Signalement 5, 2013 by Gebouwautomatisering

signalement

Periodiek branchemagazine / FHI, federatie van technologiebranches / december 2013, JAARGANG 22

Frans Boot en Bart Struwe, Interline Systems

Oud en Nieuw Een managementsalaris voor waardevolle techneuten

Fugro, een reus die meet aan leem Zorgverzekeraar moet zorgvuldiger omgaan met leverancier

Redactioneel

Technologie en technocratie

publicaties

Het valt op zonder op te vallen. Robots worden vaak geassocieerd met

Eerdere uitgaven van Signalement

gewelddadigheid. Door het lezen van het boek ‘De fatale staat’ van Paul

zijn terug te vinden op www.fhi.nl

Frissen, werd ik er weer eens aan herinnerd dat het inderdaad de staat is die het geweldsmonopolie heeft. Om die reden moet er een democratie zijn, of in

Van Gijzel maakt scholieren warm voor techniek

elk geval een systeem met checks en balances dat voorkomt dat de staat dat monopolie willekeurig kan aanwenden.

Dankzij de ontwikkeling van technologie kon de wereldbevolking enorm Redactie

groeien en is tegelijk de honger in de wereld procentueel teruggedrongen.

Bureau FHI

Dat betoogde Kishore Mahbubani in zijn boek ‘Naar één wereld’ dat ik las

Emmar Sinnige

voor de vorige editie van Signalement. Rationaliteit als basis en technologie

Kees Groeneveld

als verschijningsvorm hebben het geloof in ‘maakbaarheid’ van alles wat

Paul van Nieuwenburg, MUNTZ

onvolmaakt is gevoed. Discussie eindigt volgens dat geloof zodra alle beleidsmakers rationeel, los van levensovertuigingen, technocratisch gaan

Redactioneel

Interview Bart Struwe 4 Kort nieuws 8

Redactieadres

opereren. Technocratie is dan het eind van elke tegenspraak. Checks and

Postbus 366, 3830 AK LEUSDEN

balances zijn dan niet meer nodig. De staat, met zijn geweldsmonopolie, heeft

Telefoon: (033) 465 75 07

per definitie gelijk, de waarheid aan zijn kant. We kennen dat model van Aldous

Fax: (033) 461 66 38

Huxley, George Orwell en ook van Nietzsche en de regimes die hem volgden.

Internet: www.fhi.nl E-mail: info@fhi.nl

Haagse Babbel 10 Advertentieverkoop

Conjunctuur 13

www.jetvertising.nl Telefoon: (070) 39 90 000

Het technologiebedrijf en de 16 burgemeester

‘Het model van Aldous Huxley, George Orwell en Nietzsche’ Het maakbaarheidsgeloof is in onze tijd, misschien dankzij de technologie en het succes daarvan, opnieuw mainstream. De schijn van onaantastbaarheid

Vormgeving

roept populisme op, betoogt Frissen. Dat populisme appelleert aan ‘gevoel’,

MUNTZ

emotie, maar blijft geloven in de maakbaarheid. Als de gevestigde orde die niet

World of Technology & Science 20

realiseert, dan is die orde schuldig en moet weg, koste wat het kost. Geweld Cartoon

roept geweld op en de checks en balances lijken te verdwijnen.

De koningin van Labland 22

Studio Artjan

Do-It-Yourself PCR 24

Druk

oppassen dat we geen echte technocratie krijgen. Het debat moet er zijn.

Drukkerij Van de Ridder

Technologie ook, meer dan ooit. Mooi dat we nu zien hoe technologie en kunst,

Goed om dit te duiden, maar zo erg is de situatie nog lang niet. Inderdaad

Factory in a Day 28

Een reus die meet aan leem 30 Skidsbouw en recycling

emotie bij uitstek, elkaar opzoeken. Nog mooier dat in zo’n kader het debat Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is

wordt opgezocht, verschillen van inzicht mogen bestaan. Deze wereld wordt

nagestreefd, kan voor eventuele (druk)fouten

niet perfect. Technologie helpt om met meer mensen een goed, maar imperfect

en onvolledigheden niet worden ingestaan

leven te leiden. Technologie is net zo imperfect als alles in deze wereld, dus

en aanvaarden de auteurs, redactie en het

zeker geen excuus voor technocratie.

bureau van FHI geen aansprakelijkheid.

Een lithiumlab in Bolivia 34 Het lab van OPCW op CNN 36 Boeken/Tentoonstelling 40

inhoud signalement 05/2013

Personalia/Agenda 42 Ledennieuws 43

colofon

kees groeneveld groeneveld@fhi.nl

4 interview

Bart: Vijftien. Frans: Vijftien? Bart: Oké, zestien. Frans: Er werken hier twintig mensen hoor. Bart: Oh, ik dacht achttien. Frans: Ja, maar heb je Stefan wel meegeteld? Bart: Jazeker, vandaar zestien. Afgerond zijn dat er vijftien.

En zo ging het nog even door. De ‘dead parrot

gaswinning, hebben gedaan in Delft. Hebben

sketch’ was er niks bij. Monthy Python zal in

we een match, nietwaar? Tel die affiniteit op bij

juli nog hard zijn best moeten doen om deze

mijn managementervaring en mijn ruime kennis

korte surrealistische dialoog tussen de nieuwe

van marketing en ik voorzie goede kansen dat ik

en scheidende dga van Interline Systems

dit bedrijf kan laten doorgroeien.

te overtreffen. Erg grappig die verschillende interpretaties van de realiteit. En ook wel een beetje symbolisch voor de koers die gevaren is en gevaren gaat worden. Een gesprek tussen twee heren. Frans Boot: “23 jaar geleden is het alweer dat ik Interline Systems heb opgericht, in 1990 was dat. Maar ja, op een gegeven moment bereik je een leeftijd dat je denkt ‘Ben ik over twee jaar

Bart Struwe opvolger van Frans Boot bij Interline Systems

‘’Ik wil breinposities veroveren’’

nog steeds zo scherp en energiek?’ Weet je niet, hè… Voor mij was dat besef het signaal om uit te kijken naar een geschikte partij die het bedrijf zou kunnen overnemen.”

‘...de verkoop van Interline Systems kwam als een geschenk uit de hemel’

Bart Struwe: “Ondertussen was ik daar naar op zoek. Naar een bedrijf dat ik kon overnemen.

Frans Boot: “Dat zie ik graag gebeuren. Want ik

Ik was er aan toe om op een grootschaliger

heb weliswaar een bedrijf met een uitstekende

en substantiëler niveau te ondernemen dan

reputatie op het gebied van analysesystemen

ik tot dan toe deed als interim-manager en

opgebouwd, door mijn niet aflatende

adviseur. Al een poosje. In 2009 mondde dat

betrokkenheid bij alles wat er speelt, heb ik ook

uit in een aantal gesprekken met een bureau

verdere groei in de weg gestaan. Dat realiseer

dat bemiddelt in overnames in het MKB-

ik me terdege. Als er iets is wat ik mezelf zou

segment. Maar ik heb het toen niet doorgezet.

kunnen verwijten, dan is het misschien wel dat

De vraagprijzen waren te hoog, de risico’s te

ik niet meer gedelegeerd heb. Maar goed, zo

groot. Tja, de crisis, hè… In 2012 heb ik het

zijn de dingen nou eenmaal gegaan. Nee, ik

zoektraject weer opgestart en de aankondiging

juich het toe dat Bart straks een nieuwe wind

van de verkoop van Interline Systems kwam

door Interline Systems laat waaien. Kijk, een

wat dat betreft als een geschenk uit de hemel.

bedrijf dat je vanaf nul hebt opgezet en hebt

Alles klopte. Zelfs de materie. Het leeuwendeel

zien opgroeien tot een gezonde blom van

van de activiteiten van Interline Systems betreft

23 blijft toch een beetje je kindje. Je wilt dan

namelijk de ontwikkeling en verkoop van

natuurlijk dat de nieuwe papa er een beetje

analytische maatwerksystemen voor de olie- en

voorzichtig mee omgaat. Maar aan de andere

gasindustrie. Laat ik nou in een ver verleden

kant, verandering mag. Sterker nog, verandering

aardwetenschappen, in het bijzonder olie- en

moet. Met het oog op een soepele overgang van

tekst paul van nieuwenburg fotografie leo de jong

signalement 05/2013

6 interview

het huidige naar het nieuwe Interline Systems –

ga bieden om hun eigen ideeën daar in te

ze voorlegde, wilden ze het alle vier doen! Aan

en natuurlijk ook een beetje om af te kicken – zul

implementeren. Daarnaast ga ik personeel

twee heb ik gevraagd of ze wilden splitten. En

je me nog regelmatig langs zien komen. Geef jij

aantrekken, om te beginnen twee verkopers.

daar gingen ze mee akkoord. Ze hebben beiden

me een bak koffie, geef ik jou advies.”

Simpelweg om meer commerciële slagkracht

een sterk netwerk in de olie- en gaswereld en

aan het bedrijf toe te voegen. Ik wil ons scherper

veel ervaring met bedrijven van deze grootte.

Bart Struwe: “Goed advies is altijd welkom. Jou

profileren; als een betrokken, innovatieve

kennende vraag ik me alleen af of je je in die rol

partner. Niet alleen door nadrukkelijker naar

Frans Boot: “Moeten we het niet eens hebben

wel happy zult voelen.”

buiten te treden met het salesapparaat, ook door

over wat we hier doen bij Interline Systems?”

klanten vaker bij ons uit te nodigen en hen mee Frans Boot: “Ik snap wat je bedoelt, ik ben

te nemen in onze propositie en toegevoegde

inderdaad een tikkie monomaan, het type

waarde.”

‘Eigenlijk wel gek

ondernemer dat zich ergens in vastbijt en niet meer loslaat. Heeft ook zo zijn voordelen. Onder

Frans Boot: “En dan te bedenken dat ik twijfels

meer bij het opzetten van bedrijven. Heb ik

over je had.”

hoe onachtzaam

in het verleden al eerder gedaan. De ironie wil overigens dat een aantal daarvan, Hobré

Bart Struwe: “Ja, ik weet het, je had Interline

Instruments bijvoorbeeld, nu concurrent is van

Systems liever aan een bedrijf verkocht.”

men met kwik

Interline Systems.” Frans Boot: “Als je je in mijn positie verplaatst,

omging. En nog

Bart Struwe: “We zitten in een betrekkelijk

dan is dat denk ik ook goed te begrijpen. Je zat

Bart Struwe: “Vanaf de eerste keer dat ik hier

kleine niche-markt, maar zijn uiteraard niet de

niet in het vak en je had niet de back-up van

bij jou over de vloer kwam, heb ik er een goed

enige aanbieder. Met andere woorden, er ligt

een organisatie. Dus inderdaad, ik stuurde er

gevoel over gehad. Heb steeds gedacht dat

een beste uitdaging op ons te wachten. Laat

aanvankelijk op aan om Interline Systems aan

het goed zou komen. Maar inderdaad, het is

ik beginnen om te zeggen dat de basis hier

een bedrijf te verkopen. Geïnteresseerde partijen

een proces met diverse bochten en hobbels

voortreffelijk is. Interline heeft veel vakkennis,

waren er genoeg. Echter, om allerlei redenen,

geweest. Is overigens gebruikelijk wanneer je

mooie klanten en een heel goede reputatie.

waarvan de meeste terug te voeren waren op

een bedrijf overneemt van een dga die het heeft

Bart Struwe: “Dat heeft Paul toch allemaal al

Wat mij te doen staat is investeren in mensen.

concurrentieoverwegingen, vielen die allemaal

opgericht en meer dan 20 jaar heeft geleid…

opgeschreven? Maar oke, voor de volledigheid,

Dat betekent dat ik medewerkers nauwer ga

af. Tegelijkertijd begon ik gaandeweg het proces

Vanaf maart heb ik vier mogelijke investeerders

onze core-business is het vervaardigen

betrekken bij de organisatie en hen de kans

steeds meer in jou te zien.”

opgelijnd. Toen ik een investeringgsvoorstel aan

en verkopen van analytische systemen ten

steeds eigenlijk.’

behoeve van vloeistof- en gasmetingen. Tailormade. Daarnaast verkopen en kalibreren we kwikconcentratiemeters. Frans Boot: “Met die kwikmeters ben ik begonnen in 1990. Daarna zijn de analysesystemen voor olie, gas en water er bijgekomen. Eigenlijk wel gek, hè, met dat kwik. Hoe onachtzaam men daar destijds mee omging. En nog steeds eigenlijk. Ik denk niet dat de goegemeente beseft hoe gevaarlijk dat spul is als het vrijkomt. Moet je nagaan,

maken gebruik van onze systemen. Onze

van overtuigd dat dit de enige strategie is. Mijns

vroeger speelden we er op school mee in de

opdrachten krijgen we veelal van eindklanten

inziens moeten we op meerdere niveaus relaties

scheikundeles. En in Engeland werd het destijds

waarmee we lopende relaties hebben. De

aanknopen om merkvoorkeur af te dwingen. En

gebruikt om hoedranden mee op te stijven. Daar

internationale opdrachten lopen vaak via

daarmee zijn we precies waar ik naartoe wil:

sprenkelde ze er wat kwik over en streken het

ingenieursbureaus, die dan bijvoorbeeld een

een scherpere profilering, meer klanten over

er vervolgens in. Niet wetende dat ze zichzelf

grote raffinaderij in het buitenland een upgrade

de vloer, het veroveren van breinposities op het

daar langzaam maar onafwendbaar mee

geven. Nu zou je natuurlijk denken dat de

gebied van online analyse en een goed bemand

vergiftigden. Want dat doet kwik met je, het tast

aankoopbeslissingen bij de eindklanten op

verkoopapparaat. Dan gaan we groeien, zeker

je hersenen aan en je wordt gek. Voordat je het

directieniveau worden genomen, nietwaar? Het

weten, naar vijfentwintig, wie weet dertig man.”

loodje legt. Vandaar het Engelse gezegde ‘mad

betreft immers apparatuur die van grote invloed

as a hatter’.”

is op de kwaliteit en de efficiency van datgene

Frans Boot: “Dertig, toe maar.”

wat men produceert. Nou, vaak niet dus. De

Bart Struwe: “Of vijfentwintig.”

eindbeslissing wordt vaak op operationeel

Frans Boot: “Heb je Stefan ook meegeteld?”

niveau genomen en ligt niet zelden bij iemand

Bart Struwe: “Ach Stefan, natuurlijk. Nee, dan

Frans Boot: “Om even terug te komen op

als een onderhoudsmanager. Kijk je van op, hè?

zijn het er dertig. Afgerond dan… ”

onze analytische systemen, die zetten we dus

Die moet je dus te pakken zien te krijgen.”

Bart Struwe: “Hear hear.”

Frans Boot

signalement 05/2013

wereldwijd af. Het meeste gaat naar de olie- en gasindustie. Maar ook andere typen bedrijven,

Bart Struwe: “Ik ga het allemaal wel uitvinden

waaronder een bekende bierbrouwerij (hips),

de komende tijd. Ik ben er overigens niet zo

Bron: Inzake Uw Zaken

oktober

Bron: PwC

Een managerssalaris voor waardevolle techneuten

oktober

november

Tips & Tricks voor internationale business

Vestigingsklimaat Nederland verder onder druk

MKB Nederland, TNT Express en MKB Service-

is minder aantrekkelijk geworden.

Ruim de helft is ronduit ontevreden met

desk geven gezamenlijk praktische business

De aantrekkingskracht op buitenlandse

hun loonstrook. Ernstiger is dat ze ook

guides uit vol tips en kansen voor succesvol

ondernemingen neemt af doordat

in overgrote meerderheid aangeven dat

zakendoen, bijvoorbeeld in Turkije en Polen.

Nederland te weinig maatregelen treft

ze alleen een betere vergoeding kunnen

Daarnaast kunt u als lidbedrijf van FHI gebruik

om het belastingstelsel eenvoudiger en

krijgen door op zoek te gaan naar een

maken van exportregeling Starters Internatio-

effectiever te maken. Andere Europese

managementfunctie. Zo creëert menig

naal Business (SIB). De regeling biedt advies

landen doen dit wel in rap tempo.

bedrijf dus zijn eigen Peters Principal;

en ondersteuning en helpt om tot een inter-

ze krijgen er een duurdere en mogelijk

nationaliseringsstrategie te komen. Informatie

Nederland wordt ingehaald door landen die

minder gemotiveerde manager bij en

is op te vragen bij Andreas Meijer van FHI via

hard werken aan het verbeteren van hun

verliezen een zeer moeilijk vervangbare

033 4657507 of a.meijer@fhi.nl.

fiscale vestigingsklimaat. Ondanks het

Uit onderzoek van een detacheringsbureau blijkt dat de schaarste aan technisch opgeleid personeel zich niet vertaalt in een passende salariëring.

Het fiscale vestigingsklimaat in Nederland

technische kracht op de werkvloer. Het zou

voornemen van het kabinet om te werken aan

beter zijn om deze het managementsalaris

fiscale vereenvoudiging, blijken die

te betalen en te bedingen dat hij of zij in

inspanningen nog niet het gewenste resultaat

de techniek blijft werken.

te leveren. Ook de eenzijdige maatregelen die Nederland treft in de discussie rondom

Bron: Inzake Uw Zaken

oktober

Belastingaftrek voor Research en Development, Milieu en Energie Het percentage van de Research en Development Aftrek (RDA) is voor 2014 voorlopig vastgesteld op zestig procent.

belastingontwijking, doen het vestigingsklimaat

belastingdruk van 34 procent, en die zal de

geen goed. Het Verenigd Koninkrijk verbetert

komende jaren steeds lager liggen. Als wij

het fiscale klimaat op effectievere wijze, een

willen voorkomen dat we links en rechts door

trend dat zich de komende jaren doorzet.

landen worden ingehaald, moeten we ons bij

Sytso Boonstra, Raad van Bestuur van PwC:

iedere nieuwe fiscale maatregel afvragen of

‘‘Het Verenigd Koninkrijk kent een totale

die bijdraagt aan fiscale vereenvoudiging.‘’

Bron: Rijksoverheid / Ecomatters

november

Aangescherpte regelgeving etikettering van mengels van chemicaliën

De extra aftrekpost geldt voor ondernemers met kosten - behalve de loonkosten - die direct toerekenbaar

EU-GHS (EC 1272/2008) is de nieuwe Europese regelgeving over de indeling, etikettering en verpakking

zijn aan door eigen personeel verricht speur- en

van stoffen en mengsels. Deze regelgeving, in het Engels aangeduid als “Classification, Labelling and

ontwikkelingswerk. Zowel het minimuminvesterings-

Packaging” (CLP), vervangt na een overgangsperiode de Gevaarlijke stoffen- en de Preparatenrichtlijnen

bedrag voor de Energie-investeringsaftrek - EIA -

(EEG/67/548 en 1999/45/EG).

als voor de Milieu-investeringsaftrek - MIA - wordt

Kort nieuws signalement 05/2013

verhoogd tot 2.500 euro per investering. De EIA geldt

Vanaf 1 december 2010 is het verplicht stoffen volgens het oude en het nieuwe systeem te classificeren.

voor ondernemers die investeren in nieuwe energie-

Een schema met overgangstermijnen in EU-GHS/CLP voor mengsels die nu ook onder CLP gaan vallen, is

efficiënte bedrijfsmiddelen die voldoen aan de eisen

te downloaden op http://stoffen-info.nl. Vanaf 1 juni 2015 dienen alle stoffen en mengsels -uitgezonderd

van de Energielijst. De MIA geldt voor ondernemers

o.a. voeding, cosmetica en medicijnen-, te zijn (her)ingedeeld, geëtiketteerd en verpakt volgens EU-GHS/

die investeren in nieuwe milieuvriendelijke

CLP. Veranderingen die deze regelgeving met zich meebrengt zijn onder andere aangescherpte eisen aan

bedrijfsmiddelen die voldoen aan de eisen van

productetiketten en –verpakkingen en vervanging van de klassieke oranje gevaarpictogrammen door rood

de milieulijst.

omkaderde symbolen.

Waarom is Van Hijum actief in de politiek?

Welke CDA-speerpunten zijn relevant voor de

“De samenleving moet het hebben van burgers,

technologiebedrijven?

ondernemers. Daar ligt de kracht. Mij boeit het enorm

“We willen de banenmotor weer op gang krijgen. Wat

om uit te diepen hoe je in de politiek die kracht kunt

doet Duitsland beter? Een consistent innovatiebeleid is

vertalen naar oplossingen, bijvoorbeeld als het gaat om

voor ons heel belangrijk. Voor de toekomst moeten we

werkgelegenheid, ook via zoiets als de kredietunies.”

het echt hebben van nieuwe technologie. De aansluiting

Hij was zelf nooit ondernemer, maar groeide wel op

arbeidsmarkt en onderwijs is ook een speerpunt. Er wordt

in een ondernemersgezin. “Van huis uit kreeg ik mee

wel veel geroepen en er zijn goede ontwikkelingen gaande,

hoe regelgeving en overheidsbemoeienis, laat ik het

maar we zijn er nog lang niet. En dan is er het punt van

voorzichtig zeggen, niet altijd helpen.” Van Hijum

regeldruk en belastingdruk voor ondernemers. Het op orde

studeerde en promoveerde aan de Universiteit Twente,

brengen van de overheidsfinanciën en de financiële sector is

bestuurskunde. Daarna werkte hij een aantal jaren bij

zó belangrijk.”

organisatieadviesbureau PwC. Zijn we weer terug bij de kredietunies. Hoe zit het met de bankenlobby? Probeert men nog steeds te voorkomen

‘Voor de toekomst moeten we het hebben van technologie’

De banenmotor moet weer gaan draaien

“Als ondernemers de mogelijkheid krijgen om gezamenlijk via coöperaties krediet te verlenen aan andere ondernemers, dan helpt dat het chronische tekort aan krediet voor middelgrote en kleine bedrijven op te lossen. Het zal geen heel groot deel van de totale kredietverlening worden. In de VS loopt het al langer, daar gaat het nu om 10% van alle

gemerkt dat de weerstand nu minder is dan voorheen. De banken realiseren zich dat kennis van de sector en van branches zo cruciaal is dat zij dat nooit meer zelf volledig in zullen kunnen vullen. Ook in het innovatiebeleid is het teruglopen van financiering voor kleine innovatieve bedrijven één van onze grootste kritiekpunten. In onze tegenbegroting stellen we daartoe een pakket van maatregelen voor.”

‘Hoe sturend moet, mag, kan de overheid zijn?’

kredieten. We hebben het over bedragen tot zo’n 250.000 Nog even onderwijs en arbeidsmarkt. Zou de overheid

voor in te zetten. Anderzijds zien we dat initiatieven als

niet meer moeten sturen richting onderwijs door

crowd funding en het Qredits fonds aanslaan. Er is dus

financiering van alleen de studierichtingen waar vraag

duidelijk behoefte. Ik zou het liefst zien dat er binnen vijf jaar

naar is op de arbeidsmarkt?

in Nederland minstens vijftig unies operationeel zijn. We

“Wij vinden wel dat mensen moeten kunnen kiezen wat

zijn nu bezig een initiatiefwet voor te bereiden die allerlei

bij ze past. Technologie onder de aandacht brengen en

belemmeringen moet wegnemen. Nog voor het einde van

argumenten aandragen om die richting te kiezen is natuurlijk

mooi succes. Hun voorstellen rond de kredietunies kregen brede steun van

het jaar 2103 willen we die rond hebben.”

prima. Ja, en misschien moeten we daar ook een aantal

zowel het parlement als de regering. Aangezien juist ook voor bedrijven in

Waarom komt het kabinet zelf niet met wetgeving?

de technologiebranches de financieringsproblematiek een bottleneck vormt,

“Dat minister Dijsselbloem ons gevraagd heeft met een

kwamen eerder in Signalement voormalig CDA-kamerlid Ad Koppejan en

signalement 05/2013

mee oplossen?

“Bij een hoorzitting in de Tweede Kamer hebben we laatst

euro. Voor banken blijkt dat te weinig om hun dure apparaat

CDA-kamerleden Agnes Mulder en Eddy van Hijum boekten recent een

Haagse Babbel

De kredietunies, welk probleem gaan we daar eigenlijk

dat er nieuwe spelers in de markt komen?

financiële prikkels aan koppelen. Maar de vraag blijft

initiatiefwet te komen, is eigenlijk wel hoffelijk. In de praktijk kan dat snelheid verhogend werken. We krijgen overigens

Agnes Mulder aan het woord. Nu is het de beurt aan Eddy van Hijum, als

ambtelijke ondersteuning bij de voorbereiding.”

woordvoerder financiën de uitgelezen man om er wat dieper op in te gaan.

Als FHI hebben we gemerkt dat de kredietunies vooral

Dat Van Hijum ook immigratie en arbeidsmarkt in zijn portefeuille heeft, komt

zijn gericht op basisfinanciering met allerlei zekerheden

mooi uit. Op de combinatie van die onderwerpen speelt ook één en ander

de markt brengen van nieuwe technologische producten.

binnen FHI.

en niet op projectfinanciering, bijvoorbeeld voor het op “Dat probleem zou je moeten proberen te tackelen in de uitvoering van pilots. Per kredietunie is de begeleiding heel belangrijk. De mensen die in een unie deelnemen moeten dergelijke projecten zien zitten, kunnen beoordelen en

tekst Kees GROENEVELD

begeleiden.”

voortdurend, hoe sturend de overheid moet, mag of kan zijn.”

Conjunctuur

Economische groei van 0.1%, maar grootste banenverlies in bijna 20 jaar Bruto binnenlands product: volume

De Nederlandse economie is in

rubber- en kunststofproducten, en

het derde kwartaal van 2013 met

van machines en apparaten, nam

0,1 procent gegroeid ten opzichte

in het derde kwartaal sterk toe. De

van een kwartaal eerder. Het is

uitvoer van chemische producten

het eerste kwartaal met groei na

kromp daarentegen.

mld euro

het tweede kwartaal van 2012. Ten opzichte van het derde kwartaal van

Ook de consumptie van huishoudens

2012 kromp de economie echter met

is wederom gedaald, de consumptie

0,6 procent.

krimpt al tweeënhalf jaar achtereen.

6 4 2 0

Advertentie VD RIDDER Power Supplies Sensors - Heat exchangers

Industriële Voedingen

2013 LED applicaties voor designers, engineers en lichtarchitecten

De uitvoer van goederen en diensten

Het aantal banen is het afgelopen

-2

is in het derde kwartaal echter met

jaar met 160.000 afgenomen, een

-4

2,1 procent gegroeid ten opzichte

krimp van 2.0%. Dit is het grootste

-6

van een jaar eerder. Zowel de

banenverlies sinds het begin van de

uitvoer van aardgas als die van

reeks in 1995.

>> >> >> >> >> >> >>

High Peak currents Wide temperature High reliable Green Power AC or DC input Medical approvals 5V standby options Customer-speciﬁc solutions

Bescheiden groei productie september 0,4 procent hoger dan in september 2012. Het is de eerste

www.ledapplicatie.nl

2011

2012

2013

Bron: CBS

Exportorders

periode een jaar eerder. De industrie behaalde in september 2013 ruim

2,5 procent meer omzet dan een jaar eerder. De omzet op de binnen-

landse markt daalde met ruim een half procent, terwijl de omzet op de

buitenlandse markt met ruim 5 procent steeg.

Stijgend aantal orders

De stemming van de ondernemers in de industrie verbeterde in oktober

2013 aanzienlijk. Het producentenvertrouwen steeg van -2,8 in september

naar -0,5. Dat is het hoogste niveau sinds oktober 2011.

Toenemende teruggang orders 2006

2007

Seizoensgecorrigeerd

2009

2010

2011

2012

2013

Ongecorrigeerd

Bron: Nevi

De NEVI Purchasing Managers Index daalde in oktober naar 54.4.

Productiegroei en producentenvertrouwen

Dit betekent opnieuw een verbetering van de bedrijfsomstandigheden in de Nederlandse industrie, zij het minder groot dan de maand ervoor (55.8). De toename van de nieuwe orders was klein, maar nog steeds aanzienlijk. Het aantal nieuwe orders dat de Nederlandse producenten ontvingen van buitenlandse klanten steeg in oktober opnieuw. Deze exportstijging was de grootste

-10 -20

2008

50 = geen verandering met voorgaande maand

Tel: +31(0)40-8512170 www.BMF-systemparts.com Info@BMF-systemparts.com

2010

De gemiddelde dagproductie van de Nederlandse industrie was in

1931 CONGRESCENTRUM BRABANTHALLEN DEN BOSCH

2009

Grootste stijging export in 2,5 jaar

WOENSDAG 27 NOVEMBER 2013

2008

Seizoensgecorrigeerd, mld euro prijsniveau 2005 (rechts)

keer dit jaar dat de industriële productie hoger is dan in dezelfde

2007

%-mutatie tov dezelfde periode een jaar eerder (links)

in tweeënhalf jaar. Oorzaak hiervan zijn vooral fabrikanten van ND

J F M A M J J A S OND J F M A M J J A S OND J F M A M J J A S OND J F M A M J J A S O

2010 Productiegroei (% tov jaar eerder)

2011

2012

Productiegroei (% tov jaar eerder)

2013 Bron: CBS

investeringsgoederen die goede zaken doen, met name in Europa en Azië, ondanks de sterke euro van dit moment.

‘Doet u mij maar een NDA met veel LOI’ Steeds vaker tekenen partijen een geheimhoudingsovereenkomst. Meestal zijn

mr. ing. F.H.G. Meijers MBA,

die in elkaar gegoogled, soms zijn ze door een goede advocaat geschreven.

gerechtelijk deskundige

Het lijdt geen twijfel, die laatste versie is beter. Als een advocaat dat schrijft,

Flexadvocaten, partner van FHI

moet er een onderbouwing volgen. Die onderbouwing is voor elke ondernemer

ReveNew helpt u bij het bedenken, realiseren en succesvol maken van al uw internetactiviteiten. Verder brengt ReveNew de kansen en de risico’s

leerzaam.

LOI, Letter Of Intent

in de NDA staat welke informatie geheim dient

van internetactiviteiten in beeld en realiseert internetoplossingen op maat.

Bij onderhandelingen voor een project of levering

te blijven;

kan het zinnig zijn een LOI, intentieverklaring, te

de plicht om ervoor te zorgen dat ook personeel

Hierdoor behaalt u een maximaal rendement uit uw internetinvestering.

tekenen. Doorgaans staat daar niet meer in dan

en derden de informatie geheim zullen houden

U kunt ReveNew voor al uw internetactiviteiten inschakelen, zo heeft u

dat partijen gaan proberen tot een overeen-

wordt ook vastgelegd in de NDA;

komst te komen; zij dat exclusief gaan doen, dus

dat bepaalde informatie weer terug moet naar

alleen met die partij; dat zij bij mislukte onder-

de verstrekker ervan bijvoorbeeld na afloop van

handelingen niet schadeplichtig zijn.

het project wordt ook voorgeschreven in de NDA

De LOI geldt altijd voor maximaal een bepaalde

tekst;

periode, onder een bevoegde rechter/toepasse-

dat de partij die een bepaling schendt aan de

lijk recht. Vanuit de opdrachtnemer geredeneerd,

andere een boete moet betalen en de clausule

mag er vooral niet in staan wat de ene partij

betreffende bevoegde rechter en toepasselijk

gaat leveren en de andere partij gaat betalen.

recht maakt deel uit van de NDA.

slechts één adres op weg naar uw internetsucces. Neem vrijblijvend contact op of ga naar www.revenew.nl

Dan is het waarschijnlijk een koopovereenkomst geworden! De verkopende partij zou die zaken

Wat gaat vaak fout?

er juist wel in willen regelen.

Vaak is er te veel of te weinig vastgelegd in de LOI en/of NDA. Om commerciële redenen

Samen met partners Muntz/cross channel communicatie en Marketguide/web based marketing tools, hanteert Revenew de All Active-aanpak. All Active is een resultaatgerichte werkwijze die u verzekert van de juiste specialisten. Die u verzekert van succes.

NDA, Non Disclosure Agreement

wordt de boeteclausule bijvoorbeeld wegge-

De NDA vormt een welkome aanvulling op

laten. Dan is er feitelijk geen sanctie op een

de LOI. Daarin wordt geregeld dat partijen

overtreden. Schade claimen voor de rechter is

volstrekte geheimhouding zullen betrachten

hier zelden zinvol. Wat regelmatig voorkomt

betreffende bepaalde gegevens en betreffende

is dat geheim te houden informatie uitlekt uit

de onderhandelingen als zodanig. Dit laatste

naar partijen die niet aan de NDA gebonden

is van belang omdat daarmee de exclusiviteit

zijn. Als dan de NDA zodanig is opgesteld

van de onderhandelingen meer body krijgt.

dat de geheimhouding maar voor één van de

Opdrachtgever kan niet met nog een andere partij

partijen geldt, dan is er iets mis gegaan. Dat

onderhandelen en de gegevens van de opdracht-

een buitenlandse rechter bevoegd is verklaard

nemer gebruiken om de prijs te drukken.

komt ook nogal eens voor.

Een kort overzicht van wat er in een NDA staat,

Advies

geeft inzicht:

Ieder moet zelf beoordelen of de onderneming

de NDA regelt de plicht tot geheimhouding over

belang heeft bij zowel een NDA als een LOI of

en weer, eventueel aangevuld met het doel

juist niet. Die documenten dienen in elk geval op

daarvan, bijvoorbeeld onderhandelingen of

elkaar te zijn afgestemd. Een jurist of advocaat

ontwikkeling;

een laatste controle laten doen is wel het minste.

advocaat / partner bij www.flexadvocaten.nl

Schoolprofielkeuze, het technologiebedrijf en de burgemeester Honderdentien 14- en 15-jarigen een dag lang in je bedrijf. “Hoe ga ik hier invulling aan geven?” dacht TEGEMA/MA3 Solutions-directeur Martin van Acht op een bepaald moment. In zijn gedrevenheid deed Martin een toezegging tijdens een infoavond op de school van zijn dochter Karlijn. Als elk jaar was het Eindhovense Christiaan Huygens College voor de leerlingen van drie Havo/ VWO op zoek naar een bedrijf om te bezoeken ter voorbereiding van de profielkeuze voor het vervolg van hun schoolcarrière.

“Hmm…” dacht Van Acht als rechtgeaarde

“Ik wil elektrotechnisch ingenieur worden.” Je

technologieondernemer toen hij hoorde dat

zou zeggen een heel politiek correct antwoord

het voorgaande jaar een verzekeringskan-

van een meisje uit de groep aan wie Van Gij-

toor was bezocht. “Kom maar naar Tegema,

zel de beroepskeuze vraag voorlegde. Maar

de toekomst is aan technologen.” Toen bleek

het kwam er echt overtuigend uit. Weliswaar

dat het ging om een hele dag met vier klas-

was het zo ongeveer de enige van de hele

sen, toen was er eerst het oei-moment, maar

groep die een helder antwoord kon geven. Is

daarna natuurlijk meteen weer het zicht op

ook verdraaid lastig als je veertien jaar bent.

een opportunity. “Laat ik de burgemeester

De school bleek er heel serieus werk van te

bellen, Rob van Gijzel,” dacht Van Acht. “Ik

maken. Een week lang was er uitgetrokken

kreeg meteen een positieve reactie. Hij komt!

voor de oriëntatie op de keuze voor het profiel

maakt de scholieren bij

Vervolgens heb ik DAF, SeeCubic en Fok-

na de eerste drie jaren. En ze waren goed

ker Landing Gear gevraagd om projecten

voorbereid. Muisstil hoorden de jongeren ruim

TEGEMA warm voor een

te laten zien waar we aan gewerkt hebben.

zo’n anderhalf uur lang de presentatie van Van

Allemaal enthousiast en aanwezig, naast de

Acht en mededirecteur Wim van den Broek

toekomst in de techniek.

lopende projecten: een machine voor Mapper

aan. Voordurend werden er aantekeningen

Lithography en een medisch apparaat.” Toen

gemaakt op de voorbereide formulieren. Zelfs

Martin dit verhaal vertelde bij een MinacNed-

het wachten op de burgemeester ging super-

bijeenkomst was dat voldoende voor de

gedisciplineerd. Vooroordelen gelogenstraft.

afspraak om af te reizen naar Eindhoven en er

Vooraf was het nog “Dit is niks voor mij.

Burgemeester Van Gijzel

in het kader van de FHI betrokkenheid bij het Techniekpact verslag van te doen.

tekst kees GROENEVELD fotografie Vincent Knoops

signalement 05/2013

‘Ik wil elektrotechnisch ingenieur worden’

PANIEK!

WANT ER MOET VANDAAG EEN ADVERTENTIE WORDEN AANGELEVERD. MAAK NU KENNIS MET DE COMMUNICATIEWINKEL

v o o r j a a r s a c t i e s

69,-

port staat De winters de deur weer voor

Nu ook op zondag geopend

dCP-195C

All-in

-one Afdruksnelh eid: 33 / 27 inkjet Papiercapac ppm (mono iteit: 100 / kleur) vel 4 gescheiden inktcartridge s scherm

Full HD BrigHtv iew scHerm! sc

17.3” Harddisk

320 GB

39,-

Harmony

525

universele afstandsbed Bedien tot iening 10 ultiem gebru apparaten iksgemak

GEHEUGEN

3 GB

WindoWs

7 HoME ME PREMiU M 64-bit

Presario CQ7

1-310sd intel ® celero eleron n ® Dual-c DvD rw ore mobil lights e ightsccribe ribe webcam 1 jaar pick up wireless lAN and return AN

Kom binnen

499,-

dvies.

oonlijk reisa

voor een pers

uw PAr tNe iN Nijm r ege N eN omg eviN kijk oP g ww w.m cDo s.Ne t

Aanbie dingen zijn in zijn ge cl Btw ldig to . Afwi t en m jkinge et 27 n in p februa rijzen, ri 201 0 of z tekste olang n en a de voo fbeeld ingen rraad strekt. voorbe houden De op . voor deze p oster meer i vermel nforma de pri tie zie jzen www.m cdos.n et.

in de winkel

en vraag onze

COMMUNICATIEWINKEL VAN MARKETGUIDE De Communicatiewinkel is een nieuw online marketingconcept, waarmee op zeer eenvoudige wijze professionele communicatiemiddelen samengesteld kunnen worden, variërend van print tot online. De Communicatiewinkel is uitermate geschikt voor franchiseen dealerorganisaties.

logo DeAler

illens reisburo Sw

Kom langs

Leerlingen bij TEGEMA krijgen uitleg over een medisch apparaat voor bloedanalyse, de Thrombograph.

vakantieadviseurs

den! naar de voorwaar

25-01-2010

14:53:11

1 2_Stoepbordposter_680x980.indd

MEER WETEN? Bel of mail Rogier Gilkes, T. (033) 450 20 25 of rogier@marketguide.nl of neem een kijkje op onze website, www.marketguide.nl

DE VOORDELEN OP EEN RIJ: • Lage opstartkosten • Lage implementatiekosten per middel • Snel en zeer gebruiksvriendelijk • 24 uur per dag bereikbaar • Optimale huisstijlbewaking • Voordelig voor de gebruiker

IN DE PRAKTIJK: Faunaland, WERU, Toerkoop, Remia, Bloemenbureau Holland en diverse andere organisaties.

Valutaboulevard 30, Amersfoort / T. (033) 450 20 25 / info@marketguide.nl / www.marketguide.nl Samen met partners Muntz/cross channel communicatie en Revenew/online marketing en technologie, hanteert MarketGuide de All Active-aanpak. All Active is een resultaatgerichte werkwijze die u verzekert van de juiste specialisten. Die u verzekert van succes.

Misschien die animatie, maar ik wil de reclame

Natuurlijk hield Van Gijzel een lofzang op zijn

in.” Maar na de rondleiding was het scoren voor

stad en wat daar allemaal gebeurt. “Heel de

Van Acht en zijn collega’s. Scholieren reageer-

wereld kijkt naar ons. Wij maken de toekomst.”

den: “Hier wil ik later gaan werken” en “Dit is

Maar daar bleef het niet bij. “We hebben wel

leuk. Ik wilde eigenlijk Maatschappij en Economie

een probleem. We hebben mensen nodig, veel

gaan doen, maar kies nu toch maar voor Natuur

mensen, slimme mensen, technische mensen.”

en Techniek.” Ook de begeleiders waren enthou-

Heldere boodschap. “Ja, je kunt er je geld mee

siast: “Dit zouden meer bedrijven moeten doen.”

verdienen. Een goeie boterham, dat wil ik wel.”

Vraag aan de mentor van Karlijn, Nicole van

Voorbeeld

Gaalen. Waarom kozen jullie vorig jaar voor

Er lijkt enige kentering gaande te zijn, maar de

een verzekeringskantoor en dan nog wel hier in

strijd is nog lang niet gestreden. Het blijft voor-

de high tech regio Eindhoven? “Ja, lang niet elk

lopig nog pure noodzaak dat meer technologie-

bedrijf is in staat om zo’n groep te ontvangen en

bedrijven hun poorten open zetten en scholen

ook nog iets concreets te laten zien.” Van Acht:

met hun leerlingen ontvangen, stimuleren om het

“Ons vak is in de toekomst kijken. Wij ontwik-

profiel Natuur en Techniek te gaan kiezen. Het

kelen technologie die andere bedrijven moet

is bekend dat met name veel FHI-ondernemers

helpen om over een aantal jaren concurrerend

met eigen kinderen daar veel aan doen. Maar

te kunnen zijn. Dan moet je zelf natuurlijk oog

het hoeft niet van dergelijke toevalligheden af te

hebben voor de mensen die je over een paar

hangen. Met twee bedrijven samen iets doen

jaar in je bedrijf wilt hebben.” Nog maar net een

kan natuurlijk ook mocht iemand er tegenop zien

management buy-out gedaan en dan nu alweer

om zo’n grote groep te ontvangen. En Martin van

ver vooruit kijken, daarmee bewijst Van Acht zijn

Acht wil vast wel een paar tips geven hoe je dat

visionaire inslag.

organiseert…

‘We hebben wel een probleem. We hebben mensen nodig’

HeT Instrument 2014?

World of Automation: New Control Room en complexiteit van informatie die daar binnenkomt bijna exponentieel toeneemt. Hoe krijg je de juiste informatie beschikbaar voor

Sommigen vragen zich af waar en wanneer HET Instrument 2014 plaatsvindt. Exposanten en bezoekers die gewend

de mensen die daar mee moeten werken, hoe

zijn om iedere twee jaar rekening te houden met de beurs, kunnen bij zichzelf denken dat ze ‘iets’ hebben gemist.

zorg je voor adequate presentatie van gegevens?

November 2012 tekenden FEDA en FHI een samenwerkingsovereenkomst om in 2014 het evenement World of

Tijdens de WOTS-beurs wordt het op World of Automation een inspirerend

Technology & Science te organiseren. De nieuwe beurs werd toen via persberichten en nieuwsbrieven bekend

beursproject. The New Control Room geeft een fysiek kijkje in de controlekamer zoals die er in nabije toekomst uit gaat zien.

gemaakt. Maar belangrijke boodschappen verdienen herhaling.

Verschillende bedrijven hebben ideeën ingebracht: 3D visualisatie, gesture De beurs HET Instrument is geïntegreerd in the

Elke branche krijgt een eigen identiteit in één

redenen. De belangrijkste reden is uiteraard voor

control -besturing met de ogen-, voice control, swipe, interactive mimic

World of Technology & Science. Naast de drie

van de werelden World of Laboratory, World

de bezoekers: bundeling van krachten op één

panel; allemaal innovaties in de bediening. Innovaties in probleemanalyse

onderdelen van HET Instrument, industriële

of Automation, World of Motion and Drives

plek. De tweede reden is voor de exposanten:

en presentatie komen er ook aan: allocatie van benodigde informatie,

elektronica, industriële automatisering en

en World of Electronics. Leden van de FEDA

concentratie van de inspanningen in één week

uitschakelen van irrelevante signalen en inzoomen naar juiste schermen.

laboratorium technologie, vanuit de branches van

dragen ook bij aan de World of Automation, het

op één locatie: de Jaarbeurs Utrecht. Van 30

Straks kunnen managers, engineers en operators uit de productie- en

FHI, maakt nu ook ‘motion & drives’ deel uit van

automatiseringsdeel van de beurs. Besturen en

september tot en met 3 oktober 2014 is dat

procesindustrie, zelf op de beursvloer de ‘gedroomde’ control room features

de beurs. Dat onderdeel wordt gedragen door

leden van de betrokken verenigingen hebben

de locatie voor dé beurs voor technologie en

de FEDA, federatie aandrijven en automatiseren.

aangedrongen op deze veranderingen. Om twee

wetenschap.

ervaren. Het ter plekke spelen met op te lossen problemen hoort bij dat Hoe ziet de controlekamer van de toekomst eruit? Controlekamers worden

ervaren van de New Control Room.

steeds compacter. Er zijn minder gekwalificeerde technische mensen beschikbaar, maar ook om reden van veiligheid is het wenselijk met

Bedrijven die willen aansluiten bij de voorbereiding van het New Control Room

minder mensen in een control room te zijn. En dat terwijl de hoeveelheid

beursproject, contactpersoon: Ronald ten Boden, r.tenboden@fhi.nl.

Virtueel Geeltje, gadget-idee voor World of Electronics De digitale samenleving is inmiddels common sense. Het gele geheugensteunbriefje -de memo- is rijp om daarin mee te gaan. Ontwikkelaars uit de branche zien het zitten, het ontwikkelen van een ‘Virtuele Memo’ als gadget voor

Groen Kweken en DNA of Meat op de beursvloer

World of Electronics. Het digitale ‘geeltje’ stuurt een unieke code uit, draadloos, low power, via Bluetooth. Een App koppelt vervolgens de informatie aan een locatie, maakt de boodschap tijdgebonden en daarmee wordt de memo

Ook op World of Laboratory komen weer

specifieke technologische kennis uitgewisseld ter

voorbereiding en invulling van de interactieve

virtueel. Zo kan de App zodra je op vrijdagochtend in de

‘beursvloerprojecten’ aan bod, net als tijdens

verbetering van het opkweekproces.

beursprojecten, contactpersoon: Birgit Albersen,

buurt van je rolcontainer komt, jou eraan herinneren dat je

b.albersen@fhi.nl.

hem aan de weg moet zetten.

HET Instrument. Bezoekers krijgen inzicht in Veilig werken in het Lab door deelnemende stands

Aan wie liever vlees heeft dan planten, wordt

te bezoeken, die eenvoudig gevonden worden

ook gedacht. ‘DNA of Meat’ heet de X-pedition

De eerste stappen in de hardware en embedded software

door de nieuwe symbolen voor chemische

waarin standhouders bezoekers de kans

ontwikkeling worden gezet. Wat betreft de Apps loopt

mengels. De veranderende regelgeving rondom

bieden zelf DNA-isolatie, DNAkwantificering en

er ook al een en ander met iOs en Android. Veertien

labelling van chemische mengels is de leidraad

PCR-testen uit te voeren. Uit de analyse wordt

bedrijven uit de elektronicabranche hebben zich inmiddels

van deze X-pedition. In de X-pedition ‘Groen

duidelijk of het paarden- of rundvlees was dat

gemeld om te participeren in het beursvloer project,

Kweken’ kunnen bezoekers via verschillende

de bezoeker had geproefd in zijn stukje worst bij

waarbinnen bezoekers zelf hun eigen virtuele geeltje

stands in zes stappen het hele proces van

aanvang van de route.

moeten kunnen gaan realiseren.

Voor bedrijven die willen aansluiten bij de

Bedrijven die willen aansluiten bij de ontwikkeling van deze

planten opkweken mee krijgen: van de zaden tot aan het plantje. Gedurende de X-pedition wordt

gadget, contactpersoon: Harm Wijsman, h.wijsman@fhi.nl.

www.wots.nl signalement 05/2013

De Koningin van Labland Máxima opende op 16 oktober 2013 het nieuwe Innovation Centre van FrieslandCampina in Wageningen. Van de 450 werkplekken in het Innovation Centre zijn er 350 bedoeld voor onderzoek en ontwikkeling. Het centre beschikt over laboratoria, ruimtes voor smaaktesten, een proeffabriek, facilitaire ruimtes, kantoren en een Experience Centre met innovatiekeuken en proefbakkerij. Iets eerder, op 30 september, werd het nieuwe Nutricia Research Centre van Danone geopend op het Science Park Utrecht. Daar gaan ook zo’n 400 mensen R&D doen ‘at the cutting edge of science and technology’ zoals het Danone persbericht zegt. Twee belangrijke mijlpalen in de verdere ontwikkeling van Nederland als Labland, concentratie van R&D-centra van wereldbetekenis.

signalement 05/2013

Experimenteren met levend materiaal is niet voor iedereen weggelegd, althans, dat zou je verwachten. In het Open Wetlab in Amsterdam kan iedereen binnenlopen en ter plekke biotechnologie bedrijven. Het is opnieuw een prachtig voorbeeld van de bottom-up beweging. Hartje Amsterdam, op de Nieuwmarkt in het historische gebouw De Waag, werd op de langste dag van 2013, 21 juni, het openbare life science lab geopend. “Om het publiek kennis te laten maken met wat er kan met biotechnologie en dan vervolgens daarover het gesprek anders te kunnen voeren,” dat is volgens oprichter Lucas Evers de bedoeling. Die doelstelling past binnen het kader van de Waag Society, waar het Open Wetlab deel van uitmaakt, net als FabLab Amsterdam en nog een handvol andere publiekslabs.

tekst Emmar Sinnige fotografie Open Wetlab

Do-It-Yourself in de life sciences, dat gaat ver.

een bacterie inzit die zwakstroom kan produceren.”

Allerlei instrumentatie wordt ter plekke zelf

Van Boheemen denkt nu aan algenreactoren en

gebouwd. Een open PCR - Polymerase Chain

compostreactoren.

Reaction - instrument bijvoorbeeld, om DNA te

Do-It-Yourself PCR, het moet niet gekker worden…

vermenigvuldigen, zelf gebouwd. Een bioreactor,

Kunstenaars, wetenschappers, industrie en

zelf gebouwd. Iedereen kennis laten maken met

geïnteresseerde leken, die wil de Waag Society

DNA fingerprinting en dan kijken wat er gebeurt

elkaar laten ontmoeten en inspireren. Dat kan

in de discussie over privacyproblemen. Open

leiden tot bizarre experimenten. Als onderdeel

Lucas Evers staat

Wetlab enthousiastelingen Lucas Evers en Pieter

van het project ‘Trust me I am an Artist - towards

aan het hoofd van

van Boheemen, leider van het lab, willen de

an ethics of art and science collaborations’ dat

Waag Society’s

belangstelling voor biotechnologie en life sciences

in verschillende Europese steden heeft plaats-

Open Wetlab.

laten groeien. De recent opgestarte online

gevonden, onderging een kunstenares als per-

Hij studeerde

discussiegroep ‘Dutch DIY-bio’ telt inmiddels 270

formance een bloedtransfusie met een halve liter

politicologie aan

leden. ’’We weten niet meer hoe technologie in

bloed van een paard. Vervolgens bleek dat posi-

de Universiteit

elkaar zit,’’ zegt Evers. ‘’De filosofie achter het

tief te werken qua immunologie. Van Boheemen

van Amsterdam en heeft een

Wetlab is mensen in contact brengen met bio-

zwijgt in alle talen over gehinnik. Het blijkt na

brede achtergrond in de culturele

technologie, learning by doing, en hen af te laten

intensieve voorbereiding allemaal mogelijk.

sector bij verscheidene media- en kunstprojecten, waaronder een wereldomspannend netwerk van bijeenkomsten over kunst, technologie

‘Een halve liter paardenbloed, kunstperformance en immunologie’

en cultuur.

Pieter Van Boheemen

vragen welke verantwoordelijkheden je hebt als

DNA-sequentie op een kampvuurtje

je zelf dingen kunt maken.’’

Naast een algemeen publiek en mensen uit de industrie die onafhankelijk willen experimenten,

Het publieke laboratorium voor Do-It-Yourself

trekt het Wetlab veel wetenschappers en

Biology, Life Sciences, Biokunst en Biodesign,

kunstenaars die er gezamenlijk workshops

bevat een basale set aan open-source appara-

geven. Zij doen dat op persoonlijke titel, lekker

tuur die in de life sciences gebruikt kan worden,

een keer buiten hun ‘normale’ omgeving. Evers:

zoals het Open PCR instrument, een public

‘’Kunstenaars kijken naar de biomaterie als

lab spectrometer en transilluminator. “Je kunt

artistiek materiaal en zijn gewend daar ambach-

er 3D-bioprinten of met de bioreactor energie

telijk mee om te gaan. Op die manier wordt

technologist en duikt graag de technologie zelf in, met passie voor biohacking en DIY bio. Als project developer bij het open Wetlab en director bij Bits n’ Bases combineert hij zijn genomics degree van TU Delft met IT. Software, hardware en webware komen samen in zijn baan.

opwekken uit modder en een lampje laten branden op een boterhamdoosje met groente, waar

is Life Science

27 advertentie life science veel gewoner, beter te bevatten. Zo

tuur’ bestaat, heeft het Wetlab meer een experiment karakter. Om dit aan

deed de Amerikaanse bio-kunstenaar Paul

te wakkeren zijn er diverse projecten en competities, zoals de Designers &

Vanouse tijdens een PCR-workshop de perfor-

Artists 4 Genomics Award, een contest in samenwerking met het Nether-

mance Deep Woods PCR, met emmertjes op een

lands Genomics Initiative. Kunstenaars stellen vragen die wetenschappers

kampvuur. PCR is een proces van opwarmen

niet kunnen stellen. Wanneer experimenten worden bedacht en uit-

waardoor DNA loslaat en vermenigvuldigt. Dat

gevoerd in teams van kunstenaars en wetenschappers, komen ze tot heel

lukte Vanouse. Hij maakte eigenlijk een decon-

verrassende uitkomsten. Zo is onderzocht of Kevlar - een aramidevezel

structie van het PCR-proces. Dat lukt natuurlijk

dat gebruikt wordt in bijvoorbeeld kogelwerende vesten - vervangen kan

niet altijd. “Het is geen gemakkelijk reproduceer-

worden door synthetisch uit geitenmelk geproduceerde spinnenzijde. Evers:

bare methode, maar het is een keer gelukt. Dan

‘’De kunstenaar Jalila Essaïdi zei: waarom zou je de spinnenzijde niet meteen

leer je echt aan den lijve waar je het over hebt.”

in huid produceren? Dan kan de menselijke huid als harnas fungeren.’’

“Vervolgens rijst dan bijna vanzelf de vraag, wat

De zijde werd niet afgestoten door de huid en bleek een goede drager te

wil je ermee? Hoe ver kun je gaan met genetische modificatie?’’ vult Van Boheemen aan. ‘’De vraag over eigenaarschap wordt belangrijk. Wie

Power Supplies Sensors - Heat exchangers

Industriële Voedingen

heeft het recht om technologie te gebruiken?’’

‘Waarom zou je spinnenzijde niet meteen in huid produceren? Dan kan huid als harnas fungeren’

zijn. Een achtlaags zijdestukje brak de snelheid van de kogel significant, maar ging niet kapot. ‘’De kunstenaarsvraag hier heeft geleid tot verder wetenschappelijk onderzoek op de afdeling toxicologie van de Universiteit Maastricht.’’ Industriële waarde Behalve de wetenschap, wordt ook het bedrijfsleven betrokken bij de ont-

Door middel van deze hands-on benadering

wikkelingen binnen het Wetlab. Het contest-project ‘Build my Lab’ is een

worden industrie, kunstenaars, vormgevers,

voorbeeld waarbij laboratoriumapparatuur wordt gebouwd zoals een X-ray

politiek en publiek niet alleen betrokken bij de

source of een geintegreerd gel electrophorese systeem. Van Boheemen:

vormgeving van biotechnologie, maar dus ook

‘’Het lijken misschien op het eerste gezicht allemaal simpele hacks. Maar

bij de ethiek daaromheen. Doordat een breed

voor de sector kan het interessant zijn om dit soort ontwikkelingen in de

publiek toegang krijgt, ontstaat een platform voor

gaten te houden. Er kunnen verborgen wensen van gebruikers naar boven

kennisproductie ook buiten de wetenschappe-

komen, al was het maar een op-afstand-instelbare incubator of een web-

lijke wereld. Het debat over nut en wenselijkheid

cam aan een fermentor.’’

de ontwikkeling van open source protocollen en

Bedrijven kunnen ook op een andere manier hun vruchten plukken van de

hardware wordt alles voor veel meer mensen toe-

innovatiedrang in de open source, bottom up beweging. ‘’Het Wetlab is een

gankelijk. Dankzij het Open Wetlab krijgt eigenlijk

proeftuin. Als bedrijf kun je hier leren over de behoeften van gebruikers.’’

ieder die dat wil toegang tot technologie om

Sowieso is het voor bedrijven in de biotech een mooie plek om uit te leggen

experimenten te doen. Uiteindelijk wordt innovatie

wat ze doen en interesse te wekken voor hun veld. Wellicht is in de toe-

daardoor laagdrempeliger, goedkoper en dus

komst nauwere samenwerking met bedrijven en scholen mogelijk. Ook het

sneller, ook qua acceptatie.

leggen van links met datalabs is een logische lijn voor de toekomst! “Wie is

van life sciences wordt veel transparanter. Door

>> >> >> >>

High Peak currents Wide temperature High reliable Green Power AC or DC input Medical approvals 5V standby options Customer-speciﬁc solutions

eigenlijk eigenaar van bio-informatie?” Kogelvrije mensenhuid Het Open Wetlab zit letterlijk om de hoek bij

Voor FHI-bedrijven een ontwikkeling om in de gaten te houden. “Ze zijn van

het FabLab. Samenwerking ligt voor de hand,

harte welkom” bij Pieter van Boheemen.

bijvoorbeeld bij het zelf bouwen van een fluorescentie microscoop. Anders dan in het Fablab,

www.waag.org

waar voornamelijk een ‘productie-/maakcul-

www.waag.org/nl/lab/open-wetlab

Tel: +31(0)40-8512170 www.BMF-systemparts.com Info@BMF-systemparts.com

Factory in a Day Betaalbaar en snel een eigen robotstraat

Voor kleine bedrijven is het relatief moeilijk robottechnologie toe te passen. In heel Europa gebeurt dat ook nog maar zelden. Vaak zijn de processen te specifiek en te kleinschalig en de beschikbare systemen te weinig flexibel en te complex om er rendabel mee aan de slag te kunnen in een klein bedrijf. Met de komst van 3D-printtechnologie, de in Delft ontwikkelde tactiele robothand, de robothand met ‘gevoel’ en responsieve ‘robothuid’, zou er veel meer mogelijk moeten zijn, ook voor kleine bedrijven met specifieke handelingen als het verpakken van fruit, het polijsten van staalvormen of het vullen van verfspuitmachines. De zestien technologiepartners uit verschillende

robot en interactie. Robots pakken de zich

Europese landen brengen allemaal hun eigen

repeterende processen op, de mens grijpt in bij

technologische oplossingen in het project

het onverwachte.

‘Factory in a Day’. De grote uitdaging is om een

Een vraag die snel opkomt: wat is de invloed

bepaalde mate van standaardisatie te realiseren

op de arbeidsmarkt? ‘’Als robotica een rol gaat

met behoud van flexibiliteit en om tegelijk

spelen, verandert het werk van de werknemers.

zodanige software te ontwikkelen dat heel

Belangrijker nog, een reden waarom de EU

snel, binnen een dag, een systeem werkend

subsidie versterkt, is juist het verbeteren van

kan zijn. Modellering is daarbij een belangrijk

de arbeidsmarkt. Als we beter automatiseren

aandachtsgebied.

in Europa, is het niet meer nodig om allerlei goederen over de wereld hen te slepen omdat

Wisse vertelt lyrisch over de responsive

er ergens de arbeid misschien goedkoper is. De

robotskin: ‘’Zeshoekige sensorplaatjes worden

werkgelegenheid heeft er echt baat bij.’’

in een netwerk als huid op de robots geplakt.

Industriële Elektronica

Deze plaatjes volgen zelf hoe ze met elkaar

Voor het project zelf is aansluiting van

verbonden zijn om een beeld te vormen van de

Nederlandse kleine en middelgrote bedrijven

omgeving en obstakels te herkennen. Hierdoor

van belang omdat zij veel baat kunnen hebben

kunnen ze afstanden inschatten, maar ook

bij robotisering. Wisse betrekt ze nu al. Een

temperaturen.’’ TU Delft Robotics Institute en

eerste workshop was een groot succes: het

het Franse Centre National de la Recherche

gerobotiseerd inpakken van kerstpakken! Op de

Scientifique hebben een ‘padplanningsalgoritme’

planning staan meer tweedaagse workshops

ontwikkeld waardoor de robots direct op

met bedrijven die een ‘pilot’ willen doen. Het

situaties kunnen reageren om bijvoorbeeld

project stelt dan een team op van onder andere

botsingen te vermijden. “We kunnen hierdoor,

installateurs en componentenbouwers, dat

In één dag een gerobotiseerde productielijn opzetten. Het lijkt onrealistisch,

binnen die twee dagen een prototype van een

toekomstmuziek. Echt iets voor visionaire wetenschappers. Het project

problematiek van het bedrijf dat die pilot wil

‘Factory in a Day’ gaat het werkelijkheid maken. Het automatiseren van de automatisering zou je het kunnen noemen. De aankondiging van de start van het project is aanleiding om te praten met Martijn Wisse van de TU Delft. Hij is penvoerder en coördinator van het internationale consortium van zestien partners dat de komende vier jaar een flexibel en betaalbaar roboticasysteem vooral voor MKB-bedrijven gaat realiseren. Het roboticasysteem moet binnen 24-uur operationeel kunnen zijn en allerlei handmatige werkzaamheden van

geautomatiseerd proces bouwt, geënt op de

‘Over vier jaar en één dag is

en één dag is de productielijn gereed!’’

tekst Emmar Sinnige fotografie Bart van Overbeeke & TU Delft

signalement 05/2013

professor bij de TU Delft in mechanische engineering en robotica. Hij is eveneens CTO van het start-up bedrijf Lacquey.

nieuwe partners ingeschakeld worden om de keten los te schudden en te laten zien wat er met robotica mogelijk is.’’ Needless to say dat FHI-leden hier wellicht letterlijk hun vruchten van

de productielijn gereed’

leverancier van componenten of technologie,

Zij kunnen zich aanmelden, zowel als dan wel als bedrijf dat graag een pilot-workshop zou willen doen om naar zijn de mogelijkheden voor automatisering van zijn productie te laten

samen met de visionalgoritmes, de robots laten

is associate

doen voor zijn productie. ‘’Hierbij kunnen steeds

kunnen (laten) plukken!

de mens kunnen overnemen. Wisse ziet het helemaal voor zich: ‘’Over vier jaar

Martijn Wisse

kijken.

‘voelen en zien’.” Maar robots vervangen de mens niet volledig;

Aanmelden als pilotbedrijf of als technologie-

ze werken naast elkaar, en samen. Drie

partner kan via FHI, Kees Groeneveld,

kernbegrippen in het project zijn dan ook mens,

groeneveld@fhi.nl.

De partners in het Factory in a Day project: Fraunhofer IPA en IPT, Technische Universität München, the Katholieke Universiteit Leuven, het Centre National de la Recherche Scientifique, Factory Control, Unicam Software GmbH, PAL Robotics, EMP Tooling Service Ltd, Universal Robots, Lacquey BV, Materialise NV, Philips Consumer Lifestyle BV, Randstad Nederland BV, Siemens Industry Software en Siemens AG.

Column

Een reus die meet aan leem

Totaaloplossing Blijkbaar is de dynamiek van een event gewenst, om de boodschap van deze titel nog eens te benadrukken. Tijdens het event Marine & Offshore Automation op de RDM Campus in

Fugro investeert in technologie

Rotterdam sprak ik diverse eindgebruikers. De terugkoppeling die ik kreeg als vertegenwoordiger van de organisatie van het event was dat de presentaties te eenzijdig en te commercieel waren. Zij als eindgebruikers hadden behoefte aan cases of presentaties van totaaloplossingen. Sterker, in de praktijk wensen zij dat als

Industriële automatisering

klanten ook.

Een jaarlijkse omzet van 2,2 miljard euro aan

keer per seconde een update leveren. Wat we bijvoorbeeld doen in onze joint venture Seabed Geosolutions, is trillingen van de zeebodem

De gewenste snelheid in projecten, de behoefte aan effectiviteit en

registreren om olie- en gasvelden beter in kaart te brengen. Vroeger

efficiency vragen een intensieve samenwerking in de bedrijfsketen

was het ‘open die klep maar en we zien wel wat er gebeurt’. Dat

van toeleveranciers. Dit zag ik ook in de bespreking met leden

betekende dat niet meer dan circa 40% van de aangetoonde voor-

van de FEDA en dat kom ik tegen in alle marktsegmenten waar

raad in een veld daadwerkelijk kon worden gewonnen. Nu kunnen

FHI-activiteiten voor opzet. Toch is het dan vreemd, dat we deze

steeds met 10% groeien, naar een totaal van 3,5

oliemaatschappijen dat al opvoeren tot soms wel 60%. Dan gaat het

boodschap niet over hebben kunnen brengen bij de bezoekers.

miljard in 2016. Om dat te realiseren kondigde het

om veel geld.” Onderwatertechnologie wordt steeds belangrijker voor

bedrijf recent aan dat men jaarlijks 400 tot 450 miljoen

profielen in kaart te brengen. Op die informatie wordt het ontwerp

bodemonderzoek. Dat is het indrukwekkende cijfer van het Wereld vermaarde Nederlandse bedrijf, Fugro. En die omzet zal volgens de directie komende jaren

euro wil investeren in technologische ontwikkeling, uitbreiding van de vloot en R&D. Dat moét op één of

Fugro. “We werken met onbemande onderzeeërs om zeebodem

‘...eindgebruikers hadden behoefte aan cases of presentaties van totaaloplossingen’

gebaseerd van onderwaterinstallaties en de bijbehorende pijpleidingen die nodig zijn voor de winning van olie en gas.”

andere wijze zijn weerslag krijgen in de Nederlandse

We leren een nieuwe term van Aris Lubbes: ‘spool piece’, het op maat

technologiebranches. Dus bevroeg de redactie van

moeten worden aangesloten. Lijkt niet zo opzienbarend, maar

te maken van een koppelstuk tussen twee pijpleidingen die op elkaar

Signalement Aris Lubbes, division technical manager

“wij gaan op een diepte van drie kilometer onder de zeespiegel de

van de Fugro divisie Survey.

situatie opmeten en dan moet daarna de spool piece precies passen.

Vanzelfsprekend wordt per event een evaluatie georganiseerd.

We doen dat met akoestische systemen, in combinatie met cameras,

Het voordeel dat we de exposanten van Marine & Offshore

hellingmeters en onderwater gyrokompassen. Op die diepte worden

Automation gaan bieden, is dat we een reeks van eindgebruikers

Hoewel de uitdrukking is dat ‘het lekt bij de loodgieter’ mag je naar

de pijpleidingen met onderwaterrobots aan elkaar verbonden. Je kunt

voor die evaluatie gaan uitnodigen. Als verschillende klanten

analogie met deze metafoor toch veronderstellen dat een reus, kijkend

je voorstellen hoe belangrijk het is dat daar geen meetfouten worden

nadrukkelijk vertelle, waar ze naar op zoek zijn en groepen leden

naar de omvang van Fugro, gespecialiseerd in het checken van

gemaakt.”

dit kunnen realiseren in een samenhangend programma met

ondergrond, overal in de wereld, zelf niet op lemen voeten komt te

Mooi voorbeeld is ook het installeren van windmolens, zowel op land

concrete cases en samenwerking voor oplossingen, dan heb

staan. “Je moet wel iets te verkopen hebben,” is de opmerking die

als offshore. “Die moeten natuurlijk wel loodrecht staan. Dat wordt

je wel eens de kans dat we naadloos aansluiten bij de behoefte

Aris Lubbes maakt op de vraag wat de drijfveer is achter de ambi-

bepaald bij het heien van de fundering. We gebruiken daarvoor

van de klant.

tieuze plannen in technologie en R&D. “Kennis is ons product. Dus

inclino-sensoren, die remote meten via videocamera’s, de inclinocam.

daarin zullen we moeten blijven investeren.” Blijkbaar is technologie

Dat instrument hebben we zelf ontwikkeld in onze Nederlandse

Deze aanpak zijn we bij sommige groepen en events al gewend,

de basis, het voetstuk van het concern. Wereldmarktleider in de

sensorengroep.”

maar bij startende events moet je de kunst opnieuw leren. Als

segmenten geotechniek en survey, dat te worden is niet makkelijk,

Waar haalt Fugro haar technologische kennis vandaan, hoe volgt het

meer leden hier inspiratie in vinden en behoefte hebben aan

het te blijven nog moeilijker. “Alleen al in onze divisie survey hebben

bedrijf wat de buitenwereld kan bieden?

deze directe interactie met groepen klanten, dan betrekken we

we honderd R&D-mensen aan het werk, met de nadruk op de ‘d’

“We doen veel met universiteiten, vooral met de TU Delft, maar ook

ze graag bij de opzet van sterke bijeenkomsten.

van development.”

met universiteiten in Frankrijk, de UK en zelfs in China. Met kleinere

Lubbes schetst toepassingsgebieden om duidelijk te maken welke

technologiebedrijven werken we nog niet veel. Die moeten net iets

technologie voor Fugro relevant is. “Veel heeft te maken met navigatie

te bieden hebben dat past bij wat wij kunnen inzetten. Wel hebben

en interpretatie van gegevens uit bodemonderzoek. Dan heb je het

we contacten met verschillende brancheorganisaties, zoals met de

vooral over software. Inderdaad ook steeds meer in de vorm van big

IRO, het BMOC en het Maritiem Kennis Centrum.” En wellicht in de

data, enorme hoeveelheden data uit sensoriek, sensoren die honderd

komende tijd ook met FHI… Als die spool piece maar past...

Paul Petersen tekst KEES GROENEVELD fotografie Fugro

signalement 05/2013

p.petersen@fhi.nl

Zo gezegd, zo geschreven

Grote opdracht voor Petrogas markeert trends skidsbouw en recycling

“Wij denken in Nederland dat als we een rampenplan hebben, de ramp zich aan dat plan gaat houden. Dat is een interessante opvatting over hoe de wereld in elkaar zit.” Paul Frissen, hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg en auteur van het boek ‘De fatale staat’, in Tros-Nieuwsshow, Radio 1, zaterdag 21 september 2013.

“People remember my last name because it’s different and people remember me in meetings because I dress differently from other people just because I’m a woman. Those kinds of things give you an opportunity and a spotlight, so use that to your advantage. Use it as a platform to demonstrate your knowledge and your capabilities.”

Industriële automatisering

Medio september werd bekend dat het

tic tot het smelt en in kleinere koolwaterstofketens uiteen

Nederlandse bedrijf Petrogas een grote order

valt. Die kleinere fracties verdampen en worden elders

heeft verworven voor de bouw van installaties

gedeelte dat in de reactor achterblijft, additieven, kleurstof-

gecontroleerd gecondenseerd, waarbij diesel ontstaat. Het

waarmee olie wordt gewonnen uit

fen, weekmakers, wordt afgekoeld tot vaste stof. ‘’Dat kan

afvalplastic. De installaties gaan elk zo’n

aldus Hoogwerf.

vijftien miljoen euro kosten, waarmee de omvang van de order op ruim honderdvijftig

reeks van FHI-lidbedrijven instrumentatie en controlpro-

nieuws is.

“In 1948 werd de transistor gevonden. Dertig jaar later kwam de eerste personal computer. En veertig jaar later hadden we internet… Op het snijvlak van nanotechnologie, de quantumnanowetenschap en de bionanowetenschap bevinden we ons nu in het stadium van die eerste transistor.”

over het algemeen als ‘skids’ in de eigen fabriek, waarna

de installaties die Petrogas bouwt veel

reden om eens te bezien hoe trendmatig dit

27 October 2011.

Petrogas engineert en bouwt de installaties die het levert ze als geheel naar de locatie wordt getransporteerd. Uit

van FHI-lidbedrijven worden toegepast, is er

women in Silicon Valley’, The Huffington Post, first posted

zo als brandstof worden gebruikt in de asfaltindustrie,’’

miljoen euro komt. Wetende dat doorgaans in industriële instrumentatie en control producten

Padmasree Warrior, CTO Cisco Systems, ‘one of the most powerfull

een filmpje op de website van het bedrijf blijkt dat een

Professor Cees Dekker, voorzitter Bionanoscience TU Delft, wetenschappelijk directeur 3TU Center of Excellence Bio Nano

ducten levert. Wat je langs ziet komen zijn control valves

Applications, directeur Kavli-Institute of Nano Science Delft, voorzitter

van Samson, flowmeters van Endress + Hauser, control

stuurgroep ‘Frontiers of Nanoscience, in fd.Outlook, september 2013.

systemen van Allen Bradley/Rockwell Automation en I/O systemen van Phoenix Contact. Dat die producten nu via

“Als een ondernemer het ritme aanhoudt van de overheid, gaat het meteen mis. Vernieuwing start nooit in de politiek. Beleidsmakers zijn goed in lapmiddelen, in achteraf regelen.”

skids worden geëxporteerd markeert een trend. De tijd dat we in Nederland zelf grote mega-installaties bouwden in Europoort is voorbij, maar dat wil niet zeggen dat er geen

Jonge ondernemer Taco Carlier die samen met zijn broer Ties de

De opdracht die bekend werd gemaakt, betreft een

substantiële markt meer is voor industriële automatisering

succesvolle VANMOOF fietsen ontwerpt, produceert en wereldwijd

samenwerking met het Zwitserse DiesOil Engineering

in instrumentatie en systemen.

verkoopt, in fd.persoonlijk zaterdag 5 oktober 2013.

AG, dat een gepatenteerde methode ontwikkelde om olie terug te winnen uit afvalplastic. De eerste installatie gaat

Dat nu deze grote order in de opkomende markt van

naar Duitsland, Dresden. Daarna staan andere Europese

nieuwe recyclingtechnologie valt, is ook eerder trend dan

landen en landen buiten Europa op de agenda. Edwin

incident. De projecten in pilot plants en andersoortige

Hoogwerf van Petrogas meldt dat “de resultaten van de

skids voor biochemische processen, die eerder bekend

van Bêta-techniek, in zijn presentatie ter gelegenheid van het

proefinstallatie in Zwitserland zo overtuigend zijn dat er

werden en nog op stapel staan, bewijzen dat.

vijftigjarig bestaan van WIB, Process Automation Users’ Association,

wereldwijd veel belangstelling is.” Het zijn voornamelijk

Het bedrijf Petrogas werd gesticht in 1949. In totaal telt de

21 november 2013.

gemeentes en grote afvalverwerkers die de installaties

onderneming 190 werknemers. De gerealiseerde omzet

aanschaffen. Zij zamelen plastic in via speciale afvalcon-

bedroeg in 2012 ruim 55 miljoen euro. Sinds 2009 werkt

tainers en leveren dat aan. Vervolgens wordt er olie van

Petrogas steeds nauwer samen met de firma Mourik, bou-

gemaakt die voldoet aan de EN-590 normen en geleverd

wer van industriële plants. Dat Mourik in 2012 een meer-

aan lokale bedrijven. De installaties van Petrogas kunnen

derheidsbelang verwierf in Petrogas, bewijst dat men in

50 ton plastic per dag verwerken, voldoende voor grote tot

dat concern het belang van de genoemde trends herkent.

middelgrote gemeentes. De installatie verwarmt het plas-

Overigens weer een mooi staaltje Hollands Glorie.

“In een geavanceerde diensteneconomie heb je heel veel bêtaopgeleide mensen nodig.” Jeroen van der Veer, voormalig CEO Shell, nu ondermeer voorzitter

“Een bedrijf hoeft niet meer groot te zijn om de wereld te veroveren.” Ronny van ’t Oever, managing director & cofounder van Micronit Microfluidics, voorzitter MinacNed, brancheorganisatie voor MicroNano Technologie, in Het Financieele Dagblad, zaterdag 2 november 2013.

Glycol Contactor: Petrogas’ installatie waarin met behulp van glycol water uit aardgas wordt geëxtraheerd.

tekst KEES GROENEVELD fotografie Petrogas

signalement 05/2013

Salar de Uyuni, een lithiumlab in Bolivia

laboratorium technologie

Prins Jaime de Bourbon Parma, nano-onderzoeker Erik Kelder, Willem van

Kennis, made in NL

Raalte van Da Vinci Laboratory Solutions en minister Lilianne Ploumen... wat

“Wij produceren vooral kennis in Nederland,”

hebben zij gemeen? Een schitterend project in Bolivia voor de bouw van een

niet willen doen. Wij ontwikkelen en produceren

lab en fabriek voor lithiumbatterijen. Plaats van handeling: het fascinerende zoutmeer Salar de Uyuni in Bolivia waar zestig procent van de wereldvoorraad lithium aan het aardoppervlak is te winnen.

zegt Kelder. “Wij moeten zelf de batterijproductie kennis met geld van andere landen. Of we bang zijn dat we straks dan niets meer te verkopen hebben? Helemaal niet. Op basis van de kennis die we nu hebben halen we het project binnen. Op basis van het project ontwikkelen we weer

tekst KEES GROENEVELD fotografie TU Delft

nieuwe kennis, die we vijf jaar later weer kunnen vermarkten.” Het is de win-win-situatie die minister Lilianne

Vier jaar geleden, de Nederlandse ambassade in Bolivia aan de lijn bij Erik Kelder van TU Delft: ‘’Jullie hebben toch verstand van lithiumbatterijtechnologie? Bolivia wil productie gaan koppelen aan de lithiumwinning. Ze missen de kennis. Kunnen we daar iets mee?’’ Kelder zag dat wel zitten. Duurde anderhalf jaar eer de mensen uit Bolivia langs kwamen. Serieus dus. De ministeries van Buitenlandse Zaken en van Economische Zaken wilden de voorbereiding van een consortium wel steunen. Bolivia dacht aan een lithiumlaboratorium en een batterijfabriek, beide te ontwikkelen met kennis uit bijvoorbeeld Nederland. Het Agentschap NL van EZ, kwam uit bij FHI en tijdens een bijeenkomst van FHI pikte Willem van Raalte van Da Vinci de vraag op. Daarna ruim drie jaar radiostilte. Masterplan

‘Op basis van het project ontwikkelen we nieuwe kennis, die we later weer vermarkten’

Ploumen propageert. Het is economisch handelen dat past bij de hoogwaardige kennisinfrastructuur. Er is nog slechts sprake van een intentieverklaring. “Eerst zien dan geloven. Er staat nog steeds geen dubbeltje op de rekening,‘’ zegt de Delftse wetenschapper broodnuchter. Maar intussen blijkt het proces zich heel voorspoedig te ontwikkelen. Willem van Raalte ziet het helemaal zitten: ‘’Wij helpen Bolivia een infrastructuur te bouwen, hiervoor krijgen Nederlandse bedrijven handel terug. We hebben zelf niet alles in ons portfolio, dus we zullen andere bedrijven in moeten schakelen om alles te realiseren. Hiervoor zal ik mijn FHI-netwerk maximaal benutten. Als we het goed doen met z’n allen, kan er zomaar tachtig tot honderd procent van wat er door onze boeken vloeit, in Nederland gedaan worden en blijven.’’

Maar in april 2013 was het opeens echt raak. Het consortium van TU Delft, Da Vinci samen met batterijproducent BTI en Bolivia-expert Boon Consultancy, werd uitgenodigd naar Bolivia te komen en een plan te presenteren. Op basis van een gezamenlijk, met support van de overheid, ontwikkeld masterplan is afgelopen september een intentieverklaring getekend. Waarom het zo lang heeft geduurd? Natuurlijk heeft Bolivia - in het bijzonder de Comibol Mining Company - eerst de wereldmarkt afgestruind. Diverse landen hadden oren naar het project van in totaal zo’n zestig miljoen dollar. Maar Landen als Frankrijk en China wilden vooral zelf lithium uit Bolivia halen, hun eigen productie daar opzetten. Toen duidelijk werd dat alleen Nederland van de landen met de benodigde kennis bereid was om die kennis te verkopen en om Bolivia zelf de kans te geven Salar de Uyuni, vruchtbare bodem voor samenwerking

hun eigen economische activiteit daarmee op te zetten, was het ijs gebroken.

signalement 05/2013

Prins Jaime de Bourbon Parma over Bolivia bij ‘De Wereld Draait Door’

Het lab van OPCW op CNN

Column

Si vis amari, ama Misschien is dit een wat vreemde titel voor een column die over motiveren gaat, toch zit achter deze uitspraak van de Romeinse filosoof en staatsman Seneca een enorme wijsheid verscholen, ook in deze tijd doet die nog opgeld. “Als u bemind wilt worden, bemin.” Het gaat

FHI-bedrijven in het wereldnieuws

om het principe van wederkerigheid; een van de sterkste manieren om

LABORATORIUM TECHNOLOGIE

De wijze waarop hedendaagse psychologen tegen het verschijnsel

mensen te beïnvloeden. Zeker voor leidinggevenden een principe om te onthouden én toe te passen.

motiveren aankijken, verschilt nogal met wat u zelf ooit hebt geleerd.

Het logo van je eigen bedrijf plotseling op CNN, in een filmpje over het Haagse

Ik zal u hier niet met al die voorbije theorieën vermoeien, maar wellicht

laboratorium van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens, OPCW.

motivatie betekent dat mensen van binnenuit gemotiveerd zijn om

kent u nog de begrippen intrinsieke en extrinsieke motivatie. Intrinsieke

De VN-organisatie heeft als missie de wereld vrij te maken van chemische wapens

iets naar beste vermogen te doen, werk bijvoorbeeld. Bij extrinsieke

en voorkomen dat chemische wapens worden gebruikt bij oorlogsvoering. Diverse

(bonus!) in het vooruitzicht is gesteld.

motivatie komt dit van buitenaf. Bijvoorbeeld omdat er een beloning

FHI-lidbedrijven bleken betrokken te zijn bij de inrichting van het laboratorium van OPCW. Het probleem Syrië wordt aangepakt met een instrument gebouwd door JSB Nederland, chromatografie systemen. Marco Koenen, CEO van JSB, kan zijn enthousiasme niet op: ‘’Vet kicken om ons logo op CNN voorbij te zien komen!’’ tekst Emmar Sinnige

‘Alle motivatie komt van binnenuit. Van buiten kunnen wij hooguit die intrinsieke motivatie beïnvloeden‘

Recent kreeg OPCW de Nobelprijs voor de Vrede toe-

nog niet. ‘’Pas later kwam de aap uit de mouw dat het

In de huidige zienswijze bestaat extrinsieke motivatie eigenlijk niet.

gekend. Vincent van der Wel van Penko Engineering rea-

ging om controles op het produceren van basisstoffen voor

Alle motivatie komt van binnenuit. Van buiten kunnen wij hooguit die

liseerde zich bij dat bericht opeens dat de weegsystemen

chemische wapens om te voldoen aan de VN-conventies.’’

intrinsieke motivatie beïnvloeden. Versterken of verzwakken dus. En

van zijn bedrijf daar ook aan bij hebben gedragen. Het

de mate van versterking of verzwakking is volledig afhankelijk van hoe

maakte Marco Koenen extra trots: ‘‘OPCW is al lange tijd

En waarom heeft OPCW ervoor gekozen zaken te doen

iemand tegen het soort prikkel, de sterkte ervan en de prikkelgever

klant van ons. Meer dan tien jaar geleden hebben we al

met JSB? ‘’Ons motto is ‘net even die stap extra zetten’.

aankijkt. Een bonus kan in principe beïnvloeden, maar als er al geen

heel specifieke GC, gaschromatografie en MS, massa

Omdat we niet zo groot zijn, kunnen we extra de diepte

innerlijke motivatie aanwezig is, als deze prikkel als misplaatst wordt

spectrometrie systemen gebouwd voor hen. Sindsdien zijn

of breedte ingaan met ontwikkelen. We hebben speciaal

gezien, als de haalbaarheid van de tegenprestatie niet wordt vertrouwd

we geaccrediteerd supplier. Op de mobiele systemen wor-

custom-made systemen ontwikkeld die niet op de markt

of als de bonusgever zelf niet wordt vertrouwd, zal het niet werken.

den analyses uitgevoerd van strijdgassen, tijdens missies

waren, zoals hoge resolutie laboratoriumsystemen voor

in het veld. Door de Syrië-situatie heeft OPCW nu ineens

gebruik in het veld. We werken met Agilent apparatuur op

De kracht van elke poging tot motiveren heeft dus te maken met de

heel veel aandacht gekregen en dan wordt het ook nog

basis waarvan waar we specifieke eigen systemen bou-

perceptie van de ontvanger daarop. Als u als leidinggevende weinig

eens afgetopt met de Nobelprijs voor de Vrede!’’

wen met dingen als klikconnectoren om het systeem snel-

contact heeft met uw mensen, nooit eens echt met ze praat en hun

ler vacuüm te krijgen, volume-injectoren en andere foefjes.

thuissituatie, gevoelens, verwachtingen of zorgen niet kent, zult u ze ook

OPCW is geen organisatie waar je zomaar binnen komt

Allemaal bedoeld om het snel werkend te krijgen.

nooit echt kunnen motiveren. Leidinggeven doe je niet op afstand. Je zult

om zaken mee te doen. Hoe ging dat met JSB? Koenen

Want als ze ergens binnenvallen, dan willen ze zo snel

de mensen oprechte aandacht moeten geven en een voorbeeld zijn.

vertelt levendig: ‘’Tijdens HET Instrument 2002 stond er

mogelijk alles wat daar is meten.’’ Behalve JSB en Penko

Pas dan willen ze volgen en bent u in staat te beïnvloeden.

ineens een ondefinieerbare bezoeker op onze stand, zijn

Engineering blijkt ook FHI-lidbedrijf Köttermann al meer

Si vis amari, ama.

nationaliteit bleef onduidelijk. Hij had enorm veel vragen

dan tien jaar leverancier bij OPCW in Nederland, van

over de techniek, wat er mogelijk was, of dat het modu-

laboratorium-inrichtingen. Penko Engineering, lid van de

lair opgebouwd kon worden, hoe snel je kunt meten en

FHI-branche Industriële Automatisering, draagt bij aan

andere diepgaande vragen. We dachten, wat is dat voor

het vernietigen van strijdgassen in Syrië door de zes sets

meneer? Zulke vergaande gesprekken hebben we bijna

mobiele weegsystemen die aan OPCW zijn geleverd.

nooit op de beurs.

Die zijn zelfs onder de meest extreme omstandigheden geschikt voor transport en gebruik, ondermeer dankzij

Toen is het balletje gaan rollen. Op speciaal verzoek

explosieveilige weegelektronica. Mooi dat verschillende

Freek Rooze

hebben we uiteindelijk een modulaire mobiele GC-MS

Nederlandse bedrijven direct of indirect bijdragen aan

ISYS verkoopondersteuning

gebouwd.’’ De precieze toepassing wisten ze toen bij JSB

bestrijden van het kwaad in de wereld.

a.f.rooze@salessupport.nl

signalement 05/2013

Universiteit Twente, Demcon en Olympus ontwikkelen endoscoop-robot

met het MIRA Instituut ‘for Biomedical Technology and Technical Medicine’. In de markt zagen we de trend naar minimaal invasieve behandelingen en zijn toen gaan zoeken naar mogelijkheden om meer functionaliteit te brengen in de ‘tip’ van de endoscoop. Voorheen kon je daar eigenlijk alleen diagnostiek mee doen. Om echt handelingen te verrichten kwam je eigenlijk een hand tekort omdat je tegelijk ook moet manoeuvreren. Dankzij de intuïtieve besturing die we hebben ontwikkeld, is het mogelijk de endoscoop met één hand intuitief te bedienen en is er een hand

Universiteit Twente en Demcon ontwikkelen endoscoop-robot

beschikbaar om ingrepen te doen. Zo wordt het ook mogelijk om extra functionaliteit in de tip aan te sturen.” Demcon heeft samenwerking gezocht met de firma Olympus, leverancier van optica voor de medische wereld, om het traject naar de markt samen

medische technologie

Het is weer een mooi staaltje Nederlandse technologie. Een

Het endoscopie-systeem voor diagnostiek en chirurgie in

robotische flexibele endoscoop heet het officieel. Jeroen Ruiter

het spijsverteringskanaal dient verschillende doelen. Het

promoveerde er in september op aan de Universiteit Twente, als

incisies niet meer nodig zijn. Zeker op termijn kunnen

industrieel ontwerper. Het MinacNed-bedrijf Demcon is de ontwikkel-

zelfs complexe ingrepen worden uitgevoerd via natuurlijke

partner. Een ontwikkeling die past bij het adagium binnen de

de ingreep en dus minder kosten. Dat geldt ook voor

medische wereld: meer doen tegen minder kosten door investe-

de bediening van het systeem. In tegenstelling tot de nu

ren in technologie.

bestuurbare camera, is de robot te bedienen door één

wordt voor de patiënt minder belastend omdat uitwendige

lichaamsopeningen. Dat betekent ook sneller herstel na

gangbare standaard endoscoop met flexibele slang en

‘Met ons systeem kan de tumor vanuit de binnenzijde worden losgesneden waarbij de darm volledig herstelt’

enkele arts.

tekst Kees Groeneveld fotografie DEMCON

signalement 05/2013

Zorgverzekeraar moet van rechter zorgvuldiger omgaan met leverancier medische technologie

Elk najaar leidt de jaarlijkse ronde van contractafspraken tussen zorgverzekeraars en leveranciers van medische hulpmiddelen tot de nodige commotie. Dit jaar is het zo hoog opgelopen dat de rechter er aan te pas moest komen. Het goede nieuws is dat de rechtbank in Arnhem Nutricia als leverancier en dagende partij in het gelijk heeft gesteld en tegenpartij VGZ heeft veroordeeld. De zorgverzekeraar heeft volgens de rechter onzorgvuldig gehandeld in het bedingen van voorwaarden die door de rechter ‘onrechtmatig’ zijn genoemd. VGZ zal dergelijke voorwaarden uit de contracten moeten schrappen. De uitsprak die op 15 november werd gedaan,

Zij sloten zich daarom ook aan bij Nutricia als

is goed nieuws voor de FHI-branche Medische

eisende partij in het geding.

Technologie. Binnen de kring van leden was

Met deze uitspraak zal het wellicht mogelijk

Jeroen Ruiter is trots op zijn resultaat. “Als er sprake is

te verkennen. Men reageerde daar

de laatste maanden veel onrust en zorg

worden om in meer ‘redelijkheid en billijkheid’

van een grote tumor op de darmwand, dan wordt nu

enthousiast op wat er al was ontwikkeld

ontstaan over de wijze waarop met name VGZ

met elkaar verder te werken in de markt.

de patiënt vaak doorverwezen naar chirurgie om een

en wilde wel meedenken. Jannink:

zodanige prijzen probeerde af te dwingen dat

Inmiddels is gebleken dat ook het voorgenomen

deel van de darm te laten verwijderen. Met ons systeem

”Op dit moment lopen er preklinische

het onmogelijk zou worden om nog langer

beleid van VGZ is teruggedraaid voor het

kan op termijn de tumor vanuit de binnenzijde worden

studies. We denken dat het systeem

verantwoord te kunnen blijven opereren als

inkopen van diabetestestmaterialen in 2014.

losgesneden waarbij de darm volledig herstelt.”

over twee tot drie jaar daadwerkelijk op

leveranciers. In combinatie met het beleid van

de markt komt.” Een toepassing waar

de zorgverzekeraars dat aan patiënten alleen

Overigens werpt de brancheorganisatie zich

Michiel Jannink, Business unit manager Medical Systems

dit systeem als geroepen voor komt

die middelen worden vergoed die door de

voortdurend op als constructieve gesprekspartner

bij Demcon, vertelt hoe zijn bedrijf al bij de start van de

is uiteraard het bevolkingsonderzoek

verzekeraar met een bepaalde leverancier zijn

voor vertegenwoordigers van zorgverzekeraars

ontwikkeling, nu bijna vier jaar geleden betrokken was.

naar darmkanker dat binnenkort in

gecontracteerd, werd een en ander ook voor

die naar redelijke en billijke oplossingen willen

“We werken al langer samen met de UT en met name

Nederland wordt geïntroduceerd.

patiëntenorganisaties onverteerbaar.

zoeken.

Boeken

Vergaderfaciliteiten

De jongens van de Hobby Club Jeugdsentiment met Leonard de Vries

Kom vergaderen bij FHI op Landgoed Leusderend

Recensie

Tenstoonstelling

Kees Groeneveld

Een belangrijke boodschap

BIODESIGN

In de roman ‘De jongens van de Hobby Club’

Voor haar leden biedt FHI de

richt een groep HBS-ers een Hobby Club op, met

mogelijkheid tegen geringe

de doelstelling hun technische hobby’s te kunnen

kosten gebruik te maken van

uitoefenen door samen te werken op gebied van

vergaderfaciliteiten. U kunt de

naar elkaar moeten kruipen. Nee, Frissen maakt

Curator William Myers heeft hiervoor tiental-

radio, elektriciteit, fotografie en film. Leonard de

vergaderzalen gebruiken met

duidelijk dat meer afstand nodig en goed is.

len projecten geselecteerd, waarbij levende

Vries schreef deze jeugdsentiment oproepende

koffie, thee, frisdrank en alle

Mythes, symbolen en rituelen in de politiek

systemen een integraal onderdeel vormen

roman tijdens zijn onderduiktijd in de oorlog, met

gewenste extra faciliteiten.

hebben een belangrijke functie, die helpen de

van het ontwerpproces. Zo worden bomen

visie op een toekomstig ‘jeugdhonk’ vol hobby-

Wanneer u gebruik wenst

totalitaire staat te voorkomen. Mits de macht in

onderdeel van huizen en bruggen, vormen

activiteiten. In alle grote plaatsen moest een

te maken van één van de

de staat, die het monopolie op geweld heeft,

champignons de basis voor verpakkings-

groot gebouw komen dat speciaal voor de jeugd

vergaderzalen, neem dan

beperkt wordt door checks en balances en de

materiaal en groeien tabaksbladeren uit tot

bestemd was. Daar moest het barsten van

contact op met het FHI-bureau;

machthebbers altijd tijdelijk die macht bekleden.

patronen voor tegels.

activiteiten als toneelspelen, fotografie, radio’s

Shirley van Schaarenburg,

ving van natuur, wetenschap en creativiteit.

en versterkers bouwen, timmeren en schilderen. De Vries heeft de trend gezet:

telefoon: (033) 465 75 07.

Opmerkelijk hoe in het betoog van Frissen

in diverse plaatsen zijn na de oorlog dergelijke hobbyclubs ontstaan. Ze zijn later

Uiteraard is de beschikbaarheid

verschillende noties een plaats krijgen, de

weer verdwenen maar komen nu terug, digitaal verbonden.

beperkt tot de periodes dat er

christelijke notie van gebrokenheid van de

geen branchevergaderingen zijn.

wereld, geneigdheid van de mens tot het kwade; het onvermijdelijke noodlot, de tragiek van de

Origineel: www.geheugenvannederland.nl, download: www.dbnl.org, tweedehands: www.marktplaats.nl

Het Nieuwe Instituut presenteert de tentoonstelling Biodesign, over de kruisbestui-

fhi.nl/vergaderfaciliteiten

Grieken. De Verlichting wordt door hem gezien als oorzaak van het maakbaarheidsgeloof, de ratio en de verlossingsverwachting en dus verwerpelijk. ‘De fatale staat’ is geen makkelijk boek om zomaar even door te lezen. Het is ingewikkelde kost, met niet al te eenvoudig taalgebruik. Een voorbeeldzin: “Het interventionisme is het ritueel Iedereen die heeft te maken met politiek en

van de nationale mythologie, terwijl tezelfdertijd

met de overheid, de staat, moet eigenlijk het

het modernistisch vertoog moet ontkennen

boek van Paul Frissen lezen. Dat is dus letterlijk

mythologisch te zijn.”

iedereen. We zouden er allemaal kennis van moeten nemen hoe je kunt voorkomen dat er

Dat kun je dus als kritiek hebben. Het maakt

een totalitaire staat ontstaat; hoe je omgaat met

het boek misschien voor wetenschappers

William Myers: “Neem alleen de aanhou-

het modernisme met geloof in ‘maakbaarheid’,

geloofwaardiger, brengt het scheppen van

dende ontdekkingen van micro-organismen

met neiging elk risico in de samenleving te willen

afstand in praktijk, maar er is gedacht aan het

die weten te overleven op bevroren, don-

uitsluiten, met rationaliteit; hoe je voorkomt dat

toegankelijk maken. Kijk voor het lezen eerst naar

kere, giftige, radioactieve plaatsen en zelfs

dit geloof het populisme in de hand werkt, dat

het tv-interview met Paul Frissen: http://boeken.

in de ruimte. Al deze organismen bieden

eigenlijk hetzelfde wil en wel onmiddellijk, met

vpro.nl/televisie/boeken/2013/01-september.html

nog onontwikkelde mogelijkheden voor industriële en medische toepassingen. Wij

uitsluiting van vrijheden voor minderheden. De thematiek en de oplossingsrichting van

staan voor een radicaal nieuwe verhouding

De boodschap is duidelijk en belangrijk: de

‘De fatale staat’ zijn hoogst actueel nu we een

van natuur ten opzichte van wetenschap en

staat, de overheid, de politiek, moet de moed

nieuwe koning hebben en tweehonderd jaar

creativiteit.” De tentoonstelling biedt een bron

op kunnen brengen om soms niets te doen,

koninkrijk herdenken. Sinds kort vraag ik elke

van inspiratie dankzij de veelzijdige achter-

de dingen te laten gebeuren, traag te zijn met

Haagse politicus die ik spreek of hij of zij het boek

grondinformatie over nieuwe materialen en

ingrijpen, niet voortdurend te ‘interveniëren’.

al heeft gelezen. Meest gehoorde antwoord,

de toepassingsmogelijkheden van biologie

Daar is moed voor nodig omdat de huidige

‘ik ben er in bezig...’.

binnen architectuur en design. Biodesign is een tijdelijke expositie van 27 september

samenleving geneigd is dat niet te accepteren.

signalement 05/2013

Frissen is heel duidelijk, ook in zijn onderbouwing.

‘De fatale staat’, Paul Frissen,

2013 tot en met 5 januari 2014 in het Nieuwe

Hij beschrijft helder waarom het noodzakelijk

uitgave van Van Gennep Amsterdam,

Instituut te Rotterdam.

is dat de politiek en de samenleving niet, zoals

ISBN: 9789461642400.

men ons algemeen wil doen geloven, dichter

Te bestellen via www.libris.nl

www.nai.nl/museum/tentoonstellingen

AGENDA

personalia

Ledennieuws

Industriële

LabAutomation 2014

President van Medtronic EMEA

Stefan van Uffelen treedt aan het

ELEKtronica

27 maart 2014

& Canada, Rob ten Hoedt, is

eind van dit kalenderjaar af als

benoemd tot bestuursvoorzitter van

directeur van de Dutch Green Buil-

EMC-dag voor installateurs

Lightmotif verkoopt eerste productiemachine

en machinebouwers

Gebouw

de raad van bestuur van Eucomed,

ding Council. Van Uffelen is sinds

5 februari 2014

Automatisering

de Europese belangenorganisatie

de oprichting in 2008 directeur van

Nationale Conferentie

voor de medisch-technologische

de Nederlandse netwerkorgani-

industrie. Ten Hoedt is de opvolger

satie voor duurzaam bouwen en

voor nauwkeurige bewerkingen en vindt

van de Fransman Guy Lebeau van

vastgoed. Vanaf 2014 gaat Van

toepassingen binnen bijna alle sectoren

User Interface Design

Gebouw Automatisering

1 april 2014

6 november 2014

RF Technology

MinacNed

maart/april 2014

MicroNanoConference ’13 11 t/m 12 december 2013

Vermogenselektronica juni 2014

Microfluidics Xs2HiTek International Trip

Johnson & Johnson. Medtronic is één van de leden van de

Uffelen zich onder andere richten op zijn eigen bedrijf Cooll,

waarin hoogwaardige productie een rol

FHI-branche Medische Technologie die op haar beurt deel

wat als kernactiviteit de ontwikkeling van nieuwe warmte-

speelt. Bewerkingen op micrometerschaal als

uitmaakt van de Eucomed-organisatie.

pompen heeft.

boren, frezen en snijden zijn mogelijk op ieder

Michaël van Straalen is de nieuwe

Godert van der Poel is per 1

voorzitter van de Koninklijke Vereni-

oktober benoemd tot nieuwe

gewenst materiaal. Met deze technologie kunnen ook texturen aangebracht worden op oppervlakken om zo

Industriële

Dortmund

ging MKB-Nederland geworden en

chief financial officier (cfo) van Sie-

Automatisering

6 & 7 februari 2014

volgt daarmee Hans Biesheuvel op.

mens Nederland. Van der Poel is

Sinds 2007 was Van Staalen voor-

momenteel werkzaam als Global

Hands-on training

zitter van de Koninklijke Metaalunie

Head IT Audit bij Siemens AG in

aangeschaft door een Nederlands high‐tech

course Flowchemie,

en ook vice-voorzitter van MKB-

München en is per 1 september in

bedrijf om een bestaand microbewerkingsproces

Energy&Power

Microreactoren en

Nederland.

dienst van Siemens Nederland.

te vervangen. Een uniek kenmerk van de

19 juni 2014

Procesintensificatie

Lightmotif, lidbedrijf van het FHI-cluster

ontwikkelde machine is een hoog integratie-

Rinke Zonneveld heeft zijn functie

Per 1 februari 2014 wordt Mirjam

MinacNed, heeft dit jaar haar eerste

niveau. De nieuwe technologie heeft hier

als directeur Ondernemerschap

Sijmons nieuwe directeur van

productiemachine succesvol bij een

reeds bewezen een nauwkeurigere bewerking

Nederlandse klant geïnstalleerd. Het in

mogelijk te maken en is daarnaast duurzamer

2008 opgerichte spin-off bedrijf van de

en beter te automatiseren. Deze klant verwacht

Universiteit Twente en het M2i instituut

met de nieuwe technologie een betrouwbaarder

ontwikkelt productieoplossingen voor

product te kunnen fabriceren tegen lagere

microbewerkingen gebaseerd op het gebruik

kosten. In 2014 zal Lightmotif en standaard-

van ultrakortepulslasers. Deze innovatieve

machine voor lasermicrobewerken met

technologie biedt nieuwe mogelijkheden

ultrakortepulslasers introduceren.

Industrial Ethernet 3 april 2014

9 april 2014 laboratorium technologie

Federatie

bij het Ministerie van Economische

ArboNed. Momenteel is zij lid

Workshop Laboratorium

Workshop ‘Aanbesteden …

zaken, Landbouw en Innovatie ver-

van de hoofddirectie van ANWB.

Technologie voor Dummies

een onduidelijk bestek’

ruild voor een functie als algemeen

Sijmons bekleedde diverse bestuur-

29 januari 2014

21 januari 2014

directeur van ROM Zuidvleugel.

dersfuncties, onder andere bij Con-

Deze Regionale Ontwikkelings-

tent en KPN.

Diagnostiek in de Pathologie 11 februari 2014

Maatschappij heeft als hoofdtaken: Voor meer informatie kijk op www.fhi.nl

internationale marketing en acquisitie buitenlandse bedrijven, ontwikkeling en innovatie en het runnen van een inves-

Mascha van Vuuren-Sanders is

teringsfonds voor jonge innovatieve bedrijven.

per 1 september aangesteld als

de functionele eigenschappen van materialen te verbeteren. De nu geïnstalleerde machine is

Energy & Infra. Zij neemt taken over

bij projecten ingenieursbureau

van chief operational officer Hans

Royal HaskoningDHV de voorzit-

Boot, die interim-directeur was en

tershamer over van de huidige

eind 2013 terugtreedt. Van VuurenSanders was eerder werkzaam als

bestuursvoorzitter, Betrand van

3 oktober 2014 30 september t/m I www.wots.nl ht Jaarbeurs Utrec

Ee. Oostwegel is sinds 1992 werk-

algemeen directeur bij Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling

zaam bij Royal HaskoningDHV en

BV Noordwest, algemeen directeur bij ABL2 en directeur bij

was vanaf 2009 lid van de raad

ARCADIS Bouw en Vastgoed BV.

Internationale beurzen en congressen

De huidige directie van ingenieursbedrijf

National Instruments in top 10 beste werkgevers Voor het derde opeenvolgende instituut het FHI-lidbedrijf National Instruments uitgeroepen tot één van de 25 multinationale topwerkgevers

Tegema, Wim van den

ber benoemd tot hoogleraar Soft

Broek en Martin van

ter wereld. Dit jaar kreeg NI de

condensed matter and nanomate-

Acht, heeft het bedrijf

negende plaats toegekend.

overgenomen van

Dr. James Truchard, CEO National

Pittcon

Hannover Messe

Faculteit der Natuurwetenschap-

oprichter Jan van Dijk via een management buy-out. Van

Instruments: “NI’s aanpak van

www.pittcon.org

www.hannovermesse.de

pen, Wiskunde en Informatica aan

den Broek en Van Acht zien in de mogelijkheid die Van Dijk

langetermijnmanagement, bekend

Chicago (USA)

Hannover (D)

de Radboud Universiteit Nijmegen.

hen heeft geboden blijk van waardering voor het door hen

2 t/m 6 maart 2014

7 t/m 11 april 2014

als het 100-jarenplan, erkent dat

gevoerde beleid van de afgelopen jaren.

bijdrages van onze werknemers een

Laborama

Lasys

www.laborama.be

www.lasys-messe.de

Groot-Bijgaarden (B)

Stuttgart (D)

20 & 21 maart 2014

24 t/m 26 juni 2014

directe invloed hebben op het succes van onze sleutelaandeelhouders

Nieuw bij FHI

en belangrijk zijn voor NI’s algehele

Lola van Ruler is per 25 september als receptioniste in dienst getreden bij FHI. Hiermee volgt ze Iemeke

dit een goede werkomgeving en

Analytica

Kunst op die met pensioen ging. Lola heeft ervaring opgedaan als receptioniste bij Van Zwol Wijntjes

www.analytica.de

Accountants & Belastingadviseurs en volgt momenteel de deeltijdopleiding directie secretaresse / personal

München (D)

assistant. Overigens kan Lola heerlijk banket bakken.

1 t/m 4 april 2014

signalement 05/2013

aanzienlijk belang in Tradinco een management buy-out kunnen realiseren. Joost Geluk, die Tradinco in 2006 overnam, vond de tijd rijp om het stokje over te dragen. Derksen heeft begin 2012 de algehele leiding van Tradinco al op zich genomen, waarna Geluk zich is gaan toeleggen op productontwikkeling en de activiteiten in India. Na de verkoop blijft Geluk als mede-aandeelhouder in Tradinco Group B.V. en als commissaris betrokken bij het bedrijf. Derksen: “Met deze management buy-out gaat een lang gekoesterde wens in vervulling. Tradinco is een prachtig bedrijf dat in mijn bloed zit. Ik werk hier al sinds 1998. Wij zijn expert in de markt voor kalibratie-apparatuur, een echte nichespeler, kinderschoenen. Dat wil ik graag verder uitbouwen.

Peter Christianen is per 1 septem-

rials in high magnetic fields aan de

Instruments, heeft door de verwerving van een

Wat is er mooier dan het kopen van een bedrijf met potentie, waar je alle ins en outs van kent?”

Nieuwe leden

jaar heeft het ‘Great Place to Work’-

van bestuur en van 2011 tot 2012 voorzitter van de raad van bestuur van het toenmalige Royal Haskoning.

Richard Derksen, directeur van FHI-lidbedrijf Tradinco

marktleider in Nederland. Export staat nog in de

algemeen directeur van Cofely Erik Oostwegel neemt op 1 januari

Management buy-out Tradinco Instruments

groei.” Volgens Truchard levert een vruchtbare carrière op voor medewerkers.

Industriële Elektronica Telerepair holding B.V. Rotterdamseweg 183C 2629 HD DELFT Fomax data Connections B.V. Postbus 430 2740 AK WADDINXVEEN Gebouw Automatisering Leertouwer B.V. Postbus 43 3770 AA BARNEVELD Crestron Nederland Kleine Landtong 19a 4201 HL GORINCHEM HCS Building Automation B.V. Postbus 182 2900 AD CAPELLE AAN DEN IJSSEL MinacNed TMC Nanotechnology Postbus 700 5600 AS EINDHOVEN

resultaat telt

bureau voor effectieve campagnes