gramatika

C1erako eduki gramatikalak 2................................................................................12 1................................................................................12 0................................................................................12 -1...............................................................................12 -2...............................................................................12

C1erako eduki gramatikalak

I- KANTITATEA.................................................12 Zenbatzaile zehaztuak...............................................12 Zenbatzaile zehaztugabeak.......................................12 Multzokariak.............................................................13 Kardinalen deklinazioa.............................................13 Esapideak..................................................................13 Aditzaren komunztadura...........................................14 Kantitateak deklinazioan..........................................14

Aurkibidea 1- FONETIKA.....................................................4 1- FONETIKA.......................................................4

H- Gradu eta kantitate konparazioa .....................14

2- PUNTUAZIOA................................................4

Berdintasuna.............................................................14 Ezberdintasuna..........................................................15 Superlatiboa..............................................................15

2- PUNTUAZIOA..................................................4 koma (,).......................................................................4 puntu eta koma (;).......................................................4 bi puntu (:)..................................................................5 puntua (.).....................................................................5 eten-puntuak (...).........................................................5 galdera-ikurra (?)........................................................5 harridura ikurra (!)......................................................5 parentesia [()]..............................................................5 marra luzea (–)............................................................5 marratxoa (-)...............................................................5 aipu markak (" ")........................................................5 zehar marra (/).............................................................6

I- Gradu eta kantitatea zenbait testuingurutan......15 J- IS-REN EGITURA...........................................15 Egitura arrunta..........................................................15 Adizlaguna Izen Sintagman......................................15 Izen Sintagman izenlagunak izenaren atzetik ..........15

4- ADITZA.........................................................16 4- ADITZA...........................................................16 A- ZENBAIT EZAUGARRI................................16 Subjektuak................................................................16 Aditz defektiboak......................................................16 Pasiboa eta erabilera etikoa......................................17 Tratamendua.............................................................17 Aditz motak..............................................................17

3- IZEN SINTAGMA..........................................6 3- IZEN SINTAGMA............................................6 A- IZENA..............................................................6

B- DENBORA-ASPEKTUA................................17

Izen motak..................................................................6 Hitz elkarketa..............................................................6 Aposizioa....................................................................7 Atzizkiak.....................................................................7 Aurrizkiak...................................................................8

Perifrasiak.................................................................17 Aditzaren modua eta aspektua zenbait funtziotan....17

C- ADITZ JOKATUA..........................................18 Aditz laguntzailea: indikatiboa.................................18 Aditz laguntzailea: subjuntibo eta ahalera................18 Aditz trinkoa.............................................................18 Aditz alokutiboa........................................................18

B- IZENORDAINA...............................................8 Pertsona izenordainak ................................................8 3. pertsona: erakusleak, pertsona izenordainak .........8 Izenordain zehaztugabeak...........................................8 Bihurkari/ elkarkariak.................................................8

D- ADITZ IZENA................................................18 Deklinazioan ............................................................19 Aldaerak....................................................................19 Partizipioa aditz izen bezala.....................................20

C- DETERMINATZAILEA...................................9 Mugatzaileak...............................................................9

D- IZENONDOA...................................................9

5- ADITZ SINTAGMA.....................................20

Zenbait izenondo........................................................9 Konposizioan..............................................................9 Atzizkiak.....................................................................9

5- ADITZ SINTAGMA........................................20 A- BALDINTZA..................................................20 Baldintza...................................................................20 Gerorako baldintza....................................................20 Salbuespena..............................................................20 Zalantza.....................................................................20 Ordez.........................................................................21 Lokailuak↑................................................................21 Esapideak..................................................................21

F- IZENLAGUNA...............................................10 -en atzizkia...............................................................10 -ko atzizkia................................................................10 Egitura baliokideak: -dun/ -ko/ -ekiko......................11 Beste izenlagun batzuk.............................................11

G- ERLATIBOZKOAK.......................................11 Izenlagun/ izen bezala...............................................11 Izenorde bezala.........................................................12 Osagarri izenlagunak................................................12 Erlatibo klasikoa.......................................................12

B- DENBORA.....................................................21 Denbora nozioa.........................................................21 Aditzondo eta esapideak...........................................21 Menpeko perpausak..................................................22 Postposizioak............................................................22 Orduak eta datak.......................................................23

H- GRADUA.......................................................12 3................................................................................12

1

C1erako eduki gramatikalak Aditzaren komunztadura: eta, edo, zein...................33

C- ESPAZIOA.....................................................23 Espazio nozioa..........................................................23 Mugagabean..............................................................23 Aditzondoak..............................................................23 Esapideak..................................................................23 Postposizioak............................................................23

B- MURRIZKETA...............................................33

D- HELBURUA...................................................24

C- APOSIZIOAK.................................................34

Menpekoak...............................................................24 Anaforikoak↑............................................................24 Posposizioak.............................................................24 Deklinazioa...............................................................24

Aposizio metonimikoak............................................34 Aposizio faltsuak......................................................34 Beste galdegai bat.....................................................34

A eta B......................................................................33 A ez, B bai................................................................33 Salbuetsi....................................................................33 Mugatu......................................................................33

D- ALBORATZEAK...........................................34

E- KAUSA-ONDORIOA.....................................24

Mintzagai hanpatuak.................................................34 Emendioa..................................................................35 Aurkaritza.................................................................35 Metonimiak...............................................................35 Argudioak.................................................................35 Sekuentziazioa..........................................................36

Menpekoa- kausa......................................................24 Menpekoa- ondorioa.................................................24 Azalpena...................................................................25 Posposizioak.............................................................25 Anaforikoak..............................................................25 Lokailuak..................................................................25 Deklinabidea.............................................................25 Esapideak..................................................................25

7. ESALDIA FUNTZIOKA...............................37 7. ESALDIA FUNTZIOKA.................................37 A- ADIERAZPENA.............................................37

F- KONTZESIOA................................................25 Kontzesioa................................................................25 Baliokidetasuna.........................................................26 Postposizioa..............................................................26 Esapideak..................................................................26

Ahalmena..................................................................37 Beharrizana...............................................................37 Pertzepzioa................................................................37 Posibilitate epistemikoa............................................38 2. eskukoa ................................................................38

G- MODUA.........................................................26 Helburua lortzeko ekintza.........................................26 Egoera deskrb...........................................................26 Jarduna......................................................................27 Esanahi bereziak.......................................................27 Deklinazioa: Zertaz, zerekin, zertan.........................27 Atzizkiak...................................................................27 Galdetzaile eta eratorriak..........................................28 Postposizioak............................................................28 Esapideak..................................................................29 Konparazioa..............................................................29 Anaforikoak..............................................................29

B- ESATARIAREN IKUSPUNTUA...................38 Hipotesia...................................................................38 Iritzia.........................................................................38 Segurantza.................................................................38 Kezka, zalantza.........................................................38

C- SENTIPENAK................................................39 Desioa.......................................................................39 Harridura ..................................................................39 Ponderazioa...............................................................40

C- INTERAKZIOA..............................................40 Elkarreragina.............................................................40 Galdera......................................................................40 Hartu-emanak...........................................................41 Kortesia.....................................................................41

H- OSAGARRIAK ..............................................29 Konpletiboak.............................................................29 Zehar galderak..........................................................30 Zehar aginduak.........................................................30 Esapideak..................................................................30

D- MODULAZIOA..............................................41

I- PREDIKATIBOA.............................................30

8. ESALDIAREN EGITURA............................42

Mugagabeak izan aditzarekin. .................................30 Izenondo soila+ -ago/ -egi........................................30 Erabilera bereziak izan aditzarekin...........................30 Aditz predikatiboak: ................................................30 Hitz markatuak - ez markatuak.................................30 Dimentsioak..............................................................30 Ogibideak..................................................................30 Iritzia.........................................................................30 Funtzioa mugatzeko:.................................................30

8. ESALDIAREN EGITURA...............................42 A- GALDEGAIA ................................................42 Ordena ez-markatua:.................................................42 Ordena markatuak:....................................................42 Galdegaia berrindartu: .............................................42 Galdegaiaren egokitasuna.........................................43 Erabilera bereziak.....................................................43

B- ESALDIAREN ORDENA..............................43 Gomendioak: Esaldi nagusia....................................43 Gomendioak: Menpeko esaldia................................43

6- PERPAUS LOTURAK..................................32

C- KOHESIO MEKANISMOAK........................44

6- PERPAUS LOTURAK....................................32 A- JUNTAGAILUAK..........................................32

Balio anaforikoak......................................................44 Balio kataforikoa......................................................44 Errepikatzeak............................................................44

Emendioa..................................................................32 Hautakaritza..............................................................32 Aurkaritza.................................................................32 Elipsiak.....................................................................32

D- ADITZAREN ELIPSIA..................................44 Sententziak, Errefrauak.............................................44 Identitatea.................................................................44

2

C1erako eduki gramatikalak Esapideak..................................................................44 Askotako harreman sintaktiko kontestualak eraginda: ..................................................................................44

3

C1erako eduki gramatikalak

1- FONETIKA

2- PUNTUAZIOA koma (,)

 Alfabetoa.

 Esaldi koordinatuak lotzeko.  Askotan esan diogu, baina ez da etorri..

 Txistukarien ahoskera.

 Estilo zuzeneko esaldiak mugatzeko.

 s, x, z, ts, tx, tz.

 “Naval erosi nahi dugu”, berretsi du ontziolako presidenteak.

 Beste zenbait fonemaren ahoskera.  g, j

 Enumerazioetan.  Isabel, Miren, Ane eta Sara ikusi nituen bart.

 Diptongoak.  ai, ei, oi, au, eu

 Aposizio batzuk.

 Azentua. Talde fonikoa:

 Etxepare, lehen euskal idazlea, Sarrasketan jaio zela uste da.

arau orokorra plurala

 Bestelako tartekiak.  Jokalariak, pozez zoratu beharrean, kopa hartu zuen esku artean.

aditza

 Fonetika sintagmatikoa.

 Deikiak markatzeko.

ez+    

 Aizu, Olatz, zatoz lehenbailehen.

ez dut>[eztut] ez gara>[ezkara] ez naiz>[enaiz] ez zen>[etzen]

 Lokailuak eta testu antolatzaileak markatzeko.  hots, esate baterako, azkenik, hala ere, adibidez, dena den, izan ere, beraz...

+z

Salbuespena: hala nola

 izan zen>[izantzen]

 Beste galdegai bat gehitzen denean.

bait+      

 1860. urtean jaio zen, Hernanin.

bait+ naiz > bainaiz bait+ duzu > baituzu bait+ gara > baikara bait+ zineten > baitzineten bait+ haiz> baihaiz bait+ litzateke> bailitzateke

 Mintzagaia markatzeko.  -ri dagokionez, horri buruz, -ren ustez, -ren iritziz, -ren irudiko...

 Mendeko perpaus batzuk markatzeko.

 Bustidura.

 Berandu iritsi bazen ere, osorik ikusi zuen filma.

automatikoak    

il > ill [illargi, illun] ind > indd [minddua, onddoa] in > iñ [miñ, urdiñ] it > itt [itto, itturri]

 Aditza isildua dagoenean.  Añanako gatzagak, barrutik ezagutzeko moduko altxorra.

 Helbideetan.

adierazkorrak

 Plaza Berria, 17, 2. ezk.

 Kattalin, Mattin

 Hamarrenak.

 Zenbait laburdura.

 CAC indizeak % 1,71 irabazi du aste honetan.

 eta>ta

Ez dira erabiltzen:

 Lekuan lekuko hiztunen zenbait erabilera .

 Menpeko perpausen barruan.

Hitz amaierak  etxea>etxia>etxie  gogoa>gogua  ogia>ogixa>ogixe

 Galdegaia eta aditzaren artean.

kontsonante bigunen galera    

 Subjektuaren eta aditzaren artean hura mintzagai hanpatua ez bada.

egon>[eon] egin>[ein] nork>[nok] horiek>[hoiek]

puntu eta koma (;)

4

C1erako eduki gramatikalak  Ideien unitate logiko bereko bi klausula independenteren artean.

 Zuzeneko aipuetan, osorik ematen ez direnean.  menpe geratuko dira, (...) horretarako

 80-82 urte bitarte hartan gertatu zen; garai hartan, Armendarizek sailaren ardura zuen

galdera-ikurra (?)

 Ideia beraren bi alderdi desberdin adierazten dituzten bi klausulen artean.

 galdera-esaldiaren bukaeran.

 Mondragon Unibertsitatean emakumezkoak 2.191 dira; gizonezkoak, berriz, 3.134

harridura ikurra (!)

 Enumerazioetan komak sartzean.  Bileran izan ziren, besteak beste, Rosa Idiakez, Enpresa Zientzietakoa; Mikel Urteaga, Ingeniaritza Eskolakoa; eta Izaskun Gonzalez, Filosofia Fakultatekoa...

 Harridura-esaldiaren bukaeran.  Pentsaraztekoa, honek esaten duena!

 Beste ñabardura batzuk adierazteko, agindua, kexua, etab.

 Esaldi bukaerako laburpen, argibide moduko batzuetan.

 Aurrera, sar zaitez Campus Birtualean!

 Bizipen horiek sentimendu bat sortzen dute, eta sentimendu hori hitz bilakatzen da; kantu, azken finean.

parentesia [()]

bi puntu (:)

 Datu solteren bat tartekatu nahi denean.  Guztira, autorearen 65 obra (54 olio-pintura eta 11 marrazki) agertu dira.

 Aipuak eta adierazpenak txertatzeko, batez ere estilo zuzenean.  Honela dio Araudiak: "Ikaslearen ordez beste norbaitek egingo balu azterketa, ikasle hori ezgai izango litzateke asignatura ebaluatzean".

 Hitz barrenean.  Txapelaren f(z)ama

 Katafora moduren bat erabiltzean.

marra luzea (–)

 Oso gauza argia esango dut: gure lurraldean...

 Enumerazioak irekitzeko edo ixteko.

 Datu soltetik haratagoko tartekiak txertatzeko.  Medikuntzako eta erizaintzako ikasleek uniforme hau jantzi beharko dute: oinetako zuriak, kasaka eta prakak —eskolako iragarki-taulan agertzen den modeloa— eta osasun-zentroetako praktiketarako bata zuria.

 Etsenplu modukoak sartzeko.  Kanpokoei posta-gastuak ordaintzea eskatzen zaie aldizkaria jasotzeko: Espainiako Estatuan 6 €, Europan 30 € eta gainerakoetan 72 €.

marratxoa (-)

 Orduetan.  1. mailako ikasleentzako ordutegi berria hauxe da: 08:15etik 14:15 arte.

 Elkarrizketetan.  –Egun on Feli. Zer, dagoeneko lanean?

 Izen arrotzei, sinboloei atzizkia eransten zaienean.

puntua (.)

 The Times-etik hartutako datuak dira.  3 g-ko diamantea

 Zentzu osoa duen periodoaren bukaeran.

 Lerroz aldatzean, silabakako banaketa egiteko.  bur-tsa, guk, lan-gi-le-rik...

 Laburduretan. *laburdurak

 Zenbait udalerriren izenean.  Gernika-Lumo, Ezkio-Itsaso

 Ordinaletan.  Iturribide kaleko 6.ean dago

 Hitz elkartuetan. *izena / *izenondoa

 Zifretan milakoak, milioikoak.  3.000

aipu markak (" ") eten-puntuak (...)  Enumerazioa bukatu gabe uzteko.

 Norbaitek esana edo idatzia hitzez hitz jaso nahi denean.

 Pentsamendu bat edo esaldi bat bukatu gabe dela adierazteko...

 Beste hizkuntzetatik hartutako terminoak edo ironiazko zentzuan erabiltzen diren hitzak.

 Aurkikuntzaren garrantziaz konturatu balira...

5

C1erako eduki gramatikalak zehar marra (/)

3- IZEN SINTAGMA

 Poemetako lerro marra bereizteko.

A- IZENA

 Legeen izenetan.  18/98 legea

Izen motak

 Zenbait laburdura eta sinbolotan.  z/g, km/h

 Arruntak mugagabea  hainbat ume dago eskolan.

singularra  Gure umea heldu da.

plurala  Eskolan daude umeak.

 Bereziak Leku izenak  Donostia

Pertsona edo animalia izenak  Isabel, Pintxo, Herkules

Markak eta modeloak  Ford Scort bat, Boing 707 hegazkina

Astronomia  Jupiter

Erakunde eta taldeak  Laborantza Ganbera, Ekonomia Ministerioa

Ekitaldiak  Gay eta Lesbianen Nazioarteko Eguna, Rolad Garros tenis lehiaketa

Izenburuak: argitalpen, dokumentu eta artelanak; hitzaldi, mintegiak  Haur besoetakoa, Deabruaren hiztegia  Lanaren aldeko lau proposamen

Izenburuak: egunkariak, aldizkariak, liburukiz osatutako hiztegi...  Orotariko Euskal Hiztegia

Agiriak, Ikasketak  Kyotoko Protokoloa, Zigor Kodea, Giza Eskubideen Agiriaren Legea

Historia: efemerideak  Erromako Inperioa, Pragako Udaberria, Erdi Aroa, 2.

Mundu Gerra

 Siglak: punturik gabe, arruntak eta bereziak  LABeko, AEBetako, UEUn, CDekin

 Laburdurak: puntuarekin, ezin dira deklinatu  K.a. (kristo aurreko), K.o. (kristo ondorengo), tel., pl., zenb., ezk., esk.

 Sinboloak: punturik gabe  250 cc-ko motoa, 7. km-an, 21 g

Hitz elkarketa  Izena+ izena (marra aukeran) Bakuna

6

C1erako eduki gramatikalak  fruta(-)arbola

 Jarduera, efektua

Bikuna

ad.+ -keta

 gizarte(-) eta ogasun(-)saila

 azterketa

ad.+ -(k)era

 Lehen osagai berezia (marrarik gabe)

 ibilera

euskal, erdal, giza, itsas

ad+ -kuntza

 euskal literatura

 hobekuntza

kultur, natur, eliz, hizkuntz, burdin, literatur

ad.+ -men/ -pen  aurrerapena

 Bikoteka (marrarekin)

or.+ -(k)ada

 seme-alabak  zeru-lurrak

 gorakada

 Ogibideak

 Hitz-jokoa (marrarekin)  itzuli-mitzulia  ika-mika

iz.+ -zaintza  basozaintza

iz+ -gintza

 Hiru izen

 oihalgintza

irizpen-, multzo-, zati-, eta mota- elkarteak     

iz.+ -tza

butano-saltzaile itxura oliba-olio usaina orein-haragi zatia zakar-biltzaile taldea hitz-elkarte mota

 artzaintza

iz.+ -go  artzaingoa

euskal, erdal

 Ondorioa

 euskal musika-taldea

ad.+ -kari  gertakari

Aposizioa

ad.+ -kin

 Molde arrunta    

 Abstraktuak

Lasa andreak deitu du zutaz galdezka.

Gorbeia mendian gurutze handi bat dago.

Txirrita bertsolari handiak kantatu zuen bezala.

Dick Cheney AEBetako presidenteordea ez dago ados batzordeko buruarekin.

izond.+ -tasun  handitasuna

izond.+ -keria  umekeria

 Molde klasikoa

iz.+ -tza  nekazaritza

 Osaba Iñaki etorri da.  AEBetako presidenteorde Dick Cheneyk ez du deus esan.

iz+ -go  elkargoa

ad.+ -dura

Atzizkiak

 hedadura

 Materiala

 Subjektua

ad.+ -gai

ad.+ -le/ -tzaile

 erregaia

 soinu-jotzailea, hiltzailea

iz.+ -(l)ari

 Multzoa

 kantari, muslaria

iz.+ -tza

iz.+ -gin/ gile

 jendetza

 hargina, langilea, autogilea

iz.+ -eria

iz.+ -zain

 langileria

 mandazaina,

or.+ -kada

iz.+ -buru

 kamioikada

 armadaburua

iz.+ -gai

 Denbora

 abadegaia

or.+ -aldi

iz.+ -(k)ume

 mundualdia

 katakumea

iz.+ -(z)aro

iz.+ -orde

 nerabezaroa

 zuzendariordea

7

C1erako eduki gramatikalak iz.+ -te

ber- +ad.

 izurritea

 berrezarri

or.+ une

sasi- +iz.

 geldiunea

basa- +iz.

 Lekua iz+/ad+ -tegi

B- IZENORDAINA

 lorategia

iz.+ -pe  itsaspea

Pertsona izenordainak

ad.+ -leku

arrunta ni hi gu zu zuek

 bizileku

or.+ -gune  abiagunea (baina hutsune, eta koloreekin gorriune...)

 Neurria

   

izond.+ -era  luzera

 Tresna ad.+ -gailu

indartuak neu heu geu zeu zeuek

nerau herori gerok zerori zerok

nihaur hihaur guhaur zuhaur zuihauek

Geuk egin beharko dugu Neu ere ez dakit nola gertatu den Zeuri behintzat ez dizut ezer kobratu Nik neuk ez nuke horrela egingo

3. pertsona: erakusleak, pertsona izenordainak

 zulagailua

hau hori hura

Erakusle indartuak::-xe hauxe horixe huraxe

aurrekaridunak: berberau berori bera

hauek horiek haiek

hauexek horiexek haiexek

berauek beroiek berak / beraiek eurak / eurok

ad..+ -ki  estalkia

 Gogoa or.+ -nahi/ -gura/ -gale  txizagura

 Bidea

 Honako hau, horrako hori, harako hura  Gizona bera etorri da.  Hark berak egin behar luke dena.

or.+ -bide  aurrerabidea

 Tamaina

Izenordain zehaztugabeak

-txo

nor(tzuk) zer(tzuk) zein(tzuk)

-xka/ -xko  etxetxo  liburuxka

-tzar -kote  liburutzarra  mutikotea

inor (ere) inortxo (ere) nehor (ere) ezer (ere) ezertxo (ere) deus (ere) ezein ezezkoan galderan baldintzan

Aurrizkiak  Espazioa aurre- +iz.

norbait bat edo bat bat edo beste baten bat zerbait zertxobait zenbait

edonor edozer edozein nornahi zernahi zeinahi

nor edo nor zer edo zer zeozer zeozertxo zein edo zein

beste

 aurreiritzi

 (mugagabean) Hori bestek egin dezala.

azpi- +iz.

norbera / batbedera

 azpiegitura

 Ezin duzu inor bidali zure lekuan. Norbera joan behar da.

gain- +iz.

halako ...-tan

 gainbalio

 Halako egunetan, halako tokitan.

kontra- +iz.  kontrapisua

Bihurkari/ elkarkariak

 Beste batzuk

 Bihurkariak

8

C1erako eduki gramatikalak neure heure bere

Konposizioan

geure zeure bere(n), euren, euron

 iz.+ izond. (lotuta zein marrarekin)  Gizon hankaluze (hanka-luze) bat heldu da.

nor bere  Nork bere arazoak konpondu behar ditu

 ad.+ berri / ad.+ zahar (bereiz)

bere burua

 Ume iritsi berri bat ikusi nuen.  Ez nintzen etorri zahar.

 Jonen anaiak bere burua hil du.  Beren buruaz beste egin zuten guztiek.

berekiko / bere artean / bere golkorako / bere baitan

 adb.+ partiz. (izond.)

 “Kontuz ibili”, pentsatu nuen neurekiko.

 Agure gaizki hezi bat agertu zen.  Neskatilaren begirada lurrerantz eroria miretsi nuen.  Nobleziako emakume adinean sartuaren harrokeria nabaria zen.  Pertsona heldu burutik sano bat.

 Elkarkariak elkar / bata bestea  Josuk eta Mirenek elkar maite dute.  Elkarri irainka aritu ziren.  Bata bestearen atzetik etorri dira.

Atzizkiak  Ugaritasuna

C- DETERMINATZAILEA

iz.+ -tsu  euritsua

Mugatzaileak

iz.+ -ti

 Artikulu zehaztua

iz.+ -zto

 negartia  zorriztoa

-a / -ak / -ok  Hori mahaia da.  Nik zuritoa nahi dut.

 Jatorria iz.+ -(t)ar  izenaren aurretik gehienetan eibartarra, menditarra

 Artikulu zehaztugabea bat / batzuk

 Jarraitzailea

 Bazen behin jaun bat hiru alaba zituena.  Neska batek ezin du horrelakorik esan.

iz.+ -(t)ar  mahomatarra, gutarra

 Erakusle soilak eta indartuak

 Eragilea

*erakusleak

ad.+ -garri  zoragarria, pozgarria

D- IZENONDOA

 Daitekeena ad.+ -garri  maitagarria, barkagarria

Zenbait izenondo

 Joera

 ber- / berber- / bertsu-

ad.+ -bera

 Gizon bera etorri da.  Poltsa berberetik atera dugu papera.  Adin bertsua izango genuen biok

 izerbera

or.+ -koi  aurrerakoia

 berdin / berdintsu

ad.+ -kor

 Guretzat berdin dira astea eta jaia.  Alkandora berdintsuak jantzi dituzte.

 aldakorra, hauskorra

ad.+ -tun

 bakoitza

 jatuna

 Har dezala ume bakoitzak bere poltsa.

ad.+ -gaitz  aldagaitza

 gald.+ arraio, demontre

iz./ ad.+ -zale

 Nor arraiok esan du hori?

 ardozalea

 partizipioa

ad.+ -erraz

 Irrati apurtu bat ekarri du festara.

 aldaerraza

iz.+ -tiar

9

C1erako eduki gramatikalak  jainkotiarra

psikologia izenekin: errespetu, begirune, estimu, gorroto, kezka, maitasun...

 Edutezkoa

 zuganako maitasuna piztu zait

Norekiko izenlagun

IS+ -dun  betaurrekoduna *izenlaguna

1. bi norabideko erlazioa: tratu, harreman, solas, borroka...

iz.+ -gabe / -bako  zentzunbakoa

 elkarrekiko solasak

2. norabide bakarreko erlazioa: eginkizun, obligazio, ardura, errespetu, miserikordia, zor, pena, obedientzia, debozio, karitate, amodio, estimazio, gurari, esker...

 Zatikia zenb.+ -koitz  hirukoitza

 egin ditut zurekikoak

3. izen konkretuak mugatuz

 Kolorea+

 zaldi bakarrekiko gurdia

-xka / -zta / -kara / -aila

Norekiko adizlagun

1. pertsona izenordainekin: pentsatu, esan, jardun...  pentsatu zuen berekiko

F- IZENLAGUNA

2. zerrendako izenekin  Jainkoarekiko dugun obligazioa  Obligazio handia dugu Jainkoarekiko

-en atzizkia

3. izenondoekin: zintzo, lotsagarri, on, errugabe, sentibera, mutu...

 Noren kasua

 barbaro izanen naiz mintzo naizenarekiko

+posposizioa  Gogor egitearen alde nago.

 Izen sintagma +-ko

jabea-jabetza

      

 Non utzi dituzu umeen jertseak?

osoa-zatia  liburuaren azala

edukia-edukitzailea  mutilaren erretratua, lurraren irudia, ardoaren museoa

zer-kualitatea  mahaiaren luzera, etxearen kolorea

 Zenbateko *kantitatea deklinazioan

jasailea-ekintza/egilea  lurraren beroketa, emakumeen maitalea

objektua/subjektua

 Aditzondoa +-ko    

 giltzen jabea, armaden buruzagia

 Aditz izena + -en *aditz izena deklinazioan

    

 Adizlaguna + -ko

 beharreko  ezinezko  Aspaldian hartu beharreko neurriak hartu ditugu

Norako

Norainoko

 Aditz izena +-ko *aditz izena deklinazioan

Noranzko Zerezko

 Partizipioa +-ko  Joaneko partida.  Hil edo biziko egoera.

Norentzako  Plastikozko botilak kristalezkoak baino merkeagoak dira.

Norenganako / Noren alderako

gabeko bako...

Sekula ikusi bako ume bat agertu zen.

Amnistiaren aldeko manifestazioa dago.

Tibeteko kolonizazioari buruzko erreportaia eman dute.

 Aditz modala +-ko

 Etxeko jangelan utzi dut euritakoa.

Nondiko

Sekulako Betiko Honelako, horrelako, halako Holako, halako

 Postposizioa +-ko

-ko atzizkia

Nongo

Edadeko gizona.

Indar handiko pertsona da.

Lau hankako mahaia.

Bi urteko semea daukat.

Josu hitz gutxiko gizona da.

Su kuloreko ilea dauka.

Urte osoko soldata gastatu du auto berrian.

 Konparatiboekin (-n) besteko / (-n) adinako / (-n) bezainbesteko

10

C1erako eduki gramatikalak (-n) moduko / (-n) bezalako Absolutiboa+ lako

G- ERLATIBOZKOAK

 Zu lako umerik ez dut sekula ikusi.

 Bestelakoak    

balizko baiezko, ezezko dena delako zorioneko

Izenlagun/ izen bezala  -n 1-erlatiboa eraman dezaketen berbak izen arruntak

 – -KO atzizkidunak hobetsi kasu hauetan.

 Goizean zurekin mintzatu den gizonak esango zizun hori. (murrizgarria)  Zuk ondo ezagutzen dituzun euskal liburu zaharrak irakurri behar nituzke. (ez murrizgarria)

 Euskal Herriko mapa, Estatuko Kontseilua...  Familiako burua, etxeko gizona, herriko alkatea, unibertsitateko errektorea, fakultateko dekanoa, kontseiluko zuzendaria...  Fedeko gauzak, kontzientziako kargua, euskarako kontuak, heriotzako ordua, proiektuko bilera, 3. artikuluko 5. zenbakia...  Ama Birjina Errosariokoa, Ama Soledadekoa...

izen bereziak  Aspaldi ezagutzen duzun Maddi nire arrebak esango diru hori.

2-ezin eraman dezaketena: erakuslez ordeztea dago zenbaitetan

Egitura baliokideak: -dun/ -ko/ -ekiko...

ni, hi  Zuzendari naizen honek idazten dizu(t)...

 Izena+

gaur, orain

edutezko (-dun)

 Esperantzak bete ditugun honetan...

 eleduna [=hitza duena]  abarkaduna [=abarkak dituena]

3-erlatibotu daitezkeen kasuak

kalifikatzailea (-ko)  Edadeko gizona [=edade handiko gizona]  Hitzeko gizona [=hitza gordetzen duen gizona]

(kasu gramatikalak) nor  Atzo ikusi genuen mutilak istripu bat izan du.

 Izena+ izenondoa.

nork

izen abstraktuekin (-ko)

 Datua aipatu dion gizonarengana jo behar dugu.

 osasun ederreko umea  bihotz biguneko neska

nori  Sarrera eman zaion espedienteak bere bidea segitzen du.

izen konkretuekin bereziki zenbait izenondoren ondoren: txar, eder, gaizto, on, txar.... (-ko / -dun / -ekiko)  neska begi urdinduna  pilotari beso-luzea  sudur handiko gizona.

kasu berean  Espedizioa abiatu zen lekutik aterako gara gu ere.

 Gainerakoetan.

(aditzaren arabera)

-ko

non-bizi  Zu bizi zaren herria handia da.

Beste izenlagun batzuk

nondik-igaro  Zuek igaro zareten herria ez da batere itsusia.

 Beste

zertaz-akusatu

(indet.)

 Aurkitu ote dute akusatu ninduten krimenaren egilea?

 Zure lekuan beste ikasle batzuk joan beharko lukete.

(det.)

 -neko

 Hauek ez, ekar itzazu beste liburuak.

aukeran non-noiz kasuan denean  Ezin ahantz dezaket itotzekotan izan nintzeneko egun hura.

 zenb.+ garren lehen(engo), lehen(da)biziko, estreinako, bigarren...

 partiz.+-tako / partiz.+-riko  Orain arte egindakoak ez du ezertarako balio.  Hori berak asmaturikoa da.

 -(t)ar  -dun

 partiz.  Atzo ekarri landareak non dira?  Zuk esana ez da egia.

*izenlagunak

11

C1erako eduki gramatikalak Izenorde bezala

 errepikapena ondo+ ondo ondo + bai+ ondo ondo + ere+ ondo ondo + baino+ ondo -ago

 gald. (ere) ...bait-/ -n, ...erak.  Nor ere bizi baita etxe hartan, hark pagatu beharko du konponketa.

       

Osagarri izenlagunak  ind.+ -n / ind.+ -lako uste, susmo, esperantza, seinale, kontu, berri...  Ondo zaudeten seinale da hemen azaltzea.  Fabrika itxiko dutelako zurrumurrua zabaldu da herrian.

 -lakoa eduki  Zerbait ahaztu egin zaidalakoa daukat.

1  nahiko(a) / aski  Nahikoa ederra da  Aski seguru da arratsaldeko euria

 -lakoan egon  Zerbait ahaztu egin zaidalakoan nago.

*iritzia

On-ona zen, baina ez zuretzat adinakoa Ia-ia erori da Behar-beharrezkoa da hori Neka-neka eginda nago Ondo bai ondo egin zuen Ondo ere ondo gobernatu nuen piztia.

Lan eta lan dabiltzan arren, ez dute lortuko Itsusiak baino itsusiagoak dira zure arropak

 asko- / samar Polit askoak ziren praka haiek  Berandu samar gabiltza  Alfer samarrak dira ikasleak

Erlatibo klasikoa  zein-... bait-/ -n

0

 non... bait-/ -n

 hain (horren)

Balio ez murrizgarria du ia beti (zein era mugagabe edo era mugatuan)  Altxatu zen emazte zaharra, zein baitzen sorgina, eta zarata batean hasi zen.  Joan zen Donapaleura, non baitzen orduan Nafarroako Parlamentua.

-1  ia  erdi  Erdi osatuta dago.

H- GRADUA -2 3

 batere  Ez zait batere gustatzen.

 guztiz / erabat / zeharo / arrunt / arras     

Guztiz zahartuta ikusi nuen Erabat argituta zegoen eguna Zeharo aspertu nintzen hitzaldi hartan Arrunt handia zen kamioia Arras ederra zen

Zenbatzaile zehaztuak

 txit  Txit poliki ibili ginen  Jaun txit agurgarria

 izugarri / ikaragarri  Izugarri itsusia da  Ikaragarri nekatu nintzen

2  oso / biziki / hagitz / ondo / sano    

I- KANTITATEA

Oso berandu etorri da Oso etxe polita ikusi genuen Bost gizon oso ausart Hagitz haserre etorri zen

 Kardinalak bat bi (biga) hiru lau bost sei

hogeita bost ehun mila milioi 1275 [mila, berrehun eta hirurogeita hamabost]

Zenbatzaile zehaztugabeak (mugagabeak) anitz aski asko

12

(multzoa) makina bat (pluralak)

(zenbatzaile orokorrak) guzti den-

C1erako eduki gramatikalak (askotxo=larregi) dexente franko gutxi (gutxitxo). hagitz hainbat hainbeste (honenbeste, horrenbeste) hamaika (mila, bereak eta bost) hamaikatxo nahiko(a) ugari zenbait zenbat

batzuk bakan batzuk gutxi batzuk

bat (bera) ere ez

 Multzoa osatzeko eta biok  Josu eta biok elkarrekin joango gara

biak ala biak / bi-biak -kote  Bikote, hirukote...

 Banatzailea -na  erdi bana  Etxe banatan bizidira.  Bosna mila soldadu hil zen armada haietan.

Multzokariak aldra (b) amiñi (bat) andana (b) apur eli (bat) mordo multzo oste (giz)

 Tronpeta jotzaile batek ez luke sekula holakorik egingo.

oso oro bete

pila/ pilo pittin (bat) pixka (bat) pizar (pl) poxi (pl) puxka sail saldo (b)

samalda (b) sorta talde (b) xorta (bat) (ed) pare bat dozena bat

(b)=bizidunekin (giz)=gizakiekin (ed)=edariak

 Zatikiak Gauza bakarraren zatia: singularra. Pluralaren zatia: plurala erdi / heren / laurden / bosten / seiren...  Sagarraren erdia jango dut.  Aurreikuspenen erdiak bete dira.

 Portzentaiak -ko  Metro bakoitzeko lau litro pintura erabiltzen nuen.  Ehuneko zazpi (%7) hasi da langabezia aurten.  Orduko zazpi kilometro hartzen ditu autoak.

Kardinalen deklinazioa

 Gutxi gora beherakoa  Zenbatzaile bezala

bizpahiru / bi edo hiru / bi-hiru  Zenbat berandutuko zara? Bizpahiru ordu, besterik ez.  30.000-35.000 lagun bildu ziren

mugagabe  Zazpi txirrindulari atera zaizkit bidera.

baten bat(zuk)

mugatu  Zazpi txirrindulariak atera zaizkit bidera.

-ren bat(zuk)  Bezeroren batzuk nahiko astunak izan ohi dira.

 Izenordain bezala

inguru

 Zazpia da gure zenbakia.

 Hamabi kilo inguru ekarri ditut

 Kasu bereziak

(-ren) bat  Hogeiren bat lagun bildu ziren.

hiru / lau

gutxi gora behera

 hirurak (zenbatzaile) vs. hiruak (izenordain)  laurak (zenbatzaile) vs. lauak (izenordain)

 Mila euro dauzkat gutxi gorabehera.

-ka  Ehunka telegrama jaso ditugu zorionak emanez.

Esapideak  bat-en erabilera bereziak

 Gorakoa/ beherakoa -taka

iz.+ bat+ izondo mugatua (gauza zenbakaitzekin)

 Berrogeitaka urte ditu.

 Egiten zuen haize bat, izugarria.  Piztu du interes bat, sekulakoa.

-tik gora / -tik behera  Horrek ehunetik gora irabazten du.  Milatik gorako zenbakiak letraz idatzi.

halako...bat (gauza zenbakaitzekin)  Halako kezka bat izaten dut gogoan.

zenb.+ baino gehiago/ gutxiago

Istorioan pertsonaiak aurkezteko

 Batek baino gehiagok esango luke gezurretan ari zarela

 Errege batek ba omen zituen hiru alaba. kontakizun baten hasieran

-tik –ra (bitartean)  Hamazazpi zalditiktik hogeira bitartean erosi genituen.

Izen berezia+ bat  Axular batek ez luke hori egingo.

 Ugaritasuna

Balio generikoa emateko

ezin konta ahala

13

C1erako eduki gramatikalak ezer gutxi

garestitu, merkatu, luzatu, iraun: zenbakia ez da aditzaren parte

 Ezer gutxi balio du.

   

ezer asko(rik)  Ez du ezer askorik balio.

asko- eta asko-

20 euro garestitu da.

Patata euro bat merkatu da.

10 metro luzatu du katea.

Zazpi egun iraun du.

 Askok eta askok dakite hori.

-tik asko/ gutxi/ zerbait... eduki  Zorotik asko dauka honek.

 Mugak

Kantitateak deklinazioan  Zenbatean  Sei euroan erosi ditut patatak.

gehienez / goien jota / asko jota gutxienez

 Neurri izenondoekin  Zazpi metro da zabal.  Hogei metro sakon dauzka.

 Kirolean    

4-0 doaz [Lau eta huts doaz] 10-5 geratu dira [Hamar eta bost geratu dira] Hogeita bana geratu dira.

Lau tantoz galdu zuen.

 Ehunekoak

 Zenbateko  Zortzi litroko botila ekarri du.

 Zenbatetik  Sei odutik behera eman du helmugara heltzeko.

 Zenbatera  Lurretik ehun metrora egiten du hegan.

 Zenbaterantz  Zenbateraino

Aditzaren komunztadura erreferentearen arabera  Herritarren %24 ados daude  Aurrekontuaren % 15 ez du gastatu oraindik

 Kopuruak g, kg, ml, l...  120 g azukre, 20 ml oliba olio...

km/h

H- Gradu eta kantitate konparazioa Berdintasuna  bezain  (dekl) Pernandori bezain gutxi gustatu zait antzerki lana.  (adlg) Gaur bezain mozkor harrapatu baietz bihar ere.  (uste, behar, nahi...) Zuk uste bezain azkar doa hegazkina.  (-n) Pentsa daitekeen bezain zintzo jokatu dugu.  (-tzeko) Pozik egoteko bezain ondo ibili gara.  (osagai asko) Tximua zuhaitz gainean bezain gustura dabil.  (ba-)

 120 km/h

 Ordinalak Zifraz/ letraz  7. zenbakia/ zazpigarren zenbakia  Bosgarren egin du

Aditzaren komunztadura Zenbakiak: pluralean.

 hain ...nola ...-bait/ -n  Hain itsusia zen nola izan bailiteke hipopotamo bat lurpean.

 Hamahiru urte ditu.

Multzoak (pare bat,dozena bat makina bat...) singularrean.

Galdetzaileetatik eratorriak (zein, edozein) singularrean

 zenbatez ...-bait/-n, hainbatez / zenbatean ...-bait/ -n, hainbatean

 Edozeinek daki hori.

 beste / adina / bezainbat / bezainbat  (dekl.) Zuk beste dakit nik.  (adlg.) Atzo beste gastatu dut.  (uste, behar, nahi...) Zuk uste beste jende doa hegazkinean.  (-n) Ikasi duen beste ikasita, ez du arazorik izango.  (-tzeko) Gainditzeko beste ikasi du.  (osagai asko) Nik zu beste maite nauzu zuk ni.  (ba-) Hilda ez balego beste maite dut.  (zenb.) Zortzi beste ahaleginduko naiz ekartzen.  (neurri izenondoa atzetik) Mahaia beste zabal diren bi aulki.

Zenbatzaile zehaztugabeak sigularrean edo pluralean.

Izena neurgaitza bada: singularrean.  Urte asko du/ ditu.  Diru asko dauka.

gehien, gutxien singularrean  Boto gehien lortu duen alderdia.

balio izan, pisatu singularrean edo pluralean  Bizirik hamar ordu iraun zuen.  80 kilo pisatzen dut.

 hainbat ...nola ...-bait/ -n

14

C1erako eduki gramatikalak  zenbat ...-bait/-n, hainbatez

albait –en

 -t(z)eko/ -rako lain

ezin ... –ago

 Albait beroen atera mesedez.  Ezin hobeto nabil

 -t(z)eko/ -rako/ -en doia

ezinago+ adj  Ezinago ederra da.

 Erakusleekin

izondo-etan+ ozondo-en  Ederretan ederrena zara zu.

honen, horren, hain

Izenondo superlatiboak: nagusi, bikain...

honenbeste, horrenbeste, hainbeste

Ezberdintasuna  baino (ere)...

-ago / -xeago, -txoago / are ...-ago / askoz...-ago / hainbat ...-ago        

(-erref) Txikitxoago egin beharko zenuke (dekl.) Zuri baino handiagoa eman didate niri. (adlg.) Atzo baino hotzago dago gaur. (uste, behar, nahi...) Zuk uste baino azkarrago doa hegazkina.

(-n) Eskatu nion baino diru gehiago eman zidan.

(-tzeko) Ikasteko baino ahalegin txikiagoa egiten duzu kirolean. (osagai asko) Nik ama baino gehiago maite duzu zuk txakurra. (zenb.) Bost baino gehiago ekarri ditu.

I- Gradu eta kantitatea zenbait testuingurutan  beldur izan/ gose izan: oso...  maite izan: asko/ gutxi / oso...  oso maite zaitut/ hain maite zaituen aita  asko maite zaitut/ hainbeste maite zaituen aita

 hobetu / hazi / ikasi: asko/ gutxi doi bat -t(z)eko doia arean

 nahiago izan, hobe izan ...ezen (ez)

izugarri....

 Hobe da alferkerian egotea ezen ez gaizki egitea

 halako+ zenb

 beldurra / hotza ukan: handia/ ez handirik / gutxi  Ez dut hotz handirik.  Egarri gutxi dauka.

 Zuk halako bi jaten dut nik

 Esapideak zera baino ...-ago

J- IS-REN EGITURA

zenb+ bider ...-ago gero eta ...-ago

Egitura arrunta

zenbat eta ...-ago

Erl.+ [izlg.-ko]+ beste+ [izlg.-ar]+ IZENA+ izondo.+ mug.

hainbat eta/ orduan eta ...-ago

IS hautsia kasu marka bikoitzarekin (baldintza: nor kasuan)

Superlatiboa

Baiezkoetan

 Gehegizkoa

 Gizon batzuk etorri ziren, aspaldi ikusi ez nituenak.  Beharra neukan nik Paula lehenbailehen aurkitzekoa.

lar / sobera / -egi /-txo    

Etxe hori handiegia da.

Etxe hori lar handia da.

Handitxo daukazu soinekoa.

Gutxitxo daki eskolan ibiltzeko

 Superlatiboa -/-rik/ -etan/ -etarik/ -en artean ...-en

Ezezkoetan  Ez dut ikusi gizonik Plasma egun haietan bezain amildurik.  Halako gizonik ez dago asko munduan

Adizlaguna Izen Sintagman

 Sozialistek bildu dute (ez dituzte) boto gehien.  Libururik politena erosi dute.  Munduan sekula ikusi den leiho biko etxerik dotoreena da.

Albiste titularretan, argazki oinetan... baldintzak:IS soila, lotura gabea absolutiboan. Adizlaguna eskuinaldean  Jainkoaren maitasuna gizakien aldera.  Lotura bestelako ikuskaritza-prozedurekin.  Salbuespena informazio ezagatik

inoizkorik (eta) ...-en ahalik (eta) -ena  Ahalik eta ondoena egin behar duzu.

ahal den -ena

Izen Sintagman izenlagunak izenaren atzetik

15

C1erako eduki gramatikalak Deskripzio mamitsuetan  Daukat Jainkoak emanda emazte otzan, baketsu, euli bati ere gatzik egingo ez liokeena.  Hogei urtetik aurreragoko gizon, gerrarako gai zirenak, iritsi ziren seiehun milia eta gehiagoraino.

4- ADITZA A- ZENBAIT EZAUGARRI Subjektuak  NOR absolutiboa partitiboa (ezezka) (galdera) (baldintza)  NORK  NORI

Aditz defektiboak  NOR eta NOR-NORK erratu / irakin / iraun / merezi  Aita Santuak ez du sekula erratzen ezertan  Ez du merezi goizegi heltzea. Horrek merezi du.

huts egin  Kolpea huts egin du.

 NORIdun aditzak axola izan / berdin izan  Ez zait axola.  Ez dit axola.

begiratu / ekin/ eutsi / eragin / heldu / itxaron / irabazi / jarraitu / oratu     

Mikeli begiratu diot. Hormara begiratu nuen.

Uste dut eutsiko diola eguraldiak.

Irabazi diot.

Iboni itxaron dio. Saria itxaron du.

Lagunari jarraitu dio. Lanean jarraitu du.

barkatu / deitu / lagundu / ulertu  Gauean deituko dizut. Gauean deituko zaitut.  Etxera lagundu zidan. Lagundu ninduen.  Ez nion ulertu.

utzi / eman  Bihar-etzi lanari utziko diot.

 Eguraldia egin / ari izan / izan / hasi / egon / atertu / ekarri       

Euria egiten du.

Elurra ari du.

Euria da.

Euria hasi du.

Ateri dago.

Atertu du.

Euria dakar

 Bizipenak izan / -k egon / -larri izan / hartu    

16

Gose naiz.

Hotzak nago.

Kakalarri naiz. Logale naiz. Txizagura naiz.

Loak hartu nau. Lokartu naiz. Lo hartu dut

C1erako eduki gramatikalak Pasiboa eta erabilera etikoa

Ahalera

 Inpertsonala

joan gintezkeen joan gaitezke joan gintezke +aditz modalak: behar izan, nahi izan, ahal izan, ezin izan

Perifrasiak

-nork

 Puntukaria

 Herri honetan gutxi irakurtzen da.  Pobreoi ez zaigu kasu handirik egiten.

-t(z)en ari izan/ ibili

 Burutua

+nork  Pobreoi ez digute kasu handirik egiten.

-a(k) izan  Ordurako etorria nintzen.  Zazpietarako bukatuak nituen lan guztiak.

 Erabilera etikoa +nork

Pasiboa: -k-...–a(k) izan / -z ...–a(k) izan

 Hobe duzu hemen gelditzea  Beharrezkoa duzu agiria aurkeztea.

 Otzara hori Pellok egina da.  Ustezko errudunak atxilotuak izan dira.

berri  Autoa hartu berri zuen.

Tratamendua

-ta egon / -ta eduki  Hori lehenago ere ikusita gaude.  Irakurrita dauzkat liburu horiek.

 Zuka  Hika

 Burutugabea

*Aditz alokutiboa

izan  Mikel ikusi izan dut azken asteotan.  Mikel ikusten izan dut azken asteotan.

 Berorika

ohi  Ostiraletan gurasoen etxean bazkaldu ohi dut.  Ostiraletan gurasoen etxean bazkaltzen ohi dut.

Aditz motak

jakin

 Aditz bakunak

 Horrek badaki ur hotzetan ere bainatzen.

 Etorri, haserretu, konzientziatu,...

 Burutzekoa

 Aditz lokuzioak:

behar

+izan

 Zer egin behar duzue gaur arratsaldean?

 Ahal, ezin, nahi, behar, balio, bizi, merezi,... izan.

-t(z)era joan

+egin

 Ni gauza bera esatera nindoan.

 Hitz, lo, lan, amets, oihu, barre, negar,... egin.

+eragin

Aditzaren modua eta aspektua zenbait funtziotan.

 Lo, min... eragin

+hartu  Kontuan, hitza, parte, begitan hartu,... hartu.

 Eskaera (gero)

+eman

 Zabalduko duzu leihoa, mesedez?

 Kontu, hitza, denbora, amore, musu,... eman.

+erabili

 Proposamena (gero)

 Asmoa, buruan, ahoan... erabili.

 Antzerkira joango gara?

 Historia (lehen)

B- DENBORA-ASPEKTUA -ke Indikatiboa

Puntukaria Burutua: Burutugabea Burutzekoa:

Subjuntiboa Agindua +ke Indikatiboa

Puntukaria Burutua: Burutugabea Burutzekoa:

 1964. Lurrikara bat gertatu zen Nikaraguako erdialdean.

Lehen

Orain

Alegia

nindoan joan nintzen joaten nintzen joango nintzen

noa joan naiz joaten naiz joango naiz

-nindoa joan (izan) –nintz joaten –nintz joango –nintz

joan nendin

joan nadijoan bedi

Joan –nendi-

nindoakeen joan nintzatekeen joaten nintzatekeen joango nintzatekeen

noake joan naizateke joaten naizateke joango naizateke

-nindoa joan (izan) –nintz joaten –nintz joango –nintz

 Galdera (orain)  Joan zoaz ala etorri zatoz?

 Galdera (gero)  Etxerako bidea hartuko duzu ala nirekin berton geldituko zara?  Etxera joango zara ala nirekin zatoz?

 Zirt edo zart (agintea)  Etorri nirekin edo bertan gelditu, baina erabaki azkar!  Jan ezazu dagoena, bestela zigortu egingo zaitut!

17

C1erako eduki gramatikalak  Gero menpekoan (-tzen)

etzan

erion atxiki jarraiki

Lehen

egon joan etorri ibili etzan

egon joan etorri ibili erion atxiki jarraiki

Alegi a

egon joan etorri ibili

egon joan etorri ibili

egon joan etorri ibili egon joan etorri ibili egon joan etorri ibili

egon joan etorri ibili egon joan etorri ibili egon joan etorri ibili

ďƒź Etortzen zarenean egongo gara.

 Pasadizoak (lehen>orain) *modulazioa  Ustea (orain>gero) *iritzia

C- ADITZ JOKATUA +ke Orain

Aditz laguntzailea: indikatiboa nor

nor-nori

nor-nork

nor-nori-nork

da denak

zaio nor: 3. pertsona nor: denak

du nor: 3. pertsona nor: denak

dio nori: 3. pertsona nori: denak

Lehen

zen denak

zitzaion nor: 3. pertsona nor: denak

zuen nor: 3. pertsona nor: denak

zion nori: 3. pertsona nori: denak

Alegi a

-litz denak

-litzaio nor: 3. pertsona nor: denak

-lu nor: 3. pertsona nor: denak

-lio nori: 3. pertsona nori: denak

dateke denak

zaioke nor: 3. pertsona nor: denak

duke nor: 3. pertsona nor: denak

dioke nori: 3. pertsona nori: denak

Lehen

zatekeen denak

zitzaiokeen nor: 3. pertsona nor: denak

zukeen nor: 3. pertsona nor: denak

ziokeen nori: 3. pertsona nori: denak

Alegi a

litzaioke denak

litzaioke nor: 3. pertsona nor: denak

luke nor: 3. pertsona nor: denak

lioke nori: 3. pertsona nori: denak

-ke Orain

+ke Orain

Lehen

Alegi a

-ke Orain

nor

nor-nori

nor-nork

nor-nori-nork

dadidenak

dakionor: 3. pertsona nor: denak

dezanor: 3. pertsona nor: denak

diezaionori: 3. pertsona nori: denak

Lehen

zedin denak

zekion nor: 3. pertsona nor: denak

zezan nor: 3. pertsona nor: denak

ziezaion nori: 3. pertsona nori: denak

Alegi a

-ledi denak

-lekio nor: 3. pertsona nor: denak

-leza nor: 3. pertsona nor: denak

-liezaio nori: 3. pertsona nori: denak

daiteke denak

dakioke nor: 3. pertsona nor: denak

dezake nor: 3. pertsona nor: denak

diezaioke nori: 3. pertsona nori: denak

Lehen

zitekeen denak

zekiokeen nor: 3. pertsona nor: denak

zezakeen nor: 3. pertsona nor: denak

ziezaiokeen nori: 3. pertsona nori: denak

Alegi a

liteke denak

lekioke nor: 3. pertsona nor: denak

lezake nor: 3. pertsona nor: denak

liezaioke nor: 3. pertsona nor: denak

+ke Orain

nor

nor-nori

nor-nork

nor-nori-nork

egon joan etorri ibili

egon joan etorri ibili

eduki ekarri eraman eroan

ekarri eraman eroan erabili

eduki eraman jakin esan erran jardun irudi iraun

iritzi: nori 3. p

ekarri eraman eroan erabili esan iritzi: nori: 3. p

iritzi: nori: 3. p

nor

nor-nori

nor-nork

nor-nori-nork

duk - dun zuan zunan lukek luken zukean zukenan

zaiok - zaion zitzaioan zitzaionan litzaiokek litzaioken zitzaiokean zitzaiokenan

dik - din zian - zinan

ziok - zion zioan - zionan

likek - liken

liokek - lioken

zikean - zikenan

ziokean ziokenan

daitekek daiteken zitekean zitekenan litekek liteken

dakiokek dakioken zekiokean -zekiokenan lekiokek lekioken

zezakek - zezaken

ziezaiokek ziezaioken ziezaiokean ziezaiokenan liezaiokek liezaioken

egon joan etorri ibili

joan etorri ibili

lehen-ke

egon joan etorri ibili

joan etorri ibili

eduki ekarri eraman erabili jakin iraun jardun irudi eduki ekarri eraman erabili jakin iraun jardun irudi

alegia+ke

egon

aditz laguntzailea: ind. orain-ke lehen-ke alegia+ke

aditz laguntzailea: ahal. orain+ke lehen+ke alegia+ke

aditz trinkoak orain-ke

Aditz trinkoa -ke Orain

esan iritzi: nori: 3. p

Aditz alokutiboa

lehen+ke

Aditz laguntzailea: subjuntibo eta ahalera

erabili jakin esan jardun irudi iraun eduki ekarri eraman eroan erabili jakin esan jardun irudi iraun eduki eraman jakin erran jardun irudi iraun

D- ADITZ IZENA

18

zezakean zezakenan lezakek - lezaken

jakin irudi

iritzi

iritzi

C1erako eduki gramatikalak konformatu

Deklinazioan

 Bera ikustearekin konformatu naiz bere ondoan egotearekin sobera daukat

 Nor  Sua itzaltzea ahaztu dut.

 Partitiboa  Ez dut ikusterik lortu.

 Norengatik  Zerez, Zertaz aspertu / arduratu

*ahalmena

 Aspertuta nago itxaroteaz  Nor arduratuko da Mireni deitzeaz?

 Nork  Kirola egiteari uzteak ez dizu kalterik baino egingo.  Erortze hutsak ere ikaratu egiten nau..

 Nori

 Izatez hemengoa da  Jaiotzez Santurtzikoa da

 Zertan: aditz perifrasiak

utzi / ekin / iritzi

saiatu / ahalegindu / lagundu / utzi

 Erretzeari utzi behar diot.  Idazteari ekin zion.  Ondo deritzot beste bat erosteari.

 Ondo abesten ahalegindu zaitez  Hau amaitzen lagunduko didazu?  Jaten utziko didazu mesedez?

jakin / ikasi / ahaztu

 Non

   

dago / datza  Behar bezala egitean dago gakoa  Jokoa ahalik eta puntu gehien lortzean datza

Josten daki Andonik Pianoa jotzen ikasi behar dut Hitz egiten irakasten da hor.

Bizikletan ibiltzen ahaztu zait (nor-nori)

jardun / jarraitu / hasi / ibili / amaitu / denbora eman      

 Nondik  Esatetik egitera alde handia dago  Soldaduska egitetik libratu naiz

 Nora joan / etorri / hurbildu / heldu / iritsi

ikusi / harrapatu / ohitu / aspertu / nekatu

 Noiz joango gara jatera?

 Harrapatu zaitut gezurrak esaten  Ohitu naiz hori beti entzuten  Aspertu naiz beti ozen kantatzen

eraman / bidali / ekarri / gonbidatu / kondenatu / bortxatu / lagundu / zigortu

beldur izan / lotsa izan / ona izan / hoberena izan

 Telebista ikustera eraman dut ama

 Beldur naiz ilunetan ibiltzen  Onena da gezurrak esaten

derrigortu / behartu / bultzatu  Lana amaitzera derrigortu nau

zaila izan / erraza izan

ohitu / ausartu

 Ez da lan hori ondo egiten erreza

 Ohiturik nago lanak egitera  Ez naiz ausartu hori egitera

 Nongo gogoa / aukera / premia / joera / astia / asmoa / ustea / borondatea / beldurra / beharra / ohitura / ordua / tankeran

Ariketak egiten hasi gara Lan egiten dihardu Hutsak zuzentzen ari dira Autoa konpontzen geratu naiz Zazpi urte eman dute etxe hori egiten Amaitu duzu arropa josten?

jaten eman / edaten eman

Aldaerak  Zertan laburrean    

 Hemendik joateko erabakia hartu dut  Lan hau amaitzeko gogoa daukat

gai izan / beldur izan / lotsa izan

lanean, lotan, dantzan, igerian ...dago, ari da Izerditan nago.

Oihuka ibili zen.

Negarrez zebilen.

 Ni gauza naiz lan hori amaitzeko

moduan / eran / zain / prest / gertu

 partiz.+ eta+ partiz.  Igurtzi eta igurtzi hasi da.  Igurtzi eta igurtzi egitera behartu du.

 Bilbora joateko zain nago

 Norantz

 Ekialdeko egitura -ren t(z)e-

 Noraino

 Umearen ikustera joan naiz.

 Gaixorik jartzeraino jan zuen.

 Noren

 Lehenaldia part (+izan)-

*izenlaguna

 Damu dut lehenago ez esana.  Atea itxita egon izanak salbatu gaitu.  Pozten naiz zu ezagutu izanaz.

 Norekin

19

C1erako eduki gramatikalak  Izenondoak

5- ADITZ SINTAGMA

-t(z)e huts Ikuste hutsarekin igarri nion.

 Erakuslek

A- BALDINTZA

-t(z)e hori  Gaizki aditze horrek kalte handia egiten zion.

Partizipioa aditz izen bezala

Baldintza  ba- / baldin (eta)... ba (erreala 1: gero) Zurekin joaten banaiz hobe izango da biontzat.  (erreala 2: gero: trinkoa) Zurekin banoa hobe izango da biontzat.  (erreala 3: beti) Ikusten badut, jakinarazten dizut.  (erreala 4: lehen) Honaino etorri banaiz, zugatik izan da.  (irreala 1: -burutua) Gurekin etorriko balitz, izugarri poztuko ginateke.  (irreala 2: -burutua: trinkoa) Gurekin baletor, izugarri poztuko ginateke.  (irreala 3:-burutua) Gurekin etortzen balitz, izugarri poztuko ginateke.  (irreala 4: +burutua) Gezurra esan (izan) bazenit, ez nizun jaramonik egingo.  (irreala 5: -burutua: edin/ ezan) Axular berriz mundura etor baledi, ez liteke gutxi harri egungo euskara entzutez.

 Galdetzaileekin gald.+ partiz (+mug)  Han ez zegoen kafea norekin hartu(rik).  Zer pentsatua eman zidan haren erantzunak.

 Aditz modalak partiz.+ behar-/ nahi Hori da hori azkar ibili beharra.  Ez duzu hain goiz etorri beharrik.  Ez deritzot txarto astiro ibili nahiari.

 Errepikatzen denean  Hobe izan  Hobe duzu (oihuka hasi baino) isilik egon.

 Bikoteak  Hartu-emanak

 -z gero  Ahal izanez gero, etorriko naiz.

 ezik / ezean  Oraingoan asmatu ezik, ez dut berriro jokatuko.  Premiazkoa izan ezean, hobe da biharko uztea.

 Esapideetan    

Hil edo biziko egoera.

Joaneko partida.

Esanaren bortxaz Ikusiaren ikusiaz

 -rik ezean  Besterik ezean, autobusa hartu beharko dugu.

 -t(z)era  Hori egia izatera, ez zenuke ezer jateko hurrengo astean.

Gerorako baldintza  -t(z)ekotan  Egitekotan ondo egin  Joatekotan autoz joan beharko dugu

Salbuespena  Non (eta) ... ez -n  Inork ez du ikusiko Jainkoa, non ez den bihotzez garbi.  Etzi joango gara, non eta datorren asterako utzi nahiago ez duzun.

Zalantza  gald.+ ...-n  -Etorriko zara? –Zertarako den!  Prezioak nola doazen, asko edo gutxi erosiko dugu.

 ...-n    

20

Ikusi egin behar (...) nola joango den.

Jakin egin behar (....) norentzat den.

Alde handia da (...) berak eskatu duen.

Ez da berdin (...) non edukitzeko den.

C1erako eduki gramatikalak  Asko esan nahi du (...) nork esan duen.

Esapideak  Sasoi bateko idazleak bestelakoak ziren.

 ?segun eta... -n  Segun eta zertarako den etorriko naiz edo ez.

 Noizko izlag (*izenlagunak)

Ordez

adlg+ -ko/ -rako  Biharko amaitu behar ditugu lanak  Iganderako amaitu beharko dugu.

 -en lekuan  Ni zure lekuan ez nintzateke ausartuko gaur zuzendariarena joaten.

 Noiztik -tik  Igandetik aurrera

Lokailuak↑

-danik  Atzodanik

 hartara  Har ezazu autobusa, hartara sasoiz helduko zara.

 Noiz arte

 orduan

-/ -ra arte

 -Ez dut hori nahi. -Orduan hauxe hartu. (erantzunetan)

 Igandea arte ez dugu zereginik.  Igandera arte ez dugu zereginik.

 bestela / bertzenaz / ezpabere (hori horrela ez bada)  Errenta aitorpena egin beharko dugu, bestela, gehiago ordaindu beharko dugu oraindik.  Utzi beharko diogu erretzeari, ezpabere, gure semeak ere laster dugu zigarroa ezpainetan duela.

-daino  oraindaino, gaurdaino

 Iraupena -an

 bestela / osterantzean (hori bazter utziz gero)

 Zazpi astean egon da gaixorik.

 Azterketa hau txarto atera zait, bestela ondo nabil.

-z  Astebetez izan da Polonian.

Esapideak

 Jonas hiru egun eta hiru gau izan zen balearen sabelean.

 badaezpada (ere)  Ez dituzte, badaezpada ere, oraindik plazaratu azterketen behin-betiko emaitzak.

 Maiztasuna -tik ...-ra

 zer gerta ere

 Zazpi egunetik zazpi egunera.

 Zer gerta ere, etxean geratuko naiz.

-ero  Egunero

 -ta ere / -ean ere  Poltsikoko telefonoa erosi behar zenuke, bidean edozer pasatuta ere.  Euritakoa hartuko dut euria eginean ere.

errepika  astean-astean joaten gara.

(-an) zenb+ aldiz/ bider  Astean behin, birritan, hiru bider.

 betiere

zenb+ -an/-rik/-z ... zenb+ aldiz/ bider  Zazpi asterik behin.

 onenean (ere) / txarrenean (ere)

B- DENBORA Denbora nozioa  Noiz Aditzondo eratorriak: Inoiz (ere), noizbait, edonoiz.

-an  ( egunaren zatiak) goizean  (asteko egunak) igandean  (hilabeteak) martxoan

-z  (esapide jakinetan) egunez, gauez, garaiz

Aditzondo eta esapideak egundo sekula inoiz behin ere inoiz gutxitan gutxitan noizean behin noizik behin lantzean behin noizbehinka batzuetan zenbaitetan tarteka-marteka normalean eskuarki

21

orain(txe) oraintsu oraindik orain orduasteazken gauean aspaldian arestian behinola segidan halako batean umetan txikitan gaztetan iaz aurten geurtz

datorren x dagoen x lehengo x joan den x hurrengo x aurreko x orain dela+ denb duela+ denb denb+ barru denb+ lehenago denb+ geroago handik denb+-ra denb+ren buruan oraindik

C1erako eduki gramatikalak maiz sarri(tan) askotan bostetan txitean-pitean

herenegun atzo gaur etzi etzidamu bezperabiharamun-

gehienetan ia beti beti

artean

 Noiz lehen (-n) baino lehen(ago)

hemendik aurrera honezkero dagoeneko handik aurrera harrezkero ordurako

 Ezer egin baino lehen, ondo pentsatu.

aurretik / orduko / aitzin  Etorri aurretik, telefonoz deitu, badaezpada ere.  Egin orduko, ondo aztertu behar dugu.  Afaldu aitzin mintzatu ziren luzaro

-t(z)erakoan  Ordaintzerakoan, poltsa lapurtu diotela konturatu da.

Menpeko perpausak  Noiz puntua eta sekuentzia

 Noizko -nerako  Gu heldu ginenerako, ez zen inor geratzen.

-nean  Ama ikusten duenean, poz-pozik jartzen da.  Ama ikusten dudanean poz-pozik jarriko naiz.

-t(z)erako  Gu iristerako kontzertua amaitua zen

-larik  Patxik eskolako lanak egin dituelarik, telebista ikusi du.

 Noiztik

-t(z)ean

-netik

 Argia piztean jaso dut deskarga

 Istripua izan zuenetik, ez da lehengoa.

noiz eta/ ere …-n/ bait- (…orduan)

(-n)ez gero(ztik)

 Noiz eta ume bat hiltzen zaion negar batean hasten da.

 Ikasketak amaitu nituenez geroztik ez naiz hara itzuli.

zenb+ izan ...-la

 Noiz puntua

 Badira zazpi urte aita hil zela.

-n unean / -n momentuan

aspaldi du/ zuen ...-la

 Ni atera naizen momentuan, ez zegoen inor gelan.

 Noiz tartea

 Aspaldi du zuk esandakoa gertatu zela.

 Noiz arte / noiz artean

-la

-no

 Iturrira gindoazela, Bartolo ikusi genuen.

 Mundua mundu deno, arazoak berdintsu iraungo du.

(-n) bitartean / (-n) artean

 Noiz sekuentzia

 Zuk harrikoa egiten duzun bitartean, nik kafea egingo dut.  Ezer apurtzen ez duten artean utziezu jolasten.

ondoan / ondoren  Afaldu ondoren alde zaharrera joan ginen.

ostean

(harik eta…) (-en) arte

 Zer egingo duzu bazkaldu ostean?

(behin...) part+ eta gero  Hura jan eta gero gertatu ziren komeriak (EZ janaria eta gero*)

 Zuk ez esan ezer, harik eta irakasleak galdetu arte.

 Maiztasuna -netan

(behin...) part+ -(e)z gero

-n bakoitzean / -n guztietan / -n aldikal

(behin...) part+ -ta/ -rik

 Saiatzen naizen bakoitzean, txarto ateratzen zait.  Zurekin hitz egiten dudan guztietan, gauza bera esaten didazu.

(behin...) part+ -takoan  Atea itxitakoan konturatu nintzen giltzak barruan zeudela..

-nero zenbat aldiz …-n …hainbat

 Noiz sekuentzia berehala (-n) orduko

 Ahala ahala / arau

berritan

 Helmugara iritsi ahala domina jartzen zien Augustok.

 Herrira iritsi berritan gertatu zitzaion hori.

eta behingoan / eta berehala  Partidua hasi eta segituan lortu zuen lehenengo gola.  Azterketa hasi eta berehala alde egin zuen klasetik.

bezain laster/ sarri / azkar/ fite…    

Jakin bezain laster etorri naiz.

Lana amaitu bezain azkar alde egin du.

Ikusi bezain agudo konturatu zen txarto zegoela.

Jakin bezain fite erranen dizut.

Postposizioak  aldera  Zazpiak aldera pasatuko naiz.

 arte  Laurak arte Laurarekin egon nintzen.

(-n)az batera / -t(z)earekin batera / -t(z)eaz batera  Zuzendaria agertzeaz batera, denak isildu ziren.

 barrenean

22

C1erako eduki gramatikalak  Urte baten barrenean aberastuko gara.

C- ESPAZIOA

 barru  Aste bete barru zubia izango dugu.

 bueltan  Hamabiak bueltan itzuliko naiz.

 buruan  Ehun urteren buruan denok burusoil.

 bidean  Etxera bidean kontatuko dizut.

Espazio nozioa  Galdetzaileak Bizigabeak Non Nondik Nora Norantz Noraino

 bitartean  Igandera bitartean hemen egongo gara.

 bueltan  Etxera bueltan gertatu zitzaidan istripua.

 inguru Ordu biak inguru dira.

Bizidunak Norengan Norengandik Norengana Norenganantz Norenganaino Noren baitan Noren baitatik Noren baitara Noren baitarantz Noren baitaraino

 Eratorriak Bizigabeak Inon (ere)...

Nonbait...

Edonora...

Bizidunak Inorengan (ere)...

Norbaitengan...

Edonorengan...

 irian  Hamabiak irian.

Mugagabean

 parte-

    

 Arratsalde partean lainotu egingo du.

 zehar  Egunean zehar lan handia egiten dut.

 Plazara iritsitakoan eskuinetara jo.  Mezatara joan da.  Hori lekutan dago.

Orduak eta datak  Datak Hilabetea-eguna  martxoaren 8a

martxoak 8: bakarrik edo aposizioa, kasu markarik gabe Urteak  2005ean, 2005. urtean

Data osorik  2004ko otsailaren 18a, 2004-02-18ko Berrian

 Ikasturteak  2006-07 denboraldia

 Hamarkadak  1980ko hamarkada, 80ko urteak

 Mendeak

Uretan ipini ditut beratzen.

Elurretara joango da.

Belarretan etzanda dago.

Sutan ipini ezazu berotu dadin.

Hurbildu argitara hobeto ikusteko.

Aditzondoak Soila hemen hemendik hona

Indartuak: +txe hementxe hemendixe honaxe

Aurrek.: berberton bertotik bertora

hor hortik horra

hortxe hortixe horraxe

bertan bertatik bertara

han hantxe handik handixe hara haraxe  Hementxe bertan hasiko gara otoitzean.

Esapideak     

 XIX. mendea

 Orduak Hutsean

herriz herri ibili ziren. herririk herri ibili ziren tokian tokiko hizkera erabiltzen dut hara eta hona ibili alderen alde/ alderik alde

 Arratsaldeko zazpiak/ 19:00

Deklinatua  Goizeko hamarretan/ 10.00etan  Zortziak eta bostean/ 08:05ean  Hamar eta erdietan/ 10:30ean

Postposizioak  alde Osasun(aren) aldetik gaizki dabil.  Mendi aldera jo zuen.

+ inguruan/ aldean/ irian  Laurak inguruan/ 16:00 inguruan

23

C1erako eduki gramatikalak  Hortik zehar etorri da.  Mendian barrena (barna) ezkutatu da.

 arte Ikasle(en) artean hezi behar da umea.  Zuen arteko batek esan zuen.

 aurre- / aitzin Euskaltegi(aren) aurrean errepidea dago. Zure aurrera joango da.  Zuzendariaren aitzinera joan da. Errota(ren) aitzinean gertatu zen.

 at / kanpo / landa / lekora     

Herritik at dabil.

Umea etxetik kanpo dago.

Hori lekuz kanpo dago.

Herritik landa bidali dute.

Etxetik lekora bizi da.

D- HELBURUA Menpekoak  subj+-n(tzat)  Aditz nominalizatua -t(z)eko  Hauek jateko erosi ditut; beste horiek, ordea, izozteko.

 atze- / gibel- / oste   

Etxe(aren) atzean izango da.

Josuren atzetik dabil.

Amaren ostetik pasatu naiz.

Etxe(aren) ostean ezkutatu da.

 azpi- / pe Balkoi(aren) azpian babestu ginen.  Apaizen azpitik atera gara.  Langileak nagusien pean bizi dira.

 baita Ez dago errukirik bekatariaren baitan.

 barru  Auto barruan ez dago erretzerik.

 behera / beheiti    

Aldapa behera arin doa.

Kalean behera joan da.

Ahoz behera zegoen gorpua.

Burutik behera bustita zegoen.

 bestalde(an)  Errekaz bestalde(an) basoa dago.

 buruz  Hormara buruz abiatu zen.  Mendiari buruz abiatu ziren.

Elipsi gabea: -t(z)earren / -t(z)eagatik  Zurekin egotearren etorri naiz.  Irabazteagatik edozer egingo luke

 -t(z)e aldera  Gerorako baldintza (behar/ ezinbestekoa izan...)

-ko ba Arin ibili beharko dugu garaiz amaituko badugu.

Anaforikoak↑  horretarako

Posposizioak  -ren aldera /-ren eretzera  Engaiamendu handia erakutsi zuen adiskideen aldera.

Deklinazioa  Norentzat / Norendako  Garbigailua erosi dut zeuretzat.

 Norako

 gain-

 Garbigailua erosi dut etxerako.

 Mahai(aren) gainean dago.

 gora / goiti    

Aldatz gora joan da behia.

Kalean gora, kalean behera, zezenak.

Hortik gora ezin da pasa.

Hankaz gora erori da.

 inguru Erreka(ren) inguruan ikusi zuten.  Zure ingurura etortzen dira.

 ondo- / albo-

E- KAUSA-ONDORIOA Menpekoa- kausa  -lako(tz)  Joan delako haserretu da.

 -t(z)eagatik / -t(z)earren  Kontuz ibiltzeagatik apurtu zaizu.  Ez jateagatik gaixotu da  Zenbat diru ordaindu dizute hau egitearren?

 Anaiaren ondoan eseri da.  Kotxe ondoan dago.  Su(aren) ondotik pasa dira.

 pare Kendu erreka paretik.

Menpekoa- ondorioa

 zehar / gaindi / barrena / barna

24

C1erako eduki gramatikalak  hain / hainbeste / hainbesteko / halako moldez ... ezen/ non ...bait/--(e)n  Hain jenio bizia zuen non jende guztiarekin haserretzen zen.  Hain zuen jenio bizia ezen inork ez zuen jasaten.

Lokailuak  Azalpena ze / zeren / ezen izan ere

 hain... bait Hain da gaiztoa, ez baitu inork maite.

 Ondorioa  hain... -/ eta. Alboratua.

beraz

 Hain da gaiztoa, ez du inork maite.  Oso gaiztoa da, eta inork ez du maite.

 Euria izanen da, beraz, eraman euritakoa.

hortaz horrenbestez

Azalpena

bada

 -nez gero, -nez

Gehiago ahozko hizkeran edo hau ispilatu nahi duten idatzietan.

 Apurtuta zegoenez gero, zaramara bota dut  Hain jenio txarra zuenez gero, inork ez zuen jasaten.

hala (bada)

 -la eta

halatan

 zeren… bait-/ -n  bait Ezin diot esan, ez baitakit non dagoen.

Deklinabidea  Norengatik

 …eta

 Etxean geratu da, buruko mina zeukan-eta.

 -lakoan  Neurea zelakoan, hartu egin nuen

 hain...  Inork ez zuen jasaten, hain jenio txarra zuen.

 nola …-n/ bait-

Esapideak  zor izan  Amaiari zor diot zu ezagutu izana.

 -aren ...-ez  Beldurraren beldurrez mahai azpira sartu zen.

 ...-la ...-la  Senarra dela, umeak direla... sekula ez da ordurako ageri.

 -ta / -rik. Adiera pasiboa hartzen duten partizipioekin.  Zu, bertakoa izanda, jakingo duzu non den udaletxea.

 zer gerta ere / badaezpada  Zer gerta ere, pistola eramango dut.  Besterik ezean, ardoa hartu behar izan nuen.

 dela, direla eta / kausa / medio / bide

Posposizioak

 bere+izond-an  Guk, geure txikian, ez genuen ulertzen handien konturik.

 -en kari Festaren karietara (festa kari), legatz ederra harrapatu genuen.

 -en poderioz  Negar egin izanaren poderioz gorritu egin zitzaion aurpegia.

 -en puruz

F- KONTZESIOA Kontzesioa  ba-… ere  Gaixorik badago ere, etorri egin behar du.  Elkarrekin bagoaz ere, ez digute jaramonik egingo.  Bihar landareak ureztatzen badituzu ere, etzirako lehortu egingo dira.  Nahi duena egingo badu ere, mugak jarri beharko zaizkio ume horri.  Hurbiletik jarraitzen bazenion ere, azken metroetan erraz utzi zintuen atzean.  Gezurra esango balu ere, igarriko genioke.  Egia esan izan bazenu ere, berdin kartzelaratuko zintuzten.

Anaforikoak  horregatik (hargatik)  hori dela eta

25

C1erako eduki gramatikalak  -la(rik) [moduzkoa/denborazkoa]ere  Gaixorik zegoela ere, inork baino hobeto egiten zituen irrintziak.

Postposizioa  gorabehera  Eguraldi euritsua gorabehera, ondo joan zitzaizkigun opor egunak.

 -baina  Kalera irten da, gaixo dago-baina.

 (-n) arren  Txarto egin arren ordaindu egin didate  Bihar ere gauza bera egingo duzun arren, ez esan abisatu ez dizudanik.

 nahiz eta (…-n)  Nahiz eta ondo egin, ez zuen lortu.  Nahiz eta dirurik ez daukadan, ondo bizi naiz  Nahiz eta nor etorri den jakin ez, asmatuko dut laster.

 ezik ere / ezean ere  Goizean iritsi ezean ere, arratsalderako bertan izango dela uste dut.

 -en despit  Aurrera egin genuen istiluen despit.

Esapideak  iz.-ak+ iz.  Arazoak arazo, zintzo jokatzen badakigu lagun hurkoarekin.

 gerta ala gerta  bere +izond.-an  Zu, zeure txikian, gauza handiak egiteko sortu zara.

 -agatik (ere)  Negar eginagatik ez dizu inork kasurik eginen.

 aditza mintzagai  Etorri etorri da, baina laster joan da.

 -ta ere / -rik ere  Zaurituta ere, aurrera jarraitu zuen.  Mesedez eskatuta ere ez dizut emango.

 gabe ere  Neke handirik hartu gabe ere, egin daitezke era egokian ariketa horiek.

 -t(z)ekotan ere  Ihes egitekotan ere ez nintzateke sekula zeurekin saiatuko.

G- MODUA Helburua lortzeko ekintza  -z / -az.

Adiera aktiboa duten aditzekin  (modua) Coca-colak edanez/ edanaz nahi ditu penak ahaztu.  (alderantziz) Gutun bat idatzi nion eskerrak emanez/ emanaz.

Baliokidetasuna  Korrelazioan dela…dela…

 -ta/ -rik.

Adiera pasiboak duten aditzekin  Horrelakoa izanda ez duzu ezer konponduko.

 Dela zurekin (nahiz) dela zu gabe, ni banoa.

Adiera sekuentzialean

partiz... partiz...

 Pobreei lapurtuta aberastu nahi zuen.

 Gorria aukeratu, berdea aukeratu, berdin izango zaio Mariari.

+zein  (part+ zein+ part) Etxera joan zein hemen gelditu, arazo bera izango dugu.  (part+ zein+ part+ ez) Zuk hori esan zein esan ez, nik berdin beteko dituk nire zereginak. Egia izan zein ez, guk horixe sinetsi genuen.

Subj.-n (zerrenda)  Azaleko sentipena bizia da oilo ipurdia, izan dadin poztasun absolutuaren karietara bizitua edo barruko ilunaren agerraldia.

 [erl]-n ...-la (ere)

Egoera deskrb. dago, ari izan, etorri, gelditu, agertu... aditzen osagarri  Zerekin  [edutezko trinkoa+] -la  Ahoan zigarro bat zekarrela agertu zen gaueko bederatzietan.

 zer+ non/ nola (+eta)

 Esaten duzuna esaten duzula ere, nik neurearekin jarraituko dut.  Datorrena datorrela, ez gara etsipenean eroriko.

 Edo-gald/ zer-gald –la/-n (ere)  Nornahi datorrela ere , aurre egingo diogu.

 zein den ere  Zein den ere zure nagusia, errespetatu beharko duzu.

 Zigarro bat ahoan (eta) agertu zen gaueko bederatzietan.

 x barne (dela)  x lagun (duela)  x eta guzti

26

C1erako eduki gramatikalak  -la

-t(z)ear  Gaixo hori ohetik erortzear dago

 Praka motzekin, ipurdia ikusten zitzaiola, azaldu zen afarira.  Zer egin ez zekiela gelditu zen.

 modalak+ -an/ -rik/ -z nahi-

partiz.+ hurran  Hil hurran da.

 Gabe -t(z)eko

 behar-

 Hori ikusteko dago oraindik. (Ikusgai dago)  Horiek aztertzeko dauzkagu oraindik

 (ahal-)

-t(z)eke  Lana amaitzeke dago oraindik

 ezin Hor aritu zitzaigun barruan kabitu ezinda.

 -ta/ -rik  Erdi jantzita etorri da.  Ikasgaia ondo ikasita etorri zen hurrengoan.

 gabe/ barik

Deklinazioa: Zertaz, zerekin, zertan  Zenbait aditzen osagarri: baliatu, jabetu, konturatu, ohartu, oroitu, ahantzi, kezkatu, arduratu, poztu...  Ez naiz suteaz konturatu.  Askotan oroitu naiz zutaz.

 Labea piztu gabe garbitzen dut sukaldea.

Jarduna

 Zeri buruz: esan, entzun, mintzatu, idatzi, irakurri, pentsatu...  Liburuez hitz egin genuen.

 -t(z)en  Gitarra jotzen etorri zen.

 tresna    

Esanahi bereziak  Arabera

 ekintza  Negarrez dago.  Lanean dago

-nez  Irratian entzun dudanez, euria dakar.  Nik gogoratzen dudanez, ez zuen ordaindu.  Denok dakikezuenez, gaurko hitzaldia hitzik gabe doa.

 materiala      

 Neurria -n neurrian / -n heinean  Umea hazten den neurrian, osasuna galtzen du amak.  Dirua biltzen dugun heinean etxea altxatuz goaz.

 Zain

 Jendez bete da.. (mggabea)  Adin guztietako jendearekin bete dugu aretoa. (mugatua)

 Pipak jaten nengoen zu etorri zain.  Pipak jaten nengoen zu noiz etorriko (ote zinen zain).

 hizkuntza  Badakite ingelesez. (mggabea)  Eskoziako ingelesean ari dira. (mugatua)

-t(z)eko zain  Autobusa hartzeko zain nengoen.

 Asmoa

 bitartekoa  Trenez joan da. (mggabea)  Zazpietako trenean. (mugatua)

-t(z)ekotan  Gaur etortzekotan gelditu ziren  Hori esatekotan egon naiz lehen baina ahaztu egin zait.

 atributua  Ehizera doa eskopetarekin.  Gasteiz izan da, hiru gradurekin, Arabako herririk hotzena.

-t(z)ekoa(k) izan  Etortzekoak ziren  Mendira joatekoak gara

 Ia-ia

Burdinaz egindako eraikuntza da. (mggabea) Diruz ordaindu dio. (mggabea) Dirutan ordaindu dio. (mggabea) Lurra fosfatotan aberasten du lekaleak. (mggabea) Bidean aurkitutako burdinekin egin dut. (mugatua) Poltsikotik ateratako diruekin ordaindu zion. (mugatua)

 edukia

partiz+ zain gald+ part+ko (elipsia)

Ez zuen buruz jo. (mggabea) Aizkoraz moztu zioten burua. (mggabea) Mailuaz jo zuen (mugatua) Zure aizkorarekin moztu zioten burua. (mugatua)

 aldea  Lau tantoz irabazi du partida.

-t(z)ekotan  Heltzekotan geundela...

-t(z)eko zorian  Honezkero irteteko zorian egongo da

Atzizkiak  -ki

27

C1erako eduki gramatikalak  poliki

 bizkar  Nire bizkar utzi dute arazoa.

 -ro  geldiro

 kontu(ra)  Lan hau zure kontu!

 -kiro  gain  Hori zure gain uzten dut.

 -to  ederto

 esku  Zure esku dago.

 -(r)ik  isilik

 kabuz / kasa / kontura / aldetik  Bere kabuz egin du hori  Geure kontura ibili ginen  Lan horiek neure kasa egingo ditut.

 -ka  apurka

Galdetzaile eta eratorriak Nola Zelan

inola (ere) ezelan (ere)

nolabait zelanbait

 pare  Erregeen pare hartu gintuzten.

edonola edozelan

 antz Larri antzean dabil.

Postposizioak

 gisa- / modu- / bezala / legez *predikatiboa / *konparazioa

 aurka / kontra / aitzi  Langabeziaren aurka gabiltza.

 arabera  Beharren arabera banatzen zizkieten elikagaiak.

 alde  Ekonomi askatasunaren alde nago ni.

 barne  Txosten guztiak idatziko dizkizut, legearen gainekoak barne (direla).

 gainean / buruz  Alardearen gainean jardungo dugu.  Ekonomiari buruz aritu ginen.

 lagun  Mendira abiatu zen txakurra lagun (zuela).

 barik  Diru barik ez dago ezer egiterik.

 menpe / mende  Guztiok diruaren menpe(an) gaude.

 gabe  Txanpon(ik) gabe nago.  Esan gabe ezin da ulertu.

 baitan  Haren erabakiaren baitan dago gure etorkizuna.  jabe  Hori ez da bere buruaren jabe.

 ez Lagun(ik) eza ez da gauza ona.  Jan gura ezik dabil aspaldian.

 faltan  Angula faltan gulak ederrak dira.

 lekuan  Zuzendariaren lekuan idazkaria bidali dute.  Zure lekuan ez nintzateke joango.

 ordez  Mikelen ordez joango naiz.

 partez / partetik / aldetik  Eskerrak Xabierren partetik/ partez.  Nire aldetik ez dago eragozpenik.

 truk(e)  Hau musu truk egin dut. Aurrekoaren truke berria eman dit.

 lepo(tik)

 pentzuan  begira  Guri begira dago. Mendira begira dago.

 zain  Noren zain zaude?  (-tzeko zain)

 begira  Gure begira dago.

 bila  Lagunaren bila nabil (Mugatua).  Kalera joan nintzen porru bila (Mugagabea).

 bidez  Lagunen bidez jakin dugu.

 bitartez  Lagunen bitartez jakin dugu.

 Asko eta asko besteon lepotik bizi da.

28

C1erako eduki gramatikalak Korrelazioa: nola/ zelan …bait-/ -n ...hala

 eske

 Nola jotzen duen tximuak sugea, hala jo zuen harriaz Pedrok aita mozkorra.

 Diru eske hurbildu zait eskalea (Mugagabea).  Agindu zenidan laguntzaren eske nator (Mugatua).

 Ezberdin

 esker  Nori esker gaindituko duzu?

(-n) ez bezala  Nik zuk ez bezala egiten ditut gauzak

 aldean  Gure aldean ezer gutxi daki.

Anaforikoak Esapideak  partiz. + ez partiz.  Joan ez joan gelditu nintzan.

 nik dakidala

 honela / horrela / hala  hola(n) / hala(n)  bestela

 Nik dakidala, ez da istilu larririk gertatu.

 arian-arian  Arian-arian lortzen da harri gogorrak zulatzea.

 egonean (egon)  Beste batzuk            

Urduri antzean etorri da.

Bota ahala ari du euria Ekin ahalean aritu ginen.

Barre batean zihoan.

Arnasestuka heldu zen Korrika bizian joan da. kosta ahala kosta gain behera etorri hala moduz aho batez gogoz kontra/ bestera dauden-daudenean

H- OSAGARRIAK Konpletiboak  -la Subjektua denean: beti.  Ez da egia Aita Santua hil egin dela.  adib. ez da egia, ez da gezurra, dudazkoa da, gauza jakina da...

 (ezen...)-la Aditza baiezkoan: beti.  Ezagutzen dudala uste dut, bai.  Kronikariek idatzia dute ezen gerra saihesteko aukera izan zutela alde biek.

Aditza ezezkoan: ez da ukatzen osagarria.

Konparazioa

Ez du esan etorriko dela. (Etorriko da eta ez du esan) Ez ahaztu bihar bilera dugula.(Bilera duzu eta ez ahaztu) Ez dut zalantzarik gizon handia dela. adib. Ez da dudarik, ezin da ukatu... (galderetan) Ez zaizu iruditzen esan duena egia dela? (+besterik) Mozkortuta zegoela besterik ez zitzaion iruditu.  (+baizik) Ez zidan esan etorriko zela, ahaleginduko zela baizik.  (menpeko esaldietan) Getxo irabaziko duela uste ez duenak jar dezala dirua.      

 Berdin bezala / legez / bezalaxe / legetxe / bezalatsu        

(dekl) Alkateak bezala zurituko nuke nik ere dirua. (adlg) Gaur ere atzo bezala aritu da. (uste, behar, nahi...) Ez zait atera uste bezala.

(-n) Irakasleak esan zuen legez egin behar ditugu. (partiz) Zuk esan bezala egin dut. (osagai asko) Arraina uretan bezala aritzen da lanean. (ba-) Tontoa banintz bezala tratatzen nau Denok elkar ezagutuko bagenu bezala, ibiltzen gara jolasean

 -na Aditza baiezkoan. osagarria segurutzat jotzen da.

bailitzan / bailiran

 Badakit txarto dagoena, baina berdin dit.

 Sudurretik mukia dariola dago, ergela bailitzan.  Eguneroko kontuak bailiran erabiltzen ditu ahoan.

moduan, modura / gisa, gisan, gisara / eran, erara / moldean, moldera

 -nik Aditza ezezkoan: osagarria autorreferentziala da.

 (-ren) Mikelen moduan egin dut.  (-n) Utz ezazu dagoen moduan.  (part+ -tako) Agindutako moduan egingo dugu oraingoan.  (-tzeko) Lanean hasteko moduan hago hi!

antzera  Nik ere zuk egin duzun antzera egin dut.

nola ...bait Pedrok aita mozkorra jo zuen, nola jo ohi baitu tximuak sugea harriaz.

 Ez du esan etorriko denik.. (Ez du esan: "etorriko naiz")  Ez pentsa hain erraza denik. .(Ez pentsa: "oso erraza da")  adib. uste izan, pentsatu, iritzi, iruditu...

 subj+ -n / subj+ -la  Ohea egin dezazuen nahi dugu gurasook.

 nola ...-n  Kontatu digun nola Irlandara joan den.

29

C1erako eduki gramatikalak  Ilunegi(ak) dira aukeratu dituzun koloreak.

 *Aditza izena

Zehar galderak.

Erabilera bereziak izan aditzarekin

 (ea...) -n

 Subjektua-atributua hitz bera denean  Gezurra gezur da hemen eta Tolosan.

 Ez dakigu nora joango diren.

 (ea...) –n ala ez

 Hitz desberdinen identidadea adierazteko  Dena zen sasi zelaiaren alde hartan.

 Oraindik ez dakigu egingo dugun ala ez.

 -(e)netz

 Behin behineko izaera  Garaje izandako areto txiki bat alokatu genuen.

 Erreferendumak behin betiko argituko du herriak lantegia nahi duenetz.

 Aditzaren elipsia egiten denean  Garesti ateratzen zitzaidan haien konpainia: haien ondoan ni beti txiki.

 gald. + partiz.  Ez dakit nori galdetu  Ez nekien zer hartu eta patatak eskatu nituen..

Zehar aginduak.

Aditz predikatiboak:  bilakatu / bihurtu  (mugagabea) Apo bihurtu zen osinaren erdian.  (mugatua) Azal berdeko apo ederra bihurtu zen.

 subj.-n  Gutuna gehiegi berandutu ez dadin espero dut

 subj. -la

 egin / iruditu  Zapata hauek txiki(ak) ditut.

 Mesedez lagundu niezaiola eskatu zidan.

 -t(z)eko  -t(z)ekorik  Gehiegi ez hurbiltzeko esan digute, arriskutsua omen da eta.  Ez nion hori egitekorik esan

Esapideak

Hitz markatuak - ez markatuak  Hitz markatuak: helburu / opari / eredu...  (atzean soila) Tontorrera heltzea genuen helburu.  (aurrean +-tzat) Oparitzat erloju bat ekarri zion.

 Hitz ez markatuak: -tzat  Kutxa hau erabiltzen dut hozkailutzat.  Semetzat hartu nuen zazpi urte zituela.

 hau eta bestea  Hau eta bestea esango duzu, baina ez duzu arrazoirik.

 baietz / ezetz

Dimentsioak  luze / zabal / lodi / sakon  10 metro da luze.

I- PREDIKATIBOA

Ogibideak izen soila

Mugagabeak izan aditzarekin.  Aditz esapideak: haizu izan, gauza izan, gai izan, aiher izan.

 Sukaldari aritu zen Berlinen zazpi urtez.  Abade jantzita azaldu zen afarira.

Iritzia

 Esapide hauek osagarri batekin: on izan, hobe izan, zilegi izan, zail izan, gaitz izan, harrigarri izan

 -tzat hartu, jo, eduki, eman.  Ergeltzat hartu naute zure amaren etxean.

 Mugagabe agertu ohi diren izenondoak: zoriontsu, dohatsu, libre, berdin

Funtzioa mugatzeko:

 Giza zentzumen izenak: gose, haserre, ahalke, lotsa, ikara, izerdi, egarri, hotz, bero

 gisa

Izenondo soila+ -ago/ -egi

 moduan, modura

 Pertsona gisa hitz egiten dut.  Erratz hau ez da etxeko tresna gisa oso erabilgarria.

30

C1erako eduki gramatikalak ďƒź (aposizioan) Ni, eskolako zuzendari modura, zure jarrera gaitzetsi beste irtenbiderik ez dut.

 [izan] -n aldetik ďƒź Zuzendari naizen aldetik idazten dizut.

31

C1erako eduki gramatikalak

6- PERPAUS LOTURAK

nahiz…nahiz… zein…zein…  Nahiz hau, nahiz bestea, berdin-berdinak dira.  Zein etxera joan zein bertan gelditu, ez naiz horregatik haserretuko.

dela…dela…

A- JUNTAGAILUAK

 Dela zurekin (nahiz) dela zu gabe, ni banoa.

Emendioa

Aurkaritza

 Orotakoak

 baina  Zuk ondo jokatzen duzu, baina nik hobeto.  Har ezazu, ez dakigu norena den baina.

eta  (zerrenda) Miren, Josu eta Ane etorri dira.  (alborakuntza) Bulegora heldu da eta lanean hasi da.  Gai erabilgarria behar dugu. Eta gaia ezin izan daiteke testua baizik.

 Korrelazioan

Elipsiak  Kasu marken elipsiak: eta, edo, zein Erakuslean eta pertsona izenordainak:

bai… bai…  Bai ikastolan, bai etxean oso zintzoa izaten da.

Ezin da elipsirik egin.  Zuk eta guk egingo dugu.  Honekin eta harekin mintzatu zen.

ez… ez…     

Ez du lanik egiten, ez besteoi lan egiten uzten.

Ez du ez lanik egiten ez besteoi la egiten uzten.

Ez du inor ezagutzen, ez arrotzik ez bertokorik.

Ez ardorik edan, ez ogirik jan dut. (era markatua) Nik ez istilua ikusi nuen ez umeen garrasiak entzun.

Singularreko sintagmak

Ez da gomendatzen elipsirik.  Aitari edo amari esaiozu hemen nagoela.

Baina errazago egin daiteke (a) izenak hurbilekoak direnean edo (b) izenlagunaz edo izenondoz lagundurik doazenean.

nola… hala…  Hala irtetean nola sartzean atea ondo itxi behar da.

 (a) Gorputz eta arimatik atera den oihua  (b) Bizinahiak ematen duen indar eta adorea

batetik... bestetik... / batak... besteak... / lehenengo... bigarren... azkenik...

Pluraleko sintagmak:

Elipsia egin ohi da.

 Esapideak

 Itsaso, mendi eta basamortuetan ibili da.

eta abar

iz+ izondo+ izondo:

eta abar eta abar

Elipsia egin ohi da.

 Ordenagailuak, mahaiak, liburuak eta abar.

 Gizon argi eta indartsuak etorri dira. neutroa

eta enparauak IS+eta

 Aditz-sintagmak

 Aulkiak-eta ekarri genituen

– Jokatu gabe jar daitezke koordinatuak batasuna (hurbiltasun semantikoa, ildo berekoak) edo jarraikortasuna (ondorengotasuna) adierazten dutenean:

Hautakaritza

 haurren osasuna sustatu eta babestea, egoera aztertu eta diagnostikoa egiteko...

 Orotakoak edo

Errazagoa da marka saihestea lehenengoan barik hurrengoetan:

edota

 indarrak bildu behar ditugu eta norabide berean bultza egin...

 Zazpi edo zortzi pertsonak deitu dute.  Baina badira bestelako arrazoiak ere: konjuntibitis kronikoak, ikusmenaren graduazio okerra edota betaurrekorik ez eramatea, adibidez.

– Ez, ordea, predikazioak bereizi behar direnean eta osagarri heterogenoak dituztenean:

ala

 lurrazal eskubidea ematea eta iraungitzea, administrazioak sustatutako eta diruz lagundutako erakundeak  gure herriak behar duen eta eskatzen duen eztabaida...

 Nola joango zara, autoz ala hegazkinez?  Ez dakit hau ala hori jango dudan lehenago.

nahiz / zein  Hau zein hori eraman zenezake.

 Osagaien elipsia izlg.+ iz.

 Korrelazioan

 Kanpoko autoak eta autobusak  Kanpoko auto eta autobusak

edo…edo…

32

C1erako eduki gramatikalak

 Kanpoko autoak eta hemengoak  Kanpoko eta hemengo autoak

 ez x bakarrik.../ ez x soilik... ... y (ere) / ...baina y /baizik y  (ez x bakarrik) Ez Miren bakarrik, beste guztiak ere etorri egin dira  (x bakarrik ez)  (ez bakarrik x)

Aditz oin eta aspektu bereko perpausak:

Eskuinekoa ezabatzen da  Gizonak makila hartu zuen eta haurrak harria

 (perpaus beregain osoak) Ez bakarrik erosi du liburua, baina Bilbotik hona ekarri dit.

Aditz oin eta aspektu desberdineko perpausak:

Eskuinekoa ezabatzen da  Ez dut gezurrik esan, ezta esango ere.

 x bezala y (ere)  Goizez bezala gauez ere izarak astindu behar dituzu.

Aditz oin desberdina duten perpausak:

Ezkerrekoa ezabatu eta aspektu marka kentu (mend.)

 -z aparte / -z gain(era) / -z landa / -z bestalde  Eguraldiaz gain(era) beste gauza batzuez ere mintza gaitezke.  Oso ona izateaz landa, merke-merkea da.  Betikoez bestalde, gaur jende berria dator.  Zuk aipatutakoaz gain beste hainbat puntuz mintzatu zitzaigun.

 Etxera igo, eta dutxa eder bat hartzen du.

Ezkerrekoa ezabatu eta aspektu marka utzi (ek.)  Gazterik zahartzen eta hiltzen dira.

Eskuinekoa ezabatu eta aspektu marka utzi  Etxera joango naiz eta afari eder bat prestatuko.

Ezezkoetan

(* ez ...ez korrelazioa) Perpaus bi baino gehiago: Eskuinekoak edo ezkerrekoak (ohikoago) ezabatzen dira.

A ez, B bai  ez x, y baino / ez x, y baizik / ez x …baina y  Ez dago etxean, bulegoan baizik.  Ez dago okertuta, apurtuta baizik.  Ez dut zugatik egin, Amaiagatik baino.

 Egunero lanetik atera, etxera igo eta dutxa hartzen du.  Egunero lanetik ateratzen da, etxera igotzen eta dutxa hartzen.

Aditzaren komunztadura: eta, edo, zein  Pluralean egiten da

 x barik y  Etxera barik hotelera abiatu zen.

 x ez bezala y  Atzo ez bezala, gaur nahiago dut zurekin.

Gehienetan  Idazkariak eta alkateak sinatu dute akordioa.

 Singularrean egin behar da

 partiz.+ ordez / beharrean  -tzeko partez  Egia esateko partez gezurretan ibili zitzaidan.

Ekintzak juntatzen direnean  Jatea eta edatea gustatzen zait.

Sinonimoak direnean

 Esapideak  Aspaldiko partez euria egin du gaur.

 Umorea eta gogoa ez zaigu falta

Izen abstraktuak direnean  Hemen erabili den arreta eta zehaztasuna.

Esapideetan  Hau eta hura esango didazu.  Hori eta bestea esan dezakezu.

Salbuetsi  x izan ezik Kasu komunztadura mantendu behar da. Salbuespena: nork kasua

 Singularrean egin ohi da Izen zenbakaitzak juntatzean  Ura eta olioa bota behar zaio.

Aditza aurrean doanean  Nik badaukat etxe bat, auto bat, familia bat eta beste.

B- MURRIZKETA A eta B  x ez ezik/ x ez eze... ...y/ y (ere)  Miren ez ezik, beste guztiak ere etorri egin dira.

 Pedrori izan ezik ez diot inori eman.

 x salbu  x ez beste- (guzti-)  Pedrori ez beste guztiei eman nien dirua.

Mugatu  x baino ez / x baizik ez  Berak nahi dituen gauzak baino ez ditugu egiten beti.  Zuretzat baino ez dut sagarrik ekarri.

 x besterik ez / beste (inor/ezer-) ez adi aditzaren komunztadurari

33

C1erako eduki gramatikalak  Berak nahi dituen gauzak besterik ez dugu egiten beti.  Zuretzat beste inorentzat ez dut ekarri sagarrik.

Aposizio faltsuak Informazioa osatzeko anaforikoekin. Izan aditzaren elipsia.

 beste()rik ...baino  Ez dut beste zoritzarrik zuk esan dizkidazun gezurrak entzun behar izatean baino.

 +bera / +eurak  Neskato batekin sartu zen gelara, oso polita bera.

 x bakarrik / x bakar-bakarrik / x soilik / x soil-soilik galdegai izan ohi da

C- APOSIZIOAK Aposizio metonimikoak

 +zenbatzaile orokorra: denak, guztiak, oro  Lagun askorekin ibili naiz munduan, denak euskaldunak.

 +zenbatzaile pl.  Bi ikuskizun bilbatzen ziren han, biak ikusgarriak.

 +zatikiak: bata... bestea  Bi lagunekin bizi nintzen Bilbon, bata Zarauzkoa, bestea Durangokoa.

Kasu markan komunztadura izan behar du  Berformulazioa lotura gabeak  Bilbo, Bizkaiko hiriburua, asko aldatzen ari da.  Amaia, nirekin lan egiten duena, gaixorik dago.

alegia / hau da / hots / erran nahi baita  Lekedak, beren jatorriari dagokionez, bi sail handitan bana daitezke: jatorri naturalekoak, hots, landare edo animalietatik ateratzen direnak, eta sintetikoak, hau da, kimika industrialaren prozedurez baliatuz lortzen direnak...  Zera esan du, alegia, isilik egoteko.

Beste galdegai bat  Kasu berean  Etxera ilun batera joan zen, lagun baten herrira.

 Kasu desberdinean partiz.+ ere  Etxe ilun batera joan zen, lagun batzuekin joan ere.

D- ALBORATZEAK Aposizio kasugabe mugagabeak: eta, edo, zein  Landare espezie berri bat asmatu zuen, zain zein buru, dena jangarria zuena.  (Zuek,) Haur eta gazte, gizon zein emazte, hurbil zaitezte zirku honetara!

Mintzagai hanpatuak  x behintzat / x behintzat / x bederen / x behinik behin  Eguzki-sistemaren mugen barruan bederen, Lurreko bizia fenomeno bakarra eta bitxia da.  Guk ez dugu arazorik. Neuk behintzat ez.

 Ondorio logikoa alegia / hau da / hots / erran nahi baita  22 urtetik gorakoek egin beharko dute lan hori, ni baino zaharragoek alegia.

 x ere / y ere

beraz / hortaz / horrenbestez

alborakuntza  (orot+ ere) Zuk ere biluzik ibili behar zenuke, beste guztiok bezala.  Nik ez dut arazorik eta zuk ere ez..  (partiz+ere) Izugarri dantzatu zuen eta abestu ere ondo abestu zuen.  Izugarri dantzatu zuen eta abestu ere ondo egin zuen.   (aditza+ ere1) Irakurri ere dugu Madrilera joateko asmoa duzula.  (aditza+ ere2) Irakurri dugu ere Madrilera joateko asmoa duzula.

 Zehaztapena hain zuzen (ere)  Zenbait intsektuk, erleek eta erlastarrek hain zuzen ere, babeserako erabiltzen dute eztena.

 Exenplutasuna adibidez / esate baterako / esaterako kasu / kasu baterako besteak beste hala nola

 eta... y ere bai/ eta.. y ere ez/ baita... y ere / ezta... y ere aposizioan

Aurretik erreferente bat duela.

(eta y ere (bai/ ez) (eta bai/ ez y ere) (bai/ ez eta y ere) (baita/ ezta y ere) Miren eta Maddalen afaltzera joan ziren, baita Peru ere.  (eta bai/ ez ere y [ek.])  (baita/ ezta ere y [mend.])    

 Zenbait kolore dituzu aukeran, hala nola berdea edo gorria.

 Hierarkizazioa batez ere / batik bat / bereziki / nagusiki  Planeta horiek, izarren kasuan gertatzen den bezala, gasez osaturik daude, hidrogenoz eta helioz batik bat.

hain gutxi

34

C1erako eduki gramatikalak  Ezkontzeko ez dut nahi donostiarrik, hain gutxi eibartarrik.

 partiz.+ ere Ekintza bera, beste galdegai bat  Ez zen luzaroan zutik mantendu, eta erori ere putzu batera erori zen.

Erantzunean  Txarto egin dut. -Ez zen hain zaila, bada!

Metonimiak  Argibideak alegia / hau da / hots / erran nahi baita  Ez duzu zertan etorri gauean. Hau da, gelditu etxean eta kitto.

Emendioa

bestela esanda / zehazkiago esanda / labur esanda / hitz gutxitan / nolabait esateko

 Norabide bereko ideia halaber / orobat / berebat  Zorakeria da bizitza, zorakeria da, halaber, hil nahi izatea

 Zehatzetik orokorrera

era berean / ildo horretatik

alegia / hau da / hots / erran nahi baita  Otsaila da, alegia, neguaren bihotzen gaude.

 Arrazoibidea indartu

beraz / hortaz

gainera

Esapideak: honek esan nahi du ...la

 Asko jakina zen Axular eta gainera idazle aparta.

 Emendio aleatorioa

 Orokorretik adibidera adibidez / esate baterako / esaterako

bestalde / bestetik

kasu / kasu baterako  Lanik aurkitzen ez badute, edozeri heltzeko prest agertzen zaizkigu. Kasu baterako, duela pare bat urte nire lagun batzuek, etxeko lanak egiteko pertsona bat behar zutela eta, iragarki bat jarri zuten egunkarian...

Aurkaritza  Gogorra

Esapidea: hortik atera kontuak

baina  Zuk ondo jokatzen duzu, baina nik hobeto.  Har ezazu, ez dakigu norena den baina.

 Orokorretik zehatzera hain zuzen (ere)

ordea

 Sarritan ikusten dut Pello. Hain zuzen ere, atzo bertan hemen izan zen.

 Joan nahi nuen; ez didate, ordea, ezer esan.

 Biguna

 Hierarkizazioa

alabaina / alta (bada)

batez ere / batik bat / bereziki / nagusiki

 Jatekorik ez daukagu; alta bada gose gaituzu.

 Ibili kontuz. Batez ere adi semaforoei.

hala (eta guztiz) ere

ororen gainetik

dena dela / dena den

neurri apalagoan

haatik / horratik  Zalapartaka azaldu dira sindikatukoak; ez dira, haatik, kolpeka hasi.

 Esapideak

Argudioak  Azalpena

kontuak kontu / nolanahi ere / edozelan ere / edozein modutan ere / guztiarekin ere / zernahi gisaz (ere)

izan ere / ze / zeren / ezen  Gero eta animalia espezie gutxiago ditugu inguruan; izan ere, basoen ustiapenak murriztu egin du animalia horien habitat naturala.

 Hori horrela izanik ere, zalantza dut ekimena aurrera aterako den.

 ostera / aldiz / berriz

 Hipotesiaren ondorioa

A x, B y. Eskuarki mintzagai hanpatuaren ondoren kokatzen da

orduan

Erantzunean

 Gu pobre eta hi, berriz, beti aberats.

 -Ez dut hori nahi. -Orduan hauxe hartu. (erantzunetan)

 aitzitik / alderantziz

hartara

A ez, kontrakoa bai

"hori horrela bada"

 Ez du eguraldi txarra egiten; aitzitik, eguzki ederra dago.

 Har ezazu autobusa, hartara sasoiz helduko zara.

bestela / bertzenaz / ezpabere

 bada

"hori horrela ez bada"

35

C1erako eduki gramatikalak  Errenta aitorpena egin beharko dugu, bestela, gehiago ordaindu beharko dugu oraindik.  Utzi beharko diogu erretzeari, ezpabere, gure semeak ere laster dugu zigarroa ezpainetan duela.

 Sarreran esan dugunaren haritik, aipatu behar da errusiar guztiak ez direla beltzaranak.

 Denbora

bestela / osterantzean

honen ondoren  XVI. mendean egoera hau aldatzen hasi zen Paracelsus eta honen eskolako iatrokimikarekin. Paracelsus, tradiziotik zetozen sendagaiak baztertu gabe, sendagai berrien bila hasi zen inguratzen zuten mineral eta landareak aztertuz. Ordutik aurrera, medikuntza fakultatean derrigorrezkoa bilakatu zen kimika ikasketa.

"hori bazter utziz gero"  Azterketa hau txarto atera zait, bestela ondo nabil.

badaezpada (ere) / zer gerta ere  Ez dituzte, badaezpada ere, oraindik plazaratu azterketen behin-betiko emaitzak.  Zer gerta ere, etxean geratuko naiz.

betiere

 Amaiera horrenbestez / eta besterik gabe / amaitzeko / laburbilduz

onenean (ere) / txarrenean (ere)

konklusio gisa / amai dezagun esanez

 Ondorioa

 Esandako honen guztiaren ondorioz, zera galdetzen diogu geure buruari: ez ote dute emandako hitza jango?  Horrenbestez, nire hitzei eskaini diezuen arretagatik aldez aurretik eskerrak emanez, adeitasunez agurtzen zaitut eta zure erantzunaren zain geratzen naiz.

beraz / hortaz

Inferentzia  Euria izanen da, beraz eraman euritakoa.  Amaiak 16 urte ditu; beraz ni baino zaharragoa da

bada

Gehiago ahozko hizkeran edo hau ispilatu nahi duten idatzietan hala (bada) / halatan horregatik horrenbestez hori dela eta

Sekuentziazioa  Hasiera hasteko esan dezadan / lehenengo eta behin  Sarritan entzun ohi da lo egitea ezinbestekoa zaigula gorputzak behar bezala egingo badu lan; besteak bete, muskulu eta garunari atsedena emateko ordua izaten da loaldia eta baita gorputzaren garbiketa sakona egiteko parada ere.

(Kondaira) bazen behin / dena ... hasi zen

 Sekuentzia batetik... bestetik / lehenengo... bigarren  Gai honi gainbegirada emanez, hainbat kontu azpimarratuko nuke. Batetik, ezin esan daiteke etxekoandre guztiak bizimodu bera dutenik, ezta gutxiago ere. Bestetik, soldata dela eta ez dela, esan nahi nuke hori bikote bakoitzari dagokiola eta gizartean ez duela honetan zeresanik.

 Autoerreferentzia idazki (hitzaldi) honen bidez / idazki (hitzaldi) honen helburua  Gutun honen bidez zuzentzen natzaizue Eusko Jaurlaritzak antolatzen dituen programa eta laguntza bereziei buruzko informazio zehatza igor diezadazuela eskatzeko.

 Hilazioa hariarekin jarraituz / ildo berean

36

C1erako eduki gramatikalak ahal izan

7. ESALDIA FUNTZIOKA

 Hanketan ezintasun bat du, baina altxatu ahal da ohetik. (altxatzen da)  Asko kostata bukatu egin ahal izan zuen. (bukatu zuen)  Korrika bazoaz harrapatu ahal izango duzu umea. (harrapatuko duzu)  Hurbilago bazeunde ikusi ahal izango zintuzket. (ikusiko zintuzket)

A- ADIERAZPENA Ahalmena

 Ebazpen proposamena

Formak

-t(z)ea izan  Buruko mina izanez gero, medikuarenera joatea duzu. (joatea besterik ez duzu)

 ahal izan

aditza +ahal

burutugabea  pat+ (mend) etorri ahal naiz  -t(z)en + (ek) etortzen ahal naiz, ez da etortzen ahal

 Aditza nominalizatzeko ahal izan

burutua

 Belaunikatu ahal izatea gauza ederra da.

 etorri ahal izan da

 ezin izan

 Konparazioen erref ahal izan

hurrenkerak     

ezin dezakegu egin ezin sintes dezakegu ezin izango naiz ezkondu ezingo naiz ezkondu ezin ikasi dut

 Ahal duzun baino gutxiago egiten duzu beti.

Esapideak ahalaz  Saiatzen dira ahalaz tresna berriak erabiltzen.

Funtzioak  Gauza gertagarriak aditza +ahal

Beharrizana  behar izan  (izan elipsiarekin) Makinak ona behar du (izan) erabilgarria izateko.

 Egin nezakeen lan hori, baina azkenean ez nuen egin.  Oporretan nora joan gaitezkeen pentsatu behar dugu.

-t(z)ea izan  Neuk ere banuen hori egitea, baina,azkenean, ez nuen egin.

 partiz.+ behar zertan+ partiz.(+rik)  Ez da gauza samurra goizean zazpietarako etorri behar hau.  Ez dago hara zazpietako joan beharrik.  Ez duzu zertan gezurrik esan.

 Baimenak, eskaerak aditza +ahal  Joan naiteke hemendik? Joan zaitezke, bai. (utziko didazu joaten?)

-t(z)ea izan  Etortzea daukazu  Ez dago hori esaterik (ez da zilegi)

 beharrezkoa izan / ezinbestekoa izan / nahitaezkoa izan / baitezpadakoa izan  Antolatzaileak

 Aukera fisikoa aditza +ahal  Leihotik Mugarra ikus daiteke (ikusten da)

derrigorrean / ezinbestean / nahitaez / baitezpada

 Arazleak -arazi

-t(z)ea izan

 Autoa hemendik kenarazi didate.

 Gaitasun ebentuala

eragin  Barre eragin dizut ala?

aditza +ahal

behartu / bultzatu / derrigortu

 Horrenbeste edozeinek egin zezakeen. (egingo luke)  Neuk ere egin zitekeen ondoen egin dut.

 Aukera epistemikoa aditza +ahal  Edozein izan daiteke lapurra. Zu zeu izan zaitezke lapurra. (baliteke zu izatea)

 Hori egitera behartu naute.

Pertzepzioa  ezagun izan / nabari izan / igarri / antzeman  Hitz egiteko moduan ezagun du ez dela herri honetakoa.

 Gaitasun burutua

37

C1erako eduki gramatikalak  Giro politikoan nabari da hauteskundeak laster direla, politikariak hasi baitira kanpaina egiten.  Ben Wallace NBAko defendatzailerik onenak talentu handiz antzematen die aurkariaren eraso eta mugimenduei.

 Ez dut uste biharkoa gertatuko zaigunik.

 iritzi Ponderazio orokorrak egiteko: ondo, gaizki, asko, gutxiegi...

 bide  -n seinale  Ondo zaudeten seinale da hemen azaltzea.

 Antolatzaileak

 Gehiegizkoa iritzi diote esandakoari. *aditz trinkoa

 egon  (aurrean) Nago gezurretan ari zaiela.

 -lakoan egon / -an egon  Zerbait ahaztu egin zaidalakoan nago.  Ni horretan nago.  (harridura esaldian) Egon hadi horretan!

antza (denez) / dirudienez / agidanez / itxura denez

Posibilitate epistemikoa

 -lakoa eduki  Zerbait ahaztu egin zaidalakoa daukat.

 baliteke / (oso) litekeena da ...-t(z)ea  Baliteke zu izatea lapurra.

 -tzat eduki  tontotzat daukat hori

 -ko  Ez da etorri... ahaztu egingo zitzaion.

 ustezko  Ustezko lapurra atxilotu dute.

 aditza+ke  Jakina datekeenez, sekula ez da hemen izan holako lurrikararik.

 nekez / apenas ...-n Ezezkoetan

 honezkero  Trena zazpietan hartu du eta honezkero Bilbon dago.

 Antolatzaileak (nire) ustez / nik uste / nire iritziz

 Antolatzaileak agian / beharbada segur aski / seguru asko / ziurrenik

2. eskukoa  omen / ei

Segurantza  ziur egon / argi egon / bistan dago / egia da / ez dago / dudarik / ziur egon / jakina izan / gogoan izan / etsita egon ...-la  Esapideak

 diotenez

zer esanik ez (dago) / erran gabe doa ...-la

 -enez

jakitun egon / jakin(aren gain)ean egon

 -en hitzetan / -en arabera

 Antolatzaileak dudarik gabe / ezbairik gabe

*Perpaus osagarriak

inondik ere (baiezko esaldietan)

*Galdegaia

noski / jakina

B- ESATARIAREN IKUSPUNTUA

Kezka, zalantza

Hipotesia

 zalantzan jarri / kezkak eman /susmoa izan / zalantzan ibili / zalantzaz egon / beldur izan ...-n  Kezka handia du gure mutilak kurtsoa gaindituko ote duen.  Gure mutilak kurtsoa suspendituko ez ote duen beldur naiz..

 Demagun / Eman dezagun / Jo dezagun  Demagun bihar ez dela eguzkirik beti lez ekialdetik ageri...

Iritzia

 beldur izan / susmoa izan / esperantza izan ...-la  Antolatzaileak

 uste izan

auskalo / batek daki / apika

38

C1erako eduki gramatikalak  -n / -lako ...uste / susmo / esperantza / kontu / berri...

zer, zein, nola, nolako…(-en)    

 Fabrika itxiko dutelako zurrumurrua zabaldu da herrian.

 berria zabaldu / notizia etorri / elea ibili / agindu eman ...-la

Zein neska polita!

Zein polita den udaberria!

Zeinen itsusia den (gero)!

Zer da, ba, ederra mutila!

izenondoa+ zer ...ba

 Irudipena daukat okerren bat egin duzula.

 Polita zer da, ba, bera!

Ezezkako egiturak erabiliz  Ez zara makala adarra jotzen (gero)!  Ez du ba lan gutxi egin!

C- SENTIPENAK

 Izenondoa indartzeko

Desioa

Izenondoa aurretik  Ederra umea!  Ikusgarria partidua!  Harrigarria gizona (gero)!

 Errealak nahi izan  Gurekin etor zaitezen nahi dut.

izena +ren...  Ai nire errukarria!  Hau zeruaren ederra!  Nire poza!

ea ...-n  Ea ekartzen duzun liburua!

ahal  Itoko ahal haiz!  Ez ahal zara berandu iritsiko!

 Ugaritasuna adierazteko non mugagabea:  Bazegoen jendetan!  Gauzatan ikusi dute!

 Alegiazkoak nahi izan  Ez nikek hi horrela ikusi nahi.  Zuk kantatzea nahi genuke.

 Erakusteko hona..., horra...

ai+subj

 Horra nor datorren!  Hara zer esan zuen!

 Aineza gal bizia goiz batez!

nahiago nuke bald. hipot  Nahiago nuke hilko balira!

 Aditza markatzeko asko da

oxala/ ai+ bald. hipot

 Asko da zuk hori ez jakitea!

 Oxala/ Ai bertan zerraldo geratuko balira!

-tzea ere

geroaldi hipotetikoa (galderetan).

 Esatea ere!  Galdetzea ere!

 Palaz arituko zinateke nirekin?  Izozkirik jango zenuke?

(pozik/ gustura…) + geroaldi hipotetigoa (baiezkoetan).  Gustura itzuliko ginateke Evorara.  Pozik joango nintzateke zinemara.

 Ia-ia ez ...nean!  Erori ez zenean!

 Esapideak on izan ez ...arte

 Bai/ ez markatua  -ko ez  Jakingo ez dut ba!  Ikusiko ez nuen ba!

 Ez dut onik izango zor guztiak kitatu arte.  Ez du etorri arteko onik izango.

horixe ...-la

Harridura

 Horixe kontatu diodala!  Horixe ikusi ditudala!

 Izena indartzeko

zera  Bai! Zera emango diozu!  Bai! Zerari hots egingo diogu!

Erakusle eta pertsona izenordainekin     

Haiek komeriak!

Hauek dira saltsak hauek!

Hau da dena esan beharra!

Zu zara izatekoa!

Zuk duzu muturra (zuk)!

 Izenondoa/ aditzondoa indartzeko

Esapideak  Beharko!  Bai, leku onera!

 Esapideak  Egundo holakorik!  Onak gauz!  Barrabanak ez baditu!

bai…(-ela)  Bai fina gizona!  Bai edari hotza!  Bai dela pozgarria hori entzutea!

 Zalantza esapideak  Nik al dakit ba!

39

C1erako eduki gramatikalak  Ba ote!

 Enfasi mugatuak Partitiboa baiezkoetan

Ponderazioa

   

 Hobespenak

(beste+ iz.) Badut beste egitekorik goiz honetan.

(-ren/-ko+ iz.) Bazeukan buruan aurreragoko gauzarik. (iz.+ izondo.) Xiberoan bada mutil ederrik. (asko, gutxi, franko) Bazen zaldirik franko.

eskerrak -n/ -la/ -na  Eskerrak etorri zaren!

beharrik bait-/ -n

C- INTERAKZIOA

 Beharrik ez baita oraino joan.

gaitz erdi –nean/ ba Gaitz erdi istripuan hanka apurtu zuenean.  Istripuan hanka apurtu badu, gaitz erdi.

pozik –nean/ ba-

Elkarreragina  Agindua 2. pertsona

Antolatzaileak: zorionez / tamalez / zoritxarrez / espero dezagun / ez legoke gaizki

 (elipsiarekin) Hona!  (trinkoa) Zatoz!  (aginte era) Ez zaitez berriro hemen agertu!

 Gehikuntza

1. pertsona

gutxi balitz bezala / aski ez eta / ezer ez balitz legez

 (subj.+-n) Joan gaitezen! Joan daitezela!

 Hori guztia ezer ez balitz legez, aitzurkada bat eman zion burutik behera.

3. pertsona  (aginte era) Etor bedi!  (subj+-la) Joan daitezela!

 Iritzia lepoa egingo nuke

 Deikariak

 Lepoa egingo nuke berriz ere itzultzen dela hona.

halakoa / alaena / hori...    

Zenbait adjektiborekin (ez) makala  Ez da hori jatun makala.  Zuk egindakoaren eta honen artean ez dago alde makala!

Alde nire begi-bistatik, alproja halakoa!

Noiz hasiko haiz lanean, alfer alaena!

Etorri hona, polit hori!

Zer diok, txepel horrek!

 Gomendioa

gaineko

hobe zenuke

 Gaineko beharra hartu duzu katuarekin.

 Hobe zenuke isilik egon.

galdera erretorikoa

 Ebidentzia

 Zergatik ez duzu autobusa hartzen?

Galdera erretorikoa  Egoera hartan zer gutxiago eskaleari txanpona ematea baino!  Zer ez zenuke zuk egingo ni urkamendian ikusteagatik!  Nork uka diezaioke ume honi eguneroko ogia!  Nola esango nion ezetz holako aukera bati?  Zer egingo diot, bada, zapata horiekin ibiltzea badu gogoko?  Ez al zen, bada, hori zuk nahi zenuena?

 Mehatxua Baldintza  Harrapatzen bazaitut harrapatu!

 Adore eman Esapideak  Hori duk eta!  Eutsi motel!  Aurrera bolie!

Esapideak: erran gabe doa / zer esanik ez (dago)

 Zentzu ironikoa  Garai onean zatoz!  Ederra egin duzu!  Giro da etxe horretan!

 Errefusatu Galdera erretoriko elipsiduna.  Zurekin zinera? Pentsatu ere ez.  Elefanteak hegan? Ez dut sinesten.

 Gutxietsi

ezta gutxiago ere / ezta hurrik eman ere

Txikigarriak  Gizontxo ezdeusa da.

Bustidura

 Erronka

 Gixon hori ezdeusa da.  Pittin bat nahi dut.

Baietz/ ezetz+ partiz.  Baietz erdi-erdian jo!  Ezetz (zu) haraino igo!

 Gezurtatzea Baldintza exajeratua  Euskara hizkuntza erromanikoa bada, ingelesa bantu hizkuntza da.

Galdera

40

C1erako eduki gramatikalak  Ez dago zergatik.  Ez horregatik

 Galdetzailea  Noiz bukatuko dugu partida?

 Barkamena eskatu    

 Bai/ez +ala  Nekatuta zaude ala?

al  Hori al da nahi zenuen guztia?  Ba al da inor hemen?

Barkatu, ez naiz konturatu.

Sentitzen dut, nahi gabe izan da Ez kezkatu, ez dio axola.

Lasai, ez da ezer.

 Bestelakoak  On egin! On dagizula!  Goian bego!  Bejondeizula!

-a  Hori dea nahi zenuen guztia?

 Konfirmazioa eskatzeko

D- MODULAZIOA

elipsiarekin  Ulertzen?

 Intriga argitu galdegai faltsuak

 Erretorikoa

 Etxera iritsi eta han hasi zen kantu batean.

ote / ete

ez ...bada

 Nor etorri ote da?  Ba ote dakizu zuk zer den guretzat ona?

 Etxera iritsi eta ez zen, bada, kantu batean hasi umeen aurrean!  Etxera joan eta ez zaio, bada, oihuka hasi semeari!

Hartu-emanak

hara/ horra non ...-n  Etxera iritsi eta hara non hasten den kantu batean umeen aurrean!

 Eskaintza

Galdetzaileekin

Baldintzarekin

 Nori eta zuri gertatu behar!  Nor agertuko eta Felipe agertu zen!

 Logale bazara, ohea egina duzu ezkerreko logelan eta han isiltasuna izango duzu.

Ahalerarekin  Hemen gelditu zaitezke.

 Intriga luzatu Galdegaia atzeratu

Galdera: nahi, behar (elipsiarekin)

 Zergatik dudan sudur luzea? Bada, da zu hobeto usaintzeko.  Esango dizuet non dagoen. Dago mahai azpian.

 Pastelik nahi?

 Eskaerak

galdera erretorikoa  Eta zer gertatu zen orduan? Dena lurrera erori zen.

Galdera geroaldian (+mesedez)  Emango didazu liburua?

nahi nuke (+axola ez badizu)

 Ekintza fokalizatu Aditza orainera  ...Bilbon bizi zen bera. Joan da, behin, trenez Markinara...

Kortesia  Agurrak                 

Egun on!

Gabon!

Baita zuri ere!

Halan ekarri!

Zelan zabiltza?

Kaixo, zer moduz?

Ondo esan beharko.

Ni ondo, eta zu?

Gabon, eta ondo lo egin!

Agur eta ondo segi!

Ikusi arte!

Bihar arte!

Ongi etorri.

Ondo ibili!

Pozten naiz!

Pozten nau zu ezagutzeak!

Aspaldiko.

 Eskerrak eman

 Ekintzen herrenkadan erritmoa bizitu Aditza aurreratu  Hartu du liburua, kendu dio orri bat, eman dio su eta arineketa batean hasi da untxi galduaren bila..

 Errepikatze efektua Egituraren errepikatzea  Ezin gara futbolean jolastu, ezin gara kartetan aritu... zer egingo dugu, bada?  Gasteizko gizonik aberatsena zen; denetik zuen, eta denetik franko: lurra eta etxeak eta errotak eta zer ez.

 Lotura narratiboak: Antolatzaileak bat-batean, tupustean...

 Lotura narratiboak: Esapideak ez bat eta ez bi

 Eskerrik asko.  Mila esker.

41

C1erako eduki gramatikalak egunak joan, egunak etorri

8. ESALDIAREN EGITURA

pentsatu eta egin ba- errep.  Esan bazuen esan zuen... Denak hasi zitzaizkion protestan.

A- GALDEGAIA

kontua da ...-la

Ordena ez-markatua:  Baiezka  Goizean, alkateak prentsaurreko bat eman du.  Bihar denok mendira joango gara.

 Ezezka  Atzo ez nuen ekarri oparirik Amaiarentzat.  Atzo ez nuen oparirik ekarri Amaiarentzat.  Inguruan zer dagoen ikusi ez arren... (ez ikusi arren)

Ordena markatuak:  Izena:  Aurreko ikasleak erantzun du ondo.

 Izenordaina:  Zeuk egingo duzu orain.

 Erakuslea:  Horixe da galduta zegoen liburua.

 Adberbioa:  Hementxe zeuden poltsak.

 Aditza:  Lapurtu egin dizkigute poltsak.  Etorri zatoz ala joan zoaz?

 Baiezkotasuna:  Badator autobusa.  ( )Iritsi da hainbeste espero izan dugun eguna.

Galdegaia berrindartu:  Ekintza bera adierazteko aditza mintzagai: partiz.+ ere  Seiehun metrotik amildu zen troka-zulora; eta motor eta guzti erori zen erori ere.

 Aditza mintzagai: partiz.  Ikasi, ikasi dugu, baina ez digu ezertarako balio izan.  Etorri badator baina ez da luzaroen egongo.  Hartu bai, baina eman ez du beretik asko ematen.

-t(z)ez  Egotez libre daude, baina beti nagusien menpe.

 Interj  Zer nahi dudan? Zu isiltzea nahi dut, horra!

 Galdetzaileekin (*modulazioa)  Nori eta zuri gertatu behar!  Nor agertuko eta Felipe agertu zen!

42

C1erako eduki gramatikalak  Elementu bat nabarmentzeko perifrasiak

esan / adierazi / jakinarazi / galdetu / uste izan...  Zanzibarko gobernuak homosexualei bizi osorako kartzela zigorra ezarriko diela adierazi du.  Zanzibarko gobernuak adierazi du homosexualei bizi osorako kartzela zigorra ezarriko diela.

x izan+ erl.  Horixe da nik pentsatzen dudana.

[atributua+ izan] esapideak eta beste aditz esapide batzuk ere osagarriaren aurretik jarri.

zerbait/ norbait+ bald.+ anaf.+ izan  Zerbaitek gizonari gerria makurrarazten badio, hori erortzeko beldurra da.

jakina da / bistan da / egia da / ezinbestekoa da / kontua da / aski da...

Galdegaiaren egokitasuna

 Zuzendaritza taldeko lau kide bakarrik aurkeztearen aldeko ahotsak badirela jakina da.  Jakina da zuzendaritza taldeko lau kide bakarrik aurkeztearen aldeko ahotsak badirela.

 Galdegai izan ohi dira -ago -egi

moduzko adberbioak argi garbi erraz nekez

denborazko adb batzuk betidanik berehala(xe) azkar

zalantzan egon / parte hartu / gonbit egin / amore eman / dei egin...  Gure elkarteak urteetan eta urteetan proiektuan parte hartuko duten guztiekin ados jarri nahi du.  Gure elkarteak ados jarri nahi du urteetan eta urteetan proiektuan parte hartuko duten guztiekin

 Nekez izango dira galdegai lokailuak

-en

Galdegaiaren eta aditzaren artean ez jarri aposiziorik.

Baina marra arteko edo parentesi arteko tartekiak bai jar daitezke galdegaiaren eta aditzaren artean.

ere behintzat

 Hauxe duzu zuretzat egokiena.

gal+ aditza+ apos

Erabilera bereziak

 Gizon bat ikusi nuen geltokian, antzinako arropa dotorez jantzia.  Aizkolari askok -herrialde askotatik etorriak- egingo dute erakustaldia Tolosan.

 Beste galdegai bat aposizioan (+partiz ere, hain zuzen, betiere)

Ez metatu mintzagai asko galdegaiaren ezkerrean.

Banatu informazioa aditzaren alde banatan.

 1986 urtean jaio zen, Hernanin.  Jonen etxean bazkaldu dut, ederki bazkaldu ere.

(mintz2+) mintz1+ gal; mintz1 gehienetan subjektua da

 Aditzetik hurbilago.

 Nire ustez, txiki-txikitatik hezi behar ditugu haurrak telebista ikusteko.

 Amaia dut maite.  Hain dut maite, bihotza emango nioke.

Enumerazio luzeei nolabaiteko sarrera eman, bi puntuak erabiliz edo galdegai ordeztua sortuz edo gauza biak batera eginez.

 Galdegai ordeztua zera / hauxe (+alegia)

hau / hauxe / honakoa/ ondokoa / honako/ ondoko hau

 Nik zerarekin joan nahiko nuke, Mariarekin.  Nik zera esan nahi nion, alegia, ez zezala alferreko lanik egin.  Atzo medikuak hauxe esan zidan: etxera joan eta ohean sartzeko.

 Lan-ikuskaritzaren funtzio garrantzitsuenak segurtasun, osasun enplegu (...) dira.  Lan-ikuskaritzaren funtzio garrantzitsuenak honako hauek dira: segurtasun, osasun enplegu (...).

Subjektua eta aditza, elkarrengandik ahalik eta hurbilena.

 Galdegaia atzeratu luzea denean

 Nazioarteko adituek duela 55 mila urte bizi ziren landare eta animalien fosilak jaso dituzte Ozeano Artikoan.  Duela 55 mila urte bizi ziren landare eta animalien fosilak jaso dituzte nazioarteko adituek Ozeano Artikoan.

 (osagarria) Zuzendariak adierazi du aukeran izango dugula hemendik aurrera beste norabide bat hartzea.  (kausala) Hori gertatzen zaizu txikia zinela aitak zigorraz ipurdiko galantak ematen zizkizulako.

Ezezkoetan ez urrundu gehiegi aditz nagusia eta laguntzailea.

Galdegaia atzeratu aposizioa lotzeko  Esperantza da bertute bat zeinek ematen baitigu fidantza handi bat zeruko loria erdiesteko.  Nik badut motor bat, izugarria.

 Auzitegiak ez du Fujimori presidente ohia behin-behinean aske uzte onartu  Auzitegiak ez du onartu Fujimori presidente ohia behinbehinean aske uztea.

Ustea adierazteko trinko bereziak  Nago gezurra ez ote den.  Daukat bihar egun berezia izango dela.

Kontuz subjektu segidekin  Pagolak eta Velez de Mendizabalek Juan San Martin idazleak Eusko Ikaskuntzaren eskutik jasoko duen sariaz hitz egingo dute.  Juan San Martin idazleak Eusko Ikaskuntzaren eskutik jasoko duen sariaz hitz egingo dute Pagolak eta Velez de Mendizabalek.

B- ESALDIAREN ORDENA Gomendioak: Esaldi nagusia Galdegai luzeak atzeratu (*galdegaia), batez ere esatezko aditzekin.

Gomendioak: Menpeko esaldia  Esaldi nagusirako irizpide bera

43

C1erako eduki gramatikalak bait- / -la

 Gainerakoetan bi joera: 1- Aditza markarekin atzean jartzekoa esaldi guztia bere baitan biltzeko.  Baldin eta egindako lan guztiei fruitu berbera ateratzen badiezu, egoki litzateke...

2- Aditza markarekin aurreratzekoa, batez ere esaldi osagarriaren aurrera.  Baina ikusirik zein gauza gutxi aurkitzen den euskaraz idatzita...  Erantzuna eman orduko, pentsatu dut erabaki behar dudala zer erantzun eman behar diodan lagunari.

 zera

Errepikatzeak  Hitz bera: 2. IS mugatua: +-a/ +erak./ +-ok  amuarrainak/ amuarrainok

 Sinonimoa  errenta/ diru sarrera

 Hiponimoa/ hiperonimoa  behiak/ ugaztun hauek  istripua/ gertaera hura

 Perifrasia

C- KOHESIO MEKANISMOAK

 autoa/ mesede handia egiten didan trastu zaharra

 Elipsiak  Langileek badute sindikatzeko eskubidea, baina [langileek] ezin dute sindikatu berririk sortu.

Balio anaforikoak  Erreferente arrunt bat hau, (hori,) hura  Liburu bat eman nion Amaiari, eta hura bueltan ekartzeko eskatu nion.

D- ADITZAREN ELIPSIA Sententziak, Errefrauak

 (egitura berezietan)

 Orhiko xoriak, Orhin laket.

bat ...bera  Aholku bakarra eman nion Amaiari eta bera ere ez zuen bete.

Identitatea  Adiskidea adiskide, hemen eta han.

 erreferente bi (azken) hau ... hura... lehena... bigarrena...

Esapideak eskerrak / gaitz erdi / pozik

bigarren hau... lehenbiziko hura...

 Eskerrak ez duen gezurrik esan.

 Zamari desberdinak dira mandoa eta astoa, lehena bigarrena baino mantsoagoa da.

 pertsonak esaldi berean

Askotako harreman sintaktiko kontestualak eraginda:

bera  Peruk esan digu berak egingo duela.

 Testuingurua: azalpena, ondorioa Aditz osoa kenduta

 pertsona beste esaldi batean

 (Zer-zenbat eduki) Haiek ziren garaiak, sasoia erregalatzeko beste.  (Zerik-ez eduki) Kalean jarri genien hitzordua. Guk etxerik ez inori harrera egiteko.  (Nor-zelan egon) Garagardo fabrikan aurkitu zuen Luziok lana. Kristal artean hura beti gustura.  (Nor-nora joan) Gauzak leku batean ondo ez bazihoazen, gauzak hartu eta alde beste batera.  (Atributua izan) Bizitzaren erdira iritsita zaude. Zaharra oraindik ez, baina nahi bezain gazte ere ez.

hura (ek.) bera (mend.)  Mikel aurkitu dugu kalean; hark esan digu...  Mikel aurkitu dugu kalean; berak esan digu...

 Diskurtso anafora hori (horregatik, hori dela eta...)  Konforme nago, baina horrek ez du esan nahi...

+partiz.  Denak gainditu ditu. Bai, horrek asko jakin!

Balio kataforikoa

+omen/ ote

 hau

+behar / +ezin / +nahi

 Ez dute nahi izan. Txikiegia omen gauza onerako.  Ez dakit zein aukeratu. Ikusi egin behar zeinek esaten duen egia.

 Hau esan nion: ez gelditzeko nirekin.

 honako hau/ ondoko hau / honakoa/ ondokoa

 Aditz nagusia

44

C1erako eduki gramatikalak +osagarria esan  Paperak hartuko ditugula esan didate orduan, eta nik etxean ez daukadala paperik batere, eta haiek ezinezkoa dela hori eta trufan ari naizela, eta nik ezetz, eta haiek baietz eta baietz.

 Egoera erreferentziala: informazioa zatikatuta emateko Soilean  Etxean, hantxe gelditu behar zenuke.  Oparia neuri eman, horixe egin behar zenuke.

+eta  Liburuak gora eta aldizkariak behera, hala banatu beharko zenituzke

+galdera erretorikoa  Halako tresna txikiak hainbeste lan? Ez duk sinestekoa..

+eta adbersatiboa  (+eta) Eguraldi hotza eta ni oinetako bustiekin, horrek kezkatzen ninduen.  (part+ eta+ part) Kinka gaiztoa zen: etxean gonbidatuak izan eta garagardoa falta.  (+nahi eta ezin) Eskolara joan nahi eta ezin. Horixe gertatzen zitzaigun.  (+behar eta ezin)

 Menpeko egiturak *

Kontzesiboa  (part+part) Gorria hartu, berdea hartu, beti izango nuen arazo bera.  (+zein) Kalera irten zein etxean geratu, ez nuen irtenbide onik.

*Moduzkoak  (zer-non/ nola) Han etorri zitzaigun, liburuak besapeaneta.

45