Angliści w II Rzeczpospolitej PAWEŁ TANEWSKI

24 listopada 2021 r. podczas XIII posiedzenia Senatu SGH kadencji 2020–2024 upamiętniono 40. rocznicę strajku w Wyższej Szkole Inżynierskiej im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu oraz strajku pracowników i studentów ówczesnej Szkoły Głównej Planowania i Statystyki.

Relacja z tego wydarzenia dostępna w wydaniu online. socjologii, politologii, ekonomii politycznej, prawa i historii gospodarczej. I sekretarz KU PZPR Dariusz Rosati zauważył, że te przedmioty są wykładane na pierwszych latach studiów, „a najbardziej radykalny odłam działaczy NZS-u rekrutował się właśnie z tych lat”. Jednak prace tych komisji nie przyniosły żadnego rezultatu. „Odmrażanie” szkoły następowało stopniowo. Najszybciej (już 8 stycznia) wznowiono zajęcia na Wyższym Kursie Planowania dla Obcokrajowców, a następnie na studiach doktoranckich. Dopiero w końcu stycznia 1982 r. rozpoczęto zajęcia na studiach dziennych. Podjęto decyzję o przedłużeniu semestru zimowego, likwidacji sesji zimowej i przerwy międzysemestralnej. Egzaminy z sesji zimowej studenci mieli zdawać podczas całego semestru letniego. Wszystkie wykłady stały się obowiązkowe. Osoby wchodzące do SGPiS-u były zmuszone do okazywania legitymacji studenckich lub służbowych. Przeprowadzono także wykłady dla studentów, podczas których podkreślano zasadność decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego oraz wskazywano na zaostrzenia obowiązującego prawa.

Pierwsze posiedzenie Senatu SGPiS, po wprowadzeniu stanu wojennego, odbyło się 20 stycznia 1982 r. Nie wzięli w nim już udziału przedstawiciele związków zawodowych i studentów. Senat podjął (choć niebezdyskusyjnie) uchwałę wyrażającą uznanie dla decyzji o stanie wojennym.

Po wprowadzeniu stanu wojennego, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, powołano do życia konspiracyjną Tymczasową Komisję Zakładową NSZZ „Solidarność”. W jej skład weszli: Janina Jóźwiak (przewodnicząca), Krzysztof Mika, Dariusz Sobkiewicz, Maria Wesołowska. Członkom związku udało się uratować, przy cichym przyzwoleniu cywilnych władz szkoły, fundusze organizacyjne i znaczną część dokumentacji. Pracownicy szkoły angażowali się w działalność poza nią. W redakcji podziemnego pisma warszawskich uczelni „Kwadrans Akademicki”, jako reprezentantki SGPiS, pracowały Ewa Chmielecka, a następnie Wiktoria Krzemień. Urszula Grzelońska w latach 80. odpowiadała za publikację serii ekonomicznej podziemnych „Zeszytów Edukacji Narodowej”. Niezależne Zrzeszenie Studentów w SGPiS-ie po zdelegalizowaniu działalności, podobnie jak na innych uczelniach, prowadziło działalność konspiracyjną. Jednak środowisko to było wewnętrznie rozbite. Działało kilka grup odwołujących się do etosu NZS-u. Od połowy 1982 r. do 1986 r. ukazywało się bezdebitowe pismo „Głos Wolnego SGPiS-u”, będące jednocześnie ośrodkiem skupiającym grupę niezależnych działaczy. Grupa związana z NZS-em postanowiła prowadzić działalność, wykorzystując do tego instytucje samorządu studenckiego. Aktywność tę prowadzono ze zmiennym szczęściem.

W tym samym czasie malały szeregi uczelnianej PZPR. Odpływ członków partii był znaczny, co było zauważalne w najbardziej upartyjnionej warszawskiej uczelni cywilnej. W latach 1980–1982 uczelniana komórka PZPR skurczyła się o blisko 30%. Od maja 1981 r. do końca listopada 1982 r. legitymacje partyjne w SGPiS-ie złożyło 56 osób, 54 skreślono „za nieprzestrzeganie dyscypliny partyjnej”, a 1 wydalono z PZPR. W końcu 1982 r. w SGPiS-ie do partii wciąż należało 517 osób, w tym niemal 60% docentów i profesorów.

Opór społeczny w czasie stanu wojennego przejawiał się na uczelni przede wszystkim manifestowaniem swoich przekonań (np. noszeniem wpiętych w ubrania oporników). Kilkukrotnie organizowano tzw. „cichą przerwę” – pracownicy i studenci zatrzymywali się na korytarzach, w ciszy manifestując swój sprzeciw. Władze próbowały wyciągać konsekwencje w stosunku do nauczycieli akademickich biorących udział w tym proteście. Próbowano zmuszać ich do podpisywania deklaracji lojalności czy wzywano na rozmowy do komisarza wojskowego.

Ważną ideą łączącą pracowników i studentów były działania samokształceniowe prowadzone przez działaczy uczelnianej „Solidarności”, koordynowane przez członków NZS-u. W ten sposób realizowano ideę postulowanego w 1981 r. „szóstego wydziału”.

Choć stan wojenny formalnie został zniesiony 22 lipca 1983 r., to jego atmosfera towarzyszyła Polakom przez całe lata 80. Dopiero przełom polityczny 1989 r. przyniósł zmianę sytuacji. Wówczas internowani w 1981 r. znaleźli się w parlamencie i rządzie. Zmiany dotknęły także SGPiS, która wkrótce ponownie stała się SGH. Pozbawiony w 1982 r. stanowiska dziekana Aleksander Müller, został wybrany rektorem, a na stanowisko dziekana WES-u powrócił Janusz Kaliński. Po dekadzie zrealizowano też ideę „szóstego wydziału” – tym razem pod nazwą Studium Podstawowego. Jedynie czasu, który zabrał stan wojenny, nie udało się odzyskać.

dr hab. ANDRZEJ ZAWISTOWSKI, prof. SGH, prodziekan Studium Magisterskiego SGH, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne, Katedra Historii Gospodarczej i Społecznej SGH