Geriadur gwambiaek - Diccionario Guambiano (namtrik)

Ouzhpenn 150 vloaz studi eus ar gwambiaeg M谩s de 150 a帽os de estudio del guambiano

Dafar evit ur geriadur istorel Material para un diccionario hist贸rico

Aozer/Autor : Fulup Jakez

Stumm 0.3, hizivaet d'an/Versi贸n 0.3 actualizada el 12.05.2013.

Rakger Bodañ ha kinnig korpus ar gwambiaeg (namtrik) evel m'emañ anavezet dre ar skridoù zo bet gallet dastum eo pal ar geriadur istorel-mañ.

Splet ar geriadurioù istorel Ouzhpenn bezañ geriadurioù boutin ar geriadurioù istorel zo o fal dastum ha bodañ skridoù koshañ ur yezh evit o studiañ ha lakaat war wel evel-se an emdroadurioù c'hoarvezet er yezh a-hed he istor.

Evit ar pep brasañ eus yezhoù indian Amerika avat eo berr-berr o hengoun skrivañ, pa'z eus unan, ha ken berr all an dielloù a c'haller ober ganto. Dielloù a c'haller disfiziout warno alies-kaer ivez.

Gant se eo diaes-bras, tost dibosupl e gwirionez, adsevel stummoù koshoc'h eus stad ar yezhoù-se, dreist-holl evit ar yezhoù digenvez n'haller ket kenveriañ gant yezhoù kar. Evit ar gwambiaeg ne sav ket ar skridoù embannet koshañ zo en hor c'herz pelloc'h eget un tammig ouzhpenn 150 vloaz zo. D'ar re-se eo ret ouzhpennañ an nebeud frazennoù gwambiaek skrivet e 1755 gant ar beleg Eugenio de CASTILLO I OROSCO hag embannet e 1877 gant Ezequiel URICOECHEA. Anat eo, war ur prantad ken berr, ha gant dielloù ken treut a-raok ar bloavezhioù 1960, n'haller ket lakaat war wel nemeur a emdroadurioù. Evit gwir ne hañval ket ar gwambiaeg bezañ emdroet kalz-kalz ekerzh ar prantad studiet en oberenn-mañ. Koulskoude, bodañ mammennoù disheñvel savet gant aozerien liesseurt war ur prantad a 250 vloaz a laka war wel un nebeud fedoù yezh a vo talvoudus o studiañ pelloc'h. Evel ma vo dedennus studiañ pishoc'h an nebeud diforc'hioù zo etre gwambiaeg Gwambia ha yezh Totoró. Da skouer, ez eus bet kavet un diforc'h implij rannyezhel e gerioù zo etre ar Gwambiaeg hag an totoroeg. Ar gerioù a echu en -au (evel lau - plant oulhouk - pe yau - kig) e gwambiaeg Silvia, a echu en -awi e yezh Totoró (lawi, yawi). Met gerioù zo a echu en -au ken e Totoró hag e Gwambia, evel wau. Tu a vefe neuze da grediñ eo ar stummoù en -awi stummoù rannyezhel-rik na sellont nemet ouzh Totoró, un emdroadur fonetek nevez marteze. Padal e kaver implijet e 1852 ur stumm wawi (pe wawe), skrivet huahue evit ar ger wau a-vremañ. Hag e ouzer eo bet dastumet ar stumm-se e Gwambia ha neket e Totoró. Gallout a reer soñjal neuze eo koshoc'h ar stummoù en -awi eget ar re en -au hag e oa ledanoc'h o implij gwezhall (betek Gwambia) eget o implij a-vremañ (e Totoró nemetken). Muioc'h eget ur merk rannyezhel, bez' hor befe neuze gant ar stummoù en -awi un testeni eus ur stad koshoc'h eus ar yezh (implijet hiziv e Totoró hepken hag e lod eus ar gerioù a echu en -au nemetken) hag emaint o vont er-maez eus ar yezh. Gant se e tiskouezfe yezh Totoró bezañ mirouroc'h eger hini Gwambia evit ar pezh a sell ouzh ar fed yezh resis-mañ.

Ar geriadur Bodet ez eus er geriadur-mañ roadennoù dastumet e studiadennoù, embannet pe get, savet diwarbenn ar gwambiaeg (namtrik) abaoe ar bloaz 1850. Un daveenn a roer evit pep skouer. Merket eo an daveennoù, etre sonnelloù [...], goude pep skouer. Heuliañ a ra urzh an daveennoù urzh reveziadenn pep termen en amzer, o kregiñ gant ar reveziadennoù koshañ.

Goude pep termen pe skouer emañ an droidigezh e brezhoneg heuliet gant an droidigezh e spagnoleg (homañ, etre krommelloù). Evit aesaat al lenn, mirout unvan an oberenn, gallout keñveriañ d'ar c'hentañ sell ar mammennoù an eil gant eben, ha kinnig ul labour dave a c'hallo servijout evit deskiñ ha/pe studiañ ar yezh, ez eus bet ranket alies cheñch an doare-skrivañ orin.

Mar fell dezho e c'hallo an enklaskerien adkavout an doare-skrivañ orin a-drugarez da daveennoù resis an oberennoù meneget goude pep skouer. Lakaet eo bet er geriadur, evit pep ger, an holl adstummoù bet renablet en oberennoù korvoet. E dibenn ar geriadur e vo kavet roll ar mammennoù implijet er geriadur-mañ.

Frammet eo ar geriadur en-dro d'ar penngerioù gwambiaek. Heuliañ a ra urzh boas al lizherenneg spagnol. War-lerc'h pep pennger emañ roet ar rummad-ger. E tev eo bet skrivet ar gerioù namtrik,

atav. Goude pep ger pe skouer e namtrik emañ an droidigezh e brezhoneg, heuliet gant an droidigezh e spagnoleg kinniget etre krommelloù. Homañ o vezañ peurliesañ rik an droidigezh orin kavet en oberennoù studiet pa vez anezhi. Goude-se emañ daveenn an oberenn. Merket eo pep daveenn etre sonnelloù evel-mañ : [...]. Mont a ra d'ober an daveenn berradur an oberenn studiet heuliet gant ar bajenn resis m'eo bet kavet an termen pe ar skouer. Pa vez anezho e ro ar geriadur ar gerioù heñvelster pe enepster (goude al lun ). Da-heul an arouezenn # e vo kavet roll ar gerioù kar dre o stumm. Evel-se e c'haller lakaat war wel ar gerioù deveret hag, alies-mat, etimologiezh ar gerioù. Goude an arouezennoù || e vo kavet notennoù e dibenn ar pennadoù a-wezhioù.

Talvezout a ra ar skouerioù niverus roet en oberenn da resisaat implij pep ger en e gendestenn.

Mont a reont da stummañ ur c'horpus a vo, emichañs, talvoudus d'ar studierien ha d'an enklaskerien.

Doare-skrivañ Graet ez eus bet amañ gant an doare-skrivañ standard modern kinniget gant ar CCELA1 ha degemeret gant aotrouniezhioù Gwambia. A-wezhioù, pa save amjestregezh pe pa oa diforc'hioù heverk etre ar mammennoù ez eus bet ranket d'an aozer kinnig diskoulmoù skrivañ dezhañ e-unan.

Klasket ez eus bet bezañ kempoell hed-da-hed an oberenn.

Daoust d'an oberenn-mañ bezañ kemeret kinnigoù ar CCELA da zoare-skrivañ dave, ez eus bet dibabet skrivañ ar c'hlotalenn dibenn-ger el lavarennoù goulenn, evel kinniget gant an I.L.V. Evit abegoù pedagogel ha gant ar c'hoant bezañ sklaeroc'h eo bet graet dreist-holl. Aroueziet eo ar c'hlotalenn-se gant un -h e dibenn er gerioù neuze.

Evit merkañ ar fonem /w/ ez eus bet graet gant w e deroù ar gerioù pe ar morfemoù, da skouer : wera (ki), werawan (wera + -wan), møiwentø (møi + wentø). E dibenn pe e-kreiz ar gerioù ez eus bet graet gant u, da skouer : kau (geot), kual (brec'h).

Koulskoude, er gerioù amprestet digant ar c'hechuaeg, evel atwall (yar), pe ar spagnoleg, evel uwisha (dañvad) ez eus bet graet gant w ivez, evel ma'z eus bet graet gant w en adstummoù totoroek a echu en -awi e-lec'h -au (yau/yawi, lau/lawi).

Erfin, dalc'het eo bet w dirak ø ivez, evel e kalutsøwø pe e tsønawø.

Evit treuzskrivañ an termenoù merket en oberennoù evel totoroeg ez eus bet graet gant an doareskrivañ boutin. N'eus bet kavet abeg ebet da ziazezañ un doare-skrivañ dibar d'an namtrik graet gantañ e Totoró. N'eo ket bet heuliet dibaboù LENAT2 neuze.

Notadur ar c'hontammadurioù hag ar c'hemmadurioù fonetek Niverus ha liesseurt-kenañ eo kontammadur fonetek ar c'hensonennoù e gwambiaeg. Unan eus dezverkoù heverkañ fonetik ar gwambiaeg eo.

Da skouer

kenstok p hag m a dro da mm kenstok k hag m a dro da m

kap (lagad) > kapmera (daoulagad) > kammera misak (den, tud) > køllikmisak (tud kozh) > køllimisak 1

CCELA : Centro colombiano de estudios de lenguas aborígenes/Kreizenn golombian a studi war ar yezhoù kentidik.

Skol-veur an Andoù. Kolombia.

2 LENAT : Léxico de la lengua namtrik de Totoró; VÁSQUEZ DE RUIZ Beatriz, ROJAS CURIEUX Tulio; Comunidad del resguardo indígena de Totoró, 2009.

Peurliesañ n'eus ket bet dalc'het kont eus ar c'hontammadurioù-se er skrivadur, dreist-holl evit stummoù deveret ar gerioù, evel er skouer a-us gant kap. Diouzh an ezhomm, meneget e c'hallont bezañ en notennoù.

A-wezhioù koulskoude, pa hañval div elfenn bezañ aet da stummañ ur ger nevez hepken eo bet notet ar c'hontammadur Da skouer e vo kavet ar verb toullañ savet diwar trap (toull) + marøp (ober) dindan ar pennger trammarøp er geriadur e-lec'h trapmarøp. Meneget e vo an elfennoù a ya d'ober an termen, e etimologiezh, en notennoù.

N'eo ket notennet tamm ebet blotadurioù ar c'hensonennoù tarzh /k/, /p/, /t/ etre div vogalenn pe diwar genstok div gensonenn. N'int ket notennet gant doare-skrivañ ar CCELA rak n'o deus tamm talvoudegezh yezhadurel ebet. Er c'hontrol, doare-skrivañ I.L.V a skriv ar blotadurioù-se.

Neuze, skrivet e vo atav nape (me) ha tapik (mat, plijus) ha pa vefe distaget nabe, tabik. Heñvel, skrivet e vo mishpe (kazh), asrpe (korf), kaluspe (kroc'hen) ha pa vefe distaget mishbe, asrbe, kalusbe.

Gwambiaeg ha totoroeg Evit ar pep brasañ eo e kumun Silvia, Cauca (Kolombia), ma vez komzet gwambiaeg, e gwarezva Gwambia peurgetket. Yezherien a vez kavet pelloc'h ivez, e kumunioù all eus ar C'hauca pe e departamant amezek ar Huila. Ar re-mañ o vezañ strolladoù Indianed bet kuitaet Silvia ganto evit klask douaroù gounit pelloc'h. Komzet e vez ar yezh en un doare hengounel e kumun Totoró ivez, ar gumun stok eus Silvia, er su. Diskouez a ra, en un doare splann-kenañ, ar c'heñveriadennoù a c'haller ober diwar ar roadennoù yezhel deuet diwar ar mammennoù liesseurt dastumet a-hed an XXvet kantved ha bodet er geriadur-mañ (dreist-holl ar re dastumet e NPL3, LENAT4, ATYAD5 hag LLTO6) ez eo ar gwambiaeg hag an totoroeg an hevelep yezh anvet namtrik gant ar yezherien anezhi. A zo muioc'h, bihan-bihan eo, evit gwir, an diforc'hioù yezhadurel pe c'heriadurel a c'haller stadañ etre ar gwambiaeg hag an totoroeg, kement ha ma teu da vezañ diaes ober eus an totoroeg un adstumm eus ar gwambiaeg. Diforc'hioù fonetek hag ereadurel ez int, evit ar pep brasañ. Setu ma ne seblant ket bezañ gwall dalvoudus komz eus rannyezh en degeouezh-mañ. Merket eo bet gant un (T), evit Tororó, er geriadur-mañ, an nebeud gerioù implijet e Totoró n'int ket testeniekaet e Silvia pe a zo testeniekaet gant ur ster disheñvel mui pe vui e Totoró. Meneget e vo ar gerioù-se en notennoù yezh e traoñ ar pennadoù ivez.

Pelloc'h eget al labour yezhel zo da vezañ kendalc'het evit deskrivañ yezh Totoró, pa seller pegen bresk eo an namtrik hiziv er gumun-se, ha gant ur sell sokioyezhoniel, e hañval bezañ splann e vo diaes-bras dont a-benn da advevaat ar yezh er gumun-se ma ne vez ket broudet muioc'h an darempredoù yezh etre Gwambiaiz ha tud Totoró en ur greñvaat e kement doare ha ma c'hallo 3

NPL : Notice sur plusieurs langues indiennes de la Nouvelle-Grenade. X..., prêtre missionnaire de la NouvelleGrenade. Revue de linguistique et de philologie comparée. 1879.

4 oberenn meneget.

5 ATYAD : "Atrás y adelante": ¿Otra dimensión del cuerpo humano? El caso del idioma de Totoró, Cauca, Colombia; PABON Marta in Lenguas aborigenes de Colombia – pp. 197-213. Memorias 7 - Diferencias y similitudes en la estructura del léxico de lenguas aborígenes. 49 Congreso Internacional de Americanistas, Universidad de Los Andes, CCELA - Bogota - 2001.

6 LLTO : La Lengua de Totoró, Historia de una Causa; PABON TRIANA Marta in Lenguas aborígenes de Colombia Memorias 3 - Simposio : La recuperación de lenguas nativas como búsqueda de identidad étnica; VII Congreso de Antropologia, Universidad de Antioquia, Medellín, junio 1994; CCELA - Bogota - 1995.

bezañ al liammoù sevenadurel, ekonomikel, akademek ha politikel etre an div gumuniezh.

Mard eo gwir e c'haller soñjal kreñvaat stad ar yezh e Totoró en ur stardañ al liammoù etre an div gumuniezh, gallout a rafe ivez bezañ spletus evit tud Gwambia o-unan pa c'hallfent evel-se adperc'hennañ gerioù zo kollet ganto ha miret e Totoró evel, da skouer, ar ger masrtur (bruched) elec'h an amprest spagnolek pechu. A zo kaeroc'h, dre ziouer a hengoun skrivet, studiañ pishoc'h yezh Totoró a-geñver gant hini Gwambia a c'hallfe en amzer da zont hor sikour da zonaat hon anaouedegezh eus ar yezh ha da deuler sklêrijenn war hec'h emdroadur hag hec'h istor ivez, evel m'en diskouez an diforc'hioù anataet er geriadur-mañ evit ar gerioù a echu hiziv an deiz en -au e Gwambia hag en -awi e Totoró.

Evit gwir, seblantout a ra yezh Totoró bezañ mirouroc'h a-fet distagadur e meur a geñver; chomet eo ledanoc'h ha miret ez eus bet enni meur a gensonenn pe vogalenn steuziet kuit e gwambiaeg avremañ. Yezh Gwambia, hag hi krennoc'h, a hañval emdreiñ war-zu ur yezh unsilabennek. Gallout a reer kadarnaat an dra-se o keñveriañ ar gwambiaeg gant an totoroeg, eus un tu, hag o keñveriañ ar gwambiaeg a-vremañ gant an testeniekadurioù koshañ anezhañ, re an XIXvet kantved peurgetket, eus an tu all.

- Vogalenn dibenn kollet e gwambiaeg a-vremañ (G) ha miret e totoroeg (T) oulhoukez : (T) lawi > (G) lau kig : (T) yawi > (G) yau hag arakatcha : (G) wawe (e 1852) > (G) wau (hiziv an deiz) unan : (T) kana > (G) kan menez : (T) tuna > (G) tun - Diftongenn kollet e gwambiaeg a-vremañ (G) ha miret e totoroeg (T) brozh : (T) lusaik > (G) lusik - Kensonenn /k/ etrevogalennek fatet e gwambiaeg a-vremañ (G) ha miret e totoroeg (T) merien : (T) akin > (G) aian kannañ : (T) kuakiap > (G) kuaiap - Kensonenn /k/ dirak /r/ ezvezant e gwambiaeg (G) ha bezant e totoroeg (T) buoc'h : (T) wakra > (G) wara - Silabenn fatet unan hepken : (G) kanantø (e 1879) / (T) kamantø > (G) kantø (hiziv) Test eo ar skouerioù-se eus talvoudusted an totoroeg evit istor ar yezh pa c'haller drezañ digeriñ un nor war-zu stadoù koshoc'h eus ar gwambiaeg.

Fulup Jakez Introducción El objetivo de este diccionario es presentar el corpus conocido hasta hoy de la lengua guambiana (namtrik) a traves de los textos disponibles.

Interés de un diccionario histórico Además de ser diccionarios común y corriente, los diccionarios históricos se dedicán a recoger y copilar los textos más antiguos de una lengua con el fín de estudiarlos y de evidenciar las evoluciones que afectarón a esa lengua a lo largo de su historía. Desafortunamente, la tradición literaría de la mayoría de las lenguas indígenas americanas es muy reciente, cuando existe, y los datos escritos disponibles muy escasos y/o poco fiables. Con eso, resulta particularmente árduo, en muchos casos casí imposible, lograr hacerse una idea de los estados más antiguos de una lengua indígena, más aún cuando ésa es una lengua aislada que no se puede comparar con ningún otra. En lo que le corresponde al guambiano, las fuentes publicadas más antiguas que hemos podido encontrar tienen un poco más de 150 años. A estas se les puede añadir unas poquitas frases escritas en guambiano en 1755 por el cura Eugenio de CASTILLO I OROSCO que editó Ezequiel URICOECHEA en 1877. Está claro que sobre un periodo de tiempo tan corto y con tan pocos textos disponible antés de los años 1960 uno no puede esperar descubrir muchos cambios y en verdad el guambiano no parece haber cambiado mucho en el periodo que cubre esta obra. Sin embargo, el simple hecho de agrupar fuentes distinctas redactadas por gente muy diferente sobre un periodo de 250 años permite poner en relieve algunos hechos lingüísticos que serán valiosos de estudiar. No menos interesante será estudiar más a fondo las pocas diferencias entre la lengua hablada en Silvia y la que se habla en Totoró. Por ejemplo, el diccionario permitió poner en relieve una diferencia al parecer dialectal guambiano/totoró entre algunas palabras. Voces que terminan en -au en Guambía (como lau - olluco - o yau - carne), terminan en -awi en Totoró (lawi, yawi). Sin embargo otras voces, como wau (arracacha), terminan en -au en ambas partes. ¿Qué pensar de éstas formas en -awi que aveces se dan en Totoró y otras veces no? ¿Será una diferencia de tipo dialectal? ¿A lo mejor, una evolución fonética reciente del Totoró respecto al guambiano? Los textos compilados permitierón, encontrar en 1852 una forma wawi (o wawe), trancrita como huahue, para la palabra que hoy se dice wau tanto en Gambía como en Totoró. La fuente de 1852 nos confirma que la forma fue escuchada en Guambía. Este ejemplo parece indicarnos que la formas en -awi están más viejas que las formas en -au y que se usaban en una zona más ancha (hasta Guambía) que ahora (únicamente en Totoró). Más que una marca dialectal parece entoncés que las formas en -awi atestan de un estado más antiguo de la lengua, que se están perdiendo (actualmente parecen usarse solo en Totoró y solo en algunas de las palabras que terminan en -au), y que la lengua hablada en Totoró parece, en este punto particular, tener rasgos más conservadores que la lengua hablada por los Guambianos de Guambía.

El diccionario Este diccionario compila datos en guambiano recogidos en trabajos, publicados o sin publicar, sobre esta lengua desde el año 1850. Todos los ejemplos están referenciados. Las referencias aparecen entre [...] después de cada ejemplo. El orden de las referencias sigue el orden cronológico de aparición de las palabras en los textos, empezando por las ocurencias más antiguas. La traducción de cada entrada y cada ejemplo al español figura entre paréntesis (...).

Para facilitar la lectura, conservar una homogeneidad en la obra, poder comparar a primera vista los datos recogidos entre si, y proponer un trabajo de referencia que pueda servir al aprendizaje y/o al estudio de dicha lengua, se ha modificado con frecuencia la ortografía original. Si así lo desean, los

investigadores podrán encontrar la ortografía original en la obra mencionada después de cada ejemplo. Todas las variantes encontradas están repertoriadas en el diccionario y todos los ejemplos estan referenciados precisamente. La lista de las fuentes utilizadas figura al final del diccionario.

El diccionario está organizado alrededor de las entradas en guambiano, siguiendo el orden alfabético. Después de cada entrada se indica la catégoria gramatical de la palabra en bretón (la lista de correspondencia de las abreviaturas con el español figura al principio del diccionario). Las palabras en namtrik están escritas en negrita, siempre. A continuación de cada palabra o ejemplo en namtrik figura la traducción al bretón, seguida entre paréntesis de la traducción al español (a menudo la misma traducción que figura en la obra original cuando ésta existe). En tercer lugar se halla la referencia de la obra. Todas las referencias aparecen entre [...], se pone la abreviatura de la obra original seguida de la página exacta donde se encontró el ejemplo. Cuando los hay, el diccionario menciona los sinónimos y antónimos (después de ). Después del símbolo # van las palabras relacionadas entre si lo que permite dar a conocer a las palabras derivadas y, con frecuencia, poner en relieve la etimología. Al final de los articulos se pueden encontrar notas después del signo ||. Éstas solo están escritas en bretón.

Los numerosos ejemplos dados en la obra permiten dar a conocer el uso de las palabras en su contexto global. Esperemos que el corpus agrupado aquí sera valioso tanto a los estudiantes como a los investigadores.

Ortografía Para la ortografía se ha adoptando el estándar moderno propuesto por el CCELA7 y utilizado por las autoridades guambianas. En algunos casos de ambigüedad o de diferencias notables entre las fuentes hemos debido proponer una solución ortográfica propia. En este caso hemos tradado de seguir la misma lógica en toda la obra.

A pesar de que esta obra toma como punto de referencia la ortografía propuesta por el CCELA hemos decidido escribir la glotal final en las oraciones interrogativas tal y como lo propone el I.L.V. Más que todo lo hemos hecho por razones pedagógicas y para mejor claridad. Esta glotal se representa con una -h al final de las palabras.

El fonema /w/ está representado por la w al principio de las palabras y de los morfemas; por ejemplo : wera (perro), werawan (wera + -wan), møiwentø (møi + wentø). Al final y al interior de las palabras /w/ se nota u, por ejemplo : kau (hierba), kual (brazo).

Sin embargo se ha transcrito con w, los prestamos del quechua como atwall (gallina), o del español, como uwisha (oveja) como también hemos transcrito con w las variantes de namtrik de Totoró que terminan en -awi en vez de -au (yau/yawi, lau/lawi).

En fin también se ha escogido escribir w delante de ø, como en kalutsøwø o en tsønawø.

Las palabras de namtrik marcadas en las obras estudiadas como "totoró" se han transcrito exactamente según el mismo sistema que para el guambiano hablado en Silvía. No se ha encontrado ninguna razón como para no hacerlo. Por eso no se adoptó el sistema usuado en LENAT8.

Notación de las variantes alofónicas de las consonantes 7

CCELA : Centro colombiano de estudios de lenguas aborígenes. Universidad de los Andes. Colombia.

LENAT : Léxico de la lengua namtrik de Totoró; VÁSQUEZ DE RUIZ Beatriz, ROJAS CURIEUX Tulio; Comunidad del resguardo indígena de Totoró, 2009.

8

Esa variación alofónica de las consonantes es uno de los rasgos más carasterísticos de la lengua guambiana. Ocurre a menudo y en casos muy diversos.

Por ejemplo : el encuentro de p y m da mm el encuentro de k y m da m kap (ojo) > kapmera (ojos) > kammera misak (persona, gente) > køllikmisak (gente vieja) > køllimisak Normalmente la ortografía no nota la alofonía, sobretodo en las formas derivadas como en el ejemplo de kap. Por si acaso la alofonía está indicada en las notas al final del articulo que corresponde.

Sin embargo, en algunos casos, cuando parece que dos elementos se unieron para formar una palabra nueva, se ha conservado la alofonía.

Por ejemplo el verbo agujear formado sobre trap (hueco) + marøp (hacer) aparece en el diccionario bajo el lema trammarøp en vez de trapmarøp. Los elementos que forman la palabra, su etimología, están recogidos en las notas.

La sonorización de las consonantes plosivas /k/, /p/, /t/ en pocisión intervocálica o después de otra consonante no se nota en la ortografía del CCELA, porque no tiene valor gramatical. La ortografía usada por el I.L.V. si nota esa sonorización.

Entoncés siempre se ecribira nape (yo) y tapik (bueno, agradable), aunque la pronunciación sea nabe, tabik.

Igualmente se escribira mishpe (gato), asrpe (cuerpo), kaluspe (piel) aunque la pronunciación sea mishbe, asrbe, kalusbe.

Guambiano y totoró El guambiano se habla principalmente en el municipio de Silvia, Cauca (Colombia), en especial en el resguardo de Guambía. Se encuentran hablantes en otros municipios del Cauca o del departamento del Huila, como resultado de la emigración allí de grupos indígenas oriundos de Silvia. Igualmente, se habla la lengua en el municipio de Totoró, municipio situado justo al sur de Silvia. La comparación de los datos lingüísticos procedentes de varias fuentes a lo largo del siglo veinte y compilados en este diccionario (sobretodo las que hemos podido recoger en NPL9, LENAT10, ATYAD11 y LLTO12) permiten afirmar sin lugar a duda que el guambiano y el totoró forman una única lengua denominada namtrik por sus hablantes. Además, desde el punto de vista tanto gramatical como lexical, las diferencias constatadas entre el namtrik hablado en Silvia y en Totoró son mínimas. Las diferencias son más de caracter fonético y sintáctico. Por lo tanto, muy 9

NPL : Notice sur plusieurs langues indiennes de la Nouvelle-Grenade. X..., prêtre missionnaire de la NouvelleGrenade. Revue de linguistique et de philologie comparée. 1879.

10 Opus citado.

11 ATYAD : "Atrás y adelante": ¿Otra dimensión del cuerpo humano? El caso del idioma de Totoró, Cauca, Colombia; PABON Marta in Lenguas aborigenes de Colombia – pp. 197-213. Memorias 7 - Diferencias y similitudes en la estructura del léxico de lenguas aborígenes. 49 Congreso Internacional de Americanistas, Universidad de Los Andes, CCELA - Bogota - 2001.

12 LLTO : La Lengua de Totoró, Historia de una Causa; PABON TRIANA Marta in Lenguas aborígenes de Colombia Memorias 3 - Simposio : La recuperación de lenguas nativas como búsqueda de identidad étnica; VII Congreso de Antropologia, Universidad de Antioquia, Medellín, junio 1994; CCELA - Bogota - 1995.

dificilmente se podría hablar del totoró como una verdadera variación del guambiano hablado en Silvia. Así que el termino dialecto para el totoró no me parece realmente pertinente. En este diccionario, las pocas palabras usadas en Totoró que no están registradas en Silvia o que tienen un sentido algo distinto se señalan por (T), como Totoró. También aparecen señaladas estas palabras en las notas que se encuentran al final de los artículos del diccionario.

Dada la situación actual de fragilidad extrema del namtrik en Totoró, parece claro que, además de la descripción del totoró como tal, si tomamos una perspectiva sociolingüistica, el trabajo de revitalización de la lengua en este municipio dificilmente se podra llevar a cabo sin fomentar la práctica de la lengua entre los Guambianos de Silvia y los Totoreños reforzando, en la medida de lo posible, los lazos culturales, económicos, académicos y políticos entre ambas comunidades.

Además de fortalecer el namtrik en Totoró, reforzar los lazos entre las dos comunidades también podria ser beneficioso para los Guambianos de Silvia. Podrian así recuperar voces hoy perdidas en guambiano y conservadas en Totoró, como por ejemplo la palabra masrtur (pecho) en vez del prestamo pechu. Igualmente, el estudio comparativo más sistemático del totoró y del guambiano podria, en la ausencia de una tradición literaria establecida, permitir en el futuro de ampliar nuestro conocimiento sobre la evolución de la lengua y su istoria como en el caso de las diferencias puestos en evidencia en este diccionario entre las palabras que terminen hoy en -au en Guambía y en -awi en Totoró.

En realidad, todo parece indicar que el totoró es, en varios aspectos, más conservador en su pronunciación. En totoró se encuentran palabras más largas que sus correspondientes guambianas.

Ha conservado consonantes, vocales, incluso sílabas, que ya no se encuentran en el guambiano de hoy. El guambiano se habla más cortado y parece evolucionar hacía palabras monosilábicas. Esto se puede constatar comparando, por una parte, el guambiano con el totoró y, por otra parte, el guambiano actual con las formas que dan las fuentes escritas más antiguas, como las de los siglos XVIII y XIX. - Vocal final ausente en guambiano actual (G) y conservada en totoró (T) ulluco : (T) lawi > (G) lau carne : (T) yawi > (G) yau y arracacha : (G) wawe (en 1852) > (G) wau (hoy) uno : (T) kana > (G) kan montaña : (T) tuna > (G) tun - Diptongo ausente en guambiano actual (G) y conservado en totoró (T) anaco : (T) lusaik > (G) lusik - Consonante /k/ intervocálico ausente en guambiano actual (G) y conservado en totoró (T) hormiga : (T) akin > (G) aian pelear : (T) kuakiap > (G) kuaiap - Consonante /k/ delante de /r/ ausente en guambiano (G) y presente en totoró (T) vaca : (T) wakra > (G) wara

- Sílaba acortada solo uno : (G) kanantø (en 1879) / (T) kamantø > (G) kantø (hoy) Estos pocos ejemplos demuestran todo el interés del totoró para la historia de la lengua porque a través de el podemos abrir una puerta hacia el pasado del guambiano.

Fulup Jakez

Berradurioù graet ganto er geriadur/Abreviaturas usadas en el diccionario adv. ag. ag. perc'h. ak. ar. db. doar.

DOUAR. ES. FIZIOL. ger goul. ger niv.

GOUNEZ. HS. impl.

KEGIN. KORF. lec'h.

LOEN13.

LOUZAW. ls MENTON. MEZEG. p./p. pp./pp. rag. rag am. rag. disk. rag. gour RELIJ. SAVOUR. s.i.o. s.o.

SON. STERED. stn (T) Trl. u. v. v. skoazell

13

adverb, adverbio anv-gwan, adjetivo anv-gwan perc'hennañ, adjetivo posesivo anv-kadarn, sustantivo araogenn, preposición diwar-benn, a propósito (de) doareenn, adjetivo atributivo douaroniezh, geografía. ger enepster, antónimo fiziologiezh, fisiología ger goulenn, pronombre interrogativo ger niveriñ, numeral gounezerezh, agricultura ger heñvelster, sinónimo implijet, usado keginouriezh, cocina korfadurezh, anatomía lec'hanv, topónimo loenoniezh, zoología louzawouriezh, botánica lies, plural mentoniezh, geometría mezegiezh, medicina pajenn, pájina pajennoù, pajinas raganv, pronombre raganv amresis, pronombre indefinido raganv diskouez, pronombre demostratívo raganv gour, pronombre personal relijion, religión savouriezh, arquitectura sellet ivez ouzh, vease también sellet ouzh, vease sonerezh, música steredoniezh, astronomía stagenn, adjetivo epíteto yezh Totoró, dialecto de Totoró Troienn-lavar, expresión unan, singular verb, verbo verb skoazell, verbo auxiliar

Tennet eo ar pep brasañ eus an termenoù kolombian dibar hag an termenadurioù a denn d'al loened ha d'ar plant eus ar geriadur "Nuevo diccionario de Americanismos", tomo I, nuevo diccionario de colombianismos, Günther Haensh & Rheinhold Wermer. 1993.

A abugau [1981] ak. alvokad (abogado) [DIEG p. 11] || Termen amprestet digant ar spagnoleg. abunaik [1981] ag. GOUNEZ. temzet (abonado) [DIEG p. 11] || Termen amprestet digant ar spagnoleg abono (temz, ludu) ouzhpenn outañ ar morfem anv-gwan -ik # abunu. abunap [1981] v. temzañ (abonar) [DIEG p. 11] || Termen amprestet digant ar spagnoleg abono (temz, ludu) ouzhpennet outañ ar morfem anv-verb -ap. abunu ak. GOUNEZ. temz, ludu (abono) || Termen amprestet digant ar spagnoleg # abunaik, abunutøkaik. abunutøkaik [1981] ag. GOUNEZ. temzet, gant temz (abonado) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar abunu (amprest spagnolek), ar morfemoù -tøka (gant) hag -ik, morfem anv-gwan # abunu. abutunap [1981] v. boutonañ (abotonar) [DIEG p. 11] || Termen amprestet digant ar spagnoleg abotonar ouzhpennet outañ ar morfem anv-verb -ap. achira [1981] ak. LOUZAW. achira (achira) [DIEG p. 12]  HS. piaishik || Ger a orin kechuaek met amprestet digant ar spagnoleg achira. adubes [1981] ak. brikenn (adobe) [DIEG p. 12] || Amprest anat diwar ar spagnoleg. s.i.o. narillu. agus [1981] ak. LOUZAW. kignen (ajos) [DIEG p. 13] || Termen amprestet digant ar spagnoleg. aian [1974] ak. LOEN. merien (hormiga) [PIDB p. 1]; aian le krugell-verien (hormiguero) [PIDB p.

1]  HS. akin akin (T) ak. LOEN. merien (hormiga) [LENAT14 p. 3]; akinpe parø kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3]; yalø akin tsatian flemmet on bet gant ar merien du (la hormiga negra me pico) [LENAT p. 3]; mishkipe akin puik køn merien zo er sukr (el azúcar tiene hormigas) [LENAT p. 29]  HS. aian. ala ak. LOUZAW. patatez (batata) [LENAT p. 3]  HS. patata, s.i.o. ye. alampriaik [1981] ak. grilhaj, sklotur (alambrado) [DIEG p. 13] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad alambriaig, a verk an distagadur # alampriap. alampriap [1981] v. grilhajiñ (alambrear) [DIEG p. 13] || Amprest digant ar spagnoleg. Ober a ra DIEG gant ar skrivad alambriaib, a verk an distagadur. # alampriaik. s.i.o. tsantsøntsi.

Alba anv plac'h Alba; Albapa Hortensiapa yaun parøp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632] albasil [1981] ak. archer (alguacil) [DIEG p. 13] || Amprest digant ar spagnoleg. ali [1994] ak. LOUZAW. seurt gwez deliaouek a gresk er paramo, moarvat Macleania rupestris [SREK p. 12]; aliishik moarvat Macleania rupestris (uvas de páramo) [SREK p. 9] || Moarvat eo ali hag aliishik evit an hevelep plant. Ishik a dalvez delioù met implijet e vez awezhioù evit anvioù plant zo evel e kaukørøishik. aliishik ak. s.o. ali. alik ak. (krogad labour a-stroll) minga (minga) [EDCA p. 39]  HS. alø. alipanga [1981] ak. LOUZAW. plant deliaouek eus kornôg Kolombia a implijer er c'hantennerezh, he anv skiatel Gucnera, n'eus ket bet gallet bodañ tirouroù diwar he fenn (alipanga carrasposa) [DIEG p. 13]  HS. anilatø. alkua ag. laosk (flojo) [FOGU.Br p. 42].

Almenda [1981] anv-familh Almendra [DIEG p. 13].

Almendrachak lec'h. anv ar gêriadenn La Campana (La Campana) [GUBI-Pachón p. 242] || Termen savet diwar Almendra, anv-familh, ha chak (lec'h). Boas e oa Gwambiaiz da envel al lec'hioù diouzh anv an dud a oa o chom e lec'h pe lec'h.

14

Ar gerioù kavet e LENAT a glot gant stumm ar yezh komzet e kumun Totoró

alø ak. (krogad labour a-stroll) minga (minga); namui alø kualchap amkun deomp da labourat agevret en hor minga (vamos a trabajar en nuestra minga) [LENAT p. 4]; tsistø pailai aløyu ra zañsot-holl e-pad ar minga (labour stroll) (que todos Ustedes bailen en la minga) [LENAT p. 12]  HS. alik. alpargatis [1981] ak. sandalenn (alpargata) [DIEG p. 13] || Amprest spagnolek.

Alparu anv paotr Alvaro [TIPR15 p. 614]; Alparu puin køn degouezhet eo Alvaro (Alvaro ha llegado/hubo llegada de Alvaro) [TIPR p. 614] || A orin spagnolek eo anvioù badez gwambiaiz hiziv an deiz evel-just stag ma'z int ouzh ar relijion kristen zo bet degaset dezho dre heg gant ar Spagnoled kerkent ha deroù an aloubadeg, dle., evito abaoe 1535. En anvioù tiegezh zo e kaver c'hoazh anvioù gwambiaek avat. Albaru a vez distaget an anvmañ. altamisa [1981] ak. LOUZAW. seurt plant ambrozi, hec'h anv Altamisa acsitisum (altamisa) [DIEG p. 13] || Treuzskrivet aldamisa, diouzh an distagadur, gant DIEG. amigu [1981] ak. mignon (amigo) || Amprest spagnolek. ampik [1974] ak. LOEN. seurt krigner eus kerentiad ar Geomyidaeed (tuza) [PIDB p. 1]. ampuaik [1981] ag. deuet arc'hant dezhañ (adinerado) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar ar wrizienn an, archant ha puaik (pinvidik). ampøsrø [1981] adv. ahont (allá) [DIEG p. 13]  HS. øsrø || Savet marteze diwar umpu (e-barzh) hag øsrø (ahont). ampuyu adv. du-hont (allá) [FOGU pp. 200, 204] || Ennañ ar morfem -yu, diabarzh ?

Ana anv plac'h Anna (Ana); Luiswan metrik ashchap amun incha wentø Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]. an [1974] ak. 1. arc'hant (plata) [PIDB p. 1, MOGU75 p. 3, ORCO p. 634, LENAT p. 4]; uremeran anwan tranan roet o deus arc'hant d'ar vugale (nieron plata a los niños) [MOGU75 p. 3]; anwan wetramne lau da c'hortoz kavout an arc'hant, klaskit (mientras encuentra la plata, busque) [ORCO p. 634]; 2. pezh moneiz (moneda) [PIDB p. 1] # ampuaik, antøkaik.

Andres anv paotr Andrev (Andrés); Andrespe tap kuallømøn Andrev ne labour ket mat (Andrés no trabaja bien) [LENAT p. 29]. angel [1879] ak. RELIJ. ael (ángel) [NPL p. 269] || Termen relijiel amprestet digant ar spagnoleg da-heul kristeniekadur Amerika. ani [1974] ak. KORF. gwad (sangre) [PIDB p. 1, LENAT p. 3], anipe kinøskachul pishipik køn sunañ gwad a ra an eskell-kroc'hen (el murciélago chupa sangre) [LENAT p. 3]; ani pøik kør gwad am eus (tengo sangre) [LENAT p. 3]; ani tsø gwazhienn (vena) [LENAT p. 4] # anilatø, anisrøløp. s.i.o. shau. anilatø [1981] ak. LOUZAW. plant deliaouek eus kornôg Kolombia a implijer er c'hantennerezh, he anv skiatel Gucnera, n'eus ket bet gallet bodañ tirouroù diwar he fenn (alipanga carrasposa) [DIEG p. 13]  HS. alipanga || Termen ennañ an elfenn ani (gwad). anisrøløp [1974] v. lakaat gwad da redek, gwadañ (ensangrantar) [PIDB p. 1] || Termen savet diwar an elfenn ani (gwad) ha srøløp, evit srøtrøp (troc'hañ) ?

Anisrtrapu [1975] lec'h. Cacique, anv ur gêriadenn, e Silvia (Cacique); nai yape anisrtrapusrø pasran e Cacique emañ ma zi (mi casa está en el Cacique) [MOGU75 p. 16]. ankuchi u ak. LOUZAW. Seurt brousgwez, moarvat evit Meriania speciosa (flor de mayo) [SREK p. 9]. anpuaik ag. s.o. ampuaik. antøkaik [1981] ag. pinvidik (adinerado) [DIEG p. 12] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad an15

Ar gerioù kavet e TIPR a glot gant stumm ar yezh e gwarezva Quisgó.

døgaig, gant d, diouzh an distagadur. Termen savet diwar an (arc'hant), ar morfem -tøka a verk ar pezh a implijer, ar benveg, hag an dibenn anv-gwan -ik. antul [1974] 1. ak. krommenn (curva) [PIDB p. 1]; 2. antul mai linenn gromm (línea curva) [PIDB p. 1]. apas ak. seurt fav bras ha plat (habas) [LENAT p. 4]; ønøpe apas map wan emañ-eñ/-hi o tebriñ fav (él/ella está comiendo habas) [LENAT p. 4]; øilø apas map putran ar re-mañ a zebr fav bras (ellos comen habas) [LENAT p. 8] || Amprest diwar ar spagnoleg habas, stumm lies ar ger haba (fav). april [1975] ak. Ebrel (abril); aprilwei kallai kur e miz Ebrel e oan bet ganet (nací en abril) [MOGU75 p. 4] || Amprestadenn diwar ar spagnoleg abril. araña ak. kevnidenn (araña)  HS. tupa || Amprestadenn digant ar spagnoleg araña. aros ak. LOUZAW. riz (arroz) [ORCO p. 626]; kutøke penar, arostø palan prenet em eus pep tra, ne vank nemet ar riz (ya compré todo, faltó el arroz) [ORCO p. 626] || Amprestadenn diwar ar spagnoleg; ne oa ket anavezet ar riz en Amerika. asempi ak. s.o. isimpi. ashan adv. evel-se (así); ashan chitan evel-se e lavaront (así dicen) [LENAT p. 6]; ashan kømøn na n'eo ket evel-se (ni es así) [LENAT p. 6]. aship v. 1. gwelet (ver) [FOGU.Br p. 47, PIDB p. 1, EDCA p. 40, ORCO p. 623, TIPR p. 612, LENAT p. 5]; nape aship kør emaon o welet (estoy viendo) [LENAT p. 5]; palasrø kana illi ashur du-hont el laez e welan ul labous (veo un pájaro allá en lo alto) [LENAT pp. 6, 14]; yalø wañi palasrø ashur gwelet a ran el laez ar goumoulenn zu (arriba veo la nube negra) [LENAT p. 9]; marikpe pailap ashur dec'h em boa gwelet ac'hanout o tañsal (ayer te vi bailando) [LENAT p. 36]; nai møskai kualap asiakun en em welet a raimp warc'hoazh, tad (mañana nos vemos, papá) [LENAT p. 31]; usri, kualap asiakun mamm, warc'hoazh en em welimp (mamá, mañana nos vemos) [LENAT p. 53]; nai nutsak usmai ashtan nan gwelet he deus ma c'hoar ac'hanon, ha hi puchet (mi hermana me vio agachada) [LENAT p. 25]; ñipe ashkuh yaløtik? Gwelet az peus un dra bennak du ? (¿Viste algo negro?) [LENAT p. 34]; tsøl pala ashmukuh? na'z peus ket gwelet ur steredenn el laez ? (¿no viste una estrella arriba?) [LENAT p. 37]; Perupe ñimun asan gwelet oc'h bet gant Pêr (Pedro los vio a Uds) [MOGU75 p. 8]; nape ø møkelan asar gwelet em eus ar baotredse (ví a esos hombres) [MOGU75 p. 9]; Mariu pulkøtsøn asik køn gwelet eo bet ar c'hui gant Mario/gwel kui zo bet gant Mario (Mario vio a los cuyes) [TIPR p. 614]; ashar gwelet em eus (ví) [FOGU.Br p. 42]; na asha kur, ø møkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentø Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]; ñi namik wainkucha ashchap atrumøntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p.

636]; asamtik gallout a ra bezañ gwelet (puede ser visto) [FOGU.Br p. 46]; 2. sellet (mirar) [PIDB p. 1, LENAT p. 5]; nape aship kør emaon o sellet (estoy mirando) [LENAT p. 5]; she kana pishkua ! sell 'ta, ur wespedenn ! (¡Ve! ¡una avispa!) [LENAT p.

15] 3. lenn (leer) [LENAT p. 5]; nape aship kør emaon o lenn (estoy leyendo) [LENAT p. 5]; kilkawan aship wantrainchur lenn a rin ar c'haier (voy a leer el cuaderno) [LENAT pp. 5, 18]  HS. lep || Ober a ra PIDB ha MOGU75 gant an adstumm asip. Testeniekaet eo asip gant LENAT ivez. FOGU.Br a ra gant an anv-verb ash traken, moarvat ur fazi evit ar stumm gourc'hemenn "sell". asientu ak. azezenn (asiento) [FOGU p. 205] || Amprestadenn spagnolek. asip v. s.o. aship. asønap v. seblantout (parecer) [ORCO p. 623, TIPR p. 612]. asr ak. KORF. korf (cuerpo) [FOGU pp. 199, 201, 202, FOGU.Br p. 47, LENAT p. 5]; asr tsutsik

eskern ar c'horf (huesos del cuerpo) [LENAT p. 51]; asrpe [FOGU.Br p. 49]; asrteh? korf? (¿cuerpo?) [FOGU.Br p. 52] # yasr atrup v. dont (venir) [FOGU.Br p. 54, ORCO p. 623, TIPR p. 611]; ulkølik atrun emañ an naer o tont (viene la culebra) [LENATp. 35]; nai tashur tapik atrun dont a ra brav gant ma zadkozh (mi abuelo viene bien) [LENAT p. 48]; atrur deuet on (vine) [FOGU.Br p. 47]; møiwentø atrakor dont a ran diouzhtu (ahora enseguido voy) [ATYAD p. 209]; Amø!

Deus! (¡Vení!, ¡venga!) [MOGU75 p. 10, LENAT p. 3]; mantrap amø deus [ha] debr (venga coma) [LENAT p. 26]; amø, purukutru! deus, sikour din ! (¡Ven, ayúdame!)

[LENAT p. 46]; amtrøker, amtrøn dont a reomp (venimos) [LENAT p. 3]; kana trune amtrø kur dont a rin a-benn ar sizhun all (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; kaullimera nu nu amtrun dont a ra ur bern kezeg (vienen muchos caballos) [LENAT p.

20]; kaullipe nøka amtrun kutsan dont a ra ar marc'h en ur stlepel e samm (el caballo viene botando la carga) [LENAT p. 20]; Kalikutri amtruik køn a-raok e oamp deuet eus Cali (antes vinimos de Cali) [MOGU75 p. 5]; sre pumuatø nampe køtsømera nikappa amtruik køn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù a-raok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632]; katø truan atruar dont a ran er sizhun a zeu (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; pir trunekutri atruar dont a rin a-benn peder sizhun (vengo dentro de cuatro semanas) [LENAT p. 42]; katøken wañi uyu atrømupen adarre e teu ar c'houmoul (otra vez viene la nube) [LENAT p. 16]; Juse atrup kuik inchentø atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628]; kualap katøken atrtrap yur warc'hoazh e teuin en-dro (mañana vengo otra vez) [LENAT p. 16]; nape tsartrap intrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; køsrø atrapøk køn køsrø perøpik deuet eo ar brumenn an uheldirioù (ar yenijenn) gant evn an uheldirioù (el paletón hizo echar páramo) [LENAT p. 19]; møimpe chinai atrukuh? da betra out deuet hiziv ? (¿A qué viniste hoy?) [LENAT p. 30]; nai nutsak chinai atrukuh? D'ober petra oc'h deuet, ma c'hoar ? (¿Para qué viniste, hermana?)

[LENAT p. 34]; atrtrakuh? (attrago?) ha c'hoant az peus da vont ? (¿quiere ir?) [FOGU.Br p. 54]; katru atrshi en em gavet eo ar c'harr (llegó el carro) [TIPR p. 616]; Juse atrup kuik inchentø atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628]; atruppe puntrap attrik deus da welet ac'hanomp pa zeui en-dro (vengas a visitarnos cuando vuelva) [ORCO p. 631]; ñi namik wainkucha ashchap atrumøntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; atruppe pa zeuio (cuando venga) [FOGU.Br p. 44] # køtratrup; atruppe puntrap attrik deus da welet ac'hanomp pa zeui en-dro (venga a visitarnos cuando vuelva) [ORCO p. 631]. atrupen [1974]; tørtrap atrupen ak. tarzh-an-deiz (aurora) [PIDB p. 7]. atsi1 [1981] ak. kleiz (izquierda) [DIEG p. 34] # atsimai. atsi2 ak. maiz war e droad e-tro ur metrad hed dezhañ (planta de maíz crecida de un metro de altura); atsin kualchap amkun deomp da c'hwennat ar park maiz (vamos a desyerbar el cultivo de maíz) [LENAT p. 45]. s.i.o. pil, pura. atsimai 1. adv. a-gleiz (a la izquierda) [FOGU p. 200, DIEG p. 34]; 2. DOUAR. kornôg (occidente) [PIDB p. 1]  ES. kusrmai || Termen savet diwar atsi ha mai (tuadur, linenn, hent). atull ak. s.o. atwall. atwall (atull) [1879] ak. LOEN. 1. yar (gallina) [NPL p. 209, FOGU pp. 200, 201, PIDB p. 1]; atwall sruk vioù yar (huevos de gallina) [NPL p. 269]; atwall isik pluenn yar (pluma de gallina) [PIDB p.1, LENAT p. 4]; atwall tsistø mantrap holl e tebrimp kig-yar (todos vamos a comer gallina) [LENAT p. 4]; wasrø atwall mapikwan kuaitsør lazhet em eus ar falc'hun a zebr yer (maté al gavilán que come gallinas) [LENAT p. 5]; atwall makun debromp kig-yar (comamos gallina) [LENAT pp. 5, 25]; atwallmera pura man ar yer a zebr maíz (las gallinas comen maíz) [LENAT p. 5]; atwall ulpish man buzhug a zebr ar yer

(la gallina come lombrices) [LENAT p. 26]; kimkina atwall srukwan tsap maik køn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT p. 5]; 2. (impl. da spizer) kau atwall yar-ar-menezioù, evn yarheñvel e anv spesad Penelope montagnii (pava de monte, gallina de monte) [LENAT p. 22] || Moarvat amprest eeun digant ar ger kechuaek atallpa (yar) pe mesket gant an termen kechuaeg all wallpa kenster gantañ. Atwall a c'hall kaout ur ster unan pe lies (yar pe yer) diouzh ar gendestenn hep na vije ret ouzhpennañ al lostger lies -mera. Ober a ra an nasaeg gant an termen kenorin atall ivez. Termen treuzskrivet attagual e NPL. Gant an adstumm atull e ra LENAT. # atwallpi atwallpi ak. LOEN. houad (pato) [LENAT p. 5] || Termen savet diwar atwall (yar) ha pi (dour) = yar-zour. auantap [1981] v. derc'hel, padout ouzh ar poanioù, an diaester (aguantar) [DIEG p. 12] || Amprest digant ar spagnoleg aguantar. auela [1981] ak. mamm-gozh (abuela) [DIEG p. 11]  HS. mashura || Amprest spagnolek. auelu [1981] ak. tad-kozh (abuelo) [DIEG p. 11]  HS. tashur || Amprest spagnolek. Ober a ra DIEG gant ar skrivad auelo, diouzh an distagadur.

Aura anv plac'h chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p.

634]. ayan ak. s.o. aian.

B *bich (pits?) [1946] ak. LOEN. anv ul labous (nombre de un pájaro) [HTSC p. 954] || Ober a ra HTSC gant ar skrivad bich. Termen diasur n'eo ket testeniekaet e lec'h all. N'anavezer ket mammennoù HTSC. Ur fazi e c'hall bezañ a-berzh HTSC pe, marteze, evit an termen nasaek vicha (evn) *biajap v. beajiñ (viajar); viajaminøpen (ret eo dezhañ beajiñ) le toca viajar [FOGU pp. 192, 206]. bultu [1975] ak. bultus samm (bulto) [MOGU75 p. 2] || Termen amprestet digant ar spagnoleg bulto, a ra e liester en -s, evel e spagnoleg, gouez da MOGU75.

C Carmen anv plac'h Karmen (Carmen); nai mashura Carmen Tulia køn Carmen Tulia eo ma mamm-gozh (mi abuela es Carmen Tulia) [LENAT p. 26].

CH chak ak. 1. lec'h (lugar) [GUBI-Pachón p. 242]; 2. plaenenn, tachenn ec'hon digor (llanura, campo llano) [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 1]; 3. GOUNEZ. (impl. gant anv plant gounezet) tachenn dindan ar plant-se. yell chak hadeg, tachennad had (campo de semilla) [FOGU.Br p. 46]; lus chak tachenn gwez evit ar fleüt (campo de árboles para flautas) [FOGU.Br p. 52]; yash chak tachenn gwez yash (campo de árboles yash) [FOGU.Br p. 52]; piñin tusr chak tachenn gwez-pin (campo de cedros) [FOGU.Br p. 52] || s.i.o. -inuk. chaketa ak. chupenn (chaqueta); ipe chaketai llik køn hemañ eo kein ar chupenn (esta es la espalda de la chaqueta) [MOGU75 p. 9]  HS. tsinik || Amprest digant ar spagnoleg. chall ak. eon (espuma) [PIDB p. 1]. chama ak. kornigell (trompo) [PIDB p. 1]. 

chammarøp v. echuiñ (acabar) [DIEG p. 11]  HS. patsap, patsøkøp || Termen savet diwar chap (echuiñ) ha marøp (ober).

1 chap v. echuiñ (terminar) [TIPR p. 611]; chapkøh? echu ? (¿terminado?) [FOGU.Br p. 45]; chap patsøkaik køpene intrur pa'm eus echu, mont a ran kuit (como ya acabé, me voy) [ORCO p. 633]  ES. inchip # chammarøp, chapmarik.

-chap-2 morfem verb a verk an amzer da zont, ar pezh a c'hoarvezo en amzer da zont; ye lalchap yur mont a ran da zastum avalaoù-douar (me voy a cosechar papas) [LENAT p. 7]. chapmarik ag. echu (acabado) [DIEG p. 11]  HS. patsøkaik || Termen savet diwar chap (echuiñ), marøp (ober) hag an dibenn anv-gwan -ik. chapmarøp v. s.o. chammarøp.

Chela anv plac'h Chela (Chela); Chela køppentø Chela eo bet moarvat/sur a-walc'h eo bet Chela (ha de ser Chela) [TIPR p. 617]. chi 1. ger goul. petra (qué) [PIDB p. 1]; Chinø køn Petra eo ? (¿Qué es?) [LENAT p. 6]; møimpe chinai atrukuh? da betra out deuet hiziv ? (¿A qué viniste hoy?) [LENAT p. 30]; nai nutsak chinai atrukuh? D'ober petra oc'h deuet, ma c'hoar ? (¿Para qué viniste, hermana?)

[LENAT p. 34]; 2. stl. isur. pa, ma (si) chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634] # chikøpen. chikaik ag. goullo (vacío) [PIDB p. 1]  ES. netsaik, øskaik chikøpen rag am. 1. traoù zo, lod (algunas cosas) [DIEG p. 13]; 2. (gant ar morfem -tø stag outañ) chikøpentø traoù zo, lod (algunas cosas) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar ar ger goulenn chi (petra) evel m'eo savet mukøpen diwar ar ger goulenn mu (piv) # chikøpen chilka ag. s.o. chillika. chillik ak. 1. fank (barro) [PIDB p. 1]; chillik ya ti pri (casa de barro) [LENAT p. 10]; chillik kutsia ti pri (casa de barro) [PIDB p. 1]; 2. fankigell (barrial) [EDCA p. 22] # chilliktik. chillika ag. (liv) 1. gwer (verde) [FOGU pp. 202, 203, 205, LMWI p. 429]; 2. glas (azul) [FOGU pp. 202, 203, 205]  HS. pillik || Ober a ra FOGU gant an adstumm chilka (tšilka) chilliktik ag. lous (sucio); nupi chilliktik køn lous eo ar stêr (el río está sucio) [LENAT p. 33]; wera møsr chilliktik køn lous eo lost ar c'hi (al rabo del perro está sucio) [LENAT p. 56] # chillik. chinai s.o. chi. chinchip v. ober udb. (hacer algo) [ORCO p. 623]. chindimpa ger goul. perak (por qué) [PIDB p. 1].  chip v. lavaret (decir) [ORCO p. 623, TIPR p. 612]; ashan chitan evel-se e lavaront (así dicen) [LENAT p. 6]; kaulline Peru sørin køn chip køn lavaret a reer eo bet laeret ar marc'h gant Pêr (dicen que Pedro se robó el caballo) [ORCO p. 627]  HS. trenchip # trenchip, unkuachip. chishshik ag. FIZIOL. klouar (tibío) [EDCA p. 17] || E doare soñjal hengounel Gwambiaiz eo ar vuhez ur c'hempouez etre ar pezh zo yen (pishi) hag ar pezh zo tomm (pachi). Chishshik eo ar stad a rank ur boud bev tizhout evit bezañ kreñv, yac'h. chistik ag. prop, naet (limpio) [PIDB p. 1]. chu ger goul. da belec'h (¿adonde?) [DIEG p. 12] # chuki. chucha ak. LOEN. sarigwey, godelleg Amerika pe oposom boutin Didelphis marsupialis, anezhañ boutinañ bronneg Kolombia (chucha) [TIPR p. 617]; yupe chucha washi amañ ez eus ur chucha (aquí hay una chucha) [TIPR p. 617] || Ober a ra ar yezh amezek, an nasaeg gant an termen chucha ivez. Amprestadenn digant spagnoleg Kolombia moarvat. chuki ger goul. pelec'h (dónde) [PIDB p. 1]  HS. muna # chu. chullasip v. karout (querer) [PIDB p. 1]. chumpi ak. LOEN. yar-indez (pavo) [LENAT p. 6]; Tøntøtunayu chumpi kaik køn E Totoró ne gaver ket a yer-Indez (en Totoró no hay pavos) [LENAT p. 12]; kana chumpi lachu gwerzh din ur yar-Indez (véndame un bimbo) [LENAT p. 14]; kana chumpi lachap yur

emaon o vont da werzhañ ur yar-Indez (voy a vender un bimbo) [LENAT p. 15]; chumpipe kuliswan tsaman aet eo tout ar c'haol gant ar yar-Indez (el bimbo acabó las coles) [LENAT p. 22] || Marteze diwar un elfenn chun dianav ha pi (dour).

D Er gerioù amprestet digant ar spagnoleg.

Dius [1755/1877] anv divoutin Doue (Dios) [CIO p. 69]; Dius Papa Doue an Tad (Dios padre) [CIO p. 69]; Dius unø Doue ar Mab (Dios hijo) [CIO p. 69]; Dius Espiritu Santu Doue Spered Santel (Dios Espíritu Santo) [CIO p. 69].

E -elø morfem lies (war-lerc'h ur ger niveriñ) paelø an daou (los dos) [FOGU.Br p. 53]; s.i.o. -ilø. ell ak. s.o. yell. ellkunchi ak. buzhug (lombriz) [PIDB. p. 1]  HS. kushi, ulpish || Marteze diwar ul (naer) ha kushi || Ober a ra PIDB gant ar stumm eλgúnǰì (ellgundji). ellkuap v. hadañ (sembrar) [PIDB p. 1]; Juliu yewan ellkuappentø moarvat e vo hadet avaloùdouar gant Jul (Julio ha de sembrar papa) [TIPR p. 617]  HS. wap || Diwar (y)ell (had) ha wap (hadañ) ? ellmarik ak. labour-douar (agricultura) [DIEG p. 12]  HS. kualik. ellmarøpik ak. labourer-douar (agricultor) [DIEG p. 12]  HS. kuallipik || Termen savet diwar an elfennoù (y)ell (had) ha marøpik (mezeg).

-en morfem verb a dalvez da sevel islavarennoù hag a verk e c'hoarvez daou dra liammet lerc'houzh-lerc'h; staget e vez ar morfem-mañ ouzh ar verb pe ar verboù a verk ar pezh zo c'hoarvezet da gentañ Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; unø kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]; Juan weshen kaullima pua pasrain køppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633] # -ene, -ne.

-ene morfem verb a dalvez da sevel islavarennoù evit liammañ daou dra a c'hoarvez lerc'h-ouzhlerc'h. Pouezañ a ra war abeg an darvoud; trantrap pupene peptrap ma teuont davitañ, prestañ a rin anezhañ (si vienen por él lo presto) [ORCO p. 633]; chap patsøkaik køpene intrur pa'm eus echu, mont a ran kuit (como ya acabé, me voy) [ORCO p. 633]; chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634] # s.o. -ne. eshekik ak. c'hoari, c'hoariell (juego, juguete) [PIDB p. 1]. eshekøp v. c'hoari (jugar) [PIDB p. 1]. eskuela ak. skol (escuela); nam eskuelamai amper er skol omp bet-ni (nosotros estuvimos en la escuela) [TIPR p. 610] || Amprestadenn anat diwar ar spagnoleg. espiritu [1755/1877] ak. RELIJ. spered (espíritu); Dius Espiritu Santu Doue Spered Santel (Dios Espíritu Santo) [CIO p. 69]. estudiap v. studiañ (estudiar); Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik køn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634] || Aprestadenn digant ar spagnoleg estudiar.

F En termenoù amprestet digant ar spagnoleg.

Fapio anv paotr Fabio (Fabio); Fapiope mas kalar køn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p. 7]. filu ak. (db. al lavnennoù) barvenn (filo); filu werapik lemmer (afilador) [DIEG p. 12] || Amprest digant ar spagnoleg filo.

Flapio anv paotr Flavio (Flavio) nape mentra tsalik kømur Flapio lata kømø me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6].

G En termenoù amprestet digant ar spagnoleg.

Gloria anv plac'h Gloria; Gloriape Paintausrø kualmaik køn e Paniquitá e vev Gloria (Gloria vive en Paniquitá) [LENAT p. 36]. *gustap v. karout, kavout mat, plijout (gustar, amar, querer); gustapik køn karout a ra (le gusta) [PIDB p. 1]; gustamik køn ne gar ket, ne blij ket dezhañ (no le gusta) [PIDB p. 1]. gustapikøn ak. karantez (amor) [PIDB p. 1] || Reiñ a ra PIDB an distagadur gustábikɨn. Un tamm souezhus eo an termen-se. Tuet e vefer kentoc'h da zielfennañ an droienn-se evel displegadur reoliek ur verb *gustap amprestet digant ar spagnoleg gustar (karout, kavout mat) : gustapik køn, karout a ra, plijout a ra dezhañ. s.i.o. gustamikøn. gustamikøn ak. kasoni (odio) [PIDB p. 1] || Tuet e vefer kentoc'h da zielfennañ an droienn-se evel gustamik køn, ne gar ket, ne blij ket dezhañ, diwar displegadur reizh ur verb *gustap, amprestet digant ar spagnoleg gustar. s.i.o. gustapikøn.

H En termenoù amprestet digant ar spagnoleg.

Hortensia anv plac'h Hortañs (Hortensia); Albapa Hortensiapa yaun parøp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]

I i ger disk. I. (dirak un anv-kadarn) -mañ (éste, esto, esta, estos, estas) [LMWI p. 429, MOGU75 p.

9, TIPR p. 610]; i kuleka ar yar-mañ [TIPR p. 610]; i kaullipe tapik køn mat ur marc'h mat eo hemañ (este caballo es bueno) [MOGU75 p. 9]; i kuleka Mariai køn Da Vari eo ar yarmañ (esta gallina es de María) [TIPR p. 610]; II. rag. disk. (gant ar morfem -pe stag outañ) 1. (en unander) ipe hemañ, ar re-mañ (éste, esto, esta, estos, estas) [PIDB p. 1]; ipe chaketai llik køn hemañ eo kein ar chupenn (esta es la espalda de la chaqueta) [MOGU75 p. 9]; 2. (el liester) iløpe; iløpe pek pek tusrmera køn seurtoù gwez disheñvel eo ar re-mañ (estas son diferentes clases de árbol) [MOGU75 p.

9] || Evezh. : Lakaet e vez i dirak an ak. doareet. Ober a ra LMWI gant un adstumm ige marteze un treuzkompren evit ipe. # itsik2. s.i.o. ø. ibisha ak. s.o. uwisha. ijada ak. filhorez (ahijada) [DIEG p. 12] || Amprest spagnolek. s.i.o. sobrina. ijado ak. filhor (ahijado) [DIEG p. 12] || Amprest spagnolek. s.i.o. sobrino.

-ik morfem 1. morfem a reer gantañ da sevel anvioù-gwan pe anvioù-kadarn; 2. morfem verb a verk dibenn un argerzh, un dra bennak zo bet kaset da benn, zo echu. inchen Mariape

mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; na marik kualøm lulik køn dec'h em boa redet (ayer corrí) [TIPR p. 615]; Mariu pulkøtsøn asik køn gwelet eo bet ar c'hui gant Mario/gwel kui zo bet gant Mario (Mario vio a los cuyes) [TIPR p. 614]; nape trau pul wetøtraik køn kavet em eus mojojó el liorzh (encontré mojojó en la huerta) [ORCO p. 625]; møimpatø kafewantø pena sruatrtrik, wentø palapelan penøntraptø evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]. *ilap v. bezañ a-istribilh ouzh kerc'hen ub. (colgar al cuello); ila a-istribilh ouzh ar gouzoug (colgado del cuello) [FOGU.Br p. 42]. ilø(pe) rag. disk. s.o. i.

-ilø morfem lies s.o. -elø. *illap v. na c'hallout tremen (no poder pasar); illa n'hallfe ket tremen (no podría pasar) [FOGU.Br p. 42] || Stumm souezhus hag amsklaer n'eo ket testeniekaet e lec'h all. illi ak. illimera labous (pájaro) [FOGU p. 198, PIDB p. 1, MOGU75 p. 16, LENAT p. 6]; illi isik (illisik) pluenn labous (pluma de pájaro) [PIDB p. 1]; illimerape tusryu putran er wezenn emañ al laboused (los pájaros están en los árbol) [MOGU75 p. 16]; illimpiku pigos (pico de pájaro) [FOGU p. 198]; illin katsik pav labous (pata de pájaro) [FOGU pp. 203, 205]; palasrø kana illi ashur du-hont el laez e welan ul labous (veo un pájaro allá en lo alto) [LENAT pp. 6, 14, 37] || Notiñ implij an -m epentetek etre ar spizer illi (labous) hag ar spizad piku (pigos) en droienn illimpiku (evel e kuchim pachipi). illimpi ak. halv (saliva) [FOGU pp. 203, 204, PIDB p. 1] || Diwar illi (labous) ? ha pi (dour).

-in morfem verb a verk un disoc'h, un ober echu. Alparu puin køn degouezhet eo Alvaro (Alvaro ha llegado/hubo llegada de Alvaro) [TIPR p. 614]; nampe trarwan nikin køn karget hon eus ar c'heuneud/ur gargad keuneud zo bet evidomp (nosotros hemos cargado la leña/hay leña cargada por nosotros) [TIPR p. 614]; lapis lantin køn torret eo ar c'hreion (el lápiz está partido) [ORCO p. 625]; nan murarainpa intrap mont a ran kuit peogwir on skuizh (me voy porque estoy canasada) [ORCO p. 631]; tappa pakareintre wara urek tsalelø kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 631]; ñi namik wainkucha ashchap atrumøntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; yaupe nu wain kuinkucha penøntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636]. incha stl. ha, ha goude-se (y, luego) [ORCO pp. 627, 630]; nape tsartrap intrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; kauwan metrik kitøntrap incha mø utrøntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]; inchen Mariape mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentø Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629] # inchen, inchene, inchentø. inchen adv. neuze (entonces) [FOGU.Br p. 46, ORCO pp. 628, 630]; inchen Mariape mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628] || Ober a ra FOGU.Br gant an adstumm inchene [FOGU.Br p. 46] ha LENAT gant shente. s.o. inchene, shente # inchentø. inchene adv. s.o. inchen. inchentø stl. koulskoude, met (sin embargo, pero) [ORCO pp. 628, 630]; Migel maua kuallentø

inchentø patsøkømøn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628]; Juse atrup kuik inchentø atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628]. inchip v. 1. ober (hacer) [ORCO p. 623]  HS. marøp 2. (deraouiñ) kregiñ (comenzar) [TIPR p.

611]; øsrø kuallch intan du-hont emaint o kregiñ da labourat (allá están empezando a trabajar) [ORCO p. 624]  ES. chap # tsaløkinchip, waminchip. inchippa adv. marteze (tal vez) [PIDB p. 1] || Reiñ a ra PIDB an distagadur inǰíppà. inkua adv. s.o. unkua. inø s.o. ønø. intak ak. s.o. nintak. inte [1852] adv. kadarnaat. ya 'vat, sur (sí, ciertamente) [MNG p. 44] || Skrivet indé gant MNG, diouzh an distagadur. Da dostaat ouzh inche ? intsap v. c'hoarzhin [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 1]; intsap køtan lakaat a ra ac'hanon da c'hoarzhin (me da risa) [LENAT p. 6] || Gant ar skrivad inzap e ra PIDB hervez an distagadur (indzap), kadarnaet gant FOGU.Br. -inuk morfem 1. (stag ouzh un anv den) morfem a verk al lec'h. e, e ti (donde); Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp da di Pêr pe, kentoc'h, da di Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629]; 2. (stag ouzh un ak.) morfem a dalvez da sevel anvioù-kadarn lec'hiañ. -lec'h, sal-, -ti, -va; mainuk sal-debriñ (comedor); tsarinuk kanndi (lavadero); 3. (stag ouzh un ak.) morfem a dalvez da sevel adverboù. yanuk er-maez (fuera) # mainuk, tsarinuk, yanuk || s.i.o. chak. ip v. 1. mont (ir) [ORCO p. 623, TIPR p. 611]; ye lalchap yur mont a ran da zastum avaloù-douar (voy a cosechar papas) [LENAT p. 12]; Yautumai yur mont a ran da Bopayán (voy para Popayán) [LENAT p. 13]; kana chumpi lachap yur emaon o vont da werzhañ ur yar-Indez (voy a vender un bimbo) [LENAT p. 15]; kualap katøken atrtrap yur warc'hoazh e teuin en-dro (mañana vengo otra vez) [LENAT p. 16]; kikøta kintrap yur c'hoant kousket am eus, mont a ran da gousket (me dio sueño, me voy a dormir) [LENAT p. 17]; nai yamai yur mont a ran du-mañ (voy para mi casa) [LENAT p. 31]; pumpuiwan srutrai yur emaon o vont da zegas bleud (voy a traer la harina) [LENAT p. 44]; nape narillu partrap yar emaon o vont da droc'hañ brikennoù (yo me voy a cortar ladrillos) [TIPR p. 607]; nai kek kualchap yan aet eo ma gwaz da labourat (mi marido se fue a trabajar) [LENAT p. 17]; kashi nakish yan aet ez eus un tamm moged er-maez (se fue un poquito de humo) [LENAT p. 32]; ulpe ishukunan srøpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34] & Trl. skeud. pura yan echu eo an traoù, tremenet eo (ya pasó) [LENAT p. 45]; inchen Mariape mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; pirap kualap mishamai amtrap en em walc'hit a-benn mont d'an oferenn warc'hoazh (báñese para ir a misa mañana) [LENAT p. 25]; pi nika amtrap deomp da gargañ dour (vamos cargando agua) [LENAT p. 39]; Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp e ti Pêr pe e ti Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629]; Amkøh? Mont a reot ? (¿Van a ir?); amun! deomp ! (¡vamos!) [MOGU75 p. 10]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentø Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]; pailap amkun deomp da zañsal (vamos a bailar) [LENAT p. 4]; sepulla kualchap amkun deomp da labourat an ognon (vamos a trabajar la cebolla) [LENAT p. 4]; kualap kualchap amkun warc'hoazh e labourimp (mañana vamos a trabajar) [LENAT p. 4]; mantrap amkun mont a reomp da zebriñ (vamos a comer) [LENAT p. 26]; nai yamai kintran amkun deomp da gousket du-mañ (vamos a mi casa a dormir) [LENAT p. 18]; kømai amkun mont a reomp

d'ar gouel (vamos a la fiesta) [LENAT p. 25]; truite amkun mont a reomp en ur ser (vamos juntos) [LENAT p. 50]; intrø! kit! (¡vaya!); umpumai intrø kit e-barzh/dre an diabarzh (¡vaya para adentro!) [LENAT p. 6]; larøntrø intrø ac'hanta, deus war wel (anda, asómate) [LENAT p. 23]; pawintsi penø intrø ac'hanta kit da brenañ troioù-gouzoug (vaya compre gargantilla) [LENAT p. 39]; pi srutrap intrø nentrap kerzh, degas dour evit keginañ (anda, trae agua para cocinar) [LENAT p. 39]; pura srutra intrø kichap kerzh ha degas ar maiz da vezañ malet (vaya traiga el maíz para moler) [LENAT p. 45]; Peru itrø aet eo Pêr kuit (Pedro se fue) [TIPR p. 616]; pir kaullimera lachap intrainchur emaon o vont da werzhañ pevar marc'h (voy a vender cuatro caballos) [LENAT p. 20]; intrap mont a ran (voy) [FOGU.Br p. 46]; nan murarainpa intrap mont a ran kuit peogwir on skuizh (me voy porque estoy canasada) [ORCO p. 631]; chap patsøkaik køpene intrur pa'm eus echu, mont a ran kuit (como ya acabé, me voy) [ORCO p. 633]; chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634]; nape tsartrap intrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; mantrap ampan aet int da zebriñ (se fueron a comer) [LENAT p. 26]; trar lantrap ampampala aet e vijent da gerc'hat keuneud/dleet o dije mont da gerc'hat koad (hubieran ido a traer leña/debían haber ido a traer leña) [TIPR p. 617]; pailø itan deomp kuit hon-daou (vámonos los dos) [LENAT p. 36]; imøta! na'z ez ket kuit ! (¡no te vayas!)

[MOGU75 p. 10]; ampai kit kuit (¡váyanse!) [MOGU75 p. 10]; nampe Yastaumai ampøp ker ni a ya da Silvia (nosotros vamos a Silvia) [TIPR p. 607]; nam eskuelamai amper er skol omp bet-ni (nosotros estuvimos en la escuela) [TIPR p. 610]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; yan misak nam mapuras aet eo an dud kuit pa oamp-ni o tebriñ (la gente se fue cuando nosotros comíamos) [ORCO p. 635].

2. kerzhet (caminar) [PIDB p. 1]; amøner mont a reomp, kerzhet a reomp (andamos, caminamos) [LENAT p. 3]; 3. pala (+ ip), palasrø (+ ip) nijal (volar); kinøskachul yem pala yan diouzh noz e nij an eskell-kroc'hen (el murciélago vuela de noche) [LENAT p. 18]; ørintsikmera palasrø ampan uhel e nij ar c'holibried emrodez (las esmeraldas vuelan alto) [LENAT p. 8]; 4. impl. da verb skoazell akinpe parø kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3]. ipe s.o. i [PIDB p. 1]. irap v. 1. briata (abrazar) [PIDB p. 1, DIEG p. 11]; 2. (db. ar yer) goudoriñ e boñsined (abrigar a los pollitos) [DIEG p. 11]. isatø ak. gaou (mentira) [PIDB p. 1]. ishik ak. ishikmera 1. LOUZAW. delienn (hoja) [PIDB p. 1]; ishik mul (ishimul) delienn sec'h (hoja seca) [PIDB p. 1]; kishweramera ishikwan patiship køn debriñ a ra ar biskoul an delioù betek echuiñ ganto (los munchiros comen las hojas hasta acabarlas) [LENAT p. 20]; lalø ishik nuik køn bras eo delioù al lalø (las hojas de paño son grandes) [LENAT p. 22]; pachik tusr ishik pusr laka un nebeud delioù meurta (¡échele hojas de arrayán!) [LENAT p. 36]; sran ishik delienn "fique" (hoja de fique) [PIDB p. 7]; øiløpe møn ishikmera køn delioù kaol eo ar re-se (esas son hojas de col) [MOGU75 p. 9]; 2. Dre heveleb. (db. an togoù) kuari ishik erien (ala de sombrero) [DIEG p. 13] || Steuziañ a ra k dibenn ishik alies dirak un m : ishik mul > ishimul, ishikmera > ishiimera # aliishik, kaukørøishik ishil ak. LOUZAW. Seurt geot o anv spesad Panicum zizanoides (nudillo); pulkus ishil man geot nudillo a zebr ar razhed-doñv (el cuy come nudillo) [LENAT p. 26]. ishkø ag. doar. ravailhon (travieso); mukatrø ishkø køpelø køn ravailhon eo ar c'hizhier-koad (las arditas son traviesas) [LENAT p. 29]. ishuk [1879] ak. ishumpur/ishumera 1. (db. an dud) maouez (mujer) [NPL p. 269, FOGU pp. 198, 199, 202, 205, LMWI pp. 428,

429, PIDB p. 1, ORCO p. 624, LENAT p. 7]; ishumpur merc'hed (mujeres) [LMWI p.

429]; ishumera merc'hed (muhres) [PIDB p. 1]; ishuk shushe plac'h yaouank (mujer joven) [LMWI p. 429]; na isruk kur ur vaouez on-me (yo soy mujer) [ORCO p. 624]; Ishuk møk puølø muna puøntrøkøh? Ar merc'hed dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están las mujeres que tienen marido?) [LENAT p. 7]; ishukpe pørtrap pørtrap pailap dañsal a ra-hi lamm-dilamm (ella baila brincao, brincao) [LENAT p. 7]; ø ishuk parø maitik køn koantik-tre eo ar vaouez-se (esa mujer es muy bonita) [LENAT p. 7]; ishuk kølik maouez kozh (mujer vieja) [LMWI p. 429], køllik ishuk (køllishuk) kozhiadez (anciana) [PIDB p.

3]; nai ishukpe kumarmøn ma gwreg n'he deus ket kanet anezhi (mi mujer no cantó) [LENAT p. 29].

2. (db. al loened) parez (hembra) [FOGU pp. 197, 205]; ishuk wara namøn n'eo ket drouk ar vuoc'h (la vaca no es brava) [LENAT p. 29]; ishuk wakra mishki mamøn ar vuoc'h-mañ ne gav ket mat ar mel (a esa vaca no le gusta la miel) [LENAT p. 29]; ishuk wera kiez (perra) [PIDB p. 2].

3. mamm (madre) [PIDB p. 1]  HS. usri || Gant ar stumm ishu hep k dibenn e ra NPL, evel ma ra gant ar stummoù namtri ha pushu e-lec'h namtrik ha pushuk. Ouzhpenn ar stumm klasel ishuk, ober a ra LMWI gant an adstummoù ishu ivez roet evel totoroek, ha shut, roet evel gwambiaek. Shut n'eo ket testeniekaet a-hend-all. Ar stumm lies direizh ishumpur, roet gant LMWI, e-lec'h *ishummera gortozet, zo anezhañ unan eus an nebeud skouerioù testeniekaet eus ul liester direizh e gwambiaeg. Gant an adstumm isruk e ra ORCO. # ishukunø, ishukunøtsik, ishumish ishukunø [1879] plac'hig (niña) [NPL p. 269, FOGU pp. 197, 205, LMWI p. 428, LENAT p. 7]; nai ishukunø usmai kian chomet eo kousket daoubleget ma flac'hig (mi niña se durmió agachada) [LENAT p. 7]; ulpe ishukunan srøpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34] || Ger treuzskrivet ishigunêh gant NPL. Termen savet diwar ishuk (maouez) hag unø (bugel) # ishukunøtsik ishukunøtsik ak. plac'hig vihan (niñita) [PIDB. p. 1] || Termen savet diwar an teir elfenn ishuk (maouez), unø (bugel) ha -tsik (stumm bihanaat, -ig). ishumish ak. kazhez (gata) [FOGU pp. 197, 205] || Termen savet diwar ishuk (maouez, parez) ha mish (kazh) isik [1879] ak. I. 1. avel (viento) [PIDB p. 1, SREK p. 23, LENAT p. 6]; nai kuariwan isik ketratan nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 6]; isikpe nai kuariwan ketran nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 21]; 2. aer (aire) [PIDB p. 1]; II. 1. pluenn (pluma) [NPL p. 269, PIDB p. 1]; atwall isik pluenn yar (pluma de gallina) [PIDB p. 1]; illi isik (illisik) pluenn labous (pluma de pájaro) [PIDB p. 1]; pørik isik (puiricschicchic) pluenn-skrivañ [NPL p. 269]; 2. KORF. blev-korf (velo) maløisik barv (barba) [ATYAD p. 209]; kapisik malgudennoù (pestañas) [PIDB p. 2, ATYAD p. 203]; 3. gloan (lana) [FOGU p. 199, PIDB p. 1]; mashura isik ñip wan emañ ar vamm-gozh o nezañ gloan (la abuela está hilando lana) [LENAT p. 26]; isik kuik gloan nezet (lana hilada) [PIDB p. 1]  HS. itsik || A-wezhioù e ra aozer PIDB gant an adstumm itsik # kapisik, maløisik, pusrukisik. isimpi ak. c'hwen (pulga) [FOGU p. 204, PIDB, p. 2, FACH p. 92, LENAT p. 7]; kauyu isimpi køn war ar maez ez eus c'hwen (en el monte hay pulgas) [LENAT p. 7]; weramera isimpi pøilø køn c'hwen zo gant ar chas (los perros tienen pulgas [LENAT p. 7]; isimpi yapsrø pørtran pell e lamm ar c'hwen (la pulga brinca lejos) [LENAT p. 7]; isimpi pirø penan kouezhet eo ar c'hwenenn war al leur (la pulga cayó al suelo) [LENAT p. 7] HS. pul || Ober a ra FOGU gant an adstumm asempi, FACH gant isømpik ha PIDB gant øsømpik

(øsømbik). isitsik ak. mochila (mochila de hilar) [PIDB p. 1]. isømpik s.o. isimpi. isøram ak. LOUZAW. saoj (salvia) [PIDB p. 1]. isramsruk ak. KORF. kalon (corazón) [PIDB p. 1]  HS. masr || Termen savet diwar an elfennoù israp (analañ) ha sruk (maen, vi) = ar maen analañ. israp v. analañ (respirar) [PIDB p. 1] # isramsruk. isruk ak. s.o. ishuk. istur [1879] (T) ak. KORF. tal (frente) [NPL p. 269, LENAT p. 7]; nu istur kølik kozh talek (viejo frentón) [LENAT p. 7] || Diwar an elfenn tur (penn). # tur. s.i.o. pusruk. isukup v. soñjal (pensar) [LENAT p. 6]; isukup yur emaon o soñjal (voy pensando) [LENAT p. 6]; isukup unan bez' e vez o soñjal (anda pensando) [LENAT p. 6]; kausrømai isukup trø lantrap yur mont a ran d'ar menezioù a soñjan enno da zegas koad (me voy a la montaña a traer leña) [LENAT p. 15]; møimpe si isukukun bremañ 'vat en em soñjomp (ahora sí pensamos) [LENAT p. 30] || Adstumm totoroek eus isup. isup v. 1. soñjal (pensar) [PIDB p. 1, MOGU75 p. 10, ORCO p. 623, TIPR p. 612]; purø isukun en em soñjomp evit skrivañ (pensemos para escribir) [LENAT p. 46]; Perupe isu wan emañ Pêr oc'h en em soñjal (Pedro está pensando) [MOGU75 p. 17]; wepintrap isur o soñjal mont kuit emaon (pienso salirme) [TIPR p. 608]; 2. degas da soñj, derc'hel soñj (recordar) [PIDB p. 1]  HS. isukup || Techet eo p dibenn isup da gouezhañ dirak stummoù ar verb skoazell wap : isup wan > isu wan. itrø ak. c'hwezh (oler); itrø mørøp c'hwesha, klevet ur c'hwez (oler) [PIDB p. 1]. itrøp v. teurel c'hwezh, c'hwezhañ (oler); øshkøkørø trumpøik itrøtan emañ ar gwarango o teuler c'hwezh fall (el guarango huele mal) [LENAT p. 8] *its[øa]p v. skeiñ (pegar); køsrø perøpikwan itsur kuamøn skoet em eus gant evn an uheldirioù ha n'eo ket marvet (le pegué al paletón y no murió) [LENAT p. 20]; nai møskai pusrukwan itsøain køn skoet en doa ma zad e benn (mi papá se golpeó la cabeza) [LENAT p. 46]  HS. kuakiap, kutrup.

1 itsik s.o isik. itsik2 stumm bihanaat ar raganv i. -mañ, hemañ (este) [FOGU.Br p. 42].

J Notenn : Ober a reer gant ar skrivad spagnol j evit aroueziañ ar sonioù [ᵡ] hag [ᵞ] n'eus ket anezho e gwambiaeg hag a glot gant ar skrivad c'h e brezhoneg. Termenoù amprestet zo eus an holl dermenoù enno ar skrivad j. jimba ak. marc'h (caballo) [LMWI p. 429]  HS. kaulli || Termen amprestet war-eeun digant an nasaeg jimba a gaver e roll gerioù gwambiaek LMWI. N'eo ket testeniekaet e skridoù all.

Gant se e c'haller goulakaat ur fazi a-berzh LMWI. Jose anv paotr s.o. Juse.

Juan anv paotr Yann (Juan) [ORCO p. 631]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p.

632]; Juanpe Perun kuetsan lazhet eo bet Pêr gant Yann (Juan mató a Pedro) [MOGU75 p.

3]; Juanpe kuetsan lazhet eo bet gant Yann (Juan lo mató) [MOGU75 p. 8]; Juanpe uyu pasran amañ emañ Yann (Juan está aqui) [MOGU 75 p. 16]; Juanpe kuallip pasran o labourat emañ Yann (Juan está trabajando) [MOGU75 p. 17]; marik kualøm pupikpe Juan kuik køn Yann eo a oa degouezhet dec'h (era Juan el que llegó ayer) [ORCO p. 631]; Juan weshen kaullima pua pasrain køppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik køn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan

trabaja) [ORCO p. 634] || Anv bihan amprestet digant ar spagnoleg. Ober a ra MOGU75 gant an adstumm emdroet Kuan a ziskouez un amprest abred pa n'halle ket Gwambiaiz distagañ ar j spagnol.

Juana anv plac'h Chann (Juana); Juana wasr srapik køn gwiadiñ ur sac'h a ra Chann (Juana teje jigra) [LENAT p. 27].

Juanambu anv-lec'h Juanambú; Juanambusrø warapuras kan tultø tøkar køpelø ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635] || Anv ur stêr hag un takad e departamant Nariño, er-maez eus tachenn ar gwambiaeg.

Juliu anv paotr Jul (Julio) [TIPR p. 617]; Juliu yewan ellkuappentø moarvat e vo hadet avaloùdouar gant Jul (Julio ha de sembrar papa) [TIPR p. 617].

Juse anv paotr Jozeb (Jose) [LENAT p. 18]; Juse atrup kuik inchentø atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p.

628]; Jusewai kilkape tapik køn brav eo kaier Jozeb (el cuaderno de Jose es bonito) [LENAT p. 18] || Gant ar stumm spagnolek José e ra ORCO.

K kachi stn 1. bihan (pequeño) [FOGU p. 202, ATYAD p. 202]; (T) kachi kampil biz-bihan (dedo meñique) [ATYAD pp. 202, 211]; kashi møk den bihan (hombre pequeño) & kornandon (duende) [LENAT p. 13]; nai kashi nimpasr Mariela køn ma merc'h vihanañ eo Mariela (Mariela es mi hija menor) [LENAT p. 33]; 2. tamm(ig), darn (poquito); kashi nakish yan aet ez eus un tamm moged er-maez (se fue un poquito de humo) [LENAT p. 32]; kashi nakiship pasran divogediñ a ra un tammig (se está yendo un poquito de humo) [LENAT p. 32]  HS. patsik.

3. bannig (poquito); ñipe kashi pachipi mutsukuh? ur bannig hini kreñv a yay ganeoc'h ? (¿Quiere tomar un poquito de agardiente?) [LENAT p. 36] || Ober a ra FOGU gant ar stumm køchin ha LENAT gant ar stumm kashi. kachip [1981] ak. lemmañ (afilarn amolar) [DIEG pp. 12, 14]. kachipik [1981] ak. lemmer (afilador) [DIEG p. 12]. kachul s.o. kachull. kachull ak. (ostilh) pal (pala) [TIPR p. 606, LENAT p. 13]; nai kachul trøpøtan dianket em eus ma fal (se perdió mi pala) [LENAT p. 13]; katsikwan srøtrøn køn kachultøka troc'het en deus e droad gant ar bal (se cortó el pie con la pala) [LENAT p. 16]; nampe kachulltøka kualer ni a labour gant ar bal (nosotros trabajamos con pala) [TIPR p. 606] || Stumm all evit kakull. Ober a ra LENAT gant ar stumm kachul. kafe [1974] ak. kafe (café) [PIDB p. 2]; kafe køtsø grek (cafetera) [PIDB p. 2]; pitsø kafe (pitsøgafe) kafe dre laezh (café en leche) [PIDB p. 6]; møimpatø kafewantø pena sruatrtrik, wentø palapelan penøntraptø evit poent na brenez nemet kafe da zegas, warlerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629] || Amprestadenn spagnolek, ne oa ket anavezet ar c'hafe en Amerika. kah [1974] ger nac'hañ (implijet dirak ur stumm eus køp) na vezañ, ket (no) [PIDB p. 2]; kausrø srulø kah køn n'eus ket tatoued er menezioù (en la montaña no hay armadillos) [LENAT p.

15]; møimpe wasrø kah køn bremañ n'eus ket falchuned ken (ahora no hay gavilanes) [LENAT p. 30]; yupe ul kah køn amañ n'eus naer ebet (aquì no hay culebras) [LENAT p.

34]; pu kah køn n'eus ket plouz (no hay paja) [LENAT p. 43]; Tøntøtunayu usha kah køn n'eus maout ebet e Totoró (en Totoró no hay ovejos) [LENAT p. 52]  ES. puik || s.i.o. kaik. kaik1 ag. 1. drouk, fall (malo) [FOGU pp. 201, 202, 204, FOGU.Br p. 53, PIDB p. 2, ORCO p.

627]; na asha kur, ø møkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; 2. diseven (grosero) [PIDB p. 2] || Ober a ra

FOGU gant an adstumm kai. # kalukaik, kapkaik, kuantrøkaik, patsøkaik kaik2 ger nac'hañ, implijet dirak ur stumm eus køp ket (no); Kufrepipe yawimpi kaik køn N'eus ket a zluzhed er stêr Cofre (el río Cofre no tiene truchas) [LENAT p. 11]; Tøntøtunayu chumpi kaik køn E Totoró ne gaver ket (n'eus ket) a yer-Indez (en Totoró no hay pavos) [LENAT p. 12]; nape kaik kur me n'em eus ket (yo no tengo) [LENAT p. 32] || s.i.o. kah. kaja ak. boest (caja); unai pelotape kajasrø wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niéno está en la caja) [MOGU75 p. 16] || Amprest digant ar spagnoleg.

-kak- morfem verb nac'hañ; chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634] || s.o. -mø. kakan adv. marteze (quizás) [FOGU.Br pp. 41, 45] || Distaget kagan. kakull ak. (ostilh) pal (pala) [PIDB p. 2] || Ennañ an elfenn ul pe ull (bazh) ? s.o. kachul, kachull. kal ak. 1. nadoz (aguja) [PIDB p. 2, DIEG p. 12]; Mariape usrik kaltøka srapik køn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6]; 2. (db. ar plant) draen (espina) [PIDB p. 2]; upe kal puik køn spern zo d'ar vleunienn (la flor tiene espinas) [LENAT p. 34] # kalnikapik, kaltrul, muinkal kalar ag. I. stn. treut (flaco) [PIDB p. 2, MOGU75 p. 6]  ES. tsalik; Fapiope mas kalar køn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p.

7]; II. doar. (el liester) kalarelø [MOGU75 p. 6] # kalarmisrøp kalarmisrøp v. treutaat (adelgazarse) [DIEG p. 12]. kalik ak. klor koulourdrez (totuma) [PIDB p. 2]. kalnikapik ak. heureuchin (erizo) [LENAT p. 13]; kalnikapik yawi maik køn mat-tre eo ar c'hig heureuchin (la carne de erizo es sabrosa) [LENAT p. 11]; kalnikapik putian piket on bet gant an heureuchin (el erizo me espinó) [LENAT p. 13] || Savet war ar wrizienn kal (nadoz, draen). kaltrul ak. mouar (mora) [PIDB p. 2]  HS. kamø; pullim kaltrul mouar Kastilha, seurt mouar eus an Andoù, brasoc'h eget ar mouar boutin, e anv spesad Rubus glaucus (mora de Castilla) [PIDB p. 6] || Termen savet diwar kal (draen) ha trul (frouezh). kalu ak. skouarn (oreja, oído) [FOGU p. 197, LMWI p. 429, PIDB p. 2, LLTO p. 97, LENAT p.

13]; wera kalu skouarn gi (oreja de perro) [PIDB p. 9] || Ober a ra LMWI gant ar stumm kaluk n'eo ket testeniekaet a-hend-all. # kalukaik, nukalutik, yakalu. kalukaik ag. bouzar (sordo) [PIDB p. 2] || Diwar kalu (skouarn) ha kaik (drouk, fall) = skouarn fall. Gortozet e vefe kentoc'h ur stumm °kaikkalu/kaikalu hervez ar reolenn a c'houlenn ma vo lakaet an anv-gwan dirak an anv-kadarn. s.i.o. kapkaik. kalunchi ak. glazard (lagartija, lagarto) [FOGU pp. 199, 205, PIDB p. 2, LENAT p. 14]; yaløk kalunchi tsatian dantet on bet gant ar glazard du (la lagartija negra me mordió) [LENAT p.

14] || Ober a ra PIDB ha FOGU gant an adstumm karundji (karontši evit FOGU). kalus ak. 1. (db. al loened) lêr, kroc'hen [LENAT p. 13]; ul kalus kroc'hen naer (cuero de culebra) [PIDB p. 8]; wakra kalus buoc'hken (cuero de vaca) [PIDB p. 8]; wakra kalus yaløtik køn du eo kroc'hen ar saout (el cuero de la vaca es negro) [LENAT pp. 9, 54]; mukatrø kalus kroc'hen ar c'hazh-koad (cuero de la ardita) [LENAT pp. 14, 30]; 2. (db. an dud) kroc'hen (piel) [FOGU.Br p. 47, PIDB p. 2]; kaluspe [FOGU.Br p. 49]; malø kalus kroc'hen an dremm (piel de la cara) [ATYAD p. 209]; kalusteh? kroc'hen? (¿piel?) [FOGU.Br p. 52]; trik kalus muzell (labio) [PIDB p. 8] || trik kalus (muzell) zo evit kroc'hen genoù ger evit ger; 3. (db. plant zo) koc'henn, plusk (cáscara) [PIDB p. 2, PIDB p. 8]; trigo kalus koc'henn ed (cáscara de trigo) [PIDB p. 8]; pura kalus koc'henn vaiz (cáscara de maíz) [PIDB p. 8]; palanta kalus plusk platanez (cáscara de plátano) [PIDB p. 5]; 4. (db. ar vioù) klor [PIDB p. 7]; sruk kalus klor vi (cáscara de huevo) [PIDB p. 7]; 5. (db. ar gwez) rusk (corteza) [PIDB p. 2] || Ur ger paot-kenañ eta, a reer gantañ evit

kement tra a c'holo pe a bak un dra bennak all. # kalustsi, kalutsøwø, yakalush kalustsi ak. lêrenn (soga) [FOGU.br p. 52] || Termen savet diwar an termenoù kalus (kroc'hen, lêr) ha tsi (troellenn, kordenn). kalutsøwø ak. KORF. tolbezenn (lóbulo) [FOGU p. 206] || Diwar an elfenn kalus (klor, koc'henn.) kallap v. genel (nacer) [PIDB p. 2]; aprilwei kallai kur e miz Ebrel e oan bet ganet (nací en abril) [MOGU75 p. 4] || Ober a ra MOGU75 gant ar wrizienn kal- evit displegañ ar verb. s.i.o. llup. kallim [1974] ak. kornandon (duende) [PIDB p. 2, GUBI-Pachón p. 246, LENAT p. 13]; kallimpe kuakrøntan aon en deus graet din ar c'hornandon (el duende me asustó) [LENAT p. 13]; kallimpe kausrø wapøk køn er menezioù e vev ar c'hornandon (en la montaña vive el duende) [LENAT p. 15] || Ober a ra LENAT gant an adstumm totoroek kallum e-lec'h kallim. E HTSC, p. 954 e kaver ar stumm kl'iumb, hag a zo evit ar ger nasaek klxum (s.o. an daouad kallim/kallum). Un amprest digant an nasaeg klxum (distaget "klium") e c'hallfe an daouad kallim/kallum bezañ. s.i.o. Pishimisak. kallu ak. kog (gallo) [LENAT p. 13]; kallupe kanatø wamøtan kanet en deus ar c'hog da un eur (el gallo cantó a la una) [LENAT p. 13]; kallupe kuakiap pasran emañ ar c'hog oc'h en em gannañ (el gallo está cantando) [LENAT p. 13]; kallu wamap pasrøtan emañ ar c'hog o kanañ (el gallo está cantando) [LENAT p. 13] || Amprest digant ar spagnoleg gallo (kog). kallum ak. adstumm eus kallim. kama ak. gwele (cama); kupikape kamapala tsun emañ ar pallenn war ar gwele (la cobija está encima de la cama) [MOGU75 p. 16] || Amprestadenn spagnolek. kamantø adv. s.o. kantø. *kamarøp v. gounit (ganar) [FOGU.Br p. 46]; kamartrun gounit a raio (ganará) [FOGU.Br p. 46] || N'eo ket testeniekaet ar verb-mañ a-hend-all. DIEG a ro kanap evit gounit, diwar ar spagnoleg ganar. Marteze eo ar verb-mañ un adstumm eus kemørøp, tapout ? Pe neuze ur vi-koukoug evit ar verb kumarøp (kanañ) ma vefe bet kemmesket ganará ha cantará gant aozerien FOGU.Br ? kamisa ak. roched (camisa); kamisa søkuaik tsik palasrø køla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p.

17] || Amprestadenn spagnolek. kamø ak. 1. (frouezh) mouar (mora; zerote) [LENAT p. 14]  HS. kaltrul; punikpe kamø pikitik man mouar ruz a zebr ar chiguaco (el chiguaco come moras rojas) [LENAT p. 26]; 2. Evn glazik e anv spesad Thraupis episcopus quaesita (azulejo, especie de pájaro) [LENAT p. 14] || s.i.o kamui roet gant LENAT ivez. kampil [1879] (T) ak. KORF. 1. biz (dedo) [ATYAD p. 202, LENAT p. 14]; kampilwan paran troc'het en deus ar biz (cortó el dedo) [ATYAD p. 202]; kachikampil biz-bihan (dedo meñique) [ATYAD p. 202, 211]; nukampil biz-meud (pulgar) [ATYAD. p. 202, 211, LENAT p. 33]; tsal kampil biz-meud (pulgar) [LENAT p. 33]; kual kampil bizied (dedos de la mano) [ATYAD pp. 207, 209, 212]; masr kampil (masrukampil) biz-kreiz (dedo corazón) [ATYAD p. 211, LENAT p. 27]  HS. tasikunø; 2. daouarn (manos) [NPL p. 269] & kampil mida bizied (dedos) [NPL p. 269, LMWI p.

428] || Ober a ra NPL hag LMWI d'e heul gant ar stumm kambil mida (cambil mida e NPL) troet gant bizied. N'ouzer ket petra eo an elfenn mida/mita-se. Reiñ a ra ATYAD troidigezhioù amsklaer evit kampilunø (bugale ar bizied) ha kampilusri (mamm ar bizied).

E gwirionez e seblant kampilunø bezañ savet war patrom tasikunø (dorn + bugel = biz), anv ar biz e gwambiaeg. Kampil a seblant neuze bezañ bet dezhañ an dalvoudegezh dorn araok dont da dalvezout biz e totoroeg. Ma degemerer e talveze da gentañ kampil kement ha dorn e teu da vezañ sklaeroc'h an troiennoù kampilunø (bugel an dorn = biz) ha kampilusri (mamm ar bizied = an dorn) roet gant ATYAD. Amsklaer eo deomp etimologiezh kampil. Gallout a rafe an termen bezañ savet, marteze, diwar kan (unan) ha pil (penn maiz) mard eo gwambiaek a orin. Tu a vefe d'e dostaat ivez d'an termen pil a gaver e nasaeg evit

lodennoù eus ar c'horf ivez : pil (kof-gar); cuse pil16 (brec'h). # kachikampil, kampilunø, kampilusri, masrkampil, nukampil; s.i.o. tasikunø kampilunø ak. bugale ar bizied (hijos de los dedos) [ATYAD p. 207, 212] || Diwar kampil (biz) hag unø (bugel). N'eo ket sklaer ster an droienn-mañ en ATYAD.; s.o. kampil & tasikunø. kampilusri ak. mamm ar bizied (madre de los dedos) [ATYAD p. 207, 212] || Diwar kampil (biz) hag usri (mamm). N'eo ket sklaer ster an droienn-mañ en ATYAD. s.o. kampil. kamui s.o. kamø. kan1 [1879] ger niv.

1. unan (uno) [FOGU.Br pp. 41, 45, PIDB p. 2, ORCO p. 635, LENAT p. 14]; kana trune amtrøkur dont a rin a-benn ur sizhun ac'hann (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; kallupe kanatø wamøtan kanet en deus ar c'hog da un eur (el gallo cantó a la una) [LENAT p. 13]; Juanambusrø warapuras kan tultø tøkar køpelø ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; 2. gm am. un, ur, ul, unan (una) [MOGU75 p. 3]; kan kualøm un deiz (un día) [FOGU p.

205, FOGU.Br p. 46]; kan pul ur c'hwenenn (una nigua) [FOGU p. 197]; kan trik ur genoù (una boca) [FOGU p. 198]; kan katsik ur pav (una pata) [FOGU p. 198]; ñimpe kan kaulli penan prenet hoc'h eus-c'hwi ur marc'h (Uds compraron un caballo) [MOGU75 p. 8]; palasrø kana illi ashør du-hont el laez e welan ul labous (veo un pájaro allá en lo alto) [LENAT pp. 6, 14]; ønøpe kana kilkayu pørø wan skrivañ a ra-eñ ul lizher (él escribe una carta) [LENAT p. 14]; kana u ketøtan profet en deus ur vleunienn din (me regaló una flor) [LENAT p. 14]; kana chumpi lachu gwerzh din ur yar-Indez (véndame un bimbo) [LENAT p. 14]; kana palløkøtø tsap trawar kavet em eus ur c'harangan (encontré un carángano) [LENAT p. 15]; she kana pishkua ! sell 'ta, ur wespedenn ! (¡Ve! ¡una avispa!)

[LENAT p. 15]; møkpe kana kilkayu puran skrivañ a ra an den ul lizher (el hombre escribe una carta) [LENAT p. 18]; kana pøl ur miz (un mes) [MNG p. 45], kan pøl ur miz (un mes) [FOGU p. 204]; kan mishatsik penar un daol am eus prenet (compre una mesa) [MOGU75 p. 3] # kantø.

2 kan rag. unan bennak, unan all (uno, otro); unø kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]. kana s.o. kan. kanantø adv. s.o. kantø. kansrø ak ar bed all (el otro mundo), ar gwenva ma c'hall an hendadoù distreiñ anezhañ ur wezh ar bloaz (war-dro kreiz miz Gwengolo) evit debriñ ar profoù a ginniger dezho ha degas ar glav a lakaio an ed da eginañ [EDCA p. 11]. kantap v. kanañ (cantar); nøkucha kantaptik køn eñ ivez a gan kalz (él también canta mucho) [ORCO p. 636]  HS. kumarøp, wamap || Amprest digant ar spagnoleg cantar. kantarømai ag. kontrol (contrario) [PIDB p. 2] || Termen savet diwar kantarø (stumm emdroet eus ar spagnoleg contrario ?) ha mai (hent, durc'hadur).

1 kantø [1879] 1. ger niv. unan (uno) [LLTO p. 97]  HS. kan(a); 2. adv. unan hepken [FOGU pp.

203, 204]; kanantø [NPL p. 273]; kamantø [LLTO p. 97] || Ober a ra NPL gant ar stumm hir kanantê (kanantø). Eus o zu, FOGU hag LLTO a ra gant ar stumm kande (kante).

LLTO a ro ivez (en un daolenn adtapet digant CAIL) ar stumm kamantø (treuzskrivet kamendo) roet evel totoroeg. Savet eo kantø diwar an elfennù kan (unan) hag ar morfem strishaat pe lemel -tø. Savet eo ar stumm kanantø diwar ar stumm kana (kana[n epentetek] + tø), koshoc'h ha miret e totoroeg. kantø2 ak. traezenn, tra (objeto) [PIDB p. 2].

16

Daveenn kavet er geriadur nasaeg embannet gant an I.L.V : http://www-01.sil.org/americas/colombia/pubs/201072.pdf

kantsø ak. s.o. køntsø. kap ak. kapmera 1. KORF. lagad (ojo) [FOGU pp. 194, 202, 204, LMWI p. 429, FOGU.Br pp. 44, 45, PIDB p. 2, FACH p. 92, LENAT p. 15]; kapmera (kammera) daoulagad (ojos) [FOGU p. 205, FOGU.Br p. 45]; løtsik kapmera daoulagad teñval (ojos oscuros) [FOGU p. 205]; wakrape nu kap køn daoulagad bras o deus ar saout (la vaca es ojigrande) [LENAT p. 15]; ø kapmerape parø tapik køn koantik-tout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; tutuk kapyu tsutsatan staotet he deus ar ran em lagad (la rana mió en el ojo) [LENAT p. 15]; kapteh? (lagad?) (¿ojo?) [FOGU.Br p. 44]; pillik kap (pilli kap) lagad glas (ojo verde) [LENAT p. 40]; kap lataik evel ul lagad (como un ojo) [FOGU.Br p.

45]; 2. lagadenn || Gant ar stummoù kaw ha kawmera e ra FOGU. Gant kammera, diwar an distagadur, e ra FOGU.Br. # kapisik, kapkaik, kappi, pikap, piskap, yaskap?. kape stl. pe (o) [ORCO pp. 629, 630]; tsartrap amun kape pasrtrapteh ? mont a reomp da gannañ dilhad pe mont a reomp da wiadiñ ? (¿vamos a lavar o a tejer?) [ORCO p. 629]; Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp e ti Pêr pe e ti Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629]. kapisik ak. malgudennoù (pestañas) [PIDB p. 2, ATYAD p. 203, LENAT p. 15] || Diwar kap (lagad) hag isik (pluenn, blev) = pluenn-lagad. kapkaik ag. born (tuerto) [PIDB p. 2] || Diwar kap (lagad) ha kaik (drouk, fall). Gortozet e vefe kentoc'h ur stumm *kaikkap/*kaykap o vezañ ma vez alies lakaet e gwambiaeg an anvgwan a-raok an anv-kadarn. s.i.o. kalukaik. kappi ak. daeraouenn (lágrima) [PIDB p. 2]  HS. kisimpi || Diwar kap (lagad) ha pi (dour) = dour-lagad. kara ag. grilhet (asado); pulkus kara kørøpa makun debromp kig razh-doñv grilhet gant pimant (comamos cuy asado con ají). karapik ak. s.o. karupik.

Karlus anv paotr Karl (Carlos); turi Karluswei poncho Karl (la ruana de Carlos) [MOGU75 p. 4] *karøp v. gallout (poder); Juse atrup kuik inchentø atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628]; unø nentrap kamuran n'eus ket gallet ar bugel keginañ (el niño no pudó cocinar) [LENAT p. 51]. karunchi ak. s.o. kalunchi. karup v. kas? (mandar), gourc'hemenn? (mandar) [TIPR p. 612, ORCO p. 623]. karupik [1852] ak. (anv un aotrouniezh) gouarnour, kadoriad, maer (gobernador, alcalde, voz que designa una autoridad política) [MNG p. 43, DIEG p. 13, LENAT p. 15] || Savet termen diwar ar verb karup (gourc'hemenn, leviañ) hag -ik elfenn penanvaat. Ober a ra MNG gant ar stum karapik (carabic). karru ak. s.o. katru. kaschu [1852] ak. (titl un aotrouniezh politikel) gouarnour (gobernador) [MNG p. 43] || Gant ar skrivad caschú e rae MNG. N'eus ket bet gallet tostaat an termen-mañ ouzh termen modern ebet. kasherap v. dimeziñ (casarse) [PIDB p. 2] || Amprest digant ar spagnoleg casar(se) moarvat. kasherawaik ag. dimezet (casado) [PIDB p. 2]. kashi ag. s.o. kachi. kasrak1 ak. levenez (alegría) [PIDB p. 2, DIEG p. 13, TIPR p. 615]; kasrak køtan laouen on (levenez zo evidon) (estoy alegre/hay para mi alegría) [TIPR p. 615] # kasrakøp, kasrakøpik, kasraktik, kasraktø, kasrarap. kasrak2 ag. s.o. kasraktø. kasrakøp ak. levenez (alegría) [DIEG p. 13]. kasrakøpik v. santout levenez (sentir alegría) [DIEG p. 13]. kasraktik ag.laouen (alegre) [DIEG p. 13] || Distaget kasratik. kasraktø ag. laouen, plijet (feliz, contento, alegre) [DIEG p. 13, LENAT p. 16]; mui kualøm parø kasraktø pasruar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p. 16]; ønø

parø kasraktø pasran laouen-tre eo-hi (ella está muy contenta) [LENAT p. 16] || Distaget kasratø. kasrap v. dihuniñ (despertar); unø kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633] # kasrik. kasrarap v. laouenaat (alegrar) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar kasrak (laouen). kasrik ag. dihunet (despierto) [PIDB p. 2]. kasrøp v. 1. serriñ (cerrar) [PIDB p. 2]; 2. stouvañ (tapar) [PIDB p. 2]. kasuku ak. eontr (tío) [PIDB p. 2].

-katik (en amzer) morfem a verk an termen. betek (hasta); nampe lassietekatik kipelø ker kousket hor boa betek 7 eur (dormimos hasta las siete) [MOGU75 p. 4].

1 katø ak. (implijet war-lerc'h ur sifr) tra, traezenn (cosa, objeto) [EDCA p. 42]; pa katø (pagatø) daou dra, koublad (dos cosas, pareja) [PIDB p. 5, EDCA p. 42, LLTO p. 97]; pøn katø tri zra (tres objetos) [PIDB p. 6]; pip katø pevar zra (cuatro objetos) [PIDB p. 6]; tratrø katø pemp tra (cinco objetos) [PIDB p. 8].

2 katø ag. am. all (otro); katø truan atruar dont a ran er sizhun a zeu/ar sizhun all (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; katø kualøm un devezh all (otro día) [LENAT p. 16]; metrap katø mai dirak (delante) [FOGU p. 203] || metrap katø mai, ger ha ger "dirak un hent all". s.i.o. pek. katø3 adv. (dirak ur verb) adarre, ur wezh all (otra vez)  HS. katøken; Yastaumai katø køtramper diskenn a reomp da Silvia adarre (bajamos a Silvia otra vez) [MOGU75 p. 5]. katøken adv. adarre, ur wezh all (otra vez) [LENAT p. 16]  HS. katø3; katøken wañi uyu atrømupen adarre e teu ar c'houmoul (otra vez viene la nube) [LENAT p. 16]; kualap katøken atrtrap yur warc'hoazh e teuin en-dro (mañana vengo otra vez) [LENAT p. 16]. katru ak. katrumera karr (carro) [MOGU75 p. 2, TIPR p. 616]; katrumera kirri (carros) [MOGU75 p. 2]; katrupe nain køn din-me eo ar c'harr (el carro es mío) [MOGU75 p. 9]; katru atrshi en em gavet eo ar c'harr (llegó el carro) [TIPR p. 616] || Amprestadenn digant ar spagnoleg carro. Ober a ra MOGU gant ar skrivad carru. katsik ak. KORF. 1. (db. an dud) troad (pie) [FOGU p. 198, LMWI p. 429, PIDB p. 2, LLTO p. 97, ATYAD pp. 206, 207, 211, LENAT p. 16]; katsikwan srøtrøn køn kachultøka troc'het en deus e droad gant ar bal (se cortó el pie con la pala) [LENAT p. 16]; katsik tøntø glin (rodilla) [ATYAD pp. 206, 211] & ufern (tobillo) [LENAT p. 16]; katsik tsutsik (katsitsutsik) askorn an troad (hueso del pie) [ATYAD p. 206, 211]; katsik pillisruk seul an troad (talón) [ATYAD p. 208, 212]; katsøkwentø chouk an troad (dorso del pie) [ATYAD p. 204]; katsik tampal (katsitampal) sol-troad (planta del pie) [FOGU p. 206, LENAT p. 16]; 2. (db. an dud) ufern (tobillo) [ATYAD p. 208, 212]; 3. (db. al loened) pav (pata) [FOGU p. 198]; kan katsik ur pav (una pata) [FOGU p. 198]; illin katsik pav labous (pata de pájaro) [FOGU pp. 203, 205]; mesrak katsik pavioù a-raok (patas delanteras) [ATYAD p. 204]; katsik wera nuik køn bras eo pav ar c'hi (la pata del perro es grande) [LENAT p. 16] || Ober a ra FOGU gant ar stumm katchi; LMWI a ro ar stummoù katsik ha kutse (koze), n'eo ket testeniekaet kutse pelloc'h. # katsiksrampe, katsikunø. katsikunø biz-troad (dedo del pie) [PIDB.p.2]; s.i.o. tasikunø. katsisrampe (katsiksrampe) ak. KORF. arzell (corvas) [ATYAD p. 207, 212] || Ennañ an elfennoù katsik (troad) hag un elfenn all dianav, marteze *sran dirak an topikalizer -pe, nemet e vefe un distummadur eus srøp (gar). kau ak. 1. geot (hierba) [LMWI p. 429, PIDB p. 2, ORCO p. 628]; ulpe kauatu tsun emañ an naer er geot (la culebra está en la hierba) [MOGU75 p. 16]; kauwan metrik kitøntrap incha mø utrøntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628].

2. Tr. adv. kauyu war ar maez, er menezioù (en el monte); kauyu isimpi køn war ar maez ez eus c'hwen/er geot ez eus c'hwen (en el monte hay pulgas) [LENAT p. 7]; tsiklallipik kauyu wantrøtan trouz a ra ar c'halvez er menezioù (el carpintero hace ruido en el monte) [LENAT p. 12]; tsimmera kauyu kualmapelø køn bevañ a ra al logod war ar maez (los ratones viven en el monte) [LENAT pp. 12, 50]; 3. menez (montaña) [LENAT]; kaupe nu tsin puik køn linad bras a gaver er menezioù (en la montaña hay ortiga grande) [LENAT p. 15]; kaumera pillitik køn glas eo ar menezioù (las montañas son verdes) [LENAT p. 15]; 4. kau atwall yar-ar-menezioù, evn yarheñvel e anv spesad Penelope montagnii (pava de monte, gallina de monte) [LENAT p. 22] # kaukørøishik, kaulusrø, kausrø, pøñinkau kaukørøishik ak. LOUZAW. gwez "ají" pe pimant, gwezennig eus ar c'hoadoù gleb hag uhel he anv spesad Drimys granadensis a gresk etre 1700 ha 3700 metrad uhelder hag a chaoker he delioù brout (palo de ají) [SREK p. 16] || Termen savet diwar an termenoù kau (menez), kørø (pimant) hag ishik (delienn). kaulusrø ak. dube (torcaza) Columba subvinacea; kaulusrøpe trupuiwan map pasran debret eo bet ar fav gant an dube (la torcaza se comío el fríjol) [LENAT p. 15] || Diwar kau (menez) ha lusrø (koulm) = koulm ar menezioù. kaulli [1879] ak. kaullimera marc'h (caballo) [NPL p. 269, FOGU p. 203, PIDB p. 2, MOGU75 pp.

2, 8, ORCO p. 627, LENAT p. 20]; nai kaulli ma marc'h (mi caballo) [LENAT p. 20]; kaulli kalus lêr kezeg (cuero de caballo) [PIDB p. 2]; kaulli pøi kaoc'h kezeg (excremento de caballo) [PIDB p. 2]; kaulli løskuh? ha staget az peus ar marc'h ? (¿Amarraste el caballo?) [LENAT p. 20]; kaulli trøwan kutsan stlapet eo bet ar c'hoad gant ar marc'h (el caballo me botó la leña) [LENAT p. 20]; ñimpe kan kaulli penan prenet hoc'h eus-c'hwi ur marc'h (Uds compraron un caballo) [MOGU75 p. 8]; kaullimera kezeg (caballos) [MOGU75 p. 2]; pir kaullimera lachap intrainchur emaon o vont da werzhañ pevar marc'h (voy a vender cuatro caballos) [LENAT p. 20]; kaullimera nu nu amtrun dont a ra ur bern kezeg (vienen muchos caballos) [LENAT p. 20]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; kaulli pala pasran el laez emañ ar marc'h (el caballo está arriba) [LENAT p. 20]; kaulli mai hent kezeg (camino de herradura) [PIDB p. 2]; Juan weshen kaullima pua pasrain køppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; kaullipe nøka amtrun kutsan dont a ra ar marc'h en ur stlepel e samm (el caballo viene botando la carga) [LENAT p. 20]; pølømmera kaulliwan tsatsan flemmañ a ra ar c'helien ar c'hezeg (las moscas pican los caballos) [LENAT p. 28]; kaulline Peru sørin køn chip køn lavaret a reer eo bet laeret ar marc'h gant Pêr (dicen que Pedro se robó el caballo) [ORCO p. 627] || Amprestadenn digant ar spagnoleg caballo (marc'h); ar stumm emdroet, fatadur ar b e-kreiz ar ger, a anata un amprest abred. Kerkent ha beajoù kentañ Koulm eo bet degaset ar c'hezeg da Amerika gant Europiz. Ober a ra NPL gant an adstumm kollo/kollu (treuzskrivet collo). LENAT a ra gant ar stumm kulli hep diftongenn ha kanlli kaumpu ak. menez (montaña); panpe kaumpu kualmapik køn er menezioù e vev ar c'harv (el venado vive en la montaña) [LENAT p. 12] || Amprest digant ar spagnoleg campo (maez, maezioù). kausrø ak. menez (montaña) : anv a roer d'an douaroù etre 2.800 m. ha 3.400 m. uhelder (bro ar Srekøllikmisak) ma c'hounezer avaloù-douar, ognon hag oulhouk (hin yen ha gleb) [MWWK p. 6, EDCA p. 28]; kausrø srulø kah køn n'eus ket tatoued er menezioù (en la montaña no hay armadillos) [LENAT p. 15]; kausrømai isukup trø lantrap yur mont a ran d'ar menezioù a soñjan enno da zegas koad (me voy pensando a la montaña a traer leña) [LENAT p. 15]; kallimpe kausrø wapøk køn er menezioù e vev ar c'hornandon (en la montaña vive el duende) [LENAT p. 15] || Diwar an elfenn kau (mazioù, menez) ha srø,

marteze evit øsrø (du-hont pell). kek ak. gwaz (marido) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 2, ORCO p. 628, LENAT p. 16]; (nai) kek kuaketan ma gwaz en deus skoet ganin (mi marido me pegó) [LENAT p. 16]; nai kek puløte larap wan selloù du (gwenn) a ra ma gwaz din (mi marido me mira ojiblanco = mi marido me mira bravo) [LENAT p. 17]; nai kek kualchap yan aet eo ma gwaz da labourat (mi marido se fue a trabajar) [LENAT p. 17]; inchen Mariape mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628] || Marteze a-walc'h eo liammet, hag enebet mod pe vod, an termenoù kek ha pek (estren, disheñvel). kel ak. 1. koulourdrenn (mejicano/mexicano) [PIDB p. 2, SREK pp. 9, 13, 14, 27, LENAT p. 17]; kelpe srønø køn kozh eo ar goulourdrenn (el mejicano está jecho) [LENAT p. 17]; ñipe kel makuh ? debret hoc'h eus koulourdrenn ? (¿Usted comió mexicano?) [LENAT p. 17]; kel parø køtrap pasran emañ ar goulourdrenn o kouezhañ diwar ar blantenn (el mejicano se está cayendo - de la mata) [LENAT p. 17]; kel parø misran taolet (karget) he deus (ar blantenn) kalz a gouloudrenn (cargó - dar fruto - mucho mejicano) [LENAT p. 17]; ñimpe kel map putran Debriñ a rit-c'hwi koulourdrenn (Ustedes comen mejicano) [LENAT p.

17]; kel mantrap o tebriñ koulourdrenn (comiendo mejicano) [LENAT p. 17]; 2. kel øskøtik potiron (zapallo) [LENAT p. 17]. kellu ak. 1. loa (cuchara) [PIDB p, 2, LENAT p. 18]; nu køllu loa-bod (cucharón) [LENAT p. 33]; killuwan purustru deus amañ din al loa (paseme la cuchara) [LENAT p. 46]; 2. tampal killu loa-bod graet e koad a dalvez da veskañ boued dourek (cagüinga, cucharrón de palo) [LENAT p. 48] || Ober a ra LENAT gant an adstummoù killo ha køllo. kemørøp v. kemer (coger) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 2]; kemørøpsrun darbet dezhañ tapout (casi cogió) [FOGU.Br p. 45]; kemørmøta, pachipik køn na dapez ket anezhañ/anezhi, tomm eo (no lo coja, está claiente) [ORCO p. 626] # nukemørøp. kental ger niv. seizh (siete) || Ger o vont da get, prl. e vez graet gant arg er spagnolek siete. kep v. gwiskañ (vestir) [PIDB p. 2]. kepip v. 1. mont tre (entrar); yauyu ørintsik kepian aet eo tre ar c'holibri emrodez en ti (la esmeralda entró a la casa) [LENAT p. 8]; kep itan tremenet eo war-eeun (pasó derecho) [LENAT p. 17]; kepamø! kit tre (¡Entre!) [LENAT p. 17]; kepan aet int tre (entraron) [LENAT p. 17]; lølmera kepampan aet eo tre ar c'hwiled (entrarón los cucarrones) [LENAT p. 23]; waramera trauyu kepampan aet eo tre ar saout el liorzh (las vacas se entraron a la huerta) [LENAT p. 28]; 2. lakaat da zont tre, degas (traer); pi kerøp war o tegas dour emaon (estoy entrando agua) [LENAT p. 39]. ketik ak. prof (regalo) [PIDB p. 2]. ketøp v. profañ (regalar) [PIDB p. 2]; kana u ketøtan profet en deus ur vleunienn din (me regaló una flor) [LENAT p. 14]. kichip v. malañ (moler) [PIDB p. 2]; pura srutra intrø kichap kerzh ha degas ar maiz da vezañ malet (vaya traiga el maíz para moler) [LENAT p. 45] # kitsimakina, kitsusruk. kiepasrøp v. divinout (adivinar) [DIEG p. 12]  HS. mørøp || Ennañ an termen pasrøp (gwiadiñ) moarvat. Ober a ra DIEG gant ar skrivad quiebarrøb (kiebasrøp), gant ur b kreiz evit merkañ an distagadur. kiepasrøpik ak. diaweler, diouganer (adivinador) [DIEG p. 12]  HS. mørøpik || Ober a ra DIEG gant ar skrivad quiebarrøbig (kiebasrøpik), gant ur b kreiz evit merkañ an distagadur. kietap v. 1. en em aveliñ (abanicar) [DIEG p. 11]; 2. nak kietap megin (fuelle) [DIEG p. 11]. kietik ak. avieler (abanico); nak kietik megin (fuelle) [DIEG p. 11]. kikøta ak. c'hoant kousket (sueño); kikøta kintrap yur c'hoant kousket am eus, mont a ran da gousket (me dio sueño, me voy a dormir) [LENAT p. 17]. kikul ak. (db. al loened-korn) korn (cacho, cuerno) [PIDB p. 2, LENAT p. 17].

kilik ag. s.o. kølik. kilka ak. 1. paper (papel) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 2]; pa kilka daou damm paper (dos papeles) [FOGU.Br p. 45]; 2. Dre ast. kaier (cuaderno) [LENAT p. 17]; kilkawan aship wantrainchur lenn a rin ar c'haier (voy a leer el cuaderno) [LENAT pp. 5, 18]; nai kilkayu pørur skrivañ a ran em c'haier (yo escribo en mi cuaderno) [LENAT pp. 12, 17]; Jusewai kilkape tapik køn brav eo kaier Jozeb (el cuaderno de Jose es bonito) [LENAT p. 18]  HS. kuadernu; 3. lizher (carta); ønøpe kana kilkayu pørø wan skrivañ a ra-eñ ul lizher (él escribe una carta) [LENAT p. 14]; møkpe kana kilkayu puran skrivañ a ra an den ul lizher (el hombre escribe una carta) [LENAT p. 18]; møi kilkawan sruømtrø kas al lizher-mañ bremañ (llévame esta carta hoy) [LENAT p. 18] || Amprest digant ar c'hechuaeg killka (lizher, tresadenn, skrivad). kiltak ak. KORF. 1. skoaz (hombro) [LENAT p. 17]; nasrik tsutsik kiltak kigenn daoubennek ar vrec'h (bíceps) [ATYAD p. 205]; 2. kiltak tampal planken-skoaz (omoplato) [LENAT p.

18] || Stumm totoroek evit kiltøn ? kiltøn ak. KORF. skoaz (hombro) [FOGU pp. 202, 205, FOGU.Br p. 46, PIDB p. 2] || Ober a ra PIDB ha FOGU.Br gant ar stumm kiltun (distaget kildun). Termen savet diwar kil (marteze un emdroadur eus kual, brec'h) ha tøn, mell. Ar stumm kiltun a hañval bezañ savet diwar tun (menez, kribenn, blein). Evit doare eo bet mesket tøn ha tun; neuze, ma teu kil diwar kual (brec'h) e vefe diazezet an etimologiezh pe war mell ar vrec'h (kiltøn) pe war blein ar vrec'h (kiltun). s.i.o. kiltak, kiltun. kiltun ak. s.o. kiltøn. killu ak. s.o. kellu. kim [1879] ak. KORF. fri, moj (nariz, hocico) [NPL p. 269, FOGU p. 202, LMWI pp. 428, 430, PIDB p. 3, LENAT p. 18]; (db. ar vugale) kim tsulak soubenn fri = mic'hieg (mocoso) [LENAT p. 18] || Reiñ a ra LMWI ur stumm totoroek kim hag ur stumm gwambiaek kind.

N'eo ket testeniekaet ar stumm kind e lec'h all. Ur fazi evit kim eo, hep mar. # kimtsik.

-kimik morfem s.o. -kømik. kimkina ak. LOEN. evn, eus ar genad Trochilus moarvat (serraja, ave del género Trochilus); kimkina atwall srukwan tsap maik køn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT pp. 5, 18]. kimtsik ak. friig (naricita) [FACH p. 92] || Termen savet diwar kim (fri) hag ar ger bihanaat -tsik (ig). FACH a ra gant kimtchik, troet gant nariz (fri), dre fazi. kinøskachul ak. askell-groc'hen (murciélago) [LENAT p. 18]; anipe kinøskachul pishipik køn sunañ gwad a ra an eskell-kroc'hen (el murciélago chupa sangre) [LENAT p. 3]; kinøskachul yem pala yan diouzh noz e nij an eskell-kroc'hen (el murciélago vuela de noche) [LENAT p. 18] || Diwar un elfenn kinøs dianav ha kachul(l) pal ? kiñikua ak. GOUNEZ. kinoa, Chenopodium quinoa, seurt ed (quinoa) [LLTO p. 108] || Termen amprestet digant ar c'hechuaeg kinua. || Treuzskrivet kiñigua, diwar an distagadur, gant LLTO. kip v. kousket (dormir) [PIDB p. 3]; nai yau kintrap amkun kousket a raimp du-mañ/em zi (vamos a dormir en mi casa) [LENAT p. 4]; kikøta kintrap yur c'hoant kousket am eus, mont a ran da gousket (me dio sueño, me voy a dormir) [LENAT p. 17]; nai ishukunø usmai kian chomet eo kousket daoubleget ma flac'hig (mi niña se durmió agachada) [LENAT p. 7]; nai møskai kian chomet eo kousket ma zad (mi papá se durmió) [LENAT p.

31]; kintran kousket a ri/reot (dormiras/dormiran) [LENAT p. 18]; nai yamai kintran (evit kintrap?) amkun deomp da gousket du-mañ (vamos a mi casa a dormir) [LENAT p. 18]; kinkønsøstø ra gouskot (que duerman) [LENAT p. 18]; mauyem pachiktik kiar dec'h da noz em boa kousket tommik-tout (anoche dormí calientito) [LENAT p. 36]; pachiktik kip tsu kit da gousket tommik-tout (acuéstese bien calientito) [LENAT p. 35]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche

cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; unø kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]; nampe lassietekatik kipelø ker kousket hor boa betek 7 eur (dormimos hasta las siete) [MOGU75 p. 4] || kintran troet gt dormiré (kousket a rin) e LENAT, dre fazi moarvat. # kiptsik, pekyaukip. kiptsik ak. LOUZAW. Seurt gwez dourek ar c'hef anezho, moarvat Heliocarpus americanus popayanensis (palo bobo) [SREK p. 16] || Anv savet diwar kip (kousket) ha tsik (bazh, kef). kirik ak. aon (miedo); køshømpurwan kirik køtan aon am eus rak ar ganevedenn (me da miedo el arco) [LENAT p. 19]. kiship v. gouelañ (llorar) [PIDB p. 3]; unøpe parø kiship pasran emañ ar bugel o ouelañ dourek (el niño está llorando mucho) [LENAT p. 51] # kisimpi. kishimpur ak. s.o. køshømpur. kishwera ak. kishweramera seurt preñv pe viskoul n'eo ket bet posupl resisaat o anv spesad (munchiro, gusano) [LENAT p. 20]; kishweramera ishikwan patiship køn debriñ a ra ar biskoul an delioù betek echuiñ ganto (los munchiros comen las hojas hasta acabarlas) [LENAT p. 20]; møsrik kishwera puik køn preñved zo war ar raden (los helechos tienen munchiros) [LENAT p. 20]. kisimpi ak. kisimpimera daeraouenn (lágrima)  HS. kappi; kisimpimera daeroù (lagrimas) [FOGU p. 200] || Diwar ur wrizienn kiship gouelañ hag an termen pi (dour) = dour ouel. # kiship. kitak ag. moal (pelado); nu tunape kitak køn moal eo ar menez bras (la loma grande está pelada) [LENAT p. 49]. *kitap v. 1. (dre vras) tennañ, diframmañ (arrancar) [ORCO p. 628]; 2. (ent strizh) GOUNEZ. c'hwennat, dilouzaouiñ (desyerbar); kauwan metrik kitøntrap incha mø utrøntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]. kitø ak. KORF. stomog, (estómago) [ATYAD p. 205, LENAT p. 20]  HS. kitøwasr, patsø, tsuk kitøwasr ak. KORF. kof (barriga) [ATYAD p. 205, 211]  HS. kitø, patsø, tsuk || Diwar kitø (stomog) ha wasr (sac'h, nep tra da bakañ udb. all). kitrap v. s.o. kutrap. kitratrup v. køtratrup. kitsimakina ak. meilh (molino) [PIDB p. 3] || Termen savet diwar kichip (malañ) ha makina (mekanik), amprest diwar ar spagnoleg máquina = mekanik malañ. # kichip kitsusruk ak. maen-maler (piedra de moler) [PIDB p. 3] || Termen savet diwar kichip (malañ) ha sruk (maen) # kichip. kø ak. gouel (fiesta) [LENAT p. 18]; kømai amkun mont a reomp d'ar gouel (vamos a la fiesta) [LENAT p. 25] || Termen da dostaat ouzh an nasaeg ku'h (dañs). køchik ag. trenk, put (agrio) [DIEG p. 12]; s.o. køchikik. køchikik ag. trenk, put (agrio) [PIDB p. 2]; s.o. køchik. køchi(n) ag. s.o. kachi. køl1 ag. s.o. kølik.

-køl-2 enger kreñvaat an anv-gwan. tre, kenañ (muy); tsalkølik tev-tre (muy gordo) [MOGU75 p.

7]. kølap v. sec'hañ (secar); kamisa søkuaik tsik palasrø (tsipalasrø) køla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p. 17]  HS. mullap || Techet eo p dibenn kølap da fatañ dirak stummoù mekap. kølap mekan > køla mekan. kølik ag. I. stn (er stumm køl(l) pe køl(l)ik) kozh (viejo) [MOGU75 p. 6, PIDB p. 2, EDCA p. 17, LENAT p. 18]; køll ya ti kozh (casa vieja) [PIDB p. 2]; nu istur kølik kozh talek (viejo frentón) [LENAT p. 7]; køllik ishuk (køllishuk) kozhiadez (anciana) [PIDB p. 3]; ishuk kølik maouez kozh (mujer vieja) [LMWI p. 429];

II. doar. 1. (en unander) kølilik; nai møskai kølilik køn kozh eo ma zad (mi papá está viejito) [LENAT p. 18]; 2. (el liester) kølelø [MOGU75 p. 6]; nampe kølelø ker ni zo kozh (nosotros somos viejos) [MOGU75 p. 5] || Kilik e LENAT, killik e LMWI ha køllik (køllishuk) e PIDB hag EDCA. # Srekøllimisak kølsrøp v. terriñ (romper) [PIDB p. 2]  HS. puship. køllik ag. s.o. kølik. køllimik ak. kozhiad (anciano) [PIDB p. 2]. køllimisak ak. trueno [PIDB p. 2] || Termen savet diwar an elfenn køllik (kozh) ha misak (tud) = an dud-kozh. køllu ak. s.o. kellu.

-kømik morfem enebiñ a dalvez da sevel anvioù-gwan hag a glot gant ar rakger di(s)- e brezhoneg.

Emdreiñ a ra a-wezhioù e stummoù evel -kimik pe -chimik hervez an elfennoù zo dirazañ. # murkømik, tapkømik, waminchimik. kømø stumm verb. s.o. køp. kønap v. touchañ (tocar) [PIDB p. 3]. køntsø ak. 1. butun (tabaco) [FOGU pp. 203, 205]; 2. sigaretenn (cigarrillo) [PIDB p. 3] || Ober a ra aozer FOGU gant an adstumm kantsø. # køntsøpiti, nøtrøkøntsø køntsøpiti ak. beched (colilla de cigarillo) [PIDB p. 3] || Termen savet diwar an elfennoù køntsø (sigaretenn) ha piti (tamm). køp v. I. bezañ (ser) [ORCO pp. 623, 625, TIPR pp. 608, 611]; 1. (impl. e-unan) pura øskøtik køn melen eo ar maíz (el maíz es amarillo) [LENAT p. 8]; øskø u nai køn din-me eo ar vleunienn velen (la flor amarilla es mía) [LENAT p. 8]; Chinø køn Petra eo ? (¿Qué es?) [LENAT p. 6]; pøsr køn an heol eo (es el sol) [FOGU.Br p. 47]; trik køn ur genoù eo (es una boca) [FOGU.Br p.45]; ø ishuk parø maitik køn koantik-tre eo ar vaouez-se (esa mujer es muy bonita) [LENAT p. 7]; ø kapmerape parø tapik køn koantik-tout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; tsimmera kauyu kualmapelø køn bevañ a ra al logod war ar maez (los ratones viven en el monte) [LENAT p. 12]; maipe yapsrø køn løtsik køn hir ha teñval eo an hent-mañ (ese camino es largo y oscuro) [LENAT p. 25]; yape namuin kømøn n'eo ket deomp an ti (la casa no es nuestra) [MOGU75 p. 9]; ashan kømøn na n'eo ket evel-se (ni es así) [LENAT p. 6]; werape pesrøk kømøn n'eo ket droug ar c'hi (el perro no es bravo) [LENAT p. 29]; øiløpe kømøn int n'int ket (ellos no son) [LENAT p. 29]; nai nunekpe tapik kømøn n'emañ ket mat an traoù gant ma breur (mi hermano no está bien) [LENAT p. 33]; kømur n'on ket (no soy) [LENAT p. 18]; nape mentra tsalik kømur Flapio lata kømø me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6]; pishkua turwan penø kumukøi na ziskarit ket an hed-gwesped (no tumben el puro (nido) de avispas) [LENAT p.

43]; parø køtan naon am eus (tengo hambre) [ORCO p. 625]; pachi køtan tomm eo anezhi (está haciendo calor) [FOGU p. 201]; køtrak køtan riv am eus (tengo frío) [LENAT p. 20]; pø køtan diegi am eus (tengo pereza) [LENAT p. 43]; kasrak køtan laouen on (levenez zo evidon) (estoy alegre/hay para mi alegría) [TIPR p. 615]; yawimpi parø maik køtan matkenañ eo ar c'hig dluzhed (la carne de trucha es deliciosa) [LENAT p. 11]; køshømpurwan kirik køtan aon am eus rak ar ganevedenn (me da miedo el arco) [LENAT p. 19]; pipe parø maitik køtan blazet-mat eo an dour (el agua está sabrosa) [LENAT p. 39]; na isruk kur ur vaouez on-me (yo soy mujer) [ORCO p. 624]; nape kur me zo ac'hanon (yo soy) [LENAT p. 32]; mish kuiktrø ar c'hazh eo zo kaoz (ha sido el gato) [TIPR p. 616]; na asha kur, ø møkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; marik kualøm pupikpe Juan kuik køn Yann eo a oa degouezhet dec'h (era Juan el que llegó ayer) [ORCO p. 631]; Juan weshen kaullima pua pasrain køppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; Chela køppentø Chela eo bet moarvat/sur a-walc'h eo bet Chela (ha de ser Chela) [TIPR p. 617]; chap patsøkaik køpene intrur pa'm eus echu, mont a ran

kuit (como ya acabé, me voy) [ORCO p. 633]; yaupe nu wain kuinkucha penøntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636]; 2. (impl. da verb skoazell) nampe Yastaumai ampøp ker ni a ya da Silvia (nosotros vamos a Silvia) [TIPR p. 607]; Juse atrup kuik inchentø atrap kaiman Jozeb a felle dezhañ dont met n'en deus ket gallet en ober (José quería venir pero no pudo) [ORCO p. 628]; nape mupa wamian ker? gant piv e komzin ? (¿Con quién voy a hablar?) [LENAT p. 54]; na asha kur, ø møkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; intsap køtan lakaat a ra ac'hanon da c'hoazhin (me da risa) [LENAT p. 6]; kaulline Peru sørin køn chip køn lavaret a reer eo bet laeret ar marc'h gant Pêr (dicen que Pedro se robó el caballo) [ORCO p. 627]; wetøkøntrap lulen køntrun dav e vo din redek evit adtapout anezhañ (tendré que correr para alcanzarlo) [ORCO p. 633]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik køn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634]; 3. (impl. gant køpelø dirazañ) Juanambusrø warapuras kan tultø tøkar køpelø ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; mukatrø ishkø køpelø køn ravailhon eo ar c'hizhier-koad (las arditas son traviesas) [LENAT p. 29]; 4. (impl. gant puik pe pøik dirazañ) bezañ eus udb., kaout; ani pøik kør gwad am eus (tengo sangre) [LENAT p. 3]; kaupe nu tsin puik køn lined bras a gaver er menezioù (en la montaña hay ortiga grande) [LENAT p. 15]; kørø puik kur pimant am eus (tengo ají) [LENAT p. 19]; nape puik kur me am eus (yo tengo) [LENAT p. 32].

5. (impl. gant kah pe kaik dirazañ) na vezañ eus udb.; kausrø srulø kah køn n'eus ket tatoued er menezioù (en la montaña no hay armadillos) [LENAT p. 15]; Kufrepipe yawimpi kaik køn N'eus ket a zluzhed er stêr Cofre (el río Cofre no tiene truchas) [LENAT p. 11]; møimpe wasrø kah køn bremañ n'eus ket falchuned ken (ahora no hay gavilanes) [LENAT p. 30].

II. (er stumm lata kømø, evit sevel derezioù izeloc'h hag uheloc'h an anv-gwan) 1. elfenn a dalvez da sevel derez uheloc'h an anv-gwan. nai yape mas nuik køn ñui lata kømø brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; 2. elfenn a dalvez da sevel derez izeloc'h an anv-gwan nape mentra tsalik kømur Flapio lata kømø me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6]. kørapik ag. brout (picante) [PIDB p. 3]  HS. pesrøk || Termen savet diwar kørø (pimant) hag an dibenn -pik. kørikik ag. gouez, rust (arisco) [PIDB p. 3]. kørø ak. LOUZAW. pimant (ají) [FOGU pp. 194, 202, PIDB p. 3, DIEG p. 13, LENAT p. 18]; kørø ñiantrap amkun deomp da c'houlenn pimant (vamos a pedir ají) [LENAT p. 19]; kørøpe parø pesrik køn brout-kenañ eo ar pimant (el ají está muy bravo) [LENAT p. 19]; ye kørøpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant ha holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 19]; yewan kørøpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant hag holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 26]; pulkus kara kørøpa makun debromp kig razh-doñv grilhet gant pimant (comamos cuy asado con ají); kørø puik kur pimant am eus (tengo ají) [LENAT p. 19] || FOGU a rae gant keré # kørapik, kaukørøishik, kørikik, øshkøkørø. kørøsrøp ak kuzul (consejo) [EDCA p. 15]. køs ak. s.o. køtsø. køsapik ak. køsapimera steredenn (estrella) [LMWI p. 429, PIDB p. 3]  HS. tsøl køshak ak. LOUZAW. anv ur seurt gwez eus ar c'hoadoù gleb a impljer ar prenn anezhañ evit sevel ostilhoù bihan evel loaioù-koad pe sifoc'helloù (tipo de árbol del bosque húmedo) [SREK p.

16]. køshømpur ak. gwareg(-ar-glav), kanevedenn (arco, arco iris) [LENAT p. 19]; køshømpur pikapyu wepian dont a ra ar ganevedenn er-maez eus ar poull-dour (el arco sale del ojo de

agua) [LENAT p. 15]; køshømpurpe tsurøtik køn liesliv eo ar ganevedenn (el arco tiene muchos colores) [LENAT p. 19]; køshømpurwan kirik køtan aon am eus rak ar ganevedenn (me da miedo el arco) [LENAT p. 19] || Ober a ra LENAT gant an adstum kishimpur # køshømpøtø køshømpøtø ak. kanevedenn (arco iris) [FOGU p. 200, PIDB p. 3] || Diwar an elfenn amsklaer køshø ha pøtø (kelc'h), nemet e vefe diwar køsrø, s.o. ar ger-mañ. Ober a ra FOGU gant kəšimpətə a c'hallfe bezañ ker buan all evit køsrimptøtø rak an aozer ne ziforc'h ket etre sh ha sr. s.i.o. køshømpur, køsrømpøtø. køsraip v. diskenn, digreskiñ (abaratar) [DIEG p. 11]. køsrø ak. 1. uheldirioù (páramo) [PIDB p. 3, LENAT p. 19]; 2. køsrø perøpik anv un evn (paletón, especie de pájaro) [LENAT p. 19]; køsrø perøpikwan itsur kuamøn skoet em eus gant evn an uheldirioù ha n'eo ket marvet (le pegué al paletón y no murió) [LENAT p. 20]; 3. køsrø pusruk kozhiad (ancianito, canoso) [LENAT p. 20]. køsrømpøtø ak. kanevedenn (arco iris) [EDCA pp. 10, 13, 16] || Termen a adkaver dindan ar stummoù køshømpøtø, køshimpøtø, køshømpur ha kishimpur. Seblantout a ra an termen bezañ savet diwar an termenoù køsrø (páramo, uhedirioù) ha pøtø (kelc'h), gant un m epentetek a c'hoarvez ingal etre un termen a echu gant ur vogalenn hag unan all a grog gant p. *køtøp v. profañ, reiñ (regalar); tsikpørøpik køtøtan gantañ eo bet profet ar c'hreion din (me regaló el lápiz) [LENAT p. 46]. køtch ak. s.o. køtsø. køtrak ak. 1. riv (frío); køtrak køtan riv am eus (siento frío) [LENAT p. 20]; namun køtrak køtan yen eo anezhi (yenijenn zo evidomp) (está haciendo frío/hay para nosotros frío) [TIPR p. 615]; 2. Dre skeud. poan (dolor); nai masr køtrøk køtan poan a ra din ma c'halon (mi corazón me duele) [LENAT p. 27]; pusruk parø køtrøk køtan (kitrøkitan) poan benn am eus, kalz (tengo mucho dolor de cabeza) [LENAT p. 46]. køtratrup v. diskenn (bajar) [PIDB p. 3]; Yastaumai katø køtramper diskenn a reomp da Silvia adarre (bajamos a Silvia otra vez) [MOGU75 p. 5] || Verb savet diwar køtra (uheldir) hag atrup (dont) = dont eus an uheldir, diskenn. Ober a ra PIDB gant ar stumm kitratrup. køtrøk ak. køtrak. køtrup v. s.o. kutrup. køts ak. køtsø. køtsi ak. s.o. køtsø. køtsø ak. køtsømera kastelodenn, kaoter, pod-houarn (olla) [FOGU p. 194, PIDB p. 3, MOGU75 p. 16, ORCO p. 632, TIPR p. 609, LENAT p. 19]; kafe køtsø grek (cafetera) [PIDB p. 2]; køtsø wetøtraik teñzor (tesoro) [PIDB p. 3]; nu køs kastelodenn vras (olla grande) [LENAT p. 33]; pirø køtsø kaoter bri (olla de barro) [PIDB p. 6]; køtsø nakpala pasran emañ ar gastelodenn war ar fornigell (la olla está encima del fogón) [TIPR p. 609]; pipe køtsøyu pasran emañ an dour er gastelodenn (el agua está en la olla) [MOGU75 p. 16]; sre pumuatø nampe køtsømera nikappa amtruik køn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù araok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632] || Kafe køtsø pod kafe ger evit ger. Ober a ra FOGU gant an adstumm køtch, LENAT gant køs ha PIDB gant køtsi. kuachi ak. LOEN. kazh-koad (ardilla) [PIDB p. 3] || s.i.o. mukatrø. kuadernu ak. kuadernumera kaier (cuaderno) [MOGU75 p. 2]; kuadernumera kaieroù (cuadernos) [MOGU75 p. 2]  HS. kilka || Amprestadenn spagnolek. kuadrus ak. poltred pe livadur sterniet a lakaer a-istribilh (cuadro); kuadruspe pirøpantriku mekan emañ ar frammoù ouzh ar speurenn (los cuadros está en la pared) [MOGU75 p. 16] || Amprest digant ar spagnoleg cuadros. kuai [1852] ak. droukspered (demonio) [MNG p. 43, EAA pp. 17, 84] # kuaimantsik, pekkuai.

kuaiap v. s.o. en em gannañ (pelear) [PIDB p. 3] || Stumm emdroet eus ar verb kuakiap miret e totoroeg. s.o. kuakiap.

1 kuaik ag. marv (muerto) [MOGU75 p. 16]; kuaik umerape shauyu putran emañ ar bleunioù gweñvet e-mesk al lastez (las flores muertas están en la basura) [MOGU75 p. 16]; løl kuaik pasran marv eo ar c'hwil (el cucarrón está muerto) [LENAT p. 23]; nai pulkus tsap kuaik køn marv eo ma c'huied (se murieron mis curies) [LENAT p. 44]  HS. minti || Diwar kuap (mervel).

2 kuaik ak. kelan (cadáver) [PIDB p. 3] || Diwar kuap (mervel).

Kuaimantsik anv divoutin RELIJ. tasmant, anv un droukspered (espanto) [PIDB p. 3]; spered ur seurt brousgwez anvet latsø (espíritu del arbol de lechero) [GUBI- Pachón p. 246] || Diwar kuai (droukspered) ha pantsik/pantsøk/mantsik (diaoul) # Nukukuaimantsik kuaitsip v. lazhañ (matar) [PIDB p. 3]; wasrø atwall mapikwan kuaitsør lazhet em eus ar falc'hun a zebr yer (maté al gavilán que come gallinas) [LENAT p. 5]; Juanpe Perun kuetsan lazhet eo bet Pêr gant Yann (Juan mató a Pedro) [MOGU75 p. 3]; Juanpe kuetsan lazhet eo bet gant Yann (Juan lo mató) [MOGU75 p. 8] || Ober a ra PIDB gant an adstumm kuechip ha MOGU75 gant kuets-. kuakiap v. 1. en em gannañ (pelear); kallupe kuakiap pasran emañ ar c'hog oc'h en em gannañ (el gallo está cantando) [LENAT p. 13]; 2. skeiñ, kannañ (pegar); kuaketan skoet en deus ganin (pe pegó) [LENAT p. 16]; nai kek kuaketan ma gwaz en deus skoet ganin (mi marido me pegó) [LENAT p. 16]  HS. *itsap, *kutrup. s.o. kuaiap. *kuakrøp v. ober aon (asustar); kallimpe kuakrøntan aon en deus graet din ar c'hornandon (el duende me asustó) [LENAT p. 13]; kuakran en deus aon (asustado) [FOGU.Br p. 42] || Ober a ra FOGU.Br gant ar stumm emdroet kuaaran. kual [1879] ak. KORF. 1. brec'h (brazo) [NPL p. 269, FOGU pp. 199, 201, LMWI p. 429, PIDB p.

3, CICO p. 74] & kual palanta brec'h (brazo) [LENAT p. 21]; kan kual ur vrec'h (un brazo) [FOGU p. 199]; kual wentø tu gorre ar vrec'h (dorso del brazo) [ATYAD pp. 204, 206, 209, 212]; kual mesrap tu diabarzh ar vrec'h; lodenn eus ar vrec'h a reer ganti da dapout krog en udb. (parte interna del brazo; parte del brazo que se utiliza para agarrar las cosas) [ATYAD pp. 204, 205, 209, 211]; kual pachik tommder ar vrec'h (el calor del brazo) [FOGU p. 204]; 2. dorn (mano) [ATYAD p. 209]; kual masr palv an dorn (palma de la mano) [ATYAD p. 205, 211]; kual kampil bizied (dedos de la mano) [ATYAD p. 212]; kual trukul ivin (uña) [ATYAD p. 211]; kual pirau an daouarn d'an douar (manos abajo, al piso) [LENAT p. 21] || Teruzskrivet qual gant NPL. Kual trukul (ivin) = dant ar vrec'h [ATYAD pp. 207, 209]; Kual zo un ezel a ya betek penn ar bizied # kuallip, kuallipik, kualsrøp, kualtøm (kualtøntø), kualtrukul, kualtrul, kualtsarik. kualaik ag. bervet (hervido); pi kualaik dour bervet (agua hervida) [DIEG p. 12] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad piguálaig. kualanøp v. berviñ (hervir); nape piwan kualanar lakaet em eus an dour da virviñ (herví el agua) [MOGU75 p. 8]. kualap adv. warc'hoazh (mañana); kualap katøken atrtrap yur warc'hoazh e teuin en-dro (mañana vengo otra vez) [LENAT p. 16]; kualap kualchap amkun warc'hoazh e labourimp (mañana vamos a trabajar) [LENAT p. 4]; pirap kualap mishamai amtrap en em walc'hit a-benn mont d'an oferenn warc'hoazh (báñese para ir a misa mañana) [LENAT p. 25]; kualape yapsrømai yur warc'hoazh ez in (kuit) pell (mañana me voy lejos) [LENAT p. 25]; kualap nai møskaimpa Yautumai amkun warc'hoazh ez in gant ma zad da Bopayán (mañana me voy con mi papá para Popayán [LENAT p. 25]; nai møskai kualap asiakun en em welet a raimp warc'hoazh, tad (mañana nos vemos, papá) [LENAT p. 31]; usri, kualap asiakun mamm, warc'hoazh en em welimp (mamá, mañana nos vemos) [LENAT p. 53]  HS. srøna. kualik ak. labour-douar (agricultura) [DIEG p. 12]  HS. ellmarøpik. kualmap v. bevañ, bezañ o chom (vivir); yu kualmap war bevañ a ran amañ (yo vivo aquí)

[LENAT pp. 13, 56]; panpe kaumpu kualmapik køn er menezioù e vev ar c'harv (el venado vive en la montaña) [LENAT p. 12]; ya wentø mai kualmapik køn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]; tsimmera kauyu kualmapelø køn bevañ a ra al logod war ar maez (los ratones viven en el monte) [LENAT pp. 12, 50]; Gloriape Paintausrø kualmaik køn e Paniquitá e vev Gloria (Gloria vive en Paniquitá) [LENAT p. 36]  HS. uñip, wap. kualmauna adv. a-benn arc'hoazh, ken ar c'hentañ (hasta mañana, hasta luego) [LENAT p. 21] || Diwar an elfenn kual(øm) (deiz). kualøm ak. 1. deiz, devezh (día) [FOGU p. 202, FOGU.Br p. 46, PIDB p. 3, ORCO p. 631]; kan kualøm un deiz (un día) [FOGU p. 205, FOGU.Br p. 46]; katø kualøm un devezh all (otro día) [LENAT p. 16]; 2. møi kualøm an deiz a hiziv (hoy en día); møi kualøm parø kasraktø pasrwar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p. 16]; 3. marik kualøm dec'h [ORCO p. 631]; 4. kualøm møskai paeron un eured (padrino de matrimonio) [PIDB p. 3]; kualøm usri maeronez un eured (madrina de matrimonio) [PIDB p. 3] || En droienn kualøm møskai e ra PIDB gant an adstumm møski. # trualøm. kualship v. digeriñ (abrir) [DIEG p. 11]  HS. kualsrøp, kurøp kualsrøp v. digeriñ (abrir) [DIEG p. 11]  HS. kualship, kurøp || Termen savet diwar ar wrizienn kual (brec'h), kuall- (labourat) ha srøp (troc'hañ). kualtøm, kualtøntø ak. KORF. ilin (codo) [PIDB p. 3, ATYAD pp. 207, 209, LENAT p. 21]; kualtøntø unerik bizied an arzorn (dedos de la muñeca) [ATYAD p. 211] || Diwar kual (brec'h) ha tøm (glin, mell) pe tøntø (mell) # kual, tøm, tøntø kualtøntø ak. s.o. kualtøm. kualtrukul ak.KORF. ivin (uña) [ATYAD p. 211] || Diwar an elfennoù kual (brec'h) ha trukul (dant) kualtrul ak. KORF. 1. arzorn (muñeca) [ATYAD pp. 207, 209, 212] & Ent strizh askorn an arzorn (hueso de la muñeca) [LENAT p. 21] ; 2. meilh-dorn [ATYAD p. 211] || Diwar kual (brec'h) ha trul (frouezh, maen frouezh). kualtsarik ak. askell (ala) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar an elfenn kual (brec'h). kuallip v. labourat (trabajar, labrar) [PIDB p. 3, TIPR p. 606]; I. (impl. e-unan) nampe kachulltøka kualer ni a labour gant ar bal (nosotros trabajamos con pala) [TIPR p. 606]; Andrespe tap kuallømøn Andrev ne labour ket mat (Andrés no trabaja bien) [LENAT p. 29]; martiskutri nape kualiñar o labourat emaon abaoe dimeurzh (estoy trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5]; kualchur labourat a rin (trabajaré) [TIPR p. 606]; Migel maua kuallentø inchentø patsøkømøn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628]; nai møskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; II. (impl. dirak ur verb skoazell) 1. (dirak pasrap) møkpe kuallip pasran emañ an den o labourat (el señor está trabajando) [LENAT p. 28]; Juanpe kuallip pasran o labourat emañ Yann (Juan está trabajando) [MOGU75 p. 17]; nai møskai trau kuallip pasran emañ ma zad oc'h ober war-dro al liorzh (mi papá está trabajando en la huerta) [LENAT p. 31]; akinpe parø kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3]; 2. (dirak ip) sepulla kualchap amkun deomp da labourat an ognon (vamos a trabajar la cebolla) [LENAT p. 4]; kualap kualchap amkun warc'hoazh e labourimp (mañana vamos a trabajar) [LENAT p. 4] nai kek kualchap yan aet eo ma gwaz da labourat (mi marido se fue a trabajar) [LENAT p. 17]; kusreyau kualchap amkun deomp da labourat er skol (vamos a trabajar en em colegio) [LENAT p. 21]; atsin kualchap amkun deomp da c'hwennat ar park maiz (vamos a desyerbar el cultivo de maíz) [LENAT p. 45]; kualchap

pantrømai yur mont a ran d'an traoñ da labourat (me voy a trabajar abajo) [LENAT p. 25]; øsrø kuallch intan du-hont emaint o kregiñ da labourat (allá están empezando a trabajar) [ORCO p. 624]; 3. (dirak tsup) Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik køn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634] || Diwar kual (brec'h) + -ip merk anv-verb = brec'hiañ. kuallipik ak. labourer-douar, labourer (agricultor, trabajador) [PIDB p. 3, [DIEG p. 12, LENAT p.

21]; ñipe kuallipik køn ul labourer oc'h-c'hwi (Usted es trabajador) [LENAT p. 21]; nømpe kuallipelø køn int zo labourerien galet (ellos son trabajadores) [ORCO p. 624]  HS. ellmarøpik || Diwar kual (brec'h) + -ip merk anv-verb + ik merk nominalizañ = an hini a labour.

Kuan anv paotr s.o. Juan. kuantrik ak. patsø kuantrik FIZIOL. (db. ar merc'hed, ar parezed dougerez) dougerezh, amzer dougen (gestación) [PIDB p. 5]. kuantrø ak. kleñved (enfermedad) [PIDB p. 3]; Mariape kuantrø tsun klañv eo Mari (María está enferma [MOGU75 p. 17] || Diwar kuap (mervel) ? # kuantrik, kuantrøkaik, kuantrøtik. kuantrøkaik ag. yac'h (sano) [PIDB p. 3] || Termen savet diwar kuantrø (kleñved) ha kaik (fall), drouk, dre eilpennster ? = fall-glañv = yac'h. kuantrøtik ag. klañv (enfermo) [PIDB p. 3]. kuap v. mervel (morir) [FOGU.Br p. 4, PIDB p. 3]; kuan marvet eo (murió) [FOGU.Br p. 46]; køsrø perøpikwan itsur kuamøn skoet em eus gant evn an uheldirioù ha n'eo ket marvet (le pegué al paletón y no murió) [LENAT p. 20] # kuaik, kuantrø?, ugauakuap. kuari ak. tog (sombrero) [FOGU pp. 197, 205, LMWI p. 429, PIDB p. 3, DIEG, LENAT p. 21]; pim kuari pevar zog (cuatro sombreros) [FOGU p. 205]; nai kuariwan isik ketratan nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 6]; isikpe nai kuariwan ketran nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 21]; ø kuaripe yaløtik køn du eo an tog-se (ese sombrero es negro) [LENAT p.

9]; nai kuari øskøtik køn melen eo ma zog (mi sombrero es amarillo) [LENAT p. 21]; kuari nekai amkun mont a reomp gant an tog (vamos llevando el sombrero) [LENAT p.

21]; nai møskai kuari puik køn un tog en deus ma zad (mi papá tiene (un) sombrero) [LENAT p. 21]; kuari ishik erien (ala de sombrero) [DIEG p. 13] # kuarimpøtø. kuarimpøtø ak anv a roer da dok hengounel Gwambiaiz (sombrero tradicional usado por los Guambianos) [EDCA pp. 11, 15]. An tog-se a ya d'e ober un doare bandenn ledan plañsonet gant meur a seurt plouz a wrier e mod un droellenn adal ur c'hreiz hag a venn dreveziñ stumm krogenn ar maligorn; soñjet eo ar re gozh lenn ennañ an Istor ha tennañ dioutañ ar sell a daolont war aozadur ar gevredigezh. En tog-se emañ merket orin an amzer hag an egor, er poent kreiz (maya) e krog kement tra ha di e tistro pep tra || Termen savet diwar an elfennoù kuari (tog) ha pøtø (kelc'h). Notiñ implij an /m/ epentetek etre ur vogalenn hag ur /p/. s.i.o. maya. kuarø ak. hañv (verano) [PIDB p. 3]. kuatsikik ag. pounner (pesado) [PIDB p. 3].

-kucha morfem I. (stag ouzh ur verb) morfem a verk un diaester e sevenidigezh udb. ñi namik wainkucha ashchap atrumøntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; yaupe nu wain kuinkucha penøntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636]; II. ivez (también); 1. (stag ouzh un ak.); 2. (stag ouzh ur rag. gour) nøkucha kantaptik køn eñ ivez a gan kalz (él también canta mucho) [ORCO p. 636] # møikucha. kuchi ak. 1. LOEN. pemoc'h (cerdo, marrano) [FOGU p. 198, PIDB p. 3, MOGU75 p. 4, LENAT

p. 21]; kuchi uyu waran du-hont emañ ar moc'h (allí están los cerdos) [LENAT p. 21]; kuchipe purawan man debriñ maiz a ra ar moc'h/debret en deus maiz ar moc'h (el cerdo come/comió maíz) [LENAT p. 21]; kuchi lasu lêrenn ar pemoc'h (el lazo del marrano) [MOGU75 p. 4]; kuchipe pura man debriñ maiz a ra ar moc'h/debret en deus maiz ar moc'h (el cerdo come/comió maíz) [LENAT p. 21]; kuchi tsal puik køn druzoni zo er pemoc'h (el cerdo tiene mateca) [LENAT p. 50].

2. kuchi usri moereb (tía) [PIDB p. 3] || Amprestadenn abred diwar ar spagnoleg cochino dre ar stumm kechuaek emdroet kuchi marteze; Kuchi a gaver e nasaeg ivez. Gant Europiz eo bet degaset ar moc'h da Amerika.

3. kuchi(m) pachipi lambig flodet (aguardiente de contrabando) [DIEG p. 12] || Kuchi pachipi, ger-ha-ger lambig moc'h. Notiñ implij an -m epentetek etre ar spizer kuchi (pemoc'h) a echu en -i hag ar spizad pachipi (lambig) a grog gant p-, en droienn kuchim pachipi (evel e illimpiku). kuchip v. dilezel (abandonar) [DIEG p. 11] # lutøkuchip. kuechip v. s.o. kuaitsip. kuetsip v. s.o. kuaitsip.

Kufrepi lec'h. stêr Cofre (rio Cofre); Kufrepipe yawimpi puik køn dluzhek eo ar stêr Cofre (el río Cofre tiene truchas) [LENAT p. 11]; Kufrepipe yawimpi kaik køn N'eus ket a zluzhed er stêr Cofre (el río Cofre no tiene truchas) [LENAT p. 11] || Lec'hanv hiron savet diwar anv ar stêr Cofre ouzhpennet outañ an termen pi, dour, stêr. kuik ag. nezet (hilado); isik kuik gloan nezet (lana hilada) [PIDB p. 1]. kuleka ak. LOEN. yar (gallina); i kuleka Mariai køn Da Vari eo ar yar-mañ (esta gallina es de María) [TIPR p. 610] || Amprestadenn digant spagnoleg Kolombia culeca, yar gloch, (clueca e spagnoleg Spagn). Ne oa ket anavezet ar yer en Amerika a-raok donedigezh ar Spagnoled. kulis ak. kaol (coles) [LENAT p. 22]; kushipe nai kuliswan tsaman emañ al larvennoù biringo o paouez echuiñ debriñ ma c'haol (el biringo se acabó de comer mis coles) [LENAT p. 22]; chumpipe kuliswan tsaman aet eo tout ar c'haol gant ar yar-Indez (el bimbo acabó las coles) [LENAT p. 22]; nai trau kulis puik kur kaol am eus em liorzh (en mi huerta hay coles) [LENAT p. 49]  HS. møn, repollo || Amprestadenn digant ar spagnoleg coles, stumm lies ar ger col (kaol). Ne oa ket a gaol en Amerika a-raok an aloubadeg. Koulskoude, e-kichen an amprestoù spagnolek boas kulis (diwar coles) ha repullu (diwar repollo) e kaver un termen all e gwambiaeg, møn. Evit ur blantenn all e oa gwezhall moarvat. kullamarøp v.blotaat (ablandar) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar ur wrizienn kull hag ar verb marøp (ober).

1 kulli ak. s.o. kaulli. kulli2 ak. s.o. kullu. kullu ak. 1. ode, traoñienn etre daou venez (valle entre dos montañas) [EDCA p. 13]; 2. dre heveleb. ervenn, klaz, riolenn, hent eeun kleuzet (zanja) # pikulli, piurkull, piurkulli. kumarøp v. kanañ (cantar); nai ishukpe kumarmøn ma gwreg n'he deus ket kanet anezhi (mi mujer no cantó) [LENAT p. 29]; tutuk kumarøwatan, sre puntrapik kanet ez eus bet gant ar raned, glav a raio (cantó la rana, va a llover) [LENAT p. 48]  HS. kantap, wamap || Termen ennañ an elfenn marøp (ober) moarvat. kuncha ak. KORF. forzh (vagina) [PIDB p. 3] || Ober a ra PIDB gant ar skrivad kundjá # s.i.o. kush. kunchikuchi; tsintatø pilapik kuchinkuchi goulaouiñ tamm-ha-tamm (alumbrarse poco a poco) [DIEG p. 13]. kuntrabandu ak. floderezh (contrabando); kuntrabandu pachipi lambig flodet (aguardiente de contrabando) [DIEG p. 12] || Amprest digant ar spagnoleg. kupika ak. pallenn (cobija); kupikape kamapala tsun emañ ar pallenn war ar gwele (la cobija está encima de la cama) [MOGU75 p. 16] || Amprest digant ar spagnoleg cobija.

kur ak. KORF. begel (ombligo) [FOGU p. 198, PIDB p. 3, LENAT p. 22] || Ober a ra FOGU gant an adstumm kurø (kórə). kurip v. s.o. kurøp. kurø ak. s.o. kur. kurøp [1879] v. digeriñ, distouvañ (abrir, destapar) [PIDB p. 3, DIEG p. 11]; kurkun digoromp-eñ ! (¡abrámoslo!) [MOGU75 p. 10]; kur digor (abra) [DIEG p. 11]; trik trapwan kur digeriñ e c'henoù (abrir la boca) [NPL p. 269]  HS. kualship, kualsrøp || Ober a ra PIDB gant an adstumm kurip. || trik trapwan kur treuzskrivet trictrap huancur gant NPL # trapkurøp. kush ak. KORF. (organ revel ar merc'hed) forzh, hentoù (vagina) [LENAT p. 20] || Amprest totoroek digant an nasaeg kusx ? s.i.o. kuncha. kusheiya ak. s.o. kusreya. kushi ak. kushimera LOEN. 1. Dre vras preñv (gusano) [PIDB p. 3]; 2. Ent strizh biringo, anv a roer da larvennoù c'hwiled zo eus kerentiad an Noctuidae (biringo) [LENAT p. 22]; kushipe nai kuliswan tsaman emañ ar biringo o paouez echuiñ debriñ ma c'haol (el biringo se acabó de comer mis coles) [LENAT p. 22]; kushi purawan patsinan echuet en deus ar biringo gant ar maiz (el biringo acabó con el maíz) [LENAT p. 22]; kushimera mintishipelø køn drastus eo ar biringo (los biringos son dañinos) [LENAT p. 22]; 3. buzhug (lombriz)  HS. ellkunchi, ulpish. kushinkuk ak. preñvedeg (gusanera) [PIDB p. 3]. kusmai ak. kleiz [LENAT p. 22]; kusmai pørtrau lammit a-gleiz (brinque a la izquierda) [LENAT p. 22] || Adstumm evit kusrmai. Notenn : atsi hag atsimai eo an termenoù boas e gwambiaeg evit kleiz hag a-gleiz. Kus(r)mai zo moarvat ur fazi e LENAT evit a-zehou (elec'h kleiz evel notennet), nemet e vefe aze ur merk eus rannyezh Totoro. s.o. kusr ha kusrmai kusr ak. dehou (derecha) [DIEG p. 26] # kusrmai kusrenanøp v. doñvaat, reizhañ (amansar) [DIEG p. 13] || Termen ennañ an elfenn kusrep (kelenn). kusrep v. kelenn (enseñar, enseñando) [LENAT p. 20]; ñipe namtrik kusrep wan kelenn a ritc'hwi namtrik (Usted está enseñando namtrik) [LENAT p. 20] # kusrenanøp, kusrepik, kusreyau. kusrepik ag. speredek (inteligente) [PIDB p. 3] || Termen ennañ an elfenn kusrep (kelenn). kusreya ak. skol (escuela) [LENAT pp. 10, 20]; kusreyau nukilik køn bras eo ar skol (la escuela es grande) [LENAT p. 10]; kusreyau nuik køn bras eo ar skol (la escuela es grande) [LENAT p. 21]; kusreyau kualchap amkun deomp da labourat er skol (vamos a trabajar en em colegio) [LENAT p. 21] || Termen savet diwar kusrep (kelenn) ha ya (ti) = ti-kelenn.

Ober a ra LENAT gant an adstumm kusreyau. kusrmai adv. a-zehou (a la derecha) [DIEG p. 26]; 2. DOUAR. reter (oriente) [PIDB p. 3]  ES. atsimai # kusr || Termen savet diwar kusr ha mai (tuadur, linenn, hent). Ober a ra LENAT gant an adstumm kusmai. s.o. an notenn dindan an termen-se. kustal ak. sac'h bras ma lakaer ed, bleud, avaloù-douar... (costal); Martape tirigun kustalyu lakaet eo bet an ed er sac'h gant Marta (Marta pusó el trigo en el costal) [MOGU75 p. 5]. kutøke adv. pep tra (todo) [ORCO p. 626]; kutøke penar, arostø palan prenet em eus pep tra, ne vank nemet ar riz (ya compré todo, faltó el arroz) [ORCO p. 626]. kutrap v. sevel (levantarse) [DIEG p. 13]; løtsø kutrap sevel abred (madrugar) [PIDB p. 3]; kutrmøkun! na savomp ket ! (¡no nos levantemos!) [MOGU75 p. 10]; lente kitrap sonn, plom (vertical) [PIDB p. 3] || Ober a ra MOGU75 gant ar wrizienn kusr- ha PIDB gant kitra-wezhioù. DIEG a ra gant kutrup.

-kutre morfem s.o. -kutri. kutreik; truyu kutreik boaziet (amañado) [DIEG p. 13] || Skrivet rruyu-gurreig gant DIEG. -kutri I. (en amzer, staget ouzh un ak.)

1. Morfem a verk ar prantad amzer zo etre ur mare, un darvoud da zont hag ar pred ma komzer. a-benn (dentro); pir trunekutri atruar dont a rin a-benn peder sizhun (vengo

dentro de cuatro semanas) [LENAT p. 42].

2. Morfem a verk ar prantad amzer zo etre ur mare, un darvoud, tremenet hag ar pred ma komzer. abaoe (desde); martiskutri nape kualiñar o labourat emaon abaoe dimeurzh (estoy trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5].

II. (en egor, staget ouzh un ak.) Morfem a verk al lec'h orin. eus (de); Kalikutri amtruik køn a-raok e oamp deuet eus Cali (antes vinimos de Cali) [MOGU75 p. 5].

-kutrø morfem s.o. -kutri. kutrup1 v. skeiñ [FOGU.Br p. 54]; kutr o skeiñ (pegando) [FOGU.Br p. 54]; kutru sko ganin (pégame) [LENAT p. 22]; ñui nunekpe tsiktøka ñun kutrintin køn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4], kutrtrap (kuttrap) emaon o vont da skeiñ (voy a pegar) [FOGU.Br p. 54]; kutrtan (kuttan) skoet en deus ganin (él me pegó) [FOGU.Br p. 54]  HS. *itsap, kuakiap || Ober a ra MOGU75 gant ar wrizienn køtr- e-lec'h kutr-. FOGU.Br a ro kutr da anv-verb ha kutrøp evit ar stumm war ober e gwirionez. kutrup2 v. s.o. kutrap. kutse ak. s.o. katsik. kutsia ak. ti (casa); chillik kutsia ti pri (casa de barro) [PIDB p. 1]  HS. ya || N'eo ket testeniekaet an termen kustsia pelloc'h. kutsik ag. dilezet (abandonado) [DIEG p. 11] # kuchip.

L lachap v. gwerzhañ (vender); kana chumpi lachu gwerzh din ur yar-Indez (véndame un bimbo) [LENAT p. 14]; kana chumpi lachap yur emaon o vont da werzhañ ur yar-Indez (voy a vender un bimbo) [LENAT p. 15]; pir kaullimera lachap intrainchur emaon o vont da werzhañ pevar marc'h (voy a vender cuatro caballos) [LENAT p. 20]; lachashmur ne werzhan ket (no vendo) [LENAT p. 23] || Ober a ra ar mammennoù all gant an termen yanip/yanap. Un termen dibar d'an totoroeg e seblant lachap bezañ  HS. yanip. lal ak. LOUZAW. meurta (arrayán) [PIDB p. 3]  HS. pachik tusr # lalø, lallip, latsø lalø ak. LOUZAW. plant, marteze Verbascum thapsus, n'eus ket bet gallet gwiriañ he anv spesad (paño, amargo) [LENAT p. 22]; lalø ishik nuik køn bras eo delioù al lalø (las hojas de paño son grandes) [LENAT p. 22]; laløpe køtø køtrø mapuraik tru talvezout a ra al lalø evit stourm a-enep d'an droug stomog (el paño sirve para el dolor de estómago) [LENAT p. 22] # lal. lallip v. GOUNEZ. dastum, eostiñ (cosechar); ye lalchap yur mont a ran da zastum avaloù-douar (voy a cosechar papas) [LENAT p. 12]; pura lalchap amkun deomp da eostiñ ar maiz (vamos a cosechar el maíz) [LENAT p. 45]. lamøstø s.o. lamøtø. *lamøtik ag. bihan (chiquito); lamøtik (lamøtii) misrøp bihanaat (achicarse) [DIEG p. 12]. lamøtø adv. nebeut (poco) [PIDB p. 3]; lamøstø køn nebeut eo (es poco) [FOGU p. 200] || Gant an adstumm lamøstø e ra FOGU. *lantap v. terriñ (partir); lapis lantin køn torret eo ar c'hreion (el lápiz está partido) [ORCO p.

625]. lantøtik ag. berr (corto) [PIDB p. 3]. lap v. klask (buscar); trar lantrap ampampala aet e vijent da gerc'hat keuneud/dleet o dije mont da gerc'hat koad (hubieran ido a traer leña/debían haber ido a traer leña) [TIPR p. 617]; trø lantrap amkun deomp da gerc'hat keuneud (vamos a buscar leña) [LENAT p. 50]; lau klaskit (busque) [LENAT p. 23]; anwan wetramne lau da c'hortoz kavout an arc'hant, klaskit (mientras encuentra la plata, busque) [ORCO p. 634]. lapis ak. kreion (lapiz) [ORCO. p. 625]; lapis lantin køn torret eo ar c'hreion (el lápiz está partido)

[ORCO p. 625] || Amprestadenn sklaer digant ar spagnoleg. lapisrukwasr ak. kell (testículo) [ATYAD p. 205, 211] || Diwar lap (kalc'h), sruk (maen, vi) ha wasr (goloenn) = golo da bakañ maen ar c'halc'h. laptsik ak. KORF. kalc'h (pene) [ATYAD p. 205, 211]  HS. pishku || diwar lap ha tsik, bazh, gwialenn, nep tra hir ha moan e stumm # lash larap1 v. spiañ (atalayar) [PIDB p. 3]; nape pantrømai larap pasrar emaon o sellet/spiañ war-zu an traoñ (estoy viendo para abajo) [LENAT p. 38]. larap2 v. roc'hal (roncar) [PIDB p. 3]. lash ak. KORF. kalc'h (pene) [LENAT p. 22] || s.o. laptsik. lassiete Tr. adv. seizh eur (las siete); nampe lassietekatik kipelø ker kousket hor boa betek 7 eur (dormimos hasta las siete) [MOGU75 p. 4] || Amprest digant ar spagnoleg. s.o. siete. lasu ak. lêrenn (lazo); kuchi lasu lêrenn ar pemoc'h (el lazo del marrano) [MOGU75 p. 4] || Amprest digant ar spagnoleg lazo. lata ag. I. 1. heñvel, kevatal (igual) [MOGU75 p. 7]; 2. (implijet div wezh diouzh renk evit reiñ pouez) lata lata kevatal-mik (igual-igual) [CICO p. 80]; II. (en droienn lata kømø) 1. (implijet gant mas) eil efenn an derez keñveriañ uheloc'h. -oc'h (mas); nai yape mas nuik køn ñui lata kømø brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; 2. (implijet gant mentra) eil efenn an derez keñveriañ izeloc'h. nebeutoc'h (menos); nape mentra tsalik kømur Flapio lata kømø me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6]; III. (en droienn latawei) elfenn a dalvez da sevel derez kenveriañ ar c'hevatalder. ken (tan... como); nai nusrkaimpe ñui latawei nuik køn ken bras eo ma mab ha da hini (mi hijo es tan grande como el tuyo) [MOGU75 p. 6]. || Ur c'heal a bouez-bras eo lata pe lata lata er gevredigezh wambiaek ma vez klasket ober e doare ma chomo kevatal an holl dud # lataik, latamarøp, latawei. lata ak. kevatalder, kempouez (igualdad) [EDCA p. 39] & (implijet div wezh diouzh renk evit reiñ pouez) lata lata [HAIG p. 314, EDCA p. 39, CICO p. 80] || Unan eus pennaennoù bras doare soñjal Gwambiaiz, o uhelvennad eo al lata-lata. lataik ag. heñvel (igual); kap lataik evel ul lagad (como un ojo) [FOGU.Br p. 45]; pøsr lataik evel an heol (como el sol) [FOGU.Br p. 47]. latamarøp v. en em deurel war ub./udb. (abalanzarse) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar lata (heñvel) ha marøp (ober). latawei s.o. lata. latsash v. s.o. lachap. latsø ak. LOUZAW. Brousgwez e anv spesad Tabernaemontana littoralis (lechero) [PIDB p. 3, LENAT p. 23]; latsø panøntsik maramik køn talvoudus eo al lechero evit ober girzhier (el lechero sirve para hacer cerco) [LENAT p. 23]. s.i.o. Kuaimantsik. lau ak. laumera LOUZAW. Plant torzhellek eus kerentiad ar Baselaceae damheñvel he zorzhelloù debradus ouzh re an avaloù-douar, oulhoukez (ulluco) [TIPR p. 609, LENAT p. 23]; lawi wantrap amkun deomp da hadañ oulhoukez (vamos a sembrar ulluco) [LENAT p. 4]; lawi wantrap yur mont a ran da hadañ oulhoukez (me voy a sembrar ulluco) [LENAT p. 23]; lawi man debrit oulhoukez (coman olluco) [LENAT p. 23]; laumera pishelø køn boued yen eo an oulhoukez (los ullucos son alimentos fríos) [TIPR p. 609] || Lawi, implijet e LENAT zo ur stumm rannyezhel totoroek evit lau; s.i.o. ar c'houblad yau/yawi. lawi ak. s.o. lau. le ak. neizh (nido) [PIDB p. 3]; tsim le toull logod (ratonera) [PIDB p. 7]; aian le krugell-verien (hormiguero) [PIDB p. 1]. lente adv. en traoñ (abajo) [HAIG p. 318, DIEG p. 11]  HS. pantrø, pimak, wallisrø; & lente kitrap sonn, plom (vertical) [PIDB p. 3]; lentemai war-zu an traoñ (hacia abajo) [DIEG p.

11]  HS. pantrømai || Ober a ra HAIG gant ar stumm lentd (lend) hep vogalenn dibenn, dre fazi moarvat. Skrivet eo ar ger-mañ lende pe lendemai gant DIEG, diouzh an distagadur blotaet. lenteranøp [1981] v. brasaat (agrandar) [DIEG p. 12]  HS. nuimisrøp, nuranøp || Termen savet diwar ar wrizienn lent- (ledan). Ober a ra DIEG gant ar stumm blotaet lenderanøp, diwar an distagadur. lentik [1981] ag. ledan (ancho) [DIEG p. 14]  HS. lentøtik || Treuzskrivet lendig e DIEG. # lenteranøp, lentøtik. *lentik ak. brozh douget gant ar merc'hed (falda femenina) [HAIG p. 318] || Skrivet lendik, diouzh an distagadur gant HAIG. N'eo ket testeniekaet an dalvoudegezh-mañ er-maez eus HAIG. Lusik eo an termen boutin ken evit brozh ar merc'hed hag evit hini ar baotred. Lentik a dalvez "ledan" a-hend-all. Evit doare eo faziet aozer HAIG, moarvat eo bet kammgemeret anv ar vrozh evit an doare anezhi. lentøtik [1981] ag. ledan (ancho) [DIEG p. 14]  HS. lentik. lep [1975] v. lenn (leer) [MOGU75 p. 10]  HS. aship. lichip [1974] v. stagañ udb. (amarrar un objeto) [PIDB p. 3]  HS. lusrøp. limeta [1974] ak. boutailh (botella) [PIDB p. 3] || N'eus ket doare ur ger gwambiaek a orin gant ar ger-mañ (ger teirsillabenek), n'eo ket anat e ve bet amprestet digant ar spagnoleg avat. linchap1 ak. ambroug, kenskoazell (acompañamiento) [CICO p. 80] || Un talvoud pouezus-tre eo ar c'henskoazell, linchap, evit Gwambiaiz. linchap2 v. ambrougañ, skoazellañ ub. (acompañar) [HAIG p. 314, DIEG p. 11, EDCA pp. 39, 40, CICO p. 80] || Ober a ra DIEG gant ar stumm linchip. Ur c'heal pouezus-bras eo linchap/linchip er sevenadur gwambiaek ma vez talvoudekaet ar c'henlabour hag ar c'henskoazell etre izili ar gumuniezh. Kement-se a reer evit derc'hel d'ur c'hempouez etre ar gevredigezh, evit ma chomo kevatal (lata lata), pe a-live, an dud an eil gant egile. linchip v. s.o. linchap. løl [1974] ak. lølmera LOENON. amprevan, seurt c'hwil pe himenopter, tev prl. (cucarrón) [PIDB p.

3, LENAT p. 23]; løl kuaik pasran marv eo ar c'hwil (el cucarrón está muerto) [LENAT p.

23]; palanta tusr løl netsaik køn leun eo ar platanezennoùigoù a c'hwiled (el platanillo está lleno de cucarrones) [LENAT p. 23]; lølpe parø wantran fraoñval kalz a ra ar c'hwiled (el cucarrón suena mucho) [LENAT p. 23]; lølpe pøi nika yan ar c'hwiled a gas teil ganto (el cucarrón lleva estiércol) [LENAT p. 23]; lølmera pun en em gavet eo ar c'hwiled (llegarón los cucarrones) [LENAT p. 23]; lølmera kepampan aet eo tre ar c'hwiled (entrarón los cucarrones) [LENAT p. 23]. løntrøl ak. LOUZAW. anv ur seurt gwez eus ar c'hoadoù gleb a impljer ar prenn anezhañ evit sevel ostilhoù bihan evel loaioù-koad pe sifoc'helloù (tipo de árbol del bosque húmedo) [SREK p.

16]. løsk[-]p v. stagañ (amarrar); kaulli løskuh? ha staget az peus ar marc'h ? (¿Amarraste el caballo?)

[LENAT p. 20] || s.o. lichip ha lusrøp løtsik ag. teñval (oscuro); løtsik kapmera daoulagad teñval (ojos oscuros) [FOGU p. 205]; maipe yapsrø køn løtsik køn hir ha teñval eo an hent-mañ (ese camino es largo y oscuro) [LENAT p. 25] || Ur vetatezenn zo stadet gant aozer FOGU, løstik, e løstik kapmera (lestekawmera). # løtsø. løtsø adv. 1. abred (temprano) [ORCO p. 631]; løtsø kutrap sevel abred (madrugar) [PIDB p. 3]; 2. mira løtsø er mintin-mañ (esta mañana); mira løtsø unø pupikpe nai sobrina køn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631]  HS. tørpatø # løtsik, løtsømap. løtsømap v. debriñ merenn (almorzar) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar løtsø (abred) ha map (debriñ). lu ak. LOUZAW. maniok, brousgwez amerikan e anv spesad Manihot esculenta a c'hounezer evit e wrizienn vagus (yuca) [FOGU p. 202, PIDB p. 3, LENAT p. 23]; lu kalus plusk maniok

(cascara de yuca) [PIDB p. 3].

Luis anv paotr Loeiz (Luis) [ORCO. p. 629]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentø Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]. luløp v. redek (correr) [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 3, MOGU75 pp. 3, 10, LENAT p. 23]; panpe trantrø luløp yan redet eo kuit ar yourc'h fonnus-tre (el venado se fue muy rápido) [LENAT p. 23]; uremerape lulan redet o deus ar vugale (los niños corrierón) [MOGU75 p.

3]; nampe lulamøntrun ni a redo (nosotros correremos) [TIPR p. 607]; na marik kualøm lulik køn dec'h em boa redet (ayer corrí) [TIPR p. 615]; wetøkøntrap lulen køntrun dav e vo din redek evit adtapout anezhañ (tendré que correr para alcanzarlo) [ORCO p. 633]; lultrap redomp (corramos) [FOGU.Br p. 46]; lul red (corra) [FOGU.Br p. 48]; lurøtrap ak. DOUAR. riboul, hent dindandouar ma red an dour a ziskenn eus ar menezioù (camino subterráneo donde corre el agua que baja del monte) [SREK p. 21] || Termen ennañ an elfenn trap (toull) ha, marteze, ar wrizienn lul- emdroet da lur-, redek. lus ak. 1. SON. fleüt (flauta) [FOGU p. 194, PIDB p. 3, LENAT p. 24]; lus utrø seniñ ar fleüt (tocar flauta) [FOGU pp. 201, 202]; 2. LOUZAW. seurt gwez ma reer fleütoù (especie de árboles donde se sacan flautas); lus chak tachenn gwez evit ar fleüt (campo de árboles para flautas) [FOGU.Br p. 52] || lusuRi (lus utrø), troet gant fleüt nemetken, eo ar stumm a ra FOGU gantañ lusaik ak. s.o. lusik.

Lusia anv plac'h Loeiza (Lucia); nai nu nimpasr Lusia køn ma merc'h henañ eo Loeiza (Lucia es mi hija mayor) [LENAT p. 33] || Ober a ra LENAT gant ar srivad spagnolekaet Lucia. lusik ak. [1974] 1. (er gwiskamant hengounel) pezh dilhad a bak traoñ ar c'horf hag a ra evel ur vrozh, anezhañ ur pezh danvez a buner en-dro d'an divlez (anaco) [PIDB p. 3, DIEG p. 14, ORCO p. 624, LENAT p. 24]; lusik srøik køn nevez eo ar vrozh (el anaco está nuevo) [ORCO p. 624]; mashura lusaik marikip gwiadiñ ar vrozh a ra ar vamm-gozh (la abuela teje al anaco) [LENAT p. 26]; 2. Dre heveleb. brozh (falda) [MOGU75 p. 15]; yalø lusik brozh du (anaco negro) [LENAT p. 9]; nape turiwanpa lusiwanpa pasrar gwiadet em eus ur poncho hag ur vrozh (tejí una ruana y una falda) [MOGU75 p. 15] || Ober a ra LENAT gant ar stumm lusaik. Teurel evezh e steuziadur k dibenn lusik dirak ar morfem -wan : lusikwan > lusiwan. lusrø ak. koulm (paloma); nai lusrø yau warau køn er gêr emañ ma c'houlm (mi paloma está en casa) [LENAT pp. 10, 24]; lusrø yawi pusruk køtrø ketrapik magañ a ra ar c'hig-koulm an empenn (la carne de paloma alimenta el cerebro) [LENAT p. 11]; mishmera lusrøwan man debret eo bet ar goulmed gant ar c'hizhier [LENAT p. 24]; lusrømpe puløtik køn gwenn eo ar goulm (la paloma es blanca) [LENAT p. 24] || Notenniñ implij an -m epentetek etre dibenn ar ger a echu gant ur vogalenn hag ar merker -pe er furm lusrømpe. # kaulusrø, yaulusrø. lusrøp [1974] v. stagañ (amarrar) [PIDB p. 3, DIEG p. 13]  s.o. lichip || Ober a ra DIEG gant ar skrivadur lurrøb. lutø [1981] ak. KORF. krouell ? (feto?); lutø tammisrøp [DIEG p. 11] # lutøkuchip. lutøkuchip v. FIZIOL. diforc'hañ (abortar) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar lutø (krouell ?) ha kuchip (dilezel).

LL

llik ak. 1. KORF. kein (espalda) [FOGU p. 202, FOGU.Br pp. 42, 48, PIDB p. 3]  HS. wentø 2. (db. an dilhad) kein (ur chupenn) (espalda de la chaqueta); ipe chaketai llik køn hemañ eo kein ar chupenn (esta es la espalda de la chaqueta) [MOGU75 p. 9] || Gant an adstumm llikø e ra FOGU. llikø ak. s.o. llik.

llirap v. pourmen (pasear)[PIDB p. 3]. llitsik ak. DOUAR. kribennoù ar menezioù, blein (filo de las montañas) [SREK p. 7] || Termen savet diwar llik (kein) hag un elfenn tsik, marteze ar stumm bihanaat. llup v. (db. al loened) genel (nacer los animales) [PIDB p. 3]; wakra llumtrapik køn halet eo ar vuoc'h (la vaca dio cría) [LENAT p. 53] || s.o. kallap.

M

mai1 ak. 1. linenn [PIDB p. 2]; øl mai linenn eeun (línea recta) [PIDB p. 2]; antul mai linenn gromm (línea curva) [PIDB p. 1]; 2. hent (camino) [PIDB p. 4, LENAT p. 24]; nu mai hentbras (carretera, camino grande) [FOGU p. 201]; kaulli mai hent kezeg (camino de herradura) [PIDB p. 2]; pølpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; maiyu penur kouezhet on war an hent (me caí en el camino) [LENAT p. 12]; maipe yapsrø køn løtsik køn hir ha teñval eo an hent-mañ (ese camino es largo y oscuro) [LENAT p. 25]; mesrak mai war-raok (hacia adelante) [ATYAD p. 204]; metrap katø mai dirak (delante) [FOGU p. 203] || metrap katø mai, ger ha ger "dirak un hent all" # maitsik, pimai.

2 -mai morfem a dalvez da verkañ ar roud, an durc'hadur pa vez un dilec'hiadenn. Klotañ a ra gant da, war-zu.

1. (stag ouzh un anv-lec'h) nai møskai Yautumai yan aet eo ma zad da Bopayán (mi papá se fue para Popayán) [LENAT p. 4]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; 2. (stag ouzh un ak.) kømai amkun mont a reomp d'ar gouel (vamos a la fiesta) [LENAT p.

25]; kausrømai isukup trø lantrap yur mont a ran d'ar menezioù a soñjan enno da zegas koad (me voy a la montaña a traer leña) [LENAT p. 15]; nai yamai kintran amkun deomp da gousket du-mañ (vamos a mi casa a dormir) [LENAT p. 18]; srusrøpe tramai yan aet eo an dimezell d'al liorzh (la señorita se fue para la huerta) [LENAT p. 47]; nam eskuelamai amper er skol omp bet-ni (nosotros estuvimos en la escuela) [TIPR p. 610]; 3. (stag ouzh un adv.) ya wentømai kualmapik køn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]; umpumai intrø kit ebarzh/dre an diabarzh (¡vaya para adentro!) [LENAT p. 6]; kualape yapsrømai yur warc'hoazh ez in (kuit) pell (mañana me voy lejos) [LENAT p. 25] # wentømai, yumai. maik ag. blazet mat (delicioso, sabroso); usha yawi maik køn mat eo ar c'hig dañvad da zebriñ (la carne de ovejo es deliciosa) [LENAT p. 11]; yawimpi parø maik køtan mat-kenañ eo ar c'hig dluzhed (la carne de trucha es deliciosa) [LENAT p. 11]; kalnikapik yawi maik køn mat-tre eo ar c'hig heureuchin (la carne de erizo es sabrosa) [LENAT p. 11]; yawimpimera maik køn mat eo an dluzhed (las truchas son deliciosas) [LENAT p. 11]; møimpe maik mantrapelø hiziv e tebrint traoù mat (hoy van a comer sabroso) [LENAT p. 30]; pispe maik køn mat eo al laezh (la leche es sabrosa) [LENAT p. 42] || s.i.o maitik mainuk ak. sal-debriñ (comedor) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar map (debriñ) hag -inuk (lec'h). maitik ag. koantik (bonito); ø ishuk parø maitik køn koantik-tre eo ar vaouez-se (esa mujer es muy bonita) [LENAT p. 7]; piñinkua pikitikmera maitik køn koantik eo ar balafenned ruz (las mariposas son bonitas) [LENAT p. 28]; maitik pailai dañsit brav (bailen bien bonito) [LENAT p. 36]; pipe parø maitik køtan blazet-mat eo an dour (el agua está sabrosa) [LENAT p. 39]; pøn nutsak maitik puik kur teir c'hoar koantik am eus (tengo tres hermanas bonitas) [LENAT p. 41]  HS. tapik, taptsik || s.i.o. maik. maitsik ak. gwenodenn (trocha) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar mai (hent) hag ar stumm bihanaat -tsik (-ig). maiur ag. (impl. da spizer en termenoù kerentiezh) henañ (mayor); maiur nimpasr merc'h henañ (hija mayor) [PIDB p. 4]; maiur nusrkai mab henañ (hijo mayor) [PIDB p. 4] || Amprest anat digant ar spagnoleg mayor. Distaget e vez gant un -o dibenn, gouez da PIDB.

makina ak. mekanik (máquina) || Amprest digant ar spagnoleg máquina. # kitsimakina. malø ak. KORF. dremm (cara) [PIDB p. 4, ATYAD pp. 205, 209, 211, LENAT p. 26]; malø kalus kroc'hen an dremm (piel de la cara) [ATYAD p. 209]; malø tsutsik divgarvan (mandíbulas) [PIDB p. 4]; # maløisik. maløisik [1879] ak. 1. barv (barba) [NPL p. 269, PIDB p. 4, ATYAD p. 209, LENAT p. 28]; milisi(k) mullip troc'hañ barv ub. (afeitar) [DIEG p. 12]; 2. mourroù (bigote) [PIDB p. 4, LENAT p. 28] || Diwar an elfennoù malø (dremm) hag isik (blev). NPL a ra gant ar skrivad milisi hisij (milisiisik) evit ar barv evel ma ra PIDB, DIEG ha LENAT gant an adstumm milisik. Reiñ a ra NPL an droidigezh chink evit ar stumm milisi (milisik) ivez. N'eo ket testeniekaet pelloc'h. mam [1879] ger goul. pet, pegement (cuántos) [NPL, LMWI p. 428]; man pila puikekuh? (man piláh poïkego?) pet bloaz oc'h ? (¿cuántos años tiene Usted?) [NPL p. 273] || Ober a ra NPL hag LMWI gant ar stummoù man ha nam. mama ak. 1. mamm (mamá) [MOGU75 p. 8]  HS. usri; mamape papawei turi pasran gwiadet he deus mamm ur poncho da tad (mamá tejió una ruana para mi papá) [MOGU75 p. 8]; mamape namui pintrøke wan emañ mamm en he c'hoazez a-dal deomp (mamá está sentada en frente de nosotros) [MOGU75 p. 8]; 2. mamm-gozh (abuela, anciana) [EDCA p.

9]; 3. seurt titl sevended a roer d'ar merc'hed kozh hag a implijer dirak o anv (nombre usado delante de los nombres de algunas ancianas) Mama Manela Caramaya (anv ur gasikez17 kozh hervez an hengoun) [EDCA p. 9] # mamashulla, numama. s.i.o. tata. mamashulla ak. mamm-gozh (abuela) [PIDB p. 4]  HS. mashura  ES. tatashulla || Termen savet diwar an elfenn mama (mamm) hag un termenn all, shull pe shur, amsklaer a adkaver e tashur ha tatashur (tad-kozh). # mama mamik ak. 1. boued, bevañs (alimento, comida) [FOGU p. 194, PIDB p. 4, ORCO p. 628, LENAT p. 26]; inchen Mariape mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; 2. frouezh (fruta); mis tusr mamik tranøpik køn teuler a ra frouezh ar gwez-prun (el ciruelo da frutos) [LENAT p. 29] || Mami gant FOGU. mampi [1852] ak. raz (cal) [MNG p. 44]  HS. pik || MNG a ra gant ar stumm mambi. Termen da vezañ tostaet ouzh ar ger spagnolek mambe deveret eus ur yezh indian bennak. En Andoù e chaok an Indianed an delioù koka o veskañ anezho gant kal. En Amazonia e vez prientet an delioù koka en un doare all. Graet e vez un toaz ganto a boazher a-raok debriñ anezhañ; mambe a vez graet eus an toaz-se. Pik eo anv ar raz e gwambiaeg ha mambe an termen spagnolek implijet evit envel ar raz da vezañ mesket gant an delioù koka. N'ouzer ket digant peseurt yezh indian eo bet amprester an termen mambe. man ger goul. s.o. man. mana ger goul. pevare, pegoulz (cuándo) [PIDB p. 4]. mantika ak. druzoni, bloneg (manteca) [FOGU pp. 200, 204]; pul mantika tapik køn mat eo an druzoni mojojó (la manteca de mojojó es buena [LENAT p. 43]  HS. tsal || Amprestadenn spagnolek. mantø ger goul. penaos (cómo) [PIDB p. 4]. mantrø ak. KORF. 1. avu (hígado) [PIDB p. 4]; 2. kalon (corazón) [FOGU p. 203] || masr eo an termen evit kalon. Faziek e seblant troidigezh FOGU bezañ met graet e vez alies e spagnoleg gant an termen hígados (avuoù) evit envel ar flugez, en o zouez ar galon.

Manuel anv paotr Manuel; ya wentø mai kualmapik køn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]. map v. debriñ (comer) [PIDB p. 4]; I. 1. (en e stumm displeget) Ma! Debr!/Debrit! (¡Coma!) [LENAT p. 24]; ñi ma metrik 17

Kasik a reer eus Pennoù an Indianed e Latinamerika.

debrit-c'hwi da gentañ (Usted coma primero) [ATYAD p. 209]; ñi wenta ma c'hwi a zebro war-lerc'h (Usted coma después) [ATYAD p. 209]; piti pichi ma debr un tamm bara (coma un pedazo de pan) [LENAT p. 39]; wasrø atwall mapikwan kuaitsør lazhet em eus ar falc'hun a zebr yer (maté al gavilán que come gallinas) [LENAT p. 5]; makun debromp (comamos) [LENAT p. 25]; atwall makun debromp kig-yar (comamos gallina) [LENAT pp. 5, 25]; ye makun debromp avaloù-douar (comamos papas) [LENAT p. 12]; pil makun debromp maiz (comamos choclo) [LENAT p. 25]; ye kørøpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant ha holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 19]; na yewan mar debret em eus an aval-douar (comí la papa) [ORCO p. 625]; atwallmera pura man ar yer a zebr maíz (las gallinas comen maíz) [LENAT p. 5]; man Debriñ a ra (come) [LENAT p. 26]; kuchipe purawan man debriñ maiz a ra ar moc'h/debret en deus maiz ar moc'h (el cerdo come/comió maíz) [LENAT p. 21]; kuchipe pura man debriñ maiz a ra ar moc'h/debret eo bet ar maiz gant ar moc'h (el cerdo come/comió maíz) [LENAT p. 21]; mish tsimwan man debret eo bet al logodenn gant ar c'hazh (el gato se comió el ratón) [LENAT p. 29]; lawi man debrit oulhoukez (coman olluco) [LENAT p. 23]; pullichu man pura petap ro da zebriñ d'ar yar (déle de comer al pollo) [LENAT P. 26]; kimkina atwall srukwan tsap maik køn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT p. 5]; mantrap mont a ran/reomp da zebriñ (voy/vamos a comer) [LENAT p. 26]; palanta mantrap amkun debriñ a raimp platanez (vamos a comer plátano) [LENAT p. 35]; yawi mantrap emaomp o vont da zebriñ kig (vamos a comer carne) [LENAT p. 11]; kel mantrap o tebriñ koulourdrenn (comiendo mejicano) [LENAT p. 17]; atwall tsistø mantrap holl e tebrimp kig-yar (todos vamos a comer gallina) [LENAT p. 4]; mantrap amkun mont a reomp da zebriñ (vamos a comer) [LENAT p. 26]; remesan utø tsøstø mantrap degemerit un distaol evit ma c'hallot debriñ-holl (reciban remesa para comer todos) [LENAT p. 26]; pispa pilpa mantrap debriñ a reomp maiz gant laezh (comamos leche con choclo) [LENAT p. 43]; mantrap amø deus [ha] debr (venga coma) [LENAT p. 26]; nampe pulkus mapeli ker kui a zebromp-ni (nosotros comemos cuy) [LENAT p. 44]; møimpe maik mantrapelø hiziv e tebrint traoù mat (hoy van a comer sabroso) [LENAT p. 30]; ishuk wakra mishki mamøn ar vuoc'h-mañ ne gav ket mat ar mel (a esa vaca no le gusta la miel) [LENAT p. 29]; ñipe kel makuh? debret hoc'h eus koulourdrenn ? (¿Usted comió mexicano?) [LENAT p. 17]; pichiwan mamukuh? n'az peus ket debret ar bara ? (¿no comiste el pan?) [LENAT p. 40]; møimpe si makøtan bremañ 'vat em eus c'hoant debriñ (ahora sí quiero comer) [LENAT p. 30]; yan misak nam mapuras aet eo an dud kuit pa oamp-ni o tebriñ (la gente se fue cuando nosotros comíamos) [ORCO p. 635]; 2. (dirak ar verb-skoazell køp, gant ar morfem -mik stag outañ) Stumm verb a verk ar c'halloudusted. yewan mamik køn avaloù-douar zo da zebriñ/posupl eo debriñ an avaloùdouar (comeré papa/hay papa para ser comida) [TIPR p. 613]; nurantrappe mamik køn evit kreskiñ, ret eo debriñ (para crecer hay que comer) [ORCO p. 631]; II. (en e stumm av. heuliet gant ur verb skoazell) A. (dirak wap) ønøpe apas map wan emañ-eñ/-hi o tebriñ fav (él/ella está comiendo habas) [LENAT p. 4]; nape ye map war debriñ a ran avaloù-douar (como papas) [LENAT pp. 12, 56]; nape map war o tebriñ emaon (estoy comientdo) [LENAT p. 56]; B. (dirak pasrap) øilø apas map putran ar re-mañ a zebr fav bras (ellos comen habas) [LENAT p. 8]; ñimpe kel map putran debriñ a rit-c'hwi koulourdrenn (Ustedes comen mejicano) [LENAT p. 17]; kaulusrøpe trupuiwan map pasran debret eo bet ar fav gant an dube (la torcaza se comío el fríjol) [LENAT p. 15]; pullichumera purawan map pentran emañ ar yer o tebriñ maiz (los pollos están comiendo maiz) [TIPR p. 607]. # løtsømap, mainuk mapen ak. endervezh, abardaez (tarde) [PIDB p. 4]. maramkaik ag. diaes (difícil) [PIDB p. 4]  ES. maramtik || Diwar un elfenn *maran ha kaik

(fall, drouk, a-dreuz) maramtik ag. aes (fácil) [PIDB p. 4]  ES. maramkaik marasrak, maratsrak, maratrap ak. KORF. toull-kazel (axila) [FOGU p. 204, ATYAD pp. 205, 211, LENAT p. 27] || s.i.o. matrarak.

Maria anv plac'h Mari (María) [ORCO p. 628]; Mariei ya ti Mari (la casa de María [MOGU75 p.

4]; i kuleka Mariai køn Da Vari eo ar yar-mañ (esta gallina es de María) [TIPR p. 610]; Mariai werape tsatan kroget ez eus bet ennon gant ki Mari (el perro de María me mordió/a mí morder el perro de María) [TIPR p. 615]; Mariape usrik kaltøka srapik køn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6]; Mariape kuantrø tsun klañv eo Mari (María está enferma [MOGU75 p. 17]; inchen Mariape mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp da di Pêr pe da di Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p.

629].

Mariela anv plac'h Mariela; nai kashi nimpasr Mariela køn ma merc'h vihanañ eo Mariela (Mariela es mi hija menor) [LENAT p. 33].

1 marik ar. a-raok, kent (antes) [ORCO p. 631] & & marik kuanø a-raok (antes); marik kuanø Kalikutri amtruik køn a-raok e oamp deuet eus Cali (antes vinimos de Cali) [MOGU75 p.

5] # marik kualøm, trumar; s.o. mesrak 2 marik adv. dec'h (ayer); marikpe pailap ashur dec'h em boa gwelet ac'hanout o tañsal (ayer te vi bailando) [LENAT p. 36] & Tr. adv. marik kualøm dec'h (ayer) [MOGU75 p. 4, ORCO p.

631, TIPR p. 614]; marik kualøm yawampikwan nai nutsakpa palumchar dec'h em boa skubet porzh an ti gant ma c'hoar (ayer barrí el patio con mi hermana) [MOGU75 p. 4]; na marik kualøm lulik køn dec'h em boa redet (ayer corrí) [TIPR p. 615]; marik kualøm pupikpe Juan kuik køn Yann eo a oa degouezhet dec'h (era Juan el que llegó ayer) [ORCO p. 631]. marik3 adv. echuet eo (ya está, se acabó) [DIEG p. 11] # chapmarik.

Mariu anv paotr Mario (Mario); Mariu pulkøtsøn asik køn gwelet eo bet ar c'hui gant Mario/gwel kui zo bet gant Mario (Mario vio a los cuyes) [TIPR p. 614]. marøp v. 1. ober (hacer) [FOGU.Br, MOGU75, EDCA p. 40, LENAT]; mar gra (haga) [FOGU.Br p. 42]; marmøta! arabat/na rez ket ! (¡no lo hagas!) [MOGU75 p. 10]; yapallushmera pupa marin køn gant plouz e vez graet al lochoù (los ranchos se hacen de paja) [LENAT p.

28]; tsikal marai nintak puntramik savit ar regezer evit lakaat ar pladoù (hagan la barbacoa para colocar los platos) [LENAT p. 45]; 2. (goude pøl) pul marøp kregiñ gant un dra bennak, deraouiñ (empezar); pøl markun krogomp (comencemos) [LENAT p. 44]  HS. inchip 3. (er stumm maramik) Stumm verb a verk ar c'halloudusted.latsø panøntsik maramik køn talvoudus eo al lechero evit ober girzhier/gallout a reer ober gizhier gant al lechero (el lechero sirve para hacer cerco) [LENAT p. 23]; takipe ya maramik køn savet eo an ti gant chagla (la casa está echa de chagla) [LENAT p. 47]; chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui, voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634] # chammarøp, chapmarik, kullamarøp, kumarøp, latamarøp, marik, pekmarøptik, trammarøp, umpumarøp. marøpik ak. s.o. mørøpik Marta anv plac'h Marta (Marta); Martape tirigun kustalyu lakaet eo bet an ed er sac'h gant Marta (Marta pusó el trigo en el costal) [MOGU75 p. 5]. martes ak. s.o. martis. martis ak. (deiz eus ar sizhun) Meurzh, dimeurzh (martes); martiskutri nape kualiñar o labourat emaon abaoe dimeurzh (estoy trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5] || Amprest digant ar spagnoleg martes. Amprestet eo bet anvioù an deizioù digant ar spagnoleg da-heul an

aloubadeg. mas 1. elfenn gentañ derez keñveriañ uheloc'h ananvioù-gwan. -oc'h (más); nai yape mas nuik køn ñui lata kømø brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; 2. elfenn a dalvez da sevel derez keñveriañ uhelañ an anvioù-gwan. an + ...-añ (el más); Fapiope mas kalar køn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p. 7] || Amprest digant ar spagnoleg más. mashø ak. LOUZAW. koka (coca) [LENAT p. 24]. mashura ak. mamm-gozh (abuela) [LENAT p. 26]  HS. auela, mamashulla  ES. tashur ; mashura isik ñip wan emañ ar vamm-gozh o nezañ (la abuela está hilando) [LENAT p.

26]; mashura lusaik marikip o wiadiñ ar vrozh emañ ar vamm-gozh (la abuela teje al anaco) [LENAT p. 26]; nai mashura Carmen Tulia køn Carmen Tulia eo ma mamm-gozh (mi abuela es Carmen Tulia) [LENAT p. 26]; nai mashura wasr srapik gwiadiñ ur sac'h a ra ma mamm-gozh (mi abuela teje jigra) [LENAT p. 27]; nai mashurape Paiantau unipik køn bevañ a ra ma mamm-gozh e Paniquitá (mi abuela permanece en Paniquitá) [LENAT p.

37] || Totoroek e hañval ar stumm mashura bezañ. s.i.o. tashur. masr ak. KORF. 1. kalon (corazón) [ATYAD p. 205, LENAT p. 27]; nai masr køtrøk køtan poan a ra din ma c'halon (mi corazón me duele) [LENAT p. 27]; nai masrpe ñuitø køn dit-te hepken eo ma c'halon (mi corazón es solo tuyo) [LENAT p. 27] 2. kalonenn, lodenn greiz (parte central) kual masr palv an dorn (palma de la mano) [ATYAD p. 205, 211]; trukul masr kalonenn an ivin (corazón de la uña) [ATYAD p. 211]; masr kampil (masrukampil) biz-kreiz (dedo corazón) [ATYAD p. 211, LENAT p. 27]  HS. isramsruk # masrtur masrukampil (masr kampil) (T) ak. biz-kreiz (dedo corazón) [ATYAD p. 211]. masrtur ak. bruched (pecho) [ATYAD p. 205]; masrtur tsutsik kostoù (costillas) [ATYAD p.

205, 211] || Diwar masr (kalon) ha tur (penn) moarvat. matrarak ak. s.o. marasrak. matsinø ag. I. stn. yaouank (joven) [MOGU75 p. 6]; II. doar. (el liester) matsørelø [MOGU75 p. 6] || Ober a ra MOGU75 gant an adstumm matsarelø e-lec'h matsørelø. # matsørik matsørik ak. den yaouank (joven) [LENAT p. 27] # matsinø mau ak. LOEN. krigner a vev er c'hoadeier, bihanoc'h eget ar chigüiro, e-tro 60 ha 80 cm hed dezhañ, damheñvel e benn ouzh hini ul lapin berr e zivskouarn, hag a c'hall bezañ betek 10 kg ennañ, e anv spesad Agouti paca (especie de roedor, guagua) [FOGU.Br p. 53, PIDB p.

4]; maumpe [FOGU.Br p. 53] || Notiñ implij an m empentetek dirak ar morfem -pe. maua adv. a-hed an deiz (todo el día) [ORCO p. 628]; Migel maua kuallentø inchentø patsøkømøn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628] || Termen savet diwar møi (bremañ). mauan ak. endervezh (tarde) [FOGU.Br p. 42] || Termen savet diwar møi (bremañ). maui ak. s.o. mauøi. mauøi ak. LOEN. 1. sardon (abejorro) [DIEG p. 11]; 1. c'hwil, anv a lakaer da veur a seurt koleoptered (abejón) [LENAT p. 27] || Ober a ra LENAT gant ar stumm maui. mauyem adv. s.o. møyem. mauyempe adv. s.o. møyem. maya ak anv a roer da boent kreiz ar c'h-kuarimpøtø (nombre dado al punto central del kuarimpøtø) [EDCA p. 15]. kreiz; cacique mekap v. bezañ a-istribilh (estar colgado, suspendido) [MOGU75 p. 15, ORCO p. 623, TIPR p.

611]; 1. (gant ur verb all dirazañ) verb skoazell a dalvez da sevel ar stumm war ober. kamisa søkuaik tsik palasrø (tsipalasrø) køla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p. 17]; 2. verb lec'hiañ bezañ (estar); nintak mewan a-istribilh emañ ar plad (el plato está colgado)

[LENAT p. 33]; pøninkaupe pøpala mekan emañ ar valafenn war ar blantenn (la mariposa está encima de la mata) [MOGU75 p. 16]; wasrpe pirøpantriku mekan emañ ar sac'h-kein ouzh ar speurenn (la mochila está en la pared) [MOGU75 p. 16]; kuadruspe pirøpantriku mekan emañ ar frammoù ouzh ar speurenn (los cuadros está en la pared) [MOGU75 p. 16]  HS. mesrip melsramik ak.; nintak melsramik loch ma lakaer an dafar na servij ket ken (trastero) [LENAT p.

33]. s.o. nikapik. mencha adv. s.o. mentra. mentawan ar. tro-dro (alrededor) [DIEG p. 13]  HS. pøtøkatan. mentik ag. brein, boutet; taki tusrpe mentik køn gwastet eo ar plant chagla (la mata de chagla se daño) [LENAT p. 48]. mentishap v. breinañ, boutañ (dañar); pølømpe yawiwan mentishan boutet eo ar c'hig gant ar c'hontron (la queresa dañó la carne) [LENAT p. 11]; pulmera yewan mentishan breinañ a ra ar mojojoed an avaloù-douar (los mojojos dañan la papa) [LENAT p. 11]; pispe mentishan troet eo al laezh (la leche se dañó) [LENAT p. 42]; nai usri wantrapikwan mintishan foeltret eo bet ar skingomzer gant ma mamm (mi mamá dañó el radio) [LENAT p. 53] || Ober a ra LENAT gant ar wrizienn mintish- a-wezhioù. *mentishipik ag. drastus, a zegas breinadurezh (dañino); kushimera mintishipelø køn drastus eo ar biringo (los biringos son dañinos) [LENAT p. 22] || Ober a ra LENAT gant ur bennrann mintishmentra adv. 1. (impl. dirak un ag. pe un ak.) tre, kenañ (muy) [PIDB p. 4] pøsrpe mentra palasrø tsun uhel-mat emañ an heol (el sol está bien arriba) [MOGU75 p. 16]; pølpe mentra pirau tsun izel-tre emañ al loar (la luna está muy abajo) [MOGU75 p. 16]  HS. parø; 2. (implijet gant lata kømø evit sevel derez keñveriañ izeloc'h an anv-gwan) nape mentra tsalik kømur Flapio lata kømø me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6] || MOGU75 a ra gant ar stumm mencha.

-mera morfem a verk al liester. 1. (stag ouzh un ak.) ø kapmerape parø tapik køn koantik-tout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; yapallushmera pupa marin køn gant plouz e vez graet al lochoù (los ranchos se hacen de paja) [LENAT p. 28]; 2. (stag ouzh un ag. a zeu da-heul un ak.) piñinkua pikitikmera maitik køn koantik eo ar balafenned ruz (las mariposas son bonitas) [LENAT p. 28]. merøp v. (db. an dud) en em barañ (acto sexual) [DIEG p. 12]  HS. uløp. mesrak, metsrak, metrap, mesrap ar. Merkañ a ra ar pezh zo dirak (lo de adelante) dirak (delante); a-raok (antes) [FOGU p. 203, PIDB p. 4, ATYAD pp. 203, 209]; mesrakmai war-raok (hacia adelante) [ATYAD p. 204]; metrap katø mai dirak (delante) [FOGU p.

203]; metrap pasrø adelante! [FOGU pp. 198, 200]; kual mesrap tu diabarzh ar vrec'h; lodenn eus ar vrec'h a dalvez da dapout krog en udb (parte interna del brazo; parte del brazo que se utiliza para agarrar las cosas) [ATYAD pp. 204, 205, 209, 211]; mesrak katsik pavioù a-raok (patas delanteras) [ATYAD p. 204]; metrap misrøp (merram misrøp) tremen dirak (adelantarse) [DIEG p. 12]  ES. wentø || metrap katø mai, ger ha ger "dirak un hent all"; Ober a ra PIDB ha FOGU gant ar stumm metrap # yametsrak mesrip v. istribilhañ (colgar) [PIDB p. 4]  HS. mekap. metal ak. metal (metal) [FOGU p. 206] || Amprestadenn spagnolek. metrap s.o. mesrak. metrik adv. da gentañ (primero, delante) [ORCO pp. 628, 629, ATYAD p. 209]; ñi ma metrik debrit-c'hwi da gentañ (Usted coma primero) [ATYAD p. 209], kauwan metrik kitøntrap incha mø utrøntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentø Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p.

629].

metrøp v. 1. tapout, pakañ (coger); shuntarawan metrai tapit ar c'hirvi-raden (cojen los chapuletes) [LENAT p. 47]; 2. Dre astenn (db. an darempredoù rev) embarañ (fornicar) [PIDB p. 4] || Treiñ a ra LENAT shuntawaran metrai gant coja los chapuletes en unander; merk liester ar gourc'hemenn eo -ai. Troet eo bet gant al liester amañ neuze. # numetrasrap. mewap v. s.o. mekap. miap v. goulenn udb. c'hoantaet (pedir) [FOGU.Br p. 52]; mier goulennet hon eus kaout (pedimos) [FOGU.Br p. 52].

Migel anv paotr Mikael (Miguel) [ORCO p. 628]; Migel maua kuallentø inchentø patsøkømøn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628]. miko ak. LOEN. marmouz (mico) [FOGU p. 206] || Amprestadenn spagnolek dic'hortoz. milisik ak. s.o. maløisik. minti ag. marv (muerto); minti køn marv eo (está muerto) [LENAT p. 29]  HS. kuaik || Evit mintik, adstumm eus mentik ? milisik ak. s.o. maløisik. milu ak. LOEN. melc'hwed (babosa) [PIDB p. 4] || Un distagadur milo a ro PIDB. minmarup v. levnañ, lintrañ (alisar) [DIEG p. 13]. mintishap v. s.o. mentishap. mira ar. 1. a-raok, kent (antes) [PIDB p. 4, ORCO p. 631]; 2. mira løtsø er mintin-mañ (esta mañana); mira løtsø unø pupikpe nai sobrina køn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631]; 3. mira yem dec'h da noz (anoche) [PIDB p. 4]  ES. wentø. mis ak. LOUZAW. gwez-prun, brousgwez eus kerentiad an Anarcadiaceae diforc'h diouzh spesad Europa (ciruelo) [LENAT p. 29]; mis tusr mamik tranøpik køn teuler a ra frouezh ar gwez-prun (el ciruelo da frutos) [LENAT p. 29]. misa ak. tiegezh, familh (familia); Fapiope mas kalar køn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p. 7] || Stumm krennet eus misak moarvat. misak ak. misakmera 1. Dre vras den, tud (gente) [PIDB p. 4, EDCA pp. 10, 39, ORCO p. 635, TIPR p. 606]; Wampi misamera tud Gwambia (los de Guambía) [FOGU p. 192, GUBIPachón p. 237]; Wampi misamera wam yezh tud Gwambia (lengua de los hombres Guambianos) [FOGU p. 192, GUBI-Pachón p. 236]; misak pun degouezhet eo an dud/tud en em gav (llegó gente/la gente llega) [TIPR p. 606]; nai møskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; yan misak nam mapuras aet eo an dud kuit pa oamp-ni o tebriñ (la gente se fue cuando nosotros comíamos) [ORCO p. 635]; 2. Ent strizh. Gwambiaad (Guambiano); namui misak hon tud/ni hon-unan (nuestra gente) [SORR p. 5, EDCA pp. 10, 39, LENAT p. 32]; misak kur Gwambiaad on (soy Guambiano) [PIDB p. 4]; nam misakmera ni Gwambiaiz (nosotros los Guambianos) [EDCA p. 39]; nam misak ker ni tud/Gwambiaiz omp (nosotros somos gente/Guambianos) [TIPR p. 609] || namui misak, troienn a ra Gwambiaiz ganti evit ober anv anezho o-unan. Kavout a reer ar stumm mishak e PIDB ivez, dre fazi moarvat. Notiñ distagadur al liester misamera evit misakmera # misa, misamusik, nammisak, Pekmisak, Pishimisak, Srekøllimisak. misamusik ak. ene (alma) [DIEG p. 13] || Termen ennañ an elfenn misak (den, tud) moarvat. mish [1891] ak. mishmera kazh (gato) [EAA p. 25, FOGU p. 194, FOGU.Br p. 49, PIDB p. 4, ORCO p. 625, TIPR p. 616, LENAT p. 29]; mish tsi lêrenn gazh (lazo para un gato) [FOGU.Br p. 52]; mish nai køn din-me eo ar c'hazh (el gato es mío) [ORCO p. 625]; mishpe [FOGU.Br p. 49]; mishpe yau trøntra køn er gêr emañ ar c'hazh (el gato está en la casa) [LENAT p. 10]; mishmera lusrøwan man debret eo bet ar goulmed gant ar c'hizhier [LENAT p. 24]; nai mish nu pusruk køn ur penn bras en deus ma c'hazh (mi gato es

cabezón) [LENAT p. 29]; mish tsimwan man debret eo bet al logodenn gant ar c'hazh (el gato se comió el ratón) [LENAT p. 29]; mish kuiktrø ar c'hazh eo zo kaoz (ha sido el gato) [TIPR p. 616]; mishteh? kazh? (¿gato?) [FOGU.Br p. 52] || mish ger a gaver e nasaeg ivez, dindan ar stumm misx # ishumish. misha ak. oferenn (misa); pirap kualap mishamai amtrap en em walc'hit a-benn mont d'an oferenn warc'hoazh (báñese para ir a misa mañana) [LENAT p. 25] || Amprest abred diwar ar spagnoleg misa. mishatsik ak. taol (mesa) [PIDB p. 4]; kan mishatsik penar un daol am eus prenet (compre una mesa) [MOGU75 p. 3] || Termen amprestet digant ar spagnoleg mesa, ouzhpennet outañ al lostger bihanaat -tsik (-ig) pe an anv-kadarn tsik (bazh, post). mishi ak. LOUZAW. oka, plant eus an Andoù e anv spesad Oxalis tuberosa a c'hounezer evit e dorzhelloù bleudek ha c'hwek, leun a ampez, a zebrer evel an avaloù-douar (oca) [LENAT p. 29]. mishki ak. tamm boued sukret, mel, sukr, sukr-korz (dulce, miel, panela, azúcar) [LENAT p. 29]; ishuk wakra mishki mamøn ar vuoc'h-mañ ne gav ket mat ar mel (a esa vaca no le gusta la miel) [LENAT p. 29]; mishkipe akin puik køn merien zo er sukr (el azúcar tiene hormigas) [LENAT p. 29]. misrap v. s.o. misrøp. mirik ag. graet, stummet (gant), a ya tra pe dra d'e ober (hecho, formado) # pitømisrik. misrøp v. 1. (db. ar plant) teuler frouezh (cargar, dar fruta); kel parø misran taolet (karget) he deus (ar blantenn) kalz a gouloudrenn (cargó - dar fruto - mucho mejicano) [LENAT p. 17]; 2. produiñ (producir) [PIDB p. 4]; 3. (goude un ak.) c'hoarvezout, en em gavout (producirse) yem misrøp køn serrnoziñ a ra (está anocheciendo) [DIEG p. 14]; pullin misrøp siferniñ (acatarrarse) [DIEG p. 11]; lamøtik (lamøtii) misrøp bihanaat (achicarse) [DIEG p. 12]; metrap misrøp (merram misrøp) tremen dirak (adelantarse) [DIEG p. 12]; 4. treiñ, dont da vezañ (volverse) [TIPR. p. 612]; kalar misrøp treutaat, dont da vezañ treut (adelgazarse) [DIEG p. 12] # kalarmisrøp, nuimisrøp, pulumisrøp, tammisrøp, tsumisrøp, ulømisrøp, wamisrøp, yammisrøp. mø1 ak. louzoù (remedio) [PIDB p. 4, ORCO p. 628]; kauwan metrik kitøntrap incha mø utrøntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]  HS. papu.

-mø-2 morfem verb a verk an nac'h [LENAT p. 28]; 1. (stag ouzh køp) ashan kømøn na n'eo ket evel-se (ni es así) [LENAT p. 6]; werape pesrøk kømøn n'eo ket droug ar c'hi (el perro no es bravo) [LENAT p. 29]; øiløpe kømøn int n'int ket (ellos no son) [LENAT p. 29]; 2. (stag ouzh verboù all) Andrespe tap kuallømøn Andrev ne labour ket mat (Andrés no trabaja bien) [LENAT p. 29]; mørmøn ne glev ket (no oye) [FOGU.Br p. 47] || s.i.o. -kak-. møi1 adv. I. 1. (impl. e-unan) bremañ [ORCO p. 629, LENAT p. 30]; møi møi bremañ diouzhtu; møi kilkawan sruømtrø kas al lizher-mañ bremañ (llévame esta carta hoy) [LENAT p. 18]; 2. hiziv (hoy) [LENAT p. 30] & Tr. adv. møi kualøm an deiz a hiziv (hoy en día); møi kualøm parø kasraktø pasrwar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p. 16]; møi ya evit ar poent (actualmente) [DIEG p. 12]; II. (ouzhpennet ar morfem -pe outañ) 1. møimpe bremañ (ahora) [FOGU.Br p. 48, LENAT p. 25]; møimpe wasrø kah køn bremañ n'eus ket falchuned ken (ahora no hay gavilanes) [LENAT p. 30]; & Tr. adv. møimpe si makøtan bremañ 'vat em eus c'hoant debriñ (ahora sí quiero comer) [LENAT p. 30]; møimpe si isukukun bremañ 'vat en em soñjomp (ahora sí pensamos) [LENAT p. 30]; 2. hiziv (hoy); møimpe maik mantrapelø hiziv e tebrint traoù mat (hoy van a comer sabroso) [LENAT p. 30]; møimpe chinai atrukuh? da betra out deuet hiziv ? (¿A qué viniste hoy?) [LENAT p. 30] || Ober a ra LENAT gant an adstumm mui ha gant ar skrivad møinpe a-wezhioù. Un dreuzplakadenn sonnet diwar ar

spagnoleg ahora sí eo an droienn møimpe si, gant amprest an adverb sí (ya). # maua, mauan, møimpatø, møiwentø, møyempe 2 møi ak. møimera laou (piojo) [LENAT p. 30]; møimera trantrø tsatsøpølø kalet e flemm al laou (los piojos pican duro) [LENAT p. 28]; parø møi piatun hunvreet em eus diwar-benn ur bern laou (soñé muchos piojos) [LENAT p. 30] || Gant an adstumm mui e ra LENAT awezhioù. møikøpen rag am. unan bennak (alguna persona) [DIEG p. 13]  HS. mukøpen # møikucha møikucha rag am. hini ebet (ninguno) [PIDB p. 4]  HS. mukucha || Termen a hañval bezañ savet diwar møk hag ar morfem enlakaat -kucha a droer gant ivez met a dalvezfe hep amañ; un diskoulm all a c'hall bezañ koulskoude. M'emañ savet an termen diwar ar morfem nac'hañ mø e verkfe -kucha an ezlakadur. mø + kucha = hep ket a enkluzivelezh = den ebet. # møikøpen. møimpatø adv. evit poent (por ahora); møimpatø kafewantø pena sruatrtrik, wentø palapelan penøntraptø evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629] # møi. møimpe adv. s.o. møi. møinpe adv. s.o. møi. møiwentø adv. bremaik, bremañ diouzhtu [ATYAD p. 209]; møiwentø atrakor dont a ran diouzhtu (ahora enseguido voy) [ATYAD p. 209] || Termen savet diwar an elfennoù møi (bremañ) ha wentø (war-lerc'h). møk [1755/1867] ak. møkelø I. A. (en e stumm unan møk) den (hombre) [NPL p. 269, LMWI p. 429, PIDB p. 4, MOGU75 p. 2, ORCO p. 627, LENAT p. 28]; kachi møk den bihan (hombre pequeño) & kornandon (duende) [LENAT p. 13]; møkpe kana kilkayu puran skrivañ a ra an den ul lizher (el hombre escribe una carta) [LENAT p. 18]; møkpe kuallip pasran emañ an den o labourat (el señor está trabajando) [LENAT p. 28]; møk unøtsik paotrig bihan (niñito) [PIDB p. 4]; trumpøtø møk den vil (persona fea) [FOGU p. 204]; na asha kur, ø møkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; B. (en e stumm lies møkelø) paotred, gwazed (hombres) [CIO p. 69, NPL p. 269, PIDB p. 4, MOGU75 p. 2]; pøn møkel (puen mazel) tri den (tres personas) [CIO p. 69]; nøpe pa møkelan trøsran roet he deus [avaloù-douar] d'an daou zen (dio [papas] a los dos hombres) [MOGU75 p. 4]; nape ø møkelan asar gwelet em eus ar baotred-se (ví a esos hombres) [MOGU75 p. 9]; II. pried, gwaz (marido); Ishuk møk puølø muna puøntrøkøh? Ar merc'hed dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están las mujeres que tienen marido?) [LENAT p. 7]; Møkelø sralø puølø muna puøntrøkøh? Ar baotred dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están los hombres que tienen esposa?) [LENAT p. 7];  ES. srai III. (db. al loened) par (macho) [FOGU p. 204]; møk wera (tad-)ki (perro) [PIDB p. 4]; møk wara tarv (toro) [LENAT p. 28] || LENAT a ra gant møkølø e-lec'h møkelø evit ar stumm lies. Aozerien CIO e 1755 hag NPL e 1879 a ro ur stumm krennet møkel (mazel e CIA, mujel e NPL) evit "den" en unander. MOGU75 a ro ur skouer eus implij møkel pe møkelø, dindan ar stumm displeget møkelan, goude ur sifr. Hiziv an deiz eo ar ger møk an anv-kadarn nemetañ e gwambiaeg a ra e liester en -elø. -Mera eo merk liester an anvioùkadarn hag -elø hini an anvoù-gwan. Gallout a reer sellet ouzh ar stumm kozh møkel e meur a zoare neuze. Pe e oa møkel an unanderenn gozh, gant liester en -ø (møkel > møkelø) ar pezh a zisplegfe eo testeniekaet møkel goude ur sifr div wezh er skridoù (liester ebet warlerc'h ar sifroù e gwambiaeg). Koulskoude n'eo ket testeniekaet an dibenn -ø evel liester hag -elø eo stumm lies boutin an anvioù-gwan. Testeniekaet-stank eo an dibenn -elø evel dibenn lies neuze. Ouzhpenn e kaver mat møk (skrivet muij) e-lec'h møkel pelloc'h gant NPL ivez setu ma c'hallfe ken buan all an droidigezh "den" bezañ ur fazi pa oa ret treiñ møkel(ø) dre

"tud". Møkel a c'hallfe bezañ ur srivadur krennet a-dreuz evit ar stumm lies klok møkelø neuze. D'ar mare-se e vefe ret kompren implij ar stumm møkel(ø) war-lerc'h ur sifr diwar drouklevezon ar spagnoleg a laka dalc'hmat an anvioù el liester goude an niveroù. Un diskoulm diwezhañ all a c'hallfe bezañ e oa eus ur ger møkel gwezhall, anezhañ ur ger digemm, hag eo bet komprenet tamm-ha-tamm an dibenn -el evel ul liester. Hevelebekaet e vije bet neuze ouzh liester an anvioù-gwan en -elø hag adsavet ur stumm unan krennoc'h, møk. An diskoulm-mañ a zisplegfe perak eo møk an anv-kadarn nemetañ a ra e liester en elø. Ezhomm a vefe da gaout skouerioù all. # møikucha, mømarøpik møkelø ak. lies s.o. møk. *møkøkøi [1946] ak. Anv un droukspered a atahin ar baotred o deus bet darempredoù gant merc'hed zo gant o mizoù (espíritu que persigue a los hombres que mantuvieron relaciones con mujeres mientras tenían ellas sus reglas) [HTSC p. 954] || Termen diasur n'eo ket testeniekaet e lec'h all. N'anavezer ket mammennoù HTSC. Ur fazi e c'hall bezañ pe ur ger nasaek. mømarøpik ak. mezeg (médico) [PIDB p. 4] || Diwar møk (den) ha mørøpik (mezeg, diskonter).

-møn- morfem verb a verk an nac'h s.o. -mø. møn ak. 1. LOUZAW. kaol (coles) [PIDB p. 4]; øiløpe møn ishikmera køn delioù kaol eo ar re-se (esas son hojas de col) [MOGU75 p. 9]  HS. kulis, repullu, takal; 2. delioù kaol (hojas de col) [EDCA p. 23] || Ne oa ket a gaol en Amerika a-raok an aloubadeg. Koulskoude, ekichen an amprestoù spagnolek boas kulis (diwar coles) ha repullu (diwar repollo) e kaver an termen-mañ. Evit ur blantenn all e oa gwezhall moarvat.

Møn Anv den. Anv un dudenn, gourel pe venel, testeniekaet en Istor hengounel Gwambia [EDCA p.

23]. møpik ag. c'hwerv (amargo) [DIEG p. 13] || Skrivet møbig gant DIEG. mørik ag. kreñv (fuerte) [ESLG p. 39]. mørmik ag. 1. disuj, amsent (desobediente) [PIDB p. 4]; 2. bouzar (sordo) [LENAT p. 29]. mørøp v. 1. santout (sentir) [ORCO p. 623, TIPR p. 612]; itrø mørøp v. c'hwesha, klevet ur c'hwez (oler) [PIDB p. 1]; 2. klevet (oir) [FOGU.Br p. 47, TIPR p. 612]; mørmøn ne glev ket (no oye) [FOGU.Br p.

47]; wantrapikyu nai møskai wamik mørar klevet a ran ma zad o komz er radio (en el radio escucho hablar a mi papa) [LENAT p. 12]; mørar klevet em eus (oí) [FACH p. 92]; 3. selaou (escuchar); murai selaouit (escuchen) [LENAT p. 31]; 4. divinout, diawelout (adivinar) [DIEG p. 12]  HS. kiepasrøp || Ar stumm mørar roet gant FACH zo troet dre fazi gantañ evel oir (klevet). bez' eo evit gwir ur stumm displeget eus ar verb mørøp a dalvez ent strizh "klevet a ran pe klevet em eus". Ober a ra LENAT gant ar wrizienn mur- e-lec'h mør- # mørøpik. mørøpik ak. 1. diskonter, mezeg hengounel (curandero, médico tradicional) [PIDB p. 4, GUBIPachón p. 247, LENAT p. 31]; 2. sorser (brujo) [PIDB p. 4]; 3. diouganer, diaweler (adivinador) [DIEG p. 12] ]  HS. kiepasrøpik || Diwar mørøp. GUBI-Pachón, a ra gant an adstumm murpik (skrivet murbik, diouzh an distagadur). # ellmarøpik, mømarøpik. møsik ak. sprered, ene, skeud (espíritu, alma, sombra) [PIDB p. 4] || Diwar møk den ? møskai ak. 1. tad (papá, padre) [PIDB p. 4, ORCO p. 635, CICO p. 74, LENAT p. 31]; nai møskai Yautumai yan aet eo ma zad da Bopayán (mi papá se fue para Popayán) [LENAT p. 4]; nai møskai saiu yaløtik pøik køn ur poncho du en deus ma zad (mi papá tiene una ruana negra [LENAT p. 9]; nai møskai kililik køn kozh eo ma zad (mi papá está viejito) [LENAT p.

18]; møskai øskøkøye wakun tad, hadomp avaloù-douar melen (papá, sembremos papa amarilla) [LENAT p. 12]; wantrapikyu nai møskai wamik mørar klevet a ran ma zad o komz er radio (en el radio escucho hablar a mi papa) [LENAT p. 12]; nai møskai kuari puik køn un tog en deus ma zad (mi papá tiene (un) sombrero) [LENAT p. 21]; nai møskai pusrukwan itsøain køn skoet en doa ma zad e benn (mi papá se golpeó la cabeza) [LENAT p. 46]; kualap nai møskaimpa Yautumai amkun warc'hoazh ez in gant ma zad da

Bopayán (mañana me voy con mi papá para Popayán [LENAT p. 25]; nai møskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; 2. kualøm møskai paeron un eured (padrino de matrimonio) [PIDB p. 3]; mutap møskai (mutammøskai) paeron badeziant (padrino de bautizo) [PIDB p. 4] || Ober a ra LENAT gant an adstumm muskai. Notiñ implij an -m- epentetek etre møskai hag ar morfem -pa e møskai[m]pa. En droienn kualøm møskai e ra PIDB gant an adstumm møski. møsr ak. KORF. lost, penn a-dreñv (cola) [FOGU pp. 194, FOGU.Br p. 47, 202, PIDB p. 4]; wera møsr lost ar chi (rabo del perro) [LENAT p. 56]; wera møsr chilliktik køn lous eo lost ar c'hi (al rabo del perro está sucio) [LENAT p. 56]; møsr søik køn leizh eo al lost (la cola está húmeda) [FOGU.Br p. 47] || Ober a ra FOGU gant muøsh. # yamøsr møsrik ak. LOUZAW. raden (helecho) [PIDB p. 4, LENAT p. 30]; møsrik kishwera puik køn preñved zo war ar raden (los helechos tienen munchiros) [LENAT p. 20]. møta : (merk an nac'h) na (no) [ORCO p. 626]. møy s.o. møi møyem adv. 1. dec'h da noz (anoche); mauyem pachiktik kiar dec'h da noz em boa kousket tommik-tout (anoche dormí calientito) [LENAT p. 36]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) møyempe ulpa piatan dec'h da noz em boa hunvreet gant naered (anoche soñé con culebras) [LENAT p. 34] || Gant ar stumoù mauyem/mauyempe e ra LENAT. mu ger goul. 1. (impl. e-unan) piv (quién) [PIDB p. 4, FACH p. 92]; 2. (stumm lies gant ar morfem -mera stag outañ) mumera (quienes) [PIDB p. 4]; 3. (gant ar morfem -pa stag outañ) mupa gant piv (con quién); nape mupa wamian ker? gant piv e komzin ? (¿Con quién voy a hablar?) [LENAT p. 54]; 4 (gant ar morfem -i stag outañ) mui eus piv (de quién) [FOGU.Br p. 42]. || Marteze e teu ar stumm lies mumera diwar levezon an daouad spagnolek quién/quienes. FACH ha FOGU.Br a ro ar stumm mo. # mukøpen muchap v. s.o. muchip. muchip v. 1. evañ (beber) [LMWI p. 429, PIDB p. 4, MOGU75 p. 10]; ñipe pitsø mutsan evet hoc'h eus laezh (Usted tomó leche) [ORCO p. 625]; pusrik muchap amkun deomp da evañ guarapo (vamos a tomar guarapo) [LENAT pp. 4, 30]; ñipe kashi pachipi mutsukuh? ur banne hini kreñv a yay ganeoc'h ? (¿Quiere tomar un poquito de agardiente?) [LENAT p.

36]; usha piwan mutsan evet ez eus bet dour gant an dañvadez (la oveja tomó agua) [LENAT p. 39]; pis mutsur evet em eus laezh (tomé leche) [LENAT p. 42]; 2. nakish muship mogediñ (ahumar) [DIEG p. 13]  HS. nakiship || Ober a ra LMWI gant ar wrizienn mush- e-lec'h much-; LENAT a ra-eñ gant an anv-verb muchap hag ar wrizienn muts- a-wezhioù, evel ORCO # mutsik, pitsømuchip. mui adv. s.o. møi mui ger. goul. s.o. mu. muinkal ak. krib (peine) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar an elfenn mui, amsklaer, ha kal (draen, nadoz). muinkø ger goul. eus piv (de quién) [PIDB p. 4]. mukatrø ak. Kazh-koad e anv spesad Sciurus granatensis (ardita) [LENAT p. 29]; mukatrø kalus kroc'hen kazh-koad (cuero de la ardita) [LENAT pp. 14, 30]; mukatrø ishkø køpelø køn ravailhon eo ar c'hizhier-koad (las arditas son traviesas) [LENAT p. 29] || s.i.o. kuachi. mukøpen rag am. 1. unan bennak, tud zo, lod (alguna persona, algunas personas) [DIEG p. 13]  HS. møikøpen; 2. (gant ar morfem -tø stag outañ) mukøpentø tud zo, lod (algunas personas) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar ar ger goulenn mu (piv) evel m'eo savet chikøpen diwar ar ger goulenn chi (petra) # chikøpen mukucha rag am. den ebet (nadie) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar mu (piv) hag ar morfem ezlakaat -kucha.  HS. møikucha. mul ag. sec'h (seco); ishik mul delienn sec'h (hoja seca) [PIDB p. 1]  HS. pur # pimul

mullap v. 1. sec'hañ, gweñviñ (secar, marchitar) [PIDB p. 4] HS. kølap; 2. (diwar-benn ar barv) milisi(k) mullip troc'hañ barv ub. (afeitar) [DIEG p. 12] || Ober a ra DIEG gant an adstumm mullip. mullip v. s.o. mullap. mumera ger goul., stumm lies mu piv (quienes) [PIDB p. 4] # mu mumui ak. LOUZAW. pepo, seurt gwez n'eus ket bet gallet termeniñ e spesad (pepo) [LENAT p.

35]; nai munek mumuiwan srøtran troc'het eo bet ar wezenn bepo gant ma breur (mi hermano cortó el árbol de pepo [LENAT p. 30]. muna ger goul. pelec'h (dónde) [LENAT p. 30]; Ishuk møk puølø muna puøntrøkøh? Ar merc'hed dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están las mujeres que tienen marido?) [LENAT p. 7]; møkølø sralø puølø muna puøntrøkøh? Ar baotred dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están los hombres que tienen esposa?) [LENAT p. 7]; yawimpi muna tsuh ? pelec'h emañ ar pesked ? (¿Dónde está el pescado?) [LENAT p. 30]; muna tsukuh? pelec'h emaout (gourvezet) ? (¿Dónde estás acostado?) [LENAT p. 30]; muna pasrukuh? pelec'h emaout (en da sav) ? (¿Dónde estás parado?) [LENAT p. 31]  HS. chuki. munchip v. kontañ (kementadoù) (contar cantidades) [PIDB p. 4] || Merkañ a ra PIDB un distagadur mundjip munchikøp v. bezañ anvet (llamarse) [DIEG p. 37]. munukøp v. gortoz (esperar, aguardar) [DIEG p. 12, LENAT p. 31]; munukutruh gortoz ac'hanon (espéreme) [LENAT p. 31] || Ober a ra LENAT gant an adstumm munukup. mupa ger goul. s.o. mu. mur ag. (gant nerzh) kalet, kreñv (duro, fuerte) [FOGU.Br p. 42, TIPR p. 615]; sre mur putan glav bras a ra (está lloviendo duro) [TIPR p. 615]; mur sre pui glav bras (lluvia fuerte) [FOGU p. 203] || Gant ar stumm mor e ra FOGU.Br. # murik, murkømik. muraraik ag. skuizh (cansado) [PIDB p. 4]. murarap v. skuizhañ (cansarse); nan murarainpa intrap mont a ran kuit peogwir on skuizh (me voy porque estoy canasada) [ORCO p. 631]. muraraptik ag. skuizhus-tre (agotador) [DIEG p. 12]. murik ag. 1. kalet (duro) [PIDB p. 4]; 2. kalonek (valiente) [PIDB p. 4] || s.o. mur. murkimik ag. s.o. murkømik. murkømik ag. digalon, laosk (cobarde) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar an elfenn mur (kalet, kreñv) hag an elfenn enebiñ kømik (di-), mur kømik = n'eo ket kreñv/kalet. # tapkømik. murøp s.o. mørøp. murpik ak. s.o. mørøpik. *muship v. s.o. muchip. muskai s.o. møskai. musr ak. ludu (ceniza) [FOGU p. 201]  HS. usrø || N'eo ket testeniekaet pelloc'h ar stumm-mañ. mutap; mutap usri ak. maeronez badeziant (madrina de bautizo) [PIDB p. 4]; mutap møskai (mutammøskai) paeron badeziant (padrino de bautizo) [PIDB p. 4]. muti ak. greun maiz prientet evit e geginañ, meuz rgaet gant maiz (mote) [LENAT p. 31]; mutiwan makun debromp ar mote (comamos el mote) [LENAT p. 31] || Amprestadenn digant ar c'hechuaeg muti. mutsik ak. 1. died (bebida) [PIDB p. 4]; 2. den mezv (borracho); mutsik parø wamian kalz e komz an den mezv (borracho habla mucho) [LENAT p. 54] # muchip mutsikik ag. mezv (borracho) [PIDB p. 4] # muchip. mutsip v. s.o. muchip.

N na [1879] rag gour I. rag. gour u. me (yo) [FOGU pp. 194, 197, 201, FOGU.Br pp. 52, 53, PIDB p.

4, MOGU75 pp. 6, 7, FACH p. 92, ORCO pp. 625, 631, TIPR p. 606, LENAT p. 31]; 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) na intakwan pillmantrur me a walc'ho al listri (yo lavaré los platos) [TIPR p. 606]; na srøna purawan kitsamøntrun me a valo ar maiz warc'hoazh (yo mañana moleré el maíz) [TIPR p. 607]; na namik war fuloret on (estoy bravo); na marik kualøm lulik køn dec'h em boa redet (ayer corrí) [TIPR p. 615]; na isruk kur ur vaouez on-me (yo soy mujer) [ORCO p. 624]; na paitrap kur emaon o vont da c'houlenn (voy a preguntar) [ORCO p. 624]; na yewan mar debret em eus an aval-douar (comí la papa) [ORCO p. 625]; na tsulakwan nenøp war o keginañ soubenn emaon (estoy cocinando la sopa) [ORCO p. 625]; na asha kur, ø møkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; na waminchap emaon o vont da gomz (voy a hablar) [FOGU.Br p. 53]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) nape [NPL p. 270]; nape kur me zo ac'hanon (yo soy) [LENAT p. 32]; nape puik kur me am eus (yo tengo) [NPL p. 272, LENAT p. 32]; nape kaik kur me n'em eus ket (yo no tengo) [LENAT p. 32]; nape aship kør emaon o welet (estoy viendo) [LENAT p. 5]; nape yau pala pøik kør me am eus un ti el laez (yo tengo una casa arriba) [LENAT p. 9]; nape ye map war debriñ a ran avaloù (como papas) [LENAT p. 12]; martiskutri nape kualiñar o labourat emaon abaoe dimeurzh (estoy trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5]; nape mentra tsalik kømur Flapio lata kømø me, n'on ket ken treut ha Flapio (yo soy menos flaco que Flavio) [MOGU75 p. 6]; nape piwan kualanar lakaet em eus an dour da virviñ (herví el agua) [MOGU75 p. 8]; nape ø møkelan asar gwelet em eus ar baotred-se (ví a esos hombres) [MOGU75 p. 9]; nape unar kerzhet/bale a ran (yo ando/camino) [LENAT p. 53]; nape narillu partrap yar emaon o vont da droc'hañ brikennoù (yo me voy a cortar ladrillos) [TIPR p. 607]; nape mupa wamian ker? gant piv e komzin ? (¿Con quién voy a hablar?) [LENAT p. 54]; nape trau pul wetøtraik køn kavet em eus mojojó el liorzh (encontré mojojó en la huerta) [ORCO p.

625]; nape tsartrap intrap incha pira atttrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; II. rag. gour unan renet nan [MOGU75 p. 8]; nai nutsak usmai larøtan nan sellet he deus ma c'hoar ouzhin, ha hi puchet (mi hermana (me) miró agachada) [LENAT p. 25]; nai nutsak usmai ashtan nan gwelet he deus ma c'hoar ac'hanon, ha hi puchet (mi hermana me vio agachada) [LENAT p. 25]; ñi nan tamartan pareet on bet ganeoc'h (a mí Usted me curó) [TIPR p. 615]; nan murarainpa intrap mont a ran kuit peogwir on skuizh (me voy porque estoy canasada) [ORCO p. 631]; III. ar. (gant ar morfem -pa stag outañ) napa (naba) ganin (conmigo) [FOGU.Br pp. 41, 45] || nape, treuzskrivet nâhvéh gant NPL, diwar an distagadur blotaet nabe. # nai, nasik nachak ak. kegin (cocina) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar an elfennoù nak (tan) ha chak (lec'h). nai ger perc'h. I. ag. perc'h.

A. (dirak un anv n'eo ket stag ar morfem -pe outañ) 1. (evit gomz db. ub., udb.) ma (mi) [PIDB p. 5, MOGU75 pp. 3, 4, 6, 8]; nai yau kintrap amkun kousket a raimp du-mañ/em zi (vamos a dormir en mi casa) [LENAT p. 4]; nai yamai kintran (evit kintrap?) amkun deomp da gousket du-mañ (vamos a mi casa a dormir) [LENAT p. 18]; nai unørik ma bugale (mis niños) [LENAT p. 4]; nai nu ya ma zi bras (mi casa grande) [LENAT p. 9]; nai nu nimpasr Lusia køn ma merc'h henañ eo Loeiza (Lucia es mi hija mayor) [LENAT p. 33]; nai lusrø yau warau køn er gêr emañ ma c'houlm (mi paloma está en casa) [LENAT p. 10]; nai møskai Yautumai yan aet eo ma zad da Bopayán (mi papá se fue para Popayán) [LENAT p. 4]; nai kuariwan isik ketratan nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 6]; nai ishukunø

usmai kian chomet eo kousket daoubleget ma flac'hig (mi niña se durmió agachada) [LENAT p. 7]; nai kek kuaketan ma gwaz en deus skoet ganin (mi marido me pegó) [LENAT p. 16]; pølpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; nai kilkayu pørur skrivañ a ran em c'haier (yo escribo en mi cuaderno) [LENAT p. 12]; isikpe nai kuariwan ketran nijet kuit eo ma zog gant an avel (el viento me quitó el sombrero) [LENAT p. 21]; nai nunashmerapa pailap dañsal a reomp gant ma breudeur-gaer (bailamos con mis cuñados) [LENAT p. 28]; nøpe pawaiwan nai numøshawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 3]; nai pulkus tsalik køn lart eo ma c'hui (mi cuy es gordo) [LENAT p. 44]; nai møskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; 2. (evit komz ouzh an dud end-eeun) nai møskai kualap asiakun en em welet a raimp warc'hoazh, tad (mañana nos vemos, papá) [LENAT p. 31]; nai nutsak chinai atrukuh?

D'ober petra oc'h deuet, ma c'hoar ? (¿Para qué viniste, hermana?) [LENAT p. 34]; B. (dirak un anv staget ar morfem -pe outañ) nai nusrkaimpe ñui latawei nuik køn ken bras eo ma mab ha da hini (mi hijo es tan grande como el tuyo) [MOGU75 p. 6]; nai yape pu ya køn un ti pri eo ma zi (ma casa es de barro) [LENAT p. 10]; nai yape mas nuik køn ñui lata kømø brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; II. ar. (er stumm nai pe nain) din (mío, mía) [FOGU.Br p. 48, PIDB p. 5, ORCO p. 625]; mish nai køn din-me eo ar c'hazh (el gato es mío) [ORCO p. 625]; øskø u nai køn din-me eo ar vleunienn velen (la flor amarilla es mía) [LENAT p. 8]; karrupe nain køn din-me eo ar c'harr (el carro es mío) [MOGU75 p. 9]. nak ak. 1. tan (fuego) [LMWI p. 429, PIDB p. 4]; nak kietap, nak kietik megin (fuelle) [DIEG p.

11]; 2. oaled, fornigell (fogón) [TIPR p. 609]; køtsø nakpala pasran emañ ar gastellodenn war ar fornigell (la olla está encima del fogón) [TIPR p. 609]; 3. goulaouenn (candela) [PIDB p. 4] # nachak, nakish, nakiship, nakkuk, nakø, nakøsruk, nakøtrak, nalutø, napørøtsik. nakish ak. moged (humo) [PIDB p. 4, LENAT p. 32]; øshkøkørø trø parø nakish itan kalz a voged a daol ar c'hoad gwarango (la leña de guarango echa mucho humo) [LENAT p. 8]; yau nakish iship pasran mont a ra ar moged er-maez eus an ti (sale el humo de la casa) [LENAT p. 10]; kashi nakish yan aet ez eus un tamm moged er-maez (se fue un poquito de humo) [LENAT p. 32] || Diwar nak (tan) # nakiship nakiship v. 1. mogediñ (ahumar) [DIEG p. 13]  HS. nakish muship; 2. divogediñ (humear); kashi nakiship pasran divogediñ a ra un tammig (se está yendo un poquito de humo) [LENAT p. 32] nakø ak. goulaouenn (candela) [LENAT p. 32] || Diwar nak (tan). nakøsruk ak. maen tro an tan a lakaer ar podoù da boazhañ warnañ (tulpa, piedra del fogón) [LENAT p. 32] || Diwar nak (tan) ha sruk (maen). nakøtrak ak. kegin (cocina) [LENAT p. 32]  HS. nenin || Diwar nak (tan). nakkuk ak. fornigell (fogón) [PIDB p. 4] || Diwar nak (tan). # Nukukuaimantsik nalutø ak. etev (tizón) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar nak (tan). nam1 [1879] I. rag. gour ls ni (nosotros) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 5, MOGU75 pp. 5, 7, ORCO p.

624, TIPR pp. 606, 607, EDCA p. 39, LENAT p. 31]; 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) nam misak ker ni tud/Gwambiaiz omp (nosotros somos gente/Guambianos) [TIPR p. 609]; nam misakmera ni Gwambiaiz (nosotros los Guambianos) [EDCA p. 39]; nam eskuelamai amper er skol omp bet-ni (nosotros estuvimos en la escuela) [TIPR p. 610]; yan misak nam mapuras aet eo an dud kuit pa oamp-ni o tebriñ (la gente se fue cuando nosotros comíamos) [ORCO p. 635];

2. (gant ar morfem -pe stag outañ) nampe [NPL pp. 270, 272, FOGU.Br p. 45]; nampe lassietekatik kipelø ker kousket hor boa betek 7 eur (dormimos hasta las siete) [MOGU75. p. 4]; nampe puik ker ni hon eus (nosotros tenemos) [NPL p. 272]; nampe kølelø ker ni zo kozh (nosotros somos viejos) [MOGU75 p. 5]; nampe pulkus mapeli ker kui a zebromp-ni (nosotros comemos cuy) [LENAT p. 44]; nampe kachulltøka kualer ni a labour gant ar bal (nosotros trabajamos con pala) [TIPR p. 606]; nampe lulamøntrun ni a redo (nosotros correremos) [TIPR p. 607]; nampe Yastaumai ampøp ker ni a ya da Bopayán (nosotros vamos a Popayán) [TIPR p. 607]; nampe Yastaumai amper bet omp e Silvia (fuimos a Silvia) [ORCO p. 624]; nampe trarwan nikin køn karget hon eus ar c'heuneud/ur gargad keuneud zo bet evidomp (nosotros hemos cargado la leña/hay leña cargada por nosotros) [TIPR p. 614]; sre pumuatø nampe køtsømera nikappa amtruik køn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù a-raok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632]; II. (er stumm namun) ac'hanomp/deomp (nos) [MOGU75 p. 8]; nøpe pil namun trøsran roet he deus-hi maiz tener deomp (ella nos dió choclo) [MOGU75 p. 3]; namun køtra køtan yen eo anezhi (uheldirioù zo evidomp) (está haciendo frío/hay para nosotros páramo) [TIPR p. 615] || Furm nampe treuzskrivet nampêh e NPL ha troet dre fazi gant c'hwi. Ober a ra PIDB gant an adtumm ñam # nammisak, namtrik nam2 ger goul. s.o. mam. namik ag. fuloret (bravo) [ORCO p. 636, TIPR p. 609]; møskai namik pun en em gavet eo tad fuloret (papa llegó bravo) [LENAT p. 31] & (impl. dirak ar ver skoazell pasrap) namik puntran fuloret int (están bravos) [LENAT p. 45] & (impl. dirak ar verb skoazell wap) namik wakuh? Ha fuloret out ? (¿estás bravo?) [LENAT p. 32]; na namik war fuloret on (estoy bravo); ñi namik wainkucha ashchap atrumøntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p.

636]. *nam[i/ø]p v. bezañ fuloret, kounnaret (estar bravo); ishuk wara namøn n'eo ket drouk ar vuoc'h (la vaca no es brava) [LENAT p. 29] || Notenn : mard eus e gwirionez eus ar verb-se e tlefe ar frazenn-mañ talvezout ar c'hontrol eus ar pezh zo bet lakaet da dalvoudegezh dezhi, nemet e vije eus ur verb *nap e gwirionez hag e vije -mø- evit ar stumm nac'h. nammisak ak. kar (pariente) [PIDB p. 4] || Moarvat diwar nam (ni) ha misak (tud), d.l.e., hon tud. namtrik [1879] ak. 1. gwambiaeg (idioma guambiano) [LENAT p. 1]; ñipe namtrik kusrep wan kelenn a rit-c'hwi namtrik (Usted está enseñando namtrik) [LENAT p. 20]  HS. Wampi misamera wam; 2. yezh (lengua, idioma) [NPL p. 269] || Gant ar stumm namtri hep k dibenn e ra NPL, evel ma ra gant ar stummoù ishu ha pushu e-lec'h ishuk ha pushuk.

Troidigezh NPL, yezh e-lec'h gawambiaeg a seblant bezañ faziek. Termen savet diwar an elfennoù nam (ni, hon) ha trik genoù, = hor genoù # nutrik namui ger perc'h. 1. ag. perc'h. hon, hor, hol (nuestro, nuestra) [PIDB p. 4, MOGU75 p. 8, LENAT p. 31]; namui nu ya hon ti bras (nuestra casa grande) [LENAT p. 9]; namui misak hon tud/ni hon-unan, troienn a ra Gwambiaiz ganti evit ober anv anezho o-unan (nuestra gente, manera como se refieren los Guambianos a ellos mismos) [SORR p. 5, EDCA p. 10, LENAT p. 32]; namui alø kualchap amkun deomp da labourat a-gevret en hor minga (vamos a trabajar en nuestra minga) [LENAT p. 4]; namui pirøpe usri køn hon tad (mamm) eo an douar (la tierra es nuetra madre) [LENAT p. 32] 2. ar. (er stumm namui pe namuin) deomp (de nosotros); mamape namui pintrøke wan emañ mamm en he c'hoazez a-dal deomp (mamá está sentada en frente de nosotros) [MOGU75 p. 8]; yape namuin kømøn n'eo ket deomp an ti (la casa no es nuestra) [MOGU75 p. 9]. namun ar. s.o. nam. nan rag. gour s.o. na. napørøtsik ak. barrenn-dan ar Srekøllimisak ma taol luc'hed (nombre de la vara del Srekøllimisak

por la cual salen los rayos) [SREK p. 6] || Termen savet siwar ar wrizienn nak (tan), un elfenn pørø amsklaer ha tsik (bazh). narillu ak. brikenn (ladrillo) [TIPR. p. 607]; nape narillu partrap yar emaon o vont da droc'hañ brikennoù (yo me voy a cortar ladrillos) [TIPR p. 607] || Gant ar skrivad naarillu e ra TIPR. Doare zo gant ar ger-mañ da vezañ un amprestadenn abred digant ar spagnoleg ladrillo; ger teirsillabennek, [o] ezvezant e gwambiaeg hevelebekaet da [u], roud an d steuziet e-kreiz ar ger a verzer gant hirder ar vogalenn; souezhusoc'h eo an tremen eus l da n e deroù ar ger avat. s.i.o adubes. nasik rag. gour u. me ma-unan (yo mismo) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar na (me). nashik [1879] ak. KORF. gouzoug (cuello) [NPL p. 269, PIDB p. 4, ATYAD pp. 205, 211, LENAT p. 32]; nashik tsutsik kiltak kigenn daoubennek ar vrec'h (bíceps) [ATYAD pp. 205, 211] || Termen treuskrivet naschic e NPL. Ober a ra ATYAD gant ar skrivad nasrik a-wezhioù. nasrik ak. s.o. nashik. natrøsr ak. glaou (carbón) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar an elfennoù nak (tan) ha trø (koadtan). nay ger perc'h. s.o. nai.

-ne morfem verb a dalvez da liammañ daou dra a c'hoarvez lerc'h-ouzh-lerc'h hag a bouez war abeg an darvoud.# -en. *neesap v.; pøtr neesan sav-heol (salida del sol) [FOGU.Br p. 47] || Termen n'eo ket testeniekaet ahend-all; marteze ez eus fatet ur gensonenn greiz. s.i.o. nøsik (heol). nei ger perc'h. s.o. nai. nemarøp v. ouzhpennañ (agregar) [DIEG p. 12]. nenin ak. kegin (cocina) [FOGU p. 201] || Diwar ar wrizienn nen- (keginañ). Dic'hortoz eo an dibenn -in evit ul lec'h. N'eo ket testeniekaet nenin pelloc'h. Nachak eo ar ger boas evit ar gegin (diwar nak, tan ha chak, lec'h). Marteze eo bet klevet a-dreuz an anv-verb nenøp gant aozer FOGU ? Gallout a rafe bezañ nenin evit ar stumm verb displeget nenan (keginañ a ra) ivez pe evit nenik, gant ar morfem pennavaat -ik. nenøp v. keginañ (cocinar) [PIDB p. 5, MOGU75 p. 17, LENAT p. 32]; I. (en un implij analitek) A. (dirak ar verb skoazell wap) yau nenøp war emaon o keginañ er gêr (estoy cocinando en la casa) [LENAT p. 10]; na tsulakwan nenøp war o keginañ soubenn emaon (estoy cocinando la sopa) [ORCO p. 625]; mamape nenø wan emañ mamm o keginañ (mamá está cocinando) [MOGU75 p. 17]; B. (dirak køp) 1. (gant ar morfem -ik stag outañ da verkañ un ober kaset da benn) inchen Mariape mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; nømpe nenøpelø køn keginourezed int (ellas son cocineras) [TIPR p. 609]; CH. (dirak ur veb all) unø nentrap kamuran n'en deus ket gallet ar bugel keginañ (el niño no pudó cocinar) [LENAT p. 51]; II. (en un implij sintetek) pi srutrap intrø nentrap kerzh, degas dour evit keginañ (anda, trae agua para cocinar) [LENAT p. 39] || Reiñ a ra LENAT an droidigezh cocinando (o keginañ) da nenøp met un anv-verb eo nenøp, ne dalvez cocinando nemet pa vez implijet dirak ur verb skoazell. nepip v. pignat (subir) [PIDB p. 5]. nesi ak. s.o. nøsik. nesik ak. s.o. nøsik. netsaik ag. leun (lleno); yape tsimmera netsaik køn leun eo an ti a logod (la casa está llena de ratones) [LENAT p. 28]; palanta tusr løl netsaik køn leun eo ar platanezennoùigoù a c'hwiled (el platanillo está lleno de cucarrones) [LENAT p. 23]; usha palløkøtø netsaik køn leun a garanganed eo an deñved (los ovejos están llenos de caránganos) [LENAT p. 37]  HS. øskaik  ES. chikaik. ney ger perc'h. s.o. nai.

nikap v. kargañ (cargar); nampe trarwan nikin køn karget hon eus ar c'heuneud/ur gargad keuneud zo bet evidomp (nosotros hemos cargado la leña/hay leña cargada por nosotros) [TIPR p. 614]; pawintsi nikai! kargit an dro-c'houzoug ! (¡Carga la gargantilla!) [LENAT p.

39]; pi nika amtrap deomp da gargañ dour (vamos cargando agua) [LENAT p. 39]; lølpe pøi nika yan ar c'hwiled a gas teil ganto (el cucarrón lleva estiércol) [LENAT p. 23]; sre pumuatø nampe køtsømera nikappa amtruik køn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù araok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632] # nikapik, pinikapik. nikapik ak. armel, kanastell (armario); nintak nikapik kanastell listri (trastero) [LENAT p. 33]. s.o. melsramik || Termen savet diwar nikap (kargañ) hag ar morfem pennanvaat -ik. # pinikapik. nilap [1879] v. laerezh (robar) [NPL, PIDB p. 5, LENAT]; nilapik an hini en deus laeret (el que robó) [LENAT p. 32]; pisri niløkun laeromp bara (robemos pan) [LENAT p. 32]  HS. sørøp # nilik nilik ak. laer (ladrón) [PIDB p. 5, LENAT p. 32] || Diwar nilap. nilø [1879] ak. KORF. teod (lengua) [NPL p. 269, FOGU p. 197, PIDB p. 5, LENAT p. 32]; wara nilø teod buoc'h (lengua de vaca) [PIDB p. 8] || Treuzskrivet nilé gant NPL. nimpasr ak. 1. merc'h (hija) [PIDB p. 5, LENAT p. 32]; 2. nu nimpasr, maiur nimpasr merc'h henañ (hija mayor); nai nu nimpasr Lusia køn ma merc'h henañ eo Loeiza (Lucia es mi hija mayor) [LENAT p. 33]; maiur nimpasr merc'h henañ (hija mayor) [PIDB p. 4]; 3. kashi nimpasr, wentø nimpasr merc'h vihanañ (hija menor); wentø nimpasr [PIDB p.

9]; nai kashi nimpasr Mariela køn ma merc'h vihanañ eo Mariela (Mariela es mi hija menor) [LENAT p. 33] || Reiñ a ra PIDB an distagadur nimbáš (nimbasr). nintak ak. skudell, plad (escudilla, plato) [PIDB p. 5, TIPR p. 606, LENAT p. 33]; nintak nikapik/melsramik kanastell listri (trastero) [LENAT p. 33]; nintak mewan a-istribilh emañ ar plad (el plato está colgado) [LENAT p. 33]; tsikal marai nintak puntramik savit ar regezer evit lakaat ar pladoù (hagan la barbacoa para colocar los platos) [LENAT p. 45]; na intakwan pillmantrur me a walc'ho al listri (yo lavaré los platos) [TIPR p. 606]  HS. platu || Gant an adstumm intak e ra TIPR. nø/ønø ger perc'h. I. rag. gour u. eñ, hi (él, ella) [PIDB p. 5, MOGU75 pp. 3, 7, ORCO p. 636, TIPR p. 606]; 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) nø puntrun dont a raio-hi (ella llegara) [TIPR p. 206]; ønøpe [LENAT p. 8]; ønø parø kasraktø pasran laouen-tre eo-hi (ella está muy contenta) [LENAT p. 16]; nøkucha kantaptik køn eñ ivez a gan kalz (él también canta mucho) [ORCO p. 636]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) ønøpe apas map wan emañ-eñ/-hi o tebriñ fav (él/ella está comiendo habas) [LENAT p. 4]; ønøpe kana kilkayu pørø wan skrivañ a ra-eñ ul lizher (él escribe una carta) [LENAT p. 14]; nøpe pawaiwan nai numøshawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 3]; nøpe pil namun trøsran roet he deus-hi maiz tener deomp (ella nos dió choclo) [MOGU75 p. 3]; nøpe pa møkelan trøsran roet he deus [avaloù-douar] d'an daou zen (dio [papas] a los dos hombres) [MOGU75 p. 4]; nøpe paweiwan nai numishawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar din-me (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 8] || Gant ur stumm hir ønø e ra LENAT; Testeniekaet eo ar stumm inø e LENAT ivez.

II. (rag. gour unan dreklakaet) anezhañ/anezhi (lo/la/le) nun [FOGU.Br p. 48, MOGU75 p.

8]. nøka ak. samm, karg (carga); kaullipe nøka amtrun kutsan dont a ra ar marc'h en ur stlepel e samm (el caballo viene botando la carga) [LENAT p. 20]

nøm [1879] ger perc'h. 1. rag. gour ls int (ellos, ellas) [NPL p. 272, PIDB p. 5, MOGU75 p. 7, ORCO p. 624, TIPR p. 609]; nømpe puilø køn int (nîmpe poïligin) o deus (ellos tienen) [NPL p. 272]; nømpe pailap puntran emaint-i o tañsal (ellos están bailando) [LENAT p.

45]; nømpe nenøpelø køn keginourezed int (ellas son cocineras) [TIPR p. 609]; nømpe kuallipelø køn int zo labourerien galet (ellos son trabajadores) [ORCO p. 624]; 2. (er stumm nømun) anezho/dezho (los) [MOGU75 p. 8]. nømui ger perc'h. o (su, sus) [MOGU75 p. 8]. nømun rag. gour s.o. nøm. nøpe rag. gour u. s.o. nø. nøsia ak. iliz (iglesia) [PIDB p. 5]. nøsik ak. heol (sol) [FOGU, p. 194, LMWI p. 429]  HS. pøsr || Ober a ra LMWI gant an adstumm nesik ha FOGU gant nesi. nøtik ak. paotr yaouank, den dizimez (joven, soltero) [PIDB p. 5]. nøtrøkøntsø ak. 1. segalenn (puro) 2. butun (tabaco) [PIDB p. 5] || Gant un distagadur nøtrøngøndzø e PIDB. Køntsø eo an termen boas evit ar butun. Ur fazi a-berzh PIDB eo an droidigezh butun amañ. # køntsø nu ag. bras (grande) [EDCA p. 9, ORCO p. 631]; I. stn (dirak an ak.) nu mai hent-bras (carretera, camino grande) [FOGU p. 201]; nu ya ti bras (casa grande) [PIDB p. 5]; nai nu ya ma zi bras (mi casa grande) [LENAT p. 9]; nu istur kølik kozh talek (viejo frentón) [LENAT p. 7]; kaupe nu tsin puik køn lined bras a gaver er menezioù (en la montaña hay ortiga grande) [LENAT p. 15]; nu møk puik kur un den bras am eus (tengo un hombre grande) [LENAT p. 28]; wakrape nu kap køn daoulagad bras o deus ar saout (la vaca es ojigrande) [LENAT p. 15]; nai mish nu pusruk køn ur penn bras en deus ma c'hazh (mi gato es cabezón) [LENAT p. 29]; nai nu nimpasr Lusia køn ma merc'h henañ eo Loeiza (Lucia es mi hija mayor) [LENAT p. 33]; nu køllu loa-bod (cucharón) [LENAT p. 33]; nu tunape kitak køn moal eo ar menez bras (la loma grande está pelada) [LENAT p. 49]; nu trukul dantek (muelón) [LENAT p. 50]; II. doar.

A. (en unander) 1. nuik [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 5, MOGU75 p. 6]; katsik wera nuik køn bras eo pav ar c'hi (la pata del perro es grande) [LENAT p. 16]; kusreyau nuik køn bras eo ar skol (la escuela es grande) [LENAT p. 21]; nai yape mas nuik køn ñui lata kømø brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; nai nusrkaimpe ñui latawei nuik køn ken bras eo ma mab ha da hini (mi hijo es tan grande como el tuyo) [MOGU75 p. 6]; 2. nukilik; kusreyau nukilik køn bras eo ar skol (la escuela es grande) [LENAT p. 10]; ñui tsukul nukilik køn bras eo e ivin (su uña es grandota) [LENAT p. 51]; B. (el liester) nøtrelø [MOGU75 p. 6].

III. adv. kreñvaat 1. (dirak ur verb skoazell) kalz, ker (mucho, caro); yaupe nu wain kuinkucha penøntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p.

636]; 2. (impl. 2 wezh diouzh renk) bern, k alz (muchos); kaullimera nu nu amtrun dont a ra ur bern kezeg (vienen muchos caballos) [LENAT p. 20] # nuimisrøp, nukampil, nukalutik, nukemørøp, nukimtik, numama, numetrasrap, nuranøp, nutrik, nuturtik. nuchak ak. s.o. nutsak. nuebe [1879] ger niv. nav (nueve) [NPL p. 268] || Amprest digant ar spagnoleg. nui ag. perc'h. e, he (su) [FOGU.Br p. 42, PIDB p. 5, MOGU75 p. 8]; Fapiope mas kalar køn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p.

7]; nuimpe e hini (su, de él) [FOGU.Br p. 53] || Reiñ a ra PIDB ar stumm ñui a zo evit da e

gwirionez. FOGU.Br a ra gant ar stumm noi (skrivet noy) nuimisrøp [1981] v. brasaat (agrandar) [DIEG p. 12]  HS. lenteranøp, nuranøp || Termen savet diwar nu (bras) ha misrøp (dont da vezañ). nukampil ak. biz-meud (pulgar) [ATYAD. p. 202, 211, LENAT p. 33]; nukampil tøntø oeñs ar biz-meud (articulación del pulgar) [ATYAD p. 211] || Savet eo nukampil diwar an elfennoù nu (bras, meur) ha kampil (biz). Anv ar biz-meud eo hag a c'hallfer treiñ dre biz-meur. nukalutik ak. skouarneg (orejón) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar nu (bras), kalu (skouarn) hag ar morfem -tik. Da vezañ distaget nugalutik (PIDB) nukemørøp v. (db. un dachenn studi) pakañ, kendastum, bezañ en (abarcar) [DIEG p. 11] # kemørøp. nukimtik ak. frieg (narizón) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar nu (bras), kim (fri) hag ar morfem tik. Da vezañ distaget nugimdik (PIDB).

Nukukuaimantsik anv divoutin RELIJ. Anv un drougspered zo o chom e menez-tan Purasrø/Puracé hag a c'hall gwiskañ meur a neuz, hini an aour peurgetket (diablo que tien su morada en el volán Purasrø/Puracé y que puede tomar varias apariencias, siendo el oro una de las mas características) [GUBI- Pachón p. 246]. || Termen savet moarvat diwar nakkuk (fornigell) ha Kuaimantsik, anv ur drougspered. numama ak. merc'h-kaer (cuñada) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar nu (bras) ha mama (mamm). numetrasrap v. (db. un dachenn studi) pakañ, kendastum (abarcar) [DIEG p. 11]  HS. nukemørøp # metrøp.

Numisak ak. an dud vras [EDCA p. 9] || Termen savet diwar an elfennoù nu (bras) ha misak (den, tud). ; numisak a vez graet eus an hendadoù deuet eus an dour en deiz kentañ [EDCA p. 9]. numisha ak. s.o numøsrai. numøsha ak. s.o. numøsrai. numøsrai ak. c'hoar (hermana) [PIDB p. 5]; nøpe pawaiwan nai numøshawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 3] || Ober a ra MOGU75 gant an adstummoù numøsha ha numisha. s.i.o. nutsak. nun rag. gour s.o. nø. nunash ak. nunashmera breur-kaer (cuñado) [PIDB p. 5, LENAT p. 33]; nai nunashmerapa pailap dañsal a reomp gant ma breudeur-gaer (bailamos con mis cuñados) [LENAT p. 28]. nunek ak. (etre paotred) breur (hermano, entre hombres) [LMWI p. 429, PIDB p. 5, LENAT p.

33]; nai nunek mumuiwan srøtran troc'het eo bet ar wezenn bepo gant ma breur (mi hermano cortó el árbol de pepo [LENAT p. 30]; werape nai nunekwan tsatsin køn peget en deus ar c'hi em breur (el perro mordió a mi hermano) [LENAT p. 33]; nai nunekpe tapik kømøn n'emañ ket mat an traoù gant ma breur (mi hermano no está bien) [LENAT p.

33]; ñui nunekpe tsiktøka ñun kutrintin køn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4] || Dre gomz e kouezh k dibenn nunek dirak morfemoù zo : nunekpe  nunepe  ES. nutsak. nuñip v. dislonkañ (vomitar) [PIDB p. 5]. nupi ak. stêr (río) [LENAT p. 33]; nupiyu tsartrap yur mont a ran d'en em walc'hiñ er stêr (me voy a jabonar en el río) [LENAT p. 33]; nupi chilliktik køn lous eo ar stêr (el río está sucio) [LENAT p. 33]; nupipe sruk puik yawimpi puik køn dluzhed ha mein zo er stêr (el río tiene truchas y piedras) [LENAT p. 33] || Termen savet diwar an elfennoù nu (bras) ha pi (dour) # Nupisu, Nupitrapu Nupitrapu lec'h. [SORR p. 3, EDCA p. 13] || Termen savet diwar an elfennoù nu (bras), pi (dour) ha trap (toull) = poull-dour bras. # nupi. nuranøp [1981] v. brasaat (agrandar) [DIEG p. 12]  HS. lenteranøp, nuimisrøp. nurap v. kreskiñ (crecer); unø nurap tsun emañ ar bugel o kreskiñ (el niño está creciendo) [LENAT p. 51]; nurantrappe mamik køn evit kreskiñ, ret eo debriñ (para crecer hay que comer) [ORCO p. 631] # nuranøp. nuskai ak. s.o. nusrkai.

nusrkai ak. mab (hijo) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 5, LENAT p. 33]; nai nusrkai Yautumai yan aet eo ma mab da Bopayán (mi hijo se fue para Popayán) [LENAT p. 34]; maiur nuskai mab henañ (hijo mayor) [PIDB p. 4]; wentø nusrkai mab bihanañ (hijo menor) [PIDB p. 9]; nai nusrkaimpe ñui latawei nuik køn ken bras eo ma mab ha da hini (mi hijo es tan grande como el tuyo) [MOGU75 p. 6] || Gant ar stumm emdroet nuskai e ra MOGU75, ha PIDB awezhioù. nutrik; Trl. nutrik wam spagnoleg (castellano) [FOGU p. 203] || Termen savet diwar nu (bras) ha trik (genoù). nutsak ak. 1. (etre paotr ha plac'h) breur, c'hoar (hermano o hermana, entre hombre y mujer) [PIDB p. 5]; nai nutsak usmai larøtan nan sellet he deus ma c'hoar ouzhin, ha hi puchet (mi hermana (me) miró agachada) [LENAT p. 25]; nai nutsak usmai ashtan nan gwelet he deus ma c'hoar ac'hanon, ha hi puchet (mi hermana me vio agachada) [LENAT p. 25]; 2. c'hoar [LENAT p. 34]; marik kualøm yawampikwan nai nutsakpa palumchar dec'h em boa skubet porzh an ti gant ma c'hoar (ayer barrí el patio con mi hermana) [MOGU75 p.

4]; nai nutsak pailap pasran emañ ma c'hoar o tañsal (mi hermana está bailando) [LENAT p. 34]; nai nutsak chinai atrukuh? D'ober petra oc'h deuet, ma c'hoar ? (¿Para qué viniste, hermana?) [LENAT p. 34]; nai nutsakpe pailap pasran emañ ma c'hoar o tañsal (mi hermana está bailando) [LENAT p. 36]; pøn nutsak maitik puik kur teir c'hoar koantik am eus (tengo tres hermanas bonitas) [LENAT p. 41]  ES. nunek || Ober a ra PIDB ha MOGU75 gant an adstumm nuchak. Kouezhañ a c'hall k dibenn nutsak ober dirak morfemoù zo nutsakpa  nutsapa (distaget nutsaba/nuchaba). s.i.o. numøsrai. nuturtik ak. penneg (cabezón) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar an elfennoù nu (bras), tur (penn) hag ar morfem -tik.

Ñ ñam rag. gour ls s.o. nam. *ñanri ak. KORF. teod (lengua de la boca) [LLTO p. 97] || Termen kavet en LLTO en un daolenn adtapet digant Cestmir LOUKOTKA e CAIL. Ur fazi eo hep mar ebet rak "ñanri" n'eus ket tres ur ger gwambiaek warnañ tamm ebet. Nilø eo an termen gwambiaek evit teod ha testeniekaet eo mat-tre dindan bluenn meur a aozer abaoe an XIXvet kantved. ñe rag. gour u. benel me, evit ur plac'h (yo femenino) [FOGU pp. 197, 200, 202] || Notenn : FOGU a laka kemm etre na, raganv gour unan gourel ha ñe, raganv gour unan benel. N'eo ket testeniekaet an diforc'h yezhadurel-se en oberennoù all. Moarvat eo bet kemmesket ñe gant ñi (te, c'hwi). ñi [1879] rag. gour u.

I. te, c'hwi (tú, Usted) [LMWI p. 429, PIDB p. 5, MOGU75 p. 7, FACH p. 92, TIPR p. 615, ORCO p. 625, LENAT p. 34]; 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) ñi ma metrik debrit-c'hwi da gentañ (Usted coma primero) [ATYAD p. 209]; ñi wenta ma c'hwi a zebro war-lerc'h (Usted coma después) [ATYAD p. 209]; ñi nan tamartan pareet on bet ganeoc'h (a mí Usted me curó) [TIPR p.

615]; ñi wamintampala ranket az pije komz (hubieras hablado/debía haber hablado) [TIPR p. 617]; ñi namik wainkucha ashchap atrumøntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) ñipe [NPL pp. 270, 272]; ñipe puik køn te ac'h eus (tú tienes) [NPL p. 272]; ñipe puikkekuh? (gnive poïkéjo) te ac'h eus? (¿tu tienes?) [NPL p.

272]; ñipe pitsø mutsan evet hoc'h eus laezh (Usted tomó leche) [ORCO p. 625]; ñipe kashi pachipi mutsukuh? ur banne hini kreñv a yay ganeoc'h ? (¿Quiere tomar un poquito de agardiente?) [LENAT p. 36]; ñipe namtrik kusrep wan kelenn a rit-c'hwi namtrik (Usted está enseñando namtrik) [LENAT p. 20]; ñipe ashkuh yaløtik? Gwelet az peus un

dra bennak du ? (¿Viste algo negro?) [LENAT p. 34]; ñipe kel makuh ? debret hoc'h eus koulourdrenn ? (¿Usted comió mexicano?) [LENAT p. 17]; II. (rag. gour unan dreklakaet) ñun ac'hanout/ac'hanoc'h (te) [MOGU75 p. 8] || NPL a dreuzskrive ñipe evel gniveh evit aroueziañ an distagadur blotaet ñibe. FACH a ra gant ar stumm ni, dre fazi moarvat. # ñim, ñimui. ñim [1879] ger perc'h. 1. rag. gour ls c'hwi (vosotros, vosotras, Ustedes) [NPL pp. 270, 272, PIDB p. 5, MOGU75 p. 7, LENAT P. 34]; ñimpe [NPL p. 270]; ñimpe puilø køn (nimpe poïligen) c'hwi hoc'h eus (Ustedes tienen) [NPL p. 272]; ñimpe kel map putran Debriñ a rit-c'hwi koulourdrenn (Ustedes comen mejicano) [LENAT p. 17]; ñimpe kan kaulli penan prenet hoc'h eus-c'hwi ur marc'h (Uds compraron un caballo) [MOGU75 p. 8]; 2. (er stumm ñimun) ac'hanoc'h/deoc'h (os) [MOGU75 p. 8]; Perupe ñimun ashan gwelet oc'h bet gant Pêr (Pedro los vio a Uds) [MOGU75 p. 8] || ñimpe, treuzskrivet gnimpêh e NPL # ñi. ñimui ag. perc'h. (lies) ho (su, sus) [MOGU75 p. 8]. ñimun rag. gour s.o. ñim. ñip v. nezañ (hilar); mashura isik ñip wan emañ ar vamm-gozh o nezañ (la abuela está hilando) [LENAT p. 26]; ñap o nezañ (hilando) [LENAT p. 34]. ñui ger perc'h. (unan) I. ag. perc'h.

1. da (tu), ho (su) [MOGU75 pp. 4, 8]; da hini (la tuya) [MOGU75 p. 6]; ñui nunekpe tsiktøka ñun kutrintin køn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4]; nai yape mas nuik køn ñui lata kømø brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; nai nusrkaimpe ñui latawei nuik køn ken bras eo ma mab ha da hini (mi hijo es tan grande como el tuyo) [MOGU75 p.

6]; 2. e (su) [FOGU.Br p. 48, PIDB p. 5, LENAT]; ñui tsukul nukilik køn bras eo e ivin (su uña es grandota) [LENAT p. 51]; II. rag. gour renet 1. da hini, dit (tuyo, tuya) [PIDB p. 5]; nai masrpe ñuitø køn dit-te hepken eo ma c'halon (mi corazón es solo tuyo) [LENAT p. 27]; ñui nunekpe tsiktøka ñun kutrintin køn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4]; 2. e hini, dezhañ (suyo) [FOGU.Br. p. 42]; III. ar. dit (de tí); unøpe ñui wentø pasran emañ ar bugel a-dreñv dit (el niño está detrás de tí) [MOGU75 p. 8]. || Aozerien zo (FOGU.Br, PIDB, LENAT) a dro gant an trede gour e-lec'h an eil gour.

Kemmesket e seblant bezañ nui gant ñui a-wezhioù. ñun rag. gour s.o. ñi.

O En termenoù amprestet digant ar spagnoleg. obisha ak. s.o. uwisha. ocho [1879] ger niv. eizh (ocho) [NPL p. 268] || Amprest digant ar spagnoleg.

Ø

ø1 ger disk. I. (dirak un anv-kadarn) -se, (ese, esa, eso, esas, esos) [MOGU75 p. 9, ORCO p. 627]; ø ishuk parø maitik køn koantik-tre eo ar vaouez-se (esa mujer es muy bonita) [LENAT p.

7]; ø kuaripe yaløtik køn du eo an tog-se (ese sombrero es negro) [LENAT p. 9]; ø kapmerape parø tapik køn koantik-tout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; nape ø møkelan asar gwelet em eus ar baotred-se (ví a esos hombres)

[MOGU75 p. 9]; na asha kur, ø møkpe kaik kuik fall eo an den-se, me oar 'mat (gwelet em eus) (ese hombre es malo, yo he visto) [ORCO p. 627]; II. rag. disk.

A. (en unander) (gant ar morfem -pe stag outañ) øpe hennezh, honnezh, ar re-se (ese, esa, eso, esas, esos); 2.

B. (el liester) 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) øilø ar re-se (esos, esas, ellos, ellas); øilø apas map putran ar re-se a zebr fav bras (ellos comen habas) [LENAT p. 8]; 2. (gant ar morfem -pe stag outañ) øiløpe ar re-se (esos, esas, ellos, ellas); øiløpe møn ishikmera køn delioù kaol eo ar re-se (esas son hojas de col) [MOGU75 p. 9] # øilø, øsrø || Evezh. : Lakaet e vez ø dirak an ak. doareet. s.i.o i.

2 ø adv. ya (sí) [PIDB p. 2]. øik rag. gour eñ (el) [LMWI p. 429]. øilø rag. s.o. ø.; 2. rag. gour ls int (ellos, ellas) øiløpe kømøn int n'int ket (ellos no son) [LENAT p.

29] # ø. øl ag. eeun (recto); øl mai linenn eeun (línea recta) [PIDB p. 2]. øløntsik ak. bazh veskañ evit ober chicha18 (batidor de chicha) [SREK p. 16] || Termen ennañ an elfenn tsik (bazh). ønø s.o. nø. ørintsik ak. ørintsikmera 1. LOEN. spesad kolibri boutin, labous emrodez (esmeralda, pájaro) [LENAT p. 8]; yauyu ørintsik kepian aet eo tre ar c'holibri emrodez en ti (la esmeralda entró a la casa) [LENAT p. 8]; ørintsikmera palasrø ampan uhel e nij ar c'holibried emrodez (las esmeraldas vuelan alto) [LENAT p. 8]; 2. emrodez (esmeralda); ørintsik pillitik køn glas (gwer) eo an emrodez (la esmeralda es verde) [LENAT p. 41] || Diwar ørin ha -tsik, stumm bihanaat par da -ig. s.i.o. tsatsø. ørøp v. chaseal (cazar) [PIDB p. 2]. øshkøkørø ak. LOUZAW. gwarango, brousgwez dreinek e anv spesad Caesalpinia spinosa a implijer ar frouezh anezhañ e greanterezh al lêr (guarango, especie de arbolito) [LENAT p.

8]; øshkøkørø trumpik itrøtan c'hwezh fall a daol ar gwarango (el guarango huele mal) [LENAT p. 8]; øshkøkørø trø parø nakish itan kalz a voged a daol ar c'hoad gwarango (la leña de guarango echa mucho humo) [LENAT p. 8] || Termen ennañ an elfennoù øshkø (adstumm eus øskø), melen, diwar liv flamm ar bleuñv ha kørø (pimant). øshkørøtsik ak. LOUZAW. gwez ma tenner liv melen (palo de sacar tinta amarilla) [SREK p. 16] || Termen ennañ an elfennoù øshkø (adstumm eus øskø), melen, ha tsik (bazh, kef). øskaik ag. leun (lleno, harto) [PIDB p. 2]  HS. netsaik  ES. chikaik. øskitik ag. s.i.o. øskøtik. øskø ag. s.o. øskøik. øskøik ag. I. stn (er stumm øskø pe øskøik) melen (amarillo) [FOGU pp. 200, 202, 203, PIDB p. 2, DIEG p. 13]; øskø [DIEG p. 13]; øskøik [DIEG p. 13]; øskø u nai køn din-me eo ar vleunienn velen (la flor amarilla es mía) [LENAT p. 8]; øskø trukul dant aour (diente de oro) [PIDB p. 2]; pul øskø pusruk tapik kømøn ar mojojó penn-melen n'eo ket mat da zebriñ (el mojojó cabeciamarillo no es bueno) [LENAT p. 43]; II. doar.

1. (en e stumm unan øskøtik) melen (amarillo) [LENAT p. 8]; pura øskøtik køn melen eo ar maíz (el maíz es amarillo) [LENAT p. 8]; nai kuari øskøtik køn melen eo ma zog (mi sombrero es amarillo) [LENAT p. 21]; kel øskøtik koulourdrenn velen, potiron (zapallo) [LENAT p. 17]; 2. (en e stumm lies øskøilø) umera øskøilø køn melen eo ar bleuñv (las flores son amarillas) [MOGU75 p. 5] 18

Ger spg., pøshik pe pøsik e gwambiaeg, died alkoolek diwar maiz bet lezet da c'hoiñ prl.

|| Ober a ra FOGU gant ur stumm krennet øskøi (eskəy) e-lec'h øskøik. LENAT a ra gant øskitik e-lec'h øskøtik a-wezhioù. Faziek e seblant ar stumm kel øskøtik bezañ. Moarvat eo bet krennet ar stumm verb a ya gant an doareennoù hag an dibenn anv-gwan -tik. # øshkøkørø, øshkørøtsik, øskøikøye. øskøikøye ak. aval-douar melen (papa amarilla) [LENAT p. 8]; møskai øskøkøye wakun tad, hadomp avaloù-douar melen (papá, sembremos papa amarilla) [LENAT p. 12] || Diwar øskøik (melen) ha ye (aval-douar). øskøtik ag. s.o. øskøik. øsømpik s.o. isimpi. øsri adv. s.o. øsrø. øsrø adv. du-hont (allá) [PIDB p. 2, ORCO p. 624]; øsrø kuallch intan du-hont emaint o kregiñ da labourat (allá están empezando a trabajar) [ORCO p. 624]  HS. ampøsrø, uyu || Diwar ø (se) ha srø, (lec'h amresis lec'hiet pelloc'h). Ober a ra PIDB gant an adstumm øsri. # ampøsrø.

P

pa1 [1879] ger niv. daou, div (dos) [LMWI p. 429, FOGU.Br p. 45, PIDB p. 5, MOGU75 p. 3, FACH p. 92, LENAT p. 35]; pa katø daou dra (dos cosas/objetos) [PIDB p. 5, EDCA p. 42, LLTO p. 97]; pa kilka daou damm paper (dos papeles) [FOGU.Br p. 45]; pa pøl daou viz (dos meses) [FOGU.Br p. 45, MOGU75 p. 3]; nøpe pa møkelan trøsran roet he deus [avaloù-douar] d'an daou zen (dio [papas] a los dos hombres) [MOGU75 p. 4]; nape pa wasr puik kur me am eus daou vochila (tengo dos jigras) [LENAT p. 56] || LLTO (diwar un daolenn gant CAIL) a ro ur stumm papøn treuzskrivet pabuin. Amsklaer eo ar stumm-se, seblantout a ra bezañ savet diwar an elfennoù pa (daou) ha pøn (tri). NPL, eus e du, a ro un termen pabuinsham evit daou ivez, ma adkaver an termen papøn (pabuin), ouzhpennet outrañ un elfenn sham n'omp ket evit tapout krog ennañ. Notenn : blotaat a ra ar gerioù a grog gant k goude pa : pa gilka, pa gatø... # paelø, pail.

-pa2 I. Implijet ur wezh. Morfem a verk an ambrougañ hag a glot gant gant pa dalvez kement hag a-gevret.

1. (stag ouzh un anv-kadarn pe un anv-den) pøsrpa gant an heol (con el sol) [FOGU.Br p.

47]; yapallushmera pupa marin køn gant plouz e vez graet al lochoù (los ranchos se hacen de paja) [LENAT p. 28]; kualap nai møskaimpa Yautumai amkun warc'hoazh ez in gant ma zad da Bopayán (mañana me voy con mi papá para Popayán [LENAT p. 25]; nai møskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; nai nunashmerapa pailap dañsal a reomp gant ma breudeur-gaer (bailamos con mis cuñados) [LENAT p. 28]; møyempe ulpa piatan dec'h da noz am boa hunvreet gant naered (anoche soñé con culebras) [LENAT p. 34]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; 2. (stag ouzh ur raganv gour) napa ganin (conmigo) [FOGU.Br p. 41]; II. Implijet 2 wezh diouzh renk. Morfem a dalvez da strollañ meur a elfenn. ha(g), gant (y); yewan kørøpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant hag holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 26]; nape turiwanpa lusiwanpa pasrar gwiadet em eus ur poncho hag ur vrozh (tejí una ruana y una falda) [MOGU75 p. 15]; pispa pilpa mantrap debriñ a reomp maiz gant laezh (comamos leche con choclo) [LENAT p. 43]; ye kørøpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant ha holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 19]; Albapa Hortensiapa yaun parøp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632] || Notiñ implij an -m- epentetek e møskai[m]pa a-wezhioù goude an diftongenn -ai. paale ak. s.o. palø.

pachi ag. tomm [FOGU, EDCA p. 17, CICO, ORCO]; pachi køtan tomm eo anezhi (está haciendo calor) [FOGU p. 201]; (troienn saludiñ) pachitø køn tomm eo anezhi (hace calor, se usa para saludarse) [CICO p. 74]; kemørmøta, pachipik køn na dapez ket anezhañ/anezhi, tomm eo (no lo coja, está caliente) [ORCO p. 626]  ES. pishi || Faziek e hañval ar stumm roet gt CICO bezañ; køtan eo merk ar stumm war ober evit bezañ. pachirap v. tommañ; pachirau en em dommit (¡Caliéntese) [LENAT p. 35]; pøsrpe parø pachip pasran skeiñ kalet a ra an heol (el sol está quemando muy duro) [LENAT p. 42] pachik ak. 1. tommder (calor) [PIDB p. 5]; kual pachik tommder ar vrec'h (el calor del brazo) [FOGU p. 204]; pachik tur termoz (termo, tarro caliente) [LENAT p. 36]; pøsrpe parø pachik pasran tommañ kalz a ra an heol (el sol está calentado mucho) [LENAT p. 42]; 2.

LOUZAW. pachik tusr meurta, seurt gwez eus kerentiad ar Myrtaceae (arrayán) [LENAT p. 36]  HS. lal; pachik tusr ishik pusr laka un nebeud delioù meurta (¡échele hojas de arrayán!) [LENAT p. 36] # pachi, pachitik, pachipi. pachiktik ag. s.o. pachitik. pachitik ag. tommik (calientito) [LENAT p. 35]; pachiktik kip tsu kit da gousket tommik-tout (acuéstese bien calientito) [LENAT p. 35]; mauyem pachiktik kiar dec'h da noz em boa kousket tommik-tout (anoche dormí calientito) [LENAT p. 36]; pispe pachitik køn tomm eo al laezh (la leche está caliente) [LENAT p. 43] || A-wezhioù e ra LENAT gant ar stumm etimologel leun pachiktik (pachik + -tik). pachipi ak. (died alkoolek) hini kreñv, lambig (aguardiente) [PIDB p. 5, DIEG p. 12, LENAT p.

36]; ñipe kashi pachipi mutsukuh? ur banne hini kreñv a yay ganeoc'h ? (¿Quiere tomar un poquito de agardiente?) [LENAT p. 36]; kuntrabandu pachipi lambig flodet (aguardiente de contrabando) [DIEG p. 12] || Diwar pachi (tomm) ha pi (dour), da lavaret eo, dour tomm. Ober a ra DIEG gant ar skrivad pachii-bi. pachipik ag. s.o. pachi. paelø rag. an daou (los dos) [FOGU.Br p. 53]; pailø yu køtrømøsr køn trau chomomp hon-daou amañ el liorzh (quedémonos los dos aquí en la huerta) [LENAT p. 12]; pailø itan deomp kuit hon-daou (vámonos los dos) [LENAT p. 36] || Ober a ra LENAT gant an adstumm pailø. Termen savet diwar ar ger niveriñ pa (daou) hag ar morfem lies -elø.

Paianta lec'h. s.o. Piantau. *paiap v. goulenn, goulennata (preguntar, interrogar); paian goulennataet en deus (interrogó) [FOGU.Br p. 42]; na paitrap kur emaon o vont da c'houlenn (voy a preguntar) [ORCO p.

624]; trumar paiamik køn goulenn a raio an deiz goude warc'hoazh (el preguntará pasado mañana) [ORCO p. 624]. pail ak. koublad (par) [EDCA p. 28] || Diwar pa (daou). pailai wentau ak. teñzor (tesoro) [PIDB p. 5]. pailap v. dañsal (bailar) [LENAT p. 36]; pailap amkun deomp da zañsal (vamos a bailar) [LENAT p. 4]; ishukpe pørtrap pørtrap pailap dañsal a ra-hi lamm-dilamm (ella baila brincao, brincao) [LENAT p. 7]; nai nunashmerapa pailap dañsal a reomp gant ma breudeur-gaer (bailamos con mis cuñados) [LENAT p. 28]; marikpe pailap ashur dec'h em boa gwelet ac'hanout o tañsal (ayer te vi bailando) [LENAT p. 36]; nai nutsakpe pailap pasran emañ ma c'hoar o tañsal (mi hermana está bailando) [LENAT p. 36]; nømpe pailap puntran emaint-i o tañsal (ellos están bailando) [LENAT p. 45]; pailai dañsit (bailen) [LENAT p.

36]; tsistø pailai aløyu ra zañsot-holl e-pad ar minga (labour stroll) (que todos Ustedes bailen en la minga) [LENAT pp. 12, 36]; maitik pailai dañsit brav (bailen bien bonito) [LENAT p. 36]; Tøntøtunamai pailantrap yur mont a ran da Dotoró da zañsal (me voy a bailar a Totoró) [LENAT p. 25]; pailantrap amkun mont a reomp da zañsal (vamos a bailar) [LENAT p. 36] || Amprest diwar ar spagnoleg bailar (dañsal) tostaet ouzh an termen pail (koublad) ? pailø rag. s.o. paelø. *pakarep v. paeañ (pagar); tappa pakareintre wara urek tsalelø kuinpa paeet mat out bet ganto

rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p.

632].

1 pala adv. 1. el laez (arriba) [LENAT p. 37]; nape yau pala pøik kør me am eus un ti el laez (yo tengo una casa arriba) [LENAT p. 9]; kaulli pala pasran el laez emañ ar marc'h (el caballo está arriba) [LENAT p. 20]; pala kaulli pasran el laez ez eus ur marc'h (arriba hay un caballo) [LENAT p. 37]; tsøl pala ashmukuh? na'z peus ket gwelet ur steredenn el laez ? (¿no viste una estrella arriba?) [LENAT p. 37]  HS. palasrø, punø, wasrø.

2. (stag ouzh un ak. heuliet gwant ur verb skoazell) war, war-c'horre (encima) [PIDB p. 5, TIPR p. 609]; yalikpe yapala pasran emañ an doenn war-c'horre an ti (el techo está encima de la casa) [MOGU75 p. 16]; køtsø nakpala pasran emañ ar gastellodenn war ar fornigell (la olla está encima del fogón) [TIPR p. 609]; kupikape kamapala tsun emañ ar pallenn war ar gwele (la cobija está encima de la cama) [MOGU75 p. 16]; pøninkaupe pøpala mekan emañ ar valafenn war ar blantenn (la mariposa está encima de la mata) [MOGU75 p.

16]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; 3. pala (+ ip) nijal (volar); kinøskachul yem pala yan diouzh noz e nij an eskell-kroc'hen (el murciélago vuela de noche) [LENAT p. 18] # palai, palasrø.

2 -pala morfem verb a verk ar redi moral da ober udb.; trar lantrap ampampala aet e vijent da gerc'hat keuneud/dleet o dije mont da gerc'hat koad (hubieran ido a traer leña/debían haber ido a traer leña) [TIPR p. 617].

1 palaik ag. 1. uhel (alto) [DIEG p. 13]; 2. ramzel (gigante) [PIDB p. 5]. palaik2 ak. 1. luc'hedenn (rayo) [PIDB p. 5]  HS. raiu; 2. kurun (trueno) [LENAT p. 37] # palø. palanta ak. 1. LOUZAW. platanez (plátano) [FOGU pp. 192, 196, 197, PIDB p. 5, LENAT p. 35]; palanta kalus plusk platanez (cáscara de plátano) [PIDB p. 5]; palanta mantrap amkun debriñ a raimp platanez (vamos a comer plátano) [LENAT p. 35]; palanta tsulak soubenn blatanez (sopa de plátano) [PIDB p. 5]; 2. palanta tusr platanezennoùigoù (platanillo) [PIDB p. 5]; palanta tusr løl netsaik køn leun eo ar platanezennoùigoù a c'hwiled (el platanillo está lleno de cucarrones) [LENAT p. 23]; 3. (gt ar ger kual dirazañ) kual palanta brec'h (brazo) [LENAT p. 21] || Amprest splann digant ar spagnoleg plátano (platanez), distaget palanda. Ober a ra FOGU gant un adstumm hir palantanø (palantanê) ha PIDB gant un distagadur palanda. palantanø ak. s.o. palanta. palap v. kaout ezhomm, mankout (necesitar, faltar) [PIDB p. 5, ORCO p. 626]; palan manket ez eus (faltó) [FOGU.Br p. 42]; kutøke penar, arrustø palan prenet em eus pep tra, ne vank nemet ar riz (ya compré todo, faltó el arroz) [ORCO p. 626]; møimpatø kafewantø pena sruatrtrik, wentø palapelan penøntraptø evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]. palasrø [1852] adv. 1. el laez, war an uhel (arriba) [LENAT p. 37]; pøsrpe mentra palasrø tsun uhel-mat emañ an heol (el sol está bien arriba) [MOGU75 p. 16]; palasrø kana illi ashur du-hont el laez e welan ul labous (veo un pájaro allá en lo alto) [LENAT pp. 6, 14]; yalø wañi palasrø ashur gwelet a ran el laez ar goumoulenn zu (arriba veo la nube negra) [LENAT p. 9]; wañipe palasrø tsun el laez emañ ar c'houmoul (las nubes están arriba) [MOGU75 p. 16];  ES. pantrø, pimak, wallisrø  HS. pala, punø, wasrø.

2. war-c'horre (encima); kamisa søkuaik tsik palasrø (tsipalasrø) køla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p. 17]; 3. oabl (cielo) [MNG p. 43, LENAT p. 37]; palasrø kana illi ashur ul labous a welan en oabl (veo un pájaro allá en el cielo) [LENAT p. 37].

4. palasrø (+ ip) nijal (volar) ørintsikmera palasrø ampan uhel e nij ar c'holibried emrodez (las esmeraldas vuelan alto) [LENAT p. 8] || Diwar an elfenn pala (laez, krec'h)

hag an elfenn srø a chom amsklaer. Ober a ra MNG gant ar stumm palash # kausrø, øsrø. pale ak. s.o. palø. palø ak. SON. taboulin (tambor) [PIDB p. 5, SREK p. 6, LENAT p. 37] || Ur benveg diazez er sonerezh gwambiaat hengounel eo ar palø. Kar an termen-mañ d'ar ger palaik, kurun. Ober a ra SREK gant an adstummoù paale pe pale. paløntrapik ak. diouer (falta); paløntrapik køn diouer a raio (va a hacer falta) [LENAT p. 37]. palumchip v. s.o. palunchip. palunchip v. skubañ (barrer); marik kualøm yawampikwan nai nutsakpa palunchar dec'h em boa skubet porzh an ti gant ma c'hoar (ayer barrí el patio con mi hermana) [MOGU75 p. 4] || Ober a ra MOGU75 gant ar wrizienn palumpall ak. kabellig, eskerb-penn, chal (rebozo, chal) [FOGU.Br p. 48, PIDB p. 5]. palløkøtø ak. LOEN. pugnez, amprevan hemipter a vev er gweleoù ha war an dud pe al loened ma sun o gwad (carángano, chinche) [LENAT p. 37]; kana palløkøtø tsap trawar kavet em eus ur c'harangan (encontré un carángano) [LENAT p. 15]; usha palløkøtø netsaik køn leun a garanganed eo an deñved (los ovejos están llenos de caránganos) [LENAT p. 37]. pan ak. karv Virginia Odocoileus virginianus (venado) [FOGU.Br pp. 41, 44, PIDB p. 5, FACH p.

92, LENAT p. 37]; panpe kaumpu kualmapik køn er menezioù e vev ar c'harv (el venado vive en la montaña) [LENAT p. 12]; panpe trantrø luløp yan redet eo kuit ar yourc'h fonnus-tre (el venado se fue muy rápido) [LENAT p. 23] # pantsik. panik ak. sklotur (cerco) [PIDB p. 5] # panøntsik. panku ak. bank (banco); pankuyu wau azezit war ar bank (¡Siéntese en el banco!) [LENAT p.35] || Amprest abred digant ar spagnoleg banco. panintsik ak. s.o. panøntsik. panøntsik ak. garzh (cerco) [LENAT p. 38]; latsø panøntsik maramik køn talvoudus eo al lechero evit ober girzhier (el lechero sirve para hacer cerco) [LENAT p. 23]; panintsik wasran aze emañ ar c'harzh (ahí está el cerco) [LENAT p. 38] || Termen savet diwar panøn (s.o. panik), garzh, sklotur, ha tsik (bazh, tamm koad). Ober a ra LENAT gant an adstumm panintsik a-wezhioù. pantarø ak. LOUZAW. gwez a gresk en douaroù yen ha gleborek, dourek an diabarzh anezho hag arruz tu dindan o delioù (especie de árbol del páramo muy aguado, de hojas rojizas pr debajo) [SREK p. 16]. pantrø ak. 1. traoñ (abajo) [LENAT p. 37]  HS. lente, pimak, wallisrø  ES. palasrø; 2. pantrømai war-zu an traoñ (para abajo) [LENAT p. 38]; kualchap pantrømai yur mont a ran d'an traoñ da labourat (me voy a trabajar abajo) [LENAT p. 25]; pantrømai amkun mont a reomp d'an traoñ (vamos para abajo) [LENAT p. 37]; pantrømai kuallip pasran o labourat en traoñ emañ (está trabajando abajo) [LENAT p. 38]; nape pantrømai larap pasrar emaon o sellet/spiañ war-zu an traoñ (estoy viendo para abajo) [LENAT p. 38]  HS. lentemai # pantrik, pirøpantrik. pantsik ak. 1. LOEN. karvig (venadito) [FOGU.Br p. 47]; 2. KORF. kourzh (vulva) [PIDB p. 5] # pan. pantsø ak. LOUZAW. seurt gwez o anv spesad Hyeronima macrocarpa a daol frouezh du magus, damheñvel ouzh lus (motilón) [PIDB p. 5, LENAT p. 38]; pantsø tusr gwez motilon (mata de motiló) [LENAT p. 38]; pantsø srøtrøp o troc'hañ motilon (cortando motilón) [LENAT p. 38]; pantsø wantrap o hadañ motilon (sembrando motilø) [LENAT p. 38]. pantsøk [1852] ak. 1. barbaou, diaoul (coco, demonio) [MNG pp. 43, 45, LENAT p. 37]; 2. ene (ánima) [LENAT p. 37]; pulkuspe pantsik ashan gwelet ez eus bet eneoù gant ar razhdoñv (el cuy vio ánimas) [LENAT p. 37]; punø pantsøk pura yan tremenet eo an ene (pasó el ánima) [LENAT p. 38] || Ober a ra LENAT gant an adstumm pantsik ivez. # kuaimantsik. papa [1755/1877] ak. tata (papá); Dius Papa Doue an Tad (Dios padre) [CIO p. 69]; mamape papawei turi pasran gwiadet he deus mamm ur poncho da tad (mamá tejió una ruana para

mi papá) [MOGU75 p. 8] || Termen skrivet pabá gant CIO. papø ak. 1. loustoni (sucio); dont a ra ar papø eus an ober war-dro ar re varv ivez [EDCA p. 28, SREK p. 21]; 2. FIZIOL. amzerioù, danvezioù gwadek a red e-pad ar gwilioud (menstruación, materia sangrienta expulsada durante el parto) [PIDB p. 5] papøn ger niv. s.o. pa1. papu ak. louzoù (remedio) (LENAT p. 38]  HS. mø. parapik ag. koeñvet (hinchado) [PIDB p. 5]. pare ak. beleg, person (sacerdote, padre) [FOGU pp. 194, 199] || Amprest digant ar spagnoleg padre. Ober a ra FOGU gant ar stumm paretri (páreRi). parik ak. gloaz (graet gt un arm) (herida con arma) [PIDB p. 5] || Diwar parøp (troc'hañ). s.i.o. pisrø.

1 parø ak. naon (hambre) [PIDB p. 5, ORCO p. 625]; parø køtan naon am eus (hay hambre para mi > tengo hambre) [ORCO p. 625].

2 parø adv. 1. (impl. dirak un ag.) tre, kenañ (muy) [LENAT p. 38]; parø tsøl kalz stered (muchas estrellas) [LENAT p. 38]; kørøpe parø pesrik køn brout-kenañ eo ar pimant (el ají está muy bravo) [LENAT p. 19]; ø kapmerape parø tapik køn koantik-tout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; ø ishuk parø maitik køn koantik-tre eo ar vaouez-se (esa mujer es muy bonita) [LENAT p. 7]; upe parø maitik køn koantik-tout eo ar bleuñv (las flores son bien bonitas) [LENAT p. 34]; yawimpi parø maik køtan matkenañ eo ar c'hig dluzhed (la carne de trucha es deliciosa) [LENAT p. 11]; møi kualøm parø kasraktø pasrwar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p.

16]; ønø parø kasraktø pasran laouen-tre eo-hi (ella está muy contenta) [LENAT p. 16]; pipe parø maitik køtan blazet-mat eo an dour (el agua está sabrosa) [LENAT p. 39]  HS. mentra.

2. (impl. dirak ur verb) kalz (mucho) akinpe parø kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3]; kel parø køtrap pasran emañ ar goulourdrenn o kouezhañ diwar ar blantenn (el mejicano se está cayendo - de la mata) [LENAT p. 17]; kel parø misran taolet (karget) he deus (ar blantenn) kalz a gouloudrenn (cargo - dar fruto - mucho mejicano) [LENAT p. 17]; lølpe parø wantran fraoñval kalz a ra ar c'hwiled (el cucarrón suena mucho) [LENAT p. 23]; unøpe parø kiship pasran emañ ar bugel o ouelañ dourek (el niño está llorando mucho) [LENAT p. 51]; mutsik parø wamian kalz e komz an den mezv (borracho habla mucho) [LENAT p. 54]; 3. (impl. dirak un ak.) kalz (mucho); øshkøkørø trø parø nakish itan kalz a voged a daol ar c'hoad gwarango (la leña de guarango echa mucho humo) [LENAT p. 8]; parø møi piatun hunvreet em eus diwar-benn ur bern laou (soñé muchos piojos) [LENAT p. 30]; parø tsøl kalz stered (muchas estrellas) [LENAT p. 38]; pøsrpe parø pachik pasran tommañ kalz a ra an heol (el sol está calentado mucho) [LENAT p. 42]; pusruk parø køtrøk køtan (kitrøkitan) poan benn am eus, kalz (tengo mucho dolor de cabeza) [LENAT p. 46]. parøp v. troc'hañ (cortar) [PIDB p. 5, LENAT p. 38]; paran troc'hit (corte) [FOGU.Br p. 42]; kampilwan paran troc'het en deus ar biz (cortó el dedo) [ATYAD p. 202]; Albapa Hortensiapa yaun parøp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]; parøpikwan srumø yawiwan partrap degas ar gontell evit troc'hañ ar c'hig (traiga el cuchillo para cortar carne) [LENAT p. 38]; pushu parøp lakaat troc'hañ e vlev (peluquearse) [PIDB p. 6]. ger evit ger : blev troc'hañ; parøpik partrapøk køn ar gontell a droc'h ac'hanout (te corta el cuchillo) [LENAT p. 38]; nape narillu partrap yar emaon o vont da droc'hañ brikennoù (yo me voy a cortar ladrillos) [TIPR p. 607] || Ar stumm paran troet gant FOGU.Br evel "troc'hit" (corte) a glot kentoc'h gant trede gour an amzer dremenet "en deus troc'het" (cortado) # parik, parøpik. parøpik ak. kontell, machete, heskenn (cuchillo, machete, serrucho) [LENAT p. 38]; parøpikwan srumø yawiwan partrap degas ar gontell evit troc'hañ ar c'hig (traiga el cuchillo para

cortar carne) [LENAT p. 38]; parøpik partrapøk køn ar gontell a droc'h ac'hanout (te corta el cuchillo) [LENAT p. 38] || Termen savet diwar parøp (troc'hañ) hag ar morfem pennanvaat -ik. *pasap v. kastizañ (castigar); pasan kastizet (castigado) [FOGU.Br p. 42]. pasrap v. bezañ en e sav (estar parado) [MOGU75 pp. 3, 15, ORCO p. 623, TIPR p. 611] I. (gant ur verb all dirazañ) verb skoazell a dalvez da sevel ar stumm war ober. akinpe parø kuallip ip pasran kalz e labour ar merien (la hormiga está trabajando mucho) [LENAT p. 3]; yau nakish iship pasran mont a ra ar moged er-maez eus an ti (sale el humo de la casa) [LENAT p. 10]; pølpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; kallupe kuakiap pasran emañ ar c'hog oc'h en em gannañ (el gallo está cantando); kaulusrøpe trupuiwan map pasran debret eo bet ar fav gant an dube (la torcaza se comío el fríjol) [LENAT p. 15]; nai nutsakpe pailap pasran emañ ma c'hoar o tañsal (mi hermana está bailando) [LENAT p. 36]; pøsrpe parø pachip pasran skeiñ kalet a ra an heol (el sol está quemando mucho) [LENAT p. 42]; pøsrpe pinaip pasran emañ an heol o vont da guzh (el sol se está ocultando) [LENAT p. 42]; Juanpe kuallip pasran o labourat emañ Yann (Juan está trabajando) [MOGU75 p. 17]; kallu wamap pasrøtan emañ ar c'hog o kanañ (el gallo está cantando) [LENAT p. 13]; nape pantrømai larap pasrar emaon o sellet/spiañ war-zu an traoñ (estoy viendo para abajo) [LENAT p. 38]; unøpe parø kiship pasran emañ ar bugel o ouelañ dourek (el niño está llorando mucho) [LENAT p. 51]; yewan yanamik pasran avaloù-douar zo da werzhañ/gallout a reer gwerzhañ avaloù-douar (hay papa para vender) [TIPR p. 614]; II. verb lec'hiañ bezañ (estar); pasran aze emañ en e sav (allí está parado) [FOGU.Br p.

42]; Juanpe uyu pasran amañ emañ Yann (Juan está aqui) [MOGU 75 p. 16]; ya yaskappe uyu pasran amañ emañ dor an ti (la puerta de la casa está aquí) [MOGU75 p. 3]; pipe køtsøyu pasran emañ an dour er gastelodenn (el agua está en la olla) [MOGU75 p. 16]; ønø parø kasraktø pasran laouen-tre eo-hi (ella está muy contenta) [LENAT p. 16]; unøpe ñui wentø pasran emañ ar bugel a-dreñv dit (el niño está detrás de tí) [MOGU75 p. 8]; kaulli pala pasran el laez emañ ar marc'h (el caballo está arriba) [LENAT p. 20]; løl kuaik pasran marv eo ar c'hwil (el cucarrón está muerto) [LENAT p. 23]; møi kualøm parø kasraktø pasrwar hiziv ez on laouen-kenañ (hoy estoy muy contento) [LENAT p. 16]; muna pasrukuh? pelec'h emaout (en da sav) ? (¿Dónde estás parado?) [LENAT p. 31]; Ishuk møk puølø muna puøntrøkøh? Ar merc'hed dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están las mujeres que tienen marido?) [LENAT p. 7]; møkølø sralø puølø muna puøntrøkøh? Ar baotred dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están los hombres que tienen esposa?) [LENAT p. 7]; Juan weshen kaullima pua pasrain køppe p'eo deuet Yann ermaez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; pasrapne/pasamne e-pad m'emañ en e sav (mientras está parado) [ORCO p. 635]. pasri ak. stern-gwiadiñ (telar) [PIDB p. 5]  HS. pasrøntsik pasrøntsik ak. stern-gwiadiñ (telar) [LENAT p. 38]  HS. pasri || Termen savet diwar an elfennoù pasrø(n) ha tsik (bazh). pasrøp v. 1. gwiadiñ (tejer); mamape papawei turi pasran gwiadet he deus mamm ur poncho da tad (mamá tejió unan ruana para mi papá) [MOGU75 p. 8]; nape turiwanpa lusiwanpa pasrar gwiadet em eus ur poncho hag ur vrozh (tejí una ruana y una falda) [MOGU75 p.

15]; tsartrap amun kape pasrtrapteh ? mont a reomp da gannañ dilhad pe mont a reomp da wiadiñ ? (¿vamos a lavar o a tejer?) [ORCO p. 629]; 2. lakaat (poner) [FOGU.Br p. 46]; pasrtrap lakaomp (pongamos) [FOGU.Br pp. 46, 47]; 3. (impl. war-lerc'h pøl) verb a dalvez da sevel verboù all pøl pasrøp deraouiñ, kregiñ gant udb. (empezar) [PIDB p. 6] # kiepasrøp. patata ak. LOUZAW. patatez (batata) [FOGU p. 206]  HS. ala, s.i.o. ye. patiship v.; kishweramera ishikwan patiship køn debriñ a ra ar biskoul an delioù betek echuiñ ganto (los munchiros comen las hojas hasta acabarlas) [LENAT p. 20].

patrøp v. pegañ an tan, deviñ (incendiar, quemar, quemarse) [FOGU.Br p. 54, PIDB p. 5]; patr! devit anezhañ ! (¡quémelo!) [FOGU.Br p. 47]; patrmøtai! arabat deviñ/na zevit ket ! (¡no lo quemen!) [MOGU 75 p. 10]; pu yamera patran devet eo bet an tiez plouz (las casas de paja se quemaron) [LENAT p. 28]; patan devet (quemado) [FOGU.Br p. 41]; patran graet evit bezañ devet (hecho para quemar) [FOGU.Br p. 42]; patrtrap (pattrap) emaon o vont da begañ an tan (voy a quemar) [FOGU.Br p. 54]. patsap v. echuiñ (acabar) [DIEG p. 11]; kushi purawan patsinan echuet en deus ar biringo gant ar maiz (el biringo acabó con el maíz) [LENAT p. 22]; patsan echuet en deus/eo (acabó) [FOGU.Gr p. 42, LENAT p. 39]; pumpui patsan ne chom ket bleud ken (se acabó la harina) [LENAT p. 39]; pisri patsan ne chom ket bara ken (se acabó el pan) [LENAT p.

39]; wasr patsømøn arabat echuiñ (= lezel da vont da get) ar mochilaoù (las jigras no se deben acabar/olvidar) [LENAT p. 54]  HS. patsøkøp # chammarøp, patsøkaik, patsøkøp. patsik ak. tamm(ig) (poquito) [FOGU.Br p. 42]  HS. kachi. patsø ak. 1. KORF. stomog, kof (estómago, barriga) [FOGU.Br p. 53, PIDB p. 5]  HS. kitø, kitøwasr, tsuk; 2. FIZIOL. (db. ar merc'hed, ar parezed dougerez) patsø kuantrik dougerezh, amzer dougen (gestación) [PIDB p. 5]. patsøkaik ag. echu (acabado) [DIEG p. 11]; chap patsøkaik køpene intrur pa'm eus echu, mont a ran kuit (como ya acabé, me voy) [ORCO p. 633]  HS. chapmarik # patsap. patsøkøp v. echuiñ (acabar) [DIEG p. 11]; Migel maua kuallentø inchentø patsøkømøn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628]  HS. chammarøp, patsap. pawai ak. tro-c'houzoug (collar) [PIDB p. 5]; nøpe pawaiwan nai numøshawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 pp.

3, 8] || Ober a ra MOGU75 gant ar stumm pawei # pawintsi. pawei ak. s.o. pawai. pawintsi ak. tro-c'houzoug a dap ar c'herc'henn (gargantilla) [LENAT p. 39]; pawintsi nikai! kargit an dro-c'houzoug ! (¡Carga la gargantilla!) [LENAT p. 39]; pawintsi penø intrø ac'hanta prenit troioù-gouzoug (vaya compre gargantilla) [LENAT p. 39] || Termen savet diwar pawai (tro-c'houzoug) ha tsi (neudenn).

-pe morfem topikelaat a ouzhpenner d'ar pezh, pe d'an hini a gomz pe a gomzer diwar e benn.

1. (stag ouzh ur raganv gour pe ur raganv diskouez) nape aship kør emaon o welet (estoy viendo) [LENAT p. 5]; øiløpe kømøn int n'int ket (ellos no son) [LENAT p. 29]; 2. (stag ouzh un ak.) wakrape nu kap køn daoulagad bras o deus ar saout (la vaca es ojigrande) [LENAT p. 15]; møkpe kana kilkayu puran skrivañ a ra an den en ur c'haier (el hombre escribe en un cuaderno) [LENAT p. 18]; nai nunekpe tapik kømøn n'emañ ket mat an traoù gant ma breur (mi hermano no está bien) [LENAT p. 33]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik køn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634]; inchen Mariape mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; 3. (stag ouzh un adv.) kualape yapsrømai yur warc'hoazh ez in (kuit) pell (mañana me voy lejos) [LENAT p. 25]; møimpe bremañ (ahora) [LENAT p. 25]; 4. (stag ouzh ur verb) morfem a ouzhpenner da verb ar bennlavarenn er frazennoù kemplezh evit merkañ e rank udb c'hoarvezout da gentañ a-benn ma c'hoarvezfe un dra all war-lerc'h. nurantrappe mamik køn evit kreskiñ, ret eo debriñ (para crecer hay que comer) [ORCO p.

631]; atruppe pa zeuio (cuando venga) [FOGU.Br p. 44]; atruppe puntrap attrik deus da welet ac'hanomp pa zeui en-dro (venga a visitarnos cuando vuelva) [ORCO p. 631]; Juan weshen kaullima pua pasrain køppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; marik kualøm pupikpe Juan kuik køn

Yann eo a oa degouezhet dec'h (era Juan el que llegó ayer) [ORCO p. 631]; mira løtsø unø pupikpe nai sobrina køn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631] || Notiñ implij an -m- epentetek goude an diftongenn øi e møi[m]pe dirak -pe. pechu [1879] ak. KORF. bruched (pecho) [NPL p. 269]  HS. masrtur || Amprestadenn digant ar spagnoleg. s.o. masrtur.

Pedro anv paotr s.o. Peru.

Pedru anv paotr s.o. Peru. pek1 ag. 1. (impl. ur wezh dirak an ak. doareet gantañ) all, disheñvel (otro, distincto); pek trar keuneud all (otra leña) [FOGU.Br p. 47]; 2. (impl. 2 wezh diouzh renk) pek pek disheñvel (diferente) iløpe pek pek tusrmera køn seurtoù gwez disheñvel eo ar re-mañ (estas son diferentes clases de árbol) [MOGU75 p. 9]  ES. lata lata; 3. estren (ajeno) [DIEG p. 13]; || s.i.o. katø # pekkuai, pekmarøptik, Pekmisak. pek2 ak. estrañjour, den eus un ti all, den dezhañ un anv tiegezh all (extranjero, persona del exterior, persona que lleva un apellido distincto) [EDCA p. 16] || Marteze a-walc'h eo liammet, hag enebet mod pe vod, an termenoù pek ha kek (gwaz, pried) # pekkuai, pekmarøptik, Pekmisak, pekyaukip. pekkuai ag. estren (ajeno) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar pek (estren) ha kuai (droukspered) || Treuzskrivet peeguái (pekuai) e DIEG. pekmarøptik ak. avoultr (adúltero) [DIEG p. 12] || Gant ar stumm emdroet pee-marøbtig (pemarøptik) e ra DIEG. Termen savet diwar an elfenn pek (disheñvel, estren, all), marøp (ober) hag an dibenn pennavaat -ik.

Pekmisak ak. Nasaed, pobl indianed amezek (Paeces, indígenas Nasa) || Anv savet diwar pek (estren, disheñvel) ha misak (tud) [EDCA p. 16]. pekyaukip v. kavout bod (alojarse) || Treuzskrivet peg-yáu-gib gant DIEG. Termen savet diwar an elfennoù pek (estren), ya(u) (ti) ha kip (kousket) = kousket en un ti estren. pelota ak. bolotenn (pelota); unai pelotape kajasrø wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niño está en la caja) [MOGU75 p. 16] || Amprestadenn spagnolek.

-pelø stumm verb s.o. -pølø. penap v. prenañ (comprar) [PIDB p. 5, MOGU75 p. 10]; pena pren (compra) [MOGU75 p. 10]; pawintsi penø intrø ac'hanta prenit troioù-gouzoug (vaya compre gargantilla) [LENAT p.

39]; kan mishatsik penar un daol am eus prenet (compre una mesa) [MOGU75 p. 3]; kutøke penar, arostø palan prenet em eus pep tra, ne vank nemet ar riz (ya compré todo, faltó el arroz) [ORCO p. 626]; ñimpe kan kaulli penan prenet hoc'h eus-c'hwi ur marc'h (Uds compraron un caballo) [MOGU75 p. 8]; møimpatø kafewantø pena sruatrtrik, wentø palapelan penøntraptø evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]; yaupe nu wain kuinkucha penøntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636] || Diwallit : heñvel eo displegadur penap (prenañ) ouzh hini peñip (kouezhañ). pendana ak. prenestr (ventana) [MOGU75 p. 4]; pendana ya prenestr an ti (la ventana de la casa) [MOGU75 p. 4] || Amprestadenn, abred moarvat, digant ar spagnoleg. Souezhus eo al lavarenn pendana ya roet gant LENAT. Gortozet e vefe kentoc'h ya pendana. peñip v. kouezhañ (caer) [PIDB p. 5]; isimpi pirø penan kouezhet eo ar c'hwenenn war al leur (la pulga cayó al suelo) [LENAT p. 7]; pølømpe pitsyu penan kouezhet eo ar c'hwibuenn el laezh (el mosco se cayó en la leche) [LENAT p. 12]; maiyu penur [evit penar ?] kouezhet on war an hent (me caí en el camino) [LENAT p. 12]; pishkua turwan penø kumukøi na ziskarit ket/na lakait ket da gouezhañ an hed-gwesped (no tumben el puro (nido) de avispas) [LENAT p. 43] || Diwallit : heñvel eo displegadur peñip (kouezhañ) ouzh hini penap (prenañ).

-penti morfem verbel s.o. -pentø.

-pentø morfem verbel a verk e c'houlakaer udb. Chela køppentø Chela eo bet moarvat/sur a-walc'h eo bet Chela (ha de ser Chela) [TIPR p. 617]; Juliu yewan ellkuappentø moarvat e vo hadet avaloù-douar gant Jul (Julio ha de sembrar papa) [TIPR p. 617]. pepep v. feurmiñ (alquilar) [DIEG p. 13] || Adstumm eus pepøp ? pepøp v. prestañ (prestar); usrø saiun peptru prest din ar poncho gris (préstame la ruana gris [LENAT p. 46]; usri, saiuwan peptru mamm, prest din ar poncho (mamá, préstame la ruana) [LENAT p. 53]; trantrap pupene peptrap ma teuont davitañ, prestañ a rin anezhañ (si vienen por él lo presto) [ORCO p. 633] # yapepøp. perøpik ak.; køsrø perøpik anv un evn (paletón, especie de pájaro) [LENAT p. 19]; køsrø atrapøk køn køsrø perøpik deuet eo ar brumenn an uheldirioù (ar yenijenn) gant evn an uheldirioù (el paletón hizo echar páramo) [LENAT p. 19]; køsrø perøpikwan itsur kuamøn skoet em eus gant evn an uheldirioù ha n'eo ket marvet (le pegué al paletón y no murió) [LENAT p. 20].

Peru anv paotr Pêr (Pedro) [ORCO pp. 627, 629, TIPR p. 616, MOGU75 p. 7]; Juanpe Perun kuetsan lazhet eo bet Pêr gant Yann (Juan mató a Pedro) [MOGU75 p. 3]; Perupe tsalkølik køn tev-tre eo Pêr (Pero es muy gordo) [MOGU75 p. 7]; Perupe ñimun ashan gwelet oc'h bet gant Pêr (Pedro los vio a Uds) [MOGU75 p. 8]; Perupe isu wan emañ Pêr oc'h en em soñjal (Pedro está pensando) [MOGU75 p. 17]; Peru itrø aet eo Pêr kuit (Pedro se fue) [TIPR p. 616]; kaulline Peru sørin køn chip køn lavaret a reer eo bet laeret ar marc'h gant Pêr (dicen que Pedro se robó el caballo) [ORCO p. 627]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik køn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634]; Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp e ti Pêr pe e ti Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629] || Stumm emdroet an anv spagnolek Pedro (Pêr). Diskouez a ra fatadur an -d- diabarzh un amprest abred. Ne gaver ket ar soniad dr e gwambiaeg. MOGU75 a ra gant ar stumm Peero a-wezhioù. ORCO a ra pe gant ar stumm spagnolek Pedro pe gant Pedru. pesanap v. disoñjal (olvidar); pesenatan disoñjet em eus (me olvidé) [LENAT p. 39]. peskau ak. pesk (pescado)  HS. yawimpi || Amprest diwar ar spagnoleg pesca(d)o. pesrik ag. s.o. pesrøk. pesrø ag. trist (triste) [PIDB p. 5] # pesrøk ? pesrøk ag. 1. (db. ar boued) brout, kreñv (picante, bravo) kørøpe parø pesrik køn brout-kenañ eo ar pimant (el ají está muy bravo) [LENAT p. 19]  HS. kørapik 2. (db. an dud & al loened) drouk, kounnaret (bravo) werape pesrøk kømøn n'eo ket droug ar c'hi (el perro no es bravo) [LENAT p. 29] || A-wezhioù e ra LENAT gant an adstumm pesrik # pesrø ?, pesrøkøp, pesrøkuik pesrøkøp v. bezañ enoeet (estar aburrido) [DIEG p. 11]. pesrøkuik ak. enoe (aburrimiento) [DIEG p. 11]. petik ag. fonnus (rápido); shuntaramera petik pørtran fonnus e lamm ar skrilhed (los chapuletes saltan rápido) [LENAT p. 28]  HS. trantrø. pi ak. 1. dour (agua) [FOGU p. 197, PIDB p. 5, MOGU75 p. 16, DIEG p. 12, EDCA p. 11, FACH p. 92, CICO p.74, LLTO p. 97, LENAT p. 39]; pi srutrap intrø nentrap kerzh, degas dour evit keginañ (anda, trae agua para cocinar) [LENAT p. 39]; pi nika amtrap deomp da gargañ dour (vamos cargando agua) [LENAT p. 39]; pi kerøp war o tegas dour emaon (estoy entrando agua) [LENAT p. 39]; pipe parø maitik køtan blazet-mat eo an dour (el agua está sabrosa) [LENAT p. 39]; pipe køtsøyu pasran emañ an dour er gastelodenn (el agua está en la olla) [MOGU75 p. 16]; usha piwan mutsan evet ez eus bet dour gant an dañvadez (la oveja tomó agua) [LENAT p. 39]; nape piwan kualanar lakaet em eus an dour da virviñ (herví el agua) [MOGU75 p. 8]; pi kualaik dour bervet (agua hervida) [DIEG p. 12]; 2. stêr (río) [PIDB p. 5]; pipe yu tsun amañ emañ ar stêr (el río está aqui) [MOGU75 p. 16]

 HS. nupi || s.i.o. piø # atwallpi, chumpi?, illimpi, nupi, pachipi, piap?, pikap, pikuk, pikulli, pimai, pinikapik, pirap, Pishau, pisu?, pitik, pitømisrik, pitsik, pitsø?, piunø, piur, piutsøk, pøsrimpi, yawimpi piaishik ak. LOUZAW. achira, plantenn eus kerentiad ar Cannaceaeed a c'hounezer evit o zorzhelloù magus a denner bleud diouto (achira) [DIEG p. 12]  HS. achira.

Piantau lec'h. anv ur gumun, Paniquitá [LENAT p. 36]; Gloriape Paintausrø kualmaik køn e Paniquitá e vev Gloria (Gloria vive en Paniquitá) [LENAT p. 36]; nai mashurape Paiantau unipik køn bevañ a ra ma mamm-gozh e Paniquitá (mi abuela permanece en Paniquitá) [LENAT p. 37] || Gant an adstummoù Paintau ha Paiantau e ra LENAT ivez. *piakup v. livañ gevier (mentir, decir mentiras); piakumur ne livan ket gevier (no miento) [LENAT p. 39]. piap v. hunvreal (soñar) [PIDB p. 5]; parø møi piatun hunvreet em eus diwar-benn ur bern laou (soñé muchos piojos) [LENAT p. 30]; møyempe ulpa piatan dec'h da noz am boa hunvreet gant naered (anoche soñé con culebras) [LENAT p. 34]. piashik ak. 1. LOUZAW. achira, plant leun a ampez, e anv spesad Canna edulis a implijer an dangorz anezhañ evit ober bleud (achira) [LENAT p. 39]; 2. baraennoù c'hwek a reer gant bleud achira. pichi ak. s.o. pisri. pik [1852] ak. 1. raz (cal) [MNG p. 44]; 2. mambe [LENAT p. 40]; pik utran c'hwezhet o deus mambe (soplarón mambe) [LENAT p. 40]; pikwan utrøkun c'hwezhomp mambe (soplemos mambe) [LENAT p. 40]; pikwan utrøntrap ampai kit da c'hwezhañ mambe (vayan a soplar mambe) [LENAT p. 40]  HS. mampi. s.o. mampi. pikap ak. poull-dour, lenn (laguna, ojo de agua) [LENAT]; køshømpur pikapyu wepian dont a ra ar ganevedenn er-maez eus ar poull-dour (el arco sale del ojo de agua) [LENAT p. 15] || Termen savet diwar pi (dour) ha kap (lagadenn). pikik ag. I. stn ruz (rojo) [PIDB p. 6]; II. stn (Implijet war-lerc'h an anv-gwan doareer gantañ) 1. (en unander) pikitik [LENAT p. 40]; punikpe kamø pikitik man mouar ruz a zebr ar chiguaco (el chiguaco come moras rojas) [LENAT pp. 26, 44]; nape wasr pikitik puik køn me am eus ur sac'h ruz (tengo una jigra roja) [LENAT p. 40]; 2. (el liester) pikitikmera; piñinkua pikitikmera maitik køn koantik eo ar balafenned ruz (las mariposas son bonitas) [LENAT p. 28]. pikitik ag. s.o. pikik. pikøtsutsik ak. LOUZAW. Seurt gwez-kistin a gresk en douaroù uhel (castaño de lo frío) [SREK p.

16] || Ger ennañ an elfenn tsutsik (askorn, pezh hir ha kalet). piku ak. KORF. (db. al loened) pigos (pico) [FOGU p. 198]; illimpiku pigos (pico de pájaro) [FOGU p. 198] || Notiñ implij an -m epentetek etre ar spizer illi (labous) hag ar spizad piku (pigos) en droienn illimpiku. pikuk ak. DOUAR. disac'hadeg douar (derrumbe) [SORR p. 2] || Termen savet diwar ar wrizienn pi (douar) ha un elfenn all a chom amsklaer. Hervez SORR, levrig skrivet gant Gwambiaiz, e tlefe ar ger-mañ bezañ komprenet evel "dour o wilioudiñ" (c'hoarvezout a ra an disac'hadegoù diwar wered an dour a vlota an douar). Krediñ a ra da Wambiaiz eo bet ganet an traoñiennoù etre ar menezioù diwar an dour o redek etrezo. Evel ma red ar gwad pa wilioud ar vaouez, en hevelep doare e kas ar stêrioù hag an disac'hadegoù niverus bernioù atred ganto o stummañ evel-se traoñiennoù hag odeoù nevez. Evit Gwambiaiz eo bet ganet an dud kentañ diwar an atred, an dilerc'hioù douar fankek. pikulli ak. ant-doura, gwazh (acequia) [PIDB p. 6, DIEG p. 11]  HS. pimai || Diwar pi (dour) hag un elfenn all, kulli (ervenn, klaz, hent takad linennek kleuz). Ober a ra DIEG gant ar skrivad pigulli, diouzh an distagadur. s.i.o. piurkull(i) pil ak. penn maiz tener (choclo, maíz joven, mazorca) [LMWI p. 429, PIDB p. 6, MOGU75 p. 3, LENAT p. 40]; pil makun debromp maiz (comamos choclo) [LENAT p. 25]; pilwan pønø mukuh? ha tremenet out dreist d'ar maiz tener ? (¿Pasaste por encima del choclo?) [LENAT

p. 40]; nøpe pil namun trøsran roet he deus-hi maiz tener deomp (ella nos dió choclo) [MOGU75 p. 3]; pil mantrap amkun mont a reomp da zebriñ maiz tener (vamos a comer choclo) [LENAT p. 40]; pispa pilpa mantrap debriñ a reomp maiz gant laezh (comamos leche con choclo) [LENAT p. 43] || Ober a ra LMWI gant ar stum pild n'eo ket testeniekaet a-hend-all ha n'eo ket diouzh doare ar gwambiaeg. s.i.o. purampi(l). # pistsulak. pila [1879] ak. bloaz (año) [NPL, FOGU p. 202, PIDB p. 6]; man pila puikekuh? (man piláh poïkego?) pet bloaz oc'h ? (¿cuántos años tiene Usted?) [NPL p. 273]. pilap v. 1. skediñ (brillar) [PIDB p. 6]; 2. goulaouiñ, sklêrijennañ (alumbrar) [DIEG, LENAT]; pølpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; tsintatø pilapik kuchinkuchi goulaouiñ tamm-ha-tamm (alumbrarse poco a poco) [DIEG p. 13]  HS. piløkøp. pilele [1994] ak. LOUZAW. plant izel dourek a gresk en douaroù yen ha gleb (mata bajita que tiene mucha agua) [SREK p. 16]. piløkaik [1981] v. goulaouet, sklêrijennet (alumbrado) [DIEG p. 13]  HS. piløkøp. piløkøp [1981] v. 1. goulaouiñ, sklêrijennañ (alumbrar) [DIEG p. 13];  HS. pilap; 2. goulaouet, sklêrijennet (alumbrado) [DIEG p. 13]  HS. piløkaik. pillaik ag. pilhoù, pempilh, a ya a-dammoù (deshecho, que se está deshaciendo) [LENAT p. 40]. pillik [1974] ag. I. stn. glas (azul, verde) [PIDB p. 6, LENAT p. 41]; pillik kap (pillikap) lagad glas (ojo verde) [LENAT p. 40]; II. doar. pillitik; ørintsik pillitik køn glas (gwer) eo an emrodez (la esmeralda es verde) [LENAT p. 41]; kaumera pillitik køn glas eo ar menezioù (las montañas son verdes) [LENAT p. 15] # pilliraik, pillirap, pillisruk. pilliraik [1981] ag. bronduet (amoratado) [DIEG p. 14] || Termen savet diwar pillik (glas). pillirap [1981] v. bronduañ (amoratar) [DIEG p. 14] || Termen savet diwar pillik (glas). pillisruk ak. katsik pillisruk KORF. seul an troad (talón) [ATYAD p. 208, 212] || Diwar pillik (livek) ha sruk (maen). pillmap v. gwalc'hiñ (lavar); na intakwan pillmantrur me a walc'ho al listri (yo lavaré los platos) [TIPR p. 606]  HS. tsarøp. pim ger niv. s.o. pip. pimai [1974] ak. ant-doura, gwazh (acequia) [PIDB p. 6, DIEG p. 11]  HS. pikulli || Diwar pi (dour) ha mai (hent). pimak [1981] adv. en traoñ (abajo) [DIEG p. 11]  HS. lente, pantrø, wallisrø. pimul [1974] ak. sec'hed (sed) [PIDB p.6]. diwar pi (dour) ha mul (sec'h). pinaip v. (db. an heol) mont da guzh (ocultarse); pøsrpe pinaip pasran mont a ra an heol da guzh (el sol se está ocultando) [LENAT p. 42]. pinikapik ak. karger dour (cargador de agua) [LENAT p. 41] || Termen savet daiwar an elfennoù pi (dour), nikapik (armel, lestr kargañ). piñi [1974] ak. LOEN. seurt krigner, agouti (cerete) [PIDB p. 6]. pintroke ar. a-dal (en frente); mamape namui pintrøke wan emañ mamm en he c'hoazez a-dal deomp (mamá está sentada en frente de nosotros) [MOGU75 p. 8]. pintsu [1981] ak. LOUZAW. gwern, gwez eus ar c'herentiad Alnus (aliso) [DIEG p. 13, SREK p. 16] || Treuzskrivet pindzu e DIEG. piñin ak. LOUZAW. gwez-pin (cedros); piñin tusr chak tachenn gwez-pin, sedrezeg, pineg (campo de cedros) [FOGU.Br p. 52]. piñinkua ak. s.o. pøñinkau. piø ak. Henstumm an termen pi, adsavet gant Jean CAUDMONT e FOGU (p. 197). pip ger niv. 1. ger pegementiñ pevar (cuatro) [FOGU p. 194, PIDB p. 6]; pip kuari pevar zog (cuatro sombreros) [FOGU p. 205]; pip katø pevar zra (cuatro objetos) [PIDB p. 6]; pir kaullimera lachap intrainchur emaon o vont da werzhañ pevar marc'h (voy a vender cuatro caballos) [LENAT pp. 20, 42]; pir trunekutri atruar dont a rin a-benn peder sizhun (vengo dentro de cuatro semanas) [LENAT p. 42]; 2. ger petvediñ (ouzhpennet outañ ar

morfem -elai heuliet gant an adverb wentø) pipelai wentø pempvet (quinto) [PIDB p. 6] || Ober a ra LENAT gant pir. Ar stumm pim roet gant FOGU evit pip ne verk moarvat nemet an distagadur notet gantañ dirak kuari, n'eo ket sur en defe klevet RIVET ar ger distaget en e-unan. N'eo ket ur gwir adstumm eta. Notiñ an droienn pir kaullimera roet gant LENAT; prl. ne lakaer ket merk al liester goude an niveroù. Faziek e seblant bezañ ar frazenn-mañ.

Marteze eo deuet diwar levezon ar spagnoleg. pir ger niv. s.o. pip. pirap v. en em walc'hiñ (bañarse) [FOGU.Br, PIDB p. 6, ORCO, LENAT p. 42]; pirap kualap mishamai amtrap en em walc'hit a-benn mont d'an oferenn warc'hoazh (báñese para ir a misa mañana) [LENAT pp. 25, 42]; pirantrap yur mont a ran d'en em walc'hiñ (me voy a bañar) [LENAT p. 42]; chal pirap tapik køn en em walc'het mat out (te has bañado bien) [LENAT p. 42]; nape tsartrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p. 627]; pirap tapik køn en em walc'h mat (báñese bien) [LENAT p. 48]; pir en em walc'h (báñate) [FOGU.Br p. 42]; pir gwalchet (báñado) [FOGU.Br p. 48]. pirau s.o. pirø. piri ak. s.o. pisri. pirø ak. 1. douar (tierra) [FOGU p. 196, PIDB p. 6, CICO p. 74, LENAT p. 39]; yalø pirø douar du (tierra negra) [PITA pp. 15, PAPI p. 43, 45, 49, 57]; isimpi pirau penan kouezhet eo ar c'hwenenn war al leur (la pulga cayó al suelo) [LENAT p. 7]; kual pirau an daouarn d'an douar (manos abajo, al piso) [LENAT p. 21]; 2. pirø køtsø kaoter bri (olla de barro) [PIDB p. 6]; pirø trap toull douar (hueco de tierra) [LENAT p. 42]; piuntsik pirø pont douar (puente tierra) [LENAT p. 41]; 3. bro, kornad (tierra, regió); Tøntøtuna tutuk pirø køn douar ar raned eo Totoró (Totoró es tierra de ranas) [LENAT p. 48] || Graet e vez gant ar stumm pirau e LENAT peurliesañ.

4. planedenn (tierra, planeta) namui pirøpe usri køn hon tad (mamm) eo an douar (la tierra es nuetra madre) [LENAT p. 32]; & Tr. adv. mentra pirø : izel-tre; pølpe mentra pirau tsun izel-tre emañ al loar (la luna está muy abajo) [MOGU75 p. 16] || Ober a ra MOGU75 gant an adstumm pirau, evel LENAT prl. # pirøpantrik pirøpantrik ak. 1. SAVOUR. tortis; 2. SAVOUR. barras, speurenn graet gant ardilh (pared); wasrpe pirøpantriku mekan emañ ar sac'h-kein ouzh ar speurenn (la mochila está en la pared) [MOGU75 p. 16]; kuadruspe pirøpantriku mekan emañ ar frammoù ouzh ar speurenn (los cuadros está en la pared) [MOGU75 p. 16]; 3. bern douar disac'het || Ober a ra MOGU75 gant an distagadur pirøpamtriku ivez, gant m e-lec'h n dirak tr. Termen savet diwar pirø (douar), pantrø (traoñ) hag an dibenn pennanvaat -ik.. pis ak. s.o. pitsø. pisø ak. s.o. pitsø. pisha ak. sac'h-skoaz bihan (jigra pequeña) [LENAT p. 43] || s.i.o. wasr.

Pishau, Pishaumera anv divoutin (er c'hredennoù pobl) Anv a roer d'an dud kentañ a c'hanas diwar an disac'hadegoù douar bras (s.o. pikuk) bet stummet ganto an odeoù hag an traoñiennoù etre ar menezioù. Hendud Gwambiaiz eo ar Pishaumera [SORR pp. 2, 3, 5, 6, MWWK p.

22, EDCA p. 13] || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha shau (atred, dilerc'hioù douar ha strouezh diframmet gant ar stêrioù, an disac'hadegoù). Evit Gwambiaiz eo ar shau, anezho dilerc'hioù douar kaset da draoñ ar menezioù gant kas an dour, evel gloazioù en natur eo ganet ar vuhez diwarno. Diwar ar shau eo ganet ar Pishau, an dud kentañ (pi = dour, shau = lastez). Hevelebekaet eo ar shau ouzh gwad ar merc'hed a red er-maez eus o c'horf pa wilioudont. Un darempred strizh zo neuze etre al lastez, ar pezh zo lous, hag ar vuhez, an dud kentañ, ar Pishau, Gwambiaiz o-unan. s.i.o. Pishimisak, shau. pishi ag. 1. yen (frío) [LMWI p. 429, PIDB p. 6, EDCA pp. 17, 18]; laumera pishelø køn boued

yen eo an oulhoukez (los ullucos son alimentos fríos) [TIPR p. 609]; 2. Dre skeud. reizh, sioul, plaen, kempouez, peoc'hleun [EDCA p. 17, 18]  ES. pachi || E doare soñjal hengounel Gwambiaiz eo liammet ar pishi ouzh ar c'hleñvedoù, ar c'hontamm, an dañjer # pishimaruk, Pishimisak, ulpish. pishimaruk ak. RELIJ. lid naetaat, glanaat ma vezer puraet diouzh ar yenijenn (ceremonia de limpieza, medio por lo cual los curanderos limpian del frío) [GUBI- Pachón p. 247] || Termen savet diwar pishi (yen).

Pishimisak anv divoutin [SORR pp. 2, 6, MWWK p. 9, EDCA p. 13, SREK p. 19,]; (er c'hredennoù pobl) Boud gourel ha gwregel, spered ar mad hag an droug, mestr an holl war an douar. Bevañ a ra e laez ar menezioù en uheldirioù yen (paramo) m'emañ an eien dour, an takadoù zo ganet ar vuhez diwarno. Tad an holl Wambiaiz ha mestr o douaroù, anezhañ an unanenn beurvat; bez' ez eus div dudenn anezhañ ar Pishimisak e-unan - anvet ivez mama Dominga, stumm gwregel ar Pishimisak - hag ar c'h-kallim (kornandon) ar stumm gourel anezhañ, lesanvet ivez taita Isidro (pe taita Ciro), zo mama Dominga e wreg. Un dudenn bouezus-tre e oa ar Pishimisak evit Gwambiaiz. En o doare soñjal daouek e vez liammet ar Pishimisak ouzh ar pezh zo fresk, mat ha gwenn ha bez' ez eus bet anezhañ a-holl-viskoazh. || Termen savet diwar an elfennoù pishi (yen) ha misak (tud). s.i.o. Pishau. piship v. livañ pezhioù dilhad (teñir) [PIDB p. 6]. pishipik; sunañ (chupar); anipe kinøskachul pishipik køn sunañ gwad a ra an eskell-kroc'hen (el murciélago chupa sangre) [LENAT p. 3]. pishku ak. KORF. kalc'h (pene) [PIDB p. 6]  HS. laptsik. pishkua ak. pishkuamera gwesped (avispa) [PIDB p. 6, LENAT p. 43]; she kana pishkua! sell 'ta, ur wespedenn ! (¡Ve! ¡una avispa!) [LENAT pp. 15, 43]; pishkuamera putian flemmet on bet gant ar gwesped (las avispas me picarón) [LENAT p. 28]; pishkua turwan penø kumukøi na ziskarit ket an hed-gwesped (no tumben el puro (nido) de avispas) [LENAT p.

43] || Ober a ra PIDB gant an adstumm puchikua. pishul ak. LOEN. teledez (cien pies) [LENAT p. 40] || Ennañ an elfenn ul (naer) moarvat. s.i.o. an termen ulpish (buzhug) a seblant bezañ savet tre ha tre diwar an hevelep elfennoù. piskap ak. KORF. penn-bronn (pezón o tetilla) [LENAT p. 43] || Termen savet diwar pis, adstumm eus pitsø (laezh) ha kap (lagad). pisri ak. bara (pan) [FOGU p. 203, PIDB p. 6, MOGU75 p. 3, LENAT p. 39]; pøn piri tri bara (tres panes) [MOGU75 p. 3]; pisri niløkun laeromp bara (robemos pan) [LENAT p. 32]; pichi patsan ne chom ket bara ken (se acabó el pan) [LENAT p. 39]; piti pichi ma debr un tamm bara (coma un pedazo de pan) [LENAT p. 39]; pichiwan mamukuh? n'az peus ket debret ar bara ? (¿no comiste el pan?) [LENAT p. 40] || Ober a ra MOGU75 gant ar stumm piri, LENAT gant pichi ha PIDB gant pitri. pisrø ak. gloaz (herida) [PIDB p. 6] || s.i.o parik. pistrul ak. frouezenn (fruta) [PIDB p. 6]. pisu ak. lenn (laguna) [PIDB p. 6] || Diwar pi (dour) ? # pisunø pisunø ak. poull (charco) [PIDB p. 6]. diwar pisu (lenn) ha unø (bugel) = lenn bugel = lennig ? piti ak. tamm (pedazo) [FOGU pp. 201, 205]; piti pichi ma debr un tamm bara (coma un pedazo de pan) [LENAT p. 39] || Gant an adstumm witi e ra FOGU. # køntsøpiti pitik ag. dourek (aguado) [DIEG p. 12]. pitømisrik ag. dourek (aguado) [DIEG p. 12] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad pitømirrig. Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) ha misrik (graet, stummet). pitri ak. s.o. pisri. pitsi ak. s.o. pitsø. pitsik ak. LOUZAW. Seurt gwez bras dourek, gwenn o c'hef hag o delioù, melen o bleuñv, a gresk en douaroù gleborek (palo blanco, árbol grueso con una flor amarilla) [SREK p. 16] || Termen savt diwar an elfennoù pi (dour) ha tsik (kef, bazh). pitsø ak. 1. laezh (leche) [FOGU.Br p. 53, PIDB p. 6, ORCO p. 625, LENAT p. 42]; ñipe pitsø

mutsan evet hoc'h eus laezh (Usted tomó leche) [ORCO p. 625]; pis wasr sac'had laezh (jigra de leche) [LENAT p. 43]; pølømpe pisyu penan kouezhet eo ar c'hwibuenn el laezh (el mosco se cayó en la leche) [LENAT p. 12]; pitsø kafe (pitsøgafe) kafe dre laezh (café en leche) [PIDB p. 6]; pispe maik køn mat eo al laezh (la leche es sabrosa) [LENAT p. 42]; pispe mentishan troet eo al laezh (la leche se dañó) [LENAT p. 42]; pis mutsur evet em eus laezh (tomé leche) [LENAT p. 42]; pispa pilpa mantrap debriñ a reomp maiz gant laezh (comamos leche con choclo) [LENAT p. 43]; pispe pachitik køn tomm eo al laezh (la leche está caliente) [LENAT p. 43]; 2. KORF. bronn (seno) [PIDB p. 6] # pitsømuchip, (pitsø) sunøp || Kavout a reer e LENAT ar stumm pis hag ur stumm pisyu (pits + yu), diwar pis- e-lec'h pits-. PIDB eus e du a ra gant ur stumm pitsi. Ha savet eo pitsø diwar pi (dour) ha tsø (gwazhienn) ? # piskap. pitsømuchip v. denañ (mamar) [PIDB p. 6] || Diwar pitsø (laezh) ha muchip (evañ) = evañ laezh. pitsuala [1946] ak. Anv un droukspered a atahin an dud, a zegas kleñvedoù hag a c'haller bezañ lazhet gantañ (nombre de un espíritu malo que puede enfermar o matar a la gente) [HTSC p.

954] || Termen diasur n'eo ket testeniekaet e lec'h all. N'anavezer ket mammennoù HTSC. Ur fazi e c'hall bezañ. pistsulak [1974] ak. soubenn graet gt maiz (mazamorra) [PIDB p. 6] || Termen savet diwar pil (maiz tener) ha tsulak (soubenn). piun ak. labourer-douar (peón) [FOGU p. 202] || Amprest digant ar spagnoleg. piunø1 [1974] ak. dourlamm (quebrada) [PIDB p. 6] || Diwar pi (dour) hag unø (bugel). piunø2 ak. piurek bugel an dour; piurek [SORR p. 6] || Termen savet diwar an elfennoù pi (dour) hag unø/urek (bugel/bugale). Krediñ a ra Gwambiaiz int bugale an dour, ganet diwar an dour. piuntsik1 [1974] ak. pont (puente) [PIDB p. 6, LENAT p. 41]; piuntsik pirø pont douar (puente tierra) [LENAT p. 41] || Gant ar stumm piontsik e ra LENAT. piuntsik2 ak. LOUZAW. gwern, gwez eus an Andoù eus kerentiad ar Betulaceaeed o anv spesad Alnus jorullensis. (aliso); piuntsik nuik køn bras eo ar gwern (el aliso es grande) [LENAT p. 41]. piur ak. 1. strinkadenn (chorro) [PIDB p. 6]; 2. dourlamm (cascada) [FOGU.Br p. 52] || Diwar pi (dour) # piurkull. piurkull(u) ak. dourlamm [FOGU.Br p. 47] || Termen savet diwar piur (dour strink) ha kull(u) (ervenn, hent linennek kleuziek). piutsøk ak. DOUAR. poent ma kej div stêr, kember (confluente de dos ríos) [EDCA p. 28] || Termen ennañ an elfenn pi (dour) ha, marteze, utsøk (puchet) = lec'h ma puch an dour. plasa ak. plasenn (plaza) [FOGU p. 192] || Amprestadenn spagnolek. platu [1975] ak. plad, asied (plato); repullupe platuyu wan emañ ar c'haol er plad (el repollo está en el plato) [MOGU75 p. 16]  HS. nintak || Amprestadenn spagnolek, nintak eo an termen gwambiaek. poso ak. puñs (pozo) [FOGU p. 206] || Amprestadenn spagnolek. pø1 [1974] ak. leziregezh (pereza) [PIDB p. 6]; pø køtan diegi am eus (tengo pereza) [LENAT p. 43] || Ober a ra LENAT gant ar stumm pu. pø2 [1975] ak. LOUZAW. plant (mata); pøninkaupe pøpala mekan emañ ar valafenn war ar blantenn (la mariposa está encima de la mata) [MOGU75 p. 16]  HS. tusr. pøi [1974] ak. FIZIOL. mon, fank (excremento) [PIDB p. 6, ATYAD p. 207]; kaulli pøi kaoc'h kezeg (excremento de caballo) [PIDB p. 2]; lølpe pøi nika yan ar c'hwiled a gas teil ganto (el cucarrón lleva estiércol) [LENAT p. 23]. || Ober a ra LENAT gant an adstumm pui # pøikørø, pøimawasr, pøitilø, pøitrap, pøitsi, pøitsutsik pøichi ak. s.o. pøitsi. pøik1 stumm verb; s.o. puik. pøik2 ak. den lezirek (perezoso) [PIDB p. 6]. pøikørø ak. KORF. fraezh (ano) [PIDB p. 6]  HS. pøitrap

pøiløn ak. s.o. pøløm. pøimawasr ak. KORF. lestr (pelvis) [ATYAD pp. 207, 209, 212] || Diwar pøima ha wasr (goloenn, sac'h). pøitilø ak. feskennoù (nalgas) [ATYAD pp. 207, 209, LENAT p. 43] || Diwar pøi (mon, fank) ha tilø. Gant ar stumm pøitølø e ra LENAT. pøitølø ak. s.o. pøitilø. pøitrap ak. KORF. fraezh (ano) [ATYAD pp. 207, 209, 212, LENAT p. 43]  HS. pøikørø || Diwar an elfennoù pøi (mon, fank) ha trap (toull) = toull fank. Ober a ra LENAT gant an adstumm puitrap. pøitsi ak. KORF. 1. bouzellenn (intestino) [PIDB p. 6, FACH p. 92]; 2. Ent strizh. bouzellenn-dev (intestino grueso) [LENAT p. 46] || Ober a ra FACH gant un adstumm pøichi. Termen savet diwar pøi (mon, fank) ha tsi (lêrenn, kordenn). pøitsutsik ak. KORF. lez (cadera) [ATYAD pp. 207, 212, LENAT p. 43] || Diwar an elfennoù pøi (mon, fank) ha tsutsik (askorn). Ober a ra LENAT gant an adstumm pui tsutsik. pøl [1852] ak. 1. loar [MNG p. 45, FOGU.Br p. 46, PIDB p. 6, MOGU75 p. 16, FACH p. 92, CICO p. 74, LENAT p. 40]; kana pøl ul loar (una luna) [MNG p. 45]; pøl tsun eno emañ al loar (la luna está allá) [FOGU.Br p. 46]; pølpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; pølpe mentra pirau tsun izel-tre emañ al loar (la luna está muy abajo) [MOGU75 p. 16]; 2. miz (mes) [FOGU.Br p. 45, PIDB p. 6, MOGU75 p. 3]; kana pøl ur miz (un mes) [MNG p. 45], kan pøl [FOGU p. 204]; pa pøl daou viz (dos meses) [FOGU.Br p. 45, MOGU75 p.

3]; 3. arouez an droug (mal) [MNG p. 45]; 4. (impl. gant ur verb skoazell war e lerc'h) pøl pasrøp [PIDB p. 6], pøl marøp deraouiñ, kregiñ gant udb. (empezar); pøl markun krogomp (comencemos) [LENAT p. 44] || Ober a rae MNG gant ar skrivadoù púil ha canapuil (kana pøl). pølap v. difankañ (defecar) [PIDB p. 6].

-pølø stumm verb a verk ar boaz en amzer-vremañ hag en amzer dremenet tost. møimera trantrø tsatsøpølø kalet e flemm al laou (los piojos pican duro) [LENAT p. 28] pølmarøp v. s.o. pøl. pøløm ak. 1. kontron (queresa) [LENAT p. 41]; pølømpe yawiwan mentishan boutet eo bet ar c'hig gant ar c'hontron (la queresa dañó la carne) [LENAT p. 11]; pølømpe yauyu putran er c'hig emañ ar c'hontron (los gusanos están en la carne) [MOGU75 p. 16]; 2. c'hwibu (mosco) [PIDB p. 6, LENAT p. 41]; pølømpe pitsyu penan kouezhet eo ar c'hwibuenn el laezh (el mosco se cayó en la leche) [LENAT p. 12]; pølømmera kaulliwan tsatsan flemmañ a ra ar c'helien ar c'hezeg (las moscas pican los caballos) [LENAT p. 28] || Ober a ra ivez LENAT gant ar stumm pøiløn(mera). pøn [1755/1867] ger niv. 1. ger pegementiñ tri, teir (tres) [CIO p. 69, FOGU p. 202, FOGU.Br. p. 45, PIDB p. 6, MOGU75 p. 3, FACH p. 92, LLTO p. 97, LENAT p. 41]; pøn møkel (puen mazel) tri den (tres personas) [CIO p. 69]; pøn katø tri zra (tres objetos) [PIDB p. 6]; pøn piri tri bara (tres panes) [MOGU75 p. 3]; pøn nutsak maitik puik kur teir c'hoar koantik am eus (tengo tres hermanas bonitas) [LENAT p. 41]; pøn wakra puik køn teir buoc'h en deus (tiene tres vacas) [LENAT p. 41]; 2. ger petvediñ (ouzhpennet outañ ar morfem -elai heuliet gant an adverb wentø) pønelai wentø pevare (cuarto) [PIDB p. 6] || Treuzskrivet puen gant CIO e 1755, pwen gant FOGU ha pøn pe pwøn gant FOGU.Br p. 45. LLTO a skriv puin. Reiñ a ra FOGU.Br an droidigezh árbol (gwez) da pøn, ur vi-koukoug. pøn ak. gwez (árbol) [FOGU.Br p. 45] || N'eo ket testeniekaet a-hend-all. Tusr eo an termen boas evit ar gwez. Moarvat ur vi-koukoug evit pøn (tri) rak dont a ra ar skouer goude pa pøl (daou viz). pøninkau ak. s.o. pøñinkau. pønø adv. & ar. 1. adv. el laez (arriba) [LENAT p. 38]; punø pantsøk pura yan tremenet eo an

ene (pasó el ánima) [LENAT p. 38]  HS. pala, palasrø, wasrø  ES. pimak 2. ar. dreist (por encima); pilwan pønø mukuh? tremenet out dreist d'ar maiz tener ? (¿Pasaste por encima del choclo?) [LENAT p. 40] || Da dostaat marteze ouzh an termen kechuaek puna a dalvez da envel ul live termek yen a-us da 3 700 m. pøñinkau ak. LOEN. balafenn (mariposa) [PIDB p. 6, LENAT p. 41]; piñinkua pikitikmera maitik køn koantik eo ar balafenned ruz (las mariposas son bonitas) [LENAT p. 28]; piñinkua tsurøtik køn livus eo ar valafenn (la mariposa es pintada) [LENAT p. 41]; pøninkaupe pøpala mekan emañ ar valafenn war ar blantenn (la mariposa está encima de la mata) [MOGU75 p. 16] || Gant an adstumm piñinkua e ra LENAT. MOGU75 a ra gant pøninkau Termen ennañ an elfenn kau (maezioù). pørø v. s.o. pørøp. pørøp v. skrivañ (escribir) [PIDB p. 6]; pør skriv (escriba) [FOGU.Br p. 42]; nai kilkayu purur skrivañ a ran em c'haier (yo escribo en mi cuaderno) [LENAT pp. 12, 17]; ønøpe kana kilkayu pørø wan skrivañ a ra-eñ ul lizher (él escribe una carta) [LENAT p. 14]; møkpe kana kilkayu puran skrivañ a ra an den ul lizher (el hombre escribe una carta) [LENAT p.

18]; purø isukun en em soñjomp evit skrivañ (pensemos para escribir) [LENAT p. 46]; purai skrivit (Escriban) [LENAT p. 45] || LENAT a ra gant ar wrizienn pur- e-lec'h pørpeurliesañ, ha gant an anv-verb purø e-lec'h purøp.# tsikpørøpik. pørøtiña ak. lêrenn (correa) [PIDB p. 6]. pørtrap v. lammat (brincar) [LENAT p. 43]; ishukpe pørtrap pørtrap pailap dañsal a ra-hi lamm-dilamm (ella baila brincao, brincao) [LENAT p. 7]; isimpi yapsrø pørtran pell e lamm ar c'hwen (la pulga brinca lejos) [LENAT p. 7]; shuntaramera petik pørtran fonnus e lamm ar skrilhed (los chapuletes saltan rápido) [LENAT p. 28]; kusrmai pørtrau lammit a-zehou (brinquen a la derecha) [LENAT p. 22]; pørtrakun lammomp (brinquemos) [LENAT p. 42]. pøs ak. LOUZAW. uchuva, frouezh debradus gwezennoùigoù eus kerentiad ar Solanacea e anv spesad Physalis peruviana (uvilla) [LENAT p. 43]. pøshik ak. pøsik. pøsik ak. died alkoolek kreñv, chicha (chicha) [PIDB p. 6]; yell pøshik chicha kreñv graet diwar maiz e go (chicha fuerte) [FOGU pp. 203, 204] || Ober a ra aozer FOGU gant ar stumm pøshik. pøsr [1852] ak. heol (sol) [MNG p. 45, FOGU.Br p. 45, PIDB p. 6, FACH p. 92, CICO p. 74, LENAT p. 42] 1. (hep ar morfem -pe stag outañ) pøsr køn an heol eo (es el sol) [FOGU.Br pp. 45, 47]; pøsrpa gant an heol (con el sol) [FOGU.Br p. 47]; pøsr lataik evel an heol (como el sol) [FOGU.Br p. 47]; pøsrteh? an heol ? (¿el sol?) [FOGU.Br p. 47]; pøsrpa gant an heol (con el sol) [FOGU.Br p. 47]; pøsr neesan savadenn heol (salida del sol) [FOGU.Br p. 47]; 2. (gant ar mofem -pe stag outañ) pøsrpe [FOGU.Br p. 45]; pøsrpe mentra palasrø tsun uhel-mat emañ an heol (el sol está bien arriba) [MOGU75 p. 16]; pøsrpe parø pachik pasran tommañ kalz a ra an heol (el sol está calentado mucho) [LENAT p. 42]; pøsrpe pinaip pasran mont a ra an heol da guzh (el sol se está ocultando) [LENAT p. 42]  HS. nøsik || FACH a ra gant pøsh, CICO ha FOGU.Br gant pøtr, tra ma rae MNG gant puitchr # pøsrimpi, pøsrøp, pøsrtsik pøsrimpi ak. dourc'hwez (sudor) [LMWI p. 429] || OBer a ra LMWI gant ar stumm pueshimbi (pøshimpi) || Termen savet diwar pøsr (heol) ha pi (dour). pøsrøp v. c'hweziñ (sudar) || Termen savet diwar pøsr (heol) ouzhpennet outañ ar merk anv-verb øp. pøsrtsik ak. heolig (solecito) [FOGU.Br p. 47] || Termen savet diwar an emfennoù pøsr (heol) hag al lostger bihanaat -tsik (-ig). pøtichip v. diskar (tumbar) [PIDB p. 6]. pøtø ak. kelc'h [EDCA p. 10] # køshømpøtø, køshømpur, kuarimpøtø, pøtøkatan, pøtøkuanøp

pøtur. pøtøkatan [1981] ar. tro-dro (alrededor) [DIEG p. 13]  HS. mentawan || Termen savet diwar pøtø (kelc'h) pøtøkuanøp [1981] v. merat (amasar) [DIEG p. 14] || Termen savet diwar pøtø (kelc'h). pøtur ag.1. kromm (incurvado) [LMWI p. 429]; 2. kamm (torcido) [PIDB p. 6] || Ober a ra LMWI gant ar stumm putur. # pøtø. pu ak. geot, plouz (pasto, paja) [FOGU p. 194, PIDB p. 6, LENAT p. 43]; pu ya ti plouz (casa de paja) [PIDB p. 6, LENAT p. 9]; nai yape pu ya køn un ti pri eo ma zi (ma casa es de barro) [LENAT p. 10]; yapallushmera pupa marin køn gant plouz e vez graet al lochoù (los ranchos se hacen de paja) [LENAT p. 28]; pu yamera patran devet eo bet an tiez plouz (las casas de paja se quemaron) [LENAT p. 28]; pu kah køn n'eus ket plouz (no hay paja) [LENAT p. 43] # pura. puaik ag. pinvidik (rico) [PIDB p. 6]  HS. anpuaik  ES. wacha. puchikua ak. s.o. pishkua. pui ak. s.o. pøi. puik [1879] stumm verb a dalvez kement ha "kaout", "bezañ eus udb." (tener) [NPL p. 272, LENAT]; I. 1. (er stumm unan puik, en ul levarenn gadarnaat) nape puik kur me am eus (yo tengo) [NPL p. 272]; nampe puik ker ni hon eus (nosotros tenemos) [NPL p. 272]; ñipe puik køn te ac'h eus (tú tienes) [NPL p. 272]; kaupe nu tsin puik køn lined bras a gaver er menezioù (en la montaña hay ortiga grande) [LENAT p. 15]; nai møskai kuari puik køn un tog en deus ma zad (mi papá tiene (un) sombrero) [LENAT p. 21]; mishkipe akin puik køn merien zo er sukr (el azúcar tiene hormigas) [LENAT p. 29]; nupipe sruk puik yawimpi puik køn dluzhed ha mein zo er stêr (el río tiene truchas y piedras) [LENAT p. 33]; kuchi tsal puik køn druzoni zo er pemoc'h (el cerdo tiene mateca) [LENAT p. 50]; kørø puik kur pimant am eus (tengo ají) [LENAT p. 19]; nai trau wau puik kur arakatcha am eus em liorzh (en mi huerta tengo arracacha) [LENAT p. 49]; nu møk puik kur un den bras am eus (tengo un hombre grande) [LENAT p. 28]; mur sre pui glav bras (lluvia fuerte) [FOGU p.

203]; nape puik kur me am eus (yo tengo) [LENAT p. 32]; pøn nutsak maitik puik kur teir c'hoar koantik am eus (tengo tres hermanas bonitas) [LENAT p. 41]; nape pa wasr puik kur me am eus daou vochila (tengo dos jigras) [LENAT p. 56]; ani pøik kør gwad am eus (tengo sangre) [LENAT p. 3]  ES. kah; 2. (er stumm unan puik, en ur goulenn) ñipe puikkekuh? (gnive poïkéjo?) te ac'h eus? (¿tu tienes?) [NPL p. 272]; man pila puikkekuh? (man piláh poïkego?) pet bloaz oc'h ? (¿cuántos años tiene Usted?) [NPL p. 273]; II. (er stumm lies puilø/puelø) ñimpe puilø køn (nimpe poïligen) c'hwi hoc'h eus (Ustedes tienen) [NPL p. 272]; nømpe puilø køn int (nîmpe poïligin) o deus (ellos tienen) [NPL p.

272] || Kavout a reer ivez an adstum pøik treuzskrivet poïk e NPL. Mesket eo bet raganvioù zo gant NPL. Troet eo bet ñipe puik køn (gnive poïkin) gant "eñ en deus" e-lec'h "te ac'h eus". puitrap ak. s.o. pøitrap pul ak. pulmera LOEN. 1. seurt c'hwen noazus-bras o anv spesad Rhyncoprion penetrans a zozv o vioù dindan kroc'hen an dud, dreist-holl en treid (nigua) [FOGU pp. 194, 197, 201, 204]; kan pul ur c'hwenenn (una nigua) [FOGU p. 197]  HS. isimpi; 2. mojojó, anv larvenn meur a spesad c'hwiled zo gwenn he liv, berr ha tevik he stumm (mojojó, mujujuy) [ORCO p. 625, LENAT p. 43]; pulmera yewan mentishan breinañ a ra ar mojojoed an avaloù-douar (los mojojos dañan la papa) [LENAT pp. 11, 28]; pul mantika tapik køn mat eo an druzoni mojojó (la manteca de mojojó es buena [LENAT p. 43]; pul øskø pusruk tapik kømøn ar mojojó penn-melen n'eo ket mat da zebriñ (el mojojó cabeciamarillo no es bueno) [LENAT p. 43]; nape trau pul wetøtraik køn kavet em eus mojojó el liorzh (encontré mojojó en la huerta) [ORCO p. 625].

pulichu ak. s.o. pullichu. pulik ag. I. stn. (er stumm pulik) 1. gwenn (blanco) [LMWI p. 429, PIDB p. 6, LENAT p. 44]; 2. (db. an dud, enebet ouzh an Indianed) hiron, gwenn [LENAT p. 44]; II. doar. 1. (en e stumm unan puløtik) gwenn (color blanco, en singular) [LENAT p. 44]; wakra pulitik køn gwenn eo ar vuoc'h (la vaca es blanca) [LENAT p. 44]; lusrømpe puløtik køn gwenn eo ar goulm (la paloma es blanca) [LENAT p. 24]; 2. (en e stumm lies puløelø) gwenn (color blanco, en plural) || Ober a ra LMWI gant ar stumm pullik ha LENAT a ra a-bep-eil gant pulitik pe puløtik # urepulik. pulkøtsø ak. LOEN. kui, doare razh-doñv, bronneg krigner e anv spesad Cavia porcellus, e-tro 35 cm hed dezhañ a saver evit e zebriñ (cuy) [TIPR p. 614, LENAT p. 44]; Mariu pulkøtsøn asik køn gwelet eo bet ar c'hui gant Mario/gwel kui zo bet gant Mario (Mario vio a los cuyes) [TIPR p. 614]; pulkus kara kørøpa makun debromp kig razh-doñv grilhet gant pimant (comamos cuy asado con ají) [LENAT p. 26]; pulkus ishil man geot nudillo a zebr ar razhed-doñv (el cuy come nudillo) [LENAT p. 26]; pulkuspe pantsik ashan gwelet ez eus bet eneoù gant ar razh-doñv (el cuy vio ánimas) [LENAT p. 37]; pulkuspe parø maik køtan blazet-mat eo ar c'hig kui (el cuy es muy sabroso) [LENAT p. 44]; nampe pulkus mapeli ker kui a zebromp-ni (nosotros comemos cuy) [LENAT p. 44]; nai pulkus tsalik køn lart eo ma c'hui (mi cuy es gordo) [LENAT p. 44]; nai pulkus tsap kuaik køn marv eo ma c'huied (se murieron mis curies) [LENAT p. 44] || Gant an adstumm pulkus e ra LENAT. pulkus ak. s.o. pulkøtsø. pulkuts ak. s.o. pulkøtsø. puløte adv.; nai kek puløte larap wan selloù du (gwenn) a ra ma gwaz din (mi marido me mira ojiblanco = mi marido me mira bravo) [LENAT p. 17] puløtrik ak. spagnoleg/yezh ar re wenn (español, idioma de los blancos) [FOGU.Br p. 42]  HS. nutrik wam  ES. namtrik || Termen savet diwar pulø (gwenn) ha trik (yezh, genoù). puløtsi ak. LOUZAW. seurt troellwezenn a implijer evit tennañ sifelenn pe gerdin diouti (bejuco) [PIDB p. 6, EDCA p. 22] || Termen savet diwar pulø (gwenn) ha tsi (troellenn, kordenn) puløtsik ag. gwennik (blanquito) [FOGU.Br p. 42] || Troet evel "gwenn-tre" (muy blanco) e FOGU.Br, dre fazi moarvat. pulumisrøp v. tostaat (acercar) [DIEG p. 11]  HS. pulupup|| Ennañ an elfenn misrøp (c'hoarvezout, dont da vezañ). pulupup v. tostaat (acercar) [DIEG p. 11]  HS. pulumisrøp || Ennañ an elfenn pup (c'hoarvezout, dont da vezañ). pullau ak. LOUZAW. seurt plant n'eus ket bet gallet resisaat he spesad, marteze Tanacetum balsamita (santamaría) [PIDB p. 6]. pullichu ak. pullichumera LOEN. labous-yar (pollo) [TIPR p. 607, LENAT p. 44]; pullichu man pura petap ro da zebriñ d'ar yar (déle de comer al pollo) [LENAT P. 26]; pullichumera purawan map pentran emañ ar yer o tebriñ maiz (los pollos están comiendo maiz) [TIPR p. 607] || Moarvat un amprestadenn diwar ar spagnoleg pollito (stumm bihanaat pollo); ne oa ket a yer en Amerika a-raok an aloubadeg. Ober a ra LENAT gant an adstumm pulichu. pullim ak. s.o. pullin. pullin ak. I. MEZEG. 1. grip (gripa, peste) [PIDB p. 6]; 2. pullin misrøp siferniñ (acatarrarse) [DIEG p. 11].

II. LOUZAW. pullim kaltrul mouar Kastilha, seurt mouar eus an Andoù, brasoc'h eget ar mouar boutin, e anv spesad Rubus glaucus (mora de Castilla) [PIDB p. 6] || Gant an adstumm pullim e ra PIDB. pumpui ak. bleud (harina); pumpui patsan ne chom ket bleud ken (se acabó la harina) [LENAT pp. 39, 44], pumpuiwan srutrai yur emaon o vont da zegas bleud (voy a traer la harina) [LENAT p. 44]. punik ak. LOEN. chiguaco, evn bihan arzu e bluñv, melen e bigos hag e bavioù, eus kerentiad an

Turdidae, e anv spesad Turdus fuscater, e-tro 30 cm hed dezhañ (chiguaco); punikpe kamø pikitik man mouar ruz a zebr ar chiguaco (el chiguaco come moras rojas) [LENAT p. 26]. punø adv. s.o. pønø. punu adv. s.o. pønø. pup v 1. degouezhout, en em gavout (llegar) [PIDB p. 6]; yau pur degouezhet on er gêr (llegué a la casa) [LENAT p. 9]; lølmera pun en em gavet eo ar c'hwiled (llegarón los cucarrones) [LENAT p. 23]; misak pun degouezhet eo an dud/tud en em gav (llegó gente/la gente llega) [TIPR p. 606]; nai møskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; tutuk kumarøwatan, sre puntrapik kanet ez eus bet gant ar raned, glav a raio (cantó la rana, va a llover) [LENAT p. 48]; nø puntrun dont a raio-hi (ella llegara) [TIPR p. 206]; Alparu puin køn degouezhet eo Alvaro (Alvaro ha llegado/hubo llegada de Alvaro) [TIPR p. 614]; inchen Mariape mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628]; pumøtah? (pumoytá?) n'en em gavas ket? (¿no llegó?) [FOGU.Br p. 53]; atruppe puntrap attrik deus da welet ac'hanomp pa zeui en-dro (vengas a visitarnos cuando vuelva) [ORCO p. 631]; marik kualøm pupikpe Juan kuik køn Yann eo a oa degouezhet dec'h (era Juan el que llegó ayer) [ORCO p. 631]; mira løtsø unø pupikpe nai sobrina køn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631]; trantrap pupene peptrap ma teuont davitañ, prestañ a rin anezhañ (si vienen por él lo presto) [ORCO p. 633]; 2. c'hoarvezout (ocurrir, producirse); sre mur putan glav puilh a ra (está lloviendo mucho) [TIPR p. 615]; sre pumuatø nampe køtsømera nikappa amtruik køn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù a-raok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632]; 3. bezañ en ul lec'h bnk (estar en algun sitio); Puntrøkeh? Aze emaint ? (¿Están?) [LENAT p. 45]; tulyupe pøn wakra puntran/putran teir buoc'h zo er park (en el potrero hay tres vacas) [LENAT p. 41]; puntran en o sav emaint (están parados) [LENAT p. 44]; nømpe pailap puntran emaint-i o tañsal (ellos están bailando) [LENAT p. 45]; illimerape tusryu putran er wezenn emañ al laboused (los pájaros están en el árbol) [MOGU75 p. 16]; pølømpe yauyu putran er c'hig emañ ar c'hontron (los gusanos están en la carne) [MOGU75 p. 16]; pølømpe yauyu putran er c'hig emañ ar c'hontron (los gusanos están en la carne) [MOGU75 p. 16]; kuaik umerape shauyu putran emañ ar bleunioù gweñvet emesk al lastez (las flores muertas están en la basura) [MOGU75 p. 16]; Albapa Hortensiapa yaun parøp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]; Juan weshen kaullima pua pasrain køppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]; 4. dont da vezañ (volverse) møskai namik pun en em gavet eo tad fuloret (papa llegó bravo) [LENAT p. 31]; namik puntran fuloret int (están bravos) [LENAT p. 45]  HS. misrap; 5. lakaat, staliañ, fichañ (colocar); tsikal marai nintak puntramik savit ar regezer evit lakaat ar pladoù (hagan la barbacoa para colocar los platos) [LENAT p. 45]. # pulupup, srepup. pur ag. sec'h (seco) [PIDB p. 6]  HS. mul # purtsik. pura [1852] ak. 1. maiz (maíz) [MNG p. 43, FOGU p. 199, PIDB p. 6, TIPR p. 607, LLTO p. 97, LENAT p. 45]; pura kalus (puragalus) koc'henn vaiz (cáscara de maíz) [PIDB p. 6]; pura tsulak soubenn vaiz (sopa de maíz) [PIDB p. 6]; pura tsulak makun debromp soubenn vaiz (comamos mazamorra/sopa de maíz) [LENAT p. 45]; atwallmera pura man ar yer a

zebr maíz (las gallinas comen maíz) [LENAT p. 5]; pura øskøtik køn melen eo ar maíz (el maíz es amarillo) [LENAT p. 8]; pura yellyu silø pusr/yell purayu silø pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT pp. 13, 47]; pura mantrap debret e vo maiz (vamos a comer maíz) [LENAT p. 45]; pullichumera purawan map pentran emañ ar yer o tebriñ maiz (los pollos están comiendo maiz) [TIPR p. 607]; pura wantrap deomp da hadañ maiz (a sembrar maíz) [LENAT p. 45]; pura wakun hadomp maiz (sembremos maíz) [LENAT p. 45]; kushi purawan patsinan echuet en deus ar biringo gant ar maiz (el biringo acabó con el maíz) [LENAT p. 22]; pura lalchap amkun deomp da eostiñ ar maiz (vamos a cosechar el maíz) [LENAT p. 45]; pura srutra intrø kichap kerzh ha degas ar maiz da vezañ malet (vaya traiga el maíz para moler) [LENAT p.

45]; pullichu man pura petap ro da zebriñ d'ar yar (déle de comer al pollo) [LENAT P. 26]; 2. pura tsutsik korz maiz (caña de maíz) [LENAT p. 51]; pura tsutsikwan srøtrai! troc'hit ar c'horz maiz ! (¡Corten la caña de maíz!) [LENAT p. 45]; 3. Trl. skeud. pura yan echu eo an traoù, tremenet eo (ya pasó) [LENAT p. 45] || Ober a ra MNG gant ar stumm bura. # purampi(l), puratsi; s.i.o. atsi, pil. Termen savet diwar ar wrizienn pu (plouz, geot) moarvat. purampi ak. penn maiz (mazorca) [FOGU p. 200] || Evit purampil moarvat, s.o. ar ger pil. puratsi ak. chumbe, seurt gouriz gwiadet gwisket gant ar Gwambiadezed en-dro d'o dargreiz (chumbe) [LENAT p. 45]; puratsi srakun gwiadomp chumbe (tejamos el chumbe) [LENAT p. 45] || Termen savet diwar pura (maiz) ha tsi (troellenn, kordenn). Da notiñ emañ e vez graet gant an termen chumbe a orin kechuaek pa gomzer spagnoleg met miret eo bet mat ar ger gwambiaek. puris ag. a-led (horizontal) [PIDB p. 6]. purøp v. s.o. pørøp. purtsik ag. sec'hik (sequito) [PIDB p. 6]. || Diwar pur (sec'h) ha -tsik stumm bihanaat.Ober a ra PIDB gant ar stumm purtchik. purukup v. skoazellañ (ayudar); purukutru! sikour din ! (¡Ayúdame!) [LENAT p. 46]; amø, purukutru! deus, sikour din ! (¡Vení, ayúdame!) [LENAT p. 46]. *purus[a/u]p v. astenn, degas udb. da ub. (pasar); purustru degas din, ro din (paseme) [LENAT p.

46]; trewan purustru deus amañ din an holen (paseme la sal) [LENAT p. 46]; killuwan purustru deus amañ din al loa (paseme la cuchara) [LENAT p. 46]. puship v. terriñ (quebrar, partir) [PIDB. p. 6]  HS. kølsrøp. pushøp v. s.o. pusrøp. pushu ak. s.o. pusruk. puso ak. s.o. poso. pusrik ak. guarapo (died, alkoolek pe get, tennet diwar chug ar c'horzh-sukr); pusrik muchap amkun deomp da evañ guarapo (vamos a tomar guarapo) [LENAT pp. 4, 30]. pusrikisik blev penn (pelo) [ATYAD pp. 203, 209] || Diwar pusruk (penn) hag isik (blev-korf). pusrøp v. teuler, lakaat (echar); pachik tusr ishik pusr laka un nebeud delioù meurta (¡échele hojas de arrayán!) [LENAT p. 36]; tre pusrøp sallañ (echar sal) [PIDB p. 8]; yell purayu silø pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 47] || Ober a ra PIDB gant an adstumm pushøp. pusruk, pushu [1879] ak. 1. blev penn (cabello, pelo) [FOGU p. 197, LMWI pp. 428, 429, PIDB p.

6]; pusru parøp v. lakaat troc'hañ e vlev (peluquearse) [PIDB p. 6], ger evit ger : blev troc'hañ; yalø pusru blev du (pelo negro) [FOGU p. 200]  HS. pusrukisik 2. (T) Rannyezh penn (cabeza) [NPL p. 269, ATYAD pp. 205, 209, 211, LENAT p. 46]; pushu [NPL p. 269]; pusruk wentø kilpenn (nuca) [ATYAD pp. 206, 212]; lusrø yawi pusruk køtrø ketrapik magañ a ra ar c'hig-koulm an empenn (la carne de paloma alimenta el cerebro) [LENAT p. 11]; køsrø pusruk kozhiad (ancianito, canoso) [LENAT p. 20]; nai mish nu pusruk køn ur penn bras en deus ma c'hazh (mi gato es cabezón) [LENAT p. 29];

pul øskø pusruk tapik kømøn ar mojojó penn-melen n'eo ket mat da zebriñ (el mojojó cabeciamarillo no es bueno) [LENAT p. 43]; pusruk parø kitrøkitan poan benn am eus, kalz (tengo mucho dolor de cabeza) [LENAT p. 46]; nai møskai pusrukwan itsøain køn skoet en doa ma zad e benn (mi papá se golpeó la cabeza) [LENAT p. 46] || Evezh. : daveennoù NPL (pushu = penn), ATYAD ha LENAT (pusruk = penn) zo evit yezh Totoró.

Reiñ a ra ar pep brasañ eus an oberourien all an dalvoudegezh "blev" da pusruk. Ur ger all zo evit "penn" : tur. ATYAD a c'houlaka eo savet pusruk diwar an elfenn sruk (maen, vi), ar pezh a glotfe gant "klopenn" (ur stumm rontik ha kalet). Unan eus an nebeud implijoù disheñvel etre gwambiaeg Silvia hag hini Totoró eo ar ger-mañ. An elfenn pu e pusruk a c'hall marteze bezañ evit pu, "geot, plouz". Pusruk a dalvezfe neuze "blev ar c'hlopenn".

Gallout a rafemp tostaat an hevelebiezh ster pu "geot/blev" ouzh an hini a gaver e kembraeg ha brezhoneg. An termen gwallt (blev e kembraeg) a adkaver dindan ar stumm geot e brezhoneg. N'eo ket dianav an termen tur d'an totoroeg koulskoude. E adkavout a reer er ger masrtur (bruched) diwar masr (kalon) ha tur (penn) hag er ger istur (tal). *putiap v. 1. pikañ (picar, espinar); kalnikapik putian piket on bet gant an heureuchin (el erizo me espinó) [LENAT p. 13]; 2. flemmañ (picar); pishkuamera putian flemmet on bet gant ar gwesped (las avispas me picarón) [LENAT p. 28]  HS. tsatiap. putun ak. nozelenn (botón); putun trap toull-bouton (ojal) [PIDB p. 6] || Putun diwar ar spagnoleg botón. putur ag. s.o. pøtur.

R En termenoù amprestet digant ar spagnoleg. raiu ak. luc'hedenn (rayo) [FOGU p. 199]  HS. palaik || Amprestadenn spagnolek dic'hortoz.

Palaik eo an termen boas evit al luc'hed. remesa ak. distaol (remesa); remesan utø tsøstø mantrap degemerit un distaol evit ma c'hallot debriñ-holl (reciban remesa para comer todos) [LENAT p. 26]. repullu ak. kaol (repollo); repullupe platuyu wan emañ ar c'haol er plad (el repollo está en el plato) [MOGU75 p. 16];  HS. kulis, repullu, takal || Amprestadenn spagnolek. Ne oa ket a gaol en Amerika a-raok an aloubadeg. Koulskoude, e-kichen an amprestoù spagnolek boas kulis (diwar coles) ha repullu (diwar repollo) e kaver un termen all e gwambiaeg, møn. Evit ur blantenn all e oa gwezhall moarvat. riñomera ak. lies KORF. lounezhi (riñones) [FOGU p. 199] || Amprest digant ar spagnoleg riñon staget outañ merk al liester -mera.

S saiu (T) ak. poncho (ruana) [LENAT p. 46]; yalø saiu poncho du (ruana negra) [LENAT p. 46]; nai møskai saiu yaløtik puik køn ur poncho du en deus ma zad (mi papá tiene una ruana negra [LENAT pp. 9, 31]; nai saiupe usha køn gant gloan deñved eo graet ma foncho (mi ruana es de ovejo) [LENAT p. 46]; usrø saiun peptru prest din ar poncho gris (préstame la ruana gris [LENAT p. 46]; usri, saiuwan peptru mamm, prest din ar poncho (mamá, préstame la ruana) [LENAT p. 53]  HS. turi. || Tres ur ger amprestet zo war saiu. N'eo testeniekaet nemet e LENAT. Ober a ra an oberennoù all gant an termen turi. samye ak. LOUZAW. avaloù-douar (papitas) [FOGU.Br p. 47] || Termen ennañ ar ger ye (avaldouar). Amsklaer eo an elfenn sam. N'eo ket testeniekaet an termen-mañ er-maez eus FOGU.br.

sankuchaik ag. poazhet en dour sall (sancochado); ye sankuchaik avaloù-douar poazhet en dour sall (papas sancochadas) [PIDB p. 2]. sapatus ak. zapatusmera botez (zapato) [MOGU75 p. 2]; zapatusmera botoù (zapatos) || Termen amprestet digant ar spagnoleg en e stumm lies zapatos. Da sevel al liester e gwambiaeg e ouzhpennet ouzh an termen-mañ al lostger lies -mera, ent reizh. sayu ak. s.o. saiu. sekuaik ag. s.o. søkuaik. sepultura ak. bez (sepultura, tumba) [FOGU p. 206] || Amprestadenn diwar ar spagnoleg sepultura. sepulla ak. ognon (cebolla) sepulla kualchap amkun deomp da labourat an ognon (vamos a trabajar la cebolla) [LENAT p. 4] || Amprest diwar ar spagnoleg cebolla. sha ak. s.o. srai. shau1 ak. 1. lastez (basura) [FOGU.Br pp. 42, PIDB p. 7, MOGU75 p. 16]; kuaik umerape shauyu putran emañ ar bleunioù gweñvet e-mesk al lastez (las flores muertas están en la basura) [MOGU75 p. 16]; 2. dilerc'h (ripio) [FOGU.Br p. 47]; 3. atred, dilerc'hioù strouezh diframmet gant kas an dour (restos de vegetación) [SORR p. 3, EDCA p. 14] || Evit Gwambiaiz eo ar shau, anezho dilerc'hioù douar kaset da draoñ ar menezioù gant kas an dour, evel gloazioù en natur eo ganet ar vuhez diwarno. Diwar ar shau eo ganet ar Pishau, an dud kentañ (pi = dour, shau = lastez). Hevelebekaet eo ar shau ouzh gwad ar merc'hed a red er-maez eus o c'horf pa wilioudont. Un darempred strizh zo neuze etre al lastez, ar pezh zo lous, hag ar vuhez # Pishau. shau2 ag. (db. ar blev) pladet, chifet (chafado) [FOGU.Br p. 48]; tur shau blev pladet/chifet (pelo chafado) [FOGU.Br p. 48]. shente adv. neuze (entonces); shente yamai yur neuze ez an d'ar gêr (entonces me voy para la casa) [LENAT p. 25]  HS. inchen # inchen, inchene, inchentø shushe ag.; ishuk shushe plac'h yaouank (mujer joven) [LMWI p. 429] || N'eo ket testeniekaet an termen-mañ pelloc'h eget meneg LMWI. shuk ak. s.o. sruk. shut ak. s.o. ishuk. shuntara ak. shuntaramera LOEN. karv-raden, skrilh, amprevan ortopter boutin-kenañ eus kerentiadoù an Acrididaeed hag ar Grillidaeed (chapulete, saltamonte) [LENAT p. 47]; shuntaramera petik pørtran fonnus e lamm ar skrilhed (los chapuletes saltan rápido) [LENAT p. 28]; shuntarawan metrai tapit ar c'hirvi-raden (cojen los chapuletes) [LENAT p. 47]. sicham ak. s.o. søcham. si adv. pouezañ avat (sí); (impl. gant møimpe) møimpe si makøtan bremañ 'vat em eus c'hoant debriñ (ahora sí quiero comer) [LENAT p. 30]; møimpe si isukukun bremañ 'vat en em soñjomp (ahora sí pensamos) [LENAT p. 30] || Un dreuzplakadenn sonnet diwar ar spagnoleg ahora sí eo an droienn møimpe si, gant amprest an adverb sí (ya). siete [1879] ger niv. seizh (siete) [NPL p. 268, MOGU75 p. 4]  HS. kental || Amprestadenn spagnolek. # lassiete siertun adv. sur, ervat, kadarn (cierto, seguro); siertun trenchip diogeliñ, kadarnaat (afirmar) [DIEG p. 12]. sil ak. s.o. tsøl. silø ak. skubellenn (escoba) [LENAT p. 47]; pura yellyu silø pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 13]; yell purayu silø pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 47]. sill ak. s.o. tsøl. site; s.o. tsøl.

sobrina ak. nizez (sobrina) [ORCO p. 631]; mira løtsø unø pupikpe nai sobrina køn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p.

631] || Amprestadenn spagnolek splann; daoust ha ne veze ket anvet an darempred kerentiezh-mañ gant Gwambiaiz a-raok an aloubadeg ? s.i.o. ijado hag ijada. søcham ak. gouriz pe dargreiz (cintura) [FOGU pp. 194, 199, 201] || Gant an adstumm sitšam (sicham) e ra FOGU. 1 søik ak. glebor (humedad) [PIDB p. 7] # søkuaik. søik2 ag. leizh, gleb (húmedo) [FOGU.Br p. 47]; møsr søik køn leizh eo al lost (la cola está húmeda) [FOGU.Br p. 47]  HS. søkuaik. søkuaik ag. gleb [MOGU75 p. 17]; kamisa søkuaik tsik palasrø køla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p.

17] || Amprestadenn spagnolek. Ober a ra MOGU75 gant ar stumm sekuaik. #  HS. søik. s.i.o. srekuap. søl ak. gwirionez (verdad) [PIDB p. 7]. sørintul ak. bered (cementerio) [PIDB p. 7] || diwar un elfenn søri(n) ha tul (liorzh, tachenn zouar). *sørøp v. laerezh (robar) [ORCO p. 627]; kaulline Peru sørin køn chip køn lavaret a reer eo bet laeret ar marc'h gant Pêr (dicen que Pedro se robó el caballo) [ORCO p. 627]  HS. nilap. srai ak. sralø gwreg (esposa) [LMWI p. 429, PIDB p. 7]  ES. møk; Møkelø sralø puølø muna puøntrøkøh? Ar baotred dimezet, pelec'h emaint ? (¿Dónde están los hombres que tienen esposa?) [LENAT p. 7]; nai sralø pailap pasran emañ ma gwreg o tañsal (mi esposa está bailando) || Ober a ra LMWI gant ar stumm sha n'eo ket testeniekaet e lec'h all. sran ak. LOUZAW. Anv a roer da meur a blantenn a reer fisel gant o gwiennoù pe a implijer en industriezh ar gwiadiñ (cabuya), ent ispisial Agave americana ha Furcraea cabuya [FOGU pp. 194, 199, 201, PIDB p. 7]; sran ishik delienn "fique" (hoja de fique) [PIDB p. 7] || Ober a ra FOGU gant ar skrivad šan (shan). srap v. gwiadiñ (tejer); puratsi srakun gwiadomp chumbe (tejamos el chumbe) [LENAT p. 45]; nai mashura wasr srapik gwiadiñ ur sac'h a ra ma mamm-gozh (mi abuela teje jigra) [LENAT p. 27]; Juana wasr srapik køn gwiadiñ ur sac'h a ra Chann (Juana teje jigra) [LENAT p. 27]; Mariape usrik kaltøka srapik køn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6]. srar ak. LOUZAW. 1. seurt gwezennig sec'h dizeil (chamizo) [PIDB p. 7]; 2. brank (rama) [FOGU.Br pp. 42, 47]. srepøntø ak. ailhenn, lukachenn (llovizna) [PIDB p. 7] || Diwar sre (glav) sre ak. glav (lluvia) [PIDB p. 7, ORCO p .632, TIPR p. 615]; sre mur putan glav-puilh a ra (está lloviendo duro) [TIPR p. 615]; mur sre pui glav bras (lluvia fuerte) [FOGU p. 203]; tutuk kumarøwatan, sre puntrapik kanet ez eus bet gant ar raned, glav a raio (cantó la rana, va a llover) [LENAT p. 48]; sre pumuatø nampe køtsømera nikappa amtruik køn dastumet hon eus ar c'hastelodennoù a-raok ar glav ha distroet omp (antes de que lloviera recogimos las ollas y nos vinimos) [ORCO p. 632] # srekøllimisak, srekuap, srepøntø, srepup, sreutø Srekøllikmisak anv divoutin s.o. Srekøllimisak Srekøllimisak anv divoutin [MWWK p. 6, 7, SREK, menegoù hed-da-hed al levr]  HS. Taita Ciro, Taita Isidro; (er c'hredennoù pobl) Personeladur spered ar barrad-glav hag ar gurun, taolennet e stumm ur c'hozhiad kignet e groc'hen dezhañ daouarn leun a c'houlioù ha gantañ ur vazh aour kromm zo tan en he beg hag a daol luc'hed ha kurun. Evit lakaat ar glav da gouezhañ e soub ar Srekøllimisak beg e vazh e lennoù ar menezioù. Foetañ bro, sevel ha diskenn ar menezioù, a ra ar Srekøllimisak war gein ur marc'h gwenn (ar c'houmoul). D'e heul e teu a pi isik (avel ar barrad-glav), al luc'hed, ar gurun hag ar glav. An daboulin eo benveg ar Srekøllimisak. Soñjal a ra da Wambiaiz e vev ar Srekøllimisak er paramo, en natur, en douaroù uhel ha gleborek m'emañ an andonioù dour, el lec'hioù a chom latarek dalc'hmat. Ret eo e rafe glav war kribennoù ar menezioù evit ma n'em stummfe ar

gwazhioù-dour rekis da Wambiaiz a vev traoñoc'h er menezioù evit bevañ. Pa zeu sec'hor war an douar e kreder eo peogwir eo aet kuit ar Srekøllimisak, peogwir eo bet diskaret an natur ha devet ar c'hoadeier. Evit enoriñ ar Srekøllimisak e kustum Gwambiaiz e lidañ en ur skuilhañ ur banne alkool hag en ur ginnig dezhañ delioù koka ha raz (mambe). Pa ne vez ket ar Srekøllimisak tro-dro e vez sec'hor, pa vez re greñv ar Srekøllimisak e vez disac'hadegoù douar drastus, dont a ra an torgennoù d'an traoñ o kas an trevadoù d'o heul.

Komprenet mat eo bet gant Gwambiaiz e oa ret gwareziñ an natur e laez er menezioù ha chom hep digoadañ ar c'hoadeier uhel evit mirout ar mammennoù dour. Evit se e lavaront eo ret (ad)sevel ti ar Srekøllimisak. Un anv all zo d'ar Srekøllimisak : Taita Ciro pe Taita Isidro, hag un enebour ar c'h-køsrøkøllikmisak, a vev uheloc'h er menezioù c'hoazh || Skrivet Srekøllikmisak a-wezhioù ivez, stumm etimologeloc'h. Termen savet diwar an elfennoù sre (glav), køllik (kozh) ha misak (den, tud) # køllikmisak. s.i.o. køsrøkøllikmisak. srekuap v. glebiañ (mojar) [PIDB p. 7] || Diwar sre (glav) ha, marteze, kuap (marv) ? srepup v. ober glav (llover) [FOGU p. 205]; srepun glav a ra (está lloviendo) || Reiñ a ra FOGU ar stumm srepun evit "ober glav" (llover) zo e gwirionez evit ar verb srepup displeget en trede gour, srepun/glav a ra. Termen savet diwar an termen sre (glav) ha pup (dont). sreutø ak. goañv (invierno) [PIDB.p.7] || Diwar sre (glav). -srø morfem a verk al lec'hiañ hag a hañval e dalvoudegezh bezañ tost-tre da -yu, e, e-barzh.

1. (stag ouzh un anv-lec'h) Gloriape Paintausrø kualmaik køn e Paniquitá e vev Gloria (Gloria vive en Paniquitá) [LENAT p. 36]; nai yape anisrtrapusrø pasran e Cacique emañ ma zi (mi casa está en el Cacique) [MOGU75 p. 16]; Juanambusrø warapuras kan tultø tøkar køpelø ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; 2. (stag ouzh un anv-kadarn boutin) unai pelotape kajasrø wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niéno está en la caja) [MOGU75 p. 16] || marteze ur stumm krennet eus øsrø ? # kansrø, kausrø, øsrø, palasrø, wallisrø. srøik ag. nevez (nuevo) [FOGU.Br p. 53, ORCO p. 624]; lusik srøik køn nevez eo ar vrozh (el anaco está nuevo) [ORCO p. 624]; srø ya ti nevez (casa nueva) [PIDB p. 7]. srøl ak. LOUZAW. gwrizienn (raíz) [PIDB.p.7]. srøna adv. warc'hoazh (mañana) [FOGU p. 199, PIDB p. 7, TIPR p. 607]  HS. kualap || Ober a ra FOGU gant ur adstumm hiroc'h srønawø (šənawə). srønawø adv. s.o. srøna. srønø ag. azv (jecho, maduro); kelpe srønø køn azv eo ar goulourdrenn (el mejicano está jecho) [LENAT p. 17]. srønsrønpal ak. preñv (gusano); uyu srønsrønpal wan ahont emañ ar preñv yuder (allí está el gusano ñaulador/que avisa) [LENAT p. 51] || Termen amsklaer n'eo ket testeniekaet a-hendall. srøp ak. KORF. 1. gar (pierna) [FOGU pp. 197, 199, 202, 204, PIDB p. 7, ATYAD pp. 207, 211, 212]; 2. Ent strizh morzhed (muslo) [ATYAD p. 205]; srøp tøm glin (rodilla) [FOGU p.

197]; srøp tsutsik askorn morzhed (hueso de la pierna, fémur) [ATYAD pp. 206, 207, 211, 212]; tøpø srøp hanter ar c'har (mitad de la pierna) [FOGU p. 202]; ulpe ishukunan srøpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34] || Tøpø srøp treuzskrivet tewešəp gant FOGU. # srøptsin. *srø[tr]øp v. troc'hañ (cortar); nai munek mumuiwan srøtran troc'het eo bet ar wezenn bepo gant ma breur (mi hermano cortó el árbol de pepo) [LENAT p. 30]; pantsø srøtrøp o troc'hañ motilon (cortando motilón) [LENAT p. 38]; pura tsutsikwan srøtrai! troc'hit ar c'horz maiz ! (¡Corten la caña de maíz!) [LENAT p. 45]  HS. parøp # anisrøløp (evit anisrøtrøp ?) srøptsin ak. KORF. morzhed (muslo) [PIDB p. 7, CICO p. 74] || Diwar srøp (gar); srøp tsim e

CICO. sruk [1879] ak. 1. vi (huevo) [PIDB p. 7, ATYAD p. 205]; sruk kalus klor vi (cáscara de huevo) [PIDB.p.7]; & vioù (huevos) [NPL p. 269]; atwall sruk vioù yar (huevos de gallina) [NPL p. 269]; kimkina atwall srukwan tsap maik køn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT p. 5]; sruk kalusmera klorennoù vioù (cáscaras de huevos) [PIDB p. 7]; 2. maen (piedra) [LMWI p. 429, FOGU.Br p. 45, PIDB p. 7, LLTO p. 97]; nupipe sruk puik yawimpi puik køn dluzhed ha mein zo er stêr (el río tiene truchas y piedras) [LENAT p. 33]; srukpe (srube) [FOGU.Br p. 45] || Termen treuzskrivet tchuc (attagual tchuc > atwall sruk) e NPL. Ober a ra LMWI hag LLTO (diwar CAIL) gant ar stumm shuk ivez # isramsruk, kitsusruk, lapisrukwasr, nakøsruk, srulø, srutrøl, srutsik, tresru srulø ak. LOEN. tatou (armadillo) [PIDB p. 7, LENAT p. 47]; kausrø srulø kah køn n'eus ket tatoued er menezioù (en la montaña no hay armadillos) [LENAT p. 15]; nai srulø yan aet eo kuit ma zatou (se fue mi armadillo) [LENAT p. 47] || Diwar sruk (maen), dre hevelebekaat kaleter ar grogenn ouzh hini ar mein, ha lø[l] (c'hwil) ? = c'hwil (loen) kalet. srup v. 1. kas (llevar) [PIDB p. 7]; møi kilkawan sruømtrø kas al lizher-mañ bremañ (llévame esta carta hoy) [LENAT p. 18]; 2. degas (traer); pi srutrap intrø nentrap kerzh, degas dour evit keginañ (anda, trae agua para cocinar) [LENAT p. 39]; pumpuiwan srutrai yur emaon o vont da zegas bleud (voy a traer la harina) [LENAT p. 44]; pura srutra intrø kichap kerzh ha degas ar maiz da vezañ malet (vaya traiga el maíz para moler) [LENAT p. 45]; puratsiwan srutrai! degas din ar chumbe ! (¡Tráigame el chumbe!) [LENAT p. 45]; srutra intrø kerzh ha degas anezhi (vaya traígala) [LENAT p. 47]; trø takal srumø degas ar c'heuneud kaol (traiga la leña de repollo) [LENAT p. 50]; møimpatø kafewantø pena sruatrtrik, wentø palapelan penøntraptø evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]. srusrø ak. dimezell (señorita) [LENAT p. 47]; srusrøpe tramai yan aet eo an dimezell d'al liorzh (la señorita se fue para la huerta) [LENAT p. 47]. srutrapu ak. 1. MENTON. troellenn (espiral) [EDCA pp. 43, 48]; 2. krogenn ar maligorn [EDCA p. 11, 12, 24]; 3. Dre skeud. amzer, Istor (tiempo, Historía) [EDCA p. 11] || Ober a ra EDCA gant ar skrivad srurrapu. Marteze eo savet an termen-mañ diwar sruk (maen) ha trap (toull), dre hevelebiezh ouzh krogenn ar melc'hwed-krogennek. N'eo ket linennek an amzer evit Gwambiaiz, troellennek eo. srutrøl ak. frouezh klorennek (cascajo) [PIDB p. 7] || Termen saet diwar sruk (maen) ha trul (frouezh). srutsik ak. maenig (roquita) [FOGU.Br pp. 46, 47] || Termen savet diwar ar ger sruk (maen) hag al lostger bihanaat -tsik (-ig). suera ak. mamm-gaer (suegra) [FOGU p. 202] || Amprest souezhus digant ar spagnoleg. sunøp v. goro (ordeñar) & pitsø sunøp goro laezh (ordeñar leche) [PIDB p. 6]. suntø (sundø) ak. LOEN. moustik (zancudo) [PIDB p. 7]. surap v. tarzhañ (reventar) [PIDB p. 7].

T tak ak. huzil (hollín) [FOGU.Br p. 46]. takal ak. LOUZAW. gwez-kaol, anv ur seurt gwez eus ar c'hoadoù gleb a impljer ar prenn anezhañ ostilhoù bihan evel loaioù-koad pe sifoc'helloù (tipo de árbol del bosque húmedo cuyo nombre común es repollo) [SREK p. 16, LENAT p. 47]; trø takal srumø degas ar c'heuneud kaol (traiga la leña de repollo) [LENAT p. 50]. taki ak. LOUZAW. chagla, barrenn vambouz hir ha moan implijet evit sevel speurennoù, toennoù,

en tiez pri war ar maez (chagla/chacla) [LENAT p. 47]; takipe ya maramik køn savet eo an ti gant chagla (la casa está echa de chagla) [LENAT p. 47]; taki tusrpe mentik køn gwastet eo ar plant chagla (la mata de chagla se daño) [LENAT p. 48]. tam ag. s.o. tap. tamarip v. s.o. tamarøp. tamarøp v. 1. kinklañ (adornar) [PIDB p. 7, DIEG p. 12]; 2. MEZEG. pareañ (curar); ñi nan tamartan pareet on bet ganeoc'h (a mí Usted me curó) [TIPR p. 615]. || Diwar tap (mat) ha marøp (ober) = ober mat, ober brav. Ober a ra PIDB gant an adstumm tamarip. tammisrøp v.; FIZIOL. lutø tammisrøp diforc'hañ (abortar) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar tap (mat) ha misrøp (c'hoarvezout, teuler frouezh). tampal ak. I. KORF. (e troiennoù kenaozet gant anvioù rannoù ar c'horf) 1. kiltak tampal plankenn-skoaz (omoplato) [LENAT p. 18]; 2. katsik tampal sol-troad (planta del pie) [FOGU p. 206, LENAT p. 16].

II. tampal kellu loa-bod graet e koad a dalvez da veskañ boued dourek (cagüinga, cucharrón de palo) [LENAT p. 48] || Ober a ra FOGU gant an adstumm tampøl (katšitampəl) # tankumpal tampøl ak. s.o. tampal. tankumpal [1879] ak. KORF. (db. al loened, evel ar saout, ar bevined) plankenn-skoaz (paleta de las vacas, hueso) [NPL p. 269, DIEG p. 43] || Gant ar skrivad tajunbál e rae NPL, tángumbal gant DIEG. s.i.o. tampal. tap ag. mat (bien, bueno) [FOGU pp. 194, 201, 202, FOGU.Br p. 47, ORCO p. 632]; 1. (dirak un ak.) tap trar keuneud mat (buena leña) [FOGU.Br p. 47]; 2. (dirak ur verb) Andrespe tap kuallømøn Andrev ne labour ket mat (Andrés no trabaja bien) [LENAT p. 29]; tappa pakareintre wara urek tsalelø kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 632] || Gant an adstumm tam hag un -m dibenn e ra FOGU evel ma ra gant pim e-lec'h pip. # tapik, taptsik tapia ak. speurenn (pared) [LENAT p. 48]. tapik ag. 1. (db. doare an traoù, o blaz) plijus, mat (agradable, bueno) [PIDB p. 7, MOGU75 p. 9]; pul mantika tapik køn mat eo an druzoni mojojó (la manteca de mojojó es buena [LENAT p. 43]; pul øskø pusruk tapik kømøn ar mojojó penn-melen n'eo ket mat da zebriñ (el mojojó cabeciamarillo no es bueno) [LENAT p. 43] 2. (db. stad spered pe yec'hed an dud) mat (bien); nai nunekpe tapik kømøn n'emañ ket mat an traoù gant ma breur (mi hermano no está bien) [LENAT p. 33]; nai tashur tapik atrun dont a ra brav gant ma zad-kozh (mi abuelo viene bien) [LENAT p. 48]; 3. (db. neuz an traoù, an dud) bravik, koantik (bonito); ø kapmerape parø tapik køn koantik-tout eo an daoulagad-se (esos ojos son muy bonitos) [LENAT p. 15]; Jusewai kilkape tapik køn brav eo kaier Jozeb (el cuaderno de Jose es bonito) [LENAT p. 18]; 4. (db. an doare d'ober an traoù) mat (bien) [LENAT p. 48]; chal pirap tapik køn en em walc'het mat out (te has bañado bien) [LENAT p. 42]; pirap tapik køn en em walc'h mat (báñese bien) [LENAT p. 48]; 5. (db. perzhioù an dud, an traoù) mat (bueno); i kaullipe tapik køn ur marc'h mat eo hemañ (este caballo es bueno) [MOGU75 p. 9] || Termen distaget tabik. Diwar tap (mat) hag -ik stumm bihanaat. # taptsik. tapkømik ag. disfeal (infiel) [PIDB p. 7] || Termen savet diwar tap (mat) hag an elfenn enebiñ kømik (di-) # murkømik. taptø ag. mat (bien); taptø inkua mat emaon, trugarez (estoy bien gracias) [LENAT p. 48]; taptsik ag. bravik, koantik (bonito, hermoso) [FOGU.Br pp. 45, 47, PIDB p. 7]  HS. maitik || Termen savet diwar an elgfennoù tap (mat) hag al lostger bihanaat -tsik # tapik. tarkuanta ak. LOEN. guaraguao, seurt labous-preizh bras n'eus ket bet gallet resisaat e anv spesad (guaraguao) [LENAT p. 48].

tashur ak. tad-kozh (abuelo) [LENAT p. 48]; nai tashur tapik atrun dont a ra brav gant ma zadkozh (mi abuelo viene bien) [LENAT p. 48]. s.i.o. tatashur. tasichak ak. KORF. palv an dorn (palma de la mano) [PIDB p. 7] || Diwar tasik (dorn) ha chak (lec'h plat). tasik ak. KORF. dorn (mano) [LMWI p. 429, PIDB p. 7, LLTO p. 97] # tasichak, tasikunø, tasikurek. s.i.o kampil. tasikunø ak. tasikurek biz-dorn (dedo de la mano) [PIDB p. 7]  HS. kampil; tasikurek bizied (dedos) [LMWI p. 429] || termen savet diwar tasik (dorn) hag unø (bugel, mab) = bugel an dorn. Reiñ a ra LMWI an dalvoudegezh unan biz da tasikurek met ul liester eo. tatak ak. LOUZAW. Gwez-palmez uhel, talvoudus o c'hoad kalet, e anv spesad Guilielma macana (macana). tatashull ak. tad-kozh (abuelo) [PIDB p. 7]  HS. auelu, tata  ES. mamashulla, mashura || Ober a ra PIDB gant ar stumm tatashull. Diwar tata (tad-kozh) hag un elfenn amsklaer shull pe shur. s.i.o. tashur (tad-kozh) ha mashura, mamashulla (mamm-gozh). tatishtik ag. s.o. tatistik. tatistik ag. strizh (angosto) [LMWI p. 429]; s.i.o. tatishtik.

-teh (en ur goulenn ma c'haller dibab etre meur a respont posupl kinniget) morfem kadarnaat 1. (stag ouzh un anv den) Peruinuk amtrapkeh kape Mariainukteh? mont a reomp da di Pêr pe, kentoc'h, da di Mari ? (¿vamos donde Pedro o donde María?) [ORCO p. 629]; 2. (stag ouzh un ak.) kapteh? (lagad?) (¿ojo?) [FOGU.Br p. 44]; pøsrteh? an heol ? (¿el sol?) [FOGU.Br p. 47]; kalusteh? kroc'hen? (¿piel?) [FOGU.Br p. 52]; 3. (stag ouzh ur verb) tsartrap amun kape pasrtrapteh? mont a reomp da gannañ dilhad pe mont a reomp da wiadiñ ? (¿vamos a lavar o a tejer?) [ORCO p. 629]. tikakip v. perc'hennañ (poseer) [PIDB p. 7]. tilø; s.o. pøitilø. tip ak. KORF. gouin (vagina) [LENAT p. 48]. tipøtak ak. s.o. tøpøtak. tirigu ak. s.o. trigu. tirtrap v. s.o. tørtrap.

-tø morfem a verk un nemedenn, ur strizhder 1. (stag ouzh un anv-kadarn) nemet (solo); kutøke penar, arostø palan prenet em eus pep tra, ne vank nemet ar riz (ya compré todo, faltó el arroz); Juanambusrø warapuras kan tultø tøkar køpelø ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; 2. (stag ouzh un adv.) inchentø [ORCO p. 628]; Migel maua kuallentø inchentø patsø kømøn a-hed an deiz en deus labouret Mikael, hep gallout echuiñ (Miguel trabajó todo el día pero no terminó) [ORCO p. 628] 3. (stag ouzh ur raganv amresis) chikøpentø [DIEG p. 13]; mukøpentø [DIEG p. 13] # inchentø, chikøpentø, mukøpentø, wentø -tøka morfem a verk an ambroug, an daremprediñ, ar benveg a dalvez d'ober gant tra pe dra. gant (con).

1. (stag ouzh un anv-kadarn) katsikwan srøtrøn køn kachultøka troc'het en deus e droad gant ar bal (se cortó el pie con la pala) [LENAT p. 16]; martiskutri nape kualiñar o labourat emaon abaoe dimeurzh (estoy trabajando desde martes) [MOGU75 p. 5]; Mariape usrik kaltøka srapik køn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6]; yelltøka kur gant had emaon (tengo semilla/soy solo con semilla) [TIPR p. 610]; 2. (stag ouzh un anv gwan, war-lerc'h un anv-kadarn doareet) Mariape kal usritøka srapik køn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6] || Notenn : kouezhañ a ra k dibenn ar gerioù dirak -tøka : usriktøka > usritøka. *tøk[a/i/ø]p v. kaout, piaouiñ (tener); Juanambusrø warapuras kan tultø tøkar køpelø ker pa

oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]. tølø; s.o. pøitilø. tøm (tøn) ak.tømmera I. A. Dre vras. 1. poent kej, daou dra, daou lec'h (punto de encuentro entre dos cosas, dos sitios) [EDCA p. 42]; 2. mell koublañ (punto de articulación) [EDCA p. 10, 15, 28]; 3. neudenn, skoulm (hilo, nudo) [EDCA p. 42]; B. poentoù ma kej livioù ar ganevedenn (puntos donde empatan los colores del arcoiris) [EDCA p. 41]; II. KORF. 1. mell (articulación); srøp tøm glin (rodilla) [FOGU p. 197]; 2. Ent strizh glin (rodilla) [LMWI p. 429, PIDB p. 7] # kiltøn, kualtøm (kualtømtø), tømpul ?, tøntø. tøn s.o. tøm. tømpul ak. tømpulnera kostenn (costilla); tømpulnera kostoù (costillas) [FOGU p. 197] || Ober a ra FOGU gant an adstum tømpurnera (tompornerá). tøntø ak. KORF. 1. Dre vras mell (articulación) [ATYAD p. 206]; katsik tøntø glin (rodilla) [ATYAD p. 206]; katsik tøntø ufern (tobillo) [LENAT p. 16]; kual tøntø ilin (codo) [ATYAD pp. 207, 209, 212, LENAT p. 21]; kual tøntø unerik bizied an arzorn (dedos de la muñeca) [ATYAD p. 211]; nukampil tøntø oeñs ar biz-meud (articulación del pulgar) [ATYAD p. 211]; 2. Ent strizh glin (rodilla) [LENAT p. 48]; wakrape tøntøyu yatøtan distaget he deus ar vuoc'h un taol pav em glin (la vaca me pateó la rodilla) [LENAT p. 12] || Savet diwar an elfenn tøn (uhelenn) ? || Gant ar stumm tonto e ra LENAT. Tøntøtuna lec'h. Totoró [LENAT p. 48]; Tøntøtunayu chumpi kaik køn E Totoró ne gaver ket pauned (en Totoró no hay pavos) [LENAT p. 12]; Tøntøtunamai pailantrap yur mont a ran da Dotoró da zañsal (me voy a bailar a Totoró) [LENAT p. 25]; Tøntøtuna tutuk pirø køn douar ar raned eo Totoró (Totoró es tierra de ranas) [LENAT p. 48]; Tøntøtunayu usha kah køn n'eus maout ebet e Totoró (en Totoró no hay ovejos) [LENAT p. 52]; || Gant ar stumm Tontontuna e ra LENAT. tøpø ak. hanter (mitad) [FOGU pp. 194, 201]; tøpø srøp hanter ar c'har (mitad de la pierna) [FOGU p. 202] || Gant topo pe tepu e ra FOGU. Tøpø srøp treuzskrivet tewešəp gant FOGU. # tøpøtak. tøpøtak ak. 1. hanter (mitad) [PIDB p. 7, DIEG p. 39]; 2. kreiz (centro) [DIEG p. 21]; yem tøpøtak hanternoz (media noche) [DIEG p. 39] || Ober a ra PIDB gant an adstumm tipwøtak. tør ak. gouloù, sklêrijenn (luz, claridad) [FOGU pp. 196, 202, PIDB p. 7] || Ober a ra FOGU gant an adstumm tertê (tørtø) # tørpatø, tørtrap. tørpatø adv. abred (temprano) [PIDB p. 7]  HS. løtsø || Termen savet diwar an elfenn tør (sklêrijenn) hag un elfenn patø, amsklaer. tørtø ak. s.o. tør. tørtrap v. (db. an heol) sevel (amanecer) [PIDB p. 7, DIEG p. 13]; Trl. tirtrap atrupen ak. tarzhan-deiz (aurora) [PIDB p. 7]; tørtrap atrupik tarzh-an-deiz (amanecer) [DIEG p. 13] || Gant an adstumm tirtrap atrupen (tirtrabatruben) e ra PIDB. Diwar an elfennoù tør (gouloù) hag atrup (dont). tra ak. liorzh, tachenn c'hounezet (huerta, labranza) [PIDB p. 8, ORCO p. 625]; nape trau pul wetøtraik køn kavet em eus mojojó el liorzh (encontré mojojó en la huerta) [ORCO p. 625]; pailø yu køtrømøsr køn trau chomomp hon-daou el liorzh (quedémonos los dos en la huerta) [LENAT p. 12]; waramera trauyu kepampan aet eo tre ar saout el liorzh (las vacas se entraron a la huerta) [LENAT p. 28]; nai møskai trau kuallip pasran emañ ma zad oc'h ober war-dro al liorzh (mi papá está trabajando en la huerta) [LENAT p. 31]; srusrøpe tramai yan aet eo an dimezell d'al liorzh (la señorita se fue para la huerta) [LENAT p. 47]; nai trau wau puik kur arakatcha am eus em liorzh (en mi huerta tengo arracacha) [LENAT p. 49]; nai trau kulis puik kur kaol am eus em liorzh (en mi huerta hay coles) [LENAT p.

49]; nape trau yakalush puik kur ur foukenn am eus em liorzh (tengo un rancho en la huerta) [LENAT p. 49] || Ober a ra LENAT gant an adstumm trau nemet dirak ar morfem -

mai > tramai. Diwar se en em gaver gant an adstumm trau (liorzh) > trauyu (el liorzh), elec'h tra (liorzh) > trau (el liorzh). tragu ak. boeson (trago) [FOGU p. 202] || Amprest spagnolek splann. trai ak. neud (hilo) [PIDB p. 8]. trammarøp v. toullañ (agujear) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar trap (toull) ha marøp (ober). trammisrik ak. digor, digoradur (abertura) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar trap (toull) ha moarvat ar wrizienn mesr- a verk ar pezh zo dirak. tranøp v. 1. reiñ (dar) [PIDB p. 8]; uremeran anwan tranan roet o deus arc'hant d'ar vugale (nieron plata a los niños) [MOGU75 p. 3]; tranø ro dezhañ (dele) [LENAT p. 49]; 2. (db. ar plant) teuler frouezh; mis tusr mamik tranøpik køn teuler a ra frouezh ar gwez-prun (el ciruelo da frutos) [LENAT p. 29]; 3. (impl. gant ar verb pup war-lerc'h) dont da gerc'hat (venir por); trantrap pupene peptrap ma teuont davitañ, prestañ a rin anezhañ (si vienen por él lo presto) [ORCO p. 633] # s.i.o. trøsrap. trantrø ag. 1. prim, fonnus (muy rápido); panpe trantrø luløp yan redet eo kuit ar c'harv fonnustre (el venado se fue muy rápido) [LENAT p. 23]  HS. petik; 2. kalet, lemm (duro); møimera trantrø tsatsøpølø kalet e flemm al laou (los piojos pican duro) [LENAT p. 28]. trap ak. toull (hoyo, agujero, hueco) [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 8, DIEG p. 12]; putun trap toullbouton (ojal) [PIDB p. 6]; pirø trap toull douar (hueco de tierra) [LENAT p. 42]; trik trap toull ar genoù (hueco de la boca) [LENAT p. 50] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad trrab. # lurøtrap, pøitrap, trammisrik, trammarøp, trapkurøk. trapkurøp v. toullañ (agujear) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar an alfennoù trap (toull) ha kurøp (digeriñ). Ober a ra DIEG gant ar stumm trrabgurøg (trapkurøk), ur vi-koukoug evit trapkurøp moarvat. trar ak. keuneud, koad-tan (leña) [FOGU.Br pp. 42, 47, PIDB p. 8, TIPR pp. 614, 617]; pek trar keuneud all (otra leña) [FOGU.Br p. 47]; tap trar keuneud mat (buena leña) [FOGU.Br p.

47]; trar lantrap ampampala aet e vijent da gerc'hat koad/dleet o dije mont da gerc'hat koad (hubieran ido a traer leña/debían haber ido a traer leña) [TIPR p. 617]; nampe trarwan nikin køn karget hon eus ar c'heuneud/ur gargad keuneud zo bet evidomp (nosotros hemos cargado la leña/hay leña cargada por nosotros) [TIPR p. 614]; trar lantrap ampampala dleet o dije mont da gerc'hat keuneud (hubieran ido a buscar leña/debían haber ido) [TIPR p. 617]  HS. trø. tratr ger niv. s.o. tratrø. traship v. ober reuz, klemmichal, blejal, huchal, degas strafuilh pe stlabez (hacer escándalo, chillar, gritar, rebuznar, alborotar) [PIDB p. 8, DIEG p. 13, ORCO]; unø kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]. tratrø ger niv. pemp (cinco) [FOGU p. 199, LMWI p. 429, PIDB p. 8]; tratrø katø pemp tra (cinco objetos) [PIDB p. 8] || Ober a ra LMWI gant ur stumm krennet tratr, treuzskrivet zaz, evel m'eo ar boaz gantañ da dreuzskrivañ -tr- gant -z-, tra ma ra FOGU gant an adstumm tratra (tšatša). trau ak. s.o. tra. tre ak. holen (sal) [FOGU p. 201, PIDB p. 8, LENAT p. 49]; ye kørøpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant ha holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 19]; yewan kørøpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant hag holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 26]; tre pusrøp sallañ (salar) [PIDB p. 8]; trewan purustru deus amañ din an holen (paseme la sal) [LENAT pp. 46, 49] # tremøpik. tremøpik ag. sall (salado) [PIDB p. 8]. trenchip v. lavaret (decir); siertun trenchip diogeliñ, kadarnaat (afirmar) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar an elfenn chip (lavaret) # chip. tresru ak. maen higolen (piedra de afilar) [PIDB p. 8] || Ennañ an elfenn sruk (maen) moarvat. trigu ak. LOUZAW. ed (trigo) [PIDB p. 8]; trigo kalus koc'henn ed (cáscara de trigo) [PIDB p. 8];

trigu tsulak soubenn ed (sopa de trigo) [PIDB p. 8]; Martape tirigun kustalyu lakaet eo bet an ed er sac'h gant Marta (Marta pusó el trigo en el costal) [MOGU75 p. 5] || Amprestadenn spagnolek; ne oa ket a ed en Amerika a-raok an aloubadeg. Ober a ra MOGU75 gant an adstumm emdroet tirigu tra ma ra PIDB gant ar stumm spagnolekaet-rik trigo. trik [1879] ak. KORF. 1. genoù (boca) [LMWI p. 429, FOGU pp. 198, 202, FOGU.Br p. 45, PIDB p. 8, LENAT p. 50]; kan trik ur genoù (una boca) [FOGU p. 198]; trik kalus muzell (labio) [PIDB p. 8, LENAT p. 50]; trik køn ur genoù eo (es una boca) [FOGU.Br p.45]; trik trap toull ar genoù (hueco de la boca) [NPL p. 269, LENAT p. 50]; trik trapwan kur digeriñ e c'henoù (abrir la boca) [NPL p. 269] 2. Dre heveleb. muzell, muzelloù (labio, labios) [FOGU pp. 199, 202]; 3. (implijet da spizad) yezh (lengua, idioma) || trik kalus (muzell) zo evit kroc'hen genoù ger evit ger. Ober a ra LMWI gant ar skrivad zige, un taol-esae evit treuzksrivañ ar soniad tr en un adstumm trike. FOGU ivez a ro un adstumm trikø (trigə). # namtrik, nutrik puløtrik, wam. trike ak. s.o. trik. trø ak. koad-tan, keuneud (leña) [FOGU p. 194, LENAT p. 49]; ; øshkøkørø trø parø nakish itan kalz a voged a daol ar c'hoad gwarango (la leña de guarango echa mucho humo) [LENAT p.

8]; kausrømai isukup trø lantrap yur mont a ran d'ar menezioù a soñjan enno da zegas koad (me voy a la montaña a traer leña) [LENAT p. 15]; kaulli trøwan kutsan stlapet eo bet ar c'hoad gant ar marc'h (el caballo me botó la leña) [LENAT p. 20]; trø takal srumø degas ar c'heuneud kaol (traiga la leña de repollo) [LENAT p. 50]; trø lantrap amkun deomp da gerc'hat keuneud (vamos a buscar leña) [LENAT p. 50]  HS. trar || Gant ar stumm shøi (šoy) e ra FOGU. Seblantout a ra trø, roet gant LENAT bezañ un adstumm rannyezhel, totoroek marteze, evit trar. trømpøik ag. vil, fall, divalav, euzhus (feo, mal, horrible); øshkøkørø trumpøik itrøtan c'hwezh fall a daol ar gwarango (el guarango huele mal) [LENAT p. 8]; trumpøtø møk den vil (persona fea) [FOGU p. 204] || Ober a ra FOGU gant ar stumm trampøtø møk (tšampətəmwək) ha LENAT gant ar stumm trumpøik. trømpøwamap v. kunujenniñ (insultar) [PIDB p. 8] || Diwar trømpø (divalav) ha wamap (kanañ). *trøpøp v. bezañ diank, kollet, kuzhet; nai kachul trøpøtan dianket em eus ma fal/kuzhet eo ma fal (se perdió mi pala) [LENAT p. 13]; tsikpørøpik trøpøtan dianket eo bet ma c'hreion ganin (se me perdió el lápiz) [LENAT p. 46] || Marteze un amprest diwar ar spagnoleg kozh trovar, dre eilpennstêr ? *trøsrap v. reiñ (dar); nøpe pil namun trøsran roet he deus-hi maiz tener deomp (ella nos dió choclo) [MOGU75 p. 3]; nøpe pa møkelan trøsran roet he deus [avaloù-douar] d'an daou zen (dio [papas] a los dos hombres) [MOGU75 p. 4] || N'eo ket testeniekaet ar stumm-mañ er-maez eus MOGU75. truite adv. a-gevret (juntos) [LENAT p. 50]; truite amkun mont a reomp en ur ser (vamos juntos) [LENAT p. 50]. trualøm ak. Sul (domingo) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar trune (sizhun) ha kualøm (deiz). trukul [1879] ak. 1. dant (diente) [NPL, p. 269, LMWI p. 429, LENAT p. 50]; øskø trukul dant aour (diente de oro) [PIDB p. 2]; nu trukul dantek (muelón) [LENAT p. 50]; tsim trukul dant logod (diente de ratøn) [LENAT p. 51]; 2. dentadur (dentadura) [FOGU p. 199, PIDB p. 8]; 3. kual trukul ivin (uña) [PIDB p. 8, ATYAD p. 211] & trukul masr kalonenn an ivin (corazón de la uña) [ATYAD p. 211]  HS. tsøkøl || Poan o doa bet skriverien gentañ ar gwambiaeg o treuzskrivañ an soniad tr-. Meur a ziskoulm zo bet implijet evit se. Ober a rae NPL gant ar skrivad tchugul hag LMWI gant zgul, taoioù-esae evit treuzskrivañ ar soniad tr-. ATYAD a ro Kual trukul (ivin) = dant ar vrec'h evit "ivin", moarvat eo bet kemmesket trukul gant tsukul, adstumm totoroek roet gant LENAT evit tsøkøl (ivin).

trul ak. trulmera 1. frouezhenn (fruta) [PIDB p. 8]; trulmera frouezh (frutas) [FOGU p. 198]  HS. pistrul; 2. maen frouezh (pepa) [LENAT p. 50]; 3. Ent strizh alamandez (almendra) [DIEG p. 13] # kaltrul, kualtrul, pistrul, srutrøl trumar adv. antronoz (pasado mañana) [ORCO p. 624]; trumar paiamik køn goulenn a raio an deiz goude warc'hoazh (el preguntará pasado mañana) [ORCO p. 624] || Diwar marik (kent). trumpik ag. s.o. trumpøik. trumpøik ag. s.o. trømpøik. trune ak. sizhun (semana) [PIDB p. 8]; kana trune amtrø kur dont a rin a-benn ar sizhun all (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; katø truan atruar dont a ran er sizhun a zeu (vengo la otra semana) [LENAT p. 14]; pir trunekutri atruar dont a rin a-benn peder sizhun (vengo dentro de cuatro semanas) [LENAT p. 42]. s.i.o. tsu. trupap v. (esconder) [PIDB p. 8]. trupui ak. fav (frijol) [LENAT p. 50]; kaulusrøpe trupuiwan map pasran debret eo bet ar fav gant an dube (la torcaza se comío el fríjol) [LENAT p. 15]. truyu; truyu kutreik boaziet (amañado) [DIEG p. 13] || Skrivet rruyu-gurreig gant DIEG. tsachip v. chaokat (mascar) [PIDB p. 7]. tsal1 ag. I. stn tev, lart (gordo) [LENAT p. 50]  ES. kalar, HS. werukik; (T) tsal kampil bizmeud (pulgar) [LENAT p. 33]  HS. nukampil II. doar.

A. (en e stumm unan tsalik) 1. tev, lart (gordo) [FOGU.Br p. 46, PIDB p. 7, MOGU75 p. 7]; nai pulkus tsalik køn lart eo ma c'hui (mi cuy es gordo) [LENAT p. 44]; nape mentra tsalik kømur Flapio lata kømø me, n'on ket ken tev ha Flapio (yo soy menos gordo que Flavio) [MOGU75 p. 6]; 2. (en e stumm kreñvaet tsalkølik) tev-kenañ (muy gordo) Perupe tsalkølik køn tev-tre eo Pêr (Pero es muy gordo) [MOGU75 p. 7]; B. (en e stumm lies tsalelø) tev, lart (gordos); tappa pakareintre wara urek tsalelø kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 632] || Notenn : dre fazi e tro MOGU75 tsalik dre flaco (treut) er skouer roet gantañ p. 6. tsal2 ak. druzoni, bloneg (manteca) [LENAT p. 50]; kuchi tsal puik køn druzoni zo er pemoc'h (el cerdo tiene mateca) [LENAT p. 50]  HS. mantika. tsaløkinchip v. kasaat (aborrecer) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar tsaløk, amsklaer nemet e teufe diwar tsalik (tev), hag inchip (ober). Ger treuzskrivet tsaløguinchip (tsaløginchip) e DIEG, diouzh an distagadur. tsalløp v. (db. an douar) kleuziañ, toullañ (escarbar) [PIDB p. 7]. tsansøn ak. s.o. tsantsøn. tsantsøn ak. houarn (hierro) [LMWI p. 430, PIDB p. 7, DIEG p. 11] || Ober a ra LMWI gant ur stumm amsklaer tuzunks, moarvat un treuzskrivadur a-dreuz. Gant ar skrivad tsansøn e ra DIEG. # tsantsøntsi. tsantsøntsi ak. orjal-dreinek (alambre) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar an elfennoù tsantsøn (houarn) ha tsi (sifelenn, lêrenn). tsap; kimkina atwall srukwan tsap maik køn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT p. 5]; kana palløkøtø tsap trawar kavet em eus ur c'harangan (encontré un carángano) [LENAT p. 15]; nai pulkus tsap kuaik køn marv eo ma c'huied (se murieron mis curies) [LENAT p. 44]. tsarinuk ak. kanndi (lavadero) [PIDB p. 7] || Termen savet diwar tsarøp (gwalc'hiñ) hag -inuk (lec'h, ti). tsarøp v. gwalc'hiñ (lavar) [PIDB p. 7]; nupiyu tsartrap yur mont a ran d'en em walc'hiñ er stêr (me voy a jabonar en el río) [LENAT p. 33]; nape tsartrap intrap incha pira atrtrap emaon o vont d'en em walc'hiñ ha da gouronkañ (ya voy a lavar y a bañarme) [ORCO p.

627]; tsartrap amun kape pasrtrapteh ? mont a reomp da gannañ dilhad pe mont a reomp

da wiadiñ ? (¿vamos a lavar o a tejer?) [ORCO p. 629]  HS. pillmap # tsarinuk. *tsat[i/s]ap v. (db. al loened) 1. flemmañ (picar); yalø akin tsatian flemmet on bet gant ar merien du (la hormiga negra me pico) [LENAT p.3]; pølømmera kaulliwan tsatsan flemmañ a ra ar c'helien ar c'hezeg (las moscas pican los caballos) [LENAT p. 28]; møimera trantrø tsatsøpølø kalet e flemm al laou (los piojos pican duro) [LENAT p. 28]  HS. putiap 2. dantañ, kregiñ (morder); yaløk kalunchi tsatian dantet on bet gant ar glazard du (la lagartija negra me mordió) [LENAT p. 14]; wera tsatian kroget ez eus bet ennon gant ar c'hi (me mordió el perro) [LENAT p. 56]; ul tsatian kroget ez eus bet ennon gant an naer (me mordió la culebra) [LENAT p. 35]; werape nai nunekwan tsatsin køn peget en deus ar c'hi em breur (el perro mordió a mi hermano) [LENAT p. 33]; ulpe ishukunan srøpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34]; Mariai werape tsatan kroget ez eus bet ennon gant ki Mari (el perro de María me mordió/a mí morder el perro de María) [TIPR p. 615] || Gwezh e ra LENAT gant tsati-, gwezh e ra gant tsats-. tsatsø ak. LOEN. kolibri (colibrí) [PIDB p. 7] || s.i.o. ørintsik. tsi ak. LOUZAW. 1. plant ma reer neudennoù pe gordennoù (planta usada para hacer cuerdas, lazos); mish tsi lêrenn gazh (lazo para un gato) [FOGU.Br p. 52]; 2. gwaska, seurt geot deliaouek (guasca) [LENAT p. 50] # kalustsi, pøitsi, pawintsi, pøitsi, puløtsi, puratsi, tsantsøntsi, tsilø, usretsilø, wasrtsi. tsik1 ak. 1. koad, bazh, perchenn (madera, palo, vara) [PIDB p. 7]; yau tsik loch (casa de palo) [LENAT p. 10]; ñui nunekpe tsiktøka ñun kutrintin køn da vreur en deus skoet ganit gant ur vazh (tu hermano te pegó con un palo) [MOGU75 p. 4]  HS. ul/ull.

2. Dre heveleb. bodoù (arbusto); kamisa søkuaik tsik palasrø (tsipalasrø) køla mekan emañ ar roched gleb o sec'hañ war ar brousgwez (la camisa mojada está secandose en los arbustos) [MOGU75 p. 17] || Kouezhañ a c'hall k dibenn tsik ober dirak morfemoù zo, tsiktøka  tsitøka (distaget tsidøga), tsik palasrø  tsipalasrø # kiptsik, laptsik, napørøtsik, øløntsik, øshkørøtsik, pikøtsutsik, pitsik, piuntsik, tsikal, tsikallipik, tsikpørøpik, wintsik 2 tsik morfem bihanaat. 1. (dirak un ak.) -ig (-ito, ico); utsik bleuniennig (florecita) [MOGU75 p.

5]; tultsik liorzhig (jardincito) [MOGU75 p. 5]; 2. (dirak un anv-gwan) purtsik sec'hik (sequito) [PIDB p. 6]; taptsik bravik, koantik (bonito, hermoso) [FOGU.Br p. 45, PIDB p.

7] # ishukunøtsik, kimtsik, maitsik, purtsik, taptsik, tultsik, ultsik, unøtsik, yatsik. tsikal ak. 1. KORF. plankenn-skoaz (homoplato) [ATYAD p. 206, 212]; kigenn drifennek ar vrec'h (tríceps) [ATYAD p. 206, 212]; 2. SAVOUR. seurt kalatrez anezhañ un daolenn war peulioù graet gant guadua (zarzo) [PIDB p. 7]; 3. KEGIN. regezer (barbacoa); tsikal marai nintak puntramik savit ar regezer evit lakaat ar pladoù (hagan la barbacoa para colocar los platos) [LENAT p. 45] || Termen savet diwar tsik (bazh, post) # yatsikal. tsikallipik ak. kalvez (carpintero) [LENAT p. 12]; tsiklallipik kauyu wantrøtan trouz a ra ar c'halvez er menezioù (el carpintero hace ruido en el monte) [LENAT p. 12] || Diwar tsik (koadenn) + un elfenn lal + -ip merk anv-verb + ik merk nominalizañ = an hini a labour ar c'hoad. tsikpørøpik ak. kreion da skrivañ (lápiz, palo para escribir) [LENAT p. 46]; tsikpørøpik trøpøtan dianket eo bet ma c'hreion ganin (se me perdió el lápiz) [LENAT p. 46]; tsikpørøpik køtøtan gantañ eo bet profet ar c'hreion din (me regaló el lápiz) [LENAT p. 46] || Termen savet diwar tsik (bazh), pørøp (skrivañ) hag an dibenn pennanvaat -ik. Ober a ra LENAT gant an adstumm tsikpurøpik. tsikpurøpik ak. s.o. tsikpørøpik tsilø ak. LOUZAW. plantenn guzh ganti galloudoù gwarezus a veze graet war he zro gant aket e kement tiegezh a oa (planta secreta que debía tener cada hogar para proteger a la familia)

[MWWK p. 10] || Termen savet diwar an elfenn tsi, plantenn c'heotek # usretsilø. tsillas ak. LOUZAW. troell (enredadera) [PIDB p. 8]. tsim ak. tsimmera LOEN. logodenn (ratón) [PIDB p. 7, LENAT p. 50]; tsim le toull logod (ratonera) [PIDB p. 7]; tsim trukul dant logod (diente de ratøn) [LENAT p. 51]; tsimmera kauyu kualmapelø køn bevañ a ra al logod war ar maez (los ratones viven en el monte) [LENAT pp. 12, 50]; yape tsimmera netsaik køn leun eo an ti a logod (la casa está llena de ratones) [LENAT p. 28]; mish tsimwan man debret eo bet al logodenn gant ar c'hazh (el gato se comió el ratón) [LENAT p. 29]. tsin ak. LOUZAW. linad (ortiga) [LENAT p. 51]; kaupe nu tsin puik køn lined bras a gaver er menezioù (en la montaña hay ortiga grande) [LENAT p. 15] || Testeniekaet eo an termen tsin e PIDB ivez, troet gant (h)era. N'eus ket bet gallet kavout penn d'an droidigezh-se. tsinap v. goudoriñ (abrigar) [PIDB p. 8, DIEG p. 11] # tsinik. tsinik ak. mantell, chupenn (abrigo) [DIEG p. 11]  HS. chaketa # tsinap. tsintatø; tsintatø pilapik kuchinkuchi goulaouiñ tamm-ha-tamm (alumbrarse poco a poco) [DIEG p. 13]. tsistø rag. s.o. tsøstø. tsitrui ak. LOUZAW. Plant gwiennek a farder sifelenn ganto (fique) [PIDB p. 8]. tsø ak. ani tsø gwazhienn (vena) [LENAT p. 4] tsøk ag. kriz (crudo) [FOGU.Br p. 45]; tsøk tsøk kriz-tre (muy crudo) [FOGU.Br p. 46] || Notenn : tsøk tsøk distaget tsøtsøk. tsøkøl ak. KORF. ivin (uña) [PIDB p. 7, LENAT p. 51]; ñui tsukul nukilik køn bras eo e ivin (su uña es grandota) [LENAT p. 51] || Ober a ra LENAT gant an adstumm tsukul. s.i.o trukul. tsøl [1852] ak. STERED. 1. steredenn (estrella); tsøl pala ashmukuh? na'z peus ket gwelet ur steredenn el laez ? (¿no viste una estrella arriba?) [LENAT p. 37]; parø tsøl kalz stered (muchas estrellas) [LENAT p. 38]  HS. køsapik; 2. planedenn (planeta) [MNG pp. 44, 45]; 2. site tsøl yarad-poñsined (pléyades) [MNG p. 45] || Ober a ra MNG gant ar stummoù sil, siill ha silg. Site tsøl (site sill, sité silg) a c'hallfe, marteze, bezañ evit *siete tsøl (siete, spagnoleg evit seizh = ar seizh steredenn). tsøntatsø ag. gorrek (lento) [PIDB p. 8]. tsøp1 ag. lemm (agudo) [DIEG p. 12] tsøp2 ak. DOUAR. anv a roer d'ar beg-douar zo etre div stêr o kemberañ (nombre dado a la punta de tierra que queda entre dos ríos que confluyen) [EDCA p. 28]. tsøstø rag. an holl (todos); atwall tsistø mantrap holl e tebrimp kig-yar (todos vamos a comer gallina) [LENAT p. 4]; tsistø pailai aløyu ra zañsot-holl e-pad ar minga (labour stroll) (que todos Ustedes bailen en la minga) [LENAT p. 12]; remesan utø tsøstø mantrap degemerit un distaol evit ma c'hallot debriñ-holl (reciban remesa para comer todos) [LENAT p. 26]; tsøstø wamiakaun holl e komzomp (hablemos todos) [LENAT p. 54] || A-wezhioù e ra LENAT gant an adstumm tsistø. tsu ak. sizhun (semana) [FOGU p. 198];  HS. trunø; kan tsu ur sizhun (una semana) || N'eur ket sure o hemañ ur ger heñvelster da trunø pe hag-eñ e our fazi a-berzh FOGU. N'eo ket testeniekaet an termen pelloc'h. tsuk ak. KORF. kof (abdomen) [FOGU.Br p. 42]  HS. kitø, kitøwasr, patsø. tsukul ak. s.o. tsøkøl. tsuchip v. s.o. tsutsip. tsulak ak. 1. soubenn (sopa) [ORCO p. 625]; trigo tsulak soubenn ed (sopa de trigo) [PIDB p. 8]; pura tsulak soubenn vaiz (sopa de maíz) [PIDB p. 6]; palanta tsulak soubenn blatanez (sopa de plátano) [PIDB p. 5]; pura tsulak makun debromp soubenn vaiz (comamos mazamorra/sopa de maíz) [LENAT p. 45]; na tsulakwan nenøp war o keginañ soubenn emaon (estoy cocinando la sopa) [ORCO p. 625]; 2. Dre skeud. & dre fent. kim tsulak soubenn fri = mic'hieg (mocoso) [LENAT p. 18] # pistsulak tsumisrøp v. gourvezañ (acostarse) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar ar verboù tsup (bezañ

gourvezet) ha misrøp (dont da vezañ). tsup v. bezañ en e c'hourvez (estar acostado) [MOGU75 p. 15, DIEG p. 11, ORCO p. 623, TIPR p.

611]; 1. (gant ur verb all dirazañ) verb skoazell a dalvez da sevel ar stumm war ober. pachiktik kip tsu kae da gousket tommik-tout (acuéstese bien calientito) [LENAT p. 35]; unø nurap tsun emañ ar bugel o kreskiñ (el niño está creciendo) [LENAT p. 51]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]; Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik køn ekeit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p.

634]; tsupne/tsumne e-pad m'emañ gourvezet (mientras está acostado) [ORCO p. 635]; 2. (impl. e-unan) verb lec'hiañ. pøl tsun eno emañ al loar (la luna está allá) [FOGU.Br p.

46]; pøsrpe mentra palasrø tsun uhel-mat emañ an heol (el sol está bien arriba) [MOGU75 p. 16]; yawimpi muna tsuh ? pelec'h emañ ar pesked ? (¿Dónde está el pescado?) [LENAT p. 30]; muna tsukuh? pelec'h emaout ? (¿Dónde estás?) [LENAT p. 30]; Juanpe uyu tsun aze emañ Yann (Juan está aqui) [MOGU 75 p. 16]; ulpe kauatu tsun emañ an naer er geot (la culebra está en la hierba) [MOGU75 p. 16]; pipe yu tsun amañ emañ ar stêr (el río está aqui) [MOGU75 p. 16]; wañipe palasrø tsun el laez emañ ar c'houmoul (las nubes están arriba) [MOGU75 p. 16]; pølpe mentra pirau tsun izel-tre emañ al loar (la luna está muy abajo) [MOGU75 p. 16]; kupikape kamapala tsun emañ ar pallenn war ar gwele (la cobija está encima de la cama) [MOGU75 p. 16]; Mariape kuantrø tsun klañv eo Mari (María está enferma [MOGU75 p. 17]. tsupi ak. troazh (orina) [LMWI p. 429]. tsurøtik ag. liesliv, livek, livus, livet (colorido, pintado) [LENAT p. 51]; køshømpurpe tsurøtik køn liesliv eo ar ganevedenn (el arco tiene muchos colores) [LENAT p. 19]; piñinkua tsurøtik køn livus eo ar valafenn (la mariposa es pintada) [LENAT p. 41]. tsutsik ak. 1. KORF. askorn (hueso) [FOGU p. 204, PIDB p. 8, LENAT p. 51]; asr tsutsik eskern ar c'horf (huesos del cuerpo) [LENAT p. 51]; malø tsutsik divgarvan (mandíbulas) [PIDB p. 4]; nasrik tsutsik kiltak kigenn daoubennek ar vrec'h (bíceps) [ATYAD p. 205]; masrtur tsutsik kostoù (costillas) [ATYAD p. 205, 211]; srøp tsutsik askorn morzhed (hueso de la pierna, fémur) [ATYAD pp. 206, 207, 211, 212]; katsik tsutsik (katsitsutsik) askorn an troad (hueso del pie) [ATYAD p. 206]; wentø tsutsik livenn-gein (columna vertebral) [ATYAD p. 206, 212]; 2. Dre heveleb. GOUNEZ. korz plant zo (caña); pura tsutsik korz maiz (caña de maíz) [LENAT p. 51]; pura tsutsikwan srøtrai! troc'hit ar c'horz maiz ! (¡Corten la caña de maíz!) [LENAT p. 45] || Diwar tsik bazh, traezenn hirik ha kalet. # pikøtsutsik, pøitsutsik. tsutsip v. troazhañ [PIDB p. 8]; tutuk kapyu tsutsatan staotet he deus ar ran em lagad (la rana mió en el ojo) [LENAT p. 15] || Ober a ra PIDB gant an adstumm tsuchip. Liamm gant tuchip ? tuchip v. skopañ (escupir) [PIDB p. 7] || Liamm gant tsutsip ? tul ak. 1. prad, tamm douar (parcela, potrero) [ORCO p. 635, LENAT p. 48]; tulyu er prad (en el potrero [LENAT p. 49]; tulyupe pøn wakra puntran teir buoc'h zo er prad (en el potrero hay tres vacas) [LENAT p. 41]; Juanambusrø warapuras kan tultø tøkar køpelø ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; 2. liorzh (jardín) [FOGU.Br pp. 47, 52, MOGU75 p. 5] || Keñveriañ, marteze, gant ar ger nasaek tul, legumaj, plant gounezet en ul liorzh [NAYU p. 27] # tultsik.

Tulia anv-familh; nai mashura Carmen Tulia køn Carmen Tulia eo ma mamm-gozh (mi abuela es Carmen Tulia) [LENAT p. 26]. tultsik ak. liorzhig (jardincito) [FOGU.Br p. 47, MOGU75 p. 5] # tul. tulusrik ak. kloz, buorzh (corral) [PIDB p. 7] || Termen ennañ an elfenn tulu (ront) tulu ag. ront (redondo) [PIDB p. 7]. tun ak. DOUAR. 1. menez, torgenn (loma, montaña) [PIDB p. 7, LENAT p. 48]; nu tunape kitak

køn moal eo ar menez bras (la loma grande está pelada) [LENAT p. 49]; wakra tuna purayan kutsitsan bet eo ar vuoc'h o pourmen dre an duchenn (se pasó la vaca por la loma) [LENAT p. 54]; 2. pikern, torgennoù uhelañ ur menez, aradennad (cerro, cordilleera) [PIDB p. 7, SREK p. 7] || Gant an adstumm tuna e ra LENAT. # kiltun. tupa ak. LOEN. kevnidenn (araña) [LMWI p. 430]  HS. araña || Termen nasaek tupa. Ober a ra an holl oberennoù all gant an amprest spagnolek araña e gwambiaeg. Evit doare eo bet kollet an termen evit kevnid e gwambiaeg. Moarvat eo ur fazi e LMWI. tur ak. I. KORF. 1. penn (cabeza) [FOGU.Br pp. 47, 48, PIDB p. 7, HAIG p. 318, CICO p. 74]; turpe penn (cabeza) [FOGU.Br p. 47]; turteh? penn ? (¿cabeza?) [FOGU.Br p. 48]; 2. blev (pelo); tur shau blev pladet/chifet (pelo chafado) [FOGU.Br p. 48]; II. 1. pachik tur termoz (termo, tarro caliente) [LENAT p. 36]; 2. LOEN. (db. ar gwesped) hed-gwesped (nido de avispas); pishkua turwan penø kumukøi na ziskarit ket an hed-gwesped (no tumben el puro (nido) de avispas) [LENAT p.

43] || Ne ra ket an totoroeg gant ar ger-mañ. Ober a ra gant pusruk met anavezout a ra an termenoù masrtur (bruched), pachik tur ha pishkua tur # istur, masrtur, nuturtik, turi, turtsik. s.i.o. pusruk. turi ak. (pezh dilhad hengounel) poncho (ruana) [PIDB p. 7, MOGU75 p. 4, HAIG p. 318]; turi Karluswei poncho Karl (la ruana de Carlos) [MOGU75 p. 4]; mamape papawei turi pasran gwiadet he deus mamm ur poncho da tad (mamá tejió unan ruana para mi papá) [MOGU75 p. 8]; nape turiwanpa lusiwanpa pasrar gwiadet em eus ur poncho hag ur vrozh (tejí una ruana y una falda) [MOGU75 p. 15]  HS. saiu || Marteze diwar tur (penn), peogwir e vez gwisket dre ar penn. turtsik ak. pennig (cabecita) [FOGU.Br p. 48] || Termen savet diwar an elfennoù tur (penn) ha -tsik lostger bihanaat a glot gant -ig. tusr ak. tusrmera LOUZAW. 1. (impl. en e-unan) gwezenn, plantenn (árbol, mata, planta) [FOGU p. 198, FOGU.Br p. 41, PIDB p. 7, MOGU75 p. 2, LENAT pp. 49, 51]; tusrmera gwez (árboles) [PIDB p. 7, MOGU75 p. 2]; iløpe pek pek tusrmera køn seurtoù gwez disheñvel eo ar re-mañ (estas son diferentes clases de árbol) [MOGU75 p. 9]; illimerape tusryu putran er wezenn emañ al laboused (los pájaros están en el árbol) [MOGU75 p. 16]; 2. (impl. evel spizad war-lerc'h un ak evit envel ur spesad resis) mis tusr mamik tranøpik køn teuler a ra frouezh ar gwez-prun (el ciruelo da frutos) [LENAT p. 29]; pachik tusr meurta, seurt gwez eus kerentiad ar Myrtaceae (arrayán) [LENAT p. 36]; palanta tusr platanezennoùigoù (platanillo) [PIDB p. 5]; palanta tusr løl netsaik køn leun eo ar platanezennoùigoù a c'hwiled (el platanillo está lleno de cucarrones) [LENAT p. 23]; pantsø tusr gwez motilon (mata de motiló) [LENAT p. 38]; taki tusrpe mentik køn gwastet eo ar plant chagla (la mata de chagla se daño) [LENAT p. 48]; wawu tusr bambouz (bambú) [FOGU p. 203]; piñin tusr chak tachenn gwez-pin (campo de cedros) [FOGU.Br p. 52] # tusrnunøtsik. s.i.o. pø. tusrnunøtsik ak. gwezennoùigoù (arbolitos) [PIDB p. 7] || Termen savet diwar tusr (gwez) hag unøtsik (bugelig). tutuk ak. LOEN. 1. ran (rana) [LENAT p. 48]; tutuk kapyu tsutsatan staotet he deus ar ran em lagad (la rana mió en el ojo) [LENAT p. 15]; Tøntøtuna tutuk pirø køn douar ar raned eo Totoró (Totoró es tierra de ranas) [LENAT p. 48]; tutuk kumarøwatan, sre puntrapik kanet ez eus bet gant ar raned, glav a raio (cantó la rana, va a llover) [LENAT p. 48] 2. touseg (sapo) [LENAT p. 48]  HS. urututuk # urututuk.

U u1 ak. umera LOUZAW. 1. (implijet e-unan) bleunienn (flor) [FOGU.Br p. 52, PIDB p. 8, MOGU75 p. 5, LENAT p. 34]; umera bleunioù (flores) [PIDB p. 8]; øskø u nai køn din-me

eo ar vleunienn velen (la flor amarilla es mía) [LENAT p. 8]; kana u ketøtan profet en deus ur vleunienn din (me regaló una flor) [LENAT p. 14]; upe kal puik køn spern zo d'ar vleunienn (la flor tiene espinas) [LENAT p. 34]; upe parø maitik køn koantik-tout eo ar bleuñv (las flores son bien bonitas) [LENAT p. 34]; umera øskøilø køn melen eo ar bleuñv (las flores son amarillas) [MOGU75 p. 5]; kuaik umerape shauyu putran emañ ar bleunioù gweñvet e-mesk al lastez (las flores muertas están en la basura) [MOGU75 p. 16]; 2. (implijet evel spizad) ankuchi u. Seurt brousgwez, moarvat evit Meriania speciosa (flor de mayo) [SREK p. 9] # utsik.

2 -u stumm krennet eus ar morfem yu a ouzhpenner d'an anvioù-kadarn da verkañ an endalc'h, al lec'hiañ. Klotañ a ra gant e, e-barzh. nai yau em zi (en mi casa) [LENAT p. 4]; pailø yu køtrømøsr køn trau chomomp hon-daou el liorzh (quedémonos los dos en la huerta) [LENAT p. 12] || Graet e vez gt -u e-lec'h -yu goude ur vogalenn. ubisha ak. s.o. uwisha. ubishaisipik ak. s.o uwishaisipik. ugauakuap v. beuziñ (ahogarse) [DIEG p. 12] || Termen a hañval bezañ savet hiron dre hevelebiezh ouzh ar spagnoleg ahogar (beuziñ), marteze diwar gemmeskañ ar spagnoleg agua (dour) hag ar gwambiaeg kuap (mervel) : aguakuap > ugauakuap = mervel diwar dour. Ober a ra DIEG gant ar skrivad ugauáguab. ul ak. 1. naer (culebra, serpiente) [LMWI p. 429, FOGU.Br p. 52, PIDB p. 8, MOGU75 p. 16, EDCA p. 23, LENAT p. 34]; ul kalus kroc'hen naer (cuero de culebra) [PIDB p. 8]; ul tsatian kroget he deus an naer ennon (me mordió la culebra) [LENAT p. 35]; yupe ul kah køn amañ n'eus naer ebet (aquì no hay culebras) [LENAT p. 34]; møyempe ulpa piatan dec'h da noz am boa hunvreet gant naered (anoche soñé con culebras) [LENAT p. 34]; ulpe ishuk unan srøpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34]; ulpe kauatu tsun emañ an naer er geot (la culebra está en la hierba) [MOGU75 p. 16]; ulkølik atrun emañ an naer o tont (viene la culebra) [LENATp. 35] || Kavout a reer an termen ul (naer) kenster, e nasaeg ivez; 2. Dre heveleb. penn-bazh, seurt bazh-palmez begek a dalveze da Wambiaiz d'en em gannañ (palo de chonta) [EDCA p. 22]  HS. tsik || Ober a ra LMWI gant ar stumm ull. # pishul, uløp, ulpis, ultsik. ularapelø ak. (miraflores) [LENAT p. 35] || Termen amsklaer. ulø ak. dle (deuda) [PIDB p. 8] # ulømisrøp ulømisrøp v. kaout dle (adeudarse) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar ulø (dle) ha misrøp (c'hoarvezout, dont da c'hoarvezout). uløp v. (db. an dud) en em barañ (acto sexual) [DIEG p. 12]  HS. merøp || moarvat diwar-benn ar kalc'h ar baotrede, dre hevelebiezh ouzh ul (naer, bazh), gant an dibenn-verp -øp stag outañ. ulpish ak. buzhug (lombriz) [LENAT p. 35]; atwall ulpish man buzhug a zebr ar yar (la gallina come lombrices) [LENAT pp. 5, 26]  HS. ellkunchi, kushi || Hep mar diwar ul (naer) hag un eil elfenn a c'hallfe bezañ pish (yen). s.i.o. pishul a seblant bezañ savet diwar an hevelep elfennoù. ultsik ak. penn-bazh (bastón, palo, vara de chonta) [EDCA p. 23]  HS. tsik, ul || Termen savet diwar ar gerioù ul ha tsik a dalvez "bazh" o-daou. umpu adv. 1. e-barzh (dentro, adentro) [DIEG p. 12]; umpumai intrø kit e-barzh/dre an diabarzh (¡vaya para adentro!) [LENAT p. 6]; 2. dindan (debajo) [PIDB p. 8] # ampøsrø, umpumarøp, yaumpu. umpumarøp v. donaat (ahondar) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar umpu (e-barzh) hag ar verb marøp (ober). Ober a ra DIEG gant ar skrivad umbu marøb. unaship v. bukañ (apuntar) [PIDB p. 8]. unchipik ak. restachoù (sobras) [PIDB p. 8] || Distaget undjibik, gouez da PIDB.

unkua adv. 1. trugarez [DIEG p. 31]; taptø inkua mat emaon, trugarez (estoy bien gracias) [LENAT p. 48]; 2. kenavo [ESLG p. 5] s.i.o. kualmauna || Ober a ra LENAT gant an adstumm inkua. # unkuachip unkuachip ak. trugarez (agradecimiento) [DIEG p. 12] || Termen savet diwar unkua (trugarez) ha chip (lavaret) # unkua. unø [1755/1877] ak. unørek 1. bugel (niño, hijo) [CIO p. 69, FOGU pp. 196, 201, MOGU75 p. 8, MWWK p 21, ORCO pp. 631, 633, TIPR p. 610, CICO p.74, LENAT p. 51]; Dius unø doue ar Mab (Dios hijo) [CIO p. 69]; unø yayu wan emañ azezet ar bugel en ti (el niño está sentado en la casa) [TIPR p. 10]; unø nentrap kamuran n'eus ket gallet ar bugel keginañ (el niño no pudó cocinar) [LENAT p. 51]; unø nurap tsun emañ ar bugel o kreskiñ (el niño está creciendo) [LENAT p. 51]; unirik bugale (niños) [LENAT p. 52]; unirik amkun deomp bugale (niños, vamos) [LENAT p. 52]; nai unørik ma bugale (mis niños) [LENAT p. 4]; unøpe ñui wentø pasran emañ ar bugel a-dreñv deoc'h (el niño está detrás de Ud.) [MOGU75 p. 8]; unøpe parø kiship pasran emañ ar bugel o ouelañ dourek (el niño está llorando mucho) [LENAT p. 51]; unai pelotape kajasrø wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niéno está en la caja) [MOGU75 p. 16]; unipe unan kerzhet a ra ar bugel (el niño camina) [LENAT p. 53]; (troienn saludiñ) Maktukuh nai unirik? Penaos emañ kont gant ma bugale ? (¿Cómo están mis niños?) [LENAT p. 52]; 2. paotrig, plac'hig (niño, niña) [ORCO p. 631, 633]; mira løtsø unø pupikpe nai sobrina køn Ma nizez eo ar plac'hig a oa deuet er mintin-mañ (es mi sobrina, la niña que vino esta mañana) [ORCO p. 631]; unø kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]; 3. KORF. biz (dedo); katsikunø biz-troad (dedo del pie) [PIDB.p.2]; kual tøntø unørik bizied an arzorn (dedos de la muñeca) [ATYAD p. 211] || Gant ar stumm uene/uenø (huené) e rae aozer CIO e 1755. Reiñ a ra FOGU (pp. 201, 206) an dalvoudegezh anvgwan bihan ivez, moarvat dre fazi ha dre hevelebiezh. Ober a ra LENAT gant an adstummoù lies unørik pe unirik hag ar stumm unipe e-lec'h unøpe a-wezhioù. s.i.o. urek # ishukunø, ishukunøtsik, kampilunø, katsikunø, piunø, pisunø, tasikunø, tusrnunøtsik, unøtsik, unøwasr, ushaunø. unøtsik [1879] ak. bugelig (niñito) [NPL p. 269, LMWI p. 428]; møk unøtsik paotrig bihan (niñito) [PIDB p. 4] || Termen savet diwar unø (bugel) hag al lostger bihanaat -tsik (-ig). Ger treuzskrivet unizij e NPL. unøwasr ak. KORF. mammog (útero, matriz) [ATYAD p. 206, 211, LENAT p. 52] || Diwar unø (bugel) ha wasr (goloenn). untakøp [1981] v. karout (amar, querer) [DIEG p. 13] || Skrivet undacøb gant DIEG. untakøpik [1981] ak. karantez (amor) [DIEG p. 14] || Skrivet undacøbig gant DIEG. untarainapik [1981] ag. flouret (acariciado) [DIEG p. 11]. untarap [1981] v. flourañ (acariciar) [DIEG p. 11]. uñip v. 1. bezañ o fiñval (estar en movimiento) [ORCO p. 623]; isukup unan mont ha dont a ra en ur soñjal atav (anda pensando) [LENAT p. 6]; 2. kantren, mont dre ul lec'h bnk (recorrer) [PIDB p. 8, TIPR p. 611]; lincha unan o vont emaint o-daou a-gevret (andan juntos) [LENAT p. 23]; unan kae, kerzh (anda, camina) [LENAT p. 53]; 3. kerzhet (caminar) [FOGU.Br, LENAT]; uñ kerzhet (caminar) [FOGU.Br p. 48]; unøpe unan kerzhet a ra ar bugel (el niño camina) [LENAT p. 53]; nape unar kerzhet/bale a ran (yo ando/camino) [LENAT p. 53]; 4. bevañ [PIDB p. 8]; nai mashurape Paiantau unipik køn bevañ a ra ma mamm-gozh e Paniquitá (mi abuela permanece en Paniquitá) [LENAT p. 37]  HS. kualmap, wap || Evezh : war ar wrizienn un- (ha neket uñ-) eo ma vez displeget ar verb-mañ. Ar stumm uñ

troet gant kerzhet (caminar) gant FOGU.Br a hañval bezañ kentoc'h evit an amzer c'hourc'hemenn kerzhit (caminen).

-uras (er frazennoù kemplezh) morfem verb a dalvez da eren div lavarenn ma ma stader daou ober a c'hoarvez war un dro; stagañ a reer ar morfem ouzh verb an islavarenn. Juanambusrø warapuras kan tultø tøkar køpelø ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]; nai møskaipa kuallipuras misak pun pa oan o labourat gant ma zad eo en em gavet an dud (cuando trabajaba con mi papá llegó la gente) [ORCO p. 635] || Amprest digant ar spagnoleg horas (eurioù).

Ure anv divoutin RELIJ. anv un droukspered moc'hheñvel a vev dindan an douar (espíritu maligno que vive bajo tierra y tiene forma de cerdo) [GUBI-Pachón p. 246]. urek/uremera stumm lies unø.

1. (db. an dud) bugale, re vihan (niños, crios) [FOGU.Br p. 47, MOGU75]; uremerape lulan redet o deus ar vugale (los niños corrierón) [MOGU75 p. 3]; uremeran anwan tranan roet o deus arc'hant d'ar vugale (dierón plata a los niños) [MOGU75 p. 3]; 2. (db. al loened, gant ur spizer dirazañ) hini bihan [ORCO p. 632]; tappa pakareintre wara urek tsalelø kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 632] || uremera, diwar urekmera # tasikurek, urepulik, urepulik, urututuk? urepulik ak. lienoù-revr (pañales) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar an elfennoù urek (re vihan) ha pulik (gwenn). urututuk ak. LOEN. touseg (sapo) [PIDB p. 5] || Ennañ an elfennoù tutuk (glesker) ha, marteze, urek (bihan). Kinnig a ra PIDB an distagadur orototuk. usha ak. LOEN. 1. dañvad, maout (ovejo, carnero) [LENAT pp. 11, 52]; usha yawi maik køn mat eo ar c'hig dañvad da zebriñ (la carne de ovejo es deliciosa) [LENAT pp. 11, 53]; Tøntøtunayu usha kah køn n'eus maout ebet e Totoró (en Totoró no hay ovejos) [LENAT p. 52]; usha palløkøtø netsaik køn leun a garanganed eo an deñved (los ovejos están llenos de caránganos) [LENAT p. 37]; nai saiupe usha køn gant gloan deñved eo graet ma foncho (mi ruana es de ovejo) [LENAT p. 46]; ushape kaik kur ne'm eus dañvad ebet (no tengo ovejos) [LENAT p. 53]; usha pi mutsan evañ dour a ra an dañvad (el ovejo toma agua) [LENAT p. 53] 2. dañvadez (oveja); usha piwan mutsan evet ez eus bet dour gant an dañvadez (la oveja tomó agua) [LENAT p. 39] || Amprest emdroet diwar ar spagnoleg oveja. s.i.o. uwisha # ushaunø ushaunø ak. LOEN. oan (ovejito); usha unø piwan mutsan evet eo bet an dour gant an oan (el ovejito tomó el agua) [LENAT p. 53] || Termen savet diwar usha (dañvad) hag unø (bugel, hini bihan). usmai ag. daoubleget, puchet (agachado); nai ishukunø usmai kian chomet eo kousket daoubleget ma flac'hig (mi niña se durmió agachada) [LENAT p. 7]; nai nutsak usmai larøtan nan sellet he deus ma c'hoar ouzhin, ha hi puchet (mi hermana (me) miró agachada) [LENAT p.

25]. usretsilø ak LOUZAW. anv ur spesad plant (planta usada para hacer escobillas) [EDCA p. 21] || Plant a dalvez da sevel broustoù. Marteze eo savet an anv diwar usrik (gris, ludu, poultrenn) ha tsi plantenn c'heotek. s.i.o. tsilø. usri ak. 1. mamm (madre) [PIDB p. 8, CICO p. 74, LENAT p. 53]; usri, kualap asiakun mamm, warc'hoazh en em welimp (mamá, mañana nos vemos) [LENAT p. 53]; usri, saiuwan peptru mamm, prest din ar poncho (mamá, préstame la ruana) [LENAT p. 53]; namui pirøpe usri køn hon tad (mamm) eo an douar (la tierra es nuetra madre) [LENAT p. 32]; nai usri wantrapikwan mintishan foeltret eo bet ar skingomzer gant ma mamm (mi mamá dañó el radio) [LENAT p. 53]  HS. mama; 2. maouez (mujer) [PIDB p. 8]  HS. ishuk, srai; 3. (impl. da spizad gant un termen all dirazañ) Elfenn a dalvez da sevel termenoù

kerentiezh. kualøm usri maeronez un eured (madrina de matrimonio) [PIDB p. 3]; kuchi usri moereb (tía) [PIDB p. 3]; mutap usri maeronez badeziant (madrina de bautizo) [PIDB p. 4] # kampilusri usrik ag. (liv) gris (de color gris); Mariape usrik kaltøka trapik køn/Mariape kal usritøka srapik køn gwiadiñ a ra Mari gant nadozioù gris (María teje con agujas grises) [MOGU75 p. 6]; usrøtik gris (rucio) [LENAT p. 53] || Implijout a c'haller an anv-gwan usrik dirak pe war-lerc'h an anv-kadarn doareet gantañ. Termen savet dre hevelebiezh ouzh liv al ludu (usrø). usrø ak. ludu (ceniza) [PIDB p. 8, LENAT p. 53]; usrø saiun peptru prest din ar poncho gris (préstame la ruana gris [LENAT p. 46]  HS. musr # usrik, usrøkutø usrøkutø ak. poultrenn (polvo) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar usrø (ludu). utap v. kemer, degemer (coger, recibir) [TIPR p. 612, LENAT p. 52]; remesan utø tsøstø mantrap degemerit un distaol evit ma c'hallot debriñ-holl (reciban remesa para comer todos) [LENAT p. 26]. utatru ak. lestr-bleunioù (matera) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar ar verb utap (degemer). utik ak. 1. gaol, skalf (horqueta) [PIDB p. 8]; (db. ar stêrioù, an hentoù, h.a.) gaol [EDCA p. 28]; 2. Bez' en deus ar ger-mañ da welet gant un doare stern-gwiadiñ da sevel seurtoù gourizioù ivez [EDCA p. 28] || A-bouez eo arouez ar ger-mañ er mojennoù [s.o. EDCA p. 28]. utrap v. I. c'hwezhañ, c'hwezañ (inflar, soplar) [PIDB p. 8]; pik utran c'hwezhet o deus mambe (soplarón mambe) [LENAT p. 40]; pikwan utrøkun c'hwezhomp mambe (soplemos mambe) [LENAT p. 40]; pikwan utrøntrap ampai kit da c'hwezhañ mambe (vayan a soplar mambe) [LENAT p. 40]; II. (dre heveleb.)

1. GOUNEZ. (db. ar plant) digontammiñ dre skuilhañ warno louzeier (fumigar); kauwan metrik kitøntrap incha mø utrøntrap da gentañ e vo dilouzaouet ha goude-se e vo digontammet (primero vamos a desyerbar y luego a fumigar) [ORCO p. 628]; 2. (implijet gant anv ur benveg sonerezh) seniñ (tocar un intrumento) lus utrø seniñ ar fleüt (tocar flauta) [FOGU p. 201] || lusuRi (lus utrø), troet gant fleüt nemetken, eo ar stumm a ra FOGU gantañ utsik ak. bleuniennig (florecita) [FOGU.Br p. 47, MOGU75 p. 5] || Termen savet diwar u (bleunienn) ouzhpennet outañ al lostger bihanaat -tsik (-ig). utsø/utsøtik ag. puchet (agachado) [DIEG p. 12] # piutsøk. utsøpasrik ag. puchet (agachado) [DIEG p. 12]. utsøpasrøp v. puchañ (agachar) [DIEG p. 12]. uwisha ak. LOEN. dañvadez (oveja) [FOGU p. 192]. || Ober a ra FOGU gant ar stumm owisha.

Amprest abred digant ar spagnoleg oveja. s.i.o. ibisha, obisha, ubisha, usha. uwishaisipik ak. mesaer (pastor) [PIDB p. 5] || Termen savet diwar uwisha (dañvadez) # uwisha. uyu adv. 1. ahont, du-hont (allí) [DIEG p. 12, LENAT p. 51]; kuchi uyu waran du-hont emañ ar moc'h (allí están los cerdos) [LENAT pp. 21, 51]; uyu srønsrønpal wan ahont emañ ar preñv yuder (allí está el gusano ñaulador/que avisa) [LENAT p. 51].

2. amañ (aquí); ya yaskappe uyu pasran amañ emañ dor an ti (la puerta de la casa está aquí) [MOGU75 p. 3]; Juanpe uyu pasran/wan/tsun amañ emañ Yann (hervez m'emañ en e sav, en e goazez pe en e c'hourvez (Juan está aqui, segun está parado, sentado o acostado) [MOGU 75 p. 16];  HS. øsrø # yu.

V *viajap v. s.o. *biajap. *visitap v. gweladenniñ, mont da welet ub. (visitar); chi maramikkakpene Auran visitantrap intrur ma n'eus netra d'ober amañ, mont a ran da welet Aura (si no hay nada que hacer aqui,

voy a visitar a Aura) [ORCO p. 634].

W wacha ag. paour [FOGU.Br p. 42, PIDB p. 8]  ES. puaik || Gant ar stumm waacha e ra FOGU.BR, evit merkañ ur vogalenn hir, ar pezh a c'hallfe bezañ merk steuziadur ur gensonenn. wachip1 v. harzhal (ladrar) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar wam (yezh). wachip2 v. kuzuliañ (aconsejar) [DIEG p. 11] || Termen savet diwar wam (yezh, komz). # watsinapik. wadua ak. LOUZAW. guadua, seurt bambouz (guadua) || Amprestadenn souezhus digant ar spagnoleg guadua. s.i.o. wawu evit bambouz.

-wai I. Peurliesañ (impl. evit mab-den) 1. morfem anv-kadarn a dalvez da verkañ ar perc'hennañ.

Jusewai kilkape tapik køn brav eo kaier Jozeb (el cuaderno de Jose es bonito) [LENAT p.

18]; turi Karluswei poncho Karl (la ruana de Carlos) [MOGU75 p. 4]; Mariei ya ti Mari (la casa de María [MOGU75 p. 4]; i kuleka Mariai køn Da Vari eo ar yar-mañ (esta gallina es de María) [TIPR p. 610]; 2. morfem a dalvez da verkañ evit piv eo tra pe dra. mamape papawei turi pasran gwiadet he deus mamm ur poncho evit tad (mamá tejió una ruana para mi papá) [MOGU75 p. 8]; II. A-wezhioù (impl. evit an traoù) merk ar renadenn-anv ipe chaketai llik køn hemañ eo kein ar chupenn (esta es la espalda de la chaqueta) [MOGU75 p. 9] || Gant an adstumm -wei (-ei) e ra MOGU75 peurliesañ. wakra ak. s.o. wara. waløm ak. bouc'hal (hacha) [FOGU.Br p. 48, PIDB p. 8, LENAT p. 54]. wallisri adv. s.o. wallisrø. wallisrø1 adv. 1. en traoñ (abajo) [PIDB p. 8, DIEG p. 11]  HS. lente, pantrø, pimak, pirau; 2. du-hont en traoñ (allá abajo) [DIEG p. 13]  ES. palasrø || A-wezhioù e ra DIEG gant ar stumm walli-shø (wallishø). PIDB a ra gant an adstumm wallisri. wallisrø2 ak. DOUAR. su (sur) [PIDB p. 8]  ES. wasrø. || Ober a ra PIDB gant an adstumm wallisri. walliumpusri ak. islonk (abismo) [PIDB p. 8] || Reiñ a ra PIDB an distagadur walli umbusri. wam [1946] ak. I. A. 1. yezh (lengua, idioma) [MOCO p. 970, FOGU p. 194]; 2. nutrik wam spagnoleg (castellano) [FOGU p. 203]  HS. puløtrik; 3. Wampi misamera wam yezh tud Gwambia, gwambiaeg (lengua de los hombres guambianos, guambiano) [FOGU p. 192, GUBI-Pachón p. 236]  HS namtrik; B. Ent strizh gwambiaeg (lengua guambiana) [SORR p. 15, SREK pp. 6, 24]; II. (db. an dud) Gwambiaad (Guambiano) [EDCA p. 39]; wam misak tud Wambia, Gwambiaiz (gente de Guambía, Guambianos) [SREK p. 3]. || Stag eo ar wrizienn wam ouzh ar gomz, ar yezh, al lavar, ar c'huzuliañ. Mont a ra d'ober anv ar bobl he-unan. Unan eus gwrizioù diazez sevenadur Gwambiaiz eo. # trømpøwamap, wachip, wamap, waminchimik, waminchip, waminchipik wamap v. kanañ (cantar); kallu wamap pasrøtan emañ ar c'hog o kanañ (el gallo está cantando) [LENAT p. 13]; kallupe kanatø wamøtan bet eo ar c'hog o kanañ da un eur (el gallo cantó a la una) [LENAT p. 13]  HS. kantap, kumarøp # wam, trømpøwamap waminchap v. s.o. waminchip. waminchimik ag. mut (mudo) [PIDB p. 8] || Reiñ a ra PIDB an distagadur wamindjimik. Termen savet diwar waminchip (komz) ha kimik, adstumm eus kømik, anezhañ un termen a dalvez da sevel anvioù-gwan enebiñ hag a glot gant di- e brezhoneg : waminchimik = digomz waminchip1 v. 1. komz (hablar) [PIDB p. 8, EDCA p. 40]; na waminchap emaon o vont da gomz (voy a hablar) [FOGU.Br p. 53]; wantrapikyu nai møskai wamik mørar klevet a ran ma

zad o komz er radio (en el radio escucho hablar a mi papa) [LENAT p. 12]; wamiantrap emaomp o vont da gomz (vamos a hablar) [LENAT p. 53]; wamiakun kontañ a reomp kaoz (hablemos/conversemos) [LENAT p. 54]; tsøstø wamiakaun holl e komzomp (hablemos todos) [LENAT p. 54]; mutsik parø wamian kalz e komz an den mezv (borracho habla mucho) [LENAT p. 54]; nape mupa wamian ker? gant piv e komzin ? (¿Con quién voy a hablar?) [LENAT p. 54]; wamiai komzit (hablen/conversen) [LENAT p. 54]; wamintrainchur emaon o vont da gomz (voy a hablar) [LENAT p. 54]; ñi wamintampala ranket az pije komz (hubieras hablado/debía haber hablado) [TIPR p. 617]; 2. kontañ traoù, dezrevelliñ (contar, narrar) [PIDB p. 8] || Termen savet diwar wam (komz, yezh) ha, moarvat inchip (ober). Mat eo notiñ e talvez ar strollad wam kement ha Gwambiaad ivez. E gwambiaeg ez eus un darempred etimologel strizh etre an dud, ar yezh hag ar gomz neuze. Testeniekaet eo waminchip e MOGU75 p. 15, dindan ar stumm wamishøp, troet gant acostado (en e goazez). Ur fazi evit ar verb wap moarvat. Ober a ra FOGU.Br gant an anv-verb waminchap # waminchimik, waminchipik. waminchip2 ak. diviz, pennad kaoz (diálogo) [PIDB p. 8]. waminchipik ak. flaper (hablador) [PIDB p. 8] || Reiñ a ra PIDB an distagadur wamindjibik.

Termen savet diwar waminchip (komz) hag ar morfem pennanvaat -ik. wamisrøp v. mont en e goazez (sentarse); wamisrø azezit (siéntese) [LENAT p. 54] || Termen savet diwar wap (bezañ en e goazez) ha misrøp (c'hoarvezout, dont da vezañ).

Wampi I. lec'h. 1. Gwambia (Guambía) [LENAT p. 54]; Wampi misamera tud Gwambia (los de Guambía) [FOGU p. 192, GUBI-Pachón p. 237]; 2. Trl. Wampi misamera wam yezh tud Gwambia, gwambiaeg (lengua de los hombres guambianos) [FOGU p. 192, GUBI-Pachón p. 236]  HS. namtrik II. Gwambiaad (Guambiano) [SORR p. 5, EDCA p. 14]  HS. nam misak. || Ober a ra LENAT gant ar stumm Wampiau (evit Wampiyau) # s.i.o. Wampiyau. wampik adv. er-maez (fuera, afuera) [DIEG p. 12]  HS. yanuk || Ober a ra aozer DIEG gant ar skrivad uambig.

Wampiyau lec'h. s.o. Wampi.

-wan 1. morfem a ouzhpenner d'un anv da verkañ ar renadenn-dra eeun pe dieeun; kimkina atwall srukwan tsap maik køn debret eo bet vioù ar yar gant ar c'himkina (la serraja se comió los huevos de la gallina) [LENAT p. 5]; pølømmera kaulliwan tsatsan flemmañ a ra ar c'helien ar c'hezeg (las moscas pican los caballos) [LENAT p. 28]; kaulusrøpe trupuiwan map pasran debret eo bet ar fav gant an dube (la torcaza se comío el fríjol) [LENAT p. 15]; katsikwan srøtrøn køn kachultøka troc'het en deus e droad gant ar bal (se cortó el pie con la pala) [LENAT p. 16]; møi kilkawan sruømtrø kas al lizher-mañ bremañ (llévame esta carta hoy) [LENAT p. 18]; mish tsimwan man debret eo bet al logodenn gant ar c'hazh (el gato se comió el ratón) [LENAT p. 29]; ulpe ishukunan srøpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34]; marik kualøm yawampikwan nai nutsakpa palumchar dec'h em boa skubet porzh an ti gant ma c'hoar (ayer barrí el patio con mi hermana) [MOGU75 p. 4]; Juanpe Perun kuetsan lazhet eo bet Pêr gant Yann (Juan mató a Pedro) [MOGU75 p. 3]; Martape tirigun kustalyu lakaet eo bet an ed er sac'h gant Marta (Marta pusó el trigo en el costal) [MOGU75 p. 5]; nape turiwanpa lusiwanpa pasrar gwiadet em eus ur poncho hag ur vrozh (tejí una ruana y una falda) [MOGU75 p. 15]; na yewan mar debret em eus an aval-douar (comí la papa) [ORCO p. 625]; na tsulakwan nenøp war o keginañ soubenn emaon (estoy cocinando la sopa) [ORCO p. 625]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentø Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna (visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629]; inchen Mariape mamikwan nenik køn incha kek pumuatø yaik køn neuze Mari a fardas ar boued ha mont a reas kuit a-raok m'en em gavfe he gwaz (neuze, María preparó la comida y antes de que llegara el marido se fue) [ORCO p. 628];

2. morfem a ouzhpenner d'ar verb wasrø atwall mapikwan kuaitsør lazhet em eus ar falc'hun a zebr yer (maté al gavilán que come gallinas) [LENAT p. 5] || Evezh. : pa echu an termen gant ur vogalenn e kouezh ar w. Pa echu gant -ø e teu -*øwan da vezañ -an : ishukunø > ishukunan. Pa echu gant -u e teu -*uwan da vezañ -un : Peru > Perun, trigu > trigun. *wantrap1 v. trouzal (sonar, hacer ruido, bramar) [FOGU.Br, LENAT]; wantrøtan trouzal a rae ar stêr (el río bramaba) [FOGU.Br p. 53]; wantrøpen e-pad ma trouze ar stêr (mientras el río bramaba) [FOGU.Br p. 53]; lølpe parø wantran fraoñval kalz a ra ar c'hwiled (el cucarrón suena mucho) [LENAT p. 23] wantrap2 v. s.o. wap2. wantrapik ak. 1. nep tra a ra trouz, trouzell (algo que hace ruido) [LENAT p. 54]; 2. skingomz (radio) [LENAT p. 54]; wantrapikyu nai møskai wamik mørar klevet a ran ma zad o komz er skingomz (en el radio escucho hablar a mi papa) [LENAT p. 12]; nai usri wantrapikwan mintishan foeltret eo bet ar skingomzer gant ma mamm (mi mamá dañó el radio) [LENAT p. 53] || Diwar ur wrizienn wantr- (trouz) hag an elfenn pik a dalvez da sevel anvioù-kadarn. waña ag. unanet (unidos) [LENAT p. 54]. wañi ak. koumoulenn (nube) [PIDB p. 8, LENAT p. 53], koumoul (nubes) [MOGU75 p. 16]; yalø wañi palasrø ashur gwelet a ran el laez ar goumoulenn zu (arriba veo la nube negra) [LENAT p. 9]; katøken wañi uyu atrømupen adarre e teu ar c'houmoul (otra vez viene la nube) [LENTA p. 16]; wañipe palasrø tsun el laez emañ ar c'houmoul (las nubes están arriba) [MOGU75 p. 16]; 1 wap v. bezañ en e goazez (estar sentado) [ORCO p. 623, TIPR p. 611]; I. verb skoazell a dalvez da sevel ar stumm war ober.

A. (gant ur verb all dirazañ) 1. ønøpe apas map wan emañ-eñ/-hi o tebriñ fav (él/ella está comiendo habas) [LENAT p. 4]; ñipe namtrik kusrep wan kelenn a rit-c'hwi namtrik (Usted está enseñando namtrik) [LENAT p. 20]; mashura isik ñip wan emañ ar vammgozh o nezañ (la abuela está hilando) [LENAT p. 26]; yau nenøp war emaon o keginañ er gêr (estoy cocinando en la casa) [LENAT p. 10]; mamape nenø wan emañ mamm o keginañ (mamá está cocinando) [MOGU75 p. 17]; nape ye map war debriñ a ran avaloù (como papas) [LENAT pp. 12, 56]; nape map war o tebriñ emaon (estoy comiendo) [LENAT p. 56]; yu kualmap war bevañ a ran amañ (yo vivo aquí) [LENAT pp. 13, 56]; pi kerøp war o tegas dour emaon (estoy entrando agua) [LENAT p. 39]; ønøpe kana kilkayu pørø wan skrivañ a ra-eñ ul lizher (él escribe una carta) [LENAT p. 14]; nai kek puløte larap wan selloù du (gwenn) a ra ma gwaz din (mi marido me mira ojiblanco = mi marido me mira bravo) [LENAT p. 17]; Perupe isu wan emañ Pêr oc'h en em soñjal (Pedro está pensando) [MOGU75 p. 17]; na tsulakwan nenøp war o keginañ soubenn emaon (estoy cocinando la sopa) [ORCO p. 625]; 2. (er stumm wapen, da verkañ un heuliad pennlavarenn + islavarenn pa c'hoarvez darvoudoù lerc'h-ouzh-lerc'h) unø kip wapen, kan trashipen, kasran kousket e oa ar plac'hig pa'z eus bet blejet gant unan all ha dihunet eo bet (la niña estaba dormida cuando otro gritó y la despertó) [ORCO p. 633]; 3. (er stumm wamne = wap + ne) e-keit, da c'hortoz (mientras); Pedru estudiap wamne Juanpe kuallip tsupik køn e-keit hag emañ Pêr o studiañ, Yann a labour (mientras Pedro estudia, Juan trabaja) [ORCO p. 634]; B. (gant un anv-gwan dirazañ) na namik war emaon fuloret (estoy bravo); namik wakuh?

Ha fuloret out ? (¿Estás bravo?) [LENAT p. 32]; ñi namik wainkucha ashchap atrumøntrun ha pa vefec'h-c'hwi fuloret, mont a rin da welet ac'hanoc'h memes tra (aunque Usted está brava, iré a visitarla [ORCO p. 636]; yaupe nu wain kuinkucha penøntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636]; II. verb gwan (impl. e-unan)

1. bezañ en e goazez (estar sentado); kuchi uyu waran du-hont emañ ar moc'h (allí están los cerdos) [LENAT pp. 21, 51]; Juanpe uyu wan aze emañ Yann (Juan está aqui) [MOGU 75 p. 16]; wera yu wan amañ emañ ar c'hi en e goazez (el perro está sentado aquí) [ORCO p. 624]; unø yayu wan emañ azezet ar bugel en ti (el niño está sentado en la casa) [TIPR p.

10]; pankuyu wau azezit war ar bank (¡Siéntese en el banco!) [LENAT p.35]; panintsik wasran aze emañ ar c'harzh (ahí está el cerco) [LENAT p. 38]; repullupe platuyu wan emañ ar c'haol er plad (el repollo está en el plato) [MOGU75 p. 16]; unai pelotape kajasrø wan emañ bolotenn ar bugel er voest (la pelota del niéno está en la caja) [MOGU75 p. 16]; mamape namui pintrøke wan emañ mamm en he c'hoazez a-dal deomp (mamá está sentada en frente de nosotros) [MOGU75 p. 8]; wanønau azezit (siéntese) [LENAT p. 54]; yupe chucha washi amañ ez eus ur chucha (aquí hay una chucha) [TIPR p. 617]; wau azezit (siéntese) [FOGU.Br p. 48]; 2. bevañ, bezañ o chom (vivir); Juanambusrø warapuras kan tultø tøkar køpelø ker pa oamp o chom e Juanambú n'hor boa nemet un dachenn (cuando vivíamos en Juanambú teníamos una sola parcela) [ORCO p. 635]  HS. kualmap, uñip || Notenn : techet eo p dibenn an anvioù-verb da gouezhañ pa vez implijet wap da verb skoazell. nenøp wan > nenø wan, pørøp wan > pørø wan, isup wan > isu wan. FOGU.Br a dro wau dre azezañ (sentarse) met klotañ a ra kentoc'h gant ar stumm eus an amzer c'hourc'hemenn. # wamisrøp. wap2 v. hadañ (sembrar); lawi wantrap amkun deomp da hadañ oulhoukez (vamos a sembrar ulluco) [LENAT p. 4]; lawi wantrap yur mont a ran da hadañ oulhoukez (me voy a sembrar ulluco) [LENAT p. 23]; pantsø wantrap o hadañ motilon (sembrando motilø) [LENAT p.

38]; pura wantrap deomp da hadañ maiz (a sembrar maíz) [LENAT p. 45]; pura wakun hadomp maiz (sembremos maíz) [LENAT p. 45]; møskai øskøkøye wakun tad, hadomp avaloù-douar melen (papá, sembremos papa amarilla) [LENAT p. 12]; nape wantrap yur mont a ran da hadañ (me voy a sembrar) [LENAT p. 54]  HS. ellkuap || Reiñ a ra ivez LENAT ar stumm wantrap da anv-verb evit hadañ (LENAT p. 54). wara ak. waramera 1. buoc'h (vaca) [PIDB p. 8, ORCO p. 632, LENAT p. 53], leue (ternero) [ORCO p. 632]; wara kalus buoc'hken (cuero de vaca) [PIDB p. 8]; wakra kalus yaløtik køn du eo kroc'hen ar saout (el cuero de la vaca es negro) [LENAT p. 9]; wara nilø teod buoc'h (lengua de vaca) [PIDB p. 8]; wakrape tøntøyu yatøtan distaget he deus ar vuoc'h un taol pav em glin (la vaca me pateó la rodilla) [LENAT p. 12]; wakrape nu kap køn daoulagad bras o deus ar saout (la vaca es ojigrande) [LENAT p. 15]; wakramera trauyu kepampan aet eo tre ar saout el liorzh (las vacas se entraron a la huerta) [LENAT p. 28]; pøn wakra puik køn teir buoc'h en deus (tiene tres vacas) [LENAT p. 41]; tulyupe pøn wakra puntran teir buoc'h zo er prad (en el potrero hay tres vacas) [LENAT p. 41]; wakra pulitik køn gwenn eo ar vuoc'h (la vaca es blanca) [LENAT p. 44]; wakra llumtrapik køn halet eo ar vuoc'h (la vaca dio cría) [LENAT p. 53]; wakra tuna purayan kutsitsan bet eo ar vuoc'h o pourmen dre an duchenn (se pasó la vaca por la loma) [LENAT p. 54].

2. waraunø leue (ternero) [PIDB p. 8]; tappa pakareintre wara urek tsalelø kuinpa paeet mat out bet ganto rak lard-mat e oa al leueoù (te pagaron bien porque los terneros estaban gordos) [ORCO p. 632]; 3. (gant ar spizer møk pe ishuk dirazañ) par pe barez (macho o hembra); møk wara tarv (toro) [LENAT p. 28]; ishuk wakra namøn n'eo ket drouk ar vuoc'h (la vaca no es brava) [LENAT p. 29]; ishuk wakra mishki mamøn ar vuoc'h-mañ ne gav ket mat ar mel (a esa vaca no le gusta la miel) [LENAT p. 29] || Ger evit ger ez eo wara unø (leue) evit bugel buoc'h. Ober a ra LENAT gant ar stumm orin totoroek wakra. Un emdroadur eus wakra eo wara. Amprestet eo bet an termen wakra digant ar c'hechuaeg waqra a dalvez gavr. Ne oa ket a saout en Amerika a-raok donedigezh ar Spagnoled. Hevelebekaet eo bet ar givri ouzh ar saout gant Peruviz, seul aesoc'h a se ma oa tost waqra eus vaca, an termen spagnolek evit buoc'h. P'eo bet ledet ar c'hechuaeg gant ar Spagnoled e prantad kentañ an aloubadeg

evit avieliñ an Indianed ez eus bet amprestet gerioù digant ar c'hechuaeg gant ar yezhoù indian all evit bastañ d'an ezhommoù nevez. Gant kabra e ra Gwambiaiz hiziv evit envel ar givri (diwar ar spagnoleg cabra). waraesekai ak. kraou (establo) [PIDB p. 8]. wasr ak. 1. goloenn, nep tra a dalvez da bakañ udb. all, d'ober tro udb. all [ATYAD p. 205]; 2. Ent strizh. sac'h, sac'h-kein (morral) [PIDB p. 8], sac'h-skoaz hengounel (mochila) [FOGU p. 200, MOGU75 p. 16, LENAT p. 54]; wasrpe pirøpantriku mekan emañ ar sac'h-kein ouzh ar speurenn (la mochila está en la pared) [MOGU75 p. 16]; wasrwan ye pusrku trur kaset em eus dit ar sac'had avaloù-douar (te mandé la jigra con papas) [LENAT p. 11]; nai mashura wasr srapik gwiadiñ ur sac'h a ra ma mamm-gozh (mi abuela teje jigra) [LENAT p. 27]; nape wasr pikitik puik køn me am eus ur sac'h ruz (tengo una jigra roja) [LENAT p. 40]; pis wasr sac'had laezh (jigra de leche) [LENAT p.

43]; wasr patsømøn arabat echuiñ (= lezel da vont da get) ar mochilaoù (las jigras no se deben acabar/olvidar) [LENAT p. 54]; nape pa wasr puik kur me am eus daou vochila (tengo dos jigras) [LENAT p. 56] # kitøwasr, lapisrukwasr, pøimawasr, unøwasr, wasrtsi. s.i.o. pisha. wasrtsi ak. kordenn (cuerda) [FOGU.Br p. 52] || Termen savet diwar an elfennoù wasr (goloenn, sac'h) ha tsi (troellenn, lêrenn). wasrø1 ak. 1. falc'hun (gavilán) [LENAT p. 56]; wasrø atwall mapikwan kuaitsør lazhet em eus ar falc'hun a zebr yer (maté al gavilán que come gallinas) [LENAT p. 5]; 2. erer (águila) [FOGU p. 201, FOGU.Br p. 53, PIDB p. 9, DIEG p. 12]; møimpe wasrø kah køn bremañ n'eus ket falchuned ken (ahora no hay gavilanes) [LENAT p. 30] || Daoust d'an droidigezh erer gant oberourien zo e tle wasrø bezañ evit ar spesad Falco sparverius kentoc'h.

2 wasrø ak. DOUAR. norzh (norte) [PIDB p. 8]  ES. wallisri. wasrø3 adv. e krec'h, el laez (arriba) [FOGU.Br p. 53, PIDB p. 8]  HS. pala, palasrø, punø. watsinapik ag. kuzuliet (aconsejado) [DIEG p. 11] || Ober a ra DIEG gant ar stumm watsinabik, diouzh an distagadur # wachip. wau [1852] ak. LOUZAW. arakatcha, plant liorzh e anv spesad Arracacia xanthorrhiza eus kerentiad an Apiaceaeed genidik eus an Andoù hag a c'hounezer evit he gwrizioù torzhellek magus (arracacha) [MNG p. 43, PIDB p. 9, LENAT p. 54]; wawi [MNG p. 43]; nai trau wau puik kur arakatcha am eus em liorzh (en mi huerta tengo arracacha) [LENAT p. 49] || Ober a ra MNG gant ar stumm wauwi (pe wawe, skrivet huahue) a hañval bezañ ur stumm istorel hiroc'h ha koshoc'h eus wau. Er gerioù a echu gant -au ec'h adkaver koubladoù au/-awi ingal. Hiziv an deiz e seblant ar stummoù en -awi bezañ ur merk rannyezhel eus yezh Totoró tra ma ra gwambiaeg Silvia gant ar stummoù krennoc'h en -au. Da skouer er gerioù lau/lawi, yau/yawi. Ar stumm wawi roet e MNG evit wau a hañval merkañ e veze implijet ar stummoù en -awi e Gwambia gwezhall ivez. Gallout a rafemp kaout aze ur stumm istorel koshoc'h miret gwelloc'h e yezh Totoró neuze. wawu ak. LOUZAW. wawu tusr bambouz (bambú) [FOGU p. 203] || Amprestadenn souezhus hag abred moarvat digant ar spagnoleg bambú. s.i.o wadua, amprestadenn evit guadua. wauwi ak. s.o. wau.

-wei morfem anv-kadarn a verk ar perc'hennañ. s.o. -wai. wentau adv. s.o. wentø wentø1 adv. I. (en amzer) 1. goude, goude-se, war-lerc'h (después) [EDCA p. 11, ORCO pp. 629, 630, ATYAD p.

203]; ñi wenta ma c'hwi a zebro war-lerc'h (Usted coma después) [ATYAD p. 209]; møimpatø kafewantø pena sruatrtrik, wentø palapelan penøntraptø evit poent na brenez nemet kafe da zegas, war-lerc'h e vo prenet ar pezh a vank (por ahora traiga café, después compramos lo demás) [ORCO p. 629]; Luiswan metrik ashchap amun incha wentø Anan ashchap amtrap da gentañ ez eomp da welet Loeiz ha war-lerc'h ez aimp da welet Anna

(visitemos a Luis primero y después vamos donde Ana) [ORCO p. 629];  ES. mira; 2. (en troiennoù kerentiezh) Termen a dalvez da envel ar bidoc'hig; wentø nimbasr merc'h vihanañ (hija menor) [PIDB p. 9]; wentø nusrkai mab bihanañ (hijo menor) [PIDB p. 9]; II. (en egor) 1. a-dreñv (detrás) unøpe ñui wentø pasran emañ ar bugel a-dreñv dit (el niño está detrás de tí) [MOGU75 p. 8]  ES. mesrak, metsrak; 2. Tr. adv. wentømai war-dreñv (hacia atrás) [ATYAD p. 204]; ya wentømai kualmapik køn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]; 3. (goude un niver ouzhpennet outañ ar morfem -elai) Termen a dalvez da sevel gerioù petvediñ. pønelai wentau pevare (cuarto) [PIDB p. 6]; pipelai wentø pempvet (quinto) [PIDB p. 6]; 4. KORF. (impl. war-lerc'h un ak. a ya da envel ul lodenn eus ar c'horf) Termen a dalvez da envel al lodenn zo war-c'horre. kual wentø tu gorre ar vrec'h (dorso del brazo) [ATYAD pp.

204, 206, 209, 212]; katsøkwentø chouk an troad (dorso del pie) [ATYAD p. 204]; pusruk wentø kilpenn (nuca) [ATYAD p. 206, 212] || Reiñ a ra PIDB an distagadur wendø.

MOGU75, eus e du, a ra gant wendau (evit wentau). # kastuskwentø, yawentø 2 wentø ak. KORF. 1. kein (espalda, dorso) [ATYAD pp. 203, 206, 212, LENAT p. 56]  HS. llik 2. wentø tsutsik livenn-gein (columna vertebral) [ATYAD p. 206, 212]. wepiship v. sunañ (chupar) [PIDB p. 9]. wepip v. mont/dont er-maez (salir); køshømpur pikapyu wepian dont a ra ar ganevedenn er-maez eus ar poull-dour (el arco sale del ojo de agua) [LENAT p. 15]; wepintrap isur o soñjal mont kuit emaon (pienso salirme) [TIPR p. 608]; wepintrø kit er maez (afuera) [DIEG p.

12]  HS. wesrup || Ober a ra DIEG gant ar skrivad uevinrrø evit wepintrø. wera ak. weramera ki (perro) [PIDB p. 9, ORCO p. 624, TIPR p. 615, CICO p. 74, LENAT p. 56]; wera kalu skouarn gi (oreja de perro) [PIDB p. 9]; wera møsr lost ar chi (rabo del perro) [LENAT p. 56]; wera møsr chilliktik køn lous eo lost ar c'hi (al rabo del perro está sucio) [LENAT p. 56]; weramera isimpi pøilø køn c'hwen zo gant ar chas (los perros tienen pulgas) [LENAT p. 7]; wera yalik køn du eo ar c'hi (el perro es negro) [LENAT p. 9]; yalø wera køn ur c'hi du eo (es perro negro) [LENAT p. 9]; katsik wera nuik køn bras eo pav ar c'hi (la pata del perro es grande) [LENAT p. 16]; møk wera (par) ki (perro) [PIDB p. 4]; ishuk wera kiez (perra) [PIDB p. 2]; wera yu wan amañ emañ ar c'hi en e goazez (el perro está sentado aquí) [ORCO p. 624]; werape pesrøk kømøn n'eo ket droug ar c'hi (el perro no es bravo) [LENAT p. 29]; werape nai nunekwan tsatsin køn peget en deus ar c'hi em breur (el perro mordió a mi hermano) [LENAT p. 33]; wera tsatian kroget ez eus bet ennon gant ar c'hi (me mordió el perro) [LENAT p. 56]; Mariai werape tsatan kroget ez eus bet ennon gant ki Mari (el perro de María me mordió/a mí morder el perro de María) [TIPR p.

615] || Møk wera, ishuk wera zo evit tad-ki, mamm gi. werap v.; filu werap lemmañ (afilar) [DIEG p. 12] || Ober a ra DIEG gant ar skrivad uérrab. werapik ak.; filu werapik lemmer (afilador) [DIEG p. 12]. werukik ag. tev (grueso) [PIDB p. 9]  HS. tsalik. wesrup v. mont/dont er-maez (salir); Juan weshen kaullima pua pasrain køppe p'eo deuet Yann er-maez e oa ar marc'h aze (cuando Juan salió, el caballo estaba ahí) [ORCO p. 633]  HS. wepip. wetøtrap v. kavout, adtapout (encontrar) [ORCO p. 625]; 1. nape trau pul wetøtraik køn kavet em eus mojojó el liorzh (encontré mojojó en la huerta) [ORCO p. 625]; køtsø wetøtraik teñzor (tesoro) [PIDB p. 3]; 2. (er stumm wetramne, evit merkañ an elfenn gentañ a zegas un islavarenn) anwan wetramne lau da c'hortoz kavout an arc'hant/e-keit ha n'eo ket bet kavet an arc'hant, klaskit (mientras encuentra la plata, busque) [ORCO p. 634]. *wetøkap v. adtapout, tizhout (alcanzar); wetøkøntrap lulen køntrun dav e vo din redek evit

adtapout anezhañ (tendré que correr para alcanzarlo) [ORCO p. 633]. wik ak. LOEN. arzh (oso) [FOGU pp. 200, 202, FOGU.Br p. 48, PIDB p. 9]. wintsik ak. sifoc'hell (bodoquera) [SREK p. 16] || Termen ennañ an elfenn tsik (bazh) ha, marteze, un elfenn win, diwar trouz ar c'hwezhadenn pe ar bikadenn. witi ak. s.o. piti.

Y

ya1 [1879] ak. yamera ti (casa) [NPL p. 269, FOGU pp. 194, 200, LMWI pp. 428, 429, 430, PIDB p.

1, MOGU75 p. 3, EDCA p. 10, FACH p. 92, CICO p. 74, LLTO p. 97]; pu ya ti plouz (casa de paja) [PIDB p. 6, LENAT p. 9]; chillik ya ti pri (casa de barro) [LENAT p. 10]; Mariei ya ti Mari (la casa de María [MOGU75 p. 4]; ya yaskappe uyu pasran amañ emañ dor an ti (la puerta de la casa está aquí) [MOGU75 p. 3]; srø ya ti nevez (casa nueva) [PIDB p.7]; køll ya ti kozh (casa vieja) [PIDB p. 2]; nai nu ya ma zi bras (mi casa grande) [LENAT p.

9]; takipe ya maramik køn savet eo an ti gant chagla (la casa está echa de chagla) [LENAT p. 47]; ya wentø mai kualmapik køn Manuel bevañ a ra Manuel a-dreñv da'm zi (Manuel vive atrás de la casa [mía] [ATYAD p. 208]; yau tsik loch (casa de palo) [LENAT p. 10]; nai yau du-mañ, em zi (en mi casa); nai yau kintrap amkun kousket a raimp du-mañ/em zi (vamos a dormir en mi casa) [LENAT p. 4]; mishpe yau trøntra køn er gêr emañ ar c'hazh (el gato está en la casa) [LENAT p. 10]; yauyu ørintsik kepian aet eo tre ar c'holibri emrodez en ti (la esmeralda entró a la casa) [LENAT p. 8]; nai lusrø yau warau køn er gêr emañ ma c'houlm (mi paloma está en casa) [LENAT p. 10]; nape yau pala pøik kør me am eus un ti el laez (yo tengo una casa arriba) [LENAT p. 9]; yau pur degouezhet on er gêr (llegué a la casa) [LENAT p. 9]; yau nakish iship pasran mont a ra ar moged er-maez eus an ti (sale el humo de la casa) [LENAT p. 10]; unø yayu wan emañ azezet ar bugel en ti (el niño está sentado en la casa) [TIPR p. 10]; pu yamera patran devet eo bet an tiez plouz (las casas de paja se quemaron) [LENAT p. 28]; nai yape pu ya køn un ti pri eo ma zi (ma casa es de barro) [LENAT p. 10]; yape tsimmera netsaik køn leun eo an ti a logod (la casa está llena de ratones) [LENAT p. 28]; yape namuin kømøn n'eo ket deomp an ti (la casa no es nuestra) [MOGU75 p. 9]; nai yape mas nuik køn ñui lata kømø brasoc'h eo ma zi eget da hini (mi casa es mas grande que la tuya) [MOGU75 p. 6]; nai yamai yur mont a ran du-mañ (voy para mi casa) [LENAT p. 31]; nai yamai kintran amkun deomp da gousket du-mañ (vamos a mi casa a dormir) [LENAT p. 18]; shente yamai yur neuze ez an d'ar gêr (entonces me voy para la casa) [LENAT p. 25]; yalikpe yapala pasran emañ an doenn warc'horre an ti (el techo está encima de la casa) [MOGU75 p. 16] || LENAT a ra gant an adstumm yau (nemet dirak -pe : yape). Ouzhpenn ar stumm ya e ro ivez LMWI ur stumm yatk (yaatk) n'eo ket diouzh doare ar gwambiaeg ha n'eo ket testeniekaet a-hend-all.

Moarvat eo an termen nasaek yat heñvelstêr gant ar gwambiaeg ya (ti) zo roet e LMWI evel gwambiaeg, dre fazi. E gwambiaeg e vez hevelebekaet an ti ouzh ar c'horf. Ober a reer gant anvioù korf an den evit envel lodennoù an ti. Yaskap = Dor = lagad an ti; yakalu = kostez an ti = skouarn an ti; yatsikal = toenn = plankenn-skoaz an ti, yasr = korf an ti. yalik = toenn = kein an ti. Adkavout a reer ur ger kar, yat, e yezh an Nasaed, pobl amezek da Wambiaiz. # kusreyau, pekyaukip, yaisø, yakalu, yalik, yametsrak, yamøsr, yaumpu, yanuk, yapalla, yapallush, yapepøp, yaskap, yasr, yastau?, yatarø?, yatsik, yatsikal, yawampik, yawentø.

2 ya adv. pouezañ; møi ya evit ar poent (actualmente) [DIEG p. 12] || Amprest digant ar spagnoleg yá. yaisø ak. SAVOUR. baled (alero) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar ya (ti). yakalu ak. kostez un ti (parte lateral de la casa) [ATYAD p. 212] || Diwar an elfennoù ya (ti) ha kalu (skouarn). # ya yakalush ak. foukenn (rancho); nape trau yakalush puik kur ur foukenn am eus em liorzh (tengo

un rancho en la huerta) [LENAT p. 49] || Termen savet diwar ya (ti) ha kalus (kroc'hen, rusk, lêr, goloenn diavaez a dalvez da reiñ goudor). s.i.o. yapallush. *Yakipa lec'h. Yaquivá [LLTO p. 95] || Hervez LLTO e teufe an anv eus ya (ti) hag ar verb kip (kousket) = ti kousket. Gouez d'an aozerez e kave an dud a dreuze an aradennad menezioù a gornôg da reter bod eno a-raok tremen dreist kribenn ar menez. yalik1 ag. s.o. yalø. yalik2 ak. SAVOUR. toenn (techo); yalikpe yapala pasran emañ an doenn war-c'horre an ti (el techo está encima de la casa) [MOGU75 p. 16]  HS. yatsikal || Termen savet diwar ya (ti) ha llik (kein) moarvat. yalø ag. I. stn (dindan ar stumm yalø, implijet dirak un ak.) du (negro) [FOGU p. 200, PITA p. 15, PAPI pp. 43, 45, 49, 57, LENAT p. 9]; yalø pusru blev du (pelo negro) [FOGU p. 200]; yalø pirø douar du (tierra negra) [PITA p.15, PAPI p. 43, 45, 49, 57]; yalø saiu poncho du (ruana negra) [LENAT p. 46]; yalø wera køn ur c'hi du eo (es perro negro) [LENAT p. 9]; yalø akin tsatian flemmet on bet gant ar merien du (la hormiga negra me pico) [LENAT p.

3]; yalø wañi palasrø ashur gwelet a ran el laez ar goumoulenn zu (arriba veo la nube negra) [LENAT p. 9]; yalø lusik brozh du hengounel ar Wambiaed (anaco negro, prenda tradicional) [LENAT p. 9]; yaløk kalunchi [evit yalø kalunchi] tsatian dantet on bet gant ar glazard du (la lagartija negra me mordió) [LENAT p. 14]; II. doar.

1. (dindan ar stumm deveret yalik, dirak ur verb) du (negro) [FOGU p. 200, PIDB p. 1]; wera yalik køn du eo ar c'hi (el perro es negro) [LENAT p. 9]; 2. (dindan ar stumm deveret yaløtik, dirak ar verb køp pe puik heuliet gant køp) du (negro); wakra kalus yaløtik køn du eo kroc'hen ar saout (el cuero de la vaca es negro) [LENAT pp. 9, 54]; nai møskai saiu yaløtik pøik køn ur poncho du en deus ma zad (mi papá tiene una ruana negra) [LENAT p. 9]; ø kuaripe yaløtik køn du eo an tog-se (ese sombrero es negro) [LENAT p. 9].

3. (dindan ar stumm deveret yaløtik, war-lerc'h ar verb displeget) ñipe ashkuh yaløtik?

Gwelet az peus un dra bennak du ? (¿Viste algo negro?) [LENAT p. 34]. yaløtik ag. s.o. yalø. yam adv. pell (lejos) [FOGU pp. 200, 202] || # yammisrøp. s.i.o. yap. yametsrak ak. talbenn an ti (frente de la casa) [ATYAD p. 212] || Diwar ya (ti) ha mestrak (dirak). yammisrøp v. pellaat (alejar) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar yam (pell) ha misrøp (ober, dont da vezañ). yamosr ak. SAVOUR. baled, seurt rakto (alero) [PIDB p. 1] || Termen savet diwar an elfennoù ya (ti) ha møsr (lost). yampu adv. s.o. yaumpu. yana ak. amzer (tiempo); Tr. adv. yana køp (yanagøb) bremañ, poent eo (ahora, es tiempo) [DIEG p. 13]. yanap v. s.o. yanøp. yanip v. s.o. yanøp. yanøp v. gwerzhañ (vender) [PIDB p. 1]; yanai gwerzhit (vendan) [MOGU75 p. 10]; nøpe pawaiwan nai numøshawan yanan gwerzhet he deus-hi he zro-c'houzoug da'm c'hoar (ella vendió su collar a mi hermana) [MOGU75 p. 3]; (er stumm yanamik) stumm verb da verkañ ar c'halloudusted. yewan yanamik pasran avaloù-douar zo da werzhañ/gallout a reer gwerzhañ avaloù-douar (hay papa para vender) [TIPR p. 614]  HS. lachap || Ober a ra MOGU75 gant an anv-verb yanap tra ma ra aozer PIDB gant yanip. yanuk adv. er-maez (afuera) [PIDB p. 1]  HS. wampik || Moarvat savet diwar ar ger ya (ti) hag inuk (lec'h). yap adv. pell (lejos) [PIDB p. 1]; s.i.o. yam. yapallush ak. yapallushmera foukenn (rancho) [LENAT p. 13]; yapallushmera pupa marin køn gant plouz e vez graet al lochoù (los ranchos se hacen de paja) [LENAT p. 28] || Termen

savet diwar ya (ti). Adstumm eus yakalush hep mar ebet. yapepøp v. reiñ bod (alojar) [DIEG p. 13] || Termen savet diwar an elfennoù ya (ti) ha pepøp (prestañ). Ger treuzskrivet ya-bebøb gant DIEG. yapik ag. hir (largo) [PIDB p. 1]  HS. yapsrø || Reiñ a ra aozer PIDB an distagadur yabik. yapsrø adv. 1. pell (lejos); isimpi yapsrø pørtran pell e lamm ar c'hwen (la pulga brinca lejos) [LENAT p. 7]; kualape yapsrømai yur warc'hoazh ez in (kuit) pell (mañana me voy lejos) [LENAT p. 25]; 2. hir (largo); maipe yapsrø køn løtsik køn hir ha teñval eo an hent-mañ (ese camino es largo y oscuro) [LENAT p. 25]  HS. yapik || s.o. yam, yap. yash ak. 1. LOUZAW. seurt gwez eus kerentiad ar Solanaceae a denner un halukinogen eus o had (borrachero) [PIDB p. 1]; yash chak tachenn gwez yash (campo de árboles yash) [FOGU.Br p. 52]; 2. RELIJ. anv spered ar gwez yash heñvel ouzh ul labous (espíritu del borrachero parecido a un pájaro) [GUBI-Pachón p. 246] || PIDB a ra gant ar stumm yas # yashik, yashtsik. yashik ak. LOUZAW. seurt gwez 6 pe 7 metr uhelder e anv spesad Piper Aduncum a implijer o frouezh pebrek hag hugennek evit sasuniñ (higuillo) [PIDB p. 1, LENAT p. 11]. yashtsik ak. LOUZAW. gwezennig (arbolito) [FOGU.Br p. 47] || Termen savet diwar yash (gwezig) hag al lostger bihanaat -tsik (-ig). yaskap ak. dor (puerta) [PIDB p. 1, MOGU75 p. 3, LENAT p. 11]; ya yaskappe uyu pasran amañ emañ dor an ti (la puerta de la casa está aquí) [MOGU75 p. 3] || Diwar ya (ti) ha kap (lagad) = lagad-ti. yasr ak. korf an ti (cuerpo de la casa) [ATYAD p. 212] || Termen savet an elfennoù ya (ti) hag asr (korf) # ya. yastau ak. 1. Dre vras bourc'h, kêr (pueblo) [ORCO. p. 632]; na Yastaumai Anapa kaullipala amper bet omp betek kêr gant Anna, war varc'h (Fuimos con Ana al pueblo, a caballo) [ORCO p. 632]; 2. Ent strizh (Gant ur bennlizherenn-dal) Yastau Silvia; Yastaumai katø køtramper diskenn a reomp da Silvia adarre (bajamos a Silvia otra vez) [MOGU75 p. 5]; nampe Yastaumai ampøp ker ni a ya da Silvia (nosotros vamos a Silvia) [TIPR p. 607]; nampe Yastaumai amper bet omp e Silvia (fuimos a Silvia) [ORCO p. 624] || TIPR a dro Yastau gant Popayán, diwar gemmeskañ Yastau gant Yautu moarvat. yatarø ak. trepas (corredor) [PIDB p. 1] || Diwar ya (ti) ? *yatap v. reiñ un taol pav (patear); wakrape tøntøyu yatøtan distaget he deus ar vuoc'h un taol pav em glin (la vaca me pateó la rodilla) [LENAT p. 12] yatsik ak. tiig (casita) [PIDB p. 2] || Diwar ya (ti) hag ar stumm bihanaat -tsik (-ig). yatsikal ak. SAVOUR. toenn (techo [ATYAD. p. 212] HS. yalik || Diwar ya (ti) ha tsikal (kalatrez).

1 yau ak. kig (carne) [FOGU p. 200, FOGU.Br p. 48, PIDB p. 2, MOGU75 p. 16, ORCO pp. 632, 635, LENAT p. 11]; pølømpe yauyu putran er c'hig emañ ar c'hontron (los gusanos están en la carne) [MOGU75 p. 16]; Albapa Hortensiapa yaun parøp putran emañ Alba hag Hortensia o troc'hañ ar c'hig (Alba y Hortensia están cortando la carne) [ORCO p. 632]; yawi mantrap, yawi mantrap amkun emaomp o vont da zebriñ kig (vamos a comer carne) [LENAT pp. 11, 26]; usha yawi maik køn mat eo ar c'hig dañvad da zebriñ (la carne de ovejo es deliciosa) [LENAT p. 11]; lusrø yawi pusruk køtrø ketrapik magañ a ra ar c'higkoulm an empenn (la carne de paloma alimenta el cerebro) [LENAT p. 11]; kalnikapik yawi maik køn mat-tre eo ar c'hig heureuchin (la carne de erizo es sabrosa) [LENAT p. 11]; pølømpe yawiwan mentishan boutet eo ar c'hig gant ar c'hontron (la queresa dañó la carne) [LENAT p. 11]; parøpikwan srumø yawiwan partrap degas ar gontell evit troc'hañ ar c'hig (traiga el cuchillo para cortar carne) [LENAT p. 38]; yaupe nu wain kuinkucha penøntrap ha pa vefe ker ar c'hig, ret eo prenañ (aunque la carne está cara, toca comprarla [ORCO p. 636] # yauntsirik, yawimpi || Yawi, stumm rannyezhel totoroek evit yau; s.i.o. ar c'houbladoù lau/lawi, wau/wawi.

2 yau ak. s.o. ya.

yaumpu adv. e-barzh an ti, er gêr (dentro de la casa, en el hogar) [PIDB p. 1, EDCA]  HS. umpu. yauntsirik ak. kig rostet (carne asada) [PIDB p. 2] || Termen savet diwar an elfenn yau (kig) yaulusrø ak. lec'h ma neizh ar goulmed (casa de la paloma) [LENAT p. 11] || Diwar ya(u) (ti) ha lusrø (koulm). yaumpik ak. s.o. yawampik.

Yautu lec'h. Popayán (anv kêr-benn departamant ar C'hauca) [LENAT p. 13]; nai møskai Yautumai yan aet eo ma zad da Bopayán (mi papá se fue para Popayán) [LENAT p. 4]; Yautumai yur mont a ran da Bopayán (voy para Popayán) [LENAT p. 13]; Yautumai amkun deomp da Bopayán (vamos para Popayán) [LENAT p. 25]; kualap nai møskaimpa Yautumai amkun warc'hoazh ez in gant ma zad da Bopayán (mañana me voy con mi papá para Popayán [LENAT p. 25] || Krediñ a reer eo a orin gwambiaek an termen Popayán ivez, ha pa vefe graet gant un anv all e gwambiaeg hiziv evit envel ar gêr-se. yawampik ak. porzh (patio)[PIDB p. 2]; marik kualøm yawampikwan nai nutsakpa palumchar dec'h em boa skubet porzh an ti gant ma c'hoar (ayer barrí el patio con mi hermana) [MOGU75 p. 4] || Termen savet diwar an elfennoù ya (ti) ha wampik (er-maez). Ober a ra PIDB gant an adstumm yaumpik (yaumbik). yawentø ak. kein an ti (parte de atrás de la casa) [ATYAD p. 212] || Diwar an elfennoù ya ha wentø. yawi ak. s.o. yau1. yawimpi ak. yawimpimera 1. pesk (pescado) [LENAT p. 11]; yawimpi muna tsuh ? pelec'h emañ ar pesked ? (¿Dónde está el pescado?) [LENAT p. 30]  HS. peskau; 2. Ent strizh. dluzh (trucha) [LENAT p. 11]; yawimpi parø maik køtan mat-kenañ eo ar c'hig dluzhed (la carne de trucha es deliciosa) [LENAT p. 11]; Kufrepipe yawimpi puik køn dluzhek eo ar stêr Cofre (el río Cofre tiene truchas) [LENAT p. 11]; yawimpimera maik køn mat eo an dluzhed (las truchas son deliciosas) [LENAT p. 11]; nupipe sruk puik yawimpi puik køn dluzhed ha mein zo er stêr (el río tiene truchas y piedras) [LENAT p. 33]. || Diwar yawi (kig) ha pi (dour) = kig-dour. ye ak. aval-douar (papa) [PIDB p. 2, ORCO p. 625, TIPR pp. 613, 617, LENAT p. 11]; ye kalus plusk aval-douar (cáscara de papa) [PIDB p. 2]; ye sankuchaik avaloù-douar poazhet en dour sall (papas sancochadas) [PIDB p. 2]; wasrwan ye pusrku trur kaset em eus dit ar sac'had avaloù-douar (te mandé la jigra con papas) [LENAT p. 11]; ye makun debromp avaloù-douar (comamos papas) [LENAT pp. 12, 25]; ye lalchap yur mont a ran da zastum avaloù-douar (voy a cosechar papas) [LENAT p. 12]; nape ye map war debriñ a ran avaloù (como papas) [LENAT p. 12]; ye kørøpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant ha holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 19]; yewan srøsr mukøi na droc'hit ket an avaloù-douar (no corten la papa) [LENAT p. 11]; na yewan mar debret em eus an avaldouar (comí la papa) [ORCO p. 625]; pulmera yewan mentishan breinañ a ra ar mojojoed an avaloù-douar (los mojojos dañan la papa) [LENAT p. 11]; yewan kørøpa makun trepa debromp avaloù-douar gant pimant hag holen (comamos papa con ají y sal) [LENAT p. 26]; yewan yanamik pasran avaloù-douar zo da werzhañ (hay papa para vender) [TIPR p. 614]; Juliu yewan ellkuappentø moarvat e vo hadet avaloù-douar gant Jul (Julio ha de sembrar papa) [TIPR p. 617] || War a hañval e c'hall ar ger-mañ kaout un dalvoudegezh lies (avaloùdouar) hep na ve ezhomm ouzhpennañ outañ merk al liester. s.i.o. ala # øskøikøye, samye, yell? yell ak. had (semilla) [FOGU pp. 203, 204, FOGU.Br pp. 46, 48, PIDB p. 2, TIPR p. 610]; pura yellyu silø pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 13]; yell purayu silø pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 47]; yell pøshik died alkoolek kreñv graet diwar maiz e go (chicha fuerte) [FOGU pp. 203, 204]; yelltøka kur gant had emaon (tengo semilla/soy solo con semilla) [TIPR p. 610]; yell chak hadeg, tachennad had (campo de semilla) [FOGU.Br p. 46] || Diwar ye (avaloù-douar) ? Ober a ra FOGU gant un adstumm ell ha TIPR gant ar

skrivad yeill. # ellmarik, ellmarøpik, ellkuap. yem ak. yemmera noz (noche) [FOGU p. 200, FOGU.Br p. 45, PIDB p. 2, ORCO p. 632]; yem køn noz eo anezhi (es de noche) [FOGU.Br p. 45]; yem misrøp køn serrnoziñ a ra (está anocheciendo) [DIEG p. 14]; mira yem dec'h da noz (anoche) [PIDB p. 4]; yem tøpøtak hanternoz (media noche) [DIEG p. 39]; kinøskachul yem pala yan diouzh noz e nij an eskell-kroc'hen (el murciélago vuela de noche) [LENAT p. 18]; yemmera nozioù (noches) [PIDB p. 2]; Juan yem pun nape kip tsupen en em gavet eo Yann dec'h da noz pa oan kousket (Juan llegó anoche cuando yo estaba durmiendo) [ORCO p. 632]. yu adv. 1. (impl. en e stumm kanonek) amañ (aquí) [PIDB p. 2, MOGU75 p. 16, ORCO p. 624, TIPR p. 617]; pipe yu tsun amañ emañ ar stêr (el río está aqui) [MOGU75 p. 16]; yu kualmap war bevañ a ran amañ (yo vivo aquí) [LENAT pp. 13, 56]; pailø yu køtrømøsr køn trau chomomp hon-daou amañ el liorzh (quedémonos los dos aquí en la huerta) [LENAT p. 12]; wera yu wan amañ emañ ar c'hi en e goazez (el perro está sentado aquí) [ORCO p. 624]; 2. (impl. gant ar morfem -pe) amañ (aquí); yupe chucha washi amañ ez eus ur chucha (aquí hay una chucha) [TIPR p. 617]; yupe ul kah køn amañ n'eus naer ebet (aquí no hay culebras) [LENAT p. 34] # uyu.

-yu morfem a dalvez da verkañ al lec'hiañ hag a glot gant e pe e-barzh. Staget e vez ouzh an anvioù-kadarn. pipe køtsøyu pasran emañ an dour er gastelodenn (el agua está en la olla) [MOGU75 p. 16]; kauyu isimpi køn war ar maez ez eus c'hwen (en el monte hay pulgas) [LENAT pp. 7, 12]; pølpe nai maiyu pilap pasran sklêrijennañ a ra al loar ma hent (la luna alumbra mi camino) [LENAT p. 12]; wakrape tøntøyu yatøtan distaget he deus ar vuoc'h un taol pav em glin (la vaca me pateó la rodilla) [LENAT p. 12]; nai kilkayu pørur skrivañ a ran em c'haier (yo escribo en mi cuaderno) [LENAT p. 12]; yell purayu silø pusr gra un taol skubellenn d'an had maiz (échele escoba a la semilla de maíz) [LENAT p. 47]; Fapiope mas kalar køn nui misayu Fabio eo an treutañ en e diegezh (Fabio es el más flaco de su familia) [MOGU75 p. 7]; Tøntøtunayu chumpi kaik køn E Totoró ne gaver ket a yerIndez (en Totoró no hay pavos) [LENAT p. 12]; køshømpur pikapyu wepian dont a ra ar ganevedenn er-maez eus ar poull-dour (el arco sale del ojo de agua) [LENAT p. 15]; tutuk kapyu tsutsatan staotet he deus ar ran em lagad (la rana mió en el ojo) [LENAT p. 15]; nupiyu tsartrap yur mont a ran d'en em walc'hiñ er stêr (me voy a jabonar en el río) [LENAT p. 33]; ulpe ishukunan srøpyu tsatsa yan kroget he deus an naer e gar ar plac'hig hag aet eo kuit (la culebra mordió la pierna de la niña y se fue) [LENAT p. 34]; tulyupe pøn wakra puntran teir buoc'h zo er park (en el potrero hay tres vacas) [LENAT p. 41]; kuaik umerape shauyu putran emañ ar bleunioù gweñvet e-mesk al lastez (las flores muertas están en la basura) [MOGU75 p. 16] # ampuyu, -u, uyu, yumai.

-yumai morfem a dalvez da verkañ pal an dilec'hiañ. da (a); Yastaumai katø køtramper diskenn a reomp da Silvia adarre (bajamos a Silvia otra vez) [MOGU75 p. 5] || Treiñ a ra -yumai e umai goude ar vogalenn -u. yupiñi ak. LOUZAW. anv ur seurt gwez eus ar c'hoadoù gleb a impljer ar prenn anezhañ evit sevel ostilhoù bihan evel loaioù-koad pe sifoc'helloù (tipo de árbol del bosque húmedo) [SREK p.

16] || Termen savet marteze diwar an elfenn piñin (gwez-pin). _________________________________

Bloavezhioù dave an testennoù implijet er geriadur Fechas de referencia de las fuentes utilizadas en el diccionario - 1852 MNG (Gwambia) 1877 CIO (Guanaco)

1879 NPL (Totoró) - 1891 EAA (mammenn anresisaet) 1910 ALSC p. 2 - 1946 HTSC (mammenn anresisaet) - 1946 MOCO (mammenn anresisaet) 1954 FOGU (gwambiaeg, dastumet e San Andrés de Pisimbala digant un den berr e spagnoleg) 1954 LMWI (Totoró ha Silvia) 1973 FOGU.Br (Gwambia) 1974 PIDB (mammenn anresisaet, Gwambia moarvat) 1975 MOGU75 (mammenn anresisaet) 1976 HAIG (Gwambia) 1981 DIEG (gwambiaeg, Silvia) - anciana 1987 GUBI-Pachón (mammenn anresisaet) 1989 SORR (Gwambia) 1992 MWWK 1993 FACH 1993 EDCA 1994 SREK 1994 ORCO (gwambiaeg Silvia) 1994 TIPR (gwambiaeg Quizgó) 1994 CICO (Gwambia) 1995 LLTO (Totoró) 2001 ATYAD (Totoró) 2009 LENAT (Totoró)

Ar mammennoù/Las fuentes An XIXvet kantved/El siglo XIX 1852 - MNG19 An oberenn renablet kentañ ma kaver termenoù gwambiaek zo anvet "Memoria sobre la geografía física y política de la Nueva Granada" (MNG). Skrivet eo bet gant Tomás Cipriano DE MOSQUERA (1798-1878), bet Prezidant Republik Kolombia. Embannet eo bet e 1852, e New York. Perc'henn e oa DE MOSQUERA war tachennoù douar ec'hon-kenañ er C'hauka, e Silvia.

Lavaret a ra deomp en doa desket un tamm gwambiaeg evit komz gant an Indianed a laboure e zouaroù. Menegiñ a ra ouzhpenn DE MOSQUERA en doa bet tro da atersiñ daou Wambiad kozh, ouzhpenn 80 vloaz dezho er bloavezh 1819, da lavaret eo tud bet ganet e-tro ar bloavezhioù 1740.

Ur vammenn dalvoudus-tre ha sirius eo MNG. Gallet ez eus bet kadarnaat ar pep brasañ eus an termenoù roet gant DE MOSQUERA. Reiñ a ra deomp da anaout 19 ger gwambiaek : *inte (ya/sí), kana (unan/uno), karupik (maer/alcalde), *kaschu (gouarnour/gobernador), kuai (droukspered/demonio), *kingos (hent kammigellek/zig zag), mampi (raz/cal), *manche (anv ur spes/espíritu), palasrø (oabl/cielo), pantsik (diaoul/diablo), pik (raz/cal), pøl (loar/luna), pøsr (heol/sol), pura (maiz/maíz), *sil (steredenn/estrella), *sill (planedenn/planeta), *site sill (anv ur steredeg/nombre de una constelación), wau (arakatcha/arracacha). Diwar an 19 termen-se, 11 a seblant bezañ digudenn, 9 o vezañ adkavet hiziv c'hoazh. 5 termen roet gant MNG zo amjestroc'h 19

MNG a c'haller lenn enlinenn : http://books.google.fr/books?id=ZHcLAQAAIAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onep age&q&f=false

(inte, manche, sil/silh) ha dreist-holl kaschu ha kingos na hañvalont ket bezañ tre ha tre diouzh doare ar gwambiaeg.

186720 - CIO Er bloavezh-se e embannas an aotrou Ezequiel URICOECHEA geriadur nasaeg ar person Eugenio CASTILLO I OROSCO (CIO) bet dornskrivet e 1755. An oberenn dalvoudus meurbet-se a oa anezhañ ur geriadur nasaeg-spagnoleg. URICOECHEA e eilpennas hag e glokaas gant an tu spagnoleg-nasaeg. Ouzhpenn ar geriadur, kavout a reer el levr testennoù relijiel e nasaeg, frazennoù niverus troet e nasaeg ha tammoù deskrivadurioù yezhadurel. Unan eus ar mammennoù skrivet koshañ diwar-benn yezhoù indian Kolombia eo labour CASTILLO I OROSCO ha saveteet eo bet gant Ezequiel URICOECHEA pa zivizas e embann. El labour-se e kaver ivez an arroudoù koshañ eus ar gwambiaeg. Er pennger Móguexs (anv roet gant an Nasaed da Wambiaiz) e lavar CASTILLO I OROSCO ez int tud "natural de Guambía o de Guanacas; son ellos de un mismo idioma o lengua, diferente de esta, del Páez" (tud genidik eus Gwambia pe Guanacas a gomz an hevelep yezh, unan disheñvel eus ar paezeg - pe nasaeg). Pelloc'h er geriadur, er pennad Paisquigue (Paez kiwe = douar Paez), pajenn 69, e ro deomp CASTILLO I OROSCO ur roll frazennoù katekizañ e gwambiaeg. 28 termen a gaver er roll-se, 6 anezho zo termenoù spagnolek relijiel : (Dios/Doue, Santa María/Itron-Varia, Jesucristo/Jezuz-Krist, Espíritu Santo/Spered santel) ha 22 ger zo gwambiaeg. War an 22 dermen-se, 15 (68 %) zo bet aes a-walc'h o anavezout diouzhtu, ha 7 anezho a chom amsklaer c'hoazh. Klaoustre e ouife ur Gwambiad eus an XXIvet kantved adkavout ar pep brasañ eus ar pezh n'omp ket bet gouest da gavout. Da varn diouzh ar frazennoù roet gant CASTILLO I OROSCO ne seblant ket ar yezh bezañ emdroet nemeur abaoe 260 vloaz. Gallet ez eus bet anavezout : Dios Pabá/Dius Papa/Dios padre/Doue an Tad; Dios huené/Dius unø/Dios hijo/Doue ar Mab (= Doue bugel); puen mazel/pøn møkelø/tres personas/tri den; canande Dios/kanantø dius/Que son un Dios, no más/un Doue hepken; Dios paba ihuené/Dius Papa unø/el hijo de Dios padre/Mab Doue an Tad; ¿chimunchica?/chi munchikah?/¿cómo se llama?/pe anv eo?; i/ø/éste/-se, hennezh; chap/echuiñ, cuan/kuan/murió/marvet; puen cualen/pøn kualøm/tércero día/tri devezh; pachixs/pachik/infierno/ifern (=tomm); quep/kep/volver/dont da vezañ; palaxi/palasrø/cielo/baradoz, oabl (= lec'h uhel); pera/perøp/llevar/kas gant ub.

1879 - NPL21 27 vloaz war-lerc'h menegoù kentañ MNG, an eil oberenn goshañ ma kaver termenoù gwambiaek zo bet skrivet gant ur beleg misioner gallek dianav en deus sinet e bennad gant "X..., prêtre missionnaire de la Nouvelle-Grenade". Embannet eo bet er "Revue de linguistique et de philologie comparée" hag anvet eo "Notice sur plusieurs langues indiennes de la Nouvelle-Grenade" (NPL).

Bez' eo anezhañ ar pennad studi kentañ diwar-benn ar gwambiaeg da vat ha diazezet eo war yezh Totoró m'eo an testeni kentañ anezhi. Displegañ a ra an aozer e vez komzet an hevelep yezh e Silvia, Totoró ha Polindara. Hiziv an deiz eo aet ar yezh da get e Polindara tra m'emañ en arvar bras e Totoró. Mont a ra NPL d'ober ar testeni hirañ anavezet eus stad ar gwambiaeg en XIXvet kantved.

Ur pennad berr eo, 8 pajennad ennañ, hep tamm levrlennadur stag outañ. Ouzhpenn kuriusted an den evit ar yezhoù indian, sklaer eo d'al lenner ez eus bet desket un tamm gwambiaeg gant an aozer 20

Enlinenn emañ CIO : http://bibliotecadigitalhispanica.bne.es/view/action/singleViewer.do?dvs=1368212207432~756&locale=br&VIEWER_ URL=/view/action/singleViewer.do?&DELIVERY_RULE_ID=10&frameId=1&usePid1=true&usePid2=true 21 Enlinenn emañ pennad NPL : http://archive.org/stream/revuedelinguist11unkngoog#page/n789/mode/2up

gant ar pal avieliñ Indianed ar vro. Da nebeutañ e tiskouez ar skouerioù roet gantañ ar preder da wiriañ ne oa ket paganed eus an Indianed-se hag e oa anavezet ganto diazezoù ar Relijion gristen.

Kavout a reer er pennad e-tro 80 ger ha stummoù gerioù pe verboù gwambiaek a hañval bezañ bet dastumet gant an aozer e-unan. A-geñver ganto e ro an aozer gerioù dastumet e Paniquitá, un takad ma komzer ar yezh nasa n'eo ket kar d'ar gwambiaeg daoust d'ar pezh a greded da neuze. En e roll gerioù, reiñ a ra aozer NPL deomp da anaout anv an niveroù pegementiñ (betek 6) ha petvediñ (betek 3e), anvioù lodennoù ar c'horf (penn, brec'h, dorn, biz...), anv daou loen (marc'h ha yar), ar gerioù evit gwaz, maouez ha bugel, anvioù ar raganviou gour (me, te, eñ...) hag un nebeud gerioù goulenn (penaos, perak...). Disheñvel eo eta an doare gerioù degaset gant NPL e-keñver re MNG a denne muioc'h d'an natur ha da gredennoù pobl Gwambiaiz. Ne ro aozer NPL ger ebet diwar-benn an natur, ar plant pe ar boued (ne ro ket ar ger evit maiz, da skouer). Ouzhpenn ar roll gerioù, reiñ a ra aozer NPL displegadur skouer ar verb laerezh en amzer-vremañ, da-zont ha tremenet. Gant se e tiskouez e breder da glask deskrivañ mont en-dro ar yezh. Da-heul e kaver un nebeud frazennoù relijiel skouer implijet gantañ e-unan pe gant misionerien all ar vro moarvat. Treuzskrivet eo ar gwambiaeg e NPL gant un doare-skrivañ a seblant bezañ diazezet war ar galleg evit ar pep brasañ (implij gn e-lec'h ñ spagnolek, da skouer). Koulskoude e ra a-wezhioù gant al lizherenn k hag e implij skrivadoù evel sch evel en alamaneg pe j gant e dalvoudegezh spagnolek. Ne ouzer ket pegement a wambiaeg a ouie aozer NPL. Falstroc'hoù e treuzskrivadur ar gerioù zo er pennad kalzik. Displegadur ar verb laerezh zo bet goulennet diwar implij ar yezhoù indezeuropek anavezet gant an aozer (ar galleg hag ar spagnoleg). Diwar-se ne gompren ket an aozer ne'z a ket en-dro displegadur ar verboù gwambiaek evel re ar yezhoù indezeuropek m'eo pouezus ar gour hag an amzerioù. Ne seblant ket aozer NPL mestroniañ ar yezh da vat neuze. An diouiziegezh-se hag an doare-treuzskrivañ implijet a ra ma n'eo ket atav aes-aes anavezout ar gerioù gwambiaek dindan an dilhad bet implijet evit o zreuzskrivañ.

1891 - EAA E 1891 ec'h embann Leon DOUAY ul levr anvet "Etudes étymologiques sur l'antiquité américaine" (EAA). Ennañ e klask an aozer diskuliañ etimologiezh kantadoù a anvioù-lec'h hag a anvioù-tud (doueed evit un darn vat anezho) eus norzh betek Suamerika gant harp e lennadennoù a-zivout ar c'hec'huaeg hag ar mayaeg dreist-holl. Kendrec'het e oa Leon DOUAY e oa liammet holl yezhoù Amerika, un tamm evel m'eo liammet ar yezhoù indezeuropek an eil gant eben. Klask a rae adkavout roudoù ar vammyezh. N'ouzer ket nemeur a dra diwar-benn ar Gall Leon DOUAY met m'en dije dibabet ar brezhoneg da zanvez studi e vije bet renket e-touez ar Geltomaned, hep mar ebet. Reiñ a ra deomp rolloù gerioù tennet eus oberennoù dizingal o zalvoudegezh diwar-benn ur bern yezhoù. Leun eo e levr a etimologiezhioù faltazius hag a dostaennoù arvarus-bras etre yezhoù disheñvel-tre. Reiñ a ra deomp da c'houzout 4 zermen "moguex" (gwambiaeg) memes tra. Daou anezho zo reizh : kuai (drougspered), kavet gantañ e oberenn DE MOSQUERA ha mish (kazh). An daou all avat, ath (ti) ha taquiath (iliz) n'int ket gwambiaek. Tres zo warno a vezañ anvioù nasaek.

Treut ar peuriñ gant Léon DOUAY eta.

An XXvet kantved/El siglo XX 1946 HTSC E 1946 e teu er-maez meur a bennad diwar-benn indianed Kolombia en eil levrenn "Handbook of

South American Indians". E "The highland tribes of southern Colombia" (HTSC22), pajennoù 935 ha 936, e veneg an antropologour hag arkeologour kolombian Gregorio HERNÁNDEZ DE ALBA (1904-1973) an termenoù roet gant MNG (diwar ur vammenn all BOLLAERT, 1860 pp. 5-6). Reiñ a ra ivez 6 termen all : *bich (anv un evn/nombre de un pájaro), *etskituns (kanevedenn/arco iris), kl'iumb (kornandon/duende), *mokokoy (anv ur spes/nombre de un espíritu), *pitsuala (anv ur spes/nombre de un espíritu), *ulchik (anv un evn/nombre de un pájaro). HERNÁNDEZ DE ALBA ne oar yezh indian ebet ha ne veneg ket e vammennoù pelloc'h er pennad skrivet gantañ. N'eo ket sklaer-sklaer pennad HERNÁNDEZ DE ALBA atav neuze. N'eo ket aes gouzout eus peseurt yezh eo tennet da vat ar gerioù meneget gantañ. Evit doare e vesk ar gwambiaeg hag an nasaeg evel ma c'hoarveze alies gant ar skiantourien. E-touez an anvioù roet gant HERNÁNDEZ DE ALBA, daou da nebeutañ zo nasaeg : klxum (treuzskrivet kl'iumb gant ALBA). Ar ger nasaek evit kornandon eo.

An termen-se a gaver e gwambiaeg ivez, dindan an daou stumm kallim ha kallum. Ulchik pe ultsik zo testeniekaet mat e nasaeg ivez. Anv ar big eo. An termen bich n'eus ket tres un termen gwambiaek warnañ, nemet e vefe evit ur ger *pits. Tres zo warnañ da vezañ evit ar ger nasaek vicha (evn). Etskituns zo nasaek ivez, kavet e vez er stumm Quitons e geriadur Eugenio del CASTILLO I OROSCO en XVIIIvet kantved. Pitsuala ha mokokoy zo tres gerioù gwambiaek warno met n'int ket testeniekaet pelloc'h. Daoust d'e dres gwambiaek pitsuala a c'hallfe ivez bezañ nasaek, ker buan all ma vefe savet diwar an anv-gwan wala a dalvez bras. Gant se, n'haller ket fizout re en holl en termenoù kavet e HTSC a seblant bezañ muioc'h nasaek eget gwambiaek forzh penaos. Menegiñ a ra ivez HERNÁNDEZ DE ALBA, p. 936, e oa diazezet ar reizhiad niveriñ ar Gokonokued war strolladoù a 7 unanenn. Siwazh ne ro ket an aozer anv ar sifroù.

MOCO En hevelep oberenn e kaver ivez ur pennad all diwar dorn Henri J. LEHMANN, an amerikaour alaman, anvet "The Moguex-Coconuco" (MOCO). LEHMANN ne oar ket ar yezh. Reiñ a ra deomp an termen wam (yezh/lengua), hep daveenn. Anavezet mat eo ar ger wam, anezhañ end-eeun anv ar bobl wampi a gomz ar yezh studiet. Goude-se e klask dreist-holl LEHMANN patromoù sevel anvioù en ur lakaat war wel elfennoù kar, pe soñjet evel kar gantañ, e lec'hanvadurezh ar vro. Daheul BEUCHAT, krediñ a ra anavezout an termenoù pura (maiz) e Purace (Purasrø), pala (uhel) e Palacé (palasrø) ha kalu (skouarn) e Calucé. Ha pa ne vefe ket asur etimologiezh al lec'hioù-se, reizh eo troidigezh an termenoù kalu, pala ha pura roet gant BEUCHAT hag adkemeret gantañ.

Setu dre-vras degasadenn LEHMANN da studi ar yezh er pennad-mañ : 4 zermen, testeniekaet mat abaoe, met a oa anavezet dre BEUCHAT a-raok. Nebeut a draoù eta.

1954 FOGU23 Bet eo ar Gall Jean CAUDMONT isrener teknikel an ICAN, an Instituto Colombiano de Antropología hag unan eus arbennigourien wellañ yezhoù indian Kolombia e-tro kreiz an XXvet kantved. Gouestlet en deus e vuhez vicherel da studi ha deskrivadur skiantel ar yezhoù indian, en o zouez ar puinave, ar chami, an inga hag ar gwambiaeg a studias o fonologiezh. Gantañ e teu evit ar wezh kentañ ar yezhoniourien da gemer o lec'h er skiant e-kichen an antropologourien hag ar folklorourien a oa ar re a blede gant tachenn ar yezhoù dreist-holl betek neuze. E 1954 ec'h embann ur pennad "Fonología del Guambiano". Ennañ e kaver e-tro 150 ger ha lavarennoù gwambiaek.

Ur vammenn dalvoudus-kaer, reizh ha resis. A-raok CAUDMONT e kaver hepken, geriennoù pe rolloù gerioù, bodet peurliesañ evit keñveriañ ar c'heriaoueg wambiaek gant hini yezhoù all. Gant CAUDMONT e tigor marevezh studi ar gwambiaeg evitañ e-unan. Gant CAUDMONT e-unan eo bet dastumet war an dachenn an dafar enklask. Lavaret a ra deomp en deus aterset ur Gwambiad a 22 23

HSTC ha MOCO a c'haller lenn enlinenn : http://archive.org/stream/bulletin14321946smit#page/n5/mode/2up FOGU a gaver war lec'hienn an ICAN :http://www.icanh.gov.co/recursos_user//RCA/RCAV03/v03a1954a06.pdf

oa berr e spagnoleg e kêriadenn San Andrés de Pisimbala, war tachenn an Indianed nasa, met an den aterset ne ouie ket an nasaeg. En e bennad diwar-benn ar gwambiaeg e sach CAUDMONT an evezh war ar gerioù amprestet digant ar c'hechuaeg. Merzout a ra ec'h adkaver alies an hevelep termenoù kechuaek e gwambiaeg hag e nasaeg, ar yezh amezek. Hervezañ int bet amprestet goude an aloubadeg spagnol pa voe implijet ar c'hec'huaeg da yezh avieliñ e-pad prantad kentañ an impalaeriezh spagnol.

LMWI E 1954 e teu er-maez ivez al levr "Los Mwiskas, una gran civilización precolombina" (LMWI) diwar bluenn Louis V. GHISLETTI (1905-1975). Ur Suis e oa GHISLETTI. Kelenner eo bet e skol-veur Bogotá ha meur a studiadenn en deus bet embannet diwar-benn ar sevenadurioù ha yezhoù rakkolombian. Ne gomze GHISLETTI yezh indian ebet hag alies mat eo diasur e zielfennadurioù yezhoniel dre ziouer a ziazez skiantel solut. Dreist-holl eo ar mwiskaeg zo bet studiet gantañ, ur yezh aet da get, bet yezh pennañ aradennad reter Kolombia, m'emañ ar ger-benn, Bogotá. En eil levrenn LMWI e ro GHISLETTI rolloù gerioù e degadoù a yezhoù indian marv pe vev, penn da benn Amerika, hag eñ klask kavout liammoù kerentiezh etrezo, evel ma rae ar Gall Léon DOUAY 70 vloaz araozañ. Embann a ra GHISLETTI ur roll gerioù e totoroeg hag unan all e gwambiaeg. Ne lavar ket deomp digant piv en deus bet ar rolloù-se. 9 zermen totoroek zo roet gantañ ha 53 e gwambiaeg, mui 4 frazenn pe rannoù frazennoù sañset gwambiaeg. Ar roll gerioù gwambiaek hirañ testeniekaet betek-neuze eo goude hini FOGU hag NPL. Gallet ez eus bet gwiriañ an 9 zermen totoroek hag o c'hroaziañ gant mammennoù nevesoc'h, reizh int-holl. Seblantout a reont bezañ bet tapet e pennad NPL, embannet e 1879. Diwar ar 53 ger roet evel gwambiaeg gant GHISLETTI, 39 ger zo gwambiaek sur (73 % eus ar roll), an 39 ger kentañ eus ar roll. Pevar all (7,5 %), koze (troad, pie), shut (maouez, mujer), kind (fri, nariz) ha tuzunks (houarn, hierro) a hañval bezañ evit ar gwambiaeg katsik, ishuk, kim ha tsantsøn kenster ganto. 5 ger all da nebeutañ zo nasaeg (9,5 % eus ar roll) : laa-gue (mab, hijo) zo evit le'çxkwe (bugelig, niñito), kigwa (bourc'h, pueblo) zo evit kiwe (douar, tierra), jimba (marc'h, caballo), yaatk (ti, casa) a hañval bezañ evit yatkwe (tiig, casita) ha tupa (kevnid, araña). Unan all, totenkza (gouarnour, gobernador) a hañval bezañ evit an nasaeg jxkajsa ivez. Erfin, 4 zermen all a chom amsklaer : anynu-tichi (arc'hant, plata) zo ennañ moarvat an termen gwambiaek an, arc'hant; kabi-chit (leue, ternero) n'eo ket testeniekaet a-hend-all; yokit (greun, granno) kar mod pe vod moarvat d'an termen gwambiaek evit greun : yell; eckit (koad, bazh/madera, palo) marteze evit ar gwambiaeg tsik, kenster gantañ. Ar pevar zamm frazenn roet gant LMWI evel gwambiaeg zo nasaeg a-hend-all. Gant se eo splann ez eus bet tammoù meskailhez etre an nasaeg hag ar gwambiaeg er roll gerioù gwambiaek a gaver e LMWI. Daoust da se ez a roll LMWI d'ober unan eus ar mammennoù gwambiaek koshañ ha brasañ ma kaver meur a dermen na oant ket testeniekaat a-raok.

1973 FOGU.Br24 Er bloavezhioù 60 e teuas da Wambia Thomas ha Judith BRANKS, ur c'houblad yezhoniourien eus an I.L.V.25 Deskiñ a rejont ar yezh ha gant ar roadennoù dastumet ganto war an dachenn war-hed meur a vloaz ec'h embannjont meur a studiadenn er bloavezhioù 70. Tomas ha Judith BRANKS a gasas pelloc'h studi ar gwambiaeg dre e studiañ da vat hag en doare sistematek. Ar re gentañ int bet o diazezañ ur reizhiad skrivañ evit ar yezh. Aet eo war-gil implij an doare-skrivañ-se hiziv pa ne 24

Ur stumm enlinenn eus FOGU.Br, diaes al lenn anezhañ abalamour da galite fall ar skannadenn, a c'haller kavout war lec'hienn an I.L.V, http://www-01.sil.org/americas/colombia/pubs/10309.pdf 25 I.L.V., Instituto Lingüístico de Verano, Ensavadur hañv a yezhoniezh, pe c'hoazh SIL Summer Institute of Linguistics ur framm avielourien c'halloudek diazezet er Stadoù-Unanet hag a ren enklaskoù yezhoniel e-touez ar pobloù indian evit deskiñ o yezhoù hag o deskrivañ gant ar pal gounit anezho d'o relijion.

vez mui implijet koulz lavaret nemet gant an I.L.V. Ur bazenn bouezus eo bet savidigezh ar reizhiad skrivañ-se evit ar yezh koulskoude. E 1973 e teu er-maez ganto "Fonología del Guambiano" (FOGU.Br), ur pennad 17 pajennad ennañ a-zivout fonologiezh ar gwambiaeg ma lakaont war wel dreist-holl reizhiad kontammadur ar c'hensonennoù er yezh-se diwar kenstok ar c'hensonennoù pe pa vez ur gensonenn etre div vogalenn.

1974 PIDB E 1974 e teuas er-maez ul labour pouezus-bras evit studi geriadurezh ha distagadur ar gwambiaeg gant Rafael CORTÉS MURCIA, anezhañ ur studier war ar spagnoleg hag al lennegezh en Instituto Técnico Universitario Surcolombiano (ITUSCO). Krouet e oa bet an ITUSCO e Neiva, departamant Huila, e 1968 hag e 1970 e krogas da vont en-dro gant ar pal stummañ keodedourien ha tud a-vicher dre ledañ gouiziegezhioù skiantel, teknikel, sevenadurel ha denel a dalvezfe da zegas diskoulmoù da gudennoù diorroidigezh mab-den e lodenn su Kolombia. Labour Rafael CORTES MURCIA zo bet kaset da benn dindan renerezh Luis Humberto ALVARADO C., kelenner war ar yezhoniezh. Ne ouzer hag-eñ e ouie CORTES gwambiaeg met sirius, pizh ha reizh-kenañ eo al labour zo bet kaset da benn. Evit a sell outañ, ar c'helenner ALVARADO en doa embannet e dezenn diwar-benn fonologiezh ar gwambiaeg er bloavezh kent, e 1973. Anvet eo oberenn CORTES "Primer intento de diccionario bilingüe guambiano-español" (PIDB) - taol esae kentañ evit ur geriadur gwambiaegspagnoleg -, ar pezh ez eo. Mont a ra 9 fajennad termenoù d'ober al labour-se. N'en deus ket klasket CORTES ijinañ un doare-skrivañ evit ar gwambiaeg. Treuzskrivet en deus ar gerioù gwambiaek renablet gantañ gant al lizherenneg fotenek etrebroadel a-raok o zreiñ e spagnoleg. Ne zispleg ket Rafael CORTES MURCIA deomp piv e oa, peseurt darempred en doa gant Gwambiaiz na perak en doa lakaet en e soñj kas seurt labour da benn. Marteze a-walc'h e oa bet heñchet gant e gelenner ALVARADO a laboure war ar gwambiaeg dija. Ne ouzer ket kennebeut pelec'h eo bet graet an enklask resis war an dachenn na piv eo bet an ditourerien. Koulskoude, da varn diouzh an dafar embannet, e c'haller soñjal e teue an d/titourer(ien) eus Silvia (Guambia). Klotañ a ra mat roadennoù PIDB gant re aozer DIEG, da skouer. En holl eo ur roll 546 termen zo bet renablet gant CORTES, ar pezh a ra eus al labour-mañ ar roll gerioù brasañ bet dastumet da neuze. Gerioù en ounan eo a gaver war ar roll dreist-holl, gant un nebeud renadennoù anv. Ne gaver frazenn ebet. Pizh eo bet notennet an distagadurioù gant Rafael CORTES ha gouezet en deus anavezout ha treuzskrivañ holl soniadoù ar gwambiaeg. A-wechoùigoù ez eus bet kinniget troidigezhioù a-dreuz evel gustapikøn lakaet da anv-kadarn (amor/karantez), e-lec'h gustapik køn (karout a ra). Ul labour diazez pouezus eo bet PIDB evit lañsañ studi ar c'heriaoueg wambiaek. Bizskrivet ha chomet diembann eo bet PIDB.

1975 MOGU75 Embann a reas ar gelennerez Violeta LONG ar studiadenn gentañ diwar-benn morfologiezh ar gwambiaeg e 1975. Anvet eo end-eeun Morfología del guambiano (MOGU75). Kelennerez war ar yezhoniezh e oa Violeta LONG, e kevrenn skiantoù sokial skol-veur, rann skiantoù mab-den e skolveur ar C'hauca e Popayán. Meur a studiadenn a vo embannet ganti etre kreiz ar bloavezhioù 70 ha kreiz ar bloavezhioù 80 diwar-benn morfologiezh ha fonologiezh ar gwambiaeg. Ur geriadur a embanno e 1978 ivez. Morfología del guambiano (MOGU75) o vezañ he labour kentañ anavezet.

Evit ar wezh kentañ hon eus gant Violeta LONG ur skolveuriadez, kolombianez anezhi, o ouestlañ he buhez vicherel da studi ar gwambiaeg. Betek neuze ne oa bet ar pep brasañ eus al labourioù bet embannet diwar-benn ar gwambiaeg nemet studiadennoù digenvez savet gant hemañ pe hennezh a-

raok mont d'ober traoù all. Gant Violeta LONG e krog da vat istor deskrivadur skiantel ar gwambiaeg e skolioù-meur Kolombia. Evel evit PIDB, e 1974, bizskrivet eo MOGU75 ha diembann eo chomet. 17 pajennad a ya d'ober al labour pouezus-mañ. Evit ar wezh kentañ eo divrazet yezhadur ar yezh, an anv-kadarn, an anvioù-gwan, ar raganviou, sistem ar morfemoù ha, dreist-holl reizhiad hollek displegadur ar verb gwambiaek. Ne lavar ket Violeta LONG grik ebet war al lec'h m'eo bet graet an enklask, na digant piv eo bet dastumet an titouroù anezhañ. Lavaret a ra deomp memes tra en doa bet darempredoù gant Tomás BRANKS a reas evezhiadennoù dezhi.

Tomás ha Judith BRANKS a oa daou avieler eus an ILV "Instituto Lingüistico de verano" (ensavadur hañv a yezhoniezh) a oa bet o teskiñ ar yezh e Gwambia e deroù ar bloavezhioù 1970 hag a oa krog da embann levrigoù e gwambiaeg, ar re gentañ o deus kinniget ur skritur klok evit ar gwambiaeg. Da varn diouzh ar skouerioù a gaver e MOGU75 e tle dont an titouroù dastumet eus Gwambia. Resis hag urzhiet eo labour Violeta LONG, ha pa vefe kavet un nebeud fazioù dievezhded ennañ e troidigezh gerioù zo (er pennad-mañ e oa he spered muioc'h gant deskrivadur mont en-dro ar yezh kentoc'h eget gant treiñ talvoudegezh rik pep termen). Unan eus perzhioù dibar MOGU75 e-keñver ar studiadennoù bet savet araozi eo ar skouerioù roet e frazennoù klok. Evit ar wezh kentañ e ro deomp Violeta LONG un alberz eus mont en-dro ar yezh, eus ar gerioù en implij en o c'hendestenn yezhel. Klasket he deus Violeta LONG el labour-mañ diazezañ un doare-skrivañ skiantel evit ar gwambiaeg, unan diazezet diwar studi soniadoù ar yezh. Un diforc'h a bouez ekeñver strivoù ar c'houblad BRANKS a embanne o labourioù d'an hevelep mare.

1976 HAIG26 An antropologour stadunanat Ronald A. SCHWARZ en deus embannet e 1976 ur pennad studi 39 pajennad diwar-benn doare hag implij ar gwiskamant e-touez Gwambiaiz. Anvet eo "Hacia una antropología de la indumentaria : el caso de los Guambianos" (war-zu un antropologiezh eus ar gwiskañ : degouezh Gwambiaiz). 6 ger gwambiaek a gaver er studiadenn-se, 4 anezho a denn da anv ar pezhioù dilhad ha 2 all a ra dave da doare Gwambiaz d'en em zerc'hel e-kenver ar re all.

SCHWARZ ne seblante ket gouzout gwambiaeg. Unan eus ar gerioù roet gantañ, lentik, a seblant bezañ faziek an droidigezh anezhañ. Unan all, lent, n'eo ket diouzh doare ar yezh (ger ebet oc'h echuiñ gant -nt), ur fazi e seblant bezañ evit lente.

1981 DIEG geriadur kentañ sp-gu savet gant ur Gwambiad. Fiziañs, ur yezher a-vihanik. Kalz gerioù na oant ket testeniekaet a-raok. Diouer a skouerioù, gerioù sec'h, en o-unan betek re. Doare-skrivañ an ILV. Roud ebet eus mont en-dro ar yezh, eus implij ar morfemoù, diouer a c'herioù yezhadurel diazez. Geriaoueg puilh, kalz gerioù heñvelster. Tammoù nevezc'hiadurezh ? da sk. nukemørøp (abarcar) = kemer a-vras, pekyaukip (alojarse = kavout bod = kousket e ti estren) pe yapepøp (alojar = prestañ ti)

1987 GUBI-Pachón Ur pennad diwar-benn Gwambia a gaver el levr Introducción a la Colombia amerindia embannet 26

Enlinenn emañ HAIG : http://www.icanh.gov.co/recursos_user/RCA_Vol_20/v20a1976a10.pdf

gant an ICAN27 e 1987. Skrivet eo bet gant XIMENA-PACHÓN C. hag anvet eo Guambía (GUBIPachón). A-hed 15 pajennad e kinnig an aozerez ar gumuniezh wambiaat gant sell an antropologourez. Un dornad termenoù gwambiaek a gaver strewet er skrid, dreist-holl liammet ouzh kredennoù Gwambiaiz.

1989 SORR E 1989 e teu er-maez ul levrig 26 pajennad gant ar "Fundación Colombia Nuestra. Savet eo bet gant ur "Comite de historia del cabildo guambiano" hag embannet gant skol-veur vroadel Kolombia "Universidad Nacional de Colombia". Tri den o deus e savet : Abelino DAGUA HURTADO, Misael ARANDA ha Luis Guillerme VASCO URIBE. Ur pennad diwar-benn istor Gwambiaiz eo, savet diouzh o savboent dezho o-unan. El levrig-se e kaver un 10 termen gwambiaek bennak a denn da istor, douaroniezh ha kredennoù Gwambiaiz. Abelino DAGUA HURTADO ha Misael ARANDA zo Gwambiaiz, ezel eus poellgor istor Cabildo Guambia, ur framm bet lakaet e plas gant an Indianed evit plediñ int o-unan gant o istor. Luis Guillermo VASCO URIBE zo kelenner titlet en Universidad nacional de Colombia. Un tamm mat eus levr SORR a voe adkemeret diwezhatoc'h, ha klokaet, en ur pennav brasoc'h embannet gant an hevelep aozerien e EDCA e 1993.

1993 FACH E 1993 e oa deuet er-maez gant an Instituto Caro y Cuervo ul levr anvet Estado actual de la clasificación de las lenguas indígenas de Colombia a rae ar poent war stad rummata yezhoù Kolombia da neuze. Un dastumad eus ar prezegennoù kinniget en ur seminaer dalc'het e Bogotá e ti an ensavadur e 1988 eo al levr-mañ. E-touez ar studiadennoù kinniget ez eus unan digant Adolfo CONSTELA UMAÑA eus skol-veur Costa Rica anvet La familia Chibcha (FACH). Burutellañ a ra CONSTELA UMAÑA ar studiadennoù bet renet betek neuze a-zivout ar yezhoù renket er familh chibcha. Er pennad e kaver ur roll 15 termen gwambiaek, en o stumm fonetek. Ne oar ket CONSTELA UMAÑA ar gwambiaeg. Menegiñ a ra eo bet pourchaset dezhañ an termenoù-se gant an ILV e 1987 ha trugarekaat a ra an aotrou Paul FRANK, rener raktresoù yezhoniel en ILV, evit se. Reizh eo an termenoù roet gant CONSTELA UMAÑA nemet an termen kimtchik (evit kimtsik), troet gant nariz (fri). Kim eo an termen evit fri avat. Kimtsik o talvezout friig (kim + stumm bihanaat -tsik). Reiñ a ra ivez, dre fazi, ar stumm ni evit te e-lec'h ñi. Erfin, evit ar verb klevet (oír) e ro ur stumm displeget mørar, e-lec'h an anv-verb mørøp.

EDCA En hevelep bloavezh e teuas er-maez gant an I.C.A.N.28 ul levr "Encrucijadas de Colombia amerindia" (EDCA) 1994 CICO E 1994 e teu er-maez e Kolombia gant an ILV29 ul levr anvet Culturas Indígenas - Colombia (CICO). Ennañ e kaver ur c'hinnig eus pobloù indian zo, en o zouez ur pennad peder fajennad diwar-benn Gwambiaiz. Er pennad-se e kaver ur roll 14 termen mui ur frazenn saludiñ e gwambiaeg. Ar pezh zo heverk er pennad-mañ, e-keñver ar pezh a oa bet embannet a-raok diwarbenn ar gwambiaeg pe e gwambiaeg gant an ILV, eo an dibab dilezel an doare-skrivañ bet kinniget 27

Instituto Colombiano de Antropología.

I.C.A.N.: teskanv bet meneget c'hoazh.

29 I.L.V. : teskanv bet meneget c'hoazh.

28

gant an ensavadur-se da gentañ, diazezet evit ar pep brasañ war doare-skrivañ ar spagnoleg. E CICO e ra an ILV gant un doare-skrivañ nevez tost-tre d'an hini kinniget gant ar CCELA ha degemeret gant aotrouniezhioù Gwambia. Ur merk eus an araokadennoù bet graet war hent standardekadur ar gwambiaeg e-kerzh ar bloavezhioù 1980 ha 1990 ez eo. Un emdroadur yac'h e pep keñver evit amzer da zont ar yezh hag ar c'helenn anezhi.

TIPR Dindan renerezh Jon LANDABURU eus ar CCELA e embannas e 1994 an Institut français d'études andines, diazezet e Perou, un niverenn eus e bulletin (niv. 3, rann 23) gouestlet da frammoù ereadurel ar prezegad e yezhoù Kolombia. Enlinenn emañ, war lec'hienn an Ensavadur, testennoù pennadoù an niverenn er chomlec'h-mañ : http://www.ifeanet.org/publicaciones/detvol.php?codigo=188. Er gelc'hgelaouenn-mañ e kaver daou bennad gouestlet da zeskrivadur ereadurezh ar gwambiaeg, en o zouez unan 18 pajennad anvet Hacia una tipología de la predicación de la oración simple en la lengua guambiana (TIPR) gant Lilia TRIVIÑO GARZÓN. Lakaat a ra war wel TIPR an doare ma vez aozet ar prezegad e gwambiaeg. Deskrivañ a ra an ereadurezh verbel hag ar morfemoù disheñvel stag ouzh ar verb.

Anataat a ra TRIVIÑO GARZÓN bezañs morfemoù verbel a c'hall ar c'homzer ober ganto da resisaat e zerez asurded pe anaoudegezh eus ar pezh a lavar. Gallout a ra pennad TIPR bezañ lennet enlinenn war lec'hienn an Ensavadur, er chomlec'h da-heul : http://www.ifeanet.org/publicaciones/boletines/23%283%29/601.pdf ORCO En hevelep oberenn ha TIPR e kaver ur pennad pouezus all dindan dorn Beatriz VÁSQUEZ DE RUIZ anvet La oración compuesta en guambiano (ORCO). Kelennerez e Universidad del Cauca (skol-veur ar C'hauca) eo Beatriz VÁSQUEZ DE RUIZ ha graet he deus eusar gwambiaeg he danvez studi. En ORCO, ur pennad 19 pajennad ennañ, e teskriv an oberourez ar seurtoù frazennoù eeun ha kemplezh bet anataet e gwambiaeg da neuze. Kregiñ a ra aze Beatriz VÁSQUEZ DE RUIZ gant divrazañ al labour deskrivañ al lavarennoù hag islavarennoù e gwambiaeg. Lakaat a ra an aozourez war wel ar morfemoù verbel keñverekaat, kenurzhiañ hag islavarenniñ ha displegañ a ra an dalvoudegezh anezho kement hag ar mod ma vezont implijet. Ur bazenn bouezus evit kompren gwelloc'h mont en-dro ar yezh.

1995LLTO Marta PABÓN TRIANA, antropologourez, enklaskerez en ICAN30 hag ezel eus ar CCELA31 e skol-veur an Andoù "Universidad de los Andes" he deus embannet ur pennad istor, "La lengua de Totoró: Historia de una causa" (LLTO) diwar-benn ar stourmoù renet gant indianed Totoró evit adperc'hennañ o yezh, o sevenadur hag o douaroù abaoe ar bloavezhioù 1980 dreist-holl. Er pennad 31 pajennad-mañ embannet da-heul ar 7vet kendalc'h a antropologiezh dalc'het e Medellín e kaver un nebeud gerioù totoroek, un dek bennak, a hañval bezañ tennet eus CAIL, levr LOUKOTKA, evit ar pep brasañ.

An XXIvet kantved/El siglo XXI 2009 30 31

ICAN : teskanv bet meneget c'hoazh.

CCELA : teskanv bet meneget c'hoazh.

LENAT Al Léxico de la lengua namtrik de Totoró (LENAT) zo anezhañ disoc'h ur studiadenn war an dachenn kaset da benn e stumm stalioù-labour e kumun Totoró etre 2008 ha 2009 dindan atebegezh daou gelenner eus skol-veur ar C'hauca, Tulio ROJAS CURIEUX ha Beatriz VÁSQUEZ DE RUIZ. Er stalioù o deus kemeret perzh degadoù a dud, yezherien eus al lec'h, studierien hag annezidi eus Totoró skoazellet gant antropologourien. Disoc'h al labour hag ar striv bras-se evit klask dastum ar muiañ a roadennoù posupl diwar-benn an totoroeg eo LENAT. E Totoró e labour yezhoniourien Kolombia asambles gant ar boblañs abaoe ar bloavezhioù 1990 evit klask deskrivañ ar yezh gant ar pal reiñ anezhi da anaout en-dro ha sachañ evezh ha dedenn ar boblañs a-raok na'z afe da get pennda-benn. Kinnig a ra LENAT, e stumm ur geriadur, ar c'heriaoueg vrasañ bet embannet biskoazh diwar-benn doare yezh Totoró. Kinniget eo pep ger en ur frazenn a ziskouez an implij anezhañ.

Troet eo an holl c'herioù ha frazennoù e spagnoleg. A-drugarez d'an niver bras a c'herioù embannet e LENAT hag ar frazennoù skouer a gaver enno ez eus bet gallet keñveriañ ar roadennoù dastumet e Totoró gant ar roadennoù bet dastumet muioc'h en norzh e kumun Silvia evit ar gwambiaeg.

Diskouez a ra anat ar c'heñveriadennoù-se ez a an totoroeg hag ar gwambiaeg d'ober ur yezh nemetken daoust ma vezont kinniget alies evel div yezh disheñvel c'hoazh. Mont a ra ar c'horpus kinniget e LENA d'ober kantadoù a c'herioù hag ar frazennoù. Ul levr pedagogel eo LENAT soñjet evit an dud a fell dezho deskiñ ar yezh. E gavout a reer enlinenn er chomlec'h-mañ : http://issuu.com/tebasdimo/docs/lexicototoro#download