.o. mampi, pikmapik. 2 -pik [1975] (implijet dirak ur stumm displeget eus kɵp) morfem verb an amzer-vremañ boas (morfema verbal del presente habitual) I. (e frazennoù kadarnaat) [149]

1. (er c'hentañ gour unan, dirak kur) mapik kur debriñ a ran (como) [ESLG p. 27]; 2. (er c'hentañ gour unan, dirak kɵn) mapik kɵn [ESLG p. 27]; anipe kinɵskachul pishipik kɵn sunañ gwad a ra an eskell-kroc'hen (el murciélago chupa sangre) [LENAT p. 3]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik kɵn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634]; gustapik kɵn karout a ra (le gusta) [PIDB p. 1]; Juana wasr srapik kɵn gwiadiñ seier a ra Chann (Juana teje jigra) [LENAT p. 27]; Mariape usrik kaltɵka srapik kɵn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6]; panpe kaumpu kualmapik kɵn er menezioù e vev ar c'harv (el venado vive en la montaña) [LENAT p. 12]; ya wentɵ mai kualmapik kɵn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]; kusrepik kɵn deskiñ a ra (aprende) [ESLG p. 9]; II. (er frazen goulenn) 1. (en eil gour unan, dirak kukuh) mapik kukuh ha debriñ a rez ? (¿comes?) [ESLG p. 27]; 2. (en 3e gour unan, dirak kɵh) mapik kɵh ha debriñ a ra ? (¿come?) [ESLG p. 27]; || s.i.o. -melɵ, -mik, -pelɵ, -trapik, -trapikelɵ. pikaik [1991] ak. douar chag, fall (aguas malas) [SVNT]; chillikap pikaik toull fankigellek a zour chag (barriales con ojos de aguas malas) [SVNT]. pikap [1991] ak. (db. an dour) 1. poull-dour, lenn (laguna, ojo de agua) [SVNT, PSLI p. 53, LENAT p. 40]; kɵshɵmpur pikapyu wepian dont a ra ar ganevedenn er-maez eus ar poull-dour (el arco sale del ojo de agua) [LENAT p. 15]; pikapwan mentishi musre arabat (deoc'h) saotrañ ar poull-dour (no dañe el ojo de agua) [LENAT p. 40]  HS. pisu; 2. mammenn, feunteun (fuente) [PSLI p. 53]  HS. piunɵ || Termen savet diwar pi (dour) ha kap (lagadenn). pikik [1974] ak. ruz (rojo) [PIDB p. 6, DIEG p. 48] || Gant ar skrivad blotaet pigig, diouzh an distagadur a ra DIEG. pikitik (T) ag. s.o. pikɵ. pikmapik [1890] ak. sorser (brujo) [CAC p. 774, NRPA p. 118] || Ober a ra DOUAY gant ar skrivad pigmabit gant un t dibenn evel alies gantañ. Termen savet diwar ar ger pik (raz) ha mapik debrer. pikɵ [1978] ag. I. stn (implijet dirak an anv-kadarn doareet gantañ) ruz (rojo) [DIEG p. 48]; pirɵwan lallen, pikɵ kushi wepatrupik, truik kɵn ar re-mañ eo ar buzhug ruz a zeu er-maez pa vez skrabet an douar (cuando se escarbe la tierra esta es la lombriz roja que sale) [NACC p. 21]; II. (T) stn (implijet war-lerc'h an anv-kadarn doareet gantañ) 1. (en unander, er stumm pikɵtik/pikitik) pikitik [LENAT p. 40], pikutik [PSLI p. 286]; punikpe kamɵ pikitik man mouar ruz a zebr ar chiguaco (el chiguaco come moras rojas) [LENAT pp. 26, 44]; nape wasr pikitik puik kɵn me am eus ur sac'h ruz (tengo una jigra roja) [LENAT p. 40]; 2. (el liester er stumm pikɵtikmera/pikitikmera); piñinkua pikitikmera maitik kɵn koantik eo ar balafenned ruz (las mariposas son bonitas) [LENAT p. 28] || Gant ar stummoù pikɵ (gwambiaeg) ha pikutik (totoroeg) e ra PSLI met evit doare e klotont gant implijoù disheñvel. Gant an adstummoù pikitik ha pikitikmera e ra LENAT tra ma ra PSLI gant pikutik, evit pikɵtik moarvat # pikɵtsutsik. pikɵtsutsik [1974] ak. LOUZAW. Seurt gwez-kistin a gresk en douaroù uhel (castaño de lo frío) [PIDB p. 6, SREK p. 16] || Ger ennañ an elfennoù pikɵ (ruz) ha tsutsik (askorn, pezh hir ha kalet) || Ober a ra PIDB gant ar skrivad pigɨtsutsik, diouzh an distagadur blotaet. piku [1954] ak. KORF. (db. al loened) pigos (pico) [FOGU p. 198]; illimpiku pigos (pico de pájaro) [FOGU p. 198] || Notiñ implij an -m epentetek etre ar spizer illi (labous) hag ar spizad piku (pigos) en droienn illimpiku. Pikuaimantsik anv divoutin s.o. Pikuaipantsik. Pikuaipantsik [1991] anv divoutin droukspered an dour (espíritu maligno del agua) || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha Kuaimantsik pe Kuaipantsik (droukspered). Pikueipantsik anv divoutin s.o. Pikuaipantsik. pikuk [1989] ak. DOUAR. disac'hadeg douar (derrumbe) [SORR p. 2] || Termen savet diwar ar [150]

wrizienn pi (douar) hag un elfenn kuk (kleuzenn). Hervez SORR, levrig skrivet gant Gwambiaiz, e tlefe ar ger-mañ bezañ komprenet evel "dour o wilioudiñ" (c'hoarvezout a ra an disac'hadegoù diwar wered an dour a vlota an douar). Krediñ a ra da Wambiaiz eo bet ganet an traoñiennoù etre ar menezioù diwar an dour o redek etrezo. Evel ma red ar gwad pa wilioud ar vaouez, en hevelep doare e kas ar stêrioù hag an disac'hadegoù niverus bernioù atred ganto o stummañ evel-se traoñiennoù hag odeoù nevez. Evit Gwambiaiz eo bet ganet an dud kentañ diwar an atred, an dilerc'hioù douar fankek. pikulli [1974] ak. gwazh, ant-doura (quebrada, acequia) [PIDB p. 6, DIEG p. 11, PSLI p. 244]  HS. pimai || Diwar pi (dour) hag un elfenn all, kulli (ervenn, klaz, hent takad linennek kleuz). Ober a ra DIEG gant ar skrivad pigulli, diouzh an distagadur. s.i.o. kulu, piurkull(i) pil [1890] ak. penn maiz tener (choclo, maíz joven, mazorca) [CAC p. 775, NRPA p. 119, LMWI p. 429, PIDB p. 6, MOGU75 p. 3, LENAT p. 40]; pil makun debromp maiz (comamos choclo) [LENAT p. 25]; pilwan pɵnɵ mukɵh? ha tremenet out dreist d'ar maiz tener ? (¿pasaste por encima del choclo?) [LENAT p. 40]; nɵpe pil namun srɵtran roet he deus-hi maiz tener deomp (ella nos dio choclo) [MOGU75 p. 3]; pil mantrap amkun mont a reomp da zebriñ maiz tener (vamos a comer choclo) [LENAT p. 40]; pispa pilpa mantrap debriñ a reomp maiz gant laezh (comamos leche con choclo) [LENAT p. 43]; mamape pil namun srɵtran mamm he deus roet maiz tener deomp (mamá nos dio choclo) [ESLG p. 16]  HS. wañar || Ober a ra DOUAY hag LMWI da-heul moarvat gant ar stum pild n'eo ket testeniekaet a-hendall ha n'eo ket diouzh doare ar gwambiaeg. Ar pep brasañ eus an termenoù roet gant DOUAY e CAC a echu gant un t pe un d diezhomm. s.i.o. purampi(l). # pistsulak. pila [1879] ak. 1. bloaz (año) [NPL, FOGU p. 202, PIDB p. 6, DIEG p. 14, PSLI p. 367]; man pila puikekɵh? (man piláh poïkego?) pet bloaz oc'h ? (¿cuántos años tiene Usted?) [NPL p. 273]; 2. Tr. adv. (gant ar morfem -yu ouzhpennet outañ, war-lerc'h un niver, implijet 2 wech diouzh renk) bep (cada); pip pilayu, pip pilayu bep pevar bloaz (cada cuatro años) [NUPI . 88] || srepilakualɵm. pilap [1974] v. 1. skediñ (brillar) [PIDB p. 6]; 2. goulaouiñ, sklêrijennañ (alumbrar) [DIEG, LENAT]; pilan sklêrijennañ a ra (alumbra) [PSLI p. 70]; pɵlpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; tsintatɵ pilapik kuchinkuchi goulaouiñ tamm-ha-tamm (alumbrarse poco a poco) [DIEG p. 13]  HS. pilɵkɵp; 3. deviñ (arder) [ESLG p. 3] || PSLI a dro ar stumm verb pilan gant relámpago (luc'hed), treiñ a reomp gant sklêrijennañ a ra. # pilapik, pilmɵsr pilapik [1974] ak. 1. glaou-bev (carbón vivo) [SREK p. 14]  HS. natrɵsr; 2. Dre ast. aour, arc'hant (oro, plata) [SREK p. 14]; 3. palaik pilapik luc'hed (relámpago) [DIEG p. 48] || Termen savet diwar ar wrizienn pilap (skediñ) hag an dibenn pennanvaat -ik. pilele [1994] ak. LOUZAW. plant izel dourek a gresk en douaroù yen ha gleb (mata bajita que tiene mucha agua) [SREK p. 16]. Pilipi [1985] anv paotr Fulup (Felipe) [ESLG p. 13]. pilmap (T) v. s.o. pillmap. pilmɵsr [1991] ak. bannoù-gouloù uhel diwezhañ an heol aet dreist d'ar menezioù da serr-noz (últimos reflejos altos del sol, que ya ha desaparecido tras las montañas) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù pil- (sked) ha mɵsr (lost) = lost ar skedoù, ar bannoù gouloù diwezhañ. pilɵkaik [1981] v. goulaouet, sklêrijennet (alumbrado) [DIEG p. 13]  HS. pilɵkɵp. -pilɵ morfem verb s.o. -pelɵ. pilɵkɵp [1981] v. 1. goulaouiñ, sklêrijennañ (alumbrar) [DIEG p. 13];  HS. pilap; 2. goulaouet, sklêrijennet (alumbrado) [DIEG p. 13]  HS. pilɵkaik. pillaik [2009] ag. pilhoù, pempilh, a ya a-dammoù (deshecho, que se está deshaciendo) [LENAT p. 40]. pillap [1985] v. breinañ (pudrir) [ESLG p. 3]. pillik [1974] ag. I. stn. glas (azul, verde) [PIDB p. 6, PSLI, 287, LENAT p. 41]; pillik kap (pillikap) lagad glas (ojo verde) [LENAT p. 40]; [151]

II. doar. pillitik [PSLI p. 287]; ɵrintsik pillitik kɵn glas (gwer) eo an emrodez (la esmeralda es verde) [LENAT p. 41]; kaumera pillitik kɵn glas eo ar menezioù (las montañas son verdes) [LENAT p. 15]  HS. chillika || Ober a ra PSLI gant ar stumm pilli e-lec'h pillik # pilliraik, pillirap, pillisruk. pilliraik [1981] ag. bronduet (amoratado) [DIEG p. 14] || Termen savet diwar pillik (glas). pillirap [1981] v. 1. serrnoziñ (anochecer) [DIEG p. 14]; 2. bronduañ (amoratar) [DIEG p. 14] || Termen savet diwar pillik (glas). pillisruk [2001] ak. katsik pillisruk KORF. seul an troad (talón) [ATYAD p. 208, 212] || Diwar pillik (livek) ha sruk (maen). pillmap [1992] v. gwalc'hiñ (lavar algo) [PSLI p. 305]; na intakwan pillmantrur me a walc'ho al listri (yo lavaré los platos) [TIPR p. 606]  HS. tsarɵp || Ober a ra PSLI gant an adstumm pilmap. pim ger niv. s.o. pip. pimai [1974] ak. ant-doura, gwazh (acequia) [PIDB p. 6, DIEG p. 11]  HS. pikulli || Diwar pi (dour) ha mai (hent). pimak [1981] adv. en traoñ (abajo) [DIEG p. 11]  HS. lente, pantrɵ, wallisrɵ. pimapik ak. s.o. pikmapik. pimul [1974] ak. sec'hed (sed) [PIDB p.6] || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha mul (sec'h). pinaip [2009] (T) v. (db. an heol) mont da guzh (ocultarse); pɵsrpe pinaip pasran mont a ra an heol da guzh (el sol se está ocultando) [LENAT p. 42] || s.o. pinap. pinap v. [1981] beveziñ, deviñ & dizeriañ (consumir); mirayen pinan bevezet e oa bet dec'h da noz (troienn a veze implijet evit oer anv eus un den marv pa grede Gwambiaiz e veze taget ene ar re varv gant loened (se consumió anoche; expresión que se usaba antiguamente para hablar de un muerto) [SVNT] || Ober a ra SVNT gant ar stumm mirayen. s.i.o pinaip. pinikapik [2009] (T) ak. karger dour (cargador de agua) [LENAT p. 41] || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha nikapik (armel, lestr kargañ). pinitsiya [1991] ak. SAVOUR. ti hengounel ront Gwambiaiz, pikernek e doenn soul (casa tradicional guambiana, redonda con techo empajado de forma cónica) [SVNT] || Termen savet diwar ar wrizienn pin- amsklaer, marteze liammet ouzh pinaip ha red an heol, hag an elfennoù tsi (kerdin, plant da sevel sifelenn) ha ya (ti). s.i.o. litsiya, tsusaikya. pinsh [1992] ger niv. 1. (implijet en e-unan) dek (diez) [PSLI p. 184]  HS. patratrɵ; 2. (implijet dirak ur sifr) Termen a dalvez da sevel an niveroù eus 11 da 19. pinsh kan unnek, 11 (once, 11) [NUPI p. 1]; pinsh tratrɵ pemzek (quince) [NUPI p. 44]; 3. (implijet goude ur sifr) Termen a dalvez da sevel an degadoù. kan ishik lɵsrel lɵtsɵ pinsh parel mil eizh-kant c'hwec'h ha pevar-ugent, 1886 (mil ochocientos ochenta y seis, 1886) [NUPI p. 17]; kan ishik pɵrelsrel pɵrel pinsh kan pila bloaz mil nav-c'hant unnek ha pevar-ugent, 1991 (año mil nueveciento noventa y uno, 1991) [NUPI p. 1] || Gant ar stumm pints e ra PSLI. # lɵpinsh. pintroke [1975] ar. a-dal (en frente); mamape namui pintrɵke wan emañ mamm en he c'hoazez adal deomp (mamá está sentada en frente de nosotros) [MOGU75 p. 8]. pints [1992] ger niv. s.o. pinsh. pintsu [1981] ak. LOUZAW. gwern, gwez eus an Andoù eus kerentiad ar Betulaceaeed o anv spesad Alnus jorullensis. (aliso) [DIEG p. 13, SREK p. 16]  HS. (T) piuntsik || Treuzskrivet pindzu e DIEG hervez an distagadur. Ober a ra an totoroeg gant an adstumm piuntsik ennañ an termen tsik (bazh). piñi [1974] ak. LOEN. seurt krigner, agouti (cerete) [PIDB p. 6]. piñin [1973] ak. LOUZAW. gwez-pin (cedros); piñin tusr chak tachenn gwez-pin, sedrezeg, pineg (campo de cedros) [FOGU.Br p. 52]. piñinkua ak. s.o. pɵñinkau. *piɵ [1954] ak. Henstumm goulakaet an termen pi, adsavet gant Jean CAUDMONT e FOGU (p. 197). N'eo ket bet kadarnaet ar vartezeadenn-se gant an enklaskerien pelloc'h. pip [1954] ger niv. I. ger pegementiñ 1. pevar (cuatro) [FOGU p. 194, PIDB p. 6, ESLG p. 14, PSLI [152]

p. 192]; pip kuari pevar zog (cuatro sombreros) [FOGU p. 205]; pip katɵ pevar zra (cuatro objetos) [PIDB p. 6]; pir kaullimera lachap intrainchur emaon o vont da werzhañ pevar marc'h (voy a vender cuatro caballos) [LENAT pp. 20, 42]; pir trunekutri atruar dont a rin a-benn peder sizhun (vengo dentro de cuatro semanas) [LENAT p. 42]; pip warayupe er rannbennad 4 (en el capítulo 4) [NUPI p. 35]; 2. Tr. adv. (dirak un ak. a verk ur prantad amzer ouzhpennet outañ ar morfem -yu, implijet 2 wech diouzh renk) bep (cada); pip pilayu, pip pilayu bep pevar bloaz (cada cuatro años) [NUPI . 88]; II. ger petvediñ (ouzhpennet outañ ar morfem -elai heuliet gant an adverb wentɵ) pipelai wentɵ pempvet (quinto) [PIDB p. 6] || Ober a ra LENAT gant ar stumm totoroek pir. Ar stumm pim roet gant FOGU evit pip ne verk moarvat nemet an distagadur notet gantañ dirak kuari, n'eo ket sur en defe klevet RIVET ar ger distaget en e-unan. N'eo ket ur gwir adstumm eta. Notiñ an droienn pir kaullimera gant al liester roet gant LENAT; prl. ne lakaer ket merk al liester goude an niveroù. Faziek e seblant bezañ ar frazenn-mañ. Marteze eo deuet diwar levezon ar spagnoleg. Pipantsik [1991] ak. droukspered an dour (espíritu maligno del agua) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha pantsik (droukspered). pipɵlɵm [1992] ak. LOEN. pesk (pescado) [PSLI p. 138]  HS. peskau, (T) yawimpi || Termen savet diwar pi (dour) ha pɵlɵm (preñv). *pip[ɵ/a]p [1985] v. fritañ (freir); piptrap mont da fritañ (ir a freir) [ESLG p. 10]. pir (T) ger niv. s.o. pip. pirap [1973] v. 1. en em walc'hiñ, kouronkañ (bañarse) [FOGU.Br, PIDB p. 6, ORCO, PSLI p. 305, LENAT p. 42] & pirape en em walc'hiñ (lavarse) [PSLI p. 305]; pira kualap mishamai amtrap en em walc'hit a-benn mont d'an oferenn warc'hoazh (báñese para ir a misa mañana) [LENAT pp. 25, 42]; pirantrap yur mont a ran d'en em walc'hiñ (me voy a bañar) [LENAT p. 42]; chal pirap tapik kɵn en em walc'het mat out (te has bañado bien) [LENAT p. 42]; nape tsartrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; pirap tapik kɵn en em walc'h mat (báñese bien) [LENAT p. 48]; pir en em walc'h(it) (báñate, báñese) [FOGU.Br p. 42, ESLG p. 7]; pir gwalchet (báñado) [FOGU.Br p. 48]; 2. gwalc'hiñ udb. (lavar algo) [PSLI p. 305] || Tsarɵp ha pillmap eo an termenoù boas evit gwalc'hiñ tra ma talvez pirap kement hag en em walc'hiñ. Evit doare eo faziet aozer PSLI gant e droidigezh. Reiñ a ra ivez PSLI ur stumm totoroek pirape evit en em walc'hiñ met LENAT a ra gant ar stumm kanonek pirap, ent-reizh. pirau s.o. pirɵ. Piraukuaimantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) anv spered an douar (nombre del espíritu de la tierra) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha Kuaimantsik (droukspered) # Kuaimantsik, Nukuaimantsik, Palakuaimantsik, Pikuaimantsik. piri ak. s.o. pisri. pirimul [1992] (T) ak. traezh (arena) [PSLI p. 74]  HS. piripi, pisrum || Termen savet diwar an termenoù pirɵ (douar) ha mul (sec'h). Marteze eo bet savet an termen-mañ war ar prim evit respont d'ar goulenn petra a vez graet eus arena (traezh); n'eus ket nemeur a draezh en Andoù. Pisrum eo an termen gwambiaek evit traezh " # piripi. piripi [1992] (T) ak. traezh (arena) [PSLI p. 74]  HS. pisrum, pirimul || Termen savet diwar an termenoù pirɵ (douar) ha pi (dour). Marteze eo bet savet an termen-mañ war ar prim evit respont d'ar goulenn petra a vez graet eus arena (traezh); n'eus ket nemeur a draezh en Andoù. Pisrum eo an termen gwambiaek evit traezh " # pirimul. pirɵ [1890] ak. I. 1. douar (tierra) [CAC p. 778, NRPA p. 122, FOGU p. 196, PIDB p. 6, ESLG p. 4, PSLI p. 72, CICO p. 74, LENAT p. 39]; yalɵ pirɵ douar du (tierra negra) [PITA pp. 15, PAPI p. 43, 45, 49, 57]; isimpi pirau penan kouezhet eo ar c'hwenenn war al leur (la pulga cayó al suelo) [LENAT p. 7]; kual pirau an daouarn d'an douar (manos abajo, al piso) [LENAT p. [153]

21]; 2. pirɵ kɵtsɵ kaoter bri (olla de barro) [PIDB p. 6]; pirɵ trap toull douar (hueco de tierra) [LENAT p. 42]; piuntsik pirɵ pont douar (puente tierra) [LENAT p. 41]; ulpish pirɵ buzhug (lombriz) [PSLI p. 306]; pirɵwan lallen, pikɵ kushi wepatrupik, truik kɵn ar re-mañ eo ar buzhug ruz a zeu er-maez pa vez skrabet an douar (cuando se escarbe la tierra esta es la lombriz roja que sale) [NACC p. 21]; pirɵ kemalsrɵp douarañ ar plant (aporque) [SVNT]; 3. bro, kornad (tierra, región); Tɵntɵtuna tutuk pirɵ kɵn douar ar raned eo Totoró (Totoró es tierra de ranas) [LENAT p. 48]; 4. planedenn (tierra, planeta) namui pirɵpe usri kɵn hon tad (mamm) eo an douar (la tierra es nuetra madre) [LENAT p. 32]; & Tr. adv. mentra pirɵ izel-tre (muy abajo); pɵlpe mentra pirau tsun izel-tre emañ al loar (la luna está muy abajo) [MOGU75 p. 16]; II. LOEN. pirɵmpu kushi buzhug (lombriz de tierra) [SVNT]; || DOUAY e CAC hag NRPA a ro ar stumm pirot gant un t dibenn diabeg evel alies gant an aozer-mañ. Ober a ra MOGU75 gant an adstumm pirau, evel LENAT prl. SVNT-eñ a ra gant pire. Savet eo an termen pirɵmpu kushi diwar an elfennoù pirɵ (douar) umpu (e-barzh) ha kushi (preñv) # pirimul, pirɵkalus, pirɵpantrik, pirɵtrap, pirɵweshɵp. pirɵkalus [1991] ak. GOUNEZ. palad douar troet a bep tu d'an erv (paladas de tierra que se voltean a lado y lado del surco) [SVNT] || Termen savet diwar an elfenn pirɵ (douar) ha kalus (kroc'hen, rusk, gorre ur c'horf bennak, amañ evit kignadenn douar moarvat). pirɵpantrik [1975] ak. 1. SAVOUR. tortis; 2. SAVOUR. barras, speurenn graet gant ardilh (pared); wasrpe pirɵpantriku mekan emañ ar sac'h-kein ouzh ar speurenn (la mochila está en la pared) [MOGU75 p. 16]; kuadruspe pirɵpantriku mekan emañ ar frammoù ouzh ar speurenn (los cuadros está en la pared) [MOGU75 p. 16]  HS. (T) tapia; 3. bern douar disac'het || Ober a ra MOGU75 gant an distagadur pirɵpamtriku ivez, gant m e-lec'h n dirak tr. Termen savet diwar pirɵ (douar), pantrɵ (traoñ) hag an dibenn pennanvaat -ik.. pirɵtrap [1991] ak. DOUAR. riboul, hent dindandouar ma red an dour a ziskenn eus ar menezioù m'emañ al Lurɵ (camino subterráneo donde corre el agua que baja del monte y donde se encuentra el Lurɵ) [SVNT] || Termen ennañ an elfenn pirɵ (douar) ha trap (toull). pirɵweshɵp [1992] v. labourat an douar, toullañ (cavar) [PSLI p. 347] || Termen savet diwar pirɵ (douar) ha, marteze, weshɵp (mont er-maez) piru [1994] ak. danvez zo er Srekɵllimisak (materia que llena al Srekɵllimisak) [SREK p. 12] || Fazi evit pirɵ (douar) ? pis [1992] (T) ak. laezh (leche) [PSLI p. 311, LENAT p. 42];  HS. pitsɵ; pis wasr sac'had laezh (jigra de leche) [LENAT p. 43]; pɵlɵmpe pisyu penan kouezhet eo ar c'hwibuenn el laezh (el mosco se cayó en la leche) [LENAT p. 12]; pispe maik kɵn mat eo al laezh (la leche es sabrosa) [LENAT p. 42]; pispe mentishan troet eo al laezh (la leche se dañó) [LENAT p. 42]; pis mutsur evet em eus laezh (tomé leche) [LENAT p. 42]; pispa pilpa mantrap debret e vo maiz gant laezh ganeomp (comamos leche con choclo) [LENAT p. 43]; pispe pachitik kɵn tomm eo al laezh (la leche está caliente) [LENAT p. 43] || Stumm totoroek an termen pitsɵ. # piskap, pispɵlɵm, piswasr. pisha [2009] (T) ak. sac'h-skoaz bihan (jigra pequeña) [LENAT p. 43] || s.i.o. wasr. Pishau [1989] Pishaumera anv divoutin (er c'hredennoù pobl) Anv a roer d'an dud kentañ a c'hanas diwar an disac'hadegoù douar bras (s.o. pikuk) bet stummet ganto an odeoù hag an traoñiennoù etre ar menezioù. Hendud Gwambiaiz eo ar Pishaumera [SORR pp. 2, 3, 5, 6, SVNT, MWWK p. 22, EDCA p. 13]  HS. piunɵ || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha shau (atred, dilerc'hioù douar ha strouezh diframmet gant ar stêrioù, an disac'hadegoù). Evit Gwambiaiz eo ar shau, anezho dilerc'hioù douar kaset da draoñ ar menezioù gant kas an dour, evel gloazioù en natur eo ganet ar vuhez diwarno. Diwar ar shau eo ganet ar Pishau, an dud kentañ (pi = dour, shau = atred). Hevelebekaet eo ar shau ouzh gwad ar merc'hed a [154]

red er-maez eus o c'horf pa wilioudont ivez. Un darempred strizh zo neuze etre an atred degaset gan tan dour-red, ar pezh a red, hag ar vuhez, an dud kentañ, ar Pishau, Gwambiaiz o-unan. s.i.o. piunɵ, Pishimisak, shau. pishi [1954] ag. 1. yen (frío) [LMWI p. 429, PIDB p. 6, PSLI p. 216, EDCA pp. 17, 18]; laumera pishelɵ kɵn boued yen eo an oulhoukez (los ullucos son alimentos fríos) [TIPR p. 609]; 2. Dre skeud. reizh, sioul, plaen, kempouez, peoc'hleun [EDCA p. 17, 18]  ES. pachi; kɵsrɵmpɵtɵ pishi kanevedenn yen a ziougan amzer vrav pe rev (arco iris frío, arco iris que señala el verano o heladas futuras) [SVNT] || E doare soñjal hengounel Gwambiaiz eo liammet ar pishi ouzh ar c'hleñvedoù, ar c'hontamm, an dañjer # pishimaruk, Pishimisak, Pishipantsik, ulpish. pishimaruk [1987] ak. RELIJ. lid naetaat, glanaat ma vezer puraet diouzh ar yenijenn (ceremonia de limpieza, medio por lo cual los curanderos limpian del frío) [GUBI- Pachón p. 247] || Termen savet diwar pishi (yen). Pishimisak [1989] anv divoutin [SORR pp. 2, 6, SVNT, MWWK p. 9, EDCA p. 13, SREK p. 19,]; (er c'hredennoù pobl) Boud gourel ha gwregel, spered ar mad hag an droug, mestr an holl war an douar. Bevañ a ra e laez ar menezioù en uheldirioù yen (paramo) m'emañ an eien dour, an takadoù zo ganet ar vuhez diwarno. Tad an holl Wambiaiz ha mestr o douaroù, anezhañ an unanenn beurvat; bez' ez eus div dudenn anezhañ ar Pishimisak e-unan - anvet ivez mama Dominga, stumm gwregel ar Pishimisak - hag ar c'h-kallim (kornandon) ar stumm gourel anezhañ, lesanvet ivez taita Isidro (pe taita Ciro), zo mama Dominga e wreg. Un dudenn bouezus-tre e oa ar Pishimisak evit Gwambiaiz. En o doare soñjal daouek e vez liammet ar Pishimisak ouzh ar pezh zo fresk, mat ha gwenn ha bez' ez eus bet anezhañ a-holl-viskoazh. || Termen savet diwar an elfennoù pishi (yen) ha misak (tud). s.i.o. Numisak, Pishau. pishinkalu [1994] ak. seurt died savet gant an diskonterien hengounel (tipo de bebida hecha por los curanderos) [SREK p. 15] || Troienn dizispleg, termen savet diwar pishi (yen) ha, moarvat, kalu (skouarn). pishintsilɵ [1991] ak. LOUZAW. plant n'eus ket bet gallet resisaat o spesad (planta sin identificar) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù pishi (yen) ha tsilɵ (plant sifelek). Pishipantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) anv spered ar Pishi (nombre del espíritu del Pishi) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù pishi (yen) ha pantsik (droukspered). piship1 [1974] v. livañ pezhioù dilhad (teñir) [PIDB p. 6]. piship2 [2009] v. sunañ (chupar); anipe kinɵskachul pishipik kɵn sunañ gwad a ra an eskell-kroc'hen (el murciélago chupa sangre) [LENAT p. 3] # wepiship. pishku [1974] ak. KORF. kalc'h (pene) [PIDB p. 6, PSLI p. 36]  HS. laptsik, lash. pishkua (T) ak. s.o. puchikua. pishɵ ak. s.o. pisrɵ. pishul [2009] (T) ak. LOEN. teledez (cien pies) [LENAT p. 40] || Ennañ an elfenn ul (naer) moarvat. s.i.o. an termen ulpish (buzhug) a seblant bezañ savet tre ha tre diwar an hevelep elfennoù. piskap [2009] (T) ak. KORF. penn-bronn (pezón o tetilla) [LENAT p. 43] || Termen savet diwar pis, adstumm eus pitsɵ (laezh) ha kap (lagad). s.i.o piswasr. pisɵ ak. s.o. pitsɵ. pispɵlɵm [1992] (T) ak. KORF. bronn (seno, teta, pecho) [PSLI p. 15]  HS. pitsɵwasr || Termen amsklaer stummet moarvat war ar wrizienn pis stumm totoroek evit pitsɵ (laezh). Skoempoc'h eo an termen pɵlɵm da zisplegañ pa dalvez hemañ kement ha c'hwil, preñv, amprevan. N'eo testeniekaet pispɵlɵm nemet e PSLI. LENAT a ro ent-reizh piswasr, adstumm totoroek eus pitsɵwasr, evit bronn. Gallout a reer en em c'houlenn hag-eñ n'en deus ket titourer totoroek PSLI respontet hebiou d'ar goulenn-mañ. pisranishik [1890] ak. LOUZAW. stlañvesk pe hedledan (llantén) [CAC p. 777, NRPA p. 120, DIEG p. 37, SVNT] || Termen savet diwar un elfenn pisran hag ishik (delioù), skrivet pirrán-ishig e DIEG. DOUAY a rae gant ar skrivad pichamizikt gant un t dibenn diezhomm ouzhpennet evel alies gant an aozer-se, da lenn pishamitsik. [155]

pisri [1954] ak. bara (pan) [FOGU p. 203, PIDB p. 6, MOGU75 p. 3, LENAT p. 39]; pɵn piri tri bara (tres panes) [MOGU75 p. 3, ESLG p. 14]; piri kɵn (piriŋ'gɨn) bara eo (es pan) [ESLG p. 11]; pisri nilɵkun laeromp bara (robemos pan) [LENAT p. 32]; usripe yaumpa pirimpa penan prenet ez eus bet kig ha bara gant ar vamm (la madre compró carne y pan) [ESLG p. 11]; pichi patsan ne chom ket bara ken (se acabó el pan) [LENAT p. 39]; piti pichi ma debr un tamm bara (coma un pedazo de pan) [LENAT p. 39]; pichiwan mamukɵh? n'az peus ket debret ar bara ? (¿no comiste el pan?) [LENAT p. 40] || Ober a ra MOGU75 hag ESLG gant ar stumm piri, LENAT gant pichi ha PIDB gant pitri. pisrikisik ak. s.o. pusrukisik. pisrɵ [1974] ak. gloaz (herida) [PIDB p. 6, ESLG p. 3] || Termen treuzskrivet /pi'ʃɨ/ gant ESLG. s.i.o parik. pisruk [1992] (T) ak. skorn (hielo) [PSLI p. 316]  HS. sresruk || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha sruk (maen). Hañvalout a ra an termen-mañ bezañ evit kazarc'h kentoc'h eget evit skorn; ne gaver ket skorn e douaroù Gwambiaiz a-vremañ. pisrum [1981] ak. traezh (arena) [DIEG p. 15, PSLI p. 74]  HS. (T) pirimul, piripi. pistrul [1974] ak. frouezenn (fruta) [PIDB p. 6]  HS. trul. pistsulak [1974] ak. soubenn graet gt maiz (mazamorra) [PIDB p. 6] || Termen savet diwar pil (maiz tener) ha tsulak (soubenn). pisu [1974] ak. lenn (laguna) [PIDB p. 6, PSLI p. 50]  HS. pikap || Diwar pi (dour) ? # pisunɵ pisunɵ [1974] ak. poull (charco) [PIDB p. 6] || Diwar pisu (lenn) hag unɵ (bugel) = lenn bugel = lennig ? piswasr (T) ak. s.o. pitsɵwasr. *pit [1890] ak. neudenn (hilo) [CAC p. 774, NRPA p. 118] || Termen roet gant DOUAY diwar spagnoleg Kolombia pita. N'eo ket testeniekaet pelloc'h e gwambiaeg. Ur fazi moarvat. piti [1954] ak. tamm (pedazo) [FOGU pp. 201, 205]; piti pichi ma debr un tamm bara (coma un pedazo de pan) [LENAT p. 39] || Gant an adstumm witi e ra FOGU. # kɵntsɵpiti pitik [1981] ag. dourek (aguado) [DIEG p. 12]. pitɵmisrik [1981] ag. dourek (aguado) [DIEG p. 12] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad pitɵmirrig. Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha misrik (graet, stummet). Pitrerɵ [1981] anv divoutin Spered an dour, un droukspered a gemer tres ur valafenn vras evit dont epad an noz da dagañ ar c'hrouadurioù bihan (sombra del agua que toma la forma de una gran mariposa, viene por la noche a atacar a los niños más pequeños) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha trerɵ (brein, tasmant un den marv). # Kuaitrerɵ, Trerɵ. pitri ak. s.o. pisri. pitsi ak. s.o. pitsɵ pe (T) pɵitsi. pitsik [1992] ak. LOUZAW. 1. Seurt gwez bras dourek, gwenn o c'hef hag o delioù, melen o bleuñv, a gresk en douaroù gleborek (palo blanco, árbol grueso con una flor amarilla) [SREK p. 16]; 2. (T) sap (savia) [PSLI p. 157]  HS. narɵ || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha tsik (kef, bazh). pitsɵ [1973] ak. 1. laezh (leche) [FOGU.Br p. 53, PIDB p. 6, ESLG p. 5, PSLI p. 311, ORCO p. 625]; ñipe pitsɵ mutsan evet hoc'h eus laezh (Usted tomó leche) [ORCO p. 625]; pitsɵ kafe (pitsɵgafe) kafe dre laezh (café en leche) [PIDB p. 6]  HS. pis; 2. KORF. bronn (seno) [PIDB p. 6]; pitsɵ sunɵp goro laezh (ordeñar leche) [PIDB p. 6]  HS. (T) pispɵlɵm, pitsɵwasr # pitsɵmuchip, pitsɵwasr || PIDB eus e du a ra gant ur stumm pitsi. Ha savet eo pitsɵ diwar pi (dour) ha tsɵ (gwazhienn) ? Ober a ra an totoroeg gant ur stumm krennet pis # piskap, pitsɵwasr. pitsɵmuchip [1974] v. denañ (mamar) [PIDB p. 6] || Diwar pitsɵ (laezh) ha muchip (evañ) = evañ laezh. pitsɵwasr [1992] ak. 1. sac'had laezh (bolsa de leche); piswasr [LENAT p. 43]; 2. KORF. (db. ar merc'hed) bronn (seno, teta) [PSLI p. 15, ATYAD p. 203, LENAT p. 43] || Termen savet diwar an elfennoù pitsɵ (laezh) ha wasr (goloenn, klor). Ober a ra LENAT hag ATYAD gant [156]

an adstumm totoroek krennet piswasr hervez an emdroadur rannyezhel -tsɵ > -s. s.o. piskap, pitsɵ. pitsuala [1946] ak. Anv un droukspered a atahin an dud, a zegas kleñvedoù hag a c'haller bezañ lazhet gantañ (nombre de un espíritu malo que puede enfermar o matar a la gente) [HTSC p. 954] || Termen diasur n'eo ket testeniekaet e lec'h all. N'anavezer ket mammennoù HTSC. Ur fazi e c'hall bezañ. piun [1954] ak. labourer-douar (peón) [FOGU p. 202] || Amprest digant ar spagnoleg. piunɵ1 [1974] ak. piurek 1. dourlamm (quebrada) [PIDB p. 6]; 2. feunteun, eien  HS. (T) pikap || Diwar pi (dour) hag unɵ (bugel). piunɵ2 [1989] ak. piurek bugel an dour [SVNT, MWWK p. 21]  HS. pishau; (en e stumm lies) piurek [SORR p. 6, EDCA p. 15] || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) hag unɵ/urek (bugel/bugale). Krediñ a ra Gwambiaiz int bugale an dour, ganet diwar an dour. Ar piunɵ a c'han diwar ar glaveier bras pa vez disac'hadegoù douar er menezioù. Hervez SVNT, brudet int da zistreiñ bep eizh vloaz (prantad a glot gant an anadenn douaroniel an "niño" ma vez cheñchamantoù hin trumm e Suamerika). Genel a ra ar piunɵ en atredoù an disac'hadegoù. Desavet int gant mab-den (Gwambiaiz) a-raok dont da vezañ tud veur pe aotrounien e-touez ar gumuniezh wambiaat, arouez kendalc'h ar sevenadur gwambiaat ez int. # piunɵrap. s.i.o. tatakɵllimisak. piunɵrap [1992] v. neuial (nadar) [PSLI p. 275] || Termen ennañ an elfenn piunɵ (dourlamm). piuntsik1 [1974] ak. pont (puente) [PIDB p. 6, LENAT p. 41]; piuntsik pirɵ pont douar (puente tierra) [LENAT p. 41] || Gant ar stumm piontsik e ra LENAT. piuntsik2 [2009] (T) ak. LOUZAW. gwern, gwez eus an Andoù eus kerentiad ar Betulaceaeed o anv spesad Alnus jorullensis. (aliso); piuntsik nuik kɵn bras eo ar gwern (el aliso es grande) [LENAT p. 41]  HS. pintsu || Adstumm totorek evit pintsu. piur [1974] ak. 1. strinkadenn (chorro) [PIDB p. 6]; 2. dourlamm (cascada) [FOGU.Br p. 52, PSLI p. 54]  HS. piurkullu || Diwar pi (dour) # piurkull. piukulu ak. s.o. piurkullu. piurkull(u) [1973] ak. dourlamm (caída de agua, catarata) [FOGU.Br p. 47, PSLI p. 55]  HS. piur; 2. taranoù ur stêr (raudal) || Termen savet diwar piur (dour strink) ha kull(u) (ervenn, hent linennek kleuziek). Ober a ra PSLI gant ar stumm pi'orkolo (piurkulu). piusrɵp [1981] v. teuler, lakaat (echar) [DIEG p. 28]  HS. ushɵp/usrɵp, pusɵp/pusrɵp || Ober a ra PIDB gant an adstumm pushɵp ha DIEG a ro ar stumm ushɵp evit teuler ivez. Seblantout a ra an termen-mañ bezañ savet diwar ar wrizienn pi (dour) hag usrɵp/ushɵp testeniekaet odaou evit treiñ teuler, skuilhañ, stlepel. s.i.o. pusrɵp. piutsɵk [1993] ak. DOUAR. poent ma kej div stêr, kember (confluente de dos ríos) [EDCA p. 28] || Termen ennañ an elfenn pi (dour) ha, marteze, utsɵk (puchet) = lec'h ma puch an dour. plasa [1954] ak. plasenn (plaza) [FOGU p. 192] || Amprestadenn spagnolek. platu [1975] ak. plad, asied (plato); repullupe platuyu wan emañ ar c'haol er plad (el repollo está en el plato) [MOGU75 p. 16]  HS. nintak || Amprestadenn spagnolek, nintak eo an termen gwambiaek. poso [1954] ak. puñs (pozo) [FOGU p. 206] || Amprestadenn spagnolek. pɵ1 [1974] ak. leziregezh (pereza) [PIDB p. 6]; pɵ kɵtan diegi am eus (tengo pereza) [LENAT p. 43] || Ober a ra LENAT gant ar stumm pu. pɵ2 [1975] ak. LOUZAW. plant (mata); pɵninkaupe pɵpala mekan emañ ar valafenn war ar blantenn (la mariposa está encima de la mata) [MOGU75 p. 16]  HS. tusr. pɵi [1974] ak. FIZIOL. mon, fank (excremento) [PIDB p. 6, ATYAD p. 207]; kaulli pɵi kaoc'h kezeg (excremento de caballo) [PIDB p. 2]; lɵlpe pɵi nika yan ar c'hwiled a gas teil ganto (el cucarrón lleva estiércol) [LENAT p. 23] || Ober a ra LENAT gant an adstumm pui # pɵikɵrɵ, pɵimawasr, pɵitɵlɵ, pɵitrap, pɵitsi, pɵitsutsik, pɵlɵm. pɵichi ak. s.o. pɵitsi. pɵik1 stumm verb; s.o. puik. [157]

pɵik2 [1974] ak. den lezirek (perezoso) [PIDB p. 6]. pɵikɵrɵ [1974] ak. KORF. fraezh (ano) [PIDB p. 6]  HS. pɵitrap. pɵilintrap [1981] ak. KORF. fraezh (ano) [DIEG p. 14]  HS. pɵikɵrɵ, pɵitrap || Gant ar skrivad pʉlinrrab (pɵlintrap) e ra DIEG. Termen savet diwar an elfennoù pɵi (mon, fank) ha trap (toull). Amsklaer eo an elfenn diabarzh -lin-. s.i.o. an adstumm totoroek pɵintrap. pɵilɵn ak. s.o. pɵlɵm. pɵimawasr [2001] ak. KORF. lestr (pelvis) [ATYAD pp. 207, 209, 212] || Diwar pɵima ha wasr (goloenn, sac'h). pɵitilɵ ak. s.o. pɵitɵlɵ. pɵitɵlɵ [2001] ak. feskennoù (nalgas) [ATYAD pp. 207, 209, LENAT p. 43] || Diwar pɵi (mon, fank) ha tɵlɵ (koubl, mell). Gant ar stumm pɵitilɵ e ra ATYAD. pɵitrap [2001] (T) ak. KORF. fraezh (ano) [ATYAD pp. 207, 209, 212, LENAT p. 43]  HS. pɵikɵrɵ || Diwar an elfennoù pɵi (mon, fank) ha trap (toull) = toull fank. Ober a ra LENAT gant an adstumm puitrap. s.i.o. an adstumm gwambiaek hir pɵilintrap ma c'hallfe pɵitrap bezañ un adstumm krennet anezhañ. pɵitsi [1974] ak. KORF. 1. bouzellenn (intestino) [PIDB p. 6, PSLI p. 239, FACH p. 92]; 2. Ent-strizh. bouzellenn-dev (intestino grueso) [LENAT p. 46] || Ober a ra FACH gant un adstumm pɵichi. Termen savet diwar pɵi (mon, fank) ha tsi (lêrenn, kordenn). PSLI a ro un adstumm totoroek pitsi. pɵitsutsik [2001] ak. KORF. lez (cadera) [ATYAD pp. 207, 212, LENAT p. 43] || Diwar an elfennoù pɵi (mon, fank) ha tsutsik (askorn). Ober a ra LENAT gant an adstumm pui tsutsik. pɵl [1852] ak. I. A. loar [MNG p. 45, FOGU.Br p. 46, PIDB p. 6, MOGU75 p. 16, PSLI p. 65, FACH p. 92, CICO p. 74, LENAT p. 40]; kana pɵl (canapuil) ul loar (una luna) [MNG p. 45]; pɵl tsun eno emañ al loar (la luna está allá) [FOGU.Br p. 46]; pɵlpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; pɵlpe mentra pirau tsun izel-tre emañ al loar (la luna está muy abajo) [MOGU75 p. 16]; B. 1. Dre ast. miz (mes) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 6, MOGU75 p. 3]; kana pɵl ur miz (un mes) [MNG p. 45], kan pɵl [FOGU p. 204]; pa pɵl daou viz (dos meses) [FOGU.Br p. 45, MOGU75 p. 3, ESLG p. 4]; 2. Tr. adv. (gant ar morfem -yu ouzhpennet outañ, war-lerc'h un niver, implijet 2 wech diouzh renk) bep (cada); pa pɵlyu, pa pɵlyu bep daou viz (cada dos meses) [NUPI . 22]; CH. koulz-amzer, marevezh (época, estación) [SVNT]; II. arouez an droug (mal) [MNG p. 45]; III. (impl. gant ur verb skoazell war e lerc'h) pɵl pasrɵp [PIDB p. 6], pɵl marɵp deraouiñ, kregiñ gant udb. (empezar); pɵl markun krogomp (comencemos) [LENAT p. 44] || Ober a rae MNG gant ar skrivadoù púil ha puil # lɵtsɵpɵl, namikpɵl, parɵpɵl, pellarpɵl, puipɵl, srepɵl, usrɵpɵl. s.i.o. yɵn. pɵlap [1974] v. difankañ (defecar) [PIDB p. 6]. -pɵlɵ morfem verb (T) s.o. -pelɵ. pɵlmarɵp v. s.o. pɵl. pɵlɵm [1890] ak. LOEN. I. 1. kontron, preñv (queresa) [CAC p. 776, NRPA p. 120, LENAT p. 41]; *puilɵn pun (puilent put) en em gavet eo ar c'hontron (llegarón las queresas) [CAC p. 779, NRPA p. 120]; pɵlɵmpe yawiwan mentishan boutet eo bet ar c'hig gant ar c'hontron (la queresa dañó la carne) [LENAT p. 11]; pɵlɵmpe yauyu putran er c'hig emañ ar c'hontron (los gusanos están en la carne) [MOGU75 p. 16]; II. 1. c'hwibu (mosco) [PIDB p. 6, LENAT p. 41]; pɵlɵmpe pitsyu penan kouezhet eo ar c'hwibuenn el laezh (el mosco se cayó en la leche) [LENAT p. 12]; 2. kelien (mosca) [ESLG p. 4, PSLI p. 141]; puilɵnmera kaulliwan tsatsan flemmañ a ra ar c'helien ar c'hezeg (las moscas pican los caballos) [LENAT p. 28]; 3. pɵlɵm miel gwenan (abeja) [PSLI p. 140]; || CAC ha NRPA a ra gant ar skrivad puilent put troet gant gusano/preñv hepken. Kinnig a [158]

reomp adsevel dre *puilɵn pun (deuet ez eus preñved). Ober a ra LENAT gant ar stumm puilɵn (puilɵnmera) ur wech ivez hag ESLG a ra gant pwilɵm (pwɨ'lɨm) # pipɵlɵm, pispɵlɵm. pɵmpɵi ak. s.o. pumpui. pɵn1 [1755/1867] ger niv. 1. ger pegementiñ tri, teir (tres) [CIO p. 69, FOGU p. 202, FOGU.Br. p. 45, PIDB p. 6, MOGU75 p. 3, ESLG p. 14, PSLI p. 181, FACH p. 92, LLTO p. 97, LENAT p. 41]; pɵn mɵkel (puen mazel) tri den (tres personas) [CIO p. 69]; pɵn katɵ tri zra (tres objetos) [PIDB p. 6]; pɵn piri tri bara (tres panes) [MOGU75 p. 3]; pɵn nutsak maitik puik kur teir c'hoar koantik am eus (tengo tres hermanas bonitas) [LENAT p. 41]; pɵn wakra puik kɵn teir buoc'h en deus (tiene tres vacas) [LENAT p. 41]; 2. ger petvediñ (ouzhpennet outañ ar morfem -elai heuliet gant an adverb wentɵ) pɵnelai wentɵ pevare (cuarto) [PIDB p. 6] || Treuzskrivet puen gant CIO e 1755, pwen gant FOGU ha pɵn pe pwɵn gant FOGU.Br p. 45. LLTO a skriv puin. Yezhoù barbakoek ar su, an tsafiki pila hag ar cha'palaachi, a ra a-getep gant ar gerioù piman ha pima evit pɵn (tri). An diftongenn gozh testenikaet gant meur a aozer evit an termen-mañ dindan ar stummoù puin/puen/pwen/pwɵn a hañval anataat roud an /m/ kozh fatet e-kreiz ar ger. Gallout a rafemp goulakaat un emdroadur istorel *p[i]m[a]n > pu'[ɵ/e]n > pɵn. 2 *pɵn [1973] ak. gwez (árbol) [FOGU.Br p. 45] || N'eo ket testeniekaet a-hend-all. Tusr eo an termen boas evit ar gwez. Moarvat ur vi-koukoug evit pɵn (tri) rak dont a ra ar skouer goude pa pɵl (daou viz). pɵninkau ak. s.o. pɵñinkau. pɵnɵ [1981] adv. & ar. I. adv. 1. el laez, e krec'h (arriba) [PSLI p. 362, LENAT p. 38]; punɵ pantsɵk pura yan tremenet eo an ene (pasó el ánima) [LENAT p. 38]  HS. pala, palasrɵ, wasrɵ  ES. pimak; 2. Tr. adv. pɵnɵ pantrɵ traoñ krec'h (de arriba abajo). II. ar. dreist (por encima); pilwan pɵnɵ mukɵh? ha tremenet out dreist d'ar maiz tener ? (¿Pasaste por encima del choclo?) [LENAT p. 40] || Ober a ra LENAT gant punɵ pe pɵnɵ a bep eil. Da dostaat marteze ouzh an termen kechuaek puna a dalvez da envel ul live termek yen a-us da 3 700 m. pɵnsrɵp [1991] v.; tusr pɵnsrɵntrap haderezh (siembra) [SVNT]. pɵñik [1991] ak. LOEN. evn bihan eus an Andoù, anvet chiguaco e spagnoleg, eus kerentiad an Turdidaeed, e anv spesad Turdus fuscater, e-tro 30 pe 35 cm hed dezhañ, arzu e bluñv, melen melen e bigos hag e bavioù (chiguaco, ave túrdida, Turdus fuscater, de coloración negra con pico y patas amarillas) [SVNT]; punikpe kamɵ pikitik man mouar ruz a zebr ar chiguaco (el chiguaco come moras rojas) [LENAT p. 26] & pɵñikurek [SVNT] || Krediñ a ra da Wambiaiz e kemenn ar pɵnik donedigezh an Ankou pa gan. Gant ar stumm totoroek punik e ra LENAT. Ober a ra SVNT gant ar stumm pɵñik urek (pɵñik urek) ivez, ma talvez urek kement a "hini bihan, plogig". # pɵñinkau. pɵñikurek ak. s.o. pɵñik. pɵñinkau [1974] ak. LOEN. 1. balafenn (mariposa) [PIDB p. 6, DIEG p. 38, LENAT p. 41]; piñinkua pikitikmera maitik kɵn koantik eo ar balafenned ruz (las mariposas son bonitas) [LENAT p. 28]; piñinkua tsurɵtik kɵn livus eo ar valafenn (la mariposa es pintada) [LENAT p. 41]; pɵñinkaupe pɵpala mekan emañ ar valafenn war ar blantenn (la mariposa está encima de la mata) [MOGU75 p. 16, ESLG p. 28]; 2. seurt balafenn-noz (especie de mariposa nocturna) [SVNT]; || Gant an adstumm totoroek piñinkua e ra LENAT. MOGU75 a ra gant ar stumm pɵninkau hep staonekadur met aozer an oberenn-se a ro an hevelep skouer e ESLG gant ar stumm staonekaet pɵñikau. Ur vi-koukoug e seblant ar tumm pɵninkau bezañ neuze. DIEG ha PIDB a ra gant an notadur pɵñingau, diouzh an distagadur blotaet. Termen ennañ an elfennoù pɵñik (anv un evn) ha kau (maezioù), moarvat pɵrash [2007] ak. STLENN. urzhiataer (computador) [BCPAD p. 73, NTFLI pp. 73, 74] || Nevezc'her savet diwar an elfennoù pɵr- pennkef ar verb pɵrɵp (skrivañ), hag ash-, pennkef ar verb aship [159]

(gwelet) # aship, pɵrɵp, pɵrashkap, pɵrashkuk, pɵrashmalɵ. pɵrashkap [2007] ak. STLENN. prenestr war skramm un urzhiataer (ventana en la pantalla de un computador) [BCPAD p. 73] || Nevezc'her, termen savet siwar an elfenn pɵrash (urzhiataer) ha kap (lagad) = lagad an urzhiataer. pɵrashkuk [2007] ak. STLENN. skramm (monitor) [BCPAD p. 73] || Nevezc'her savet diwar an elfennoù pɵr- pennkef ar verb pɵrɵp (skrivañ), ash-, pennkef ar verb aship (gwelet) ha kuk (krogenn pe kleuzenn) # pɵrash pɵrashmalɵ [2007] ak. STLENN. skramm (pantalla) [BCPAD p. 74] || Nevezc'her, termen savet siwar an elfenn pɵrash (urzhiataer) ha malɵ (dremm) = dremm an urzhiataer. pɵrel [1994] ger niv. nav, 9 (nueve, 9) [NUPI p. 13]  HS. nuebe, tratrɵpɵn ; (dirak pinsh) dek ha pevar-ugent, 90 (noventa, 90); kan ishik pɵrelsrel pɵrel pinsh kan pila bloaz mil nav-c'hant unnek ha pevar-ugent, 1991 (año mil nueveciento noventa y uno, 1991) [NUPI p. 1] # pɵrel pinsh, pɵrelsrel pɵrelsrel [1994] ger niv. kan ishik pɵrelsrel pɵrel pinsh kan pila bloaz mil nav-c'hant unnek ha pevar-ugent, 1991 (año mil nueveciento noventa y uno, 1991) [NUPI p. 1] || Termen safet diwar an elfennoù pɵrel (nav) ha srel (kant). pɵrmentu [2007] ak. moullerez (impresora) [BCPAD p. 73, NTFLI p. 75] || Nevezc'her savet diwar an elfennoù pɵr- pennkef ar verb skrivañ, ha mentu (plant pegus) # mentu, pɵrɵp. pɵrɵ v. s.o. pɵrɵp. pɵrɵp [1974] v. skrivañ (escribir) [PIDB p. 6]; pɵr skriv (escriba) [FOGU.Br p. 42]; nai kilkayu purur skrivañ a ran em c'haier (yo escribo en mi cuaderno) [LENAT pp. 12, 17]; ɵnɵpe kana kilkayu pɵrɵ wan skrivañ a ra-eñ ul lizher (él escribe una carta) [LENAT p. 14]; mɵkpe kana kilkayu puran skrivañ a ra an den ul lizher (el hombre escribe una carta) [LENAT p. 18]; purɵ isukun en em soñjomp evit skrivañ (pensemos para escribir) [LENAT p. 46]; purai skrivit (Escriban) [LENAT p. 45] || LENAT a ra gant ar wrizienn pur- e-lec'h pɵr- peurliesañ, ha gant an anv-verb purɵ e-lec'h purɵp.# pɵrash, pɵrmentu, tsikpɵrɵpik. pɵrɵtiña [1974] ak. lêrenn (correa) [PIDB p. 6]. pɵrtrap [2009] v. lammat (brincar) [LENAT p. 43]; ishukpe pɵrtrap pɵrtrap pailap dañsal a ra-hi lamm-dilamm (ella baila brincao, brincao) [LENAT p. 7]; isimpi yapsrɵ pɵrtran pell e lamm ar c'hwen (la pulga brinca lejos) [LENAT p. 7]; shuntaramera petik pɵrtran fonnus e lamm ar skrilhed (los chapuletes saltan rápido) [LENAT p. 28]; kusrmai pɵrtrau lammit a-zehou (brinquen a la derecha) [LENAT p. 22]; pɵrtrakun lammomp (brinquemos) [LENAT p. 42]. pɵrtsi [1981] ak. chumbe, seurt gouriz gwiadet gwisket gant ar Gwambiadezed en-dro d'o dargreiz (chumbe) [DIEG p. 25]  HS. (T) puratsi || Hañvalout a ra an termen-mañ bezaañ savet diwar an elfennoù pura (maiz) hag atsi (garenn vaiz en he sav). Krennet eo bet ar stumm e gwambiaeg a ra gant pɵrtsi tra ma ra an totoroeg gant puratsi. Da notiñ emañ e vez graet gant an termen chumbe a orin kechuaek pa gomzer spagnoleg met miret eo bet mat ar ger gwambiaek. # atsi, pura. pɵs [2009] (T) ak. LOUZAW. uchuva, frouezh debradus gwezennoùigoù eus kerentiad ar Solanacea e anv spesad Physalis peruviana (uvilla) [LENAT p. 43] || N'eo ket testeniekaet an termenmañ e gwambiaeg en oberennoù bet korvoet ganeomp. Diwar stumm an termen totoroek-mañ e c'haller adsevel ur stumm gwambiaek *pɵtsɵ. pɵshik [1890] ak. 1. died alkoolek kreñv graet diwar maiz, chicha (chicha) [CAC p. 775, NRPA p. 119, PIDB p. 6, PSLI p. 178]; yell pɵshik chicha kreñv graet diwar maiz e go (chicha fuerte) [FOGU pp. 203, 204]; 2. (T) guarapo (died, alkoolek pe get, tennet diwar chug ar c'horz-sukr); pusrik muchap amkun deomp da evañ guarapo (vamos a tomar guarapo) [LENAT pp. 4, 30] || Ober a ra aozer CAC gant ar stumm puezikt (pɵsik) evel hini PIDB. Alies e laka aozer CAC un t pe un d diezhomm e dibenn ar gerioù gwambiaek. Reiñ a ra PSLI un adstumm totoroek pɵsrik, evel LENAT a skriv pusrik. Marteze eo ur fazi a-berzh LENAT an droidigezh "guarapo" e-lec'h "chicha". [160]

pɵsik ak. pɵshik. pɵsr [1852] ak. heol (sol) [MNG p. 45, CAC p. 778, NRPA p. 122, FOGU.Br p. 45, PIDB p. 6, PSLI p. 64, FACH p. 92, CICO p. 74, LENAT p. 42] 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) *pɵsr atrun (puizarun) deuet eo an heol (llegó el sol) [CAC p. 778, NRPA p. 122]; pɵtr kɵn an heol eo (es el sol) [FOGU.Br pp. 45, 47]; pɵtrpa gant an heol (con el sol) [FOGU.Br p. 47]; pɵtr lataik evel an heol (como el sol) [FOGU.Br p. 47]; pɵtrteh? an heol ? (¿el sol?) [FOGU.Br p. 47]; pɵtr neesan savadenn heol (salida del sol) [FOGU.Br p. 47]; pɵsr mɵsik skeud an heol (sombra del sol) [SVNT]; 2. (gant ar mofem -pe stag outañ) pɵsrpe [ESLG p. 4]; pɵtrpe [FOGU.Br p. 45]; pɵsrpe mentra palasrɵ tsun uhel-mat emañ an heol (el sol está bien arriba) [MOGU75 p. 16]; pɵsrpe parɵ pachik pasran tommañ kalz a ra an heol (el sol está calentado mucho) [LENAT p. 42]; pɵsrpe pinaip pasran mont a ra an heol da guzh (el sol se está ocultando) [LENAT p. 42]  HS. nɵsik || FACH a ra gant pɵsh, FOGU.Br, PSLI ha CICO gant pɵtr, tra ma rae MNG gant puitchr. DOUAY e CAC hag NRPA en deus graet gant puizarun, troet gant sol (heol) traken. Kinnig a reomp lenn pɵsr atrun. PSLI a ro pɵtr evel gwambiaeg ha pɵsr evel totoroeg met diskouez a ra ar mammennoù e kaver pɵtr ha pɵsr e Gwambia o-daou. N'eo ket pɵsr ur stumm totoroek-rik neuze. # pɵsrimpi, pɵsrɵp, pɵsrtsik pɵsrik (T) ak. s.o. pɵshik. pɵsrimpi [1954] ak. dourc'hwez (sudor) [LMWI p. 429] || Ober a ra LMWI gant ar stumm pueshimbi (pɵshimpi) || Termen savet diwar pɵsr (heol) ha pi (dour). pɵsrɵp [&ç_&] v. c'hweziñ (sudar) [DIEG p. 51] || Termen savet diwar pɵsr (heol) ouzhpennet outañ ar merk anv-verb -ɵp. pɵsrtsik [1973] ak. heolig (solecito) [FOGU.Br p. 47] || Termen savet diwar an emfennoù pɵsr (heol) hag al lostger bihanaat -tsik (-ig). pɵtichip [1974] v. diskar (tumbar) [PIDB p. 6]. pɵtɵ [1991] ak. kelc'h [SVNT, EDCA p. 10] # kɵsrɵmpɵtɵ, kuarimpɵtɵ, pɵtɵkal, pɵtɵkatan, pɵtɵkuanɵp, pɵtɵtul, pɵtur. pɵtɵkal [1992] ak. bravig-skouarn (arete, candonga) [PSLI p. 190]  HS. kantunka || Termen savet diwar an elfennoù pɵtɵ (kelc'h) ha kal (nadoz, draen), nemet e teufe diwar kalu (skouarn). pɵtɵkatan [1981] ar. tro-dro (alrededor) [DIEG p. 13]  HS. mentawan || Termen savet diwar pɵtɵ (kelc'h). pɵtɵkuanɵp [1981] v. 1. merat (amasar) [DIEG p. 14]; 2. flastrañ (aplastar) [DIEG p. 14]  HS. aplastap || Termen savet diwar pɵtɵ (kelc'h). pɵtɵtul [1981] ag. ront, krenn e stumm (redondo) [DIEG p. 48, PSLI p. 291] || Termen savet diwar ar ger pɵtɵ (kelc'h). pɵtr ak. s.o. pɵsr. *pɵtsɵ ak. s.o. pɵs. pɵtur [1954] ag.1. kromm (incurvado) [LMWI p. 429]; 2. kamm (torcido) [PIDB p. 6] || Ober a ra LMWI gant ar stumm putur. # pɵtɵ. pu [1890] ak. GOUNEZ. 1. plouz (paja) [CAC p. 778, NRPA p. 121, PIDB p. 6, DIEG p. 43, LENAT p. 43]; pu ya ti plouz (casa de paja, rancho) [PIDB p. 6, PSLI p. 248, LENAT p. 9]; nai yape pu ya kɵn un ti plouz eo ma zi (mi casa es de paja) [LENAT p. 10]; pu yamera patran devet eo bet an tiez plouz (las casas de paja se quemaron) [LENAT p. 28]; pu kah kɵn n'eus ket plouz (no hay paja) [LENAT p. 43]; yapallushmera pupa marin kɵn gant plouz e vez graet al lochoù (los ranchos se hacen de paja) [LENAT p. 28]; 2. Dre ast. LOUZAW. geot (pasto, hierba) [FOGU p. 194, PIDB p. 6, PSLI p. 161]  HS. (T) kau || Termen treuzskrivet puod gant DOUAY e CAC hag NRPA. # pura. puaik [1974] ag. pinvidik (rico) [PIDB p. 6]  HS. anpuaik  ES. wacha. puchikaua ak. s.o. puchikua. puchikua [1974] ak. gwesped (avispa) [PIDB p. 6, DIEG p. 15, LENAT p. 43]; she kana pishkua! sell 'ta, ur wespedenn ! (¡Ve! ¡una avispa!) [LENAT pp. 15, 43]; pishkuamera putian [161]

flemmet on bet gant ar gwesped (las avispas me picarón) [LENAT p. 28]; pishkua turwan penɵ kumukɵi na ziskarit ket an hed-gwesped (no tumben el puro (nido) de avispas) [LENAT p. 43] || Ober a ra LENAT gant an adstumm totoroek pishkua tra ma ra DIEG gant puchikaua (puchigaua). puchip [1992] v. toullañ udb. (gant udb. begek) (punzar) [PSLI p. 346]. pui1 (T) ak. s.o. pɵi. pui2 [1954] ak. 1. rev (helada) [SVNT]; 2. erc'h (nieve) [PSLI p. 217] # puipɵl, srepui. puik [1879] (T) stumm verb a dalvez kement ha "kaout", "bezañ eus udb." (tener) [NPL p. 272, LENAT]; I. 1. (er stumm unan puik, en ul lavarenn gadarnaat, implijet dirak ar verb skoazell kɵp) nape puik kur me am eus (yo tengo) [NPL p. 272]; nampe puik ker ni hon eus (nosotros tenemos) [NPL p. 272]; ñipe puik kɵn te ac'h eus (tú tienes) [NPL p. 272]; kaupe nu tsin puik kɵn lined bras a gaver er menezioù (en la montaña hay ortiga grande) [LENAT p. 15]; nai mɵskai kuari puik kɵn un tog en deus ma zad (mi papá tiene (un) sombrero) [LENAT p. 21]; mishkipe akin puik kɵn merien zo er sukr (el azúcar tiene hormigas) [LENAT p. 29]; nupipe sruk puik yawimpi puik kɵn dluzhed ha mein zo er stêr (el río tiene truchas y piedras) [LENAT p. 33]; kuchi tsal puik kɵn druzoni zo er pemoc'h (el cerdo tiene mateca) [LENAT p. 50]; kɵrɵ puik kur pimant am eus (tengo ají) [LENAT p. 19]; nai trau wau puik kur arakatcha am eus em liorzh (en mi huerta tengo arracacha) [LENAT p. 49]; nu mɵk puik kur un den bras am eus (tengo un hombre grande) [LENAT p. 28]; nape puik kur me am eus (yo tengo) [LENAT p. 32]; pɵn nutsak maitik puik kur teir c'hoar koantik am eus (tengo tres hermanas bonitas) [LENAT p. 41]; nape pa wasr puik kur me am eus daou vochila (tengo dos jigras) [LENAT p. 56]; ani pɵik kur gwad am eus (tengo sangre) [LENAT p. 3]  ES. kah; 2. (er stumm unan puik, en ur goulenn) ñipe puikkekɵh? (gnive poïkéjo?) te ac'h eus? (¿tu tienes?) [NPL p. 272]; man pila puikkekɵh? (man piláh poïkego?) pet bloaz oc'h ? (¿cuántos años tiene Usted?) [NPL p. 273]; II. (er stumm lies puilɵ/puelɵ/poilɵ) ñimpe puilɵ kɵn (nimpe poïligen) c'hwi hoc'h eus (Ustedes tienen) [NPL p. 272]; nɵmpe puilɵ kɵn int (nîmpe poïligin) o deus (ellos tienen) [NPL p. 272]; weramera isimpi pɵilɵ kɵn c'hwen zo gant ar chas (los perros tienen pulgas) [LENAT p. 7]; Ishuk mɵk puɵlɵ muna puɵntrɵkɵh? Ar merc'hed dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están las mujeres que tienen marido?) [LENAT p. 7]; Mɵkelɵ sralɵ puɵlɵ muna puɵntrɵkɵh? Ar baotred o deus gwragez, pelec'h emaint ? (¿Dónde están los hombres que tienen esposa?) [LENAT p. 7] || Kavout a reer ivez an adstumm pɵik treuzskrivet poïk e NPL. Mesket eo bet raganvioù zo gant NPL. Troet eo bet ñipe puik kɵn (gnive poïkin) gant "eñ en deus" e-lec'h "te ac'h eus". LENAT a ra gant ar skrivad poilɨ (poilɵ) pe poɨlɨ (poɵlɵ) evit ar stumm lies. puilɵn ak. pɵlɵm. puipɵl [1991] ak. koulzad ma vez barradoù rev diouzh noz en uheldirioù (época de fuertes heladas nocturnas en las tierras altas) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù pui (erc'h, rev) ha pɵl (koulz-amzer). Ober a ra SVNT g t ar skrivad puypɵl. puitrap ak. s.o. pɵitrap pul [1954] ak. pulmera LOEN. 1. seurt c'hwen noazus-bras o anv spesad Rhyncoprion penetrans a zozv o vioù dindan kroc'hen an dud, dreist-holl en treid (nigua) [FOGU pp. 194, 197, 201, 204, PSLI p. 148]; kan pul ur c'hwenenn (una nigua) [FOGU p. 197]  HS. isimpi; 2. mojojó, anv larvenn meur a spesad c'hwiled zo gwenn he liv, berr ha tevik he stumm (mojojó, mujujuy) [ORCO p. 625, LENAT p. 43]; pulmera yewan mentishan breinañ a ra ar mojojoed an avaloù-douar (los mojojos dañan la papa) [LENAT pp. 11, 28]; pul mantika tapik kɵn mat eo an druzoni mojojó (la manteca de mojojó es buena [LENAT p. 43]; pul ɵskɵ pusruk tapik kɵmɵn ar mojojó penn-melen n'eo ket mat da zebriñ (el mojojó cabeciamarillo no es bueno) [LENAT p. 43]; nape trau pul wetɵtraik kɵn kavet em eus [162]

mojojó el liorzh (encontré mojojó en la huerta) [ORCO p. 625]. pulichu ak. s.o. pullichu. pulik ag. s.o. pulɵ. pulkɵtsɵ [1985] ak. LOEN. kui, doare razh-doñv, bronneg krigner e anv spesad Cavia porcellus, e-tro 35 cm hed dezhañ a saver evit e zebriñ (cuy) [ESLG p. 5, TIPR p. 614, LENAT p. 44]; Mariu pulkɵtsɵn asik kɵn gwelet eo bet ar c'hui gant Mario/gwel kui zo bet gant Mario (Mario vio a los cuyes) [TIPR p. 614]; pulkus kara kɵrɵpa makun debromp kig razh-doñv grilhet gant pimant (comamos cuy asado con ají) [LENAT p. 26]; pulkus ishil man geot nudillo a zebr ar razhed-doñv (el cuy come nudillo) [LENAT p. 26]; pulkuspe pantsik ashan gwelet ez eus bet eneoù gant ar razh-doñv (el cuy vio ánimas) [LENAT p. 37]; pulkuspe parɵ maik kɵtan blazet-mat eo ar c'hig kui (el cuy es muy sabroso) [LENAT p. 44]; nampe pulkus mapelɵ ker kui a zebromp-ni (nosotros comemos cuy) [LENAT p. 44]; nai pulkus tsalik kɵn lart eo ma c'hui (mi cuy es gordo) [LENAT p. 44]; nai pulkus tsap kuaik kɵn marv eo ma c'huied (se murieron mis curies) [LENAT p. 44] || Gant an adstumm totoroek pulkus e ra LENAT. pulkus ak. s.o. pulkɵtsɵ. pulkuts ak. s.o. pulkɵtsɵ. pulɵ [1954] ag. I. stn. (er stumm pulɵ, implijet dirak un ak.) gwenn (blanco) [PSLI p. 221]  ES. yalɵ; pulɵ patakalu koumoul gwenn (nube blanca) [SVNT]; pulɵ wañi atrupik koumoul gwenn o tont, oc'h en em stummañ (nube blanca que está llegando, formándose) [SVNT]; II. doar. A. 1. (er stumm deveret unan pulik, dirak ur verb) gwenn (blanco) [LMWI p. 429, PIDB p. 6, PSLI p. 220, LENAT p. 44]; 2. (db. an dud, enebet ouzh an Indianed) hiron, gwenn [LENAT p. 44]; B. 1. (er stumm deveret pulɵtik dirak ar verb kɵp pe puik heuliet gant kɵp) gwenn (blanco) [LENAT p. 44]; wakra pulitik kɵn gwenn eo ar vuoc'h (la vaca es blanca) [LENAT p. 44]; lusrɵmpe pulɵtik kɵn gwenn eo ar goulm (la paloma es blanca) [LENAT p. 24]; 2. (er stumm deveret pulɵtik, war-lerc'h ar verb displeget) gwenn (blanco); 3. (en e stumm lies pulɵelɵ) gwenn (color blanco, en plural) || Ober a ra LMWI gant ar stumm pullik ha LENAT a ra a-bep-eil gant pulitik pe pulɵtik. PSLI a fazi o tiforc'hañ ur stumm gwambiaek pulɵ diouzh unan totoroek pulik. Un diforc'h implij yezhadurel zo etre ar stummoù-se, n'eo ket unan rannyezhel. # pulɵpikɵnak, pulɵte, pulɵtrik, pulɵtsi, pulɵtsik, urepulik. pulɵpikɵnak [1991] ak. 1. LOEN. c'hwibu-luc'h, seurt c'hwil lugernus gwenn hag arruz (candelilla, luciérnaga blanca y rojiza) [SVNT]; 2. Dre skeud. (er c'hredennoù pobl) personeladur ene un den marv, n'eo ket un droukspered evel ma c'hall bezañ ar papɵnak (personificación del alma de un difunto, no es un espirítu maligno como sí lo es el papɵnak) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù pulɵpik (tra gwenn) ha nak (tan). Krediñ a ra da Wambiaiz e tegas ar c'hwibu-luc'h kleñvedoù d'o heul. Ar pulɵpikɵnak eo loen ar marv. s.i.o. papɵnak. pulɵte [2009] adv.; nai kek pulɵte larap wan selloù du (gwenn) a ra ma gwaz din (mi marido me mira ojiblanco = mi marido me mira bravo) [LENAT p. 17] pulɵtrik [1973] ak. spagnoleg/yezh ar re wenn (español, idioma de los blancos) [FOGU.Br p. 42, ESLG p. 3]  HS. nutrik wam  ES. namtrik || Termen savet diwar pulɵ (gwenn) ha trik (yezh, genoù). pulɵtsi [1974] ak. LOUZAW. seurt troellwezenn a implijer evit tennañ sifelenn pe gerdin diouti (bejuco) [PIDB p. 6, EDCA p. 22] || Termen savet diwar pulɵ (gwenn) ha tsi (troellenn, kordenn) pulɵtsik [1973] ag. gwennik (blanquito) [FOGU.Br p. 42, ESLG p. 3] || Troet evel "gwenn-tre" (muy blanco) e FOGU.Br, dre fazi moarvat. pulumisrɵp [1981] v. tostaat (acercar) [DIEG p. 11]  HS. pulupup || Ennañ an elfenn misrɵp (c'hoarvezout, dont da vezañ). pulupup [1981] v. tostaat (acercar) [DIEG p. 11]  HS. pulumisrɵp || Ennañ an elfenn pup [163]

(c'hoarvezout, dont da vezañ) # pulumisrɵp, pulutɵ. pulutɵ [1992] adv. tost (cerca) [PSLI p. 325]  ES. yapsrɵ. pullau [1974] ak. LOUZAW. seurt plant n'eus ket bet gallet resisaat he spesad, marteze Tanacetum balsamita (santamaría) [PIDB p. 6]. pullichu [1994] ak. pullichumera LOEN. labous-yar (pollo) [TIPR p. 607, LENAT p. 44]; pullichu man pura petap ro da zebriñ d'ar yar (déle de comer al pollo) [LENAT P. 26]; pullichumera purawan map pentran emañ ar yer o tebriñ maiz (los pollos están comiendo maiz) [TIPR p. 607] || Moarvat un amprestadenn diwar ar spagnoleg pollito (stumm bihanaat pollo); ne oa ket a yer en Amerika a-raok an aloubadeg. Ober a ra LENAT gant an adstumm pulichu. pullim ak. s.o. pullin. pullin [1974] ak. I. MEZEG. 1. grip (gripa, peste) [PIDB p. 6]; 2. pullin misrɵp siferniñ (acatarrarse) [DIEG p. 11]. II. LOUZAW. pullim kaltrul mouar Kastilha, seurt mouar eus an Andoù, brasoc'h eget ar mouar boutin, e anv spesad Rubus glaucus (mora de Castilla) [PIDB p. 6] || Gant an adstumm pullim e ra PIDB. pumpui [1890] ak. 1 bleud (harina) [CAC p. 776, NRPA p. 120]; pumpui patsan ne chom ket bleud ken (se acabó la harina) [LENAT pp. 39, 44], pumpuiwan srutrai yur emaon o vont da zegas bleud (voy a traer la harina) [LENAT p. 44]; 2. Ent-strizh (T) bleud youka (harina de yuca) [PSLI p. 164]  HS. mullunku || Gant ar skrivad pumbuit e ra DOUAY e CAC hag e NRPA. Boas eo DOUAY da ouzhpennañ hep abeg al lizherennoù t, d pe dt e dibenn ar gerioù. Ret eo lenn pumbui neuze hag a glot gant distagadur ar ger goude blotadur ar gensonenn greiz. punik [2009] (T) ak. s.o. pɵñik. punɵ adv. s.o. pɵnɵ. punshi [1992] ak. LOEN. termit (comején, hormiga blanca) [PSLI p. 145]. punu adv. s.o. pɵnɵ. puɵn ger niv. s.o. pɵn. pup [1974] v 1. degouezhout, en em gavout (llegar) [PIDB p. 6]; yau pur degouezhet on er gêr (llegué a la casa) [LENAT p. 9]; lɵlmera pun en em gavet eo ar c'hwiled (llegarón los cucarrones) [LENAT p. 23]; misak pun degouezhet eo an dud/tud en em gav (llegó gente/la gente llega) [TIPR p. 606]; nai mɵskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; tutuk kumarɵwatan, sre puntrapik kanet ez eus bet gant ar raned, glav a raio (cantó la rana, va a llover) [LENAT p. 48]; nɵ puntrun dont a raio-hi (ella llegara) [TIPR p. 206]; Alparu puin kɵn degouezhet eo Alvaro (Alvaro ha llegado/hubo llegada de Alvaro) [TIPR p. 614]; Juan puin kɵpen wepia ampan pa oa degouezhet Yann, aet int er-maez (cuando Juan había llegado ellos salierón) [ESLG p. 12]; inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; pumɵtah? (pumoytá?) n'eo ket en em gavet ? (¿no llegó?) [FOGU.Br p. 53]; atruppe puntrap attrik deus da welet ac'hanomp pa zeui en-dro (vengas a visitarnos cuando vuelva) [ORCO p. 631]; marik kualɵm pupikpe Juan kuik kɵn Yann eo a oa degouezhet dec'h (era Juan el que llegó ayer) [ORCO p. 631]; mira lɵtsɵ unɵ pupikpe nai sobrina kɵn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631]; trantrap pupene peptrap ma teuont davitañ, prestañ a rin anezhañ (si vienen por él lo presto) [ORCO p. 633]; 2. c'hoarvezout (ocurrir, producirse); sre mur putan glav puilh a ra (está lloviendo mucho) [TIPR p. 615]; sre pumuatɵ nampe kɵtsɵmera nikappa amtruik kɵn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù a-raok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632]; 3. bezañ en ul lec'h bnk (estar en algun sitio); Puntrɵkeh? Aze emaint ? (¿Están?) [LENAT [164]

p. 45]; tulyupe pɵn wakra puntran/putran teir buoc'h zo er park (en el potrero hay tres vacas) [LENAT p. 41]; puntran en o sav emaint (están parados) [LENAT p. 44]; nɵmpe pailap puntran emaint-i o tañsal (ellos están bailando) [LENAT p. 45]; illimerape tusryu putran er wezenn emañ al laboused (los pájaros están en el árbol) [MOGU75 p. 16]; pɵlɵmpe yauyu putran er c'hig emañ ar c'hontron (los gusanos están en la carne) [MOGU75 p. 16]; pɵlɵmpe yauyu putran er c'hig emañ ar c'hontron (los gusanos están en la carne) [MOGU75 p. 16]; kuaik umerape shauyu putran emañ ar bleunioù gweñvet e-mesk al lastez (las flores muertas están en la basura) [MOGU75 p. 16]; Albapa Hortensiapa yaun parɵp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]; Juan weshen kaullima pua pasrain kɵppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; 4. dont da vezañ (volverse) mɵskai namik pun en em gavet eo tad fuloret (papa llegó bravo) [LENAT p. 31]; namik puntran fuloret int (están bravos) [LENAT p. 45]  HS. misrap; 5. lakaat, staliañ, fichañ (colocar); tsikal marai nintak puntramik savit ar regezer evit lakaat ar pladoù (hagan la barbacoa para colocar los platos) [LENAT p. 45]. # mekampup, pulupup, srepup. pupila [1992] ak. DOUAR. savanenn, pradenn c'heotek (pajonal, savana) [PSLI p. 150] || Termen ennañ an elfenn pu (plouz). s.i.o. (T) kauloma. pur [1974] ag. sec'h (seco) [PIDB p. 6, DIEG p. 50, PSLI p. 292]  HS. mul # purtsik. pura [1852] ak. 1. maiz (maíz) [MNG p. 43, CAC p. 777, NRPA p. 121, FOGU p. 199, PIDB p. 6, ESLG p. 18, PSLI p. 162, SVNT, TIPR p. 607, LLTO p. 97, LENAT p. 45]; pura kalus (puragalus) koc'henn vaiz (cáscara de maíz) [PIDB p. 6]; pura tra maizeg (sementera de maíz) [PSLI p. 243]; pura tsulak soubenn vaiz (sopa de maíz) [PIDB p. 6]; pura tsulak makun debromp soubenn vaiz (comamos mazamorra/sopa de maíz) [LENAT p. 45]; atwallmera pura man ar yer a zebr maíz (las gallinas comen maíz) [LENAT p. 5]; pura ɵskɵtik kɵn melen eo ar maíz (el maíz es amarillo) [LENAT p. 8]; pura yellyu silɵ pusr/yell purayu silɵ pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT pp. 13, 47]; pura mantrap debret e vo maiz (vamos a comer maíz) [LENAT p. 45]; pullichumera purawan map pentran emañ ar yer o tebriñ maiz (los pollos están comiendo maiz) [TIPR p. 607]; pura wantrap deomp da hadañ maiz (a sembrar maíz) [LENAT p. 45]; pura wakun hadomp maiz (sembremos maíz) [LENAT p. 45]; kushi purawan patsinan echuet en deus ar biringo gant ar maiz (el biringo acabó con el maíz) [LENAT p. 22]; pura lalchap amkun deomp da eostiñ ar maiz (vamos a cosechar el maíz) [LENAT p. 45]; pura srutra intrɵ kichap kerzh ha degas ar maiz da vezañ malet (vaya traiga el maíz para moler) [LENAT p. 45]; pullichu man pura petap ro da zebriñ d'ar yar (déle de comer al pollo) [LENAT P. 26]; 2. pura tsutsik korz maiz (caña de maíz) [CAC p. 775, NRPA p. 119, LENAT p. 51]; pura tsutsikwan srɵtrai! troc'hit ar c'horz maiz ! (¡Corten la caña de maíz!) [LENAT p. 45]; 3. Trl. skeud. pura yan echu eo an traoù, tremenet eo (ya pasó) [LENAT p. 45] || Ober a ra MNG gant ar stumm bura ha CAC gant ar stumm pourat gant un t dibenn diabeg evel alies gant DOUAY. Ober a ra Léon DOUAY e CAC gant ar skrivad puranzuzit evit pura tsutsik gant t dibenn e-lec'h k, evel alies gantañ ivez. Termen savet diwar ar wrizienn pu (plouz, geot) moarvat. # ankalpura, kitsɵpura, purampi(l), puratsi, puratsik. s.i.o. atsi, pil. purampi [1954] ak. penn maiz (mazorca) [FOGU p. 200] || Evit purampil moarvat, s.o. ar ger pil. purap [2009] v. (implijet dirak ar verb ip) verb a bouez war udb. zo tremenet, echu; punɵ pantsɵk pura yan tremenet eo an ene (pasó el ánima) [LENAT p. 38]; wakra tuna pura yan kutsitsan bet eo ar vuoc'h o pourmen dre an duchenn (se pasó la vaca por la loma) [LENAT p. 54]; pura yan echu eo an traoù, tremenet eo (ya pasó) [LENAT p. 45]; puratsi [2009] (T) ak. chumbe, seurt gouriz gwiadet gwisket gant ar Gwambiadezed en-dro d'o dargreiz (chumbe) [LENAT p. 45]  HS. pɵrtsi; puratsi srakun gwiadomp chumbe (tejamos el chumbe) [LENAT p. 45] || Hañvalout a ra an termen-mañ bezaañ savet diwar an elfennoù [165]

pura (maiz) hag atsi (garenn vaiz en he sav). Krennet eo bet ar stumm e gwambiaeg a ra gant pɵrtsi. Da notiñ emañ e vez graet gant an termen chumbe a orin kechuaek pa gomzer spagnoleg met miret eo bet mat ar ger gwambiaek. puratsik [1985] ak. maiz bihan (maicito) [ESLG p. 18] || Termen savet diwar an elfenn pura (maiz) ouzhpennet outañ ar morfem bihanaat -tsik (-ig). puris [1974] ag. a-led (horizontal) [PIDB p. 6]. purɵp v. s.o. pɵrɵp. purɵsreik [1991] ak. (eer c'hredennoù pobl) anv ar poncho graet gant koumoul gwisket gant an avel Tumpe. Pa lakae Tumpe e b-purɵsreik da fiñval e teue an avel (según las creencias guambianas, ruana hecha de nube vestida por el viento Tumpe; cuando la mueve sopla el viento) [SVNT, SREK p. 28]. purtsik [1974] ag. sec'hik (sequito) [PIDB p. 6]. || Diwar pur (sec'h) ha -tsik stumm bihanaat.Ober a ra PIDB gant ar stumm purtchik. purukup [2009] v. skoazellañ (ayudar); purukutru! sikour din ! (¡Ayúdame!) [LENAT p. 46]; amɵ, purukutru! deus, sikour din ! (¡Vení, ayúdame!) [LENAT p. 46]. *purus[a/u]p [2009] v. astenn, degas udb. da ub. (pasar); purustru degas din, ro din (paseme) [LENAT p. 46]; trewan purustru deus amañ din an holen (paseme la sal) [LENAT p. 46]; killuwan purustru deus amañ din al loa (paseme la cuchara) [LENAT p. 46]. puship [1974] v. terriñ, faoutañ (quebrar, partir, hender) [PIDB p. 6, PSLI p. 345]  HS. kɵlsrɵp. pushɵp v. s.o. pusrɵp. pushu ak. s.o. pusruk. pushukisik ak. s.o. pusrukisik. pusik s.o. mushɵk pusik. puso ak. s.o. poso. pusrik (T) ak. s.o. pɵshik. *pusrkɵp [2009] (T) v. kas (llevar); wasrwan ye pusrkutrur kaset em eus dit ar sac'had avaloù-douar (te mandé la jigra con papas) [LENAT p. 11] || Termen savet diwar an elfennoù pusrɵp (teuler) ha kɵp (bezañ) ? pusrɵp [1974] v. teuler, lakaat (echar) [DIEG p. 28]; Martape tirigun kustalyu pusran lakaet eo bet an ed er sac'h gant Marta (Marta pusó el trigo en el costal) [MOGU75 p. 5]; pachik tusr ishik pusr laka un nebeud delioù meurta (¡échele hojas de arrayán!) [LENAT p. 36]; tre pusrɵp sallañ (echar sal) [PIDB p. 8]; yell purayu silɵ pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 47]  HS. ushɵp/usrɵp, piusrɵp || Ober a ra PIDB gant an adstumm pushɵp ha DIEG a ro ar stumm ushɵp evit teuler ivez. Seblantout a ra an termen-mañ bezañ savet diwar ar wrizienn pi (dour) hag usrɵp/ushɵp testeniekaet odaou evit treiñ teuler, skuilhañ, stlepel. s.i.o. piusrɵp, pusrukɵp. pusruk, pushu [1879] ak. KORF. 1. blev penn (cabello, pelo) [FOGU p. 197, LMWI pp. 428, 429, PIDB p. 6, PSLI p. 10]; pusru parɵp v. lakaat troc'hañ e vlev (peluquearse) [PIDB p. 6], (ger evit ger blev troc'hañ); yalɵ pusru blev du (pelo negro) [FOGU p. 200]; yap pusruk blev hir (pelo largo) [PSLI p. 230]  HS. (T) pusrukisik 2. (T) KORF. penn (cabeza) [NPL p. 269, CAL p. 775, NRPA p. 119, PSLI p. 8, ATYAD pp. 205, 209, 211, LENAT p. 46]; pushu [NPL p. 269]; pusruk wentɵ kilpenn (nuca) [ATYAD pp. 206, 212]; lusrɵ yawi pusruk kɵtrɵ ketrapik magañ a ra ar c'hig-koulm an empenn (la carne de paloma alimenta el cerebro) [LENAT p. 11]; kɵsrɵ pusruk & kɵsrɵk pusrik kozhiad (ancianito, canoso) [SVNT, LENAT p. 20]; nai mish nu pusruk kɵn ur penn bras en deus ma c'hazh (mi gato es cabezón) [LENAT p. 29]; pul ɵskɵ pusruk tapik kɵmɵn ar mojojó penn-melen n'eo ket mat da zebriñ (el mojojó cabeciamarillo no es bueno) [LENAT p. 43]; pusruk parɵ kitrɵkitan poan benn am eus, kalz (tengo mucho dolor de cabeza) [LENAT p. 46]; nai mɵskai pusrukwan itsɵain kɵn skoet en doa ma zad e benn (mi papá se golpeó la cabeza) [LENAT p. 46] || Evezh. : daveennoù NPL (pushu = penn), CAC (pusro = penn) ATYAD ha LENAT (pusruk = penn) zo evit yezh Totoró. Reiñ a ra ar pep brasañ eus [166]

an oberourien all an dalvoudegezh "blev" da pusruk. Ur ger all zo evit "penn" : tur. ATYAD a c'houlaka eo savet pusruk diwar an elfenn sruk (maen, vi), ar pezh a glotfe gant "klopenn" (ur stumm rontik ha kalet). Unan eus ar gerioù arouez disheñvel etre namtrik Silvia hag hini Totoró eo ar ger-mañ. SVNT a ra gant sr stumm pusrik ivez. An elfenn pu e pusruk a c'hall marteze bezañ evit pu, "geot, plouz". Pusruk a dalvezfe neuze "blev ar c'hlopenn". Gallout a rafemp tostaat an hevelebiezh ster pu "geot/blev" ouzh an hini a gaver e kembraeg ha brezhoneg. An termen gwallt (blev e kembraeg) a adkaver dindan ar stumm geot e brezhoneg. N'eo ket dianav an termen tur d'an totoroeg koulskoude. E adkavout a reer er ger masrtur (bruched) diwar masr (kalon) ha tur (penn) hag er ger istur (tal). # pusrukisik. pusrukisik [1890] (T) ak. KORF. blev penn (pelo) [CAC p. 777, NRPA p. 121, PSLI p. 10, ATYAD pp. 203, 209]  HS. pusruk || Ober a ra DOUAY e CAC hag NRPA gant ar skrivad pushu guizik (pushuk isik). ATYAD a ra gant arstumm emdroet pisrikisik. Termen savet diwar pusruk (penn) hag isik (blev-korf). *putiap [2009] v. 1. pikañ (picar, espinar); kalnikapik putian piket on bet gant an heureuchin (el erizo me espinó) [LENAT p. 13]; 2. flemmañ (picar); pishkuamera putian flemmet on bet gant ar gwesped (las avispas me picarón) [LENAT p. 28]  HS. tsatiap. putserap ag. GOUNEZ. (db. an douar) blot-mat (bien floja) [SVNT]. putun [1974] ak. nozelenn (botón); putun trap toull-bouton (ojal) [PIDB p. 6] || Putun diwar ar spagnoleg botón. putur ag. s.o. pɵtur.

R E deroù ur ger, en termenoù amprestet hepken. -r morfem a verk ar c'homzer pe ar gomzerien e displegadur ar verboù. Enebet eo ouzh ar morfem n a verk an ankomzer(ien). aprilwei kallai kur e miz Ebrel e oan bet ganet (nací en abril) [MOGU75 p. 4]; wepintrap isur o soñjal mont kuit emaon (pienso salirme) [TIPR p. 608]; Yastaumai amper bet omp e Silvia (fuimos a Silvia) [ORCO p. 624]. radiu [1985] ak. skingomz (radio) [ESLG p. 4]  HS. wantrapik || Termen amprestet digant ar spagnoleg. Da notiñ zo e hañval an totoroeg ober ingal gant an termen wantrapik. raiu [1954] ak. luc'hedenn (rayo) [FOGU p. 199]  HS. palaik || Amprestadenn spagnolek dic'hortoz. Palaik eo an termen boas evit al luc'hed. red [1992] ak. roued (red) || Amprest spagnolek. remesa [2009] ak. distaol (remesa); remesan utɵ tsɵstɵ mantrap degemerit un distaol evit ma c'hallot debriñ-holl (reciban remesa para comer todos) [LENAT p. 26]. repullu [1975] ak. kaol (repollo); repullupe platuyu wan emañ ar c'haol er plad (el repollo está en el plato) [MOGU75 p. 16];  HS. kulis, repullu, takal || Amprestadenn spagnolek. Ne oa ket a gaol en Amerika a-raok an aloubadeg. Koulskoude, e-kichen an amprestoù spagnolek boas kulis (diwar coles) ha repullu (diwar repollo) e kaver un termen all e gwambiaeg, mɵn. Evit ur blantenn all e oa gwechall moarvat. riñomera [1954] ak. lies KORF. lounezhi (riñones) [FOGU p. 199] || Amprest digant ar spagnoleg riñon staget outañ merk al liester -mera.

S saiu [1890] (T) ak. poncho (ruana) [LENAT p. 46]; *saiu... (zeyochk) [CAC p. 778], (zeyochka) [NRPA p. 121]; yalɵ saiu poncho du (ruana negra) [LENAT p. 46]; nai mɵskai saiu yalɵtik puik kɵn ur poncho du en deus ma zad (mi papá tiene una ruana negra [LENAT pp. 9, 31]; [167]

nai saiupe usha kɵn gant gloan deñved eo graet ma foncho (mi ruana es de ovejo) [LENAT p. 46]; usrɵ saiun peptru prest din ar poncho gris (préstame la ruana gris [LENAT p. 46]; usri, saiuwan peptru mamm, prest din ar poncho (mamá, préstame la ruana) [LENAT p. 53]  HS. turi. || Tres ur ger amprestet zo war saiu. Amsklaer e chom an termen zeyochk/zeyochka roet gant DOUAY ha troet gant ruana (poncho). Diskouezet hon eus eo totoroek roll gerioù DOUAY. Kinnig a reer gwelet ar ger saiu e lodenn gentañ ar ger zeyo-. samye [1973] ak. LOUZAW. avaloù-douar (papitas) [FOGU.Br p. 47] || Termen ennañ ar ger ye (avaldouar). Amsklaer eo an elfenn sam. N'eo ket testeniekaet an termen-mañ er-maez eus FOGU.br. sankuchaik [1974] ag. poazhet en dour sall (sancochado); ye sankuchaik avaloù-douar poazhet en dour sall (papas sancochadas) [PIDB p. 2]. sapatus [1975] ak. sapatusmera botez (zapato) [MOGU75 p. 2, ESLG p. 14]; sapatusmera botoù (zapatos) || Termen amprestet digant ar spagnoleg en e stumm lies zapatos. Da sevel al liester e gwambiaeg ec'h ouzhpenner ouzh an termen-mañ al lostger lies -mera, ent-reizh. sapu [1992] (T) ak. LOEN. touseg (sapo)  HS. urututuk || Amprest totoroek digant ar spagnoleg. sayu ak. s.o. saiu. sekretana [1992] (T) ak. sifoc'hell (cerbatana, bodoquera) [PSLI p. 96]  HS. il, wintsik || Amprest, abred moarvat, digant ar spagnoleg cerbatana. sekuaik ag. s.o. sɵkuaik. sepultura [1954] ak. bez (sepultura, tumba) [FOGU p. 206] || Amprestadenn diwar ar spagnoleg sepultura. sepulla [2009] ak. ognon (cebolla) sepulla kualchap amkun deomp da labourat an ognon (vamos a trabajar la cebolla) [LENAT p. 4]  HS. itrɵmɵn || Amprest diwar ar spagnoleg cebolla. Ne oa ket a ognon en Amerika kent an aloubadeg spagnol. sha ak. s.o. srai. shau1 [1973] ak. 1. lastez (basura) [FOGU.Br pp. 42, PIDB p. 7, MOGU75 p. 16, ESLG p. 6]; kuaik umerape shauyu putran emañ ar bleunioù gweñvet e-mesk al lastez (las flores muertas están en la basura) [MOGU75 p. 16]; 2. dilerc'h (ripio) [FOGU.Br p. 47]; 3. atred, dilerc'hioù strouezh diframmet gant kas an dour (restos de vegetación) [SORR p. 3, DVNT, EDCA p. 14] || Evit Gwambiaiz eo ar shau, anezho dilerc'hioù douar kaset da draoñ ar menezioù gant kas an dour, evel gloazioù en natur eo ganet ar vuhez diwarno. Diwar ar shau eo ganet ar Pishau, an dud kentañ (pi = dour, shau = lastez). Hevelebekaet eo ar shau ouzh gwad ar merc'hed a red er-maez eus o c'horf pa wilioudont. Un darempred strizh zo neuze etre al lastez, ar pezh zo lous, hag ar vuhez # Pishau. shau2 [1973] ag. (db. ar blev) pladet, chifet (chafado) [FOGU.Br p. 48]; tur shau blev pladet/chifet (pelo chafado) [FOGU.Br p. 48]. shente [2009] (T) adv. neuze (entonces); shente yamai yur neuze ez an d'ar gêr (entonces me voy para la casa) [LENAT p. 25]  HS. inchen # inchen, inchene, inchentɵ shinka [1991] ak. GOUNEZ. avaloù-douar "gevell" a stumm ur seurt kef a gresk diouto meur a vrankad avaloù-douar (papas que son como mellizas y forman una especie de tronco del que salen varias ramas con papas) [SVNT]  HS. ellushi. shɵl [1992] ag. moan (delgado) [PSLI p. 327]  HS. kalar, ES. tsal || Ober a ra PSLI gant an adstumm shɵll. shɵll ag. s.o. shɵl. shull [2008] ak. paotr war an oad (persona mayor hombre) [EAFAM p. 12]  HS. kɵllimisak || Moarvat un emdroadur eus shur miret e totoroeg # mamashulla, mashura, tashur, tatashull shulla ak. plac'h war an oad (persona mayor mujer) [EAFAM pp. 12, 37] || Moarvat un emdroadur eus shura miret mat e totoroeg. Menegiñ a ra EAFAM ar stumm shura e gwambiaeg ivez ekichen shula kalz implijetoc'h hiziv. # shull. [168]

shur [2008]T) ak. s.o. shull. shura (T) ak. s.o. shull. shush [1992] ag. LOEN. shush tsim logod (ratón) [PSLI p. 120] || Diwar un elfenn shush (yaouank ?) ha tsim (logod, razh). s.i.o. shushe. shushe [1954] ag.; ishuk shushe plac'h yaouank (mujer joven) [LMWI p. 429] || N'eo ket testeniekaet an termen-mañ pelloc'h eget meneg LMWI. s.o. shush. shuk ak. s.o. sruk. shut ak. s.o. ishuk. shuntara [2009] ak. shuntaramera LOEN. karv-raden, skrilh, amprevan ortopter boutin-kenañ eus kerentiadoù an Acrididaeed hag ar Grillidaeed (chapulete, saltamonte) [LENAT p. 47]; shuntaramera petik pɵrtran fonnus e lamm ar skrilhed (los chapuletes saltan rápido) [LENAT p. 28]; shuntarawan metrai tapit ar c'hirvi-raden (cojen los chapuletes) [LENAT p. 47]. sicham ak. s.o. sɵcham. si [2009] adv. pouezañ avat (sí); (impl. gant mɵimpe) mɵimpe si makɵtan bremañ 'vat em eus c'hoant debriñ (ahora sí quiero comer) [LENAT p. 30]; mɵimpe si isukukun bremañ 'vat en em soñjomp (ahora sí pensamos) [LENAT p. 30] || Un dreuzplakadenn sonnet diwar ar spagnoleg ahora sí eo an droienn mɵimpe si, gant amprest an adverb sí (ya). sielosrɵ [1992] (T) ak. oabl (cielo) [PSLI p. 61]  HS. palasrɵ || Termen savet diwar ar spagnoleg cielo (oabl) ouzhpennet outañ an elfenn lec'hiañ srɵ. Sierpi [1991] anv divoutin. (er c'hredennoù pobl) boud drastus a ziskenn eus ar menezioù pa vez melloù disac'hadegoù douar. Kredet e veze e tiskenne ar Sierpi dre ar stêrioù bep 100 vloaz gant ar glaveier bras ha kresk an doureier. Ur wech en em gavet e traoñ ar menez ec'h adpigne betek an eien dre ur stêr all hag e chome enno da greskiñ en-dro e-pad kant vloaz all; sellet e vez ouzh ar Sierpi evel ouzh ar marɵpik, ar ganer, krouer mab-den a-hed e vonedoneoù (ser que aparaece cada cien años, desciende por un río arrastrando todo a su paso y, al llegar a la confluencia con otro río, se devuelve por éste hasta alcanzar sus más altas cabeceras. Allí dura creciendo durante otros cien años, para descender de Nuevo; La Sierpi es considerada por muchos como el maropik, el engendrador, creador de la humanidad a lo largo de sus recorridos) [SVNT, MWWK p. 29] || Termen ennañ an elfenn pi (dour). siertun [1981] adv. sur, ervat, kadarn (cierto, seguro); siertun trenchip diogeliñ, kadarnaat (afirmar) [DIEG p. 12]. siete [1879] ger niv. seizh (siete) [NPL p. 268, MOGU75 p. 4]  HS. kental, tratrɵpa || Amprestadenn spagnolek. # lassiete sil ak. s.o. tsɵl. silɵ [2009] ak. skubellenn (escoba) [LENAT p. 47]; pura yellyu silɵ pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 13]; yell purayu silɵ pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 47]. sill ak. s.o. tsɵl. site; s.o. tsɵl. sobrina [1994] ak. nizez (sobrina) [ORCO p. 631]; mira lɵtsɵ unɵ pupikpe nai sobrina kɵn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631] || Amprestadenn spagnolek splann; daoust ha ne veze ket anvet an darempred kerentiezh-mañ gant Gwambiaiz a-raok an aloubadeg ? s.i.o. ijado hag ijada. sɵcham [1954] ak. gouriz pe dargreiz (cintura) [FOGU pp. 194, 199, 201] || Gant an adstumm sitšam (sicham) e ra FOGU # Sɵchipantsik. Sɵchipantsik [1991] ak. (er c'hredennoù pobl) Anv un droukspered, anv koumoul uhel, dezho stumm ur gouriz o klozan, a dremen eus an eil aradennad menezioù d'eben (nombre de un espíritu maligno, nube alta que pasa de una cordillera a otra, tiene forma de cintura que encierra) [SVNT] # Termen ennañ an elfennoù sɵcham (gouriz) ha pantsik (droukspered). 1 sɵik [1974] ak. glebor (humedad) [PIDB p. 7] # sɵkuaik. [169]

sɵik2 [1973] ag. leizh, gleb (húmedo) [FOGU.Br p. 47, ESLG pp. 3, 6]; mɵsr sɵik kɵn leizh eo al lost (la cola está húmeda) [FOGU.Br p. 47]  HS. sɵkuaik. sɵkuaik [1975] ag. gleb [MOGU75 p. 17]; kamisa sɵkuaik tsik palasrɵ kɵla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p. 17] || Amprestadenn spagnolek. Ober a ra MOGU75 gant ar stumm sekuaik. #  HS. sɵik. s.i.o. srekuap. sɵl [1974] ak. gwirionez (verdad) [PIDB p. 7]. sɵrintul [1974] ak. bered (cementerio) [PIDB p. 7] || diwar un elfenn sɵri(n) ha tul (liorzh, tachenn zouar). *sɵrɵp [1994] v. laerezh (robar) [ORCO p. 627]; kaulline Peru sɵrin kɵn chip kɵn lavaret a reer eo bet laeret ar marc'h gant Pêr (dicen que Pedro se robó el caballo) [ORCO p. 627]  HS. nilap. sɵtɵparik [1991] ak. GOUNEZ. anv roet d'an irvi treuz a saver pa vez pouez traoñ bras (nombre dado a los surcos atravesados que se hacen en caso de pendiente fuerte) [SVNT] || Termen ennañ an elfenn parik (troc'h). srai [1954] ak. gwreg (esposa) [LMWI p. 429, PIDB p. 7, PSLI p. 43]  HS. (T) sralɵ;  ES. mɵk || Ober a ra LMWI gant ar stumm sha n'eo ket testeniekaet e lec'h all. Evit doare eo srai ur stumm krennet eus ar ger sralɵ miret e totoroeg. sralɵ [1992] (T) ak. gwreg (esposa) [PSLI p. 43]  HS. srai; Mɵkelɵ sralɵ puɵlɵ muna puɵntrɵkɵh? Ar baotred dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están los hombres que tienen esposa?) [LENAT p. 7]; nai sralɵ pailap pasran emañ ma gwreg o tañsal (mi esposa está bailando) [LENAT p. 36]. sran [1954] ak. LOUZAW. Anv a roer da meur a blantenn a reer fisel gant o gwiennoù pe a implijer en industriezh ar gwiadiñ (cabuya), ent ispisial Agave americana ha Furcraea cabuya [FOGU pp. 194, 199, 201, PIDB p. 7]; sran ishik delienn "fique" (hoja de fique) [PIDB p. 7] || Ober a ra FOGU gant ar skrivad šan (shan). srap [2009] v. gwiadiñ (tejer); puratsi srakun gwiadomp chumbe (tejamos el chumbe) [LENAT p. 45]; nai mashura wasr srapik gwiadiñ ur sac'h a ra ma mamm-gozh (mi abuela teje jigra) [LENAT p. 27]; Juana wasr srapik kɵn gwiadiñ ur sac'h a ra Chann (Juana teje jigra) [LENAT p. 27]; Mariape usrik kaltɵka srapik kɵn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6]  HS. pasrɵp. srape [1992] ag. diwezhañ (último) [PSLI p. 186]. srar [1973] ak. LOUZAW. 1. seurt gwezennig sec'h dizeil (chamizo) [PIDB p. 7]; 2. brank (rama) [FOGU.Br pp. 42, 47, ESLG p. 6] # tumpesrar, ultsipalasrar. sre [1954] ak. glav (lluvia) [PIDB p. 7, SVNT, PSLI p. 62, ORCO p .632, TIPR p. 615]; sre mur putan glav-puilh a ra (está lloviendo duro) [TIPR p. 615]; mur srepui glav bras (lluvia fuerte) [FOGU p. 203]; sre wañi koumoul glav (nubes de tormenta) [PSLI p. 242], tutuk kumarɵwatan, sre puntrapik kanet ez eus bet gant ar raned, glav a raio (cantó la rana, va a llover) [LENAT p. 48]; sre pumuatɵ nampe kɵtsɵmera nikappa amtruik kɵn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù a-raok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632] # kɵsrɵsre, lamɵsre, sreilli, Srekɵllik, Srekɵllimisak, srekuaik, srekuap, Sremusik, Srepalei, Srepantsik, srepilakualɵm, srepɵl, srepɵntɵ, srepui, srepup, sresruk, sreutɵ sreilli [1991] ak. LOEN. gwennili (golondrina) || Termen savet diwar an elfennoù sre (glav) hag illi (evn) = labous ar glav. Srekɵllik [1994] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) personeladur spered luc'hedenn ar barrad-glav; bevañ a ra en douaroù tomm, enebour eo d'ar C'hɵsrɵkɵllik a vev en douroù yen (personificación del espíritu del rayo del aguacero; vive en tierra caliente y es enemigo del Kɵsrɵkɵllik) [SREK p. 26] || Termen savet diwar an elfennoù sre (glav) ha kɵllik (den kozh). Srekɵllikmisak anv divoutin s.o. Srekɵllimisak Srekɵllimisak [1991] anv divoutin [SVNT, MWWK pp. 6, 7, SREK, menegoù hed-da-hed al levr]  HS. Taita Ciro, Taita Isidro; (er c'hredennoù pobl) Personeladur spered ar barrad-glav hag [170]

ar gurun a zeu eus ar c'hornôg, taolennet e stumm ur c'hozhiad kignet e groc'hen dezhañ daouarn leun a c'houlioù ha gantañ ur vazh aour kromm zo tan en he beg hag a daol luc'hed ha kurun. Evit lakaat ar glav da gouezhañ e soub ar Srekɵllimisak beg e vazh e lennoù ar menezioù. Foetañ bro, sevel ha diskenn ar menezioù, a ra ar Srekɵllimisak war gein ur marc'h gwenn (ar c'houmoul). D'e heul e teu a pi isik (avel ar barrad-glav), al luc'hed, ar gurun hag ar glav. An daboulin eo benveg ar Srekɵllimisak. Soñjal a ra da Wambiaiz e vev ar Srekɵllimisak er paramo, en natur, en douaroù uhel ha gleborek m'emañ an andonioù dour, el lec'hioù a chom latarek dalc'hmat. Ret eo e rafe glav war kribennoù ar menezioù evit ma n'em stummfe ar gwazhioù-dour rekis da Wambiaiz a vev traoñoc'h er menezioù evit bevañ. Pa zeu sec'hor war an douar e kreder eo peogwir eo aet kuit ar Srekɵllimisak, peogwir eo bet diskaret an natur ha devet ar c'hoadeier. Evit enoriñ ar Srekɵllimisak e kustum Gwambiaiz e lidañ en ur skuilhañ ur banne alkool hag en ur ginnig dezhañ delioù koka ha raz (mambe). Pa ne vez ket ar Srekɵllimisak tro-dro e vez sec'hor, pa vez re greñv ar Srekɵllimisak e vez disac'hadegoù douar drastus, dont a ra an torgennoù d'an traoñ o kas an trevadoù d'o heul. Komprenet mat eo bet gant Gwambiaiz e oa ret gwareziñ an natur e laez er menezioù ha chom hep digoadañ ar c'hoadeier uhel evit mirout ar mammennoù dour. Evit se e lavaront eo ret (ad)sevel ti ar Srekɵllimisak. Un anv all zo d'ar Srekɵllimisak : Taita Ciro pe Taita Isidro, hag un enebour ar c'h-kɵsrɵkɵllimisak, a vev uheloc'h er menezioù c'hoazh || Skrivet Srekɵllikmisak a-wechoù ivez, stumm etimologeloc'h. Termen savet diwar an elfennoù sre (glav), kɵllik (kozh) ha misak (den, tud) # kɵllikmisak. s.i.o. kɵsrɵkɵllimisak, Srepalei. srekuaik [1992] ag. gleb (mojado) [PSLI p. 304]  HS. latrɵkuai || Termen savet diwar an elfennoù sre (glav) ha kuaik (marv). srekuap [1974] v. glebiañ (mojar) [PIDB p. 7] || Diwar sre (glav) ha, marteze, kuap (marv) ? *srel [1994] ger niv. (implijet war-lerc'h ur sifr) kan srel kant, 100 (cien, 100) # lɵsrel, pɵrelsrel Sremusik [1994] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) spered a weler a-raok al luc'hedenn (señal que se ve antés de que llegué el relámpago) [SREK p. 7] || Termen savet diwar an elfennoù sre (glav) ha musik (spered). s.i.o. Srepantsik. Srepalei [1991] anv divoutin anv all ar Srekɵllimisak, spered ar barrad-glav, ar c'hurun, taolennet evel un den kozh a zegase ar c'hurun en ur skeiñ war e daboulin (palɵ) (otro nombre del Srekɵllimisak, espíritu del aguacero y del trueno, es un señor viejo que trae truenos tocando tambor) [SVNT, SREK pp. 5-7, 13, 14, 16] || Ober a ra SVNT hag MWWK gant ar skrivad srepaley. Termen savet diwar an elfennoù sre (glav) ha palei (kurun). s.i.o. Srepantsik, Srekɵllimisak. Srepantsik [1991] anv divoutin anv all ar Srekɵllimisak, spered ar barrad-glav, al luc'hed (otro nombre del Srekɵllimisak, espíritu del aguacero y del relámpago) [SVNT, SREK pp. 6-7] || Ober a ra SREK gant ar skrivad Srepansik. Termen savet diwar an elfennoù sre (glav) ha pantsik (spered, droukspered). s.i.o. Sremusik, Srepalei, Srekɵllimisak. srepilakualɵm [1991] ak. 1. deiz ar bloaz nevez (primer día del año nuevo) [SVNT]; 2. anv an dañs hengounel evit lidañ ar bloaz nevez a zañser da-geñver nozvezh an 31 a viz Kerzu (nombre del baile tradicional para celebrar el año nuevo; se baila durante la noche del 31 de diciembre) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù srɵ (nevez) pe sre (glav), pila (bloaz) ha kualɵm (deiz). Hervez SVNT e veze lidet gwechall ar bloaz nevez pa veze koulz ar glaveier kentañ. srepɵl [1991] ak. koulz ar glaveier adalek fin Gwengolo betek dibenn Kerzu well-wazh; dont a ra daheul ar gedez (temporada de los aguaceros o grandes lluvias, aproximadamente a partir de finales de setiembre hasta finales de diciembre; llega después del equinoccio) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù sre (glav) ha pɵl (koulz-amzer, marevezh). srepɵntɵ [1974] ak. ailhenn, lugajenn (llovizna) [PIDB p. 7] || Diwar sre (glav). Termen treuzskrivet śébwɨndɨ gant PIDB. srepui [1954] ak. glaveier bras ha revet, dourerc'h (lluvias fuertes y heladas); mur srepui glav bras (lluvia fuerte) [FOGU p. 203] || Termen savet diwar an elfennoù sre (glav) ha pui (erc'h, rev). srepup [1954] v. ober glav (llover) [FOGU p. 205]; srepun glav a ra (está lloviendo) || Reiñ a ra [171]

FOGU ar stumm srepun evit "ober glav" (llover) zo e gwirionez evit ar verb srepup displeget en trede gour, srepun/glav a ra. Termen savet diwar an termen sre (glav) ha pup (dont). sresruk [1991] ak. 1. maen-glav, maen implijet e lidoù zo miammet ouzh donedigezh ar glav (piedra de la lluvia, piedra usada en rituales ligados a la llegada de las lluvias) [SVNT]; 2. skorn (hielo) [PSLI p. 316]  HS. pisruk || Termen savet diwar an elfennoù sre (glav) ha sruk (maen). Hañvalout a ra an termen-mañ bezañ evit kazarc'h kentoc'h eget evit skorn; ne gaver ket skorn e douaroù Gwambiaiz a-vremañ. sreutɵ [1974] ak. goañv (invierno) [PIDB.p.7]  ES. kuarɵ || Diwar sre (glav). -srɵ1 [1975] morfem lec'hiañ a hañval e dalvoudegezh bezañ tost-tre da -yu, e, e-barzh. 1. (stag ouzh un anv-lec'h) Gloriape Paintausrɵ kualmaik kɵn e Paniquitá e vev Gloria (Gloria vive en Paniquitá) [LENAT p. 36]; nai yape anisrtrapusrɵ pasran e Cacique emañ ma zi (mi casa está en el Cacique) [MOGU75 p. 16]; Juanambusrɵ warapuras kan tultɵ tɵkar kɵpelɵ ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; Wampisrɵelɵ re ar wampisrɵ (los del Wampisrɵ) [SVNT]; 2. (stag ouzh un anv-kadarn boutin) unai pelotape kajasrɵ wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niño está en la caja) [MOGU75 p. 16] || marteze ur stumm krennet eus ɵsrɵ ? # kansrɵ, kausrɵ, ɵsrɵ, palasrɵ, wallisrɵ, yapsrɵ. srɵ2 [1991] ak. 1. oabl (cielo) [PSLI p. 61]  HS. palasrɵ; 2. aer (aire) [SVNT] # palasrɵ, sielosrɵ, srɵmpi, srɵpantsik. srɵ3 [1973] ag. 1. stn nevez (nuevo) [PSLI p. 290]; srɵ ya ti nevez (casa nueva) [PIDB p. 7]; 2. doar. srɵik [FOGU.Br p. 53, ESLG p. 3, ORCO p. 624, PSLI p. 290]; lusik srɵik kɵn nevez eo ar vrozh (el anaco está nuevo) [ORCO p. 624] || Gant ar skrivad /ʃɨix/ e ra ESLG. # srɵmpi. srɵik ag. s.o. srɵ. srɵl [1974] ak. LOUZAW. gwrizienn (raíz) [PIDB p. 7, PSLI p. 158] & srɵl tsik [PSLI p. 158]. srɵlep [1991] v.; ishik srɵlep dizeliañ (deshoje) [SVNT]. srɵmpala [1991] ak. egor (espacio) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù srɵ (aer, oabl) ha pala (uhel). Notiñ implij an -m- epentetek etre ur vogalenn hag ar gensonenn p. srɵmpi [1991] ak. glizh (rocío) [SVNT] || Moarvat savet diwar an elfennoù srɵ (aer) ha pi (dour) gant un m epentetek boutin etre ur vogalenn hag ur p er gerioù kenaozet. srɵna [1954] adv. warc'hoazh (mañana) [FOGU p. 199, PIDB p. 7, TIPR p. 607]  HS. (T) kualap || Ober a ra FOGU gant ur adstumm hiroc'h srɵnawɵ (šənawə). srɵnawɵ adv. s.o. srɵna. srɵnɵ [1992] ag. azv (jecho, maduro) [PSLI p. 363]; kelpe srɵnɵ kɵn azv eo ar goulourdrenn (el mejicano está jecho) [LENAT p. 17]. srɵp [1954] ak. KORF. 1. gar (pierna) [FOGU pp. 197, 199, 202, 204, PIDB p. 7, PSLI p. 25, ATYAD pp. 207, 211, 212]; 2. Ent-strizh morzhed (muslo) [ATYAD p. 205]; srɵp tɵm glin (rodilla) [FOGU p. 197]; srɵp tsutsik askorn morzhed (hueso de la pierna, fémur) [ATYAD pp. 206, 207, 211, 212]; srɵp tsutsik skin ar c'har (espinilla de la pierna) [PSLI pp. 28, 236]; tɵpɵ srɵp hanter ar c'har (mitad de la pierna) [FOGU p. 202]; ulpe ishukunan srɵpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34] || Tɵpɵ srɵp treuzskrivet tewešəp gant FOGU. # srɵptsin. Srɵpantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) anv spered an oabl, a daol gouloù (nombre del espíritu del cielo, que alumbra) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù srɵ (cielo) ha pantsik (droukspered). srɵptsim ak. s.o. srɵptsin. srɵptsin [1974] ak. KORF. morzhed (muslo) [PIDB p. 7, PSLI p. 26, CICO p. 74] || Diwar srɵp (gar); srɵp tsim e CICO ha PSLI. srɵsrɵnpal [2009] ak. preñv yuder (gusano ñaulador); uyu srɵsrɵnpal wan ahont emañ ar preñv yuder (allí está el gusano ñaulador/que avisa) [LENAT p. 51] || Termen amsklaer n'eo ket [172]

testeniekaet a-hend-all. Marteze e kaver ar wrizienn pɵl(ɵm), preñv, e dibenn ar ger-mañ. srɵtrik v. s.o. srɵtrɵp. srɵtrap [1975] v. reiñ (dar); nɵpe pil namun srɵtran roet he deus-hi maiz tener deomp (ella nos dio choclo) [MOGU75 p. 3]; nɵpe pa mɵkelan srɵtran roet he deus [avaloù-douar] d'an daou zen (dio [papas] a los dos hombres) [MOGU75 p. 4]; ɵilane kafe srɵtrɵpik kɵn reiñ a ra kafe d'ar re-se/dezho (les da café a esos) [ESLG p. 11]  HS. tranɵp. srɵtrɵp [1992] v. troc'hañ (cortar) & srɵtrik troc'hañ (cortar) [PSLI p. 321]; nai nunek mumuiwan srɵtran troc'het eo bet ar wezenn bepo gant ma breur (mi hermano cortó el árbol de pepo) [LENAT p. 30]; pantsɵ srɵtrɵp o troc'hañ motilon (cortando motilón) [LENAT p. 38]; katsikwan srɵtrɵn kɵn kachultɵka troc'het en deus e droad gant ar bal (se cortó el pie con la pala) [LENAT p. 16]; pura tsutsikwan srɵtrai! troc'hit ar c'horz maiz ! (¡Corten la caña de maíz!) [LENAT p. 45]  HS. parɵp # anisrɵlɵp (evit anisrɵtrɵp ?) || Ober a ra PSLI gant ur stumm strɵtrik. sruk [1879] ak. srukmera 1. maen (piedra) [CAC p. 778, NRPA p. 121, LMWI p. 429, FOGU.Br p. 45, PIDB p. 7, PSLI p. 73, LLTO p. 97]; nu sruk kerreg bras (rocas grandes) [PSLI p. 246]; nɵtrɵ srukmera kerreg bras (rocas grandes) [PSLI p. 246]; nupipe sruk puik yawimpi puik kɵn dluzhed ha mein zo er stêr (el río tiene truchas y piedras) [LENAT p. 33]; srukpe (srube) [FOGU.Br p. 45] & (sruube) [ESLG p. 9]; 2. vi (huevo) [PIDB p. 7, PSLI p. 260, ATYAD p. 205]; sruk kalus klor vi (cáscara de huevo) [PIDB p. 7]; & vioù (huevos) [NPL p. 269]; atwall sruk vioù yar (huevos de gallina) [NPL p. 269]; kimkina atwall srukwan tsap maik kɵn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT p. 5]; sruk kalusmera klorennoù vioù (cáscaras de huevos) [PIDB p. 7]; 3. (e troiennoù) wañi isik sruk atrun deuet eo ar c'houmoul glav (llegarón las nubes de tormenta) [PSLI p. 242] || Termen treuzskrivet tchuc (attagual tchuc > atwall sruk) e NPL. DOUAY a skrive sutd e CAC hag e NRPA. Ober a ra LMWI hag LLTO (diwar CAIL) gant ar stumm shuk ivez # isramsruk, kitsusruk, kulusruk, lapisrukwasr, nakɵsruk, pisruk, sresruk, sruktrɵl, srulɵ, srutsik, tresru sruka [1992] (T) adv. & rag. kalz (mucho, muchos) [PSLI p. 255]  HS. yamelɵ || s.i.o truka. sruktrɵl [1974] ak. 1. frouezh klorennek (cascajo) [PIDB p. 7]; 2. bili (piedrecilla, piedra de rios) [PSLI p. 245]  HS. (T) kulusruk || Termen savet diwar sruk (maen) ha trul (frouezh, maen frouezh). srulɵ [1974] ak. LOEN. tatou (armadillo) [PIDB p. 7, PSLI p. 100, LENAT p. 47]; kausrɵ srulɵ kah kɵn n'eus ket tatoued er menezioù (en la montaña no hay armadillos) [LENAT p. 15]; nai srulɵ yan aet eo kuit ma zatou (se fue mi armadillo) [LENAT p. 47] || Diwar sruk (maen), dre hevelebekaat kaleter ar grogenn ouzh hini ar mein, ha lɵ[l] (c'hwil) ? = c'hwil (loen) kalet. srup [1974] v. 1. kas (llevar) [PIDB p. 7]; mɵi kilkawan sruɵmtrɵ kas al lizher-mañ bremañ (llévame esta carta hoy) [LENAT p. 18]; chap srun o paouez kas emaint (acaban de llevar) [ESLG p. 4]; 2. degas (traer); pi srutrap intrɵ nentrap kerzh, degas dour evit keginañ (anda, trae agua para cocinar) [LENAT p. 39]; pumpuiwan srutrai yur emaon o vont da zegas bleud (voy a traer la harina) [LENAT p. 44]; pura srutra intrɵ kichap kerzh ha degas ar maiz da vezañ malet (vaya traiga el maíz para moler) [LENAT p. 45]; puratsiwan srutrai ! degas din ar chumbe ! (¡Tráigame el chumbe!) [LENAT p. 45]; srutra intrɵ kerzh ha degas anezhi (vaya traígala) [LENAT p. 47]; trɵ takal srumɵ degas ar c'heuneud kaol (traiga la leña de repollo) [LENAT p. 50]; parɵpikwan srumɵ yawiwan partrap degas ar gontell evit troc'hañ ar c'hig (traiga el cuchillo para cortar carne) [LENAT p. 38]; mɵimpatɵ kafewantɵ pena sruatrtrik, wentɵ palapelan penɵntraptɵ evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]; 3. sachañ, tennañ (halar) [PSLI p. 341]. srusrɵ [2009] ak. (db. ar merc'hed) 1. plac'h yaouank (mujer joven); 2. Ent-strizh plac'h dizimez, [173]

dimezell (soltera, señorita) [LENAT p. 47]; srusrɵpe tramai yan aet eo an dimezell d'al liorzh (la señorita se fue para la huerta) [LENAT p. 47]. srutrapu [1993] ak. 1. MENTON. troellenn (espiral) [EDCA pp. 43, 48]; 2. krogenn ar maligorn [EDCA p. 11, 12, 24]; 3. Dre skeud. amzer, Istor (tiempo, Historía) [EDCA p. 11] || Ober a ra EDCA gant ar skrivad srurrapu. Marteze eo savet an termen-mañ diwar sruk (maen) ha trap (toull), dre hevelebiezh ouzh krogenn ar melc'hwed-krogennek. N'eo ket linennek an amzer evit Gwambiaiz, troellennek eo. srutrɵl ak. s.o. sruktrɵl. srutsik [1973] ak. maenig (roquita) [FOGU.Br pp. 46, 47, ESLG p. 10] || Termen savet diwar ar ger sruk (maen) hag al lostger bihanaat -tsik (-ig). Ober a ra ESLG gant ar skrivad sruutsik da verkañ hirder ar vogalenn war-lerc'h steuziadur /k/ dibenn sruk. suera [1954] ak. mamm-gaer (suegra) [FOGU p. 202] || Amprest digant ar spagnoleg. sunɵp [1974] v. goro (ordeñar) & pitsɵ sunɵp goro laezh (ordeñar leche) [PIDB p. 6]. suntɵ [1974] ak. LOEN. moustik (zancudo) [PIDB p. 7] || Termen treuzskrivet sundɵ e PIDB, diwar an distagadur. surap [1974] v. tarzhañ (reventar) [PIDB p. 7]. surtigas [1981] ak. bizoù (anillo) [DIEG p. 14] || Termn treuzskrivet surrtígas gant aozer DIEG. Amprest digant ar spagnoleg sortijas (bizeier).

T ta [1991] ak. LOEN. toukan, marteze Aulacorhynchus prasinus (tucán, talvez Aulacorhynchus prasinus) [SVNT, PSLI p. 130] || Ober a ra PSLI gant ar skrivad tã. s.i.o perɵpik tachi [1991] ak. plant louzaouiñ dezho ur par hag ur barez implijet e lidoù zo, evel evit sioulaat avel an uheldirioù (planta medicinal, con un tipo hembra y otro macho, usada en algunos rituales como para calmar el viento del páramo) [SVNT]. tak [1973] ak. huzil (hollín) [FOGU.Br p. 46]. takal [1994] ak. LOUZAW. gwez-kaol, anv ur seurt gwez eus ar c'hoadoù gleb a impljer ar prenn anezhañ evit sevel ostilhoù bihan evel loaioù-koad pe sifoc'helloù (tipo de árbol del bosque húmedo cuyo nombre común es repollo) [SREK p. 16, LENAT p. 47]; trɵ takal srumɵ degas ar c'heuneud kaol (traiga la leña de repollo) [LENAT p. 50]; takal ishik trantrik kɵn kalet eo an delioù kaol (las hojas de repollo son duras) [LENAT p. 47]. taki [2009] ak. LOUZAW. chagla, barrenn vambouz hir ha moan implijet evit sevel speurennoù, toennoù, en tiez pri war ar maez (chagla/chacla) [LENAT p. 47]; takipe ya maramik kɵn savet eo an ti gant chagla (la casa está echa de chagla) [LENAT p. 47]; taki tusrpe mentik kɵn gwastet eo ar plant chagla (la mata de chagla se daño) [LENAT p. 48]. tam ag. s.o. tap. tamarip v. s.o. tamarɵp. tamarɵp [1974] v. 1. kinklañ (adornar) [PIDB p. 7, DIEG p. 12]; 2. MEZEG. pareañ (curar); ñi nan tamartan pareet on bet ganeoc'h (a mí Usted me curó) [TIPR p. 615]. || Diwar tap (mat) ha marɵp (ober) = ober mat, ober brav. Ober a ra PIDB gant an adstumm tamarip. tammisrɵp [1981] v.; FIZIOL. lutɵ tammisrɵp diforc'hañ (abortar) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar tap (mat) ha misrɵp (c'hoarvezout, teuler frouezh). tampal [1954] ak. I. KORF. (e troiennoù kenaozet gant anvioù rannoù ar c'horf) 1. kiltak tampal plankenn-skoaz (omoplato) [LENAT p. 18]; 2. katsik tampal sol-troad (planta del pie) [FOGU p. 206, LENAT p. 16]; 3. (T) mɵsr tampal gar (pierna) [PSLI p. 25]; II. tampal kellu loa-bod graet e koad a dalvez da veskañ boued dourek (cagüinga, cucharrón de palo) [LENAT p. 48] || Ober a ra FOGU gant an adstumm tampɵl (katšitampəl) # [174]

tankumpal tampɵl ak. s.o. tampal. tanap [1991] v.; (db. an douar) tsin tanap sevel er vann pe stouvañ ha goleiñ gant douar (alzar o tapar y echar tierra) [SVNT]. tankumpal [1879] ak. KORF. (db. al loened, evel ar saout, ar bevined) plankenn-skoaz (paleta de las vacas, hueso) [NPL p. 269, DIEG p. 43] || Gant ar skrivad tajunbál e rae NPL, tángumbal gant DIEG. s.i.o. tampal. tap [1954] ag. mat (bien, bueno) [FOGU pp. 194, 201, 202, 204, FOGU.Br p. 47, ORCO p. 632]; 1. (dirak un ak.) tap trar keuneud mat (buena leña) [FOGU.Br p. 47, ESLG p. 6]; tap mɵk (tam mwek) den mat (buen hombre) [FOGU p. 203]; 2. (dirak ur verb) Andrespe tap kuallɵmɵn Andrev ne labour ket mat (Andrés no trabaja bien) [LENAT p. 29]; tappa pakareintre wara urek tsalelɵ kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 632] || Notiñ an hevelebekadur /p/ > /m/, en adstumm tam dirak /m/ mɵk, e FOGU. # tapik, tapkɵmik, taptɵ, taptsik tapia [2009] (T) ak. speurenn (pared) [LENAT p. 48]  HS. pirɵpantrik. tapik [1974] ag. 1. (db. doare an traoù, o blaz) plijus, mat (agradable, bueno) [PIDB p. 7, MOGU75 p. 9, ESLG p. 10]; pul mantika tapik kɵn mat eo an druzoni mojojó (la manteca de mojojó es buena [LENAT p. 43]; pul ɵskɵ pusruk tapik kɵmɵn ar mojojó penn-melen n'eo ket mat da zebriñ (el mojojó cabeciamarillo no es bueno) [LENAT p. 43] 2. (db. stad spered pe yec'hed an dud) mat (bien); nai nunekpe tapik kɵmɵn n'emañ ket mat an traoù gant ma breur (mi hermano no está bien) [LENAT p. 33]; nai tashur tapik atrun dont a ra brav gant ma zad-kozh (mi abuelo viene bien) [LENAT p. 48]; 3. (db. neuz an traoù, an dud) bravik, koantik (bonito); ɵ kapmerape parɵ tapik kɵn koantiktout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; Jusewai kilkape tapik kɵn brav eo kaier Jozeb (el cuaderno de Jose es bonito) [LENAT p. 18]; 4. (db. an doare d'ober an traoù) mat (bien) [LENAT p. 48]; chal pirap tapik kɵn en em walc'het mat out (te has bañado bien) [LENAT p. 42]; pirap tapik kɵn en em walc'h mat (báñese bien) [LENAT p. 48]; 5. (db. perzhioù an dud, an traoù) mat (bueno) [PSLI p. 218]; kallim tapik kornandon mat (duende bueno) [SVNT]; i kaullipe tapik kɵn ur marc'h mat eo hemañ (este caballo es bueno) [MOGU75 p. 9]; maya pi ip atrup tapik kaik an holl zoureier a ya hag a zeu, a zegas vad ha drast lerc'h-ouzh-lerc'h (todo el agua va y viene, por bien o por mal) [SVNT] || Termen distaget tabik. Diwar tap (mat) hag -ik morfem pennanvaat. # taptsik. tapkɵmik [1974] ag. disfeal (infiel) [PIDB p. 7] || Termen savet diwar tap (mat) hag an elfenn enebiñ kɵmik (di-) # murkɵmik. taptɵ [2009] ag. mat (bien); taptɵ inkua mat emaon, trugarez (estoy bien gracias) [LENAT p. 48]; taptsik [1973] ag. bravik, koantik (bonito, hermoso) [FOGU.Br pp. 45, 47, PIDB p. 7, ESLG pp. 4, 7]  HS. maitik || Termen savet diwar an elgfennoù tap (mat) hag al lostger bihanaat -tsik # tapik. tarkuanta [2009] ak. LOEN. guaraguao, seurt evn-preizh, moarvat Polyborus plancus (guaraguao) [LENAT p. 48]. tashur [2009] (T) ak. tad-kozh (abuelo) [LENAT p. 48]; nai tashur tapik atrun dont a ra brav gant ma zad-kozh (mi abuelo viene bien) [LENAT p. 48] || Termen savet diwar an elfennoù tata, termen da ziskouez azaouez ouzh un den gour, ha shur (den war an oad) s.i.o. tatashull. tasichak [1974] ak. KORF. palv an dorn (palma de la mano) [PIDB p. 7] || Diwar tasik (dorn) ha chak (lec'h plat). tasik [1954] ak. KORF. dorn (mano) [LMWI p. 429, PIDB p. 7, PSLI pp. 22, 202, LLTO p. 97]; nai tasik ma dorn (mi mano) [PSLI p. 202]; namui tasik hon daouarn (nuestras manos) [PSLI p. 205]; nɵmui tasik o daouarn dezho (sus manos, de ellos) [PSLI 207] || Notiñ implij namui tasik ha nɵmui tasik gant un dalvoudegezh lies eus tasik hep na vefe ezhomm da ouzhpennañ [175]

al lostger -mera outañ # tasichak, tasikunɵ, tasikurek. s.i.o kampil. tasikunɵ [1954] ak. tasikurek KORF. biz-dorn (dedo de la mano) [PIDB p. 7, PSLI p. 23]  HS. kampil; tasikurek bizied (dedos) [LMWI p. 429] || termen savet diwar tasik (dorn) hag unɵ (bugel, mab) = bugel an dorn. Reiñ a ra LMWI an dalvoudegezh unan biz da tasikurek met ul liester eo. tata [1991] ak. anv doujus ha tener a roer d'an hendadoù, d'an dud war an oad, gouiziek pe fur (nombre respetuoso y afectivo que reciben los ancestros, las personas mayores o sabias); (er c'hredennoù pobl) tata illimpi an tad halv, anv personeladur gourel al lennoù, asambles gant e wreg mama keltsi ar personeladur benel anezho (nombre de la personificación masculina de las lagunas, con su esposa mama keltsi, la personificación feminina) [SVNT] # tatakɵllimisak, tatashull. s.i.o. mama. tatak [1954] ak. 1. penn-bazh (macana, porra) [FOGU p. 198, PSLI p. 92]  HS. (T) kachul tsik; 2. barrenn ar stern-gwiadiñ (macana de tejer) [DIEG p. 38] || Distaget tatak pe tadak, gouez da FOGU. tatakɵllimisak [1991] ak. tadoù pennañ ar gumuniezh, ganto hêrezh ar sevenadur gwambiaat hag an aotrouniezh; genel a reont evel ar piunɵ, nemet bep 40 vloaz (padres principales de la comunidad y portadores de las instituciones básicas y de la cultura) [SVNT] || s.i.o. piunɵ. tatashull [1974] ak. tad-kozh (abuelo) [PIDB p. 7, DIEG p. 14]  HS. auelu, (T) tashur, tata  ES. mamashulla, mashura || Ober a ra PIDB gant ar stumm tatashull. Diwar tata (tad-kozh) hag un elfenn shull pe shur (paotr war an oad). s.i.o. tashur (tad-kozh) ha mashura, mamashulla (mamm-gozh). tatishtik [1954] ag. strizh (angosto) [LMWI p. 429, DIEG p. 14]  HS. trak || Gant an adstumm tatistik e rae LMWI. tatistik ag. s.o. tatishtik. -teh [1973] (en ur goulenn ma c'haller dibab etre meur a respont posupl kinniget) morfem kadarnaat 1. (stag ouzh un anv den) Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp da di Pêr pe, kentoc'h, da di Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629]; 2. (stag ouzh un ak.) kapteh? (lagad?) (¿ojo?) [FOGU.Br p. 44]; pɵsrteh? an heol ? (¿el sol?) [FOGU.Br p. 47]; kalusteh? kroc'hen? (¿piel?) [FOGU.Br p. 52]; 3. (stag ouzh ur verb) tsartrap amun kape pasrtrapteh? mont a reomp da gannañ dilhad pe mont a reomp da wiadiñ ? (¿vamos a lavar o a tejer?) [ORCO p. 629]. ter ag. & ak. s.o. tɵr. tiempuik [1981] ak. hended (antigüedad) [DIEG p. 14]  HS. kampaik || Amprest digant ar spagnoleg tiempo, ouzhpennet outañ ar morfem pennanvaat -ik. -tik [1974] morfem anv-kadarn a reer gantañ da anataat perzhioù heverk; klotañ a ra gant -eg e brezhoneg (morfema que se usa para evidenciar una característica física; corresponde al sufijo -ón) nukalutik skouarneg (orejón) [PIDB p. 5]; nukimtik [1981] ak. frieg (narizón) [PIDB p. 5]; nuturtik penneg (cabezón) [PIDB p. 5]; pekmarɵptik avoultr (adúltero) [DIEG p. 12]. tikakip [1974] v. perc'hennañ (poseer) [PIDB p. 7]. tilɵ ak. s.o. tɵlɵ. tip [2009] ak. KORF. gouin (vagina) [LENAT p. 48] || Marteze ur stumm emdroet eus tɵpɵ (kreiz, hanterenn). tipɵtak ak. s.o. tɵpɵtak. tiri [1992] ak. LOEN. jagwar (jaguar) [PSLI p. 98] || Amprest, abred moarvat, digant ar spagnoleg tigre (tigr). Amprestet eo bet an termen-mañ e nasaeg ivez (txiklxi). tirigu ak. s.o. trigu. tirtrap v. s.o. tɵrtrap. Tombe ak. s.o. Tumpe. -tɵ1 [1755/1877] morfem a verk un nemedenn, ur strizhder 1. (stag ouzh un anv-kadarn) nemet (solo); kutɵke penar, arostɵ palan prenet em eus pep [176]

tra, ne vank nemet ar riz (ya compré todo, faltó el arroz) [ORCO p. 626]; Juanambusrɵ warapuras kan tultɵ tɵkar kɵpelɵ ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; 2. (stag ouzh un adv.) inchentɵ [ORCO p. 628]; Migel maua kuallentɵ inchentɵ patsɵ kɵmɵn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628]; 3. (stag ouzh ur raganv amresis) chikɵpentɵ [DIEG p. 13]; mukɵpentɵ [DIEG p. 13]; 4. (stag ouzh ur ger pegementiñ) kanantɵ Dius (canande Dios) un Doue hepken (un Dios no más) [CIO p. 69]; 5. (stag ouzh un anv-gwan) kachitɵ [PSLI p. 300]; lamɵtɵ [PIDB p. 3]; 6. (stag ouzh ur ger goul.) mamtɵ [PSLI p. 300] # inchentɵ, chikɵpentɵ, kachitɵ, mukɵpentɵ, mamtɵ, wentɵ -tɵ2 [1975] morfem a dalvez da sevel adverboù; penaos e vez graet pe e c'hoarvez tra pe dra, penaos emañ tra pe dra (morfema usado como marca para los adverbios; indica cómo se hace o está algo o alguien) I. (implijet gant un anv-gwan) taptɵ inkua mat emaon, trugarez (estoy bien gracias) [LENAT p. 48]; mui kualɵm parɵ kasraktɵ pasruar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p. 16]; II. (implijet gant un anv-verb) ashiptɵ gant evezh (con cuidado) [ESLG p. 20]. III. (implijet evit sevel araogennoù) unɵpe ñui wentɵ pasran emañ ar bugel a-dreñv deoc'h (el niño está detrás de Ud.) [MOGU75 p. 8]. -tɵka [1975] morfem a verk an ambroug, an daremprediñ, ar benveg a dalvez d'ober gant tra pe dra. gant (con). 1. (stag ouzh un anv-kadarn) katsikwan srɵtrɵn kɵn kachultɵka troc'het en deus e droad gant ar bal (se cortó el pie con la pala) [LENAT p. 16]; martiskutri nape kualiñar o labourat emaon abaoe dimeurzh (estoy trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5]; Mariape usrik kaltɵka srapik kɵn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6]; yelltɵka kur gant had emaon (tengo semilla/soy solo con semilla) [TIPR p. 610]; 2. (stag ouzh un anv gwan, war-lerc'h un anv-kadarn doareet) Mariape kal usritɵka srapik kɵn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6] || Notenn : kouezhañ a ra k dibenn ar gerioù dirak -tɵka : usriktɵka > usritɵka. *tɵk[a/i/ɵ]p [1994] v. kaout, piaouiñ (tener); Juanambusrɵ warapuras kan tultɵ tɵkar kɵpelɵ ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]. tɵlɵ ak. KORF. mell (nudo) # pɵitɵlɵ, tsitɵlɵ. s.i.o. tɵm. tɵm (tɵn) [1954] ak. tɵmmera I. A. Dre vras. 1. poent kej, daou dra, daou lec'h (punto de encuentro entre dos cosas, dos sitios) [SVNT, EDCA p. 42]; 2. mell koublañ (punto de articulación) [SVNT, EDCA pp. 10, 15, 28]; 3. neudenn, skoulm (hilo, nudo) [SVNT, EDCA p. 42]; B. poentoù ma kej livioù ar ganevedenn (puntos donde empatan los colores del arco iris) [SVNT, EDCA p. 41]; II. A. KORF. 1. mell (articulación); srɵp tɵm glin (rodilla) [FOGU p. 197]; 2. Ent-strizh glin (rodilla) [LMWI p. 429, PIDB p. 7, PSLI p. 27]  HS. (T) tɵntɵ; 3. (T) morzhed (muslo) [PSLI p. 26]; B. GWIR mellad (artículo); pip pinsh mentra tɵmmera ouzhpenn daou-ugent mellad (más de cuarenta artículos) [NUPI p. 23]; # kiltɵn, kualtɵm (kualtɵmtɵ), tɵmlutik, tɵmpul, tɵntɵ. s.i.o. tɵlɵ. tɵn ak. s.o. tɵm. tɵmlutik [1991] ag. GOUNEZ. (db. an ed) stag ouzh o gar daoust d'an dornerezh (se dice de la granza que queda sin desgranar) [SVNT]. tɵmpul [1954] ak. tɵmpulnera KORF. kostenn (costilla) [DIEG p. 23]; tɵmpulnera kostoù (costillas) [FOGU p. 197] || Termen savet diwar an termen tɵm (mell). Ober a ra FOGU gant an adstum [177]

tɵmpurnera (tombornerá) ennañ an elfenn lies -mera. tɵntɵ [2001] (T) ak. KORF. 1. Dre vras mell (articulación) [ATYAD p. 206]; katsik tɵntɵ glin (rodilla) [ATYAD p. 206]; katsik tɵntɵ ufern (tobillo) [LENAT p. 16]; kual tɵntɵ ilin (codo) [ATYAD pp. 207, 209, 212, LENAT p. 21]; kual tɵntɵ unerik bizied an arzorn (dedos de la muñeca) [ATYAD p. 211]; nukampil tɵntɵ oeñs ar biz-meud (articulación del pulgar) [ATYAD p. 211]; 2. Ent-strizh glin (rodilla) [PSLI p. 27, LENAT p. 48]; wakrape tɵntɵyu yatɵtan distaget he deus ar vuoc'h un taol pav em glin (la vaca me pateó la rodilla) [LENAT p. 12] || Savet diwar an elfenn tɵn (uhelenn) ? || Gant ar skrivad tonto e ra LENAT. Tɵntɵtuna [2009] (T) lec'h. Totoró [LENAT p. 48]; Tɵntɵtunayu chumpi kaik kɵn E Totoró ne gaver ket pauned (en Totoró no hay pavos) [LENAT p. 12]; Tɵntɵtunamai pailantrap yur mont a ran da Dotoró da zañsal (me voy a bailar a Totoró) [LENAT p. 25]; Tɵntɵtuna tutuk pirɵ kɵn douar ar raned eo Totoró (Totoró es tierra de ranas) [LENAT p. 48]; Tɵntɵtunayu usha kah kɵn n'eus maout ebet e Totoró (en Totoró no hay ovejos) [LENAT p. 52]; || Gant ar stumm Tontontuna e ra LENAT. Marteze savet diwar an elfennoù tɵntɵ (mell) ha tuna (menez). s.i.o. Tuturu. tɵpɵ [1954] ak. hanter (mitad) [FOGU pp. 194, 201]; tɵpɵ srɵp hanter ar c'har (mitad de la pierna) [FOGU p. 202] || Gant topo pe tepu e ra FOGU. Tɵpɵ srɵp treuzskrivet tewešəp gant FOGU. # tɵpɵtak. tɵpɵtak [1974] ak. 1. hanter (mitad) [PIDB p. 7, DIEG p. 39]; 2. kreiz (centro) [DIEG p. 21, SVNT]; yem tɵpɵtak hanternoz (media noche) [DIEG p. 39] || Ober a ra PIDB gant an adstumm tipwɵtak. tɵr1 [1954] ak. gouloù, sklêrijenn (luz, claridad) [FOGU pp. 196, 202, PIDB p. 7] || Ober a ra FOGU gant an adstumm tertê (tɵrtɵ), fazi evit "hep gouloù" ? # tɵrpatɵ, tɵrtrap. tɵr2 [1954] ag. sklaer (claro); tɵr kapmera (terkawmera) daoulagad sklaer (ojos claros) [FOGU p. 203]  ES. lɵtsɵ. tɵrpatɵ [1974] adv. abred (temprano) [PIDB p. 7]  HS. lɵtsɵ || Termen savet diwar an elfenn tɵr (sklêrijenn) hag ar morfemoù -pa ha tɵ. s.i.o. mɵimpatɵ. tɵrtɵ ak. s.o. tɵr. tɵrtrap [1974] v. (db. an heol) sevel (amanecer) [PIDB p. 7, DIEG p. 13]; Trl. tirtrap atrupen ak. tarzh-an-deiz (aurora) [PIDB p. 7]; tɵrtrap atrupik tarzh-an-deiz (amanecer) [DIEG p. 13] || Gant an adstumm tirtrap atrupen (tirtrabatruben) e ra PIDB. Diwar an elfennoù tɵr (gouloù) hag atrup (dont). tɵwap [1991] v. GOUNEZ. tsalla tɵwap doare hadañ en douaroù kinviek ma reer un toull a-raok lakaat an had e-touez ar c'hinvi (tipo de siembra en tierras musgosas; se hace un hueco por encima antes de colocar la semilla entre el musgo) [SVNT]. 1 tra [1974] ak. liorzh, tachenn c'hounezet (huerta, labranza) [PIDB p. 8, PSLI p. 83, ORCO p. 625]; pura tra maizeg (sementera de maíz) [PSLI p. 243]; nape trau pul wetɵtraik kɵn kavet em eus mojojó el liorzh (encontré mojojó en la huerta) [ORCO p. 625]; pailɵ yu kɵtrɵmɵsr kɵn trau chomomp hon-daou el liorzh (quedémonos los dos en la huerta) [LENAT p. 12]; waramera trauyu kep ampan deuet eo tre ar saout el liorzh (las vacas se entraron a la huerta) [LENAT p. 28]; nai mɵskai trau kuallip pasran emañ ma zad oc'h ober war-dro al liorzh (mi papá está trabajando en la huerta) [LENAT p. 31]; srusrɵpe tramai yan aet eo an dimezell d'al liorzh (la señorita se fue para la huerta) [LENAT p. 47]; nai trau wau puik kur arakatcha am eus em liorzh (en mi huerta tengo arracacha) [LENAT p. 49]; nai trau kulis puik kur kaol am eus em liorzh (en mi huerta hay coles) [LENAT p. 49]; nape trau yakalush puik kur ur foukenn am eus em liorzh (tengo un rancho en la huerta) [LENAT p. 49]  HS. ellmarikyu, tul, yellchak || Ober a ra LENAT ha PSLI gant an adstumm totoroek trau nemet dirak ar morfem -mai > tramai. Diwar se en em gaver gant an adstumm trau (liorzh) > trauyu (el liorzh), e-lec'h tra (liorzh) > trau (el liorzh). 2 -tra- [1985] morfem verb. I. merkañ a ra udb. a c'hoarvezo en amzer-da-zont (marca verbal que [178]

indica una acción futura); kilkawan aship wantrainchur lenn a rin ar c'haier (voy a leer el cuaderno) [LENAT pp. 5, 18]; II. (er stummoù -trap ha -trape) merkañ a ra udb. emeur o vont d'ober diouzhtu pe zo o vont da c'hoarvezout dindan berr amzer (marca verbal que indica una acción que se va a realizar en seguida o algo que va a occurrir en muy poco tiempo) [ESLG p. 24]; A. (implijet dirak ur verb displeget) chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634]; wepintrap isur o soñjal mont kuit emaon (pienso salirme) [TIPR p. 608]; B. (hep verb displeget war e lerc'h) 1. (er c'hentañ gour unan ha lies, er stumm -trap) Luiswan metrik ashchap amun incha wentɵ Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]; ]; nape tsartrap intrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; penantrap mont da brenañ (ir a comprar) [ESLG p. 23]; muchtrap evañ (beber) [ESLG p. 23]; lultrap redek (correr) [ESLG p. 24]; mantrap emaon o vont da zebriñ bremañ (voy a comer ahora) [ESLG p. 24]; trantrap pupene peptrap ma teuont davitañ, prestañ a rin anezhañ (si vienen por él lo presto) [ORCO p. 633]; kauwan metrik kitɵntrap incha mɵ utrɵntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]; & (er stumm nac'h) manmɵntrap ne'z an/eomp ket da zebriñ (no voy/vamos a comer) [ESLG p. 29]; 2. (en eil ha trede gour unan ha lies, er stumm -trape/-trappe) mantrape mont a ra/rez/rit/reont da zebriñ (va/van a comer) [ESLG p. 29] & (er stumm nac'h) manmɵntrape ne'z a/ez/it/eont ket da zebriñ (no va/van a comer) [ESLG p. 29]; III. merk an amzer gourc'hemenn seven (marca verbal del imperativo de cortesia) 1. (en eil gour unan, er stumm -tra) matra ra zebri (que coma) [ESLG p. 25]; 2. (en eil gour lies, er stumm -trai) matrai ra zebroc'h (que coman) [ESLG p. 25]; ɵltɵtɵ putrai chomit peoc'h/tavit (esténse callados) [LENAT p. 8]. tragu [1954] ak. boeson (trago) [FOGU p. 202] || Amprest spagnolek splann. trai1 [1974] ak. neud (hilo) [PIDB p. 8, DIEG p. 33]. -trai2 morfem verb s.o. -tra-2. trak [1985] ag. 1. stn strizh, enk (estrecho) [PSLI p. 323]  HS. tatishtik; 2. doar. (er stumm trakik) strizh (estrecho) [ESLG p. 3] || Gant ar skrivad /ʧa'ɤix/ e ra ESLG. s.i.o. chakik. tral (T) ak. s.o. tsal. trammarɵp [1981] v. toullañ (agujear) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar trap (toull) ha marɵp (ober). trammisrik [1981] ak. digor, digoradur (abertura) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar trap (toull) ha moarvat ar wrizienn mesr- a verk ar pezh zo dirak. tran [1991] ak. LOUZAW. Anv plant bouedek o delioù begek talvoudus-tre a denner diouto gwiennoù a dalvez da sevel sifelenn ha kerdin d'ober dilhad, sandalennoù, hag all; anvet eo fike, pe kaboulha... (cabuya, fique) [SVNT]. tranɵp [1974] v. 1. reiñ (dar) [PIDB p. 8, PSLI p. 282]; uremeran anwan tranan roet o deus arc'hant d'ar vugale (nieron plata a los niños) [MOGU75 p. 3]; tranɵ ro dezhañ (dele) [LENAT p. 49]; 2. (db. ar plant) teuler frouezh; mis tusr mamik tranɵpik kɵn teuler a ra frouezh ar gwezprun (el ciruelo da frutos) [LENAT p. 29]; 3. (impl. gant ar verb pup war-lerc'h) dont da gerc'hat (venir por); trantrap pupene peptrap ma teuont davitañ, prestañ a rin anezhañ (si vienen por él lo presto) [ORCO p. 633] # s.i.o. srɵtrap. trantrɵ [2009] ag. 1. prim, fonnus (muy rápido); panpe trantrɵ lulɵp yan redet eo kuit ar c'harv fonnus-tre (el venado se fue muy rápido) [LENAT p. 23]  HS. petik; 2. kalet, lemm (duro); mɵimera trantrɵ tsatsɵpɵlɵ kalet e flemm al laou (los piojos pican duro) [LENAT p. 28]; takal ishik trantrik kɵn kalet eo an delioù kaol (las hojas de repollo son duras) [LENAT p. [179]

47]. trap1 [1879] ak. toull (hoyo, agujero, hueco) [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 8, DIEG p. 12, ESLG pp. 3, 6]; putun trap toull-bouton (ojal) [PIDB p. 6]; pirɵ trap toull douar (hueco de tierra) [LENAT p. 42]; trik trap toull ar genoù (hueco de la boca) [NPL p. 269, CAC p. 774, NRPA p. 118, LENAT p. 50]; trik trapwan kur digeriñ e c'henoù (abrir la boca) [NPL p. 269] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad trrab. Gant ar skrivad chidbchad (trik trap) e ra DOUAY # lurɵtrap, pɵitrap, trammisrik, trammarɵp, trapkurɵk. -trap2 [1985] morfem anv-verb s.o. -tra-2. trapkurɵp [1981] v. toullañ (agujear) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar an alfennoù trap (toull) ha kurɵp (digeriñ). Ober a ra DIEG gant ar stumm trrabgurɵg (trapkurɵk), ur vi-koukoug evit trapkurɵp moarvat. trar [1973] ak. keuneud, koad-tan (leña) [FOGU.Br pp. 42, 47, PIDB p. 8, PSLI p. 60, TIPR pp. 614, 617]; pek trar keuneud all (otra leña) [FOGU.Br p. 47]; tap trar keuneud mat (buena leña) [FOGU.Br p. 47, ESLG p. 6]; trar lantrap ampampala aet e oant da gerc'hat keuneud hep mar/ dleet o dije mont da gerc'hat keuneud (hubieran ido a traer leña/debían haber ido a traer leña) [TIPR p. 617]; nampe trarwan nikin kɵn karget hon eus ar c'heuneud/ur gargad keuneud zo bet evidomp (nosotros hemos cargado la leña/hay leña cargada por nosotros) [TIPR p. 614]  HS. trɵ. tratr (T) ger niv. s.o. tratrɵ. traship [1974] v. ober reuz, klemmichal, blejal, huchal, degas strafuilh pe stlabez (hacer escándalo, chillar, gritar, rebuznar, alborotar) [PIDB p. 8, DIEG p. 13, ORCO]; unɵ kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]. tratrɵ [1954] ger niv. 1. pemp (cinco) [FOGU p. 199, LMWI p. 429, PIDB p. 8, ESLG p. 14, PSLI p. 183]; tratrɵ katɵ pemp tra (cinco objetos) [PIDB p. 8]; tratrɵ warayupe er rannbennad 5 (en el capítulo 5) [NUPI p. 35]. 2. (implijet war-lerc'h an niver pinsh) pinsh tratrɵ pemzek (quince) [NUPI p. 44]; 3. (implijet dirak an niveroù kan, pa, pɵn, pip) Termen a dalvez da sevel an niveroù etre 6 ha 9 (término que permite elaborar los números entre 6 y 9) tratrɵkan c'hwec'h (seis)  HS. parel; tratrɵpa seizh (siete)  HS. kental; tratrɵpɵn eizh (ocho)  HS. lɵtsɵ; tratrɵpip nav (nueve)  HS. pɵrel || Ober a ra LMWI gant ur stumm krennet tratr, treuzskrivet zaz, evel m'eo ar boaz gantañ da dreuzskrivañ -tr- gant -z-. PSLI a laka kemm etre tratr (stumm totoroek) ha tratrɵ (stumm gwambiaek). FOGU a ra gant un adstumm tratra (tšatša) hag e NUPI e kaver ar skrivad trattrɵ gant daou t. # patratrɵ. trau ak. s.o. tra. trawakuchip [1992] v. bountañ (empujar) [PSLI p. 342] || Termen ennañ an elfenn kutsip/kuchip (stlepel) marteze. tre [1954] ak. holen (sal) [FOGU p. 201, PIDB p. 8, PSLI p. 177, LENAT p. 49]; ye kɵrɵpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant ha holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 19]; yewan kɵrɵpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant hag holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 26]; tre pusrɵp sallañ (salar) [PIDB p. 8]; trewan purustru deus amañ din an holen (paseme la sal) [LENAT pp. 46, 49] # tremɵpik. tremɵpik [1974] ag. sall (salado) [PIDB p. 8]. trenchip [1981] v. lavaret (decir); siertun trenchip diogeliñ, kadarnaat (afirmar) [DIEG p. 12]; treenchitan evel-se eo bet lavaret gantañ (así dijó) [ESLG p. 11]  HS. chip || Termen savet diwar an elfenn chip (lavaret). 1 trerɵ [1992] ag. brein (podrido) [SVNT, PSLI p. 333]  HS. mentik || diforc'hañ a ra PSLI ur stumm gwambiaek tɕerɨ (trerɵ) diouzh unan totoroek tʃerɨ (cherɵ). 2 Trerɵ [1991] ak. tasmant un den marv, dezhañ stumm ur valafenn vras, lagadoù war he divaskell ha kafe teñval he liv; boas eo da zistreiñ d'al lec'h m'eo marvet an den e-pad an noz (espíritu de un muerto, tiene forma de mariposa grande de color negro cafesosa, con ojos sobre sus alas; [180]

suele regresar al lugar de la muerte por la noche) [SVNT] # Kuaitrerɵ, Pitrerɵ. tresru [1974] ak. maen higolen (piedra de afilar) [PIDB p. 8] || Ennañ an elfenn sruk (maen) moarvat. trigu [1974] ak. LOUZAW. ed (trigo) [PIDB p. 8]  HS. ankalpura, mintrɵkɵr; trigo kalus koc'henn ed (cáscara de trigo) [PIDB p. 8]; trigu tsulak soubenn ed (sopa de trigo) [PIDB p. 8]; Martape tirigun kustalyu pusran lakaet eo bet an ed er sac'h gant Marta (Marta pusó el trigo en el costal) [MOGU75 p. 5] || Amprestadenn spagnolek; ne oa ket a ed en Amerika araok an aloubadeg. Ober a ra MOGU75 gant an adstumm emdroet tirigu tra ma ra PIDB gant ar stumm spagnolekaet-rik trigo. 1 trik [1879] ak. KORF. 1. genoù (boca) [LMWI p. 429, FOGU pp. 198, 202, FOGU.Br p. 45, PIDB p. 8, PSLI p. 2, LENAT p. 50]; kan trik ur genoù (una boca) [FOGU p. 198]; trik kɵn ur genoù eo (es una boca) [FOGU.Br p.45]; trik trap toull ar genoù (hueco de la boca) [NPL p. 269, CAC p. 774, NRPA p. 118, PSLI p. 2, LENAT p. 50]; trik trapwan kur digeriñ e c'henoù (abrir la boca) [NPL p. 269]; trik kalus muzell (labio) [PIDB p. 8, PSLI p. 3, LENAT p. 50]; 2. Dre heveleb. muzell, muzelloù (labio, labios) [FOGU pp. 199, 202]; 3. (implijet da spizad) yezh (lengua, idioma) || trik kalus (muzell) zo evit kroc'hen genoù ger evit ger. Gant ar skrivad chidbchad (trik trap) e ra DOUAY. Ober a ra LMWI gant ar skrivad zige, un taol-esae evit treuzksrivañ ar soniad tr en un adstumm trike. FOGU ivez a ro un adstumm trikɵ (trigə). # namtrik, nutrik pulɵtrik, wam. -trik2 [1985] morfem verb an amzer gourc'hemenn da zont (un urzh d'ober udb. en dazont pa vo ar c'houlz mat evit se) I. (db. un ober a sell ouzh ub. all) 1. (eil gour unan) matrik debr (coma) [ESLG p. 25]; atruppe puntrap attrik deus da welet ac'hanomp pa zeui en-dro (vengas a visitarnos cuando vuelva) [ORCO p. 631]; 2. (eil gour lies, er stumm -trikai) matrikai debrit (coman) [ESLG p. 25]. II. (db. un ober a sell ouzh an-unan) 1. (war-lerc'h ar morfem -trun-, en eil gour unan) mɵrtruntrik ra selaouo ouzhin (que me escuche a mí) [ESLG p. 25]; 2. (war-lerc'h ar morfem -trun-, en eil gour lies, er stumm -truntrikai) mɵrtruntrikai ra selaouint ouzhin (que me escuchen a mí) [ESLG p. 25]; -trikai morfem verb s.o. -trik2. trikɵ ak. s.o. trik. tril [1992] (T) ak. kontell (cuchillo) [PSLI p. 89]  HS. kuchillu. trɵ [1954] (T) ak. koad-tan, keuneud (leña) [FOGU p. 194, PSLI p. 60, LENAT p. 49]; ; ɵshkɵkɵrɵ trɵ parɵ nakish itan kalz a voged a daol ar c'hoad gwarango (la leña de guarango echa mucho humo) [LENAT p. 8]; kausrɵmai isukup trɵ lantrap yur mont a ran d'ar menezioù a soñjan enno da zegas koad (me voy a la montaña a traer leña) [LENAT p. 15]; kaulli trɵwan kutsan stlapet eo bet ar c'hoad gant ar marc'h (el caballo me botó la leña) [LENAT p. 20]; trɵ takal srumɵ degas ar c'heuneud kaol (traiga la leña de repollo) [LENAT p. 50]; trɵ lantrap amkun deomp da gerc'hat keuneud (vamos a buscar leña) [LENAT p. 50]  HS. trar || Gant ar stumm shɵi (šoy) e ra FOGU. Seblantout a ra trɵ, roet gant LENAT ha PSLI bezañ un adstumm rannyezhel totoroek evit trar. trɵl ak. s.o. tsɵl. trɵmpik ag. s.o. trɵmpɵik. trɵmpɵik [1954] ag. 1. vil, fall, divalav, euzhus (feo, mal, horrible); ɵshkɵkɵrɵ trumpik itrɵtan c'hwezh fall a daol ar gwarango (el guarango huele mal) [LENAT p. 8]; trumpɵtɵ mɵk den vil (persona fea) [FOGU p. 204]; 2. drouk (malo) [PSLI p. 219]  HS. kaik || Ober a ra FOGU gant ar stumm trampɵtɵ mɵk (tšampətəmwək), LENAT gant ar stumm trumpik ha PSLI gant trɵmpik. trɵmpɵwamap [1974] v. kunujenniñ (insultar) [PIDB p. 8] || Diwar trɵmpɵ (divalav) ha wamap (kanañ). *trɵpɵp [2009] v. bezañ diank, kollet, kuzhet (perder, extraviar); nai kachul trɵpɵtan dianket em eus [181]

ma fal/kuzhet eo ma fal (se perdió mi pala) [LENAT p. 13]; tsikpɵrɵpik trɵpɵtan dianket eo bet ma c'hreion ganin (se me perdió el lápiz) [LENAT p. 46] || Marteze un amprest diwar ar spagnoleg kozh trovar, dre eilpennstêr ? Trɵpantsik [1991] anv divoutin (er c'hredennoù pobl) anv spered ar glav (nombre del espíritu de la lluvia) [SVNT] || Termen ennañ an elfenn pantsik (droukspered). trɵsr [1992] ag. lemm (afilado) [PSLI p. 331]  HS. kachipik # trɵsrɵp trɵsrɵp [1992] (T) v. gwriat (coser) [PSLI p. 349]  HS. tsuship || Termen totoroek roet evel diasur gant PSLI. # trɵsr. *trɵstɵ (T) rag. s.o. tsɵstɵ. tru [1981] elfenn a dalvez da sevel troiennoù adverb. tru marik yem derc'hent-dec'h diouzh an noz (anteanoche) [DIEG p. 14]; tru marik & tru marik kualɵm derc'hent-dec'h (anteayer) [DIEG p. 14] || Termen treuzskrivet trrú gant DIEG. truik [1978] rag. disk. hemañ, hennezh, ar re-mañ, ar re-se (este, aquel, estos) [NACC p. 21] || s.i.o. ɵik. truite [2009] adv. a-gevret (juntos) [LENAT p. 50]; truite amkun mont a reomp en ur ser (vamos juntos) [LENAT p. 50]. trualɵm [1974] ak. Sul (domingo) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar trune (sizhun) ha kualɵm (deiz). truka adv. & rag. s.o. sruka. trukka [1992] ak. KORF. kourzh (vulva) [PSLI p. 37]  HS. pantsik. trukui [1991] ak. testeniekaet e nɵtrɵtrukui [SVNT]; s.o. truɵi. trukul [1879] ak. KORF. 1. dant (diente) [NPL, p. 269, LMWI p. 429, ESLG p. 5, PSLI pp. 4, 228, LENAT p. 50]; ɵskɵ trukul dant aour (diente de oro) [PIDB p. 2]; nu trukul dantek (muelón) [LENAT p. 50]; tsim trukul dant logod (diente de ratɵn) [LENAT p. 51]; kashi trukul rakdant (dientes delanteros incisivos) [PSLI p. 228]; 2. dentadur (dentadura) [FOGU p. 199, PIDB p. 8]; 3. kual trukul ivin (uña) [PIDB p. 8, ATYAD p. 211] & trukul masr kalonenn an ivin (corazón de la uña) [ATYAD p. 211]  HS. tsɵkɵl || Poan o doa bet skriverien gentañ ar gwambiaeg o treuzskrivañ an soniad tr-. Meur a ziskoulm zo bet implijet evit se. Ober a rae NPL gant ar skrivad tchugul hag LMWI gant zgul, taoioù-esae evit treuzskrivañ ar soniad tr-. ATYAD a ro Kual trukul (ivin) = dant ar vrec'h evit "ivin", moarvat eo bet kemmesket trukul gant tsukul, adstumm totoroek roet gant LENAT evit tsɵkɵl (ivin). trul [1954] ak. trulmera 1. frouezhenn (fruta) [PIDB p. 8, PSLI p. 156]; trulmera frouezh (frutas) [FOGU p. 198]  HS. pistrul; 2. maen frouezh (pepa) [LENAT p. 50]; (T) kumpampa trul (kom'pampachul) aval ar gouzoug (nuez de la garganta) [PSLI p. 232]; 3. Ent-strizh alamandez (almendra) [DIEG p. 13] # kaltrul, kualtrul, mintrul, pachitrul, pistrul, srutrɵl, truɵi. trumar [1994] adv. antronoz (pasado mañana) [ORCO p. 624]; trumar paiamik kɵn goulenn a raio an deiz goude warc'hoazh (el preguntará pasado mañana) [ORCO p. 624] || Diwar marik (kent). trumpik ag. s.o. trumpɵik. trumpɵik ag. s.o. trɵmpɵik. -truntrik morfem verb. an amzer gourc'hemenn da zont, db. un ober a sell ouzh an-unan (morfema verbal del imperativo futuro par auna acción que le corresponde a uno mismo) 1. (en eil gour unan) mɵrtruntrik ra selaouo ouzhin (que me escuche a mí) [ESLG p. 25]; 2. (en eil gour lies, er stumm -truntrikai) mɵrtruntrikai ra selaouint ouzhin (que me escuchen a mí) [ESLG p. 25]; trune [1974] ak. sizhun (semana) [PIDB p. 8]; kana trune amtrɵ kur dont a rin a-benn ar sizhun all (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; katɵ truan atruar dont a ran er sizhun a zeu (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; pir trunekutri atruar dont a rin a-benn peder sizhun (vengo dentro de cuatro semanas) [LENAT p. 42]. s.i.o. tsu. truɵi [1890] ak. LOUZAW. 1. fav (fríjol) [PITA p. 39]  HS. trukui, (T) trupui, tsitrɵi; 2. ed (trigo) [182]

[CAC p. 778, NRPA p. 122]  HS. trigu || Ober a ra PITA gant ar skrivad rrohuey (trowei) evit gwir. Tsitrɵi n'eo nemet an hevelep termen trɵi/truɵi lakaet dirazañ an termen hollek tsi a dalvez d'ober anv eus plant krap neudennek. Douay e CAC hag NRPA a dro truɵi (skrivet zgoi) gant trigo (ed). Trigu pe tirigu eo an termen boaziet gant Gwambiaiz evit komz eus an ed bet degaset da Amerika gant ar Spagnoled. Moarvat eo ur fazi treiñ gant Douay rak n'eo ket testeniekaet ar stêr-se pelloc'h. Truɵi zo ur stumm emdroet eus an henstumm *trupɵi miret e totoroeg dindan ar stumm trupui. # tsitrɵi. trupap [1974] v. (esconder) [PIDB p. 8]. trupui [2009] (T) ak. fav (fríjol) [LENAT p. 50]  HS. truɵi, tsitrɵi; kaulusrɵpe trupuiwan map pasran debret eo bet ar fav gant an dube (la torcaza se comío el fríjol) [LENAT p. 15] || Marteze ennañ an elfenn trul (frouezh). s.i.o. truɵi. trurap [1991] v. (er c'hredennoù pobl) seveniñ ul lid relijiel indian anvet "curación", pareañ (hacer una curación, acto religioso indígena) [SVNT]. truyu [1981]; truyu kutreik boaziet (amañado) [DIEG p. 13] || Skrivet rruyu-gurreig gant DIEG. tsachip [1974] v. (db. al loened) 1. flemmañ (picar); yalɵ akin tsatian flemmet on bet gant ar merien du (la hormiga negra me picó) [LENAT p.3]; pɵlɵmmera kaulliwan tsatsan flemmañ a ra ar c'helien ar c'hezeg (las moscas pican los caballos) [LENAT p. 28]; mɵimera trantrɵ tsatsɵpɵlɵ kalet e flemm al laou (los piojos pican duro) [LENAT p. 28]  HS. putiap 2. dantañ, kregiñ (morder) [PSLI p. 268]; yalɵk kalunchi tsatian dantet on bet gant ar glazard du (la lagartija negra me mordió) [LENAT p. 14]; wera tsatian kroget ez eus bet ennon gant ar c'hi (me mordió el perro) [LENAT p. 56]; ul tsatian kroget ez eus bet ennon gant an naer (me mordió la culebra) [LENAT p. 35]; werape nai nunekwan tsatsin kɵn peget en deus ar c'hi em breur (el perro mordió a mi hermano) [LENAT p. 33]; ulpe ishukunan srɵpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34]; Mariai werape tsatan kroget ez eus bet ennon gant ki Mari (el perro de María me mordió/a mí morder el perro de María) [TIPR p. 615]  HS. (T) kikip. 3. chaokat (mascar) [PIDB p. 7] || Gwech e ra LENAT gant ar wrizienn tsati, gwech e ra gant tsats-. 1 tsal [1973] ag. I. stn tev, lart (gordo, grueso) [PSLI p. 326, LENAT p. 50]  ES. kalar, shɵl, HS. weruk; (T) tsal kampil biz-meud (pulgar) [LENAT p. 33]  HS. nukampil II. doar. A. 1. (en e stumm unan tsalik) tev, lart (gordo) [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 7, MOGU75 p. 7, ESLG pp. 3, 5]; nai pulkus tsalik kɵn lart eo ma c'hui (mi cuy es gordo) [LENAT p. 44]; nape mentra tsalik kɵmur Flapio lata kɵmɵ me, n'on ket ken tev ha Flapio (yo soy menos gordo que Flavio) [MOGU75 p. 6]; 2. (gant en enger kreñvaat -kɵl-) tsalkɵlik tev-kenañ (muy gordo); Perupe tsalkɵlik kɵn tev-tre eo Pêr (Pero es muy gordo) [MOGU75 p. 7]; B. (en e stumm lies tsalelɵ) tev, lart (gordos); tappa pakareintre wara urek tsalelɵ kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 632] || Notenn : dre fazi e tro MOGU75 tsalik dre flaco (treut) er skouer roet gantañ p. 6. Ouzhpenn tsal, PSLI a ro ur stumm tral ivez, lakaet da dotoroek, n'eo ket testeniekaet pelloc'h. Adkavout a reer ivez an termen tsal e nasaeg, er stumm tʃal, gouez da PSLI p. 326. 2 tsal [2009] ak. druzoni, bloneg (manteca) [LENAT p. 50]; kuchi tsal puik kɵn druzoni zo er pemoc'h (el cerdo tiene mateca) [LENAT p. 50]  HS. mantika. tsalɵkinchip [2009] v. kasaat (aborrecer) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar tsalɵk, amsklaer nemet e teufe diwar tsalik (tev), hag inchip (ober). Ger treuzskrivet tsalɵguinchip (tsalɵginchip) e DIEG, diouzh an distagadur. tsallɵp [1974] v. (db. an douar) kleuziañ, toullañ (escarbar) [PIDB p. 7]; tsalla tɵwap doare hadañ en douaroù kinviek ma reer un toull a-raok lakaat an had e-touez ar c'hinvi (tipo de siembra en tierras musgosas; se hace un hueco por encima antes de colocar la semilla entre el musgo) [SVNT]. [183]

tsansɵn ak. s.o. tsantsɵn. tsantsɵn [1890] ak. houarn (hierro) [CAC p. 776, NRPA p. 120, LMWI p. 430, PIDB p. 7, DIEG p. 11] || Ober a ra CAC hag NRPA gant ur skrivad amsklaer tuzunks, moarvat evit un dra bennak bet klevet *tutsun. N'eus ket da gemer re a breder gant an s dibenn ouzhpennet en un doare diezhomm gant DOUAY e dibenn ar gerioù roet gantañ alies. LMWI, da-heul DOUAY a ro an hevelep skrivadur. Gant ar skrivad tsansɵn e ra DIEG a-hend-all. Ger kar d'an nasaeg tsam52 moarvat. # tsantsɵntsi. tsantsɵntsi [1981] ak. orjal-dreinek (alambre) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar an elfennoù tsantsɵn (houarn) ha tsi (sifelenn, lêrenn). tsap [2009] ; stumm verb a verk un ober echu (?). kimkina atwall srukwan tsap maik kɵn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT p. 5]; kana pallɵkɵtɵ tsap trawar kavet em eus ur c'harangan (encontré un carángano) [LENAT p. 15]; nai pulkus tsap kuaik kɵn marv eo ma c'huied (se murieron mis curies) [LENAT p. 44]. tsapɵrap [1991] v. seveniñ ul lid kumuniezhel a vez dalc'het da vare an eost (realizar un acto comunitario guambiano para celebrar la cosecha) [SVNT]. tsarinuk [1974] ak. kanndi (lavadero) [PIDB p. 7] || Termen savet diwar tsarɵp (gwalc'hiñ) hag -inuk (lec'h, ti). tsarɵp [1974] v. gwalc'hiñ (lavar) [PIDB p. 7]; nupiyu tsartrap yur mont a ran d'en em walc'hiñ er stêr (me voy a jabonar en el río) [LENAT p. 33]; nape tsartrap intrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; tsartrap amun kape pasrtrapteh ? mont a reomp da gannañ dilhad pe mont a reomp da wiadiñ ? (¿vamos a lavar o a tejer?) [ORCO p. 629]  HS. pillmap # tsarinuk. *tsatiap v. s.o. tsachip. *tsatsap v. s.o. tsachip. tsatsɵ [1974] ak. LOEN. kolibri (colibrí, esmeralda) [PIDB p. 7, SVNT, PSLI p. 128]  HS. uchupapik || # mawintsatsɵ. s.i.o. ɵrintsik. tsetik [1992] (T) ag. yen (frío) [PSLI p. 216]  HS. pishi || Termen totoroek diasur roet gant PSLI. N'eo ket testeniekaet pelloc'h. tsi [1973] ak. I. LOUZAW. 1. plant a denner neud pe gerdin diouto, troellenn (planta usada para hacer cuerdas, lazos); 2. gwaska, seurt geot deliaouek (guasca) [SVNT, LENAT p. 50]; II. lêrenn, kordenn, sugell (cuerda) [PSLI p. 366]; mish tsi lêrenn gazh (lazo para un gato) [FOGU.Br p. 52] || Gouez da PSLI, ober a ra an holl yezhoù chokoek gant termenoù heñvel ivez : tʃi, tʃɨ, ʤi # kalustsi, keltsi, litsiya, pɵitsi, pawintsi, pinitsiya, pɵitsi, pulɵtsi, puratsi, tsantsɵntsi, tsilichip, tsilɵ, tsitɵlɵ, tsitrɵi, usretsilɵ, wañutsi, wasrtsi. 1 tsik [1890] ak. I. 1. koad, bazh, perchenn (madera, palo, vara) [CAC p. 774, NRPA p. 118, PIDB p. 7, ESLG p. 3, PSLI p. 160]; yau tsik loch (casa de palo) [LENAT p. 10]; ñui nunekpe tsiktɵka ñun kutrintin kɵn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4]  HS. ul/ull; 2. (T) kachul tsik penn-bazh (macana, porra) [PSLI p. 92]  HS. tatak. II. Dre heveleb. bodoù (arbusto); kamisa sɵkuaik tsik palasrɵ (tsipalasrɵ) kɵla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p. 17]; srɵl tsik gwrizienn (raíz) [PSLI p. 158] || Kouezhañ a c'hall k dibenn tsik ober dirak morfemoù zo, tsiktɵka  tsitɵka (distaget tsidɵga), tsik palasrɵ  tsipalasrɵ. Un tamm mat amsklaer eo an termen zietuchds roet gant DOUAY ha troet gant árbol. Kinnig a reer kompren eo bet goulennet gant titourer DOUAY penaos lavaret gwez ouzh ur Gwambiaad ha hemañ en deus respontet gant an daou dermen anavezet gantañ evit se, tsik ha tusr, fallnotet evel ur ger hepken tsitusr > zietuchds # kiptsik, laptsik, napɵrɵtsik, 52

s.o. Una Mirada al habla Nasa yuwe de Novirao, p. 61 : http://issuu.com/tebasdimo/docs/una_mirada_al_habla_nasa_yuwe_de_noviaro?mode=window&pageNumber=2

[184]

ɵlɵntsik, ɵshkɵrɵtsik, pikɵtsutsik, pitsik, piuntsik, tsikal, tsikallipik, tsikpɵrɵpik, tusrtsik, wintsik 2 -tsik [1973] morfem bihanaat. 1. (dirak un anv-kadarn) -ig (-ito, ico); utsik bleuniennig (florecita) [MOGU75 p. 5]; tultsik liorzhig (jardincito) [MOGU75 p. 5]; puratsik maiz bihan (maicito) [ESLG p. 18]; 2. (dirak un anv-gwan) purtsik sec'hik (sequito) [PIDB p. 6]; taptsik bravik, koantik (bonito, hermoso) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 7, ESLG p. 4]; pulɵtsik gwennik (blanquito) [ESLG p. 3] # ishukunɵtsik, kimtsik, maitsik, purtsik, taptsik, tsikal, tsikpɵrɵpik, tultsik, ultsik, unɵtsik, yatsik. tsikal [1974] ak. 1. SAVOUR. seurt kalatrez anezhañ un daolenn savet war pevar feul, graet gant guadua prl. (zarzo) [PIDB p. 7]; 2. (dre heveleb.) KEGIN. regezer (barbacoa); tsikal marai nintak puntramik savit ar regezer evit lakaat ar pladoù (hagan la barbacoa para colocar los platos) [LENAT p. 45]; 3. (T) KORF. plankenn-skoaz (homoplato) [ATYAD p. 206, 212]; kigenn drifennek ar vrec'h (tríceps) [ATYAD p. 206, 212]; || Termen savet diwar tsik (bazh, post) # kiaintsikal, tsiklallipik, yatsikal. tsiklallipik [2009] ak. kalvez (carpintero) [LENAT p. 12]; tsiklallipik kauyu wantrɵtan trouz a ra ar c'halvez er menezioù (el carpintero hace ruido en el monte) [LENAT p. 12] || Diwar tsik (koadenn) + un elfenn lal + -ip merk anv-verb + ik merk pennanvaat = an hini a labour ar c'hoad. s.i.o. kuallipik. tsikpɵrɵpik [2009] ak. kreion da skrivañ (lápiz, palo para escribir) [LENAT p. 46]; tsikpɵrɵpik trɵpɵtan dianket eo bet ma c'hreion ganin (se me perdió el lápiz) [LENAT p. 46]; tsikpɵrɵpik kɵtɵtan gantañ eo bet profet ar c'hreion din (me regaló el lápiz) [LENAT p. 46] || Termen savet diwar tsik (bazh), pɵrɵp (skrivañ) hag an dibenn pennanvaat -ik. Ober a ra LENAT gant an adstumm tsikpurɵpik. tsikpurɵpik ak. s.o. tsikpɵrɵpik tsilichip [1991] v. skoulmañ (anudar) [DIEG p. 14] || Termen savet diwar an elfennoù tsi (lêrenn) ha lichip (stagañ). tsilɵ [1991] ak. LOUZAW. plantenn vev pe plantenn guzh ganti galloudoù gwarezus a veze graet war he zro gant aket e kement tiegezh a oa (planta viva o planta secreta que debía tener cada hogar para proteger a la familia) [SVNT, MWWK p. 10] || Termen savet diwar an elfenn tsi, plantenn c'heotek, sifelek # kiptsiktsilɵ, pishintsilɵ, usretsilɵ. tsillas [1974] ak. LOUZAW. troell (enredadera) [PIDB p. 8]. tsim1 [1974] ak. tsimmera LOEN. logodenn (ratón, razh) [PIDB p. 7, PSLI p. 118, LENAT p. 50]; tsim le toull logod (ratonera) [PIDB p. 7]; tsim trukul dant logod (diente de ratón) [LENAT p. 51]; tsimmera kauyu kualmapelɵ kɵn bevañ a ra al logod war ar maez (los ratones viven en el monte) [LENAT pp. 12, 50]; yape tsimmera netsaik kɵn leun eo an ti a logod (la casa está llena de ratones) [LENAT p. 28]; mish tsimwan man debret eo bet al logodenn gant ar c'hazh (el gato se comió el ratón) [LENAT p. 29]. tsim2 ak. s.o. tsin2. tsin1 [2009] ak. LOUZAW. linad (ortiga) [LENAT p. 51]; kaupe nu tsin puik kɵn linad bras a gaver er menezioù (en la montaña hay ortiga grande) [LENAT p. 15]. tsin3 [1974] ak. GOUNEZ. 1. pann douar-labour (era) [PIDB p. 7]; 2. erv (surco) [DIEG p. 51]; tsin mara sevel irvi (formación de eras) [SVNT]; tsin katrɵp (rak)tresañ an erv (moldar) [SVNT]; tsin tanap sevel er vann pe stouvañ ha goleiñ gant douar (alzar o tapar y echar tierra) [SVNT]; tsin utik stumm gaolek ma saver an irvi er tachennoù gant pouez traoñ bras (surcos con forma de horqueta en las tierras con pendiente fuerte) [SVNT] # tsinkulli. 3 tsin [1974] ak. (db. ar c'horf) elfenn a genaozer gant anv ur rann eus ar c'horf evit envel lodenn grec'h un organ. kualtsim [PSLI p. 20]; srɵptsim [PIDB p. 7, PSLI p. 26, CICO p. 74]. tsinap [1974] v. goudoriñ (abrigar) [PIDB p. 8, DIEG p. 11] # tsinik. tsinik [1981] ak. mantell, chupenn (abrigo) [DIEG p. 11]  HS. chaketa # tsinap. tsinkulli [1991] ak. GOUNEZ. ervenn douar e-tro 80 cm ledander dezhi a red an dour drezi hag a [185]

stummer ur kan parik a-dal dezhi (surco de aproximadamente 80 cm de ancho colocado al frente de un kan parik, por dónde corre el agua). tsintatɵ ag. s.o. tsɵntatɵ. [1981]. tsip [1992] ak. strouezheg, maezioù (monte) [PSLI p. 149]  HS. kau. tsistɵ rag. s.o. tsɵstɵ. tsitɵlɵ [1981] ak. skoulm (nudo); tsitɵlɵ marɵp skoulmañ (anudar) [DIEG p. 14] || Termen savet diwar an elfennoù tsi (lêrenn) ha tɵlɵ (mell). tsitrɵi [1954] ak. LOUZAW. 1. fav (fríjol) [FOGU p. 202, DIEG p. 30, SVNT]  HS. truɵi, trupui; 2. Plant gwiennek a farder sifelenn ganto (fique) [PIDB p. 8]  HS. sran || Ober a ra DIEG gant ar stumm tsitruuɵi (tsi-rruuɵi) hag SVNT gant tsitruuy. Hañvalout a ra an termen-mañ bezañ savet diwar an elfennoù tsi (lêrenn, neudenn, plant ma reer sifelenn) ha truɵi/trɵi, stumm emdroet eus trupuɵi (fav). Evit doare eo faziet PIDB pa ro an droidigezh "fique". Sran eo ar ger evit ar plant "fique", a denner kerdin diganto. Kavout a reer sran e PIDB ivez. tsitruɵi ak. s.o. tsitrɵi. tsitse [1993] ak. doare kap pe kabell blouz a rae ganti tud an douaroù yen evit en em wareziñ diouzh ar glav (especie de capa de paja usada antiguamente por la gente de las zonas frias para protegerse del agua) [EDCA p. 22, SREK p. 27] || Marteze evit tsitsɵ. Termen ennañ an elfenn tsi (plant sifelek). tsɵ [2009] ak. KORF. ani tsɵ gwazhienn (vena) [LENAT p. 4] tsɵk [1973] ag. kriz (crudo) [FOGU.Br p. 45, ESLG p. 3]; tsɵk tsɵk kriz-tre (muy crudo) [FOGU.Br p. 46] || Notenn : tsɵk tsɵk distaget tsɵtsɵk. tsɵkɵl [1890] ak. KORF. 1. ivin (uña) [CAC p. 775, PIDB p. 7, PSLI pp. 24, 263, LENAT p. 51]; ñui tsukul nukilik kɵn bras-tre eo e ivin (su uña es grandota) [LENAT p. 51]; 2. (db. al loened karnek) tsukul (suguld) botez, karn (casco) [CAC p. 775, NRPA p. 119] || Ober a ra CAC, NRPA, PSLI ha LENAT gant an adstumm totoroek tsukul (tsɵkul evit PSLI). Un termen boutin da veur a yezh varbakoek eo tsɵkɵl. Gouez da PSLI, kavet e vez e awa pit [tʃkwil] hag e cha'palaachi [tjaki] s.i.o trukul. tsɵkul (T) ak. s.o. tsɵkɵl. tsɵl [1852] (T) ak. STERED. 1. steredenn (estrella) [PSLI p. 66]; tsɵl pala ashmukɵh? na'z peus ket gwelet ur steredenn el laez ? (¿no viste una estrella arriba?) [LENAT p. 37]; parɵ tsɵl kalz stered (muchas estrellas) [LENAT p. 38]  HS. kɵsapik/kɵntsapik; 2. planedenn (planeta) [MNG pp. 44, 45]; 3. site tsɵl yarad-poñsined (pléyades) [MNG p. 45] || Ober a ra MNG gant ar stummoù sil, siill ha silg. Site tsɵl (site sill, sité silg) a c'hallfe, marteze, bezañ evit *siete tsɵl (siete, spagnoleg evit seizh = ar seizh steredenn). PSLI a ra gant an adstumm trɵl. Hiziv e seblant an termen tsɵl bezañ un termen totoroek hepken tra ma ra ar gwambiaeg gant an termen kɵsapik/kɵntsapik evit envel ar stered. Meneg MNG avat a ziskouez e oa anavezet an termen tsɵl gant ar gwambiaeg gwechall hag e veze lakaet kemm etre kɵsapik (stered) ha tsɵl (planedenn). tsɵntatɵ [1974] ag. gorrek (lento) [PIDB p. 8]; kɵlikpe tsɵntatɵ uñipik kɵn goustadik e kerzh an hini kozh (el viejo anda lento) [ESLG p. 19]; tsintatɵ pilapik kuchinkuchi goulaouiñ tamm-hatamm (alumbrarse poco a poco) [DIEG p. 13] || Ober a ra DIEG gant un adstumm tsintatɵ treuzskrivet tsinda-tʉ diouzh an distagadur blotaet. Ober a ra PIDB gant un adstumm tsɵntatsɵ n'eo ket testeniaket pelloc'h. Marteze ur vi-kougoug. tsɵntatsɵ [1974] ag. s.o. tsɵntatɵ. tsɵp1 [1981] ag. lemm (agudo) [DIEG p. 12]. tsɵp2 [1992] ak. 1. beg (punta) [BCPAD p. 73]; nilɵ tsɵp beg an teod (punta de la lengua) [PSLI p. 229]; 2. DOUAR. anv a roer d'ar beg-douar zo etre div stêr o kemberañ (nombre dado a la punta de tierra que queda entre dos ríos que confluyen) [EDCA p. 28] # eshtsɵp. tsɵstɵ [1992] (T) rag. an holl (todos) [PSLI p. 254]  HS. mayaelɵ; atwall tsistɵ mantrap holl e tebrimp kig-yar (todos vamos a comer gallina) [LENAT p. 4]; tsistɵ pailai alɵyu ra zañsotholl e-pad ar minga (labour stroll) (que todos Ustedes bailen en la minga) [LENAT p. 12]; [186]

remesan utɵ tsɵstɵ mantrap degemerit un distaol evit ma c'hallot debriñ-holl (reciban remesa para comer todos) [LENAT p. 26]; tsɵstɵ wamiakun komzomp-holl (hablemos todos) [LENAT p. 54]; tsɵstɵpe inkua trugarez d'an holl (gracias a todos) [LENAT p. 1]; kin kɵn [t]sɵstɵ ra gouskot-holl (que duerman) [LENAT p. 18] || A-wechoù e ra LENAT gant an adstumm tsistɵ ha PSLI a ro trɵstɵ da eilstumm diasur. tsu [1954] ak. sizhun (semana) [FOGU p. 198]  HS. trunɵ; kan tsu ur sizhun (una semana) || N'eur ket sur eo hemañ ur ger heñvelster da trunɵ pe hag-eñ eo ur fazi a-berzh FOGU. N'eo ket testeniekaet an termen pelloc'h. tsuk [1973] ak. KORF. kof (abdomen) [FOGU.Br p. 42]  HS. kitɵ, kitɵwasr, patsɵ. tsukul ak. s.o. tsɵkɵl. tsuchip v. s.o. tsutsip. tsulak [1974] ak. 1. soubenn (sopa) [ORCO p. 625]; trigo tsulak soubenn ed (sopa de trigo) [PIDB p. 8]; pura tsulak soubenn vaiz (sopa de maíz) [PIDB p. 6]; palanta tsulak soubenn blatanez (sopa de plátano) [PIDB p. 5]; pura tsulak makun debromp soubenn vaiz (comamos mazamorra/sopa de maíz) [LENAT p. 45]; na tsulakwan nenɵp war o keginañ soubenn emaon (estoy cocinando la sopa) [ORCO p. 625]; 2. Dre skeud. & dre fent. kim tsulak soubenn fri = mic'hieg (mocoso) [LENAT p. 18] # pistsulak tsumisrɵp [1981] v. gourvezañ (acostarse) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar ar verboù tsup (bezañ gourvezet) ha misrɵp (dont da vezañ). tsup [1975] v. bezañ en e c'hourvez (estar acostado) [MOGU75 p. 15, DIEG p. 11, PSLI p. 279, ORCO p. 623, TIPR p. 611]; 1. (gant ur verb all dirazañ) verb skoazell a dalvez da sevel ar stumm war ober. pachiktik kip tsu kae da gousket tommik-tout (acuéstese bien calientito) [LENAT p. 35]; unɵ nurap tsun emañ ar bugel o kreskiñ (el niño está creciendo) [LENAT p. 51]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik kɵn ekeit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634]; tsupne/tsumne e-pad m'emañ gourvezet (mientras está acostado) [ORCO p. 635]; 2. (impl. e-unan) verb lec'hiañ. pɵl tsun eno emañ al loar (la luna está allá) [FOGU.Br p. 46]; pɵsrpe mentra palasrɵ tsun uhel-mat emañ an heol (el sol está bien arriba) [MOGU75 p. 16]; yawimpi muna tsuh ? pelec'h emañ ar pesked ? (¿Dónde está el pescado?) [LENAT p. 30]; muna tsukɵh? pelec'h emaout ? (¿Dónde estás?) [LENAT p. 30]; Juanpe uyu tsun aze emañ Yann (Juan está aqui) [MOGU 75 p. 16]; ulpe kauyu tsun emañ an naer er geot (la culebra está en la hierba) [MOGU75 p. 16, ESLG p. 28]; pipe yu tsun amañ emañ ar stêr (el río está aqui) [MOGU75 p. 16]; wañipe palasrɵ tsun el laez emañ ar c'houmoul (las nubes están arriba) [MOGU75 p. 16]; pɵlpe mentra pirau tsun izel-tre emañ al loar (la luna está muy abajo) [MOGU75 p. 16]; kupikape kamapala tsun emañ ar pallenn war ar gwele (la cobija está encima de la cama) [MOGU75 p. 16]; Mariape kuantrɵ tsun klañv eo Mari (María está enferma [MOGU75 p. 17]; kuantrɵ urekmera kientsikalyu tsun emañ ar vugale glañv en o gwele (los niños enfermos están en la cama) [ESLG p. 18] || Termen boutin d'an holl yezhoù barbakoek a-vremañ hervez PSLI, tun en awa pit, tso- e tsafiki, tsuna e cha'paali. tsupi [1954] ak. troazh (orina) [LMWI p. 429] || Termen ennañ ar ger pi (dour). tsuriik [1981] ag. livet (pintado) [DIEG p. 45]  HS. tsurɵtik || Stumm emdroet eus tsurɵtik miret e totoroeg. tsurɵ [1991] ak.; (db. an douar) tsurɵ parɵp troc'hañ e bernioù bihan (partir en pequeños bloques) [SVNT]. tsurɵp [1991] v. GOUNEZ. stlepel an had (regar las semillas) [SVNT]. tsurɵtik [2009] (T) ag. liesliv, livek, livus, livet (colorido, pintado) [LENAT p. 51]  HS. tsuriik; kɵshɵmpurpe tsurɵtik kɵn liesliv eo ar ganevedenn (el arco tiene muchos colores) [LENAT p. 19]; piñinkua tsurɵtik kɵn livus eo ar valafenn (la mariposa es pintada) [LENAT p. 41]. tsurɵye [1991] ak. seurt aval-douar anvet "careta" (papa careta) [SVNT] || Termen ennañ an elfenn ye [187]

(aval-douar)  HS. karetaye. tsusaikya [1991] ak. SAVOUR. ti hengounel ront Gwambiaiz, pikernek e doenn soul (casa tradicional guambiana, redonda con techo empajado de forma cónica) [SVNT] || Termen savet diwar ar wrizienn tsusaik amsklaer, marteze liammet ouzh tsuship (gwriat) ?, hag an elfenn ya (ti). s.i.o. litsiya, pinitsiya. tsuship [1992] v. gwriat (coser) [PSLI p. 349]; s.i.o. trɵsrɵp. tsutsik [1890] ak. I. KORF. askorn (hueso) [CAC p. 776, NRPA p. 120, FOGU p. 204, PIDB p. 8, PSLI pp. 14, 32, LENAT p. 51]; asr tsutsik eskern ar c'horf (huesos del cuerpo) [LENAT p. 51]; malɵ tsutsik divgarvan (mandíbulas) [PIDB p. 4]; nasrik tsutsik kiltak kigenn daoubennek ar vrec'h (bíceps) [ATYAD p. 205]; masrtur tsutsik kostoù (costillas) [ATYAD p. 205, 211]; pechu tsutsik kavenn ar brusk (caja torácica) [PSLI p. 14]; srɵp tsutsik askorn morzhed (hueso de la pierna, fémur) [ATYAD pp. 206, 207, 211, 212]; (T) katsik tsutsik (katsitsutsik) askorn an troad (hueso del pie) [ATYAD p. 206]; (T) katsik tsutsik skin ar c'har (espinilla, hueso de la pierna) [PSLI p. 28]; kual tsutsik askorn ar vrec'h (hueso del brazo) [PSLI p. 19]; wentɵ tsutsik livenn-gein (columna vertebral) [ATYAD p. 206, 212] || Gant ar skrivad zukzikt e rae DOUAY. II. Dre heveleb. (db. ar plant). 1. korz plant zo (caña); pura tsutsik korz maiz (caña de maíz) [CAC p. 775, NRPA p. 119, LENAT p. 51]; pura tsutsikwan srɵtrai! troc'hit ar c'horz maiz ! (¡Corten la caña de maíz!) [LENAT p. 45] & (T) seurt korz, plant geotek eus kerentiad ar Poaceaeed [PSLI p. 176]  HS. impak; 2. Termen a dalvez da sevel anvioù-gwez pikɵtsutsik [PIDB p. 6, SREK p. 16] || Ober a ra Léon DOUAY e CAC gant ar skrivad puranzuzit evit pura tsutsik gant t dibenn e-lec'h k, evel alies gantañ. Termen savet diwar tsik bazh, traezenn hirik ha kalet. # pikɵtsutsik, pɵitsutsik. tsutsip [1974] v. troazhañ [PIDB p. 8]; tutuk kapyu tsutsatan staotet he deus ar ran em lagad (la rana mió en el ojo) [LENAT p. 15] || Ober a ra PIDB gant an adstumm tsuchip. Liamm gant tuchip ? tuchip [1974] v. skopañ (escupir) [PIDB p. 7] || Liamm gant tsutsip ? tuktuk ak. s.o. tutuk. tul [1973] ak. 1. prad, tamm douar (parcela, potrero) [ESLG p. 18, PSLI p. 83, ORCO p. 635, LENAT p. 48]; tulyu er prad (en el potrero) [LENAT p. 49]; tulyupe pɵn wakra puntran teir buoc'h zo er prad (en el potrero hay tres vacas) [LENAT p. 41]; Juanambusrɵ warapuras kan tultɵ tɵkar kɵpelɵ ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; 2. liorzh (jardín) [FOGU.Br pp. 47, 52, MOGU75 p. 5]  HS. ellmarikyu, tra, yellchak || Da dostaat d'ar ger nasaek tul, legumaj, plant gounezet en ul liorzh [NAYU p. 27] pe liorzh legumaj53 # tuliship, tultsik. Tulia [2009] anv-familh; nai mashura Carmen Tulia kɵn Carmen Tulia eo ma mamm-gozh (mi abuela es Carmen Tulia) [LENAT p. 26]. tuliship [1991] v. 1. dastum (recoger); 2. mamik tulishintrap trevad, eostiñ (cosecha, cosechar) [SVNT] || Termen savet diwar an elfenn tul (tamm douar gounit). tultsik [1973] ak. liorzhig (jardincito) [FOGU.Br p. 47, MOGU75 p. 5]; 2. pradig (potrerito) [ESLG p. 18] # tul. tulusrik [1974] ak. kloz, buorzh (corral) [PIDB p. 7] || Termen ennañ an elfenn tulu (ront) tulu [1974] ag. ront (redondo) [PIDB p. 7]. Tumpala anv-familh s.o. Tunumpala. tumpalasrar ak. plantenn Tumpe a gresk er paramo (mata de tumpe que crece en el páramo) [SREK p. 28]  HS. tumpesrar, ultsipalasrar. Tumpe [1991] anv divoutin 1. (er c'hredennoù pobl) Anv avel veur ar paramo, an uheldirioù, anezhañ 53

s.o. Una Mirada al habla Nasa yuwe de Novirao, p. 50 : http://issuu.com/tebasdimo/docs/una_mirada_al_habla_nasa_yuwe_de_noviaro?mode=window&pageNumber=2

[188]

tad an avelioù, tra ma c'hwezh e vibien war an douaroù tommoc'h, traoñoc'h er menez. Seudennaouet e vez gwisket gant ur poncho gwriet gant koumoul (nombre dado al gran viento del páramo, el padre de los vientos mientras sus hijos soplan en las tierras más calientes, más abajo; se representavestido de una ruana hecha con nubes) [SREK pp. 23-25, 28]; 2. anv ur blantenn dezhi delioù ledan tev en em zispak kalzik hag a daol frouezh klorennek hir; pa fiñv he delioù e laka da soñjal e trouz an avel (mata que echa guascas muy largas y se extiende bastante, con muchas hojas anchas y gruesotas que cuando se mueven producen como si fuera el viento) [SVNT]; tumpesrar anv ar blantenn tumpe (nombre de la mata de tumpe) [SVNT, SREK p. 28]  HS. tumpalasrar, ultsipalasrar || Marteze diwar an elfennoù tun (pikern) ha pi (dour). Tumpesrar ak. s.o. tumpe. tun [1974] ak. DOUAR. 1. menez, torgenn (loma, montaña) [PIDB p. 7, PSLI p. 151, LENAT p. 48]; nu tunape kitak kɵn moal eo ar menez bras (la loma grande está pelada) [LENAT p. 49]; wakra tuna pura yan kutsitsan bet eo ar vuoc'h o pourmen dre an duchenn (se pasó la vaca por la loma) [LENAT p. 54]; 2. pikern, torgennoù uhelañ ur menez, aradennad (cerro, cordillera) [PIDB p. 7, PSLI p. 151, SREK p. 7] || Gant an adstumm totoroek tuna e ra PSLI ha LENAT. # kiltun, nutun, Tumpe tuna (T) ak. s.o. tun. Tunumpala anv-familh. Termen savet diwar an elfenn tun(a), pikern, menez ha pala, lein, uhel. *tupa [1890] ak. LOEN. kevnidenn (araña) [CAC p. 774, NRPA p. 118, LMWI p. 430]  HS. araña || Un termen nasaek eo tupa54. CAC hag NRPA zo diwar dorn DOUAY a ouzer ez eus bet mesket gantañ rolloù gerioù nasaek ha gwambiaek en e bennadoù; aozer LMWI ne ouie ket ar yezh hag en deus adkemeret e roll diwar aozerien all evel DOUAY. Ober a ra an holl oberennoù all gant an amprest spagnolek araña e gwambiaeg, war-bouez PSLI a ro un termen all ullishik. Evit doare eo bet renket tupa dre fazi e-touez ar gerioù gwambiaek gant DOUAY. s.i.o. tupak. *tupak [1890] ak. traezh (arena) [CAC p. 774, NRPA p. 118] || Termen treuzskrivet topak gant DOUAY. N'eo ket testeniekaet an termen-mañ pelloc'h; evit doare eo bet kemmesket an termenoù arena hag araña gant titourerien DOUAY zo douetañs ennañ e bezañs ar ger-mañ ivez. tur [1973] ak. I. KORF. 1. penn (cabeza) [FOGU.Br pp. 47, 48, PIDB p. 7, HAIG p. 318, PSLI p. 8, CICO p. 74]; turpe penn (cabeza) [FOGU.Br p. 47, ESLG p. 7]; turteh? penn ? (¿cabeza?) [FOGU.Br p. 48]; 2. blev (pelo); tur shau blev pladet/chifet (pelo chafado) [FOGU.Br p. 48]; II. 1. LOUZAW. koulourdrenn (calabazo, poro) [PSLI p. 167]  HS. kel; pachik tur termoz (termo, tarro caliente) [LENAT p. 36]; 2. LOEN. (db. ar gwesped) hed-gwesped (nido de avispas); pishkua turwan penɵ kumukɵi na ziskarit ket an hed-gwesped (no tumben el puro (nido) de avispas) [LENAT p. 43] || Ne ra ket an totoroeg gant ar ger-mañ. Ober a ra gant pusruk met anavezout a ra an termenoù masrtur (bruched), pachik tur ha pishkua tur # chumpiturwataye, istur, masrtur, nuturtik, turi, turlentɵ, turtsik, turyumɵsik. s.i.o. pusruk. turi [1974] ak. 1. (pezh dilhad hengounel) poncho (ruana) [PIDB p. 7, MOGU75 p. 4, HAIG p. 318, ESLG p. 4, SVNT]; turi Karluswei poncho Karl (la ruana de Carlos) [MOGU75 p. 4]; mamape papawei turi pasran gwiadet he deus mamm ur poncho da tad (mamá tejió unan ruana para mi papá) [MOGU75 p. 8]; nape turiwanpa lusiwanpa pasrar gwiadet em eus ur poncho hag ur vrozh (tejí una ruana y una falda) [MOGU75 p. 15]  HS. (T) saiu; 2. kroc'hen loened blevek zo evel godelleg Amerika (piel de algunos animales peludos como la chucha) [SVNT] || Marteze diwar tur (penn), peogwir e vez gwisket dre ar penn. An dibenn 54

s.o. Una Mirada al habla Nasa yuwe de Novirao, p. 61, hag ouzh an Diccionario Español-Páez, p. 369 : http://www01.sil.org/americas/colombia/pubs/20107-4.pdf

[189]

-ri a c'hallfe bezañ an hevelep hini a gaver e kuari (tog) ivez. turtsik [1973] ak. pennig (cabecita) [FOGU.Br p. 48, ESLG p. 7] || Termen savet diwar an elfennoù tur (penn) ha -tsik lostger bihanaat a glot gant -ig. turyumɵsik [1991] ak. SAVOUR. Anv a roer d'an toullig a veze e penn uhelañ toenn bikernek an tiez hengounel ront (coronilla de la cabeza de la casa) [SVNT] || Termen savet diwar tur (penn) ha yumɵsik, kern ar penn. tusr [1890] ak. tusrmera LOUZAW. 1. (impl. en e-unan) gwezenn, plantenn (árbol, mata, planta) [CAC p. 774, NRPA p. 118, FOGU p. 198, FOGU.Br p. 41, PIDB p. 7, MOGU75 p. 2, ESLG p. 14, PSLI p. 152, LENAT pp. 49, 51]; tsik tusr (zietuchds) [CAC p. 774, NRPA p. 118]; tusrmera gwez (árboles) [PIDB p. 7, MOGU75 p. 2]; ilɵpe pek pek tusrmera kɵn seurtoù gwez disheñvel eo ar re-mañ (estas son diferentes clases de árbol) [MOGU75 p. 9]; tusr ishik delioù gwez (hoja de árbol) [PSLI p. 154]; illimerape tusryu putran er wezenn emañ al laboused (los pájaros están en el árbol) [MOGU75 p. 16]; 2. (impl. evel spizad war-lerc'h un ak evit envel ur spesad resis) kui tusr (kuitusr) seurt gwez, n'eus ket bet gallet resisaat o anv spesad (tipo de árbol, sin identificar) [SREK p. 9]; mis tusr mamik tranɵpik kɵn teuler a ra frouezh ar gwez-prun (el ciruelo da frutos) [LENAT p. 29]; pachik tusr meurta, seurt gwez eus kerentiad ar Myrtaceae (arrayán) [LENAT p. 36]; palanta tusr platanezennoùigoù (platanillo) [PIDB p. 5]; palanta tusr lɵl netsaik kɵn leun eo ar platanezennoùigoù a c'hwiled (el platanillo está lleno de cucarrones) [LENAT p. 23]; pantsɵ tusr gwez motilon (mata de motiló) [LENAT p. 38]; taki tusrpe mentik kɵn gwastet eo ar plant chagla (la mata de chagla se daño) [LENAT p. 48]; wawu tusr bambouz (bambú) [FOGU p. 203]; piñin tusr chak tachenn gwez-pin (campo de cedros) [FOGU.Br p. 52]; 3. tusr pɵnsrɵntrap haderezh (siembra) [SVNT]; || Un tamm mat amsklaer eo an termen zietuchds roet gant DOUAY ha troet gant árbol. Kinnig a reer kompren eo bet goulennet gant titourer DOUAY penaos lavaret gwez ouzh ur Gwambiaad ha hemañ en deus respontet gant an daou dermen anavezet gantañ evit se, tsik (bazh koad) ha tusr (gwez), fallnotet evel ur ger hepken tsitusr > zietuchds # tusrnunɵtsik, tusrtsik. s.i.o. pɵ. tusrnunɵtsik [1974] ak. gwezennoùigoù (arbolitos) [PIDB p. 7] || Termen savet diwar tusr (gwez) hag unɵtsik (bugelig). tusrtsik [1985] ak. kef, garenn (tallo) [ESLG p. 5] || Termen ennañ an elfennoù tusr (gwez) ha tsik (bazh, gwial). tutuk [1991] ak. LOEN. 1. ran (rana) [SVNT, LENAT p. 48]; tutuk kapyu tsutsatan staotet he deus ar ran em lagad (la rana mió en el ojo) [LENAT p. 15]; Tɵntɵtuna tutuk pirɵ kɵn douar ar raned eo Totoró (Totoró es tierra de ranas) [LENAT p. 48]; tutuk kumarɵwatan, sre puntrapik kanet ez eus bet gant ar raned, glav a raio (cantó la rana, va a llover) [LENAT p. 48] 2. touseg (sapo) [LENAT p. 48]  HS. urututuk || Ober a ra SVNT gant ar skrivad etimologel tuk-tuk. Moarvat eo tutuk emdroadur tuk tuk, ha tuk tuk evit an trouz graet gant ar raned pa ganont # urututuk Tuturu [1981] lec'h. Totoró [DIEG p. 52] || Ober a ra an totoroeg gant ar stum Tɵntɵtuna.

U u1 [1973] ak. umera LOUZAW. 1. (implijet e-unan) bleunienn (flor) [FOGU.Br p. 52, PIDB p. 8, MOGU75 p. 5, ESLG p. 9, PSLI p. 155, LENAT p. 34]; umera bleunioù (flores) [PIDB p. 8]; ɵskɵ u nai kɵn din-me eo ar vleunienn velen (la flor amarilla es mía) [LENAT p. 8]; kana u ketɵtan profet en deus ur vleunienn din (me regaló una flor) [LENAT p. 14]; upe kal puik kɵn spern zo d'ar vleunienn (la flor tiene espinas) [LENAT p. 34]; upe parɵ maitik kɵn koantik-tout eo ar bleuñv (las flores son bien bonitas) [LENAT p. 34]; umera ɵskɵilɵ kɵn [190]

melen eo ar bleuñv (las flores son amarillas) [MOGU75 p. 5]; kuaik umerape shauyu putran emañ ar bleunioù gweñvet e-mesk al lastez (las flores muertas están en la basura) [MOGU75 p. 16]; 2. (implijet evel spizad) ankuchi u. Seurt brousgwez, moarvat evit Meriania speciosa (flor de mayo) [SREK p. 9] # uchupapik, ularapelɵ, utsik. 2 -u [2009] stumm krennet eus ar morfem yu a ouzhpenner d'an anvioù-kadarn da verkañ an endalc'h, al lec'hiañ. Klotañ a ra gant e, e-barzh. nai yau em zi (en mi casa) [LENAT p. 4]; pailɵ yu kɵtrɵmɵsr kɵn trau chomomp hon-daou el liorzh (quedémonos los dos en la huerta) [LENAT p. 12] || Graet e vez gt -u e-lec'h -yu goude ur vogalenn. 3 -u s.o. yu2 ubisha ak. s.o. uwisha. ubishaisipik ak. s.o uwishaisipik. uchupapik [1992] (T) ak. LOEN. kolibri (colibrí) [PSLI p. 128]  HS. ɵrintsik, tsatsɵ || Treuzskrivet o tʃu'paßik (ochupabik) gant PSLI, diouzh an distagadur. Termen hiron savet diwar u (bleuñv) hag an termen spagnolek chupar (sunañ) ouzhpennet outañ ar morfem pennanvaat -ik. Un droidigezh rik diwar ar spagnoleg chupaflor eo uchupapik. ugauakuap [1981] v. beuziñ (ahogarse) [DIEG p. 12] || Termen a hañval bezañ savet hiron dre hevelebiezh ouzh ar spagnoleg ahogar (beuziñ), marteze diwar gemmeskañ ar spagnoleg agua (dour) hag ar gwambiaeg kuap (mervel) : aguakuap > ugauakuap = mervel diwar dour ? Ober a ra DIEG gant ar skrivad ugauáguab. ul [1890] ak. 1. naer (culebra, serpiente) [CAC p. 778, NRPA p. 122, LMWI p. 429, FOGU.Br p. 52, PIDB p. 8, MOGU75 p. 16, PSLI p. 122, SVNT, EDCA p. 23, LENAT p. 34]; *ul pun (ul put) deuet eo an naer-wiber (llegó la vívora) [CAC p. 778, NRPA p. 122]; ul kalus kroc'hen naer (cuero de culebra) [PIDB p. 8]; ul tsatian kroget eo bet ennon gant an naer (me mordió la culebra) [LENAT p. 35]; yupe ul kah kɵn amañ n'eus naer ebet (aquì no hay culebras) [LENAT p. 34]; mɵyempe ulpa piatan dec'h da noz am boa hunvreet gant naered (anoche soñé con culebras) [LENAT p. 34]; ulpe [ESLG p. 4]; ulpe ishuk unan srɵpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34]; ulpe kauyu tsun emañ an naer er geot (la culebra está en la hierba) [MOGU75 p. 16, ESLG p. 28]; ulkɵlik atrun emañ an naer o tont (viene la culebra) [LENATp. 35] || Kavout a reer an termen ul55 (naer) kenster, e nasaeg ivez. 2. Dre heveleb. penn-bazh, seurt bazh-palmez begek a dalveze da Wambiaiz d'en em gannañ (palo de chonta) [EDCA p. 22]  HS. tsik || DOUAY e CAC hag NRPA a dro ul put gant vívora (naer-wiber). Kinnig a reomp treiñ dre ul pun. Ober a ra LMWI gant ar stumm ull. # pishul, ulɵp, Ulɵsrnu, ulpis, ultsik. ularapelɵ [2009] ak. miraflores [LENAT p. 35] || Troidigezh rik diwar ar spagnoleg "miraflores" (a sell ouzh ar bleuñv) savet diwar an elfennoù u (bleuñv) + larap (sellet/spiañ) + an elfenn lies -elɵ. Termen testeniekaet e LENAT n'eus ket bet gallet gouzout evit petra e oa, moarvat ur vleunienn pe un evn. # larap, u. Ulesrnu anv divoutin s.o. Ulɵsrnu. ulkɵlik ak. s.o. ul. ulɵ [1981] ak. dle (deuda) [PIDB p. 8] # ulɵmisrɵp ulɵmisrɵp [1981] v. kaout dle (adeudarse) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar ulɵ (dle) ha misrɵp (c'hoarvezout, dont da c'hoarvezout). ulɵp [1981] v. (db. an dud) en em barañ (acto sexual) [DIEG p. 12]  HS. merɵp || moarvat diwarbenn kalc'h ar baotred, dre hevelebiezh ouzh ul (naer, bazh), gant an dibenn anv-verb -ɵp stag outañ. Ulɵsrnu [1991] anv divoutin Spered a gantren er ribouloù stummet gant an doureier danzouar, spered liammet ouzh an dour hag an naered a c'hall kemer tres ur c'hazh (espíritu que se desplaza por 55

s.o. Una mirada al habla Nasa yuwe de Novirao p. 65 : http://issuu.com/tebasdimo/docs/una_mirada_al_habla_nasa_yuwe_de_noviaro?mode=window&pageNumber=2

[191]

los tuneles formados por las aguas subterraneas; está relacionado con al agua y las serpientes, puede coger forma de gato) [SVNT, MWWK p. 28]; pulɵ ulesrnu, yalɵ ulesrnu : ulesrnu gwenn, ulesrnu du (ulesrnu blanco, ulesrnu negro) [SVNT] || Ober a ra SVNT gant an adstumm ulesrnu. Termen ennañ an elfennoù ul (naer) ha nu (bras) moarvat. ulpish [1992] ak. LOEN. buzhug (lombriz) [PSLI p. 306, LENAT p. 35]; atwall ulpish man buzhug a zebr ar yar (la gallina come lombrices) [LENAT pp. 5, 26] & ulpish pirɵ buzhug (lombriz) [PSLI p. 306]  HS. ellkunchi, kushi || Hep mar diwar ul (naer) hag un eil elfenn a c'hallfe bezañ pish (yen). s.i.o. pishul a seblant bezañ savet diwar an hevelep elfennoù. ultsik [1993] ak. penn-bazh (bastón, palo, vara de chonta) [EDCA p. 23]  HS. tsik, ul || Termen savet diwar ar gerioù ul ha tsik a dalvez "bazh" o-daou # ultsipalasrar ultsipalasrar ak. LOUZAW. anv all ar blantenn Tumpe a gesk en uheldirioù ar paramo (otro nombre de la mata de tumpe que crece en el páramo) [SVNT, SREK p. 28]  HS. tumpalasrar, tumpesrar || Termen savet diwar an elfennoù ultsik (bazh), pala (lein, uhel) ha srar (gwezennig) = bod bazhheñvel a gresk en douaroù uhel. ullishik [1992] ak. LOEN. kevnid (araña) [PSLI p. 147]  HS. araña || Termen savet marteze diwar an elfenn ul (naer). An termen araña eo an termen gwambiaek boutinañ evit envel ar c'hevnid e gwambiaeg bremañ. umpu [1974] adv. 1. e-barzh (dentro, adentro) [DIEG p. 12, PSLI p. 313]; umpumai intrɵ kit ebarzh/dre an diabarzh (¡vaya para adentro!) [LENAT p. 6]; 2. dindan (debajo) [PIDB p. 8]; lurɵ pirɵ umpuik "lurɵ" a zeu a-zindan an douar ("lurɵ" que viene de por debajo de la tierra) [SVNT] # ampɵsrɵ, pirɵmpu kushi, umpumarɵp, yaumpu. umpumarɵp [1981] v. donaat (ahondar) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar umpu (e-barzh) hag ar verb marɵp (ober). Ober a ra DIEG gant ar skrivad umbu marɵb. unaship [1974] v. bukañ (apuntar) [PIDB p. 8]. unchipik [1974] ak. restachoù (sobras) [PIDB p. 8] || Distaget undjibik, gouez da PIDB. unek ak. s.o. unɵ. unkua [1981] adv. 1. trugarez (gracias) [DIEG p. 31]; taptɵ inkua mat emaon, trugarez (estoy bien gracias) [LENAT p. 48]; tsɵstɵpe inkua trugarez d'an holl (gracias a todos) [LENAT p. 1]; 2. kenavo (adios) [ESLG pp. 5, 7] s.i.o. kualmauna || Ober a ra DIEG gant ar skivad úngua, da verkañ an distagadur. LENAT eus e du a ra gant an adstumm totoroek inkua. # unkuachip unkuachip [1981] ak. trugarez (agradecimiento) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar unkua (trugarez) ha chip (lavaret) # unkua. unɵ [1755/1877] ak. unɵrek/unirik/urek/urekmera I. bugel, paotrig, plac'hig (niño, niña, hijo) [CIO p. 69, CAC p. 777, NRPA p. 121, FOGU pp. 196, 201, MOGU75 p. 8, MWWK p 21, PSLI pp. 46, 319, ORCO pp. 631, 633, TIPR p. 610, CICO p.74, LENAT p. 51]; A. (implijet en e stumm unan unɵ) Dius unɵ doue ar Mab (Dios hijo) [CIO p. 69]; kashi unɵ bugelig (criatura) [PSLI p. 46]; unɵ yayu wan emañ azezet ar bugel en ti (el niño está sentado en la casa) [TIPR p. 10]; unɵ nentrap kamuran n'eus ket gallet ar bugel keginañ (el niño no pudó cocinar) [LENAT p. 51]; unɵ nurap tsun emañ ar bugel o kreskiñ (el niño está creciendo) [LENAT p. 51]; mira lɵtsɵ unɵ pupikpe nai sobrina kɵn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631]; unɵ kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]; & (gant ar morfem -pe stag outañ) unɵpe ñui wentɵ pasran emañ ar bugel a-dreñv deoc'h (el niño está detrás de Ud.) [MOGU75 p. 8]; unɵpe parɵ kiship pasran emañ ar bugel o ouelañ dourek (el niño está llorando mucho) [LENAT p. 51]; unipe unan kerzhet a ra ar bugel (el niño camina) [LENAT p. 53]; & (gant ar morfem perc'hennañ -i stag outañ) unai pelotape kajasrɵ wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niño está en la caja) [MOGU75 p. 16]; & (er stumm unek) *unek (unekt) paotrig (niño) [CAC p. 777, NRPA p. 121]; *unek (uncktes) plac'hig (niña) [CAC p. 777, NRPA p. 121]; B. (implijet en e stumm lies urek, urekmera/uremera (G) pe unɵrik/unirik (T)) bugale, re [192]

vihan (niños, crios) [FOGU.Br p. 47, MOGU75, ESLG p. 7, LENAT p. 52]; urek bugale (niños) [FOGU.Br p. 47]; urekmerape/uremerape lulan redet eo bet gant ar vugale (los niños corrierón) [MOGU75 p. 3, ESLG p. 15]; kuantrɵ urekmera kientsikalyu tsun emañ ar vugale glañv en o gwele (los niños enfermos están en la cama) [ESLG p. 18]; urekmeran anwan tranan roet o deus arc'hant d'ar vugale (dierón plata a los niños) [MOGU75 p. 3, ESLG p. 16]; (T) unirik amkun deomp bugale (niños, vamos) [LENAT p. 52]; nai unɵrik ma bugale (mis niños) [LENAT p. 4]; unirik parɵ ishkekɵp waran kalz e c'hoari ar vugale (los niños juegan mucho) [LENAT p. 52]; (troienn saludiñ) Maktukɵh nai unirik? Penaos emañ kont (gant ma) bugale ? (¿Cómo están mis niños?) [LENAT p. 52]; II. (gant ur spizer dirazañ) 1. (db. al loened) hini bihan, re vihan (crio de un animal) [ORCO p. 632]; tappa pakareintre wara urek tsalelɵ kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 632]; 2. KORF. biz (dedo); katsikunɵ biz-troad (dedo del pie) [PIDB.p.2]; kual tɵntɵ unɵrik bizied an arzorn (dedos de la muñeca) [ATYAD p. 211] || Gant ar stumm uene/uenɵ (huené) e rae aozer CIO e 1755 ha DOUAY e 1890 a ro ur stumm unek (unekt) n'eo ket testeniekaet abaoe, marteze ur fazi evit ar stumm lies urek. s.i.o ar stumm matsinek roet gant an hevelep aozer (evit matsin unek ?). Unek (paotrig) a c'hallfe ivez bezañ ur fazi evit nunek (breur). Reiñ a ra FOGU (pp. 201, 206) an dalvoudegezh anvgwan bihan ivez, moarvat dre fazi ha dre hevelebiezh. Uremera, diwar urekmera, zo anezhañ ur stumm lies dreistreizhet diwar urek stumm lies direizh unɵ. ESLG a dro urek gant crio (krouadur) en unander, dre fazi moarvat. Ober a ra LENAT gant an adstummoù totoroek lies unɵrik pe unirik hag ar stumm unipe e-lec'h unɵpe a-wechoù. Marteze ez eo urek ur stumm krennet diwar ur stumm koshoc'h unɵrek miret e totoroeg er stumm unirik. Dre ma ne veze ket komprenet ken e oa urek ur stumm lies eo bet dreistreizhet e urekmera. s.i.o. urek # ishukunɵ, ishukunɵtsik, kampilunɵ, katsikunɵ, nunek, piunɵ, pisunɵ, pɵñikurek, tasikunɵ, tasikurek, tusrnunɵtsik, unɵtsik, unɵwasr, urepulik, urututuk?, ushaunɵ. unɵtsik [1879] ak. bugelig (niñito) [NPL p. 269, LMWI p. 428]; mɵk unɵtsik paotrig bihan (niñito) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar unɵ (bugel) hag al lostger bihanaat -tsik (-ig). Ger treuzskrivet unizij e NPL. unɵwasr [2001] ak. KORF. mammog (útero, matriz) [ATYAD p. 206, 211, LENAT p. 52] || Diwar unɵ (bugel) ha wasr (goloenn). untakɵp [1981] v. karout (amar, querer) [DIEG p. 13]; untaketan karet out ganin (te quiero) [LENAT p. 52]; untakarak kar anezhañ (quiéralo) [LENAT p. 52]  HS. chullasip || Skrivet undacɵb gant DIEG diouzh an distagadur. untakɵpik [1981] ak. karantez (amor) [DIEG p. 14] || Skrivet undacɵbig gant DIEG. untarainapik [1981] ag. flouret (acariciado) [DIEG p. 11]. untarap [1981] v. flourañ (acariciar) [DIEG p. 11]. uñip [1973] v. I. (implijet en e-unan) 1. kantren, mont dre ul lec'h bnk, bale (recorrer, andar) [PIDB p. 8, ESLG p. 26, TIPR p. 611]; uñar bale a ran (ando) [ESLG p. 26]; nape unar kerzhet/bale a ran (yo ando/camino) [LENAT p. 53]; uñan bale a ra (anda) & (T) unan [LENAT p. 53]; lincha unan o vale emaint o-daou a-gevret (andan juntos) [LENAT p. 23]; linchaipa uñip bale gant ub. (andar acompañado) [DIEG p. 14]; 2. kerzhet (caminar) [FOGU.Br, LENAT, DIEG p. 14, PSLI p. 277]; uñ kerzhet (caminar) [FOGU.Br p. 48] & kerzh(it) (ande) [ESLG p. 7]; unɵpe unan kerzhet a ra ar bugel (el niño camina) [LENAT p. 53]; katsikka uñip (catsic-ca-uñib) mont war droad (andar a pié) [DIEG p. 14]; kɵlikpe tsɵntatɵ uñipik kɵn goustadik e kerzh an hini kozh (el viejo anda lento) [ESLG p. 19]; 3. bevañ [PIDB p. 8]; nai mashurape Paiantau uñipik kɵn bevañ a ra ma mamm-gozh e Paniquitá (mi abuela permanece en Paniquitá) [LENAT p. 37]  HS. kualmap, wap; [193]

II. (implijet da verb skoazell) bezañ o fiñval, bezañ oberiant (estar en movimiento) [ORCO p. 623]; isukup unan mont ha dont a ra en ur soñjal atav (anda pensando) [LENAT p. 6]; martiskutri nape kuallip uñar (kualliñar) o labourat emaon abaoe dimeurzh (ando trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5, ESLG p. 17] || Evezh : war ar wrizienn un- (ha neket uñ-) eo tispleget ar verb-mañ e totoroeg. Ar stumm uñ troet gant kerzhet (caminar) gant FOGU.Br a hañval bezañ kentoc'h evit an amzer c'hourc'hemenn kerzhit (caminen) # amɵñip -uras [1994] (er frazennoù kemplezh) morfem verb a dalvez da eren div lavarenn ma ma stader daou ober a c'hoarvez war un dro; stagañ a reer ar morfem ouzh verb an islavarenn. Juanambusrɵ warapuras kan tultɵ tɵkar kɵpelɵ ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; nai mɵskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635] || Amprest digant ar spagnoleg horas (eurioù). Ure [1987] anv divoutin RELIJ. anv un droukspered moc'hheñvel a vev dindan an douar (espíritu maligno que vive bajo tierra y tiene forma de cerdo) [GUBI-Pachón p. 246]. urek stumm lies unɵ. urekmera stumm lies unɵ. uremera stumm lies unɵ. urepulik [1974] ak. lienoù-revr (pañales) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar an elfennoù urek (re vihan) ha pulik (gwenn). urututuk [1974] ak. LOEN. touseg (sapo) [PIDB p. 5, ESLG p. 9, PSLI p. 126]  HS. (T) sapu || Ennañ an elfennoù tutuk (glesker) ha, marteze, urek (bihan pe bugel). Kinnig a ra PIDB an distagadur orototuk. *us ak. (T) s.o. utsɵ. usa [1991] ak. LOEN. erer du, evn-preizh eus ar genad Buteogallus, marteze Buteogallus solitarius (águila negra, ave rapaz del género Buteogallus, talvez Buteogallus solitarius) [SVNT]. s.i.o. wasrɵ usha [2009] (T) ak. LOEN. 1. dañvad, maout (ovejo, carnero) [LENAT pp. 11, 52]; usha yawi maik kɵn mat eo ar c'hig dañvad da zebriñ (la carne de ovejo es deliciosa) [LENAT pp. 11, 53]; Tɵntɵtunayu usha kah kɵn n'eus maout ebet e Totoró (en Totoró no hay ovejos) [LENAT p. 52]; usha pallɵkɵtɵ netsaik kɵn leun a garanganed eo an deñved (los ovejos están llenos de caránganos) [LENAT p. 37]; nai saiupe usha kɵn gant gloan deñved eo graet ma foncho (mi ruana es de ovejo) [LENAT p. 46]; ushape kaik kur ne'm eus dañvad ebet (no tengo ovejos) [LENAT p. 53]; usha pi mutsan evañ dour a ra an dañvad (el ovejo toma agua) [LENAT p. 53] 2. dañvadez (oveja); usha piwan mutsan evet ez eus bet dour gant an dañvadez (la oveja tomó agua) [LENAT p. 39] || Amprest emdroet diwar ar spagnoleg oveja. s.i.o. uwisha # ushaunɵ ushaunɵ [2009] (T) ak. LOEN. oan (ovejito); usha unɵ piwan mutsan evet eo bet an dour gant an oan (el ovejito tomó el agua) [LENAT p. 53] || Termen savet diwar usha (dañvad) hag unɵ (bugel, hini bihan). ushɵp [1981] v. (db. an dourennoù) skuilhañ, stlepel, strinkañ (echar líquido) [DIEG p. 28]  HS. (T) usrɵp || Reiñ a ra DIEG ar stumm ushɵp; an totoroeg eus e du a ra gant usrɵp met DIEG a ro ivez an daou c'her piusrɵp ha pusrɵp (diwar pi, dour, hag usrɵp = skuilhañ dour) gant an hevelep ster, ar pezh a ziskouez eo anavezet ar stumm usrɵp e gwambiaeg ivez hag e tlee bezañ ar stumm orin. # s.i.o. piusrɵp, pusrɵp usmai [2009] (T) ag. daoubleget, puchet (agachado); nai ishukunɵ usmai kian chomet eo kousket daoubleget ma flac'hig (mi niña se durmió agachada) [LENAT p. 7]; nai nutsak usmai larɵtan nan sellet he deus ma c'hoar ouzhin, ha hi puchet (mi hermana (me) miró agachada) [LENAT p. 25]. s.o. utsɵ. usretsilɵ [1993] ak LOUZAW. anv ur spesad plant (planta usada para hacer escobillas) [EDCA p. 21] [194]

|| Plant a dalvez da sevel broustoù. Marteze eo savet an anv diwar usrik (gris, ludu, poultrenn) ha tsi plantenn c'heotek. s.i.o. tsilɵ. usri [1890] ak. 1. mamm (madre) [PIDB p. 8, PSLI p. 45, CICO p. 74, LENAT p. 53]; *usri atrun (urzingut arunt) deuet eo ar vamm (la madre llegó) [CAC p. 777, NRPA p. 121]; usripe yaumpa pirimpa penan prenet ez eus bet kig ha bara gant ar vamm (la madre compró carne y pan) [ESLG p. 11]; usri, kualap asiakun mamm, warc'hoazh en em welimp (mamá, mañana nos vemos) [LENAT p. 53]; usri, saiuwan peptru mamm, prest din ar poncho (mamá, préstame la ruana) [LENAT p. 53]; namui pirɵpe usri kɵn hon tad (mamm) eo an douar (la tierra es nuetra madre) [LENAT p. 32]; nai usri wantrapikwan mintishan foeltret eo bet ar skingomzer gant ma mamm (mi mamá dañó el radio) [LENAT p. 53]  HS. mama; 2. maouez (mujer) [PIDB p. 8]  HS. ishuk, srai & gwreg (esposa) [SVNT]; 3. (impl. da spizad gant un termen all dirazañ) Elfenn a dalvez da sevel termenoù kerentiezh. kualɵm usri maeronez un eured (madrina de matrimonio) [PIDB p. 3]; kuchi usri moereb (tía) [PIDB p. 3]; mutap usri maeronez badeziant (madrina de bautizo) [PIDB p. 4] || Amsklaer eo an droienn urzingut arunt troet gant madre (mamm) hepken gant DOUAY e CAC hag NRPA. Kinnig a ran lenn usri atrun (s.i.o. ishuk atrun, mɵk atrun... gant an hevelep aozer). # kampilusri usrik [1890] ag. (liv) gris (de color gris); Mariape usrik kaltɵka trapik kɵn/Mariape kal usritɵka srapik kɵn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [CAC p. 775, MOGU75 p. 6, ESLG p. 3]; (T) usrɵtik gris (rucio) [LENAT p. 53] || Implijout a c'haller an anv-gwan usrik dirak pe war-lerc'h an anv-kadarn doareet gantañ. Termen savet dre hevelebiezh ouzh liv al ludu (usrɵ). DOUAY e CAC a dro usrik (skrivet urzigt gantañ metatezenn pe vi-koukoug ?) gant ludu dre fazi, e-lec'h usrɵ. LENAT a ro ur stumm totoroek usrɵtik war ur patrom anavezet, s.i.o pikɵtik evit pikɵ. 1 usrɵ ak. [1890] 1. ludu (ceniza) [CAC p. 775, NRPA p. 119, PIDB p. 8, PSLI p. 57, LENAT p. 53]; 2. poultrenn (polvo) [PSLI p. 364] || DOUAY a ro usrik (gris) evit ludu e CAC # usrik, usrɵilli, usrɵkɵsrɵ, usrɵkutɵ, usrɵpɵl. usrɵ2 [2009] ag. gris (gris); usrɵ saiun peptru prest din ar poncho gris (préstame la ruana gris) [LENAT p. 46]  HS. musr # usrɵilli. usrɵilli [1991] ak. LOEN. golvan gris a daol geizoù etre 5e30 ha 6e vintin, marteze evit ar gorrión paramuno Phrygilus unicolor (gorrión gris que canta entre la 5e30 y 6 de la mañana, tal vez el gorrión paramuno Phrygilus unicolor) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù usrɵ (ludu pe liv gris) hag illi (evn) = labous gris. usrɵkɵsrɵ [1991] ak. paramo luduek, kaoudoù glav skañv (páramo cenizo, lluvia suave) [SVNT]  ES. yalɵkɵsrɵ || Termen savet diwar usrɵ (ludu) ha kɵsrɵ (paramo, barrad-glav an uheldirioù) usrɵkutɵ [1974] ak. poultrenn (polvo) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar usrɵ (ludu). usrɵp [1981] v. (db. an dourennoù) skuilhañ, stlepel, strinkañ (echar líquido)  HS. (G) ushɵp; aniwan usrmɵkɵh? N'az peus ket lakaet/skuilhet gwad warnañ ? (¿No le echaste sangre?) [LENAT p. 3] || Souezhus eo troidigezh LENAT, gortoz a rafer kentoc'h ¿No echaste la sangre? (n'eo ket bet skuilhet ar gwad ganit?) rak ar morfem -wan a verk ur renadenn-dra termenet strizh # s.i.o. piusrɵp, pusrɵp usrɵpɵl [1991] ak. koulz-amzer al ludu, pa gouezh poultr arwenn degaset gant ar c'houmoul karget a zanvez luduek o tont eus ar menez-tan Purasrɵ (época de la ceniza, cuanco llueve un polvo blanco, posiblemente cenizas proveniente del volcán Puracé) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù usrɵ (ludu) ha pɵl (koulz-amzer). utap [1994] v. kemer, degemer (coger, recibir) [TIPR p. 612, LENAT p. 52]; remesan utɵ tsɵstɵ mantrap degemerit un distaol evit ma c'hallot debriñ-holl (reciban remesa para comer todos) [LENAT p. 26]. utatru [1974] ak. lestr-bleunioù (matera) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar ar verb utap (degemer). utik [1974] ak. 1. gaol, skalf (horqueta) [PIDB p. 8]; (db. ar stêrioù, an hentoù, h.a.) gaol [EDCA p. [195]

28]; GOUNEZ. tsin utik stumm gaolek ma saver an irvi er tachennoù gant pouez traoñ bras (surcos con forma de horqueta en las tierras con pendiente fuerte) [SVNT]; 2. Bez' en deus ar ger-mañ da welet gant un doare stern-gwiadiñ da sevel seurtoù gourizioù ivez [EDCA p. 28] || A-bouez eo arouez ar ger-mañ er mojennoù [s.o. EDCA p. 28]. utrap [1974] v. I. c'hwezhañ, c'hwezañ (inflar, soplar) [PIDB p. 8, PSLI p. 357]; pik utran c'hwezhet o deus mambe (soplarón mambe) [LENAT p. 40]; pikwan utrɵkun c'hwezhomp mambe (soplemos mambe) [LENAT p. 40]; pikwan utrɵntrap ampai kit da c'hwezhañ mambe (vayan a soplar mambe) [LENAT p. 40]; II. (dre heveleb.) 1. GOUNEZ. (db. ar plant) digontammiñ dre skuilhañ warno louzeier (fumigar); kauwan metrik kitɵntrap incha mɵ utrɵntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]; 2. (implijet gant anv ur benveg sonerezh) seniñ (tocar un intrumento) lus utrɵ seniñ ar fleüt (tocar flauta) [FOGU p. 201] || lusuRi (lus utrɵ), troet gant fleüt nemetken, eo ar stumm a ra FOGU gantañ. Gant an adstumm utrɵp e ra PSLI. utrɵp v. s.o. utrap. utselek ak. s.o. utsɵlek. utsik [1973] ak. bleuniennig (florecita) [FOGU.Br p. 47, MOGU75 p. 5, ESLG pp. 3, 7] || Termen savet diwar u (bleunienn) ouzhpennet outañ al lostger bihanaat -tsik (-ig). utsɵ/utsɵtik [1981] ag. puchet (agachado) [DIEG p. 12] # piutsɵk. s.o. (T) usmai. utsɵlek [1991] ak. LOEN. evn tremeniat zo e Gwambia etre Mezheven hag Eost hag a ziougan an amzer fall, eus kerentiad an Tyrannidae, marteze evit Tyrannus savana (tijeretas, especie de ave pasajero visible en Guambía entre junio y agosto, anunciador de mal tiempo, de la familia Tyrannidae, talvez por Tyrannus savana) [SVNT] || Ober a ra ivez SVNT gant an adstumm utselek. utsɵpasrik [1981] ag. puchet (agachado) [DIEG p. 12]. utsɵpasrɵp [1981] v. puchañ (agachar) [DIEG p. 12]. uwisha [1954] ak. LOEN. dañvadez (oveja) [FOGU p. 192]. || Ober a ra FOGU gant ar stumm owisha. Amprest abred digant ar spagnoleg oveja. s.i.o. ibisha, obisha, ubisha, usha. uwishaisipik [1974] ak. mesaer (pastor) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar uwisha (dañvadez) # uwisha. uyu [1981] adv. 1. ahont, du-hont (allí) [DIEG p. 12, PSLI p. 298, LENAT p. 51]; kuchi uyu waran du-hont emañ ar moc'h (allí están los cerdos) [LENAT pp. 21, 51]; uyu srɵnsrɵnpal wan ahont emañ ar preñv yuder (allí está el gusano ñaulador/que avisa) [LENAT p. 51]  HS. ɵsrɵ; 2. amañ (aquí); ya yaskappe uyu pasran amañ emañ dor an ti (la puerta de la casa está aquí) [MOGU75 p. 3]; Juanpe uyu pasran/wan/tsun amañ emañ Yann (hervez m'emañ en e sav, en e goazez pe en e c'hourvez (Juan está aqui, segun está parado, sentado o acostado) [MOGU 75 p. 16] # yu.

V *viajap v. s.o. *biajap. *visitap [1994] v. gweladenniñ, mont da welet ub. (visitar); chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634].

[196]

W wacha [1973] ag. paour [FOGU.Br p. 42, PIDB p. 8]  ES. puaik || Gant ar stumm waacha e ra FOGU.BR, evit merkañ ur vogalenn hir, ar pezh a c'hallfe bezañ merk steuziadur ur gensonenn. wachip1 [1974] v. harzhal (ladrar) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar wam (yezh). wachip2 [1981] v. kuzuliañ (aconsejar) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar wam (yezh, komz). # watsinapik. wachip3 [1992] v. stlepel (botar, tirar) [PSLI p. 343] || Treuzskrivet wajip (wayip) gant PSLI. wadua ak. LOUZAW. guadua, seurt bambouz (guadua) || Amprestadenn souezhus digant ar spagnoleg guadua. s.i.o. wawu evit bambouz. -wai [1975] I. PEURLIESAÑ (impl. evit mab-den) 1. morfem anv-kadarn a dalvez da verkañ ar perc'hennañ. Jusewai kilkape tapik kɵn brav eo kaier Jozeb (el cuaderno de Jose es bonito) [LENAT p. 18]; turi Karluswei poncho Karl (la ruana de Carlos) [MOGU75 p. 4]; Mariei ya ti Mari (la casa de María [MOGU75 p. 4]; i kuleka Mariai kɵn Da Vari eo ar yar-mañ (esta gallina es de María) [TIPR p. 610]; 2. morfem a dalvez da verkañ evit piv eo tra pe dra. mamape papawei turi pasran gwiadet he deus mamm ur poncho evit tad (mamá tejió una ruana para mi papá) [MOGU75 p. 8]; II. A-WECHOÙ (impl. evit an traoù) merk ar renadenn-anv ipe chaketai llik kɵn hemañ eo kein ar chupenn (esta es la espalda de la chaqueta) [MOGU75 p. 9] || Gant an adstumm -wei (-ei) e ra MOGU75 peurliesañ. wakra (T) ak. s.o. wara. walɵm [1973] ak. bouc'hal (hacha) [FOGU.Br p. 48, PIDB p. 8, PSLI p. 88, LENAT p. 54]. wallisri adv. s.o. wallisrɵ. wallisrɵ1 [1974] adv. 1. en traoñ (abajo) [PIDB p. 8, DIEG p. 11, PSLI p. 361]  HS. lente, pantrɵ, pimak, pirau; 2. du-hont en traoñ (allá abajo) [DIEG p. 13]  ES. palasrɵ || A-wechoù e ra DIEG gant ar stumm walli-shɵ (wallishɵ). PIDB a ra gant an adstumm wallisri. wallisrɵ2 [1974] ak. DOUAR. su (sur) [PIDB p. 8]  ES. wasrɵ. || Ober a ra PIDB gant an adstumm wallisri. walliumpusri [1974] ak. islonk (abismo) [PIDB p. 8] || Reiñ a ra PIDB an distagadur walli umbusri. wam [1946] ak. I. A. 1. yezh (lengua, idioma) [MOCO p. 970, FOGU p. 194]; 2. nutrik wam spagnoleg (castellano) [FOGU p. 203]  HS. pulɵtrik; 3. Wampi misamera wam yezh tud Gwambia, gwambiaeg (lengua de los hombres guambianos, guambiano) [FOGU p. 192, GUBI-Pachón p. 236] & namui wam hor yezh, gwambiaeg (guambiano, lengua guambiana, lengua nuestra) [BCPAD p. 73]  HS. namtrik; B. Ent-strizh gwambiaeg (lengua guambiana) [SORR p. 15, SREK pp. 6, 24]; II. (db. an dud) Gwambiaad (Guambiano) [EDCA p. 39]; wam misak tud Wambia, Gwambiaiz (gente de Guambía, Guambianos) [SREK p. 3]. || Stag eo ar wrizienn wam ouzh ar gomz, ar yezh, al lavar, ar c'huzuliañ. Mont a ra d'ober anv ar bobl he-unan. Unan eus gwrizioù diazez sevenadur Gwambiaiz eo. # trɵmpɵwamap, wachip, wamap, waminchimik, waminchip, waminchipik wamap [1992] (T) v. 1. kanañ (cantar); kallu wamap pasrɵtan emañ ar c'hog o kanañ (el gallo está cantando) [LENAT p. 13]; kallupe kanatɵ wamɵtan bet eo ar c'hog o kanañ da un eur (el gallo cantó a la una) [LENAT p. 13]  HS. kantap, kumarɵp; 2. lavaret (dedir) [PSLI p. 283]; 3. komz (hablar); tsɵstɵpe inkua, namtrik wamɵkun trugarez d'an holl, komzomp namtrik (gracias a todos, hablemos namtrik) [LENAT p. 1] # wam, trɵmpɵwamap waminchap v. s.o. waminchip. waminchimik [1974] ag. mut (mudo) [PIDB p. 8] || Reiñ a ra PIDB an distagadur wamindjimik. Termen savet diwar waminchip (komz) ha kimik, adstumm eus kɵmik, anezhañ un termen a dalvez da sevel anvioù-gwan enebiñ hag a glot gant di- e brezhoneg : waminchimik = digomz [197]

waminchip1 [1974] v. 1. komz (hablar) [PIDB p. 8, EDCA p. 40]; na waminchap emaon o vont da gomz (voy a hablar) [FOGU.Br p. 53]; wantrapikyu nai mɵskai wamik mɵrar klevet a ran ma zad o komz er radio (en el radio escucho hablar a mi papa) [LENAT p. 12]; wamiantrap emaomp o vont da gomz (vamos a hablar) [LENAT p. 53]; wamiakun toullomp kaoz (hablemos/conversemos) [LENAT p. 54]; tsɵstɵ wamiakun komzomp-holl (hablemos todos) [LENAT p. 54]; mutsik parɵ wamian kalz e komz an den mezv (borracho habla mucho) [LENAT p. 54]; nape mupa wamian ker? gant piv e komzin ? (¿Con quién voy a hablar?) [LENAT p. 54]; wamiai komzit (hablen/conversen) [LENAT p. 54]; wamintrainchur emaon o vont da gomz (voy a hablar) [LENAT p. 54]; ñi wamintampala ranket az pije komz (hubieras hablado/debía haber hablado) [TIPR p. 617]; 2. kontañ traoù, dezrevelliñ (contar, narrar) [PIDB p. 8]; 3. lavaret (decir) [PSLI p. 283]  HS. chip, trenchip || Termen savet diwar wam (komz, yezh) ha, moarvat chip (lavaret). Mat eo notiñ e talvez ar strollad wam kement ha Gwambiaad ivez. E gwambiaeg ez eus un darempred etimologel strizh etre an dud, ar yezh hag ar gomz neuze. Testeniekaet eo waminchip e MOGU75 p. 15, dindan ar stumm wamishɵp, troet gant acostado (en e goazez). Ur fazi evit ar verb wap moarvat. Ober a ra FOGU.Br gant an anvverb waminchap. E LENAT e weler e vez displeget ar verb-mañ diwar ar wrizienn wamia- e totoroeg peurliesañ, tra ma tispleg ar gwambiaeg diwar wamin- dalc'hmat. # waminchimik, waminchipik. waminchip2 [1974] ak. diviz, pennad kaoz (diálogo) [PIDB p. 8]. waminchipik [1974] ak. flaper (hablador) [PIDB p. 8] || Reiñ a ra PIDB an distagadur wamindjibik. Termen savet diwar waminchip (komz) hag ar morfem pennanvaat -ik. wamisrɵp [1992] v. mont en e goazez (sentarse) [PSLI p. 280]; wamisrɵ azezit (siéntese) [LENAT p. 54] || Termen savet diwar wap (bezañ en e goazez) ha misrɵp (c'hoarvezout, dont da vezañ). Wampi [1954] I. lec'h. 1. Gwambia (Guambía) [LENAT p. 54]; Wampi misamera tud Gwambia (los de Guambía) [FOGU p. 192, GUBI-Pachón p. 237]; 2. Trl. Wampi misamera wam yezh tud Gwambia, gwambiaeg (lengua de los hombres guambianos) [FOGU p. 192, GUBI-Pachón p. 236]  HS. namtrik II. Gwambiaad (Guambiano) [SORR p. 5, EDCA p. 14]  HS. nam misak. || Ober a ra LENAT gant ar stumm Wampiau (evit Wampiyau) # wampisrɵelɵ, Wampiyau. wampik [1981] adv. er-maez (fuera, afuera) [DIEG p. 12]  HS. yanuk || Ober a ra aozer DIEG gant ar skrivad uambig. wampisrɵ [1992] ak. anv a roer d'an douaroù etre 2.600 m. ha 2.800 m. uhelder ma c'hounezer maiz, fav hag ed (tierras situadas entre 2.600 y 2.800 m. de altura dónde se cultivan maíz, fríjol y trigo) [MWWK pp. 7, 8, EDCA p. 29]  HS. kurakyu. wampisrɵelɵ [1991] ak. re/tud ar "c'hurayu" pe ar wampisrɵ, anv roet gant ar re zo o chom er c'hausrɵ d'ar re zo chom traoñoc'h er c'hurayu (nombre dado por los que viven en el kausrɵ a los que viven más abajo en el kurayu) [SVNT, EDCA p. 29] || Gant ar stumm wampisreelɵ e ra aozer SVNT hag EDCA. Termen savet diwar anv ar vro Wampia, an termen srɵ a verk ul lec'h, ouzhpennet outo an dibenn lies -elɵ. s.i.o. kausrɵelɵ. Wampiyau lec'h. s.o. Wampi. -wan [1975] 1. morfem a ouzhpenner d'un anv termenet strizh da verkañ ar renadenn-dra eeun pe dieeun; nɵpe paweiwan nai numɵshawan yanan gwerzhet eo bet ganti he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 3]; Kuanpe Perun kuetsan Lazhet eo bet Pêr gant Yann (Juan mató a Pedro) [MOGU75 p. 3]; pirɵwan lallen, pikɵ kushi wepatrupik, truik kɵn ar re-mañ eo ar buzhug ruz a zeu er-maez pa vez skrabet an douar (cuando se escarbe la tierra esta es la lombriz roja que sale) [NACC p. 21]; kimkina atwall srukwan tsap maik kɵn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT p. 5]; pɵlɵmmera kaulliwan tsatsan flemmañ a ra ar c'helien ar c'hezeg (las moscas pican los caballos) [LENAT p. 28]; kaulusrɵpe trupuiwan map pasran debret eo bet ar fav gant an dube (la torcaza se comío el fríjol) [LENAT p. 15]; [198]

katsikwan srɵtrɵn kɵn kachultɵka troc'het en deus e droad gant ar bal (se cortó el pie con la pala) [LENAT p. 16]; mɵi kilkawan sruɵmtrɵ kas al lizher-mañ bremañ (llévame esta carta hoy) [LENAT p. 18]; mish tsimwan man debret eo bet al logodenn gant ar c'hazh (el gato se comió el ratón) [LENAT p. 29]; ulpe ishukunan srɵpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34]; marik kualɵm yawampikwan nai nutsakpa palunchar dec'h em boa skubet porzh an ti gant ma c'hoar (ayer barrí el patio con mi hermana) [MOGU75 p. 4]; Martape tirigun kustalyu pusran lakaet eo bet an ed er sac'h gant Marta (Marta pusó el trigo en el costal) [MOGU75 p. 5]; nape turiwanpa lusiwanpa pasrar gwiadet em eus ur poncho hag ur vrozh (tejí una ruana y una falda) [MOGU75 p. 15]; na yewan mar debret em eus an aval-douar (comí la papa) [ORCO p. 625]; na tsulakwan nenɵp war o keginañ soubenn emaon (estoy cocinando la sopa) [ORCO p. 625]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentɵ Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]; inchen Mariape mamikwan nenik kɵn incha kek pumuatɵ yaik kɵn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; 2. morfem a ouzhpenner d'ar verb wasrɵ atwall mapikwan kuaitsɵr lazhet em eus ar falc'hun a zebr yer (maté al gavilán que come gallinas) [LENAT p. 5] || Evezh. : pa echu an termen gant ur vogalenn e kouezh ar w. Pa echu gant -ɵ e teu -*ɵwan da vezañ -an : ishukunɵ > ishukunan. Pa echu gant -u e teu -*uwan da vezañ -un : Peru > Perun, trigu > trigun. *wantrap [1973] v. trouzal (sonar, hacer ruido, bramar) [FOGU.Br, LENAT]; [...] wantrɵtan trouzal a rae ar stêr (el río bramaba) [FOGU.Br p. 53]; [...] wantrɵpen e-pad ma trouze ar stêr (mientras el río bramaba) [FOGU.Br p. 53]; lɵlpe parɵ wantran fraoñval kalz a ra ar c'hwiled (el cucarrón suena mucho) [LENAT p. 23]; tsiklallipik kauyu wantrɵtan trouzal a ra ar c'halvez er menezioù (el carpintero hace ruido en el monte) [LENAT p. 12]. wantrapik [2009] ak. 1. nep tra a ra trouz, trouzell (algo que hace ruido) [LENAT p. 54]; 2. skingomz (radio) [LENAT p. 54]; wantrapikyu nai mɵskai wamik mɵrar klevet a ran ma zad o komz er skingomz (en el radio escucho hablar a mi papa) [LENAT p. 12]; nai usri wantrapikwan mintishan foeltret eo bet ar skingomzer gant ma mamm (mi mamá dañó el radio) [LENAT p. 53] || Diwar ur wrizienn wantrap (ober trouz) hag an elfenn -ik a dalvez da sevel anvioùkadarn. waña [2009] ag. unanet (unidos) [LENAT p. 54]. wañar [1991] ak. penn-maiz tener (choclo) [SVNT]  HS. pil. wañi [1974] ak. 1. koumoulenn (nube) [PIDB p. 8, SVNT, LENAT p. 53], koumoul (nubes) [MOGU75 p. 16, PSLI p. 241]; yalɵ wañi palasrɵ ashur gwelet a ran el laez ar goumoulenn zu (arriba veo la nube negra) [LENAT p. 9]; pulɵ wañi atrupik koumoul gwenn o tont, oc'h en em stummañ (nube blanca que está llegando, formándose) [SVNT]; katɵken wañi uyu atrɵmupen adarre e teu ar c'houmoul (otra vez viene la nube) [LENAT p. 16]; wañipe palasrɵ tsun el laez emañ ar c'houmoul (las nubes están arriba) [MOGU75 p. 16]; sre wañi koumoul glav (nubes de tormenta) [PSLI p. 242] & (T) wañi isik koumoul en aer (nubes quietas) [PSLI p. 241]; wañi isik sruk atrun deuet eo ar c'houmoul glav (llegarón las nubes de tormenta) [PSLI p. 242]; 2. brumenn (neblina) [PSLI p. 301] || Un termen hollek eo wañi, ne stager stumm lies ebet outañ. Un termen boutin d'ar yezhoù barbakoek eo wañi. E adkavout a reer e awa pit er stummoù wantiʃ/waniʃ gouez da PSLI pe wañiš gant Curnow & Liddicoat. Adkavout a reer en termen mañ ar wrizienn ish (evel e nakish : nak + ish) a dalvez moged. # nakish. wañutsi [1991] ak. LOUZAW. seurt geot fonnus (especie de hierba rendidora) [SVNT]. wap1 [1992] v. bezañ en e goazez (estar sentado) [PSLI p. 280, ORCO p. 623, TIPR p. 611]; I. verb skoazell a dalvez da sevel ar stumm war ober. [199]

A. (gant un anv-verb dirazañ) 1. ɵnɵpe apas map wan emañ-eñ/-hi o tebriñ fav (él/ella está comiendo habas) [LENAT p. 4]; ñipe namtrik kusrep wan kelenn a rit-c'hwi namtrik (Usted está enseñando namtrik) [LENAT p. 20]; mashura isik ñip wan emañ ar vamm-gozh o nezañ (la abuela está hilando) [LENAT p. 26]; yau nenɵp war emaon o keginañ er gêr (estoy cocinando en la casa) [LENAT p. 10]; mamape nenɵp wan emañ mamm o keginañ (mamá está cocinando) [MOGU75 p. 17, ESLG p. 28]; nape ye map war debriñ a ran avaloù (como papas) [LENAT pp. 12, 56]; nape map war o tebriñ emaon (estoy comiendo) [LENAT p. 56]; yu kualmap war bevañ a ran amañ (yo vivo aquí) [LENAT pp. 13, 56]; pi kerɵp war o tegas dour emaon (estoy entrando agua) [LENAT p. 39]; ɵnɵpe kana kilkayu pɵrɵ wan skrivañ a ra-eñ ul lizher (él escribe una carta) [LENAT p. 14]; nai kek pulɵte larap wan selloù du (gwenn) a ra ma gwaz din (mi marido me mira ojiblanco = mi marido me mira bravo) [LENAT p. 17]; Perupe isu wan emañ Pêr oc'h en em soñjal (Pedro está pensando) [MOGU75 p. 17]; na tsulakwan nenɵp war o keginañ soubenn emaon (estoy cocinando la sopa) [ORCO p. 625]; kilkawan aship wantrainchur lenn a rin ar c'haier (voy a leer el cuaderno) [LENAT pp. 5, 18]; 2. (er stumm wapen, da verkañ un heuliad pennlavarenn + islavarenn pa c'hoarvez darvoudoù lerc'h-ouzh-lerc'h) unɵ kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]; 3. (er stumm wamne = wap + ne) e-keit, da c'hortoz (mientras); Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik kɵn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634]; B. (gant un anv-gwan dirazañ) na namik war emaon fuloret (estoy bravo); namik wakɵh? Ha fuloret out ? (¿Estás bravo?) [LENAT p. 32]; ñi namik wainkucha ashchap atrumɵntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; yaupe nu wain kuinkucha penɵntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636]; II. verb gwan (impl. en e-unan) 1. bezañ en e goazez (estar sentado) [PSLI p. 280]  HS. warap; Juanpe uyu wan aze emañ Yann (Juan está aqui) [MOGU 75 p. 16]; wera yu wan amañ emañ ar c'hi en e goazez (el perro está sentado aquí) [ORCO p. 624]; unɵ yayu wan emañ azezet ar bugel en ti (el niño está sentado en la casa) [TIPR p. 10]; wau azezit (¡Siéntese!) [FOGU.Br p. 48, ESLG p. 24]; pankuyu wau azezit war ar bank (¡Siéntese en el banco!) [LENAT p.35]; wanɵnau azezit (siéntese) [LENAT p. 54]; repullupe platuyu wan emañ ar c'haol er plad (el repollo está en el plato) [MOGU75 p. 16]; unai pelotape kajasrɵ wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niño está en la caja) [MOGU75 p. 16]; mamape namui pintrɵke wan emañ mamm en he c'hoazez a-dal deomp (mamá está sentada en frente de nosotros) [MOGU75 p. 8]; yupe chucha washi amañ ez eus ur chucha (aquí hay una chucha) [TIPR p. 617]; 2. bevañ, bezañ o chom (vivir); kallimpe kausrɵ wapɵk kɵn er menezioù e vev ar c'hornandon (en la montaña vive el duende) [LENAT p. 15]  HS. kualmap, uñip || Notenn : techet eo p dibenn an anvioù-verb da gouezhañ pa vez implijet wap da verb skoazell. nenɵp wan > nenɵ wan, pɵrɵp wan > pɵrɵ wan, isup wan > isu wan. FOGU.Br a dro wau dre azezañ (sentarse) met klotañ a ra kentoc'h gant ar stumm eus an amzer gourc'hemenn. Ar stumm wapɵk roet gant LENAT zo evit ar stumm pennanvaat wapik moarvat. # wamisrɵp. 2 wap [1991] v. hadañ (sembrar) [SVNT]; lawi wantrap amkun deomp da hadañ oulhoukez (vamos a sembrar ulluco) [LENAT p. 4]; lawi wantrap yur mont a ran da hadañ oulhoukez (me voy a sembrar ulluco) [LENAT p. 23]; pantsɵ wantrap o hadañ motilon (sembrando motilɵ) [LENAT p. 38]; pura wantrap deomp da hadañ maiz (a sembrar maíz) [LENAT p. 45]; pura wakun hadomp maiz (sembremos maíz) [LENAT p. 45]; mɵskai ɵskɵkɵye wakun tad, hadomp avaloù-douar melen (papá, sembremos papa amarilla) [LENAT p. 12]; nape wantrap yur mont a ran da hadañ (me voy a sembrar) [LENAT p. 54]  HS. ellkuap, ellmarɵp || Reiñ [200]

a ra ivez LENAT ar stumm wantrap da anv-verb evit hadañ (LENAT p. 54) # tɵwap. wara1 [1890] ak. waramera LOEN. I. 1. buoc'h (vaca) [CAC p. 778, NRPA p. 122, PIDB p. 8, ORCO p. 632, LENAT p. 53]; wara kalus buoc'hken (cuero de vaca) [PIDB p. 8]; wakra kalus yalɵtik kɵn du eo kroc'hen ar saout (el cuero de la vaca es negro) [LENAT p. 9]; wara nilɵ teod buoc'h (lengua de vaca) [PIDB p. 8]; wakrape tɵntɵyu yatɵtan distaget he deus ar vuoc'h un taol pav em glin (la vaca me pateó la rodilla) [LENAT p. 12]; wakrape nu kap kɵn daoulagad bras o deus ar saout (la vaca es ojigrande) [LENAT p. 15]; wakramera trauyu kep ampan deuet eo tre ar saout el liorzh (las vacas se entraron a la huerta) [LENAT p. 28]; pɵn wakra puik kɵn teir buoc'h en deus (tiene tres vacas) [LENAT p. 41]; tulyupe pɵn wakra puntran teir buoc'h zo er prad (en el potrero hay tres vacas) [LENAT p. 41]; wakra pulitik kɵn gwenn eo ar vuoc'h (la vaca es blanca) [LENAT p. 44]; wakra llumtrapik kɵn halet eo ar vuoc'h (la vaca dio cría) [LENAT p. 53]; wakra tuna purayan kutsitsan bet eo ar vuoc'h o pourmen dre an duchenn (se pasó la vaca por la loma) [LENAT p. 54] 2. leue (ternero) [ORCO p. 632]; II. 1. waraunɵ leue (ternero) [PIDB p. 8]; tappa pakareintre wara urek tsalelɵ kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 632]; 2. (gant ar spizer mɵk pe ishuk dirazañ) par pe barez (macho o hembra); mɵk wara tarv (toro) [LENAT p. 28]; ishuk wakra namɵn n'eo ket drouk ar vuoc'h (la vaca no es brava) [LENAT p. 29]; ishuk wakra mishki mamɵn ar vuoc'h-mañ ne gav ket mat ar mel (a esa vaca no le gusta la miel) [LENAT p. 29] || Ger evit ger ez eo wara unɵ (leue) evit bugel buoc'h. Ober a ra LENAT, CAC hag NRPA gant ar stumm totoroek wakra (skrivet guagra, guagrads gant DOUAY). Un emdroadur eus wakra eo wara moarvat. Amprestet eo bet an termen wakra digant ar c'hechuaeg waqra a dalvez gavr. Ne oa ket a saout en Amerika a-raok donedigezh ar Spagnoled. Hevelebekaet eo bet ar givri ouzh ar saout gant Peruviz, seul aesoc'h a se ma oa tost waqra da vaca, an termen spagnolek evit buoc'h. P'eo bet ledet ar c'hechuaeg gant ar Spagnoled e prantad kentañ an aloubadeg evit avielañ an Indianed ez eus bet amprestet gerioù digant ar c'hechuaeg gant ar yezhoù indian all evit bastañ d'an ezhommoù nevez. Miret eo bet ar stumm orin, wakra e Totoró tra ma ra Gwambiaiz gant ar stumm emdroet wara. Gant kabra e ra Gwambiaiz hiziv evit envel ar givri (diwar ar spagnoleg cabra). # waraesekai 2 wara [1994] ak. rannbennad (capítulo); pip warayupe er rannbennad 4 (en el capítulo 4) [NUPI p. 35]; tratrɵ warayupe er rannbennad 5 (en el capítulo 5) [NUPI p. 35]. waraesekai [1974] ak. kraou (establo) [PIDB p. 8] || Termen ennañ an elfenn wara (buoc'h). warap [1994] v. 1. bezañ en e goazez (estar sentado); kuchi uyu waran du-hont emañ ar moc'h (allí están los cerdos) [LENAT pp. 21, 51]; unirik parɵ ishkekɵp waran kalz e c'hoari ar vugale (los niños juegan mucho) [LENAT p. 52]; nai lusrɵ yau warau kɵn er gêr emañ ma c'houlm (mi paloma está en casa) [LENAT p. 10]; 2. bevañ, bezañ o chom (vivir); Juanambusrɵ warapuras kan tultɵ tɵkar kɵpelɵ ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]  HS. wap. washɵ ak. s.o. wasrɵ. wasr [1954] ak. 1. goloenn, nep tra a dalvez da bakañ udb. all, d'ober tro udb. all [ATYAD p. 205]; 2. Ent-strizh. sac'h, sac'h-kein (morral) [PIDB p. 8], sac'h-skoaz hengounel (mochila) [FOGU p. 200, MOGU75 p. 16, LENAT p. 54]; wasrpe pirɵpantriku mekan emañ ar sac'h-kein ouzh ar speurenn (la mochila está en la pared) [MOGU75 p. 16]; wasrwan ye pusrkutrur kaset em eus dit ar sac'had avaloù-douar (te mandé la jigra con papas) [LENAT p. 11]; nai mashura wasr srapik gwiadiñ ur sac'h a ra ma mamm-gozh (mi abuela teje jigra) [LENAT p. 27]; nape wasr pikitik puik kɵn me am eus ur sac'h ruz (tengo una jigra roja) [LENAT p. 40]; pis wasr sac'had laezh (jigra de leche) [LENAT p. 43]; wasr patsɵmɵn arabat echuiñ (= lezel da vont da get) ar mochilaoù (las jigras no se deben acabar/olvidar) [LENAT p. 54]; nape pa wasr puik kur me am eus daou vochila (tengo dos jigras) [LENAT p. 56] # [201]

kitɵwasr, lapisrukwasr, pitsɵwasr, pɵimawasr, unɵwasr, wasrtsi, wasrtsik. s.i.o. pisha. wasrtsi [1973] ak. kordenn (cuerda) [FOGU.Br p. 52] || Termen savet diwar an elfennoù wasr (goloenn, sac'h) ha tsi (troellenn, lêrenn). wasrɵ1 [1954] ak. 1. falc'hun (gavilán) [LENAT p. 56]; wasrɵ atwall mapikwan kuaitsɵr lazhet em eus ar falc'hun a zebr yer (maté al gavilán que come gallinas) [LENAT p. 5]; 2. erer (águila) [FOGU p. 201, FOGU.Br p. 53, PIDB p. 9, DIEG p. 12, ESLG p. 9]; mɵimpe wasrɵ kah kɵn bremañ n'eus ket falchuned ken (ahora no hay gavilanes) [LENAT p. 30] || Daoust d'an droidigezh erer gant oberourien zo e tle wasrɵ bezañ evit ar spesad Falco sparverius kentoc'h. ESLG a ra gant ar stumm washɵ, dre fazo moarvat. s.i.o. usa. # yemwasrɵ. wasrɵ2 [1974] ak. DOUAR. norzh (norte) [PIDB p. 8]  ES. wallisri. wasrɵ3 [1973] adv. e krec'h, el laez (arriba) [FOGU.Br p. 53, PIDB p. 8, ESLG p. 9, PSLI p. 362]  HS. pala, palasrɵ, pɵnɵ || Gant ar stumm washɵ e ra ESLG, dre fazi moarvat. wasrtsik [1985] ak. sac'hig-skoaz, sac'hi-kein (jigrita) [ESLG p. 7] || Termen savet diwar an elfennoù wasr (sac'h ) hag ar stumm bihanaat -tsik (-ig). watsinapik [1981] ag. kuzuliet (aconsejado) [DIEG p. 11] || Ober a ra DIEG gant ar stumm watsinabik, diouzh an distagadur # wachip. wataye [1991] ak. GOUNEZ. seurt avaloù-douar gwenn o liv, rontik ha krennik, anvet "guata" (papa guata, variedad de papa blanca redonda y de tamaño mediano) || Termen savet diwar an elfenn "guata" hag ar ger ye (aval-douar) # chumpiturwataye. wau [1852] ak. LOUZAW. arakatcha, plant liorzh e anv spesad Arracacia xanthorrhiza eus kerentiad an Apiaceaeed genidik eus an Andoù hag a c'hounezer evit he gwrizioù torzhellek magus (arracacha) [MNG p. 43, CAC p. 774, NRPA p. 118, PIDB p. 9, SVNT, LENAT p. 54]; wawi [MNG p. 43]; nai trau wau puik kur arakatcha am eus em liorzh (en mi huerta tengo arracacha) [LENAT p. 49] || Ober a ra MNG gant ar stumm wauwi (pe wawe, skrivet huahue) a hañval bezañ ur stumm istorel hiroc'h ha koshoc'h eus wau. Er gerioù a echu gant -au ec'h adkaver koubladoù -au/-awi ingal. Hiziv an deiz e seblant ar stummoù en -awi bezañ ur merk rannyezhel eus yezh Totoró tra ma ra gwambiaeg Silvia gant ar stummoù krennoc'h en -au. Da skouer er gerioù lau/lawi, yau/yawi. Ar stumm wawi roet e MNG evit wau a hañval merkañ e veze implijet ar stummoù en -awi e Kokonouko gwechall ivez. Gallout a rafemp kaout aze ur stumm istorel koshoc'h miret gwelloc'h e yezh Totoró hag e Kokonouko muoic'h er su neuze. DOUAY, eñ, a ginnig ur stumm guaud (evit wau); ar braz eus ar gerioù gwambiaek roet gant DOUAY a echu e t, d pe dt en un doare dizispleg rak n'eus ket eus ar c'hensonennoù-se e dibenn ar gerioù-se evit gwir. Reiñ a ra geriadur nasaeg CIO p. 51, un termen nasaek Guau termenet evel-mañ : " una planta sin palo, solamente con hojas grandes en tallo, redondas [...] cuya raiz, como de yuca, la comen los indios" (ur blantenn digef dezhi delioù ledan rontik o vroñsañ hepken a zebr an Indianed ar wrizienn anezhi, heñvel ouzh hini ar yuca. Hañvalout a ra plantenn guau CIO bezañ an hevelep plantenn a waw met n'omp ket bet evit adkavout an termen er geriadurioù nasaeg a-vremañ56. # Waunkullu. Waunkullu [1991] lec'h. anv ur gêriadenn e Chiman (nombre de una vereda en el Chimán) [SVNT] || Termen savet diwar an elfennoù wau (arakatcha) ha kullu (traoñienn, ode etre daou venez). wawu [1954] ak. LOUZAW. wawu tusr bambouz (bambú) [FOGU p. 203] || Amprestadenn souezhus hag abred moarvat digant ar spagnoleg bambú. s.i.o wadua, amprestadenn evit guadua. wauwi (T) ak. s.o. wau. wayip v. s.o. wachip3. -wei morfem anv-kadarn a verk ar perc'hennañ. s.o. -wai. wenanik [1991] ak. GOUNEZ. doare labourat an douar e torioù serzh ar menezioù ma torrer anezhañ 56

ã's eo an termen a gaver evit arracacha en Diccionario Español-Páez p. 369 : http://www01.sil.org/americas/colombia/pubs/20107-4.pdf

[202]

adalek ar penn uhelañ en ur dreiñ ar gwiskad geot, kuit na ruilhfe betek re (preparación de la tierra picando desde arriba para que no se ruede tanto, y volteando todo el pasto) [SVNT]. wenta adv. s.o. wentɵ wentau adv. s.o. wentɵ wentɵ1 [1974] adv. I. (en amzer) 1. goude, goude-se, war-lerc'h (después) [EDCA p. 11, ORCO pp. 629, 630, ATYAD p. 203]; ñi wenta ma c'hwi a zebro war-lerc'h (Usted coma después) [ATYAD p. 209]; mɵimpatɵ kafewantɵ pena sruatrtrik, wentɵ palapelan penɵntraptɵ evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentɵ Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629];  ES. mira; 2. (en troiennoù kerentiezh) Termen a dalvez da envel ar bidoc'hig; wentɵ nimbasr merc'h vihanañ (hija menor) [PIDB p. 9]; wentɵ nusrkai mab bihanañ (hijo menor) [PIDB p. 9]; II. (en egor) 1. a-dreñv (detrás) unɵpe ñui wentɵ pasran emañ ar bugel a-dreñv dit (el niño está detrás de tí) [MOGU75 p. 8]  ES. mesrak, metsrak; 2. Tr. adv. wentɵmai war-dreñv (hacia atrás) [ATYAD p. 204]; ya wentɵmai kualmapik kɵn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]; 3. (goude un niver ouzhpennet outañ ar morfem -elai) Termen a dalvez da sevel gerioù petvediñ. pɵnelai wentau pevare (cuarto) [PIDB p. 6]; pipelai wentau pempvet (quinto) [PIDB p. 6]; || Ober a ra PIDB, DIEG ha MOGU75 gant ar stumm wendau (evit wentau). # kastuskwentɵ, yawentɵ wentɵ2 [2001] (T) ak. KORF. 1. kein (espalda, dorso) [ATYAD pp. 203, 206, 212, LENAT p. 56]  HS. llik; 2. (impl. war-lerc'h un ak. a ya da envel ul lodenn eus ar c'horf) Termen a dalvez da envel al lodenn zo war-c'horre pe a-dreñv. kual wentɵ tu gorre ar vrec'h (dorso del brazo) [ATYAD pp. 204, 206, 209, 212]; katsɵkwentɵ chouk an troad (dorso del pie) [ATYAD p. 204]; pusruk wentɵ kilpenn (nuca) [ATYAD p. 206, 212] wentɵ tsutsik livenn-gein (columna vertebral) [ATYAD p. 206, 212]. wepatrup [1978] v. dont er-maez (salir, visto desde afuera); pirɵwan lallen, pikɵ kushi wepatrupik, truik kɵn ar re-mañ eo ar buzhug ruz a zeu er-maez pa vez skrabet an douar (cuando se escarbe la tierra esta es la lombriz roja que sale) [NACC p. 21] || Termen savet diwar an elfennoù wep hag atrup (dont) # s.i.o. wepip. wepip [1981] v. mont er-maez (salir, visto desde adentro); Juan puin kɵpen wepia ampan pa oa degouezhet Yann, aet int er-maez (cuando Juan había llegado ellos salierón) [ESLG p. 12]; kɵshɵmpur pikapyu wepian mont a ra ar ganevedenn er-maez eus ar poull-dour (el arco sale del ojo de agua) [LENAT p. 15]; wepintrap isur o soñjal mont kuit emaon (pienso salirme) [TIPR p. 608]; wepintrɵ kit er maez (afuera) [DIEG p. 12]  HS. wesrup || Ober a ra DIEG gant ar skrivad uevinrrɵ evit wepintrɵ. Termen savet diwar an elfennoù wep hag ip (mont) # s.i.o wepatrup. wepiship [1974] v. sunañ (chupar) [PIDB p. 9, PSLI p. 356] # pishipik. wera [1890] ak. weramera ki (perro) [CAC p. 777, NRPA p. 121, PIDB p. 9, PSLI p. 101, ORCO p. 624, TIPR p. 615, CICO p. 74, LENAT p. 56]; *wera kɵn (wguerad u got) ur c'hi eo (es un perro) [CAC p. 777, NRPA p. 121]; wera kalu skouarn gi (oreja de perro) [PIDB p. 9]; wera mɵsr lost ar chi (rabo del perro) [LENAT p. 56]; wera mɵsr chilliktik kɵn lous eo lost ar c'hi (al rabo del perro está sucio) [LENAT p. 56]; weramera isimpi pɵilɵ kɵn c'hwen zo gant ar chas (los perros tienen pulgas) [LENAT p. 7]; wera yalik kɵn du eo ar c'hi (el perro es negro) [LENAT p. 9]; yalɵ wera kɵn ur c'hi du eo (es perro negro) [LENAT p. 9]; katsik wera nuik kɵn bras eo pav ar c'hi (la pata del perro es grande) [LENAT p. 16]; mɵk wera [203]

(par) ki (perro) [PIDB p. 4]; ishuk wera kiez (perra) [PIDB p. 2]; wera yu wan amañ emañ ar c'hi en e goazez (el perro está sentado aquí) [ORCO p. 624]; werape pesrɵk kɵmɵn n'eo ket droug ar c'hi (el perro no es bravo) [LENAT p. 29]; werape nai nunekwan tsatsin kɵn peget en deus ar c'hi em breur (el perro mordió a mi hermano) [LENAT p. 33]; wera tsatian kroget ez eus bet ennon gant ar c'hi (me mordió el perro) [LENAT p. 56]; Mariai werape tsatan kroget ez eus bet ennon gant ki Mari (el perro de María me mordió/a mí morder el perro de María) [TIPR p. 615] || Mɵk wera, ishuk wera zo evit tad-ki, mamm gi. Reiñ a ra DOUAY e CAC hag NRPA an droidigezh perro (ki) evit wguerad u got, kinnig a reomp lenn wera kɵn. # kuawera. werap [1981] v.; filu werap lemmañ (afilar) [DIEG p. 12] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad uérrab. werapik [1981] ak.; filu werapik lemmer (afilador) [DIEG p. 12]. weruk [1974] ag. tev (grueso) [PSLI p. 326]; werukik [PIDB p. 9]  HS. tsalik. werukik ag. s.o. weruk. weshap v. s.o. wesrup. wesrup [1985] v. 1. mont/dont er-maez (salir); Juan weshen kaullima pua pasrain kɵppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]  HS. wepip; 2. tennañ er-maez (sacar) [ESLG p. 8] || Gant an adstumm weshap e ra ESLG, moarvat evit wesrap. wetɵtrap [1994] v. kavout, adtapout (encontrar) [ORCO p. 625]; 1. nape trau pul wetɵtraik kɵn kavet em eus mojojó el liorzh (encontré mojojó en la huerta) [ORCO p. 625]; kɵtsɵ wetɵtraik teñzor (tesoro) [PIDB p. 3]; 2. (er stumm wetramne, evit merkañ an elfenn gentañ a zegas un islavarenn) anwan wetramne lau da c'hortoz kavout an arc'hant/e-keit ha n'eo ket bet kavet an arc'hant, klaskit (mientras encuentra la plata, busque) [ORCO p. 634]. *wetɵkap [1994] v. adtapout, tizhout (alcanzar); wetɵkɵntrap lulen kɵntrun dav e vo din redek evit adtapout anezhañ (tendré que correr para alcanzarlo) [ORCO p. 633]. wik [1954] ak. LOEN. arzh (oso) [FOGU pp. 200, 202, FOGU.Br p. 48, PIDB p. 9, ESLG p. 8]. wintsik [1994] ak. sifoc'hell (bodoquera) [SREK p. 16]  HS. il || Termen ennañ an elfenn tsik (bazh) ha, marteze, un elfenn win, diwar trouz ar c'hwezhadenn pe ar bikadenn. wirɵpilli [1991] ak. LOEN. evn c'hwiteller a ziougan amzer fall dre e gan, n'eus ket bet gallet e anavezout (ave silvador cuyo canto annuncia el mal tiempo, sin identificar) [SVNT] || Termen ennañ an elfenn illi (evn). witi ak. s.o. piti.

Y ya1 [1879] ak. yamera ti (casa) [NPL p. 269, FOGU pp. 194, 200, LMWI pp. 428, 429, 430, PIDB p. 1, MOGU75 p. 3, ESLG p. 9, PSLI p. 75, EDCA p. 10, FACH p. 92, CICO p. 74, LLTO p. 97]; pu ya ti plouz (casa de paja, rancho) [PIDB p. 6, PSLI p. 255] & pu yau [LENAT p. 9]; chillik ya ti pri (casa de barro) [LENAT p. 10]; Mariei ya ti Mari (la casa de María [MOGU75 p. 4]; ya yaskappe uyu pasran amañ emañ dor an ti (la puerta de la casa está aquí) [MOGU75 p. 3]; srɵ ya ti nevez (casa nueva) [PIDB p.7]; kɵll ya ti kozh (casa vieja) [PIDB p. 2]; nai nu yau ma zi bras (mi casa grande) [LENAT p. 9]; takipe ya maramik kɵn savet eo an ti gant chagla (la casa está echa de chagla) [LENAT p. 47]; ya wentɵ mai kualmapik kɵn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]; nai yau du-mañ, em zi (en mi casa); nai yau kintrap amkun kousket a raimp dumañ/em zi (vamos a dormir en mi casa) [LENAT p. 4]; mishpe yau truntra kɵn er gêr emañ ar c'hazh (el gato está en la casa) [LENAT p. 10]; yauyu ɵrintsik kep yan deuet eo tre ar c'holibri emrodez en ti (la esmeralda entró a la casa) [LENAT p. 8]; nai lusrɵ yau warau kɵn er gêr emañ ma c'houlm (mi paloma está en casa) [LENAT p. 10]; nape yau pala pɵik kur [204]

me am eus un ti el laez (yo tengo una casa arriba) [LENAT p. 9]; yau pur degouezhet on er gêr (llegué a la casa) [LENAT p. 9]; yau nakish iship pasran mont a ra ar moged er-maez eus an ti (sale el humo de la casa) [LENAT p. 10]; unɵ yayu wan emañ azezet ar bugel en ti (el niño está sentado en la casa) [TIPR p. 10]; pu yamera patran devet eo bet an tiez plouz (las casas de paja se quemaron) [LENAT p. 28]; nai yape pu ya kɵn un ti pri eo ma zi (ma casa es de barro) [LENAT p. 10]; yape tsimmera netsaik kɵn leun eo an ti a logod (la casa está llena de ratones) [LENAT p. 28]; yape namuin kɵmɵn n'eo ket deomp an ti (la casa no es nuestra) [MOGU75 p. 9]; nai yape mas nuik kɵn ñui lata kɵmɵ brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; nai yamai yur mont a ran du-mañ (voy para mi casa) [LENAT p. 31]; nai yamai kintran amkun deomp da gousket du-mañ (vamos a mi casa a dormir) [LENAT p. 18]; shente yamai yur neuze ez an d'ar gêr (entonces me voy para la casa) [LENAT p. 25]; yalikpe ya pala pasran emañ an doenn war-c'horre an ti (el techo está encima de la casa) [MOGU75 p. 16]; 2. SAVOUR. ya asr toenn (techo) [DIEG p. 52, PSLI p. 76] & (T) korf an ti (cuerpo de la casa) [ATYAD p. 212] || Termen savet an elfennoù ya (ti) hag asr (korf); 3. yau tsik loch (casa de palo) [LENAT p. 10]; 4. (en e stumm lies yamera) bourc'h, kêriadenn (caserío, pueblo) [PSLI p. 84] || LENAT a ra gant an adstumm yau peurliesañ (nemet dirak -pe : yape pe -mai : yamai). Ouzhpenn ar stumm ya e ro ivez LMWI ur stumm yatk (yaatk) n'eo ket diouzh doare ar gwambiaeg ha n'eo ket testeniekaet a-hend-all. Moarvat eo an termen nasaek yat heñvelstêr gant ar gwambiaeg ya (ti) zo roet e LMWI evel gwambiaeg, dre fazi. E gwambiaeg e vez hevelebekaet an ti ouzh ar c'horf. Ober a reer gant anvioù korf an den evit envel lodennoù an ti. Yaskap = Dor = lagad an ti; yakalu = kostez an ti = skouarn an ti; yatsikal = toenn = plankenn-skoaz an ti, yasr = korf an ti. yalik = toenn = kein an ti. Adkavout a reer ur ger kar, yat, e yezh an Nasaed, pobl amezek da Wambiaiz. # kusreyau, litsiya, pekyaukip, pinitsiya, yaisɵ, yakalu, yalik, yametrak, yamɵsr, yaumpu, yanuk, yapalla, yapallush, yapepɵp, yaskap, yasr, yastau?, yatarɵ?, yatsik, yatsikal, yawampik, yawentɵ. ya2 [1981] adv. pouezañ; mɵi ya evit ar poent (actualmente) [DIEG p. 12] || Amprest digant ar spagnoleg yá. yaisɵ [1981] ak. SAVOUR. baled (alero) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar ya (ti). yakalu [2001] ak. kostez un ti (parte lateral de la casa) [ATYAD p. 212] || Diwar an elfennoù ya (ti) ha kalu (skouarn). # ya yakalush [2009] ak. foukenn (rancho); nape trau yakalush puik kur ur foukenn am eus em liorzh (tengo un rancho en la huerta) [LENAT p. 49] || Termen savet diwar ya (ti) ha kalus (kroc'hen, rusk, lêr, goloenn diavaez a dalvez da reiñ goudor). s.i.o. yapallush. *Yakipa [1995] lec'h. Yaquivá [LLTO p. 95] || Hervez LLTO e teufe an anv eus ya (ti) hag ar verb kip (kousket) = ti kousket. Gouez d'an aozerez e kave an dud a dreuze an aradennad menezioù a gornôg da reter bod eno a-raok tremen dreist kribenn ar menez. yakuma [1991] ak. seurt boued n'eus ket bet gallet resisaat pehini a ginniger d'ar Srekɵllimisak evit ma tegasfe ar glav, iouzhpennet e vez d'an had maiz p'e hader ivez (algo comestible sin identificar que se da como ofrenda al Srekɵllimisak; también se agrega a lasemilla de maíz cuando se siembra) [SVNT]. 1 yalik ag. s.o. yalɵ. yalik2 [1975] ak. SAVOUR. toenn (techo); yalikpe yapala pasran emañ an doenn war-c'horre an ti (el techo está encima de la casa) [MOGU75 p. 16]  HS. ya asr, yapala, yatsikal || Termen savet diwar ya (ti) ha llik (kein) moarvat. yalɵ [1954] ag. I. stn (er stumm yalɵ, implijet dirak un ak.) 1. du (negro) [FOGU p. 200, PSLI p. 221, PITA p. 15, PAPI pp. 43, 45, 49, 57, LENAT p. 9]; yalɵ pusru blev du (pelo negro) [FOGU p. 200]; yalɵ patakalu koumoul du (nube negra) [SVNT]; yalɵ pirɵ douar du (tierra negra) [PITA p.15, PAPI pp. 43, 45, 49, 57]; yalɵ saiu poncho du (ruana negra) [LENAT p. 46]; yalɵ wera kɵn ur c'hi du eo (es perro negro) [LENAT p. 9]; yalɵ akin tsatian flemmet on bet gant [205]

ar merien du (la hormiga negra me picó) [LENAT p. 3]; yalɵ wañi palasrɵ ashur gwelet a ran el laez ar goumoulenn zu (arriba veo la nube negra) [LENAT p. 9]; yalɵ lusik brozh du hengounel ar Wambiaed (anaco negro, prenda tradicional) [LENAT p. 9]; yalɵk kalunchi [evit yalɵ kalunchi] tsatian dantet on bet gant ar glazard du (la lagartija negra me mordió) [LENAT p. 14]  ES. pulɵ; 2. yalɵ mantrɵ avu (hígado) [PSLI p. 265]; (T) yalɵ masr avu (hígado) [PSLI p. 265]; II. doar. A. (er stumm deveret yalik, dirak ur verb displeget) du (negro) [FOGU p. 200, PIDB p. 1]; wera yalik kɵn du eo ar c'hi (el perro es negro) [LENAT p. 9]; B. (T) 1. (er stumm deveret yalɵtik, dirak ar verb kɵp pe puik heuliet gant kɵp) du (negro) [PSLI p. 221]; wakra kalus yalɵtik kɵn du eo kroc'hen ar saout (el cuero de la vaca es negro) [LENAT pp. 9, 54]; nai mɵskai saiu yalɵtik pɵik kɵn ur poncho du en deus ma zad (mi papá tiene una ruana negra) [LENAT p. 9]; ɵ kuaripe yalɵtik kɵn du eo an tog-se (ese sombrero es negro) [LENAT p. 9]. 2. (T) (er stumm deveret yalɵtik, war-lerc'h ar verb displeget) ñipe ashkɵh yalɵtik? Gwelet az peus un dra bennak du ? (¿Viste algo negro?) [LENAT p. 34] # yalɵkɵsrɵ. yalɵkɵsrɵ [1991] ak. paramo du, kaoudoù glav stank ha kreñv-tre en uheldirioù (páramo negro, lluvia muy fuerte que cae en las altas montañas) [SVNT]  ES. usrɵkɵsrɵ || Termen savet diwar yalɵ (du) ha kɵsrɵ (uheldir, barrad-glav). yalɵtik ag. s.o. yalɵ. yam [1954] adv. pell (lejos) [FOGU pp. 200, 202] || # yammisrɵp. s.i.o. yap. yamelɵ [1981] adv. & rag. kalz (mucho, muchos) [PSLI p. 255]; lod, meur a hini (varios) [DIEG p. 55]  HS. sruka, truka yametrak [2001] ak. talbenn an ti (frente de la casa) [ATYAD p. 212] || Diwar ya (ti) ha metrak (dirak). yammisrɵp [1981] v. pellaat (alejar) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar yam (pell) ha misrɵp (ober, dont da vezañ). yamosr [1981] ak. SAVOUR. baled, seurt rakto (alero) [PIDB p. 1] || Termen savet diwar an elfennoù ya (ti) ha mɵsr (lost). yampu adv. s.o. yaumpu. yana [1981] ak. amzer (tiempo); Tr. adv. yana kɵp (yanagɵb) bremañ, poent eo (ahora, es tiempo) [DIEG p. 13]. yanap v. s.o. yanɵp. yanip v. s.o. yanɵp. yanɵp [1974] v. gwerzhañ (vender) [PIDB p. 1, ESLG p. 23]; yanai gwerzhit (vendan) [MOGU75 p. 10]; nɵpe pawaiwan nai numɵshawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 3]; nai nunekpe tapik kɵmɵn n'emañ ket mat an traoù gant ma breur (mi hermano no está bien) [LENAT p. 33]; ñui nunekpe tsiktɵka ñun kuchintin kɵn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4]; ñimpe lau yanɵp putran emaoc'h-c'hwi o werzhañ oulhoukez (Uds están vendiendo ulluco) [ESLG p. 11]; (er stumm yanamik) stumm verb da verkañ ar c'halloudusted). yewan yanamik pasran avaloù-douar zo da werzhañ/gallout a reer gwerzhañ avaloù-douar (hay papa para vender) [TIPR p. 614]; yantrap mont da werzhañ (ir a vender) [ESLG p. 10]  HS. (T) lachap || Ober a ra MOGU75 gant an anv-verb yanap tra ma ra aozer PIDB gant yanip. yanuk [1974] adv. er-maez (afuera) [PIDB p. 1]  HS. wampik || Moarvat savet diwar ar ger ya (ti) hag -inuk (lec'h). yap [1974] ag. I. stn (er stumm yap) 1. pell (lejos) [PIDB p. 1]; 2. hir (largo) [PSLI p. 256]; yap pusruk blev hir (pelo largo) [PSLI p. 230]; s.i.o. yam. II doar. (er stumm yapik) hir (largo) [PIDB p. 1, PSLI p. 256]  HS. yapsrɵ || Reiñ a ra aozerien PIDB ha PSLI an distagadur yabik, ent reizh. [206]

yapala [1981] ak. SAVOUR. toenn (techo) [DIEG p. 52, PSLI p. 76]  HS. ya asr, yalik, yatsalik || Termen savet diwar an elfennoù ya (ti) ha pala (gorre, rann laez). yapallush [2009] ak. yapallushmera foukenn (rancho) [LENAT p. 13]; yapallushmera pupa marin kɵn gant plouz e vez graet al lochoù (los ranchos se hacen de paja) [LENAT p. 28] || Termen savet diwar ya (ti). Adstumm eus yakalush hep mar ebet. yapepɵp [1981] v. reiñ bod (alojar) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar an elfennoù ya (ti) ha pepɵp (prestañ). Ger treuzskrivet ya-bebɵb gant DIEG. yapik ag. s.o. yap. yapsrɵ [1985] adv. 1. pell (lejos) [ESLG p. 20, PSLI p. 324]; isimpi yapsrɵ pɵrtran pell e lamm ar c'hwen (la pulga brinca lejos) [LENAT p. 7]; kualape yapsrɵmai yur warc'hoazh ez in (kuit) pell (mañana me voy lejos) [LENAT p. 25]; 2. hir (largo); maipe yapsrɵ kɵn lɵtsik kɵn hir ha teñval eo an hent-mañ (ese camino es largo y oscuro) [LENAT p. 25]  HS. yapik; ES. pulutɵ || s.o. yam, yap. yash [1973] ak. 1. LOUZAW. seurt gwez eus kerentiad ar Solanaceae a denner un halukinogen eus o had (borrachero) [PIDB p. 1, GUBI-Pachón p. 246]; yash chak tachenn gwez yash (campo de árboles yash) [FOGU.Br p. 52]; 2. RELIJ. anv spered ar gwez yash heñvel ouzh ul labous (espíritu del borrachero parecido a un pájaro) [GUBI-Pachón p. 246] || PIDB a ra gant ar stumm yas. Adkavout a reer ar ger yash57, kenster, e nasaeg ivez hep na ouifer digant peseurt yezh eo bet amprestet an termen. # yashik, yashtsik. yashik [1974] ak. LOUZAW. seurt gwez 6 pe 7 metr uhelder e anv spesad Piper Aduncum a implijer o frouezh pebrek hag hugennek evit sasuniñ (higuillo) [PIDB p. 1, LENAT p. 11]. yashtsik [1973] ak. LOUZAW. gwezennig (arbolito) [FOGU.Br p. 47] || Termen savet diwar yash (gwezig) hag al lostger bihanaat -tsik (-ig). yaskap [1890] ak. SAVOUR. dor (puerta) [CAC p. 778, NRPA p. 121, PIDB p. 1, MOGU75 p. 3, PSLI p. 77, LENAT p. 11]; ya yaskappe uyu pasran amañ emañ dor an ti (la puerta de la casa está aquí) [MOGU75 p. 3, ESLG p. 15] || Treuzskrivet gant DOUAY yuskap dre fazi e CAC hag ynskap e NRPA gant ur vi-koukoug u/n. Termen savet diwar an elfennoù ya (ti) ha kap (lagad) = lagad-ti. yasr ak. s.o. ya. yastau [1975] ak. 1. Dre vras bourc'h, kêr (pueblo) [ORCO. p. 632]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet on betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; 2. Ent-strizh (Gant ur bennlizherenn-dal) Yastau Silvia; Yastaumai katɵ kɵtramper diskenn a reomp da Silvia adarre (bajamos a Silvia otra vez) [MOGU75 p. 5]; nampe Yastaumai ampɵp ker ni a ya da Silvia (nosotros vamos a Silvia) [TIPR p. 607]; nampe Yastaumai amper bet omp e Silvia (fuimos a Silvia) [ORCO p. 624] || TIPR a dro Yastau gant Popayán, diwar gemmeskañ Yastau gant Yautu moarvat. yatarɵ [1981] ak. trepas (corredor) [PIDB p. 1, ESLG p. 4] || Termen savet diwar an elfenn ya (ti). *yatap [2009] v. reiñ un taol pav (patear); wakrape tɵntɵyu yatɵtan distaget he deus ar vuoc'h un taol pav em glin (la vaca me pateó la rodilla) [LENAT p. 12] yatsik [1974] ak. tiig (casita) [PIDB p. 2] || Diwar ya (ti) hag ar stumm bihanaat -tsik (-ig). yatsikal [1992] (T) ak. 1. SAVOUR. toenn (techo) [ATYAD p. 212]  HS. yalik; 2. gwele (catre) [PSLI p. 81]  HS. kiaintsikal || Diwar ya (ti) ha tsikal (kalatrez, taolenn war 4 fost). yau1 [1954] ak. kig (carne) [FOGU p. 200, FOGU.Br p. 48, PIDB p. 2, MOGU75 p. 16, ESLG p. 8, ORCO pp. 632, 635, LENAT p. 11]; pɵlɵmpe yauyu putran er c'hig emañ ar c'hontron (los gusanos están en la carne) [MOGU75 p. 16]; Albapa Hortensiapa yaun parɵp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]; usripe yaumpa pirimpa penan prenet ez eus bet kig ha bara gant ar vamm (la madre compró carne y pan) [ESLG p. 11]; yawi mantrap, yawi mantrap amkun emaomp o vont 57

s.o. an Diccionario Español-Páez, p. 374 : http://www-01.sil.org/americas/colombia/pubs/20107-4.pdf

[207]

da zebriñ kig (vamos a comer carne) [LENAT pp. 11, 26]; usha yawi maik kɵn mat eo ar c'hig dañvad da zebriñ (la carne de ovejo es deliciosa) [LENAT p. 11]; lusrɵ yawi pusruk kɵtrɵ ketrapik magañ a ra ar c'hig-koulm an empenn (la carne de paloma alimenta el cerebro) [LENAT p. 11]; kalnikapik yawi maik kɵn mat-tre eo ar c'hig heureuchin (la carne de erizo es sabrosa) [LENAT p. 11]; pɵlɵmpe yawiwan mentishan boutet eo ar c'hig gant ar c'hontron (la queresa dañó la carne) [LENAT p. 11]; parɵpikwan srumɵ yawiwan partrap degas ar gontell evit troc'hañ ar c'hig (traiga el cuchillo para cortar carne) [LENAT p. 38]; yaupe nu wain kuinkucha penɵntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636] # yauntsirik, yawimpi, yawinkalus || Yawi, stumm rannyezhel totoroek evit yau; s.i.o. ar c'houbladoù lau/lawi, wau/wawi. yau2 ak. s.o. ya. yaulusrɵ [2009] ak. lec'h ma neizh ar goulmed (casa de la paloma) [LENAT p. 11] || Diwar ya(u) (ti) ha lusrɵ (koulm). yaumpik ak. s.o. yawampik. yaumpu [1974] adv. e-barzh an ti, er gêr (dentro de la casa, en el hogar) [PIDB p. 1, EDCA]; yaumpukutri eus diabarzh an ti (desde dentro de la casa) [ESLG p. 20]  HS. umpu. yauntsirik [1974] ak. kig rostet (carne asada) [PIDB p. 2] || Termen savet diwar an elfenn yau (kig) Yautu [1985] lec'h. Popayán (anv kêr-benn departamant ar C'hauca) [LENAT p. 13]; Yautumai katɵ kɵtra amper diskennomp da Bopayán adarre (bajamos a Popayán otra vez) [ESLG p. 18]; nai mɵskai Yautumai yan aet eo ma zad da Bopayán (mi papá se fue para Popayán) [LENAT p. 4]; Yautumai yur mont a ran da Bopayán (voy para Popayán) [LENAT p. 13]; Yautumai amkun deomp da Bopayán (vamos para Popayán) [LENAT p. 25]; kualap nai mɵskaimpa Yautumai amkun warc'hoazh ez in gant ma zad da Bopayán (mañana me voy con mi papá para Popayán [LENAT p. 25] || Krediñ a reer eo a orin gwambiaek an termen Popayán ivez, ha pa vefe graet gant un anv all e gwambiaeg hiziv evit envel ar gêr-se. yawampik [1974] ak. porzh (patio)[PIDB p. 2]; marik kualɵm yawampikwan nai nutsakpa palunchar dec'h em boa skubet porzh an ti gant ma c'hoar (ayer barrí el patio con mi hermana) [MOGU75 p. 4] || Termen savet diwar an elfennoù ya (ti) ha wampik (er-maez). Ober a ra PIDB gant an adstumm yaumpik (yaumbik). yawente ak. s.o. yawentɵ. yawentɵ [2001] ak. kein an ti (parte de atrás de la casa) [ATYAD p. 212]; yawante tsimmera netsaik kɵn leun eo an ti a logod (la casa está llena de ratones) [LENAT p. 50] || Diwar an elfennoù ya ha wentɵ. LENAT a ra gant an adstumm yawante. yawi ak. s.o. yau1. yawimpi [2009] ak. yawimpimera 1. pesk (pescado) [LENAT p. 11]; yawimpi muna tsuh ? pelec'h emañ ar pesked ? (¿Dónde está el pescado?) [LENAT p. 30]  HS. peskau, pipɵlɵm; 2. Entstrizh. dluzh (trucha) [LENAT p. 11]; yawimpi parɵ maik kɵtan mat-kenañ eo ar c'hig dluzhed (la carne de trucha es deliciosa) [LENAT p. 11]; Kufrepipe yawimpi puik kɵn dluzhek eo ar stêr Cofre (el río Cofre tiene truchas) [LENAT p. 11]; yawimpimera maik kɵn mat eo an dluzhed (las truchas son deliciosas) [LENAT p. 11]; nupipe sruk puik yawimpi puik kɵn dluzhed ha mein zo er stêr (el río tiene truchas y piedras) [LENAT p. 33] || Diwar yawi (kig) ha pi (dour) = kig-dour. yawinkalus [1992] (T) ak. KORF. kroc'hen (piel) [PSLI p. 31]  HS. kalus || Termen savet diwar yawi, adstumm totoroek evit yau (kig), ha kalus (kroc'hen). ye [1890] ak. aval-douar (papa) [CAC p. 78, NRPA p. 121, PIDB p. 2, ESLG p. 8, SVNT, ORCO p. 625, TIPR pp. 613, 617, LENAT p. 11]; ye kalus plusk aval-douar (cáscara de papa) [PIDB p. 2]; metrap ye seurt avalaoù-douar (especie de papa) [SVNT]; ye sankuchaik avaloù-douar poazhet en dour sall (papas sancochadas) [PIDB p. 2]; ye pa mɵkelan srotran servijet en deus avaloù-douar d'an daou zen (sirvió papa a los dos hombres) [ESLG p. 16]; wasrwan ye pusrkutrur kaset em eus dit ar sac'had avaloù-douar (te mandé la jigra con papas) [LENAT p. 11]; ye makun debromp avaloù-douar (comamos papas) [LENAT pp. 12, 25]; ye lalchap [208]

yur mont a ran da zastum avaloù-douar (voy a cosechar papas) [LENAT p. 12]; nape ye map war debriñ a ran avaloù (como papas) [LENAT p. 12]; ye kɵrɵpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant ha holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 19]; yewan srɵsrmukɵi na droc'hit ket an avaloù-douar (no corten la papa) [LENAT p. 11]; na yewan mar debret em eus an aval-douar (comí la papa) [ORCO p. 625]; pulmera yewan mentishan breinañ a ra ar mojojoed an avaloù-douar (los mojojos dañan la papa) [LENAT p. 11]; yewan kɵrɵpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant hag holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 26]; yewan yanamik pasran avaloù-douar zo da werzhañ (hay papa para vender) [TIPR p. 614]; Juliu yewan ellkuappentɵ moarvat e vo hadet avaloù-douar gant Jul (Julio ha de sembrar papa) [TIPR p. 617] || Termen treuzskrivet yed gant DOUAY e CAC gant un d dibenn diezhomm evel alies gant an aozer-mañ ha jed, dre fazi gant an hevelep aozer e NRPA. Un dalvoudegezh lies (avaloù-douar) zo gant ar ger-mañ hep na ve ezhomm ouzhpennañ outañ merk al liester. s.i.o. ala # karetaye, ɵskɵikɵye, samye, wataye, chumpiturwataye, tsurɵye, yell? yell [1954] ak. had (semilla) [FOGU pp. 203, 204, FOGU.Br pp. 46, 48, PIDB p. 2, PSLI p. 159, TIPR p. 610]; pura yellyu silɵ pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 13]; yell purayu silɵ pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 47]; yell pɵshik died alkoolek kreñv graet diwar maiz e go (chicha fuerte) [FOGU pp. 203, 204]; yelltɵka kur gant had emaon (tengo semilla/soy solo con semilla) [TIPR p. 610] || Diwar ye (avaloù-douar) ? Ober a ra FOGU gant un adstumm ell ha TIPR gant ar skrivad yeill. # ellmarik, ellmarɵpik, ellkuap, ellush, yellchak yellchak [1973] ak. hadeg, tachennad had (campo de semilla) [FOGU.Br p. 46] || Termen savet diwar yell (had) ha chak (lec'h plat). yem [1954] ak. yemmera noz (noche) [FOGU p. 200, FOGU.Br p. 45, PIDB p. 2, PSLI p. 68, ORCO p. 632]; yem kɵn noz eo anezhi (es de noche) [FOGU.Br p. 45]; yem misrɵp (yen mirrʉb) serrnoziñ (anochecer) [DIEG p. 14]; yem misrɵp kɵn (yen mirrʉbgʉn) serrnoziñ a ra (está anocheciendo) [DIEG p. 14]; yem tɵpɵtak hanternoz (media noche) [DIEG p. 39]; kinɵskachul yem pala yan diouzh noz e nij an eskell-kroc'hen (el murciélago vuela de noche) [LENAT p. 18]; yemmera nozioù (noches) [PIDB p. 2]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; marik yem mapen (marig-yem maaben) dec'h da noz (anoche) [DIEG p. 14]; mira yem dec'h da noz (anoche) [PIDB p. 4]; tru marik yem derc'hent-dec'h diouzh an noz (anteanoche) [DIEG p. 14] || Gant ar stumm yen e ra DIEG a-wechoù # yemwasrɵ. yemwasrɵ [1991] ak. (er c'hredennoù pobl) erer-noz, evn faltaziet en em ziskouez hag a c'harm en noz pa'z a unan bennak da anaon (águila de noche, ave que aparece por la noche y chilla cuando alguien agoniza) [SVNT] || Termen svet diwar an elfennoù yem (noz) ha wasrɵ (erer). s.i.o. kuawera. yen ak. s.o. yem. yɵn [1991] ak. teñvalijenn an noz (oscuridad de la noche) [SVNT]  HS. lɵtsɵ, lɵtsɵkɵp; yɵn mɵsik skeud al loar (sombra de la luna) [SVNT] || Adstumm eus yem (noz) moarvat. 1 yu [1974] adv. 1. (impl. en e stumm kanonek) amañ (aquí) [PIDB p. 2, MOGU75 p. 16, PSLI p. 297, ORCO p. 624, TIPR p. 617]; pipe yu tsun amañ emañ ar stêr (el río está aqui) [MOGU75 p. 16]; yu kualmap war bevañ a ran amañ (yo vivo aquí) [LENAT pp. 13, 56]; pailɵ yu kɵtrɵmɵsr kɵn trau chomomp hon-daou amañ el liorzh (quedémonos los dos aquí en la huerta) [LENAT p. 12]; wera yu wan amañ emañ ar c'hi en e goazez (el perro está sentado aquí) [ORCO p. 624]; 2. (impl. gant ar morfem -pe) amañ (aquí); yupe chucha washi amañ ez eus ur chucha (aquí hay una chucha) [TIPR p. 617]; yupe ul kah kɵn amañ n'eus naer ebet (aquí no hay culebras) [LENAT p. 34] # uyu. yu2 [1991] ak. lec'h (lugar) [SVNT]; ellmarikyu [SVNT]; kualiyu [SVNT]; kɵtrakyu [SVNT]; [209]

kurakyu [SVNT] & (en e stumm krennet) u; Anistrapu [SVNT]; Nupitrapu [SVNT]; pachiku [SVNT]. -yu [1975] morfem lec'hiañ a stager ouzh an anvioù-kadarn. I. (en egor) morfem a dalvez da verkañ al lec'hiañ en egor hag a glot gant e pe e-barzh [ESLG p. 18, PSLI p. 314]; pipe kɵtsɵyu pasran emañ an dour er gastelodenn (el agua está en la olla) [MOGU75 p. 16]; kauyu isimpi kɵn war ar maez ez eus c'hwen (en el monte hay pulgas) [LENAT pp. 7, 12]; nampe eskuelayu putrer er skol emaomp-ni (estamos en la escuela) [ESLG p. 12]; pɵlpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; wakrape tɵntɵyu yatɵtan distaget he deus ar vuoc'h un taol pav em glin (la vaca me pateó la rodilla) [LENAT p. 12]; nai kilkayu pɵrur skrivañ a ran em c'haier (yo escribo en mi cuaderno) [LENAT p. 12]; yell purayu silɵ pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 47]; Fapiope mas kalar kɵn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p. 7]; Tɵntɵtunayu chumpi kaik kɵn E Totoró ne gaver ket a yer-Indez (en Totoró no hay pavos) [LENAT p. 12]; kɵshɵmpur pikapyu wepian dont a ra ar ganevedenn er-maez eus ar poull-dour (el arco sale del ojo de agua) [LENAT p. 15]; tutuk kapyu tsutsatan staotet he deus ar ran em lagad (la rana mió en el ojo) [LENAT p. 15]; nupiyu tsartrap yur mont a ran d'en em walc'hiñ er stêr (me voy a jabonar en el río) [LENAT p. 33]; ulpe ishukunan srɵpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34]; tulyupe pɵn wakra puntran teir buoc'h zo er park (en el potrero hay tres vacas) [LENAT p. 41]; kuaik umerape shauyu putran emañ ar bleunioù gweñvet e-mesk al lastez (las flores muertas están en la basura) [MOGU75 p. 16]; pip warayupe er rannbennad 4 (en el capítulo 4) [NUPI p. 35]; II. (en amzer) (en un droienn niv. + ak. lec'hiañ, implijet 2 wech diouzh renk) bep (cada); pip pilayu, pip pilayu bep pevar bloaz (cada cuatro años) [NUPI . 88]; pa pɵlyu, pa pɵlyu bep daou viz (cada dos meses) [NUPI p. 22] # ampuyu, -u, uyu, -yumai. -yumai [1975] morfem a dalvez da verkañ pal an dilec'hiañ. da (a); Yastaumai katɵ kɵtramper diskenn a reomp da Silvia adarre (bajamos a Silvia otra vez) [MOGU75 p. 5] || Treiñ a ra yumai e -umai goude ar vogalenn -u. yumɵsik [1992] ak. KORF. kern ar penn (corona de la cabeza) [PSLI p. 227] || Termen ennañ an elfenn mɵsik (spered, ene) # turyumɵsik yupiñi [1994] ak. LOUZAW. anv ur seurt gwez eus ar c'hoadoù gleb a impljer ar prenn anezhañ evit sevel ostilhoù bihan evel loaioù-koad pe sifoc'helloù (tipo de árbol del bosque húmedo) [SREK p. 16] || Termen savet marteze diwar an elfenn piñin (gwez-pin).

[210]

Bloavezhioù dave ar mammennoù implijet er geriadur Fechas de referencia de las fuentes utilizadas en e l diccionario

1852 MNG (Gwambia) 1877 CIO (Guanaca)* 1879 NPL (Totoró) 1890 CAC (Totoró) 1891 EAA (Totoró) 1900 NRPA (Totoró) 1910 ALSC p. 2 1946 HTSC (mammenn anresisaet) 1946 MOCO (mammenn anresisaet) 1954 FOGU (gwambiaeg, dastumet e San Andrés de Pisimbala digant un den berr e spagnoleg) 1954 LMWI (Totoró ha Silvia) 1973 FOGU.Br (Gwambia) 1974 PIDB (mammenn anresisaet, Gwambia moarvat) 1975 MOGU75 (mammenn anresisaet) 1976 HAIG (Gwambia) 1978 NACC (Gwambia) 1981 DIEG (gwambiaeg, Silvia) - aquí 1985 ESLG 1987 GUBI-Pachón (mammenn anresisaet) 1989 SORR (Gwambia) 1991 SVNT (Gwambia) 1992 MWWK 1992 PSLI (Gwambia ha Totoró) 1993 FACH 1993 EDCA 1994 SREK 1994 ORCO (gwambiaeg Silvia) 1994 TIPR (gwambiaeg Quizgó) 1994 CICO (Gwambia) 1994 NUPI (Gwambia) 1995 LLTO (Totoró) 2001 ATYAD (Totoró) 2007 BCPAD (gwambiaeg) 2008 EAFAM (gwambiaeg) 2009 LENAT (Totoró) 2012 NTFLI (gwambiaeg) *Ar mammennoù usskedet e melen n'int ket bet korvoet penn-da-benn evit c'hoazh. *Las fuentes sobrerayadas en amarillo no han sido explotadas por completo todavía.

[211]

Ar mammennoù istorel, kinnig ha burutelladenn Las fuentes históricas, presentación y analisis crítico

An XVIIIvet kantved/El siglo XVIII 1755 s.o. 1877 - CIO An XIXvet kantved/El siglo XIX 1852 MNG58 An oberenn embannet gentañ ma kaver termenoù namtrik (kokonoukoeg) zo anvet "Memoria sobre la geografía física y política de la Nueva Granada" (MNG). Skrivet eo bet gant Tomás Cipriano DE MOSQUERA (1798-1878), bet Prezidant Republik Kolombia. Embannet eo bet e 1852, e New York. Perc'henn e oa DE MOSQUERA war tachennoù douar ec'hon-kenañ er C'hauca. Evit DE MOSQUERA e rae tud Coconuco (Purace), Polindara (Totoró) ha Guambia (Silvia) gant an hevelep yezh. Lavaret a ra deomp en doa desket un tamm ar yezh evit komz gant an Indianed a laboure e zouaroù. Menegiñ a ra ivez DE MOSQUERA en doa bet tro da atersiñ daou indian kozh, ouzhpenn 80 vloaz dezho er bloavezh 1819, da lavaret eo tud bet ganet e-tro ar bloavezhioù 1740. Ur vammenn dalvoudus-tre ha sirius eo MNG peogwir eo bet dastumet ar roadennoù gant an aozer e-unan. Gallet ez eus bet kadarnaat dre ar gwambiaeg a-vremañ ar pep brasañ eus an termenoù kokonoukoek roet gant DE MOSQUERA. Reiñ a ra deomp da anaout 19 ger : *inte (ya/sí, termen kadarnaat), kana (unan/uno), karupik (maer/alcalde), *kaschu (gouarnour/gobernador), kuai (droukspered/demonio), *kingos (hent kammigellek/zig zag), mampi (raz/cal), *manche (anv ur spes/espíritu), palasrɵ (oabl/cielo), pantsik (diaoul/diablo), pik (raz/cal), pɵl (loar/luna), pɵsr (heol/sol), pura (maiz/maíz), *sill moarvat evit tsɵl (planedenn/planeta), *site sill (evit siete tsɵl ?, anv ur steredeg/nombre de una constelación), wau (arakatcha/arracacha), tsɵl (steredenn/estrella). Diwar an 19 termen-se, 12 a seblant bezañ digudenn. 5 termen roet gant MNG zo amjestroc'h (inte ha manche, sil/silh zo evit tsɵl) ha dreist-holl kaschu ha kingos na hañvalont ket bezañ tre ha tre diouzh doare an namtrik.

1860 ARG59 Embann a ra William BOLLAERT e Londrez e 1860 ul levr e saozneg anvet Antiquarian ethnological and other researches in New-Granada (ARG). Ennañ, pajennoù 6 ha 64, e kaver un nebeud gerioù namtrik (roet evel kokonoukoek). Evit gwir ne ra BOLLAERT nemet eilskrivañ an termenoù roet 7 vloaz araozañ gant DE MOSQUERA e MNG hep menegiñ ar vammenn. N'eus ket bet meneget arroudoù tenet eus ARG er geriadur istorel neuze.

MNG a c'haller lenn enlinenn : http://books.google.fr/books?id=ZHcLAQAAIAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onep age&q&f=false 59 Enlinenn emañ ARG : http://archive.org/stream/antiquarianethno00bollrich#page/64/mode/2up

[212]

187760 CIO Er bloavezh-se e embannas an aotrou Ezequiel URICOECHEA, dindan an titl Vocabulario páezcastellano, catecismo, nociones gramaticales y dos platicas conforme a lo que escribió el señor Eugenio Del CASTILLO I OROSCO, cura de Tálaga, con adiciones, correciones y un vocabulario castellano-páez (CIO), geriadur nasaeg ar person Eugenio CASTILLO I OROSCO bet dornskrivet e 1755. An oberenn dalvoudus meurbet-se a oa anezhañ ur geriadur nasaeg-spagnoleg. Bez' eo al labour nemetañ bet skrivet e-pad mare an trevadennerezh spagnol zo deuet betek ennomp. Ennañ e kaver an termenoù gwambiaek kentañ bet skrivet biskoazh. URICOECHEA a eilpennas labour CASTILLO I OROSCO hag e klokaas e c'heriadur gant an tu spagnoleg-nasaeg. Ouzhpenn ar geriadur, kavout a reer e labour CASTILLO I ORISCO testennoù relijiel e nasaeg, frazennoù niverus troet e nasaeg ha tammoù deskrivadurioù yezhadurel. Unan eus ar mammennoù skrivet koshañ diwar-benn yezhoù indian Kolombia eo labour CASTILLO I OROSCO ha saveteet eo bet gant Ezequiel URICOECHEA pa zivizas e embann. El labour-se e kaver ivez an arroudoù koshañ eus ar gwambiaeg neuze. Er pennger Móguexs (anv roet gant an Nasaed da Wambiaiz) e lavar CASTILLO I OROSCO ez int tud "natural de Guambía o de Guanacas; son ellos de un mismo idioma o lengua, diferente de esta, del Páez" (tud genidik eus Gwambia pe Guanacas a gomz an hevelep yezh, unan disheñvel eus ar paezeg - pe nasaeg). Pelloc'h er geriadur, er pennad Paisquigue (Paez kiwe = douar Paez), pajenn 69, e ro deomp CASTILLO I OROSCO ur roll frazennoù katekizañ e gwambiaeg. 28 termen a gaver er rollse, 6 anezho zo termenoù spagnolek relijiel : (Dios/Doue, Santa María/Itron-Varia, Jesucristo/JezuzKrist, Espíritu Santo/Spered santel) ha 22 ger zo gwambiaeg. War an 22 dermen-se, 15 (68 %) zo bet aes a-walc'h o anavezout diouzhtu, ha 7 anezho a chom amsklaer c'hoazh. Klaoustre e ouife ur Gwambiad eus an XXIvet kantved adkavout ar pep brasañ eus ar pezh n'omp ket bet gouest da gavout. Da varn diouzh ar frazennoù roet gant CASTILLO I OROSCO ne seblant ket ar yezh bezañ emdroet nemeur abaoe 260 vloaz. Gallet ez eus bet anavezout : Dios Pabá/Dius Papa/Dios padre/Doue an Tad; Dios huené/Dius unɵ/Dios hijo/Doue ar Mab (= Doue bugel); puen mazel/pɵn mɵkelɵ/tres personas/tri den; canande Dios/kanantɵ dius/Que son un Dios, no más/un Doue hepken; Dios paba ihuené/Dius Papa unɵ/el hijo de Dios padre/Mab Doue an Tad; ¿chimunchica?/chi munchikah?/¿cómo se llama?/pe anv eo?; i/ɵ/éste/-se, hennezh; chap/echuiñ, cuan/kuan/murió/marvet; puen cualen/pɵn kualɵm/tércer día/tri devezh; pachixs/pachik/infierno/ifern (=tomm); quep/kep/volver/dont da vezañ; palaxi/palasrɵ/cielo/baradoz, oabl (= lec'h uhel); pera/perɵp/llevar/kas gant ub. Ne lavar ket deomp aozer CIO hag-eñ e ouie gwambiaeg ivez. Gouzout a ouzer e ouie CASTILLO I OROSCO spagnoleg, latin, nasaeg ha kechuaeg. Bevet en deus en ur vro nasaek ul lodenn vat eus e vuhez. Diouzh doare ar frazennoù roet gantañ e c'haller krediñ e ouie un tamm gwambiaeg ivez.

1879 NPL61 27 vloaz war-lerc'h menegoù kentañ MNG, ha daou vloaz goude embannadur labour CASTILLO I OROSCO gant URICOECHEA e teuas er-maez an trede oberenn goshañ enni termenoù gwambiaek dastume war-eeun. Bet eo skrivet gant ur beleg misioner gallek dianav en deus sinet e bennad gant "X..., prêtre missionnaire de la Nouvelle-Grenade". Embannet eo bet er "Revue de linguistique et de philologie comparée" hag anvet eo "Notice sur plusieurs langues indiennes de la Nouvelle-Grenade" 60

Enlinenn emañ CIO : http://bibliotecadigitalhispanica.bne.es/view/action/singleViewer.do?dvs=1368212207432~756&locale=br&VIEWER_ URL=/view/action/singleViewer.do?&DELIVERY_RULE_ID=10&frameId=1&usePid1=true&usePid2=true 61 Enlinenn emañ pennad NPL : http://archive.org/stream/revuedelinguist11unkngoog#page/n789/mode/2up

[213]

(NPL). Bez' eo anezhañ ar pennad studi kentañ diwar-benn ar gwambiaeg da vat ha diazezet eo war yezh Totoró m'eo an eil testeni koshañ anezhi. Displegañ a ra an aozer e vez komzet an hevelep yezh e Silvia, Totoró ha Polindara. Hiziv an deiz eo aet ar yezh da get e Polindara tra m'emañ en arvar bras e Totoró. A-drugarez d'ar roll gerioù ha frazennoù kavet ennañ, mont a ra NPL d'ober ar testeni hirañ anavezet eus stad ar gwambiaeg en XIXvet kantved. Ur pennad berr eo, 8 pajennad ennañ, hep tamm levrlennadur stag outañ. Ouzhpenn kuriusted an den evit ar yezhoù indian, sklaer eo d'al lenner ez eus bet desket un tamm gwambiaeg gant an aozer gant ar pal avielañ Indianed ar vro. Da nebeutañ e tiskouez ar skouerioù roet gantañ ar preder da wiriañ ne oa ket paganed eus an Indianed-se hag e oa anavezet ganto diazezoù ar Relijion gristen. Kavout a reer er pennad e-tro 80 ger ha stummoù gerioù pe verboù gwambiaek a hañval bezañ bet dastumet gant an aozer e-unan. Lakaat a ra ar frazennoù gwambiaek roet gant aozer NPL da soñjal en doare frazennoù meneget c'hoazh e CIO : frazennoù graet ha tout a veze dibunet gant ar veleien evit gwiriañ deskamant relijiel an Indianed. A-geñver gant ar frazennoù gwambiaek e ro an aozer gerioù dastumet e Paniquitá, un takad ma komzer ar yezh nasa n'eo ket kar d'ar gwambiaeg daoust d'ar pezh a greded da neuze. Ma lakaer a-gostez an nebeud frazennoù gwambiaek testeniekaet e geriadur nasaek CIO, bet eo aozer NPL an hini kentañ o klask keñveriañ ar gwambiaeg gant an nasaeg, ur preder a vo adkavet kalzik gant an imbourc'herien a zeuio war e lerc'h, evel gant Léon DOUAY, da skouer. En e roll gerioù, reiñ a ra aozer NPL deomp da anaout anv an niveroù pegementiñ (betek 6) ha petvediñ (betek 3e), anvioù lodennoù ar c'horf (penn, brec'h, dorn, biz...), anv daou loen (marc'h ha yar), ar gerioù evit gwaz, maouez ha bugel, anvioù ar raganviou gour (me, te, eñ...) hag un nebeud gerioù goulenn (penaos, perak...). Disheñvel eo eta an doare gerioù degaset gant NPL e-keñver re MNG a denne muioc'h d'an natur ha da gredennoù pobl Gwambia. Ne ro aozer NPL ger ebet diwar-benn an natur, ar plant pe ar boued (ne ro ket ar ger evit maiz, da skouer). Ouzhpenn ar roll gerioù, reiñ a ra aozer NPL displegadur skouer ar verb laerezh en amzer-vremañ, da-zont ha tremenet. Gant se e tiskouez e breder da glask deskrivañ mont en-dro ar yezh. Da-heul e kaver un nebeud frazennoù relijiel skouer implijet gantañ e-unan pe gant misionerien all ar vro moarvat. Treuzskrivet eo ar gwambiaeg e NPL gant un doare-skrivañ a seblant bezañ diazezet war ar galleg evit ar pep brasañ (implij gn e-lec'h ñ spagnolek, da skouer). Koulskoude e ra a-wechoù gant al lizherenn k hag e implij skrivadoù evel sch evel en alamaneg pe j gant e dalvoudegezh spagnolek. Ne ouzer ket pegement a wambiaeg a ouie aozer NPL. Falstroc'hoù e treuzskrivadur ar gerioù zo er pennad kalzik. Displegadur ar verb laerezh zo bet goulennet diwar implij ar yezhoù indezeuropek anavezet gant an aozer (ar galleg hag ar spagnoleg). Diwar-se ne gompren ket an aozer ne'z a ket en-dro displegadur ar verboù gwambiaek evel re ar yezhoù indezeuropek m'eo pouezus ar gour hag an amzerioù. Ne seblant ket aozer NPL mestroniañ ar yezh da vat neuze. An diouiziegezh-se hag an doare-treuzskrivañ implijet a ra ma n'eo ket atav aes-aes anavezout ar gerioù gwambiaek dindan an dilhad bet implijet evit o zreuzskrivañ. C'hoant en deus bet aozer NPL chom dianav. Goulakaat a c'haller e oa anezhañ ur Gall. Ar Gall kentañ eo bet neuze o plediñ gant ar gwambiaeg hag an nasaeg. Heuliet e vo gant re all en eil hanterenn an XIXvet kantved hag en hanterenn gentañ an XXvet kantved : Léon DOUAY, Henri BEUCHAT, Paul RIVET ha Jean CAUDMONT.

1890 CAC62 Da-geñver 7vet kendalc'h an Amerikaourien bet dalc'het e Berlin e 1888 (embannet ar rentañ-kont anezhañ e 1890) ec'h embann ar Gall Léon DOUAY ur pennad anvet Contribution à l'américanisme du Cauca (CAC). N'ouzer ket nemeur a dra diwar-benn Léon DOUAY bet o vevañ e-pad meur a vloaz er C'hauca evel marc'hadour kinkina evit doare. "Moguexs" a ra Léon DOUAY eus pobl Gwambia. N'eo an termen-mañ nemet an anv a ra an Nasaed gantañ evit envel Gwambiaiz. Lennet 62

Lenn CAC a c'haller ober enlinenn : http://archive.org/stream/compterendudela09unkngoog#page/n806/mode/2up

[214]

hag implijet en deus Léon DOUAY labourioù ar ouizieien deuet araozañ : DE MOSQUERA, CASTILLO I OROSCO (emb. gant URICOECHEA) hag NPL, pennad ar c'hloareg dianav meneget uheloc'h. Menegiñ a ra Léon DOUAY e vammennoù. Evit sevel lodenn gentañ e bennad, al lodenn antropologel, e reas Léon DOUAY diouzh an tirouroù pourchaset dezhañ gant e vignon Pedro CARVAJAL genidik eus bourc'h Silvia. Displegañ a ra deomp Léon DOUAY ne ro Gwambiaiz anv ebet d'o yezh hag e lavaront "la lengua de nosotros" (hor yezh-ni) evit komz diwar he fenn pa gomzont spagnoleg. An droienn-se a hañval evit gwir bezañ un droidigezh rik eus ar gwambiaeg namui wam pe namui trik (hor yezh pe hor genoù). Tennet eo ar roadennoù yezhel meneget gantañ eus ur roll gerioù kaset dezhañ e 1885 gant daou studier yaouank eus skolaj Popayán, J. A. CARVAJAL hag Adriano PAZ. N'eo ket atav aes-aes adkavout ar gerioù gwambiaek a-vremañ en doare m'int bet skrivet gant DOUAY. N'ouzer ket ha gouzout a ouie ar yezh ar studierien o deus pourchaset rolloù dezhañ met goulakaat a c'haller ne ouient ket. Skrivet o deus ar gerioù evel o deus o c'hlevet hag alies o deus klevet fall pe int chomet boud a-walc'h pa oa ret dezho treuzskrivañ sonioù ar gwambiaeg. Ar pep brasañ eus ar gerioù roet gant DOUAI a echu gant t, d pe, zoken, dt, ar pezh n'eo ket diouzh doare ar gwambiaeg. Ne gomprener ket abeg ar c'hensonennoù-se n'int ket testeniekaet a-hend-all. Alies e ranker lemel anezho kuit penn-da-benn evit adkavout ar ger gwambiaek. Da skouer e skriv DOUAY : kalt, cuald, suguld, nagued, kanbild, pild, kind evit ar pezh zo kal, kual, tsukul, nakɵ, kambil, pil, kim hag all. A-wechoù e ranker o erlec'hiañ gant ur k dibenn, evel e pigmabit zo evit pikmapik pe mechachit zo evit mishatsik. A zo gwazh, hep gouzout dezhañ, mesket ez eus bet gant DOUAY en e studiadenn gerioù gwambiaek gant re nasaek. Lavaret a ra deomp Léon DOUAY en doa resevet e roll gerioù gwambiaek a-berzh daou studier disheñvel. Daoust ha faziet e oa unan eus an daou studier-se ? Unan anezho en dije kaset da DOUAY ur roll gerioù gwambiaek hag egile en dije lakaet war ar roll gerioù nasaek o soñjal e oa gwambiaeg an hini e oa ? N'omp ket evit gouzout. Ar fazi-se zo bet pennkaoz da DOUAY soñjal e oa kar a-dost ar gwambiaeg hag an nasaeg. Siwazh, dre ziouer a anaoudegezh eus an div yezh-se, un toullad gouizieien a yeas daheul DOUAY goude-se oc'h en em ziazezañ war ar roadennoù faos embannet gantañ. Da skouer eo diazezet un tamm mat eus labour BEUCHAT war pennad Léon DOUAY ha war hini aozer dianav NPL. Ne lavar ket deomp Léon DOUAY, moarvat ne ouie ket, eus pelec'h e oa ar wambiaegerien bet aterset gant ar studierien o deus pourchaset dezhañ e roll. Meur a elfenn a laka ac'hanomp da grediñ e oant eus Totoró. Ober a ra DOUAY gant ar stumm tsukul (suguld) roet gant LENAT ivez evit trukul. Reiñ a ra an dalvoudegezh penn d'ar ger pusruk (pusru) pa dalvez blev evit ar gwambiaeg a ra gant tur evit penn. Adkavout a reer ivez pushuk isik (pusrukisik) e-lec'h pusruk evit blev. Reiñ a ra ar ger kambil (kanbild) evit ar bizied pa ra tud Gwambia gant tasikunɵ. Menegiñ a ra ivez ar stumm puilɵn evit ur preñv. Ar stumm-se ne gaver anezhañ nemet e totoroeg bremañ (kavet e vez e LENAT). Pɵlɵm eo ar stumm boas e gwambiaeg.

1891 EAA E 1891 ec'h embann adarre ar Gall Léon DOUAY ul levr anvet "Etudes étymologiques sur l'antiquité américaine" (EAA). Ennañ e klask an aozer diskuliañ etimologiezh kantadoù a anvioù-lec'h hag a anvioù-tud (doueed evit un darn vat anezho) eus norzh betek Suamerika gant harp e lennadennoù azivout ar c'hec'huaeg hag ar mayaeg dreist-holl. Kendrec'het e oa Léon DOUAY e oa liammet holl yezhoù Amerika, un tamm evel m'eo liammet ar yezhoù indezeuropek an eil gant eben. Klask a rae adkavout roudoù ar vammyezh. Reiñ a ra deomp rolloù gerioù tennet eus oberennoù dizingal o zalvoudegezh diwar-benn ur bern yezhoù. Leun eo e levr a etimologiezhioù faltaziek hag a dostaennoù arvarus-bras etre yezhoù disheñvel-tre. M'en dije bet dibabet ar brezhoneg da zanvez studi e vije bet renket Léon douay e-touez ar Geltomaned, hep mar ebet. El levr-se, reiñ a ra deomp da c'houzout 4 zermen "moguex" (an termen a ra gantañ evit envel ar gwambiaeg) memes tra. Daou anezho zo reizh : kuai (droukspered), kavet gantañ e oberenn DE MOSQUERA ha mish (kazh). An [215]

daou all avat, ath (ti) ha taquiath (iliz) n'int ket gwambiaek met nasaek. Treut ar peuriñ gant Léon DOUAY en oberenn-mañ eta. TAR63 E 1891 c'hoazh ec'h embann Daniel BRINTON an oberenn The American Race, A Linguistic Classification and Ethnographic Description of the Native Tribes of North and South America (TAR). Ennañ e vod BRINTON an holl vammennoù anavezet gantañ evit ar yezhoù kokonokouek, labourioù DE MOSQUERA (MNG e 1853), BOLLAERT (ARG e 1860), re beleg dianav NPL e 1879 ha DOUAY (CAC e 1890). Bet eo BRINTON an hini kentañ o lakaat war wel bezañs ur familh yezhoù barbakoek hag al liammoù etre an namtrik (moguex/guambiano, totoró), an Awa pit (kwaiker) hag ar yezhoù Ecuadorat an tsafiki (kolorado) ha cha'palaachi (kayapa). N'eo ket bet lakaet er geriadur an termenoù roet gant BRINTON rak meneget e oant holl c'hoazh e mammennoù koshoc'h. An XXvet kantved/El siglo XX 1900 NRPA Da-heul e labourioù koshoc'h ec'h embann er bloavezh-se ar Gall Léon DOUAY ul levr 187 pajenn e anv Nouvelles recherches philologiques sur l'antiquité américaine contenant une contribution à l'américanisme du Cauca (NRPA). Ennañ e kaver neuze ur pennad 34 fajenn anvet Cauca Contribution à l'américanisme du Cauca, gouestlet d'ar gwambiaeg ha d'an nasaeg. Adkemer a ra an destenn-se testenn CAC bet embannet e 1890 da-heul 7vet kendalc'h an Amerikaourien e Berlin e 1888, nemet klokaet ha difaziet. Abalamour d'an diforc'hioù niveruzik en doare da dreuzskrivañ ar gerioù gwambiaek en div oberenn (vioù-koukoug...) e talv ar boan menegiñ ha diforc'hañ an daou stumm eus ar pennad-mañ (CAC hag NRPA) neuze.

1946 HTSC E 1946 e teu er-maez meur a bennad diwar-benn indianed Kolombia en eil levrenn "Handbook of South American Indians". E "The highland tribes of southern Colombia" (HTSC64), pajennoù 935 ha 936, e veneg an antropologour hag arkeologour kolombian Gregorio HERNÁNDEZ DE ALBA (1904-1973) an termenoù roet gant MNG (diwar ur vammenn all BOLLAERT, 1860 pp. 5-6). Reiñ a ra ivez 6 termen all : *bich (anv un evn/nombre de un pájaro), *etskituns (kanevedenn/arco iris), kl'iumb (kornandon/duende), *mokokoy (anv ur spes/nombre de un espíritu), *pitsuala (anv ur spes/nombre de un espíritu), *ulchik (anv un evn/nombre de un pájaro). HERNÁNDEZ DE ALBA ne oar yezh indian ebet ha ne veneg ket e vammennoù pelloc'h er pennad skrivet gantañ. N'eo ket sklaer-sklaer pennad HERNÁNDEZ DE ALBA atav neuze. N'eo ket aes gouzout eus peseurt yezh eo tennet da vat ar gerioù meneget gantañ. Evit doare e vesk ar gwambiaeg hag an nasaeg evel ma c'hoarveze alies gant ar skiantourien. E-touez an anvioù roet gant HERNÁNDEZ DE ALBA, daou da nebeutañ zo nasaeg : klxum (treuzskrivet kl'iumb gant ALBA). Ar ger nasaek evit kornandon eo. An termen-se a gaver e gwambiaeg ivez, dindan an daou stumm kallim ha kallum. Ulchik pe ultsik zo testeniekaet mat e nasaeg ivez. Anv ar big eo. An termen bich n'eus ket tres un termen gwambiaek 63 64

Enlinenn emañ TAR : http://archive.org/stream/americanraceali01bringoog#page/n6/mode/2up HSTC ha MOCO a c'haller lenn enlinenn : http://archive.org/stream/bulletin14321946smit#page/n5/mode/2up

[216]

warnañ, nemet e vefe evit ur ger *pits. Tres zo warnañ da vezañ evit ar ger nasaek vicha (evn). Etskituns zo nasaek ivez, kavet e vez er stumm Quitons e geriadur Eugenio del CASTILLO I OROSCO en XVIIIvet kantved. Pitsuala ha mokokoy zo tres gerioù gwambiaek warno met n'int ket testeniekaet pelloc'h. Daoust d'e dres gwambiaek pitsuala a c'hallfe ivez bezañ nasaek, ker buan all ma vefe savet diwar an anv-gwan wala a dalvez bras. Gant se, n'haller ket fizout re en holl en termenoù kavet e HTSC a seblant bezañ muioc'h nasaek eget gwambiaek forzh penaos. Menegiñ a ra ivez HERNÁNDEZ DE ALBA, p. 936, e oa diazezet reizhiad niveriñ ar Gokonoukoed war strolladoù a 7 unanenn. Siwazh ne ro ket an aozer anv ar sifroù. MOCO En hevelep oberenn e kaver ivez ur pennad all diwar dorn Henri J. LEHMANN, an amerikaour alaman, anvet "The Moguex-Coconuco" (MOCO). LEHMANN ne oar ket ar yezh. Reiñ a ra deomp an termen wam (yezh/lengua), hep daveenn. Anavezet mat eo ar ger wam, anezhañ end-eeun anv ar bobl wampi a gomz ar yezh studiet. Goude-se e klask dreist-holl LEHMANN patromoù sevel anvioù en ur lakaat war wel elfennoù kar, pe soñjet evel kar gantañ, e lec'hanvadurezh ar vro. Da-heul BEUCHAT, krediñ a ra anavezout an termenoù pura (maiz) e Purace (Purasrɵ), pala (uhel) e Palacé (palasrɵ) ha kalu (skouarn) e Calucé. Ha pa ne vefe ket asur etimologiezh al lec'hioù-se, reizh eo troidigezh an termenoù kalu, pala ha pura roet gant BEUCHAT hag adkemeret gant LEHMANN. Setu dre-vras degasadenn LEHMANN da studi ar yezh er pennad-mañ : 4 zermen, testeniekaet mat abaoe, met a oa anavezet dre BEUCHAT a-raok. Nebeut a draoù eta.

1954 FOGU65 Bet eo ar Gall Jean CAUDMONT isrener teknikel an ICAN, an Instituto Colombiano de Antropología hag unan eus arbennigourien wellañ yezhoù indian Kolombia e-tro kreiz an XXvet kantved. Gouestlet en deus e vuhez vicherel da studi ha deskrivadur skiantel ar yezhoù indian, en o zouez ar puinave, ar chami, an ingaeg (kechuaeg Kolombia) hag ar gwambiaeg a studias o fonologiezh. Gantañ e teu evit ar wech kentañ ar yezhoniourien da gemer o lec'h er skiant e-kichen an antropologourien hag ar folklorourien a oa ar re a blede gant tachenn ar yezhoù dreist-holl betek neuze. E 1954 ec'h embann ur pennad "Fonología del Guambiano". Ennañ e kaver e-tro 150 ger ha lavarennoù gwambiaek. Ur vammenn dalvoudus-kaer, reizh ha resis eo. A-raok CAUDMONT e kaver hepken, geriennoù pe rolloù gerioù, bodet peurliesañ evit keñveriañ ar c'heriaoueg wambiaek gant hini yezhoù all. Gant CAUDMONT e tigor marevezh studi ar gwambiaeg evitañ e-unan. Gant CAUDMONT e-unan eo bet dastumet war an dachenn an dafar enklask. Lavaret a ra deomp en deus aterset ur Gwambiaad a oa berr e spagnoleg e kêriadenn San Andrés de Pisimbala, war tachenn an Indianed nasa, met an den aterset ne ouie ket an nasaeg. En e bennad diwar-benn ar gwambiaeg e sach CAUDMONT an evezh war ar gerioù amprestet digant ar c'hechuaeg. Merzout a ra ec'h adkaver alies an hevelep termenoù kechuaek e gwambiaeg hag e nasaeg, ar yezh amezek. Hervezañ int bet amprestet goude an aloubadeg spagnol pa voe implijet ar c'hec'huaeg da yezh avielañ e-pad prantad kentañ an impalaeriezh spagnol. Dre-vras eo gwambiaeg Gwambia a adkaver gant CAUDMONT met a-wechoù e kaver ivez termenoù levezonet gant an totoroeg evel asempi (evit isimpi e totoroeg) pa ra ar gwambiaeg gant ɵsɵmpik kentoc'h, kɵs e-lec'h kɵtsɵ pe c'hoazh tratr e-lec'h tratrɵ. LMWI E 1954 e teu er-maez ivez al levr "Los Mwiskas, una gran civilización precolombina" (LMWI) diwar bluenn Louis V. GHISLETTI (1905-1975). Ur Suis e oa GHISLETTI. Kelenner eo bet e skol-veur 65

FOGU a gaver war lec'hienn an ICAN :http://www.icanh.gov.co/recursos_user//RCA/RCAV03/v03a1954a06.pdf

[217]

Bogotá ha meur a studiadenn en deus bet embannet diwar-benn ar sevenadurioù ha yezhoù rakkolombian. Ne gomze GHISLETTI yezh indian ebet hag alies mat eo diasur e zielfennadurioù yezhoniel dre ziouer a ziazez skiantel solut. Dreist-holl eo ar mwiskaeg zo bet studiet gantañ, ur yezh aet da get, bet yezh pennañ aradennad reter Kolombia, m'emañ ar ger-benn, Bogotá. En eil levrenn LMWI e ro GHISLETTI rolloù gerioù e degadoù a yezhoù indian marv pe vev, penn da benn Amerika, hag eñ klask kavout liammoù kerentiezh etrezo, evel ma rae ar Gall Léon DOUAY 70 vloaz araozañ. Embann a ra GHISLETTI ur roll gerioù e totoroeg hag unan all e gwambiaeg. Ne lavar ket deomp digant piv en deus bet ar rolloù-se. 9 zermen totoroek zo roet gantañ ha 53 e gwambiaeg, mui 4 frazenn pe rannoù frazennoù sañset gwambiaeg. Ar roll gerioù gwambiaek hirañ testeniekaet betek-neuze eo goude hini FOGU hag NPL. Gallet ez eus bet gwiriañ an 9 zermen totoroek hag o c'hroaziañ gant mammennoù nevesoc'h, reizh int-holl. Seblantout a reont bezañ bet tapet e pennad NPL, embannet e 1879. Diwar ar 53 ger roet evel gwambiaeg gant GHISLETTI, 41 ger zo gwambiaek sur (77 % eus ar roll), en o zouez 39 ger kentañ ar roll. Daou all (3,8 %), koze (troad, pie) ha tuzunks (houarn, hierro) a hañval bezañ evit ar gwambiaeg katsik ha tsantsɵn kenster ganto. 6 ger all da nebeutañ zo nasaeg (11 % eus ar roll) : laa-gue (mab, hijo) zo evit le'çxkwe (bugelig, niñito), kigwa (bourc'h, pueblo) zo evit kiwe (douar, tierra), jimba (marc'h, caballo), yaatk (ti, casa) a hañval bezañ evit yatkwe (tiig, casita), eckit (keuneud/leña), ha tupa (kevnid, araña). Unan all, totenkza (gouarnour, gobernador) a hañval bezañ evit an nasaeg jxkajsa ivez. Erfin, 3 zermen all a chom amsklaer : anynutichi (arc'hant, plata) zo ennañ moarvat an termen gwambiaek an, arc'hant, moarvat ur vi-koukoug evit anyuntichi kavet e CAC pe NRPA; kabi-chit (leue, ternero) n'eo ket testeniekaet a-hend-all; yokit (greun, grano) kar mod pe vod moarvat d'an termen gwambiaek evit greun : yell. Ar pevar zamm frazenn roet gant LMWI evel gwambiaeg zo nasaeg a-hend-all. Gant se eo splann ez eus bet tammoù meskailhez etre an nasaeg hag ar gwambiaeg er roll gerioù gwambiaek a gaver e LMWI. Daoust da se ez a roll LMWI d'ober unan eus ar mammennoù gwambiaek koshañ ha brasañ ma kaver meur a dermen na oant ket testeniekaat a-raok.

1973 FOGU.Br66 Er bloavezhioù 60 e teuas da Wambia Thomas ha Judith BRANKS, ur c'houblad yezhoniourien eus an I.L.V.67 Deskiñ a rejont ar yezh ha gant ar roadennoù dastumet ganto war an dachenn war-hed meur a vloaz ec'h embannjont meur a studiadenn er bloavezhioù 70. Tomas ha Judith BRANKS a gasas pelloc'h studi ar gwambiaeg dre e studiañ da vat hag en doare sistematek. Ar re gentañ int bet o diazezañ ur reizhiad skrivañ evit ar yezh. Aet eo war-gil implij an doare-skrivañ-se hiziv pa ne vez mui implijet koulz lavaret nemet gant an I.L.V. Ur bazenn bouezus eo bet savidigezh ar reizhiad skrivañ-se evit ar yezh koulskoude. E 1973 e teu er-maez ganto "Fonología del Guambiano" (FOGU.Br), ur pennad 17 pajennad ennañ a-zivout fonologiezh ar gwambiaeg ma lakaont war wel dreist-holl reizhiad kontammadur ar c'hensonennoù er yezh-se diwar kenstok ar c'hensonennoù pe pa vez ur gensonenn etre div vogalenn.

1974 PIDB E 1974 e teuas er-maez ul labour pouezus-bras evit studi geriadurezh ha distagadur ar gwambiaeg 66

Ur stumm enlinenn eus FOGU.Br, diaes al lenn anezhañ abalamour da galite fall ar skannadenn, a c'haller kavout war lec'hienn an I.L.V, http://www-01.sil.org/americas/colombia/pubs/10309.pdf 67 I.L.V., Instituto Lingüístico de Verano, Ensavadur hañv a yezhoniezh, pe c'hoazh SIL Summer Institute of Linguistics ur framm avielourien c'halloudek diazezet er Stadoù-Unanet hag a ren enklaskoù yezhoniel e-touez ar pobloù indian evit deskiñ o yezhoù hag o deskrivañ gant ar pal gounit anezho d'o relijion.

[218]

gant Rafael CORTÉS MURCIA, anezhañ ur studier war ar spagnoleg hag al lennegezh en Instituto Técnico Universitario Surcolombiano (ITUSCO). Krouet e oa bet an ITUSCO e Neiva, departamant Huila, e 1968 hag e 1970 e krogas da vont en-dro gant ar pal stummañ keodedourien ha tud a-vicher dre ledañ gouiziegezhioù skiantel, teknikel, sevenadurel ha denel a dalvezfe da zegas diskoulmoù da gudennoù diorroidigezh mab-den e lodenn su Kolombia. Labour Rafael CORTES MURCIA zo bet kaset da benn dindan renerezh Luis Humberto ALVARADO C., kelenner war ar yezhoniezh. Ne ouzer hag-eñ e ouie CORTES gwambiaeg met sirius, pizh ha reizh-kenañ eo al labour zo bet kaset da benn. Evit a sell outañ, ar c'helenner ALVARADO en doa embannet e dezenn diwar-benn fonologiezh ar gwambiaeg er bloavezh kent, e 1973. Anvet eo oberenn CORTES "Primer intento de diccionario bilingüe guambiano-español" (PIDB) - taol esae kentañ evit ur geriadur gwambiaeg-spagnoleg -, ar pezh ez eo. Mont a ra 9 fajennad termenoù d'ober al labour-se. N'en deus ket klasket CORTES ijinañ un doare-skrivañ evit ar gwambiaeg. Treuzskrivet en deus ar gerioù gwambiaek renablet gantañ gant al lizherenneg fotenek etrebroadel a-raok o zreiñ e spagnoleg. Ne zispleg ket Rafael CORTES MURCIA deomp piv e oa, peseurt darempred en doa gant Gwambiaiz na perak en doa lakaet en e soñj kas seurt labour da benn. Marteze a-walc'h e oa bet heñchet gant e gelenner ALVARADO a laboure war ar gwambiaeg dija. Ne ouzer ket kennebeut pelec'h eo bet graet an enklask resis war an dachenn na piv eo bet an ditourerien. Koulskoude, da varn diouzh an dafar embannet, e c'haller soñjal e teue an d/titourer(ien) eus Silvia (Guambia). Klotañ a ra mat roadennoù PIDB gant re aozer DIEG, da skouer. En holl eo ur roll 546 termen zo bet renablet gant CORTES, ar pezh a ra eus al labourmañ ar roll gerioù brasañ bet dastumet da neuze. Gerioù en o-unan eo a gaver war ar roll dreist-holl, gant un nebeud renadennoù anv. Ne gaver frazenn ebet. Pizh eo bet notennet an distagadurioù gant Rafael CORTES ha gouezet en deus anavezout ha treuzskrivañ holl soniadoù ar gwambiaeg. Awechoùigoù ez eus bet kinniget troidigezhioù a-dreuz evel gustapikɵn lakaet da anv-kadarn (amor/karantez), e-lec'h gustapik kɵn (karout a ra). Ul labour diazez pouezus eo bet PIDB evit lañsañ studi ar c'heriaoueg wambiaek. Bizskrivet ha chomet diembann eo bet PIDB.

1975 MOGU75 Embann a reas ar gelennerez Violeta LONG ar studiadenn gentañ diwar-benn morfologiezh ar gwambiaeg e 1975. Anvet eo end-eeun Morfología del guambiano (MOGU75). Kelennerez war ar yezhoniezh e oa Violeta LONG, e kevrenn skiantoù sokial skol-veur, rann skiantoù mab-den e skolveur ar C'hauca e Popayán. Meur a studiadenn a vo embannet ganti etre kreiz ar bloavezhioù 70 ha kreiz ar bloavezhioù 80 diwar-benn morfologiezh ha fonologiezh ar gwambiaeg. Ur geriadur a embanno e 1978 ivez. Morfología del guambiano (MOGU75) o vezañ he labour kentañ anavezet. Evit ar wech kentañ hon eus gant Violeta LONG ur skolveuriadez, kolombianez anezhi, o ouestlañ he buhez vicherel da studi ar gwambiaeg. Betek neuze ne oa bet ar pep brasañ eus al labourioù embannet diwar-benn ar gwambiaeg nemet studiadennoù digenvez savet gant hemañ pe hennezh araok mont d'ober traoù all. Gant Violeta LONG e krog da vat istor deskrivadur skiantel ar gwambiaeg e skolioù-meur Kolombia. Evel evit PIDB, e 1974, bizskrivet eo MOGU75 ha diembann eo chomet. 17 pajennad a ya d'ober al labour pouezus-mañ. Evit ar wech kentañ eo divrazet yezhadur ar yezh, an anv-kadarn, an anvioù-gwan, ar raganviou, sistem ar morfemoù ha, dreist-holl reizhiad hollek displegadur ar verb gwambiaek. Ne lavar ket Violeta LONG grik ebet war al lec'h m'eo bet graet an enklask, na digant piv eo bet dastumet an titouroù anezhañ. Lavaret a ra deomp memes tra en doa bet darempredoù gant Tomás BRANKS a reas evezhiadennoù dezhi. Tomás ha Judith BRANKS a oa daou avieler eus an ILV "Instituto Lingüistico de verano" (ensavadur hañv a yezhoniezh) a oa bet o teskiñ ar yezh e Gwambia e deroù ar bloavezhioù 1970 hag a oa krog da embann levrigoù e gwambiaeg. Ar re-mañ eo ar re gentañ o deus kinniget ur reizhiad skrivañ klok evit ar gwambiaeg. Da varn diouzh ar skouerioù a gaver e MOGU75 e tle dont an titouroù dastumet eus Gwambia. Resis hag urzhiet eo labour Violeta LONG, ha pa vefe kavet un nebeud fazioù dievezhded ennañ e [219]

troidigezh gerioù zo (er pennad-mañ e oa he spered muioc'h gant deskrivadur mont en-dro ar yezh kentoc'h eget gant treiñ talvoudegezh rik pep termen). Unan eus perzhioù dibar MOGU75 e-keñver ar studiadennoù bet savet araozi eo ar skouerioù roet e frazennoù klok. Evit ar wech kentañ e ro deomp Violeta LONG un alberz eus mont en-dro ar yezh, eus ar gerioù en implij en o c'hendestenn yezhel. Klasket he deus Violeta LONG el labour-mañ diazezañ un doare-skrivañ skiantel evit ar gwambiaeg, unan diazezet diwar studi soniadoù ar yezh. Un diforc'h a bouez e-keñver strivoù ar c'houblad BRANKS a embanne o labourioù d'an hevelep mare.

1976 HAIG68 An antropologour stadunanat Ronald A. SCHWARZ en deus embannet e 1976 ur pennad studi 39 pajennad diwar-benn doare hag implij ar gwiskamant e-touez Gwambiaiz. Anvet eo "Hacia una antropología de la indumentaria : el caso de los Guambianos" (war-zu un antropologiezh eus ar gwiskañ : degouezh Gwambiaiz). 6 ger gwambiaek a gaver er studiadenn-se, 4 anezho a denn da anv ar pezhioù dilhad ha 2 all a ra dave da doare Gwambiaz d'en em zerc'hel e-kenver ar re all. SCHWARZ ne seblante ket gouzout gwambiaeg. Unan eus ar gerioù roet gantañ, lentik, a seblant bezañ faziek an droidigezh anezhañ. Unan all, lent, n'eo ket diouzh doare ar yezh (ger ebet oc'h echuiñ gant -nt), ur fazi e seblant bezañ evit lente.

1981 DIEG geriadur kentañ sp-gu savet gant ur Gwambiad. Fiziañs, ur yezher a-vihanik. Kalz gerioù na oant ket testeniekaet a-raok. Diouer a skouerioù, gerioù sec'h, en o-unan betek re. Doare-skrivañ an ILV. Roud ebet eus mont en-dro ar yezh, eus implij ar morfemoù, diouer a c'herioù yezhadurel diazez. Geriaoueg puilh, kalz gerioù heñvelster. Tammoù nevezc'hiadurezh ? da sk. nukemɵrɵp (abarcar) = kemer a-vras, pekyaukip (alojarse = kavout bod = kousket e ti estren) pe yapepɵp (alojar = prestañ ti)

1985 ESLG En he "Estudio sobre la lengua guambiana" (ESLG) embannet e 1985 ec'h adtap Violeta LONG danvez he studiadenn "Morfología del guambiano" (MOGU75) savet e 1975 ha chomet diembann. ESLG zo anezhañ ul levrig 49 fajenn a bled gant deskrivadur morfologel ar gwambiaeg. Dre vras n'eo ket gwall disheñvel ESLG diouzh MOGU75 nemet eo un tammig pishoc'h ha reizhet eo bet ennañ ar fazioù dievezhded a oa chomet e MOGU75. Gallout a reer merzout eo bet implijet labourioù Thomas Branks, FOGU.Br peurgetket, gant Violeta LONG e ESLG. Alies eo kemmesket e ESLG ar soniad /ʈ/ gant /ʧ/ pe /ʂ/.

1987 GUBI-Pachón Ur pennad diwar-benn Gwambia a gaver el levr Introducción a la Colombia amerindia embannet 68

Enlinenn emañ HAIG : http://www.icanh.gov.co/recursos_user/RCA_Vol_20/v20a1976a10.pdf

[220]

gant an ICAN69 e 1987. Skrivet eo bet gant XIMENA-PACHÓN C. hag anvet eo Guambía (GUBIPachón). A-hed 15 pajennad e kinnig an aozerez ar gumuniezh wambiaat gant sell an antropologourez. Un dornad termenoù gwambiaek a gaver strewet er skrid, dreist-holl liammet ouzh kredennoù Gwambiaiz. 1989 SORR E 1989 e teu er-maez ul levrig 26 pajennad Somos raíz y retoño (SORR), gant ar "Fundación Colombia Nuestra. Savet eo bet gant ur "Comite de historia del cabildo guambiano" hag embannet gant skol-veur vroadel Kolombia "Universidad Nacional de Colombia". Tri den o deus e savet : Abelino DAGUA HURTADO, Misael ARANDA ha Luis Guillerme VASCO URIBE. Ur pennad diwar-benn istor Gwambiaiz eo, savet diouzh o savboent dezho o-unan. El levrig-se e kaver un 10 termen gwambiaek bennak a denn da istor, douaroniezh ha kredennoù Gwambiaiz. Abelino DAGUA HURTADO ha Misael ARANDA zo Gwambiaiz, ezel eus poellgor istor Cabildo Gwambia, ur framm bet lakaet e plas gant an Indianed evit plediñ int o-unan gant o istor. Luis Guillermo VASCO URIBE zo kelenner titlet en Universidad nacional de Colombia. Un tamm mat eus levr SORR a voe adkemeret diwezhatoc'h, ha klokaet, en ur pennav brasoc'h embannet gant an hevelep aozerien e EDCA e 1993. Da heul al levrig-mañ e vo embannet un heuliad levrigoù all gant poellgor istor Gwambia. 1991 SVNT A-c'houde SORR, lakaat a ra Poellgor istor Gwambia un trede levrig da zont er-maez e 1991 : Sembrar y vivir en nuestra tierra (SVNT). Savet eo gant an hevelep aozerien hag ar re all, Abelino DAGUA HURTADO, Misael ARANDA ha Luis Guillermo VASCO URIBE. Ennañ e kaver un degadom a dermenoù o tennañ d'al loened (evned), d'an natur (plant), d'al labour-douar, d'an amzer (koulzioù-amzer, anadennoù natur) ha da gredennoù hengounel Gwambiaiz (ar boudoù speredel a ya d'ober endro soñjal Gwambiaiz). Ul labour etnologel dedennus-tre a vez rennet gant ar c'helenner VASCO URIBE. Treuzskrivet eo termenoù SVNT diouzh doare-skrivañ ar CCELA well-wazh. Enlinenn emañ SVNT : http://www.luguiva.net/cartillas/subIndice.aspx?id=4

1992 PSLI E Kolombia emañ an I.L.V. o studiañ yezhoù amerindian hag oc'h avieliñ ar pobloù a gomz anezho abaoe deroù ar bloavezhioù 1960. E 1992 ez eus bet embannet gant an ensavadur-se ur studiadenn dibar anvet Vocabulario comparativo, Palabras selectas de lenguas indígenas de Colombia (PSLI70) pe, e saozneg, Comparative vocabulary, Selected words in indigenous languages of Colombia. En oberenn-se e kaver ur rollad gerioù, 375 evit bezañ resis, e 68 yezh, ar pep brasañ anezho yezhoù komzet e Kolombia, gant un nebeud re all komzet er broioù amezek, nepell eus an harzoù. Bodet eo ar yezhoù dre familhoù ar pezh a aesa ar c'heñveriadennoù e diabarzh pep familh yezhoù hag etre ar familhoù. Talvoudus eo PSLI evit studi ar gwambiaeg rak bodañ a ra gerioù dastumet e Totoró hag e Gwambia. An dro gentañ eo ma voder en un oberenn nemetken kement a droidigezhioù evit ar gwambiaeg hag an totoroeg war un dro. Kontet ez eus bet 295 elfenn droidigezh keñveriadus etre an daou stumm-se eus an namtrik. An oberenn gentañ eo PSLI o tegas kement a droidigezhioù evit an 69

Instituto Colombiano de Antropología. Enlinenn emañ PSLI : http://www-01.sil.org/americas/colombia/pubs/32105.pdf

[221]

totoroeg. Gant Randall Q. HUBER ha Robert B. Reed eo bet dastumet ha kempennet evit an embann roadennoù PSLI. Gant Thomas ha Judith BRANKS eo bet pourchaset an titouroù a denn d'ar gwambiaeg ha gant Thomas BRANKS ar re a denn d'an totoroeg. 1993 FACH E 1993 e oa deuet er-maez gant an Instituto Caro y Cuervo ul levr anvet Estado actual de la clasificación de las lenguas indígenas de Colombia a rae ar poent war stad rummata yezhoù Kolombia da neuze. Un dastumad eus ar prezegennoù kinniget en ur seminaer dalc'het e Bogotá e ti an ensavadur e 1988 eo al levr-mañ. E-touez ar studiadennoù kinniget ez eus unan digant Adolfo CONSTELA UMAÑA eus skol-veur Costa Rica anvet La familia Chibcha (FACH). Burutellañ a ra CONSTELA UMAÑA ar studiadennoù bet renet betek neuze a-zivout ar yezhoù renket er familh chibcha. Er pennad e kaver ur roll 15 termen gwambiaek, en o stumm fonetek. Ne oar ket CONSTELA UMAÑA ar gwambiaeg. Menegiñ a ra eo bet pourchaset dezhañ an termenoù-se gant an ILV e 1987 ha trugarekaat a ra an aotrou Paul FRANK, rener raktresoù yezhoniel en ILV, evit se. Reizh eo an termenoù roet gant CONSTELA UMAÑA nemet an termen kimtchik (evit kimtsik), troet gant nariz (fri). Kim eo an termen evit fri avat. Kimtsik o talvezout friig (kim + stumm bihanaat -tsik). Reiñ a ra ivez, dre fazi, ar stumm ni evit te e-lec'h ñi. Erfin, evit ar verb klevet (oír) e ro ur stumm displeget mɵrar, e-lec'h an anv-verb mɵrɵp. EDCA En hevelep bloavezh e teuas er-maez gant an I.C.A.N. 71 ul levr "Encrucijadas de Colombia amerindia" (EDCA) 1994 CICO E 1994 e teu er-maez e Kolombia gant an ILV72 ul levr anvet Culturas Indígenas - Colombia (CICO). Ennañ e kaver ur c'hinnig eus pobloù indian zo, en o zouez ur pennad peder fajennad diwar-benn Gwambiaiz. Er pennad-se e kaver ur roll 14 termen mui ur frazenn saludiñ e gwambiaeg. Ar pezh zo heverk er pennad-mañ, e-keñver ar pezh a oa bet embannet a-raok diwar-benn ar gwambiaeg pe e gwambiaeg gant an ILV, eo an dibab dilezel an doare-skrivañ bet kinniget gant an ensavadur-se da gentañ, diazezet evit ar pep brasañ war doare-skrivañ ar spagnoleg. E CICO e ra an ILV gant un doare-skrivañ nevez tost-tre d'an hini kinniget gant ar CCELA ha degemeret gant aotrouniezhioù Gwambia. Ur merk eus an araokadennoù bet graet war hent standardekadur ar gwambiaeg e-kerzh ar bloavezhioù 1980 ha 1990 ez eo. Un emdroadur yac'h e pep keñver evit amzer da zont ar yezh hag ar c'helenn anezhi. TIPR Dindan renerezh Jon LANDABURU eus ar CCELA e embannas e 1994 an Institut français d'études andines, diazezet e Perou, un niverenn eus e bulletin (niv. 3, rann 23) gouestlet da frammoù ereadurel ar prezegad e yezhoù Kolombia. Enlinenn emañ, war lec'hienn an Ensavadur, testennoù pennadoù an niverenn er chomlec'h-mañ : http://www.ifeanet.org/publicaciones/detvol.php?codigo=188. Er gelc'hgelaouenn-mañ e kaver daou bennad gouestlet da zeskrivadur ereadurezh ar gwambiaeg, en o zouez unan 18 pajennad anvet Hacia una tipología de la predicación de la oración simple en la lengua guambiana (TIPR) gant Lilia TRIVIÑO GARZÓN. Lakaat a ra war wel TIPR an doare ma vez aozet ar prezegad e gwambiaeg. Deskrivañ a ra an ereadurezh verbel hag ar morfemoù disheñvel 71 72

I.C.A.N.: teskanv bet meneget c'hoazh. I.L.V. : teskanv bet meneget c'hoazh.

[222]

stag ouzh ar verb. Anataat a ra TRIVIÑO GARZÓN bezañs morfemoù verbel a c'hall ar c'homzer ober ganto da resisaat e zerez asurded pe anaoudegezh eus ar pezh a lavar. Gallout a ra pennad TIPR bezañ lennet enlinenn war lec'hienn an Ensavadur, er chomlec'h da-heul : http://www.ifeanet.org/publicaciones/boletines/23%283%29/601.pdf ORCO En hevelep oberenn ha TIPR e kaver ur pennad pouezus all dindan dorn Beatriz VÁSQUEZ DE RUIZ anvet La oración compuesta en guambiano (ORCO). Kelennerez e Universidad del Cauca (skol-veur ar C'hauca) eo Beatriz VÁSQUEZ DE RUIZ ha graet he deus eusar gwambiaeg he danvez studi. En ORCO, ur pennad 19 pajennad ennañ, e teskriv an oberourez ar seurtoù frazennoù eeun ha kemplezh bet anataet e gwambiaeg da neuze. Kregiñ a ra aze Beatriz VÁSQUEZ DE RUIZ gant divrazañ al labour deskrivañ al lavarennoù hag islavarennoù e gwambiaeg. Lakaat a ra an aozourez war wel ar morfemoù verbel keñverekaat, kenurzhiañ hag islavarenniñ ha displegañ a ra an dalvoudegezh anezho kement hag ar mod ma vezont implijet. Ur bazenn bouezus evit kompren gwelloc'h mont en-dro ar yezh. SREK Pevare levrig Poellgor istor Cabildo Gwambia a zeu er-maez e 1994. Anvet eo Srekɵllimisak, Historia del señor aguacero (SREK). Ul levrig 31 bajenn eo, savet gant an hevelep skipailh atav, ur c'henlabour etre Gwambiaiz evel Abelino DAGUA HURTADO, Misael ARANDA hag ar c'helenner skol-veur Luis Guillermo VASCO URIBE. Ennañ e kaver dreist-holl termenoù o tennañ da gredennoù Gwambiaiz diwar-benn an dour, ar glav, ar c'hurun, an avel hag ar mojennoù pobl zo endro d'an temoù-se evit displegañ an anadennoù natur. Kavout a reer ivez el levrig-se un dornad gerioù a denn d'ar plant a gresk er vro hag anvioù-lec'h. Diouzh doare-skrivañ ar CCELA emañ treuzskrivet an termenoù gwambiaek well-wazh. 1995LLTO Marta PABÓN TRIANA, antropologourez, enklaskerez en ICAN73 hag ezel eus ar CCELA74 e skolveur an Andoù "Universidad de los Andes" he deus embannet ur pennad istor, "La lengua de Totoró: Historia de una causa" (LLTO) diwar-benn ar stourmoù renet gant indianed Totoró evit adperc'hennañ o yezh, o sevenadur hag o douaroù abaoe ar bloavezhioù 1980 dreist-holl. Er pennad 31 pajennad-mañ embannet da-heul ar 7vet kendalc'h a antropologiezh dalc'het e Medellín e kaver un nebeud gerioù totoroek, un dek bennak, a hañval bezañ tennet eus CAIL, levr LOUKOTKA, evit ar pep brasañ. An XXIvet kantved/El siglo XXI 2001 ATYAD "Atrás" y "adelante": ¿Otra dimensió, del cuerpo humano? (ATYAD) eo anv ur pennad 16 pajennad embannet gant an antropologourez Marta PABÓN. Ennañ e kaver termenoù totoroek o tennañ da izili ar c'horf dreist-holl hag ur studiadenn war implij ar gerioù a-raok hag a-dreñv evit envel al lodennoù eus ar c'horf e namtrik Totoró.

73 74

ICAN : teskanv bet meneget c'hoazh. CCELA : teskanv bet meneget c'hoazh.

[223]

2009 LENAT Al Léxico de la lengua namtrik de Totoró (LENAT) zo anezhañ disoc'h ur studiadenn war an dachenn kaset da benn e stumm stalioù-labour e kumun Totoró etre 2008 ha 2009 dindan atebegezh daou gelenner eus skol-veur ar C'hauca, Tulio ROJAS CURIEUX ha Beatriz VÁSQUEZ DE RUIZ. Er stalioù o deus kemeret perzh degadoù a dud, yezherien eus al lec'h, studierien hag annezidi eus Totoró skoazellet gant antropologourien. Disoc'h al labour hag ar striv bras-se evit klask dastum ar muiañ a roadennoù posupl diwar-benn an totoroeg eo LENAT. E Totoró e labour yezhoniourien Kolombia asambles gant ar boblañs abaoe ar bloavezhioù 1990 evit klask deskrivañ ar yezh gant ar pal reiñ anezhi da anaout en-dro ha sachañ evezh ha dedenn ar boblañs a-raok na'z afe da get penn-da-benn. Kinnig a ra LENAT, e stumm ur geriadur, ar c'heriaoueg vrasañ bet embannet biskoazh diwar-benn doare yezh Totoró goude PSLI. Nemet ne gaver e PSLI nemet rolloù gerioù sec'h tra ma tiskouez LENAT skouerioù. Kinniget eo pep ger en ur frazenn a ziskouez an implij anezhañ. Troet eo an holl c'herioù ha frazennoù e spagnoleg. A-drugarez d'an niver bras a c'herioù embannet e LENAT hag ar frazennoù skouer a gaver enno ez eus bet gallet keñveriañ ar roadennoù dastumet e Totoró gant ar roadennoù bet dastumet muioc'h en norzh e kumun Silvia evit ar gwambiaeg. Diskouez a ra anat ar c'heñveriadennoù-se ez a an totoroeg hag ar gwambiaeg d'ober ur yezh nemetken - an namtrik - daoust ma vezont kinniget alies evel div yezh disheñvel c'hoazh. Mont a ra ar c'horpus kinniget e LENA d'ober kantadoù a c'herioù hag a frazennoù. Ul levr pedagogel eo LENAT soñjet evit an dud a fell dezho deskiñ ar yezh. E gavout a reer enlinenn er chomlec'h-mañ : http://issuu.com/tebasdimo/docs/lexicototoro#download

[224]

Taolenn hollek ar mammennoù istorel implijet er geriadur (kinniget dre urzh ar berradurioù) Tabla general de las fuentes mencionadas en el diccionario (por ordén de las abreviaturas) ALSC : Affinités des langues du sud de la colombie et du nord de l'Equateur (Paniquitá, Coconuco, Barbacoas), BEUCHAT Henri & Paul RIVET, Le Mouséon, Nouvelle série XI, 33-68 pp. 141-198, Louvain, 1910. ATYAD : "Atrás" y "adelante" : ¿Otra dimensión del cuerpo humano? El caso del idioma de Totoró, Cauca, Colombia, PABON Marta in Lenguas aborigenes de Colombia, pp. 197-213, in Memorias 7 - Diferencias y similitudes en la estructura del léxico de lenguas aborígenes. 49 Congreso Internacional de Americanistas, Universidad de Los Andes, CCELA, Bogotá, 2001. BCPAD : B-Learning para capacitación de profesores en alfabetización digital: una estrategia para el mejoramiento de la inclusión social en el resguardo indígena de Guambía. SOLARTE SARASTY Mario Fernando. In Revista Avances en sistemas e informática, Vol.4, N°3, pp. 65-76, diciembre de 2007, Medellín, ISSBN 1657-7663. http://intranet.minas.medellin.unal.edu.co/index.php?option=com_docman&task=cat_view &gid=81&Itemid=285 CAC : Contribution a l'américanisme du Cauca (Colombie); DOUAY Leon; Congrés international des Americanistes; compte rendu de la septième session; Berlin; 1890. http://archive.org/stream/compterendudela09unkngoog#page/n806/mode/2up CICO : Culturas Indígenas - Colombia - Asociación I.L.V., Bogotá. 1994. CIO : Vocabulario páez-castellano, catecismo, nociones gramaticales y dos platicas conforme a lo que escribió el señor Eugenio Del CASTELLO I OROSCO, cura de Tálaga, con adiciones, correcciones y un vocabulario castellano-páez por Ezequiel URICOECHEA, Paris, 1877, http://bibliotecadigitalhispanica.bne.es/view/action/singleViewer.do?dvs=1368212207432~7 56&locale=br&VIEWER_URL=/view/action/singleViewer.do?&DELIVERY_RULE_ID=1 0&frameId=1&usePid1=true&usePid2=true DIEG : Diccionario Español - Guambiano, Origen, Costumbres, Himno nacional, Francisco TUMIÑA PILLIMUE & Doctora Lyana GARCIA DE BARRAGAN, Silvia, 1981. EAA : Etude étymologiques sur l'antiquité américaine; DOUAY Léon; J. Maisonneuve, Paris, 1891. EAFAM : La expresion de afectividad en la familia misak en el espacio del nachak-fogon, Ana Julia TOMBE ALMENDRA, Maria Antonia MORALES CALAMBAS, Sandra Patricia TUNUBALA MORALES, Universidad nacional abierta y a distancia – Unad, Escuela de ciencias sociales artes y humanidades programa de psicologia, Santander de Quilichao, 2008. http://repository.unad.edu.co/bitstream/10596/1582/5/2008-07P-41.pdf EDCA : Encrucijadas de Colombia Amerindia, VASCO URIBE Luis Guillermo, DAGUA [225]

HURTADO Abelino, ARANDA Misael, pp. 9-48, ICAN, Colcultura, Colombia, 1993. ESLG : Estudio de la Lengua Guambiana, LONG Violeta, Birzeit University, West Bank, University of St Andrews (Skos), Centre for Latin American Linguistic Studies, Working Paper n° 20, Larnaca, Kiprenez, 1985. FACH : La Familia Chibcha, Adolfo CONSTENLA UMAÑA, in Estado actual de la clasificación de las lenguas indígenas de Colombia, Biblioteca Ezequiel Uricoetchea, n°. 11, pp. 75-125, Instituto Caro y Cuervo, Bogotá, 1993. FOGU : Fonología del guambiano, Jean CAUDMONT in Revista Colombiana de Antropología, Levrenn 3 pp. 189-206, Bogotá, 1954. http://www.icanh.gov.co/recursos_user//RCA/RCAV03/v03a1954a06.pdf FOGU.Br : Fonología del guambiano, Thomas ha Judith BRANKS in Sistemas fonológicos de idiomas colombianos, Rann II, pp. 39-56, emb. Townsend, Lomalinda, 1973. http://www-01.sil.org/americas/colombia/pubs/10309.pdf GUBI-Pachón : Guambía, PACHON XIMENA C., in Introducción a la Colombia Amerindia, Ministerio de Educación Nacional, ICAN., Colcultura, Bogotá, pp. 235-249, 1987. HAIG : Hacia una antropología de la indumentaria : el caso de los Guambianos, Ronald Alan SCHWARZ, in Revista colombiana de antropología, Instituto Colombiano de Cultura, Levrenn XX pp. 295-334, Bogotá, 1976. http://www.icanh.gov.co/recursos_user/RCA_Vol_20/v20a1976a10.pdf HTSC : The highland tribes of southern Colombia, Hernandez DE ALBA Gregorio, STEWARD Julian H., in Handbook of South American Indians, Smithsonian Institution, Vol. 2, pp. 915960, fotografias, Bureau of Am. Ethnology Bulletin, N° 143, Washington, 1946. http://www.biodiversitylibrary.org/item/113599#page/1149/mode/1up LFGEN : La fuerza de la gente, juntando recuerdos sobre la terrajería en Guambía, Colombia, Lorenzo MUELAS HURTADO, con la colaboración de Martha I. URDANETA FRANCO, ICANH, 2005, ISBN : 958-8181-26-7. http://alakusreikya.files.wordpress.com/2013/10/la-fuerza-de-la-gente.pdf LENAT : Léxico de la lengua namtrik de Totoró, VÁSQUEZ DE RUIZ Beatriz, ROJAS CURIEUX Tulio, Comunidad del resguardo indígena de Totoró, emb. kentañ, 2009, ISBN : 978-958-44-5427-0. http://issuu.com/tebasdimo/docs/lexicototoro#download LLTO : La Lengua de Totoró, Historia de una Causa, PABON TRIANA Marta in Lenguas aborígenes de Colombia, Memorias 3, Simposio : La recuperación de lenguas nativas como búsqueda de identidad étnica, VII Congreso de Antropología, Universidad de Antioquia, Medellín, junio 1994, CCELA, Bogotá, 1995. LMWI : Los Mwiskas, una gran civilización precolombina, L. V. GHISLETTI, Levrenn 1 ha 2, Biblioteca de autores colombiano, Bogotá, 1954. MNG : Memoria sobre la geografía física y política de la Nueva Granada, dedicada a la sociedad geográfica y estadística de Nueva York, General Tomás Cipriano DE MOSQUERA, 104 pp. [226]

Nueva York, 1852. http://books.google.fr/books?id=ZHcLAQAAIAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_s ummary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false MOCO : The Moguex-Coconuco, Handbook of South American Indians, LEHMANN Henri J., emb. H. STEWARD, vol. 2 pp. 969-974, Bureau of American Ethnology Bulletin 143; Washington, 1946. http://archive.org/stream/bulletin14321946smit#page/n5/mode/2up MOGU75 : Morfología del guambiano, Violeta LONG, prof. de lingüística del Dpto. de Ciencias Sociales, Facultad de Humanidades, Universidad del Cauca, Popayán, Colombia, 31/10/1975. MWWK : Mananasrik Wan Wetɵtraik Kɵn, Cabildo del pueblo Guambiano, Bogotá, 1992. NACC : Naccogo ošʉhuanba, animal pʉymeranba, atʉhuall pʉymaranba shao rrerailanba chi maramig / Los usos de la ceniza del fogón, el estiercol de los animales, el estiercol de las aves y la materia vegetal podrida, Folleto número 4, I.L.V., eil emb. Townsend, Lomalinda, Meta, Colombia, 1978. NPL : Notice sur plusieurs langues de la Nouvelle Grenade. X... prêtre missionaire de la Nouvelle Grenade; Revue de linguistique et de philologie comparée. t. XII pp 267-274. 1879, http://archive.org/stream/revuedelinguist11unkngoog#page/n789/mode/2up NRPA : Nouvelles recherches philologiques sur l'antiquité américaine contenant une contribution à l'américanisme du Cauca, DOUAY Léon, emb. J. Maisonneuve, Paris, 1900. NTFLI : Nuevas tecnologías y fortalecimiento de lenguas indígenas. Tulio ROJAS CURIEUX. Departamaneto de antropología. Grupo de estudios lingüísticos, pedagógicos y socioculturales del Suroccidente colombiano. Seminario, powerpoint 9/07/2012. http://www.ddl.ish-lyon.cnrs.fr/colloques/3l_2012/pageweb/pdf/TIC-y-lenguas-indigenas-9juillet.pdf NUPI : Nupirau Nu Wamwan Trek Kɵntrai Isua Pɵrik, Apartes de la constitución política de Colombia, 1991, en guambiano, CCELA, Uniandes, Bogotá, abril 1994. ORCO : La oración compuesta en guambiano, Beatriz VASQUEZ DE RUIZ, in Bulletin de l'Institut français d'études andines, Lima. Perou, Rann 23, n° 3, pp. 619-637, 1994. PIDB : Primer intento de diccionario bilingue guambiano-español, Rafael CORTES M., Instituto Universitario Surcolombiano "Itusco", Neiva, 9 fajennad, Colombia, 1974. PSLI : Vocabulario comparativo, Palabras selectas de lenguas indígenas de Colombia Comparative vocabulary, Selected words in indigenous languages of Colombia, Randall Q. HUBER. Robert B. REED, Instituto Lingüístico de Verano, 1992. http://www-01.sil.org/americas/colombia/pubs/32105.pdf SORR : Somos raíz y retoño, Historia y tradición guambianas, N° 1, Abelino DAGUA, Misael ARANDA, Luis Guillermo VASCO URIBE, Comité de Historia del Cabildo Guambiano, Colombia nuestra, 1989. [227]

SPVMI : Segundo plan de vida de pervivencia y crecimiento misak, Mananasrɵkurri mananasrɵnkatik misak waramik, Lab. stroll/obra col., Cabildo de Guambia, 2008. http://alakusreikya.files.wordpress.com/2013/10/plan-de-vida-guambiano.pdf SREK : Srekɵllimisak : Historia del señor aguacero, Historia y tradición guambianas, N° 4, Luis Guillermo VASCO URIBE, Abelino DAGUA HURTADO, Misael ARANDA, Comité de Historia del Cabildo Guambiano, Bogotá, 1994. SVNT : Sembrar y vivir en nuestra tierra, Historia y tradición guambianas N° 3, Abelino DAGUA HURTADO, Misael ARANDA, Luis Guillermo VASCO URIBE, Comité de Historia del Cabildo Guambiano, 1991. http://www.luguiva.net/cartillas/subIndice.aspx?id=4 TIPR : Hacia una tipología de la predicación de la oración simple en la lengua guambiana, Lilia TRIVIÑO GARZON, in Bulletin de l'Institut français d'études andines, Rann 23, n° 3, pp. 601-618, Lima, Perou, 1994.

[228]

Oberennoù pennañ all bet pleustret ganto Otras obras principales consultadas ACADEMIA MAYOR DE LA LENGUA QUECHUA - QHESWA SIMI HAMUT'ANA KURAK SUNTUR, Diccionario quechua español quechua - Qheswa español qheswa simi taqe, eil emb., Cuzco, Perú, http://es.scribd.com/doc/16303906/DICCIONARIO-QUECHUA-PERU BOLLAERT William, Antiquarian ethnological and other researches in New-Granada, Ecuador, Perou and Chile. pp. 6, 64., London, 1860 = ARG, http://archive.org/stream/antiquarianethno00bollrich#page/64/mode/2up BRINTON Daniel G., The American Race, A linguistic classification and ethnographic description of the native tribes of north and south America, pp. 195-198, 347, Emb. N. D. C. Hodges, New York, 1891 = TAR, http://archive.org/stream/americanraceali01bringoog#page/n6/mode/2up CUELLAR F., Colombia curiosa, blog db. loened Kolombia, http://colombiacuriosa.blogspot.fr/ CURNOW, Timothy Jowan & Anthony J. LIDDICOAT, The Barbacoan Languages of Colombia and Ecuador, in Anthropological Lingusitics, Levr. 40, niv. 3, pp. 384-408, Emb. Trustees of Indiana University, 1998, http://www.jstor.org/stable/30028647 GERDEL, Florence L., SLOCUM, Marianna C., Diccionario: páez-español / español-páez, Lomalinda, Emb. Townsend. xxii, 493 pp., 1983. http://www.sil.org/americas/colombia/pubs/abstract.asp?id=928474519033 HAENSH Günther & WERMER Rheinhold, Nuevo diccionario de Americanismos, tomo I, Nuevo diccionario de colombianismos, Instituto Caro y Cuervo, Bogotá. 1993. LAME Quintín, Los pensamientos del indio que se educó dentro de las selvas colombianas, ONIC, 1987. MIÑANA BLASCO Carlos, Kuvi, música de flautas entre los Paeces in Informes Antropológicos N° 8, Instituto Colombiano de Antropología, Colcultura, Bogotá, 1994. POZNYAKOFF Sergey & JACOBS Philip, Diccionario quechua en línea, http://www.runasimi.org/cgi-bin/dict.cgi?LANG=es PUERTA RESTREPO Mauricio, Valores Culturales de Tierradentro, Cuadernos de Tierradentro 1, Instituto Colombiano de Antropología/Instituto Colombiano de Cultura, eil emb./segunda edición 1992. REINA GUTIÉRREZ Leonardo (dindan renerezh/bajo la dirección de), Unificación del alfabeto de la lengua paéz, Primer seminario, Cuadernos de Tierradentro 2, Instituto Colombiano de Antropología/Instituto Colombiano de Cultura, Bogotá, hep deiziad/sin fecha, e-tro /circa 1988. ROJAS CURIEUX Tulio & FARFÁN MARTÍNEZ Mabel, Cartilla zuy luuçxkwe para aprendizaje del nasa yuwe, 74 pp., Cabildo indígena resguardo La Paila, Naya, Buenos Aires, Cauca, Colombia, 2010, http://issuu.com/tebasdimo/docs/lapaila_web ROJAS CURIEUX Tulio, PERDOMO DIZÚ Adonías, CORRALES CARVAJAL Martha Helena, [229]

Una mirada al habla nasa yuwe de Novirao, Emb. Universidad del Cauca, Serie Estudios sociales, Colección Educación y Cultura, 168 pp., Popayá, Colombia, 2011. http://issuu.com/tebasdimo/docs/una_mirada_al_habla_nasa_yuwe_de_noviaro SLOCUM Mariana C., Gramática páez., I.L.V., kentañ emb. 171 pp., Townsend, Lomalinda, Meta, Colombia, 1986, http://www-01.sil.org/americas/colombia/pubs/20108.pdf ZAMBRANO Carlos Vladimir, Hombres de Paramo y Montaña, Los Yanaconas del Macizo Colombiano, Historia Local, ICAN, Colcultura, PNR, Colombia, 1993.

[230]