Blogs religie & filosofie trouw by Gatse Hylkema

Trouw exclusief

Aanmelden

zoek op Trouw

Abonneer je Âť Online krant

Mobiel

Nieuwsbrief

Service

Webshop

Home Nieuws Opinie Groen Religie & filosofie Schrijf Video Foto

Blogs Alle berichten

Ludwig Wittgenstein, filosoof met twee gezichten

Banen

terug naar overzicht van alle berichten

een bericht toevoegen

bekijk mijn berichten

vorige | bericht 563 van 1381 | volgende

Inleiding Op de buitenzijde van de filosofiescheurkalender 2011 staat een citaat van de filosoof Ludwig Wittgenstein. Het luidt: 'Woorden zijn daden'. Dit citaat stelt de bekende Rotterdamse uitdrukking 'Geen woorden maar daden' in een geheel nieuw daglicht. Het ene is eensluidend, woorden zijn gelijk aan daden, het andere gezegde splitst de zaken: er zijn woorden en daden en die zijn niet gelijk. Om maar meteen met de deur in huis te vallen, volgens Wittgensteins taalfilosofie is zijn uitspraak een atomaire volzin waar altijd een waarheid naar verwijst. De Rotterdamse uitdrukking had niet gezegd moeten worden, het is gezwets, men had er beter over kunnen zwijgen. Ludwig Wittgenstein heeft zich sterk bezig gehouden met taal. Hij leefde van 1889 tot 1951 en wordt de filosoof genoemd die zich in de twintigste eeuw het meest invloedrijk met de taal heeft beziggehouden. Hij was overigens geen taalwetenschapper, maar had een technische opleiding en hield zich pas in tweede instantie met filosofie bezig en dat met onderbrekingen. Hij heeft niet veel geschreven, eigenlijk maar twee belangrijke werken, waarvan het tweede pas uitkwam na zijn dood. Zijn oeuvre is niet opvallend door de grootte maar door de opmerkelijke dingen die hij heeft geschreven. Wittgenstein vond namelijk dat veel filosofie ethisch gezwets is. Voor hem was dit de reden zijn eerste boek beperkt te houden. In zijn tweede en laatste boek, dat na zijn dood uitkwam met de titel: 'Filosofische onderzoekingen' ('Philosophische Untersuchungen'), heeft hij veel van wat hij in zijn eerste boek schreef gecorrigeerd en bleek zijn visie sterk gewijzigd.

Zijn leven en zijn familie Ludwig Josef Johann Wittgenstein werd geboren op 26 april 1889 in Wenen als jongste zoon in een gezin van acht kinderen. De vader van Ludwig, Karl Wittgenstein, bouwde in Wenen een groot imperium op in de ijzer- en staalindustrie en werd daarmee een man met een groot aanzien en grote rijkdom. Hij besteedde grote kapitalen aan de kunst, zowel muziekkunst als beeldende kunst. Ludwig kreeg aanvankelijk thuis onderwijs, omdat vader dat het meest doelmatig vond. Deze wilde graag dat zijn zoons hem volgden in het werkterrein waarin hij zoveel had opgebouwd. Bij de jongste twee zoons zag hij tenslotte af van het privé-onderwijs omdat bleek dat de kinderen, geïsoleerd zoals ze opgroeiden, een sociale schakel misten. Zo ging Ludwig naar een praktisch gerichte middelbare school in het plaatsje Linz, waar hij bij een familie in de kost ging. Een zes dagen oudere medeleerling van hem was Adolf Hitler. De laatste zowel als Ludwig waren middelmatige leerlingen waarvan de studieresultaten regelmatig reden tot zorg gaven. Ludwig vatte interesse op voor de luchtvaart en ging als vervolgopleiding een studie volgen in Berlijn op het gebied van de werktuigbouwkunde. Dat duurde slechts één jaar. Toen ging hij op wens van zijn vader een technische studie volgen in Manchester (Engeland). Zijn vakgebied daar was vliegtuigtechniek. De studie bevredigde hem echter niet en hij besloot een bezoek te brengen aan de bekende filosoof Bertrand Russell om te zien of een studie filosofie iets voor hem was. Welnu, hij maakte een zodanig positieve indruk op Russell dat deze studiekeuze voor de hand lag. En zo begon hij eind 1911 aan een studie filosofie aan het Trinity College in Cambridge. Hij ging daarbij veelvuldig en langdurig filosofische discussies aan met Russell die voor de laatste soms een zware opgave bleken. De bijna ziekelijke hartstocht waarmee Wittgenstein de discussie voerde, was zeer vermoeiend. Desondanks was Russell zeer onder de indruk van Ludwig en dat waren er veel meer. Hij werd beschouwd als een genie. Op een vraag van Ludwig of hij met filosofie verder zou gaan of weer de studie in de luchtvaarttechniek zou oppakken heeft Russell hem weten te overtuigen filosofie te kiezen. Zijn vader was bitter teleurgesteld toen hij vernam welke wending de studie van zijn jongste zoon had genomen. Na het overlijden van zijn vader in 1913 studeerde hij verder in Cambridge tot de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Hoewel hij destijds de militaire dienstplicht had weten te omzeilen koos hij er nu voor om zich als soldaat te melden in het Oostenrijks- Hongaarse leger.

De Eerste Wereldoorlog De tijd waarin vader Karl Wittgenstein overleed was een tijd met een instabiele politieke situatie, met oorlogsdreiging en met onduidelijke vooruitzichten. Tijdens zijn leven heeft hij moeten meemaken dat een zoon zelfmoord pleegde terwijl eerder al een zoon het huis had verlaten met onbekende bestemming. De laatste werd officieel als vermist geregistreerd maar vermoed wordt dat hij op weg naar Amerika ook zelfmoord heeft gepleegd. Het leven van Ludwig zelf is getekend door zelfmoorden in zijn directe omgeving, terwijl hij ook sterke neigingen had tot depressie en zelfmoordneigingen. Hij werd erdoor achtervolgd, zijn leven lang. Vader had echter wel zoveel invloed gehad op zijn zoons dat de overblijvende

Berichten per trefwoord 2012 Allah Berlusconi Bilthoven

Christendom

Christus

Geest God H.C. Andersen Koran Licht Meister Eckhart

Darwin Erasmus Europa

Heer Heschel Hitler Mohammed Nietsche Pasen Plato Poetin Rudolf Otto

Scheermes

Shoa Snowden Socrates Spinoza Swaab Symposion Vrijheid WO2 Wilders William James angst antisemitisme bidden

bijbel

atheïsme

basyn

bde

bewustzijn

boeddhisme boek brein bruid causaliteit

democratie dood

evolutie

filosofie

gedichtenbundel gelijkwaardigheid

geloof

gebed geluk

godsbeelden godsdienst hart heelal hemel hemelvaart hiernamaals holocaust hoop ideologie indoctrinatie islam

kerk leven lied jezus

kerstgedicht klokkenluiders kunst lekenprediker

liefde liefde. lilaca materie meditatie moslims mystiek nieuw oecumene ogen overlijden

politiek politieke filosofie populisme preek psalm psychologie pvv respect spiritualiteit stilte theologie tijd toekomst troonswisseling pinksteren

religie

verantwoordelijkheid verdraagzaamheid verlichting vrede vrije wil water wederkomst weg ziel zijn

wetenschap

wijn woord

Ook op Religie & filosofie Blogs

Kerken

Moskeeën

Roze kerken

Bedevaartplaatsen

Kloosters

Religieuze, spiritiuele en filosofische centra

zoons, toen de oorlog daadwerkelijk uitbrak, zich alle drie meldden voor indiensttreding van het leger. Zij vatten hun vaderlandslievende taak zo serieus op dat Ludwig bijvoorbeeld verzocht om ingezet te worden bij een onderdeel dat bij de oorlogshandelingen gevaar liep. Voor hem liep de oorlog uiteindelijk goed af. De laatste periode werd zijn legeronderdeel ingezet in Italië waar hij in 1918 krijgsgevangen werd gemaakt. Hij verzocht daarbij officieel om te worden vastgezet bij zijn soldaten en niet bij de officieren. Voor zijn twee broers liep de oorlog minder gunstig af. De oudste van de twee pleegde zelfmoord toen zijn legeronderdeel de strijd, eveneens in Italië, moest opgeven. Zijn broer, Paul genaamd, die anderhalf jaar ouder was dan Ludwig, verloor al in het eerste jaar van de oorlog zijn rechter arm, maar toen hij daarvan hersteld was ging hij alsnog opnieuw in dienst tot het einde van de oorlog. Hij was van beroep pianist en wist later alsnog met één arm een pianist met wereldbekendheid te worden.

Tractatus logico-philosophicus Ludwig Wittgenstein was tijdens de oorlogsjaren de filosofie zeker niet vergeten. Hij was er regelmatig mee bezig en maakte aantekeningen in notitieboekjes van opvattingen die in zijn brein bovenkwamen. Opvallend is dat hij in die periode een boek ontdekte van de schrijver Leo Tolstoj dat als titel had: 'Mijn kleine evangelie'. Dit boekje wordt vaak gezien als een uiting van de religieuze waan waarin Leo Tolstoj verkeerde. Ludwig droeg het altijd bij zich en las er veel in. Hij verwerkte zijn aantekeningen in een boek dat uiteindelijk aan het einde van de oorlog in handschrift gereed was. Hij gaf het om commentaar aan verschillende relaties waaronder ook zijn leraar Bertrand Russell. Er was wel wat over te doen omdat men veel dingen die hij had opgeschreven niet begreep. Toen het boek uiteindelijk in 1922 in een tweetalige versie, Duits en Engels, in druk verscheen was het voorzien van een voorwoord van Russell, hoewel degenen die het boek bestudeerden zich afvroegen of deze de inhoud wel had begrepen. Het boek was getiteld 'Tractatus logico-philosophicus' (Logisch filosofische verhandeling). In de eigen familie van Ludwig geneerde men zich over de in hun ogen dwaze wijze waarop hij bezig was. Dit werd nog versterkt doordat hij niet verder ging met filosofie maar na een cursus te hebben gevolgd solliciteerde naar een baan als onderwijzer. Vrijwel de volledige twintiger jaren was hij als zodanig werkzaam. Eénmaal werd hij ontslagen wegens agressief gedrag tegen leerlingen, waarbij hij zich zelfs voor de rechter moest verantwoorden in verband met mishandeling van een leerling. Daarna was hij een periode werkzaam als tuinman. In deze periode overleed ook zijn moeder. De enorme financiële vermogens die waren nagelaten door zowel vader als moeder Wittgenstein werden verdeeld over de nog levende kinderen. Ludwig wilde echter het hem toekomende deel hiervan niet aanvaarden. Zijn wens was dat zijn aandeel zou worden verdeeld over zijn broer en zijn zusters. De familie was erdoor geschokt, de familiebankier noemde het financiële zelfmoord, maar Ludwig wilde van geen wijken weten en koos voor zijn eenvoudige baan met bescheiden inkomen hoewel hem dat meer dan eens problemen bezorgde. Het leek dat hij ook hierin werd geïnspireerd door Leo Tolstoj, die destijds voor een leven in armoede had gekozen. De lezing over de erfenis van Ludwig heeft nog een tweede versie. Volgens andere bronnen aanvaardde hij zijn erfenis wel, maar doneerde gedeelten ervan aan Oostenrijkse artiesten. En het lijkt wel alsof de Tolstoj inspiratie steeds verder gaat, want in Rusland hielp Ludwig mee met het opbouwen van de Heilstaat. Het communistisch principe sprak hem blijkbaar heel erg aan.

Ontoegankelijke teksten Al snel rijst de vraag hoe iemand die zulke ontoegankelijke teksten schreef en zulke ingewikkelde betogen hield zo bewonderd kon worden. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit, dat hij veel opzien baarde. Hij stelde de filosofie aan de kaak. Hij schreef over de taal, met name over de omgangstaal, en beschuldigde filosofen van gezwets. Hij beschreef zijn taak in deze aldus: "Mijn taak is gedachten die anders als het ware troebel zouden zijn helder maken en scherp afbakenen, daarbij ook afrekenen met de algemeenheid." Hij vond dat veel filosofen zich uitdrukten met vage algemeenheden. Als hij zijn gedachten erover liet gaan beschreef hij het resultaat als volgt: "Een hele wolk filosofie condenseert tot een druppeltje taalleer." Hierin komt ook tot uiting dat hij de filosofie benaderde vanuit zijn visie op de taal. Opvallend was dat hijzelf en zijn hele familie zeer neurotisch, depressief en vol vernietigingsdrang waren. Ludwig wordt meestal beschreven als een verlegen en gevoelig type en ook als een labiele persoonlijkheid, grillig en zeer gevoelig voor kritiek. Hij was lid van een destijds zeer befaamde kring van wetenschappers en filosofen, genaamd de 'Wiener Kreis', waarin zijn eerste boek uitvoerig werd besproken. Hij wenste echter aan de bespreking niet deel te nemen omdat hij kritiek op zijn boek niet kon verdragen. Hoewel Ludwig Wittgenstein niet de enige filosoof is die de taal centraal stelde, is hij wel degene die hiermee de meeste bekendheid verkreeg. Was hij in de dertiger en veertiger jaren al zeer bekend in het Angelsaksisch taalgebied, in de vijftiger jaren en vooral na zijn dood, toen zijn tweede boek werd uitgegeven, kregen zijn filosofische opvattingen alom bekendheid. De laatste jaren van zijn leven woonde Ludwig vanwege zijn afnemende gezondheid in bij zijn arts in Cambridge, waar hij in 1951 op 62-jarige leeftijd overleed. Hij leed aan prostaatkanker. In de tijd dat hij ziek was schreef hij nog een boek: 'On certainty'. Wittgenstein heeft voornamelijk een solitair leven geleid, hoewel hij geruime tijd

Polderpeil Hoe bent u gedoopt? Door besprenkeling 3235 (62%) Door onderompeling 779 (15%) Ik ben niet gedoopt 1164 (22%) Totaal 5178

Lees ook: 'Sprenkeldoop is helemaal g historische misser' - 07/11/14

een relatie had met een vriend. Daar hij evenals zijn familieleden zeer muzikaal was en tot zijn levenseinde verschillende instrumenten bespeelde, ontleende hij daaraan ook regelmatig voorbeelden in zijn filosofische betogen.

De taal en de filosofie Hoe kan een filosoof in zijn filosofische beschouwingen zich zo met de taal op zich bezighouden dat daardoor een afzonderlijke taalfilosofie ontstaat? Het is immers zo dat elke filosoof zich door de eeuwen heen en nu nog van de taal bedient om zijn gedachten uit te dragen. Zonder taal zou er geen filosofie bestaan, zou je kunnen zeggen. Wittgenstein zou hier opmerken dat dit zo vanzelfsprekend is dat de opmerking overbodig is en dus beter niet gemaakt kan worden. Hij heeft over de taal in zijn geschriften een aantal algemene opmerkingen gemaakt. Hij doelde met zijn opmerkingen primair op de omgangstaal die mensen met elkaar bezigen. Zo zei hij: "De omgangstaal is een deel van het menselijk organisme en is niet minder gecompliceerd dan dit." Uit deze stelling blijkt al hoezeer hij de taal een centrale positie gaf. Zo ook: "Onze omgang met de werkelijkheid en ons handelen hangen samen met ons taalgebruik." Waar filosofen zich vrijwel altijd met het denken (het mentaal) bezig houden is dit ook bij Wittgenstein wel het geval maar bij hem houdt dit steeds nauw verband met de taal. Voorbeelden hiervan zijn de volgende stellingen: "Alles wat wordt gedacht kan worden gezegd" en ook: "Grenzen van de taal zijn de grenzen van het denken." Van Wittgenstein kan worden gezegd dat hij zich onderscheidt van andere filosofen omdat hij in zijn uitingen niet veel van anderen heeft overgenomen en ook niet op andere filosofen heeft voortgeborduurd. Wel citeert hij soms Augustinus maar afgezien van hetgeen hij citeerde van zijn leermeester Russell is hij heel zelfstandig en op zichzelf staand in zijn filosofische beschouwingen. Hij wenste overigens zelf ook niet door anderen te worden aangehaald. Dit bleek bijvoorbeeld uit zijn omgang met de Wiener Kreiss, maar ook uit het feit dat hij niet publiceerde in academische tijdschriften of filosofische periodieken. Eigenlijk stond hij door zijn uitingen over filosofie met de filosofiewereld op gespannen voet. Taalfilosofen onderscheiden zich, door op een andere wijze met woorden om te gaan. Zij houden zich meer bezig met de betekenis van woorden. Eén van de stellingen van Wittgenstein luidt: "De betekenis van een woord wordt niet bepaald door de spreker maar door de bedoelingen en gebruiken van de gemeenschap." Hij vond dat filosofen te veel vanuit een ik-benadering schreven. Dat ieder zijn eigen taalgebruik had en van anderen verlangden dat ze het maar moesten begrijpen. Voorts vond hij dat filosofen tot die tijd zich in algemeenheden uitdrukten en op een eenmaal ingeslagen weg bleven voortbouwen waardoor hun betoog erg vaag bleef. Zij probeerden volgens Wittgenstein op die wijze het onzegbare te zeggen. Hij stelde na bestudering van zo'n betoog: "Een wolk filosofie condenseert tot een druppeltje taalleer." Wittgenstein drukte in zijn eerste boek zich qua taalgebruik kort en bondig uit.

vandaag 19:01

Communist Castro wordt katholie dat zo maar?