2016/11/08
6. MAILAKO IKASLEAK POZALAGUARA JOAN DIRA
Aurretik klasean kobazuloak zer ziren ikasita zuten; hau da, hauek hainbat eratara sortzen dira: urak edo haizeak, edo biek batera eragiten duten higaduraren ondorioz; luizi edo lurjausiak direla medio‌ Baina, oro har, lurpeko urek dute prozesu mantso horretan zerikusi nabariena. Lurpeko urek kareharriekin topatu, eta gatz mineralak disolbatu egiten dira, harriak pitzatuz. Pitzadura horiek, denboraren poderioz, koba izugarriak bihur daitezke, koba hau bezala. Mammooth Flint Ridge kobak 500 km baino gehiagoko luzeera du, benetan harrigarria. Txekiar errepu-
GANDASEIKO KAZETARIAK
ERAGILE GEOLOGIKOEN ONORIOAK
Urriaren 25 eta 26an Gandasegiko 6. mailako ikasleak Karrantzara, Pozalaguako kobazuloa ikustera joan ziren.
blikako beste kobazulo batean, estalagmita erraldoi bat dago, 32 metrokoa.
AKARI,THALIA, OIER JON-
IBAIZABAL IBAIAK GAINEZKA EGIN DU BILBON Marea bizien eraginez, Ibaizabalek gainezka egin zuen Elorrieta, Zorrotzaurre, Euskaldun zubiaren rotonda, Olabeaga eta Deustoren ertzan. Urriaren 14an, Bilboko udalak, 17-18an marea biziak gertatuko zirela abisatu zuen. Bilboko Udaleko Hiri Segurtasunerako Sailak zaintza-talde berezi bat ezarri zuen egun hauetan itsasadarra gainezka egiteko arriskuagatik. Era berean, prebentzio-lanak egin ziran hainbat estoldatan, eta kamioiak lan egiten ari ziren, itsasadarreko bi alditan mareen ur-maila arintzeko. Bestetik, Bilboko lau puntutan zakua jarri zuten urari aurre egiteko.
Marea biziak direla eta, itsasadarretik gertu ibilgailurik ez aparkatzeko eskatu du udalak. Itsasaldia edo marea, ilargiaren eta eguzkiaren grabitatearen eraginez itsas mailaren gorabehera erritmikoa da. Itsas mailak txandaka iristen ditu eta maila goreneko unea (itsasgora eta goraldi deituta) eta maila gutxienekoak (itsasbehera eta itsasbeheraldi deitua); batetik besterako tartea sei ordu eta 15 minutukoa da. Fenomeno hau kostalde eta itsasadarretan da agerikoa
Ilargiaren eta eguzkiaren leku aldaketak, hau da, lurrarekiko duten posizio erlatiboan gertatzen diren aldaketak, hidrosferaren itxura aldaketen intentsitatea ere aldarazten dute, halaber, eta horren ondorioz itsasaldiak ez dira leku eta garai guztietan berdinak izaten. ASIER ARIADNE IBAI UGAITZ
TXIKIZIOA JAPONEN LURRIKARA ETA TSUNAMIAREN ONDORIOZ 15 mila pertsona baino gehiago hil dira Japonen eta txikizio itzelak gertatu dira. 2011ko martxoaren 11an, Japónen, 9,0 gradutako tsunamia geratu Pie de imagen o gráfico. zen richter eskalan. 15.893 pertsona hil ziren eta 172 zauritu, horrez gain, etxe bat bezala. , eta 6 minubi desagertu. Lurrikara eta tuko iraupena izan zuen. tsunamia izan zen aldi beTsunamiak 32 km-ko sakonerean eta horrek hildako asko ra zuen eta Japon-en gertautzi zituen Japoniako heturiko tsunami eta lurrikara rrian. Tsunamiak 40,5 metrohaundiena izan zen. Egun ko altuera zuen, 10 pisuko horretararte lurrikara haun-
diena 7,8 gradu izan zen richter eskalan, epizentrotik 260 km-ra. Lurrikara eta tsunamia gertatu eta ordu batzuetara, Karangetang sumendiak erupzioa egin zuen irla Celebesetan (indonesia). IONE, IÑIGO, IRATI ETA DANI
2016KO LURRIKARK ITALIA ERDIA HONDATU DUTE Italiaren erdiko lurrikara gertaera sismiko batzuen segida izan zen, 2016ko abuztuaren 24an izan zen, 3:36etan gutxi gorabehera. Richter eskalan 6,5 gradukoa izan zen, gutxi ematen baduen ere, etxeak botatzeko gai da. Afektatuta gelditu ziren Rieti, Ascoli Piceno eta Perugiako probintziak. Sismoaren Epizentroa “Valle del Tronto”ren inguruetatik izan zen, Accumoli, Amatrice eta Arquata del Tronto udalerrien artean gertatutakoa. Hipozentroak 10km sakonera zuen. Desplazametua neurtuta izan da
Europako agentzia espazialarengatik. 3 egun geroago, (milaka pertsonak etxeak galdu ondoren), erreskate operazioak bukatu egin dira, eta Italia etxeak eta beste erainkuntza batzuk berriro eraikitzen hasi dira. Lurrikara lurraren barnealdean batbatean askatutako energiaren ondorioz lurrazalean gertatutako dardara edo astinduak dira, energia hori, norabide guztietan uhin sismiko eran hadatzen da. Urbilen dagoen lurrazalaren puntuari epizentroa. Lurrikarak sismografoaren bidez
TSUNAMI EN CHILE Una ola de 5 metros golpeó el 17 de septiembre del 2015, en Coquimbo, en Santiago de Chile. Tras un potente de terremotos el seísmo fue de magnItud 8,4 y el movimiento duró 4 min. Obligó a la evacuación de un Millón de personas en el pacífico. El tsunami llego la ciudad y las olas hasta el centro y el epicentro fue a
2. Orrialdea
230 km al noreste de Chile, el movimiento se sintió hasta Brasil. Por el terremoto murieron ocho personas y el tsunami destruyó casas hoteles, centro comerciales... Entró 120 km de costa. El TSUNAMI :es un terremoto que pasa debajo del mar. DANI
erregistratzen dira gaur egun. IONE, IÑIGO, IRATI ETA DANI
ALASKAN PAVLOF SUMENDIA ERUPZIONATZEN HASI DA 2016ko martxoaren 12an Alaskako Pavlof sumendia erupzioan hasi zen. Lurraren barnetik datorren magma eta gasak kanporatzen direnean sortutako irekiguneari sumendia deritzo. Mantuko magma zirrikitu bat aurkitzen denean erupzionatzen du
sumendik egin dute erupzio noizbait, horietako 50 Estatu Batuetan daude.
AIMAR, ADRIAN, MIKEL P., PAULA
Sumendiak erupzionatzen dunean gauzak erretzen ditu eta honek hodei handi bat sortu du 6000 metroko altuerakoa. Alerta dago hegazkinentzako oso arriskutsua delako. Munduan dauden 500
AURKITUTAKO MUNDUKO KOBAZULORIK ANDIENAK ZIENTZIALARI GUZTIAK HARRITU DITU Duela 24 urte, 1992 an, munduko kobazulorik handiena aurkitu zuten, Phong Nha Ke Bang parkeko basoetan, Vietnamen. Kobazulo honek, bere ibai, klima eta oihan propioa du. Kobazuloaren izena Son Doong da. Kobazulo honek ez ditu marrazki prehistorikorik, baina jarraitzen du oso-oso interesantea izaten (beintzat guretzat). Baina urte horretan, ez zuen oraindik jende askok ezagutzen
Son Doong, baina 2009 garren urtean, zientzialari talde batek kobazuloa exploratzera joan ziren, eta orduan ospetsuagoa egin zen. Howard eta Deb Limbert zientzialariek, urte bat behar izan zuten kobatik berriro ateratzeko, zutabe erraldoi baten erruz, (60 metroko altuerakoa), “Vietnameko harresi handia” izenekoa. “Harresia”-ren bestaldean, Baseballeko piloten
tamainiako perla pila bat aurkitu zituzten. Perlak kaltziozko gatzez osaturik daude. Zientzialariek uste dute kobazuloa duela bi milioi urte osatu zela. OIER, JON, THALIA, AKARI
Yellowstone sumendiaren erupzioa mundu osoko etorkizuna aldatuko luke zientzilarien arabera. Estatu Batuetako zientzilari batzuek ikertu duten bezala Yellowstonen sumendiak eta kalderak erupzionatu egiten badu, trajedia bat izango zen mundu osoarentzat. Yellowstonen azken erupzioa oraindela 70000 urte izan zen eta orain aktiboen dagoela konturatu dira zientzilari batzuek. Sumendi hau Yellowstone parkearen azpian dago.
2 0 1 6 /1 1 /0 8
Sumendi honen erupzio mundu lari batosoaren etorkizuna aldatuko luke, ez bakarrik Estatu Batuena, zientziazuek baieztatu duten bezala. Talde honek eldeak arrasatuko zituela. Sumendiak lurraren barnetik ateratzen den magma eta gasak kasaten duen bezala Yellowstonen erupzioak ehun kilometroko edo gehiagoko erradioan dauden herrianporatzen
diren irekiguneari deritzo. Kasu honetan parkearen azpian magma poltsa handia dagoelako dago arrisku hau. Normalean mantuko magma zirrikituetatik igotzen denean sortzen da erupzioa. Hau gertatzen denean txikizio handiak gertatzen dira. Adibidez, Vesubio sumendiak Ponpeya herria arrasatu zuen. AIMAR, ADRIAN, PAULA, MIKEL 3.Orrialdea
“EL NIÑO” FENOMENOAK UHOLDE IKARAGARRIAK SORTU DITU HEGO AMERIKETAN Hile honetan EL NIÑO fenomenoaren ondorioz uholde garrantzitsuak izan dira Hego Ameriketan. Baina alderik txarrena Paraguay eta Perú eraman ditu. “El Niño” fenomenoa atmosfera berotzen duen fenomeno bat da. Atmosfera berotzen denez, ozeanoetako ura arinago lurruntzen da, kasu honetan ozeano bareko urak. Ura etengabe lurruntzen denez prezipitazioak ere etengabekoak izaten dira . Hego Ameriketan, 150.000 pertsona baino gehiagok bere etxeak utzi behar izan dituzte gero eta euri gogorren ondorioz.
Paraguay -eko ibaia, 37,04 metroko altuerara heldu zen azken zenbaketan. 1983ko uholdeak oso larriak izan ziren Euskal Herrian eta bereziki Bizkaian kalte ugariak eragin zituzten. Mungian eta inguruko herrietan Butroe ibaiak, eta Gobeiak Getxon zein Berangon ere kalte handiak eragin zituzten. Uholdeak, urak normalean okupatzen ez duen eremu bat hartzen duenean gertatzen da, erreka eta ibaiak gainezka egiten duenean, arruntetik ateratzen den itsas-mailaren igoeragatik edo tsunamiegatik.
Uholde flubialak periodikoki errepikatu diren prozesu naturalak dira, erreken aranetan lautadak sorrarazi dituztenak.Kosta inguruan itsasoaren oldarraldiek kostak zintzelatzeko eta eremu zingiratsuak sortzeko balio izan dute.
MIKEL C., IKER, OIHANE, ALVARO
GANDASEIKO KAZETARIAK
EHUNAKA ZAURITU ETA BI HILDAKO TORNADO BATZUEN ERRUZ IPAR AMERIKAN
2016 ko urriaren 17-22 bitartean izan zen. Hainbat tornado suntsiketa handiak eragin zituzten Ordu bat lehen Zikloi Hau dena amaitu zuen. 76 urte zituen etxean izan zen, eta beste etxe bat, horren adina da ezezaguna, “Connersville” hurbil zegoen. Airetik hartutako irudiak erakusten zituzten, etxeak suntsitu eta deserrotutako zuhaitzak. Ondoren tornado gehiago osatzen hasi ziren. Txikiagoak ziren, baina, halaber, kalte handia eragin zuten. Aurreikuspenen arabera, Texas eta Missouri artean duten arrisku handia ekaitzak gehiagotzen ditu. Hainbat tornadok bi pertsona hil dute eta Oklahoma (USA) estatuko eraikinei kalte handia eragin diete. Ekaitzak osatzen hasi ziren. Arazo handiak zorrarazi ditu hala nola, eraikinen txikizioa, ehunka zauritu eta 2 hildako.
Nola sortzen dira tifoi tropikalak? Zikloi tropikala Haize bortitzak eta euri ugariak duten eta behe presio gune baten inguruan sortutako ekaitz sistema osatzen duen fenomeno metereologikoa da, haizebortitzak, tornadoak, uholdezko euriak eta itsas handi zikloikoak sortzen dituztenak. Indarra eta kokapenaren arabera, zikloi tropikalak beheraldi tropikala, ekaitz tropikala, haizerauntsia edo (urakana ere deituatifoia izan daiteke. Izena egitura zikloiko eta jatorri tropikala izatetik datorkie.
HAIZEAK ESKUALDE LEHORRETAN DUNAK SORTZEN DITU. HAIZEA MATERIALAK TOKI BATETIK BESTERA GARRAIA DITZAKE, INDARRAREN ARABERA; HAIZEAREN ABIADURA MOTELTZEN DENEAN, MATERIALAK LURREAN PAUSATZEN DIRA. HAUTSA ETA HONDARRA HERRESTAN ERAMAN DITZAKE; MATERIAL HORIEN PARTIKULEK MARRUSKADURA - LANA EGITEN DUTE ETA HORRELA HAITZAK KARRASKATU ETA FORMA BI.
Ekain, Ander, Elena, Alazne