το γεφύρι της επικοινωνίας μας Σύλλογος των εν Θεσσαλονίκη Γρεβενιωτών
Η έκδοση χρηματοδοτήθηκε από τη ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ
ΤΕΥΧΟΣ
20
Τριμηνιαία Έκδοση
ΙΟΥΛΙΟΣ 2008
Ôï ÃÅÖÕÑÉ ôçò åðéêïéíùíßáò ìáò Ôñéìçíéáßá Ýêäïóç ôïõ Óõëëüãïõ ôùí åí Èåóóáëïíßêç Ãñåâåíéùôþí Âáó. Çñáêëåßïõ 10, Ô.Ê. 546 25 • Ôçë. / Fax: 2310.548.468, 2310.281.700 gefiri@mail.gr & nvarvit@phed.auth.gr Êùäéêüò ÁðïóôïëÞò: 7270 ÔÅÕ×ÏÓ 20 ÉÄÉÏÊÔÇÔÇÓ Óýëëïãïò ôùí åí Èåóóáëïíßêç Ãñåâåíéùôþí ÅÊÄÏÔÇÓ Αδάμου Ελένη ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Βαβρίτσας Νικόλαος ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Αποστόλου Μαρία Δρίζης Ευάγγελος Οικονόμου Σάκης Πάκας Ιωάννης Τάρας Γεώργιος
ÔÏ ÅÎÙÖÕËËÏ «Σκήτη του Αγ. Νικάνορα» Φωτογραφία του εξωφύλλου: Photo Studio Rammos
ÓÅ ÁÕÔÏ ÔÏ ÔÅÕ×ÏÓ ÅÃÑÁØÁÍ Βαβρίτσας Νικόλαος, Αποστόλου Μαρία, Αλεξάνδρα Παραφεντίδου, Γιώργος Δημ. Κυρατζής, Αδάμου Ελένη, Χρήστος Π. Τσαμέτης ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Μίμης Χρήστος 2310.933.131 studioms@otenet.gr ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ Σάκης Ράμμος ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ ELIMIA GRAPHICS A.E.
Για τα αποστελλόμενα κείμενα, φωτογραφίες, e-mail το περιοδικό παίρνει αυτόματα το δικαίωμα δημοσίευσης, εφ’ όσον ο αποστολέας δεν έχει γράψει το αντίθετο. Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή μέρους ή όλου του περιοδικού, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι συνεργάτες, ιδιώτες ή πολιτιστικοί σύλλογοι, είναι υπεύθυνοι για ό,τι γράφουν. Η δημοσίευση στο «Γεφύρι» δεν σημαίνει κατ' ανάγκη και αποδοχή των απόψεων του συγγραφέα. Χειρόγραφα δημοσιευμένα ή μη δεν επιστρέφονται.
Editorial
Ζεστό το φετινό καλοκαίρι. Έτσι, άλλοι πήραν τα βουνά κι άλλοι τις παράλιες. Ωραία η θάλασσα, δεν λέμε, με τα μπάνια, την ηλιοθεραπεία, τα παιχνίδια στην παραλία. Ευχάριστα όλα αυτά, αλλά μαζί με την υψηλή θερμοκρασία μας εξαντλούν. Γι'αυτό εμείς ψηφίζουμε βουνό. Με τη δροσούλα του, όπου το βράδυ χρειάζεται ζακέτα και κουβέρτα για να κοιμηθείς. Ύπνο ανάλαφρο που σε ξεκουράζει και το πρωί ξυπνάς νιώθοντας ανανεωμένος, έτοιμος για περίπατους στα μονοπάτια, εξερευνήσεις στο δάσος, για rafting στον Αλιάκμονα και τον Βενέτικο, βόλτα με τα άλογα ή με ποδήλατο βουνού, για διαδρομές 4x4, και πολλές άλλες δραστηριότητες. Και ύστερα κουρασμένος, να απολαμβάνεις ψητό στη σούβλα με ντόπιο κρασί, ή ακόμη τρώγοντας απλώς ζυμωτό ψωμί με τυρί φτιαγμένο στον τόπο μας (φέτα, ανεβατό, μπάτζιο κ.ά) και να έχεις την αίσθηση ενός εξαιρετικού γεύματος… Μην ξεχνάμε τις γιορτές και τα πανηγύρια τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Τον 15Αύγουστο σε πολλά χωριά γιορτάζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου με παραδοσιακά πανηγύρια. Φαγητό, ποτό και χορός υπό τους ήχους του κλαρίνου. Αλλά και σε πολλά άλλα χωριά μας διοργανώνονται ποικίλες και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις. Τα Γρεβενά χαρακτηρίστηκαν πόλη των μανιταριών, για την ποικιλία των μανιταριών που φύονται σ'αυτό τον τόπο, για τη συλλογή τους από τους κάτοικους, την τεχνική συντήρησής τους και τον τρόπο παρασκευής φαγητών που αποτελούν μέρος της τοπικής παράδοσης. Απολαύστε τα! Και για όσους δεν τα γνώρισαν ακόμη τους δίνεται η ευκαιρία να ρθουν στη “μανιταρογιορτή“ που θα γίνει στην γέφυρα Σπανού στις 23 & 24 Αυγούστου. Σας ευχόμαστε να αξιοποιήσετε όσο καλύτερα μπορείτε το καλοκαίρι αυτό.
| ΑΠΟΨΕΙΣ |
αποδράσεις Και αυτό τo Καλοκαίρι…ΠΑΜΕ ΣΤΟΝ ΩΡΑΙΟΤΕΡΟ ΤΟΠΟ! Πάμε Γρεβενά. Μας περιμένουν: Φιλόξενα καταλύματα, παραδοσιακές ταβέρνες, τοπικά πανηγύρια, πολιτιστικές εκδηλώσεις και άλλες δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής και πολιτισμού, για ένα αξέχαστο Καλοκαίρι. Φωτογραφίες: Γ. Τζατζάνης, Ν. Βαβρίτσας & PHOTO STUDIO RAMMOS
4 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
| ΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ |
Ôçò Ìáñßáò Áðïóôüëïõ – Ðïëõìåíßäç Áñ÷áéïëüãïõ óôç ÉÓÔ´ Åöïñåßá Ðñïúóôïñéêþí êáé Êëáóéêþí Áñ÷áéïôÞôùí Èåóóáëïíßêçò ÌÝëïò ôïõ Ä.Ó. óõëëüãïõ ôùí åí Èåóóáëïíßêç Ãñåâåíéùôþí
Αλέξανδρος ο Μέγας Ο Αλέξανδρος Γ΄ ο Μακεδών, ο θρύλος, ο μεγαλύτερος στρατηλάτης όλων των εποχών. Μέσα σε έντεκα (11) χρόνια, κατέκτησε όλο τον αρχαίο κόσμο και διέδωσε τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική γλώσσα στα πέρατα της οικουμένης. Έχουν γραφτεί πολλά για τον Αλέξανδρο, με κυριότερες πηγές τον Πλούταρχο («Παράλληλοι βίοι») και τον Αριανό («Αλεξάνδρου Ανάβασις»).
Μαρμάρινη κεφαλή Μ.Αλεξάνδρου. Θάσος.Αρχαιολογικό Μουσείο. Η φωτογραφία προέρχεται από τον κατάλογο της έκθεσης στο Μόντρεαλ, « Ελληνικός πολιτισμός-Μακεδονία.Το βασίλειο του Μ.Αλεξάνδρου» Αθήνα 1993.
Εδώ δεν θα θυμηθούμε τις νίκες του, τις μάχες του, στον Γρανικό, στην Ισσό, στην Τύρο, τα Γαυγάμηλα και τον Υδάσπη ποταμό. Θα πλησιάσουμε την θρυλική του μορφή μέσα από τις μνήμες που είναι διάσπαρτες σε γραπτές και προφορικές διηγήσεις και κυρίως μέσα από τον Πλούταρχο, που έζησε τον 2ο μΧ αιώνα. Το όνομα Αλέξανδρος, προέρχεται από το ρήμα «αλέξω» (που σημαίνει εμποδίζω, προστατεύω, βοηθώ), και το ουσιαστικό «ανήρ». Έτσι το όνομά του σημαίνει «ο άνδρας που προστατεύει, που εμποδίζει, που βοηθά». Γεννήθηκε λοιπόν ο Αλέξανδρος το 359 πΧ στην Πέλλα, την πρωτεύουσα του το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 5
Μακεδονικού κράτους. Πατέρας του ήταν ο βασιλιάς Φίλιππος ο Β΄ της Μακεδονίας και μητέρα του η Ολυμπιάδα, πριγκίπισσα της Ηπείρου. Η Ολυμπιάδα, μια βραδιά πριν τον γάμο της νόμισε πως έγινε βροντή και έπεσε στην κοιλιά της αστροπελέκι, κι από την πληγή άναψε μεγάλη φωτιά, που έπειτα μοιράστηκε σε φλόγες που μετακινήθηκαν προς όλες τις κατευθύνσεις και κατόπιν διαλύθηκαν. Και ο Φίλιππος πάλι, λίγο καιρό μετά τον γάμο, είδε σ' ένα όνειρο ότι έβαλε τη σφραγίδα του πάνω στην κοιλιά της γυναίκας του και η παράσταση της σφραγίδας, είχε την εικόνα λιονταριού. Μιαν άλλη φορά λένε, ότι είδαν ένα μεγάλο φίδι ξαπλωμένο δίπλα στην Ολυμπιάδα, ενώ εκείνη κοιμόνταν, και αυτό το φίδι το ερμήνευσαν σαν μεταμόρφωση του Δία. Και η Ολυμπιάδα, λένε, ξεπροβοδίζοντας τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία του, είπε μόνο σ' αυτόν το μυστικό της γέννησής του και τον συμβούλευσε να έχει φρόνημα αντάξιο της θεϊκής του καταγωγής. Γεννήθηκε ο Αλέξανδρος κατά την διάρκεια του μήνα Εκατομβαιώνα, που αντιστοιχεί με τον σημερινό Ιούλιο, την έκτη μέρα, κατά την οποία πυρπολήθηκε ο ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο. Κυκλοφόρησε τότε ένα ανέκδοτο, ότι ήταν εύλογο να πυρποληθεί ο ναός της Αρτέμιδος, γιατί η Άρτεμις ήταν απασχολημένη με την γέννηση του Αλεξάνδρου, κάνοντας την μαμή. Όσο για τους μάγους που βρίσκονταν στον τόπο της πυρκαγιάς, φώναζαν πανικόβλητοι ότι η μέρα εκείνη θα γεννήσει στην Ασία μια μεγάλη καταστροφή και πυρκαγιά. Και πάλι από τον Πλούταρχο μαθαίνουμε λεπτομέρειες για την μορφή του Αλεξάνδρου, πως ο αυχένας του έκλινε ελαφρά προς τα αριστερά, για την υγρότητα των χειλιών του, ή ότι ο Αλέξανδρος ήταν άσπρος και η λευκότητά του κοκκίνιζε στο στήθος προπάντων και στο πρόσωπο, κι ότι το δέρμα του μύριζε γλυκύτατα και η σάρκα του είχε τέτοια ευωδιά, ώστε γέμιζαν μ' αυτήν οι χιτώνες του. Κι ενώ ήταν παιδί ακόμα, διαφαίνονταν η σωφροσύνη του. Δεν αγαπούσε το κάθε τι και κάθε είδους δόξα, όπως ο Φίλιππος, αλλά σ' αυτούς που δοκίμαζαν να τον ρωτήσουν αν θα ήθελε να αγωνιστεί στην Ολυμπία σ' αγώνα δρόμου – γιατί ήταν ταχύτατος στα πόδια – είπε : «Ναι, αν επρόκειτο να έχω βασιλείς ανταγωνιστές». Κάθε φορά που ερχόταν μια αγγελία ότι ο Φίλιππος ή κυρίεψε μια ένδοξη πόλη, ή κέρδισε κάποια νίκη σε μάχη, ο Αλέξανδρος δεν έδειχνε πολύ χαρούμενος ακούγοντάς τα όλα αυτά, αλλά έλεγε στους συνομήλικους του: «Παιδιά, ο πατέρας μου θα τα κυριέψει όλα και κανένα μεγάλο και λαμπρό έργο δεν θα αφήσει να κατορθώσω μαζί σας». Όταν έφεραν από την Θεσσαλία τον Βουκεφάλα για να τον
6 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
πουλήσουν στον Φίλιππο στην τιμή των 13 ταλάντων, κατέβηκαν όλοι στην πεδιάδα για να δοκιμάσουν το άλογο, που φαίνονταν ατίθασο και δεν δέχονταν κανέναν αναβάτη. Δυσαρεστήθηκε λοιπόν ο Φίλιππος και διέταξε να το οδηγήσουν μακριά ως άγριο και αδάμαστο. Ο Αλέξανδρος παρενέβη και είπε : «Τι θαυμάσιο άλογο χάνουν, γιατί από απειρία και έλλειψη υπομονής δεν μπορούν να το χειραγωγήσουν ! Αυτό το άλογο μπορώ να το χειραγωγήσω καλύτερα από τον καθένα !!! Τότε ο Φίλιππος τον ρώτησε : «Κι αν δεν το χειραγωγήσεις ποια ποινή θα πληρώσεις για την αυθάδειά σου;» «Εγώ, είπε ο Αλέξανδρος, μα το Δία, θα πληρώσω την τιμή του αλόγου». Όλοι γέλασαν και τότε εκείνος, αφού το παρατήρησε λίγο στον καλπασμό του και το χάιδεψε, μόλις το είδε να είναι γεμάτο από ψυχή κι ορμή, πέταξε κάτω ήσυχα – ήσυχα τη χλαμύδα του και μ' ένα σάλτο κάθισε πάνω στη ράχη του με ασφάλεια, μάζεψε λίγο τα ηνία και έσφιξε το χαλινάρι, χωρίς να το χτυπήσει ούτε να το τρυπήσει με τα σπιρούνια. Κι όταν είδε ότι το άλογο σταμάτησε να αγριεύει και ήταν πρόθυμο να τρέξει , το άφησε και το οδηγούσε πια με δυνατότερη φωνή και το χτυπούσε με τα πόδια. Κι όταν έκανε στροφή και γύρισε πίσω σοβαρός και γεμάτος χαρά, όλοι ξέσπασαν σε φωνές επιδοκιμασίας. Και ο πατέρας του, δάκρυσε λίγο από τη χαρά του, τον φίλησε στο κεφάλι και του είπε: «Παιδί μου, ζήτησε για τον εαυτό σου βασιλεία αντάξιά σου, γιατί η Μακεδονία δεν σε χωράει». Στο Νυμφαίο της Μίεζας, κοντά στη Νάουσα, διδάχθηκε πολλά μαζί με τους ευγενείς της αυλής από τον μεγάλο φιλόσοφο Αριστοτέλη. Τον Αριστοτέλη τον θαύμαζε και τον αγαπούσε στην αρχή περισσότερο κι από τον πατέρα του, γιατί, όπως έλεγε, από τον πατέρα του είχε πάρει το ζην, από τον Αριστοτέλη όμως το ευ ζην. Όταν ο Φίλιππος χώρισε την Ολυμπιάδα και μνηστεύτηκε την Κλεοπάτρα, προκλήθηκε αναστάτωση στις μέχρι τότε καλές σχέσεις πατέρα και γιου και ο Αλέξανδρος αυτοεξορίστηκε στην Ήπειρο μαζί με την μητέρα του. Μετά από ένα χρόνο, πατέρας και γιος συμφιλιώθηκαν, αλλά ο Φίλιππος την ημέρα του γάμου του με την Κλεοπάτρα δολοφονήθηκε. Στα είκοσί του χρόνια λοιπόν, το 336 πΧ., ο Αλέξανδρος γίνεται βασιλιάς της Μακεδονίας, και μόλις 22 χρονών επιχειρεί τη μεγάλη εκστρατεία του στην Ασία, εναντίον της Περσίας. Συμπεριφέρθηκε μεγαλόψυχα στην οικογένεια του Δαρείου που αιχμαλώτισε, και, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, τους έδωσε την άδεια να θάψουν όσους Πέρσες ήθελαν και να χρησιμοποιήσουν ενδύματα και κοσμήματα από τα λάφυρα. Και από την περιποίηση και τις τιμές που είχαν πριν την αιχμαλωσία δεν αφαίρεσε το παραμικρό, αλλά η πιο ωραία και
πιο βασιλική χάρη του ήταν το ότι οι γυναίκες αιχμάλωτες ούτε υποψιάστηκαν ούτε περίμεναν κάτι αισχρό, αλλά ζούσαν κρυμμένες και αόρατες από όλους. Ο Αλέξανδρος, νομίζοντας ότι το να νικά τον εαυτό του είναι βασιλικότερο από το να νικά τους εχθρούς του, ούτε τις άγγιξε, παρά την απαράμιλλη ομορφιά τους.
Στην ερώτηση σε ποιον αφήνει την διαδοχή, απάντησε : «τω κρατίστω» δηλαδή, «στον καλύτερο»…
Ως διοικητής του στρατού ο Αλέξανδρος ποτέ δεν ζήτησε κάτι που ο ίδιος δεν έκανε. Όταν ξεκίνησε για την εκστρατεία ο στρατός του δεν ήταν πολύς και τα εφόδια σχεδόν λίγα. Όμως δεν επιβιβάστηκε στο πλοίο του, παρά αφού εξέτασε την κατάσταση των συντρόφων του και χάρισε στον έναν ένα χωράφι, στον άλλο ένα μικρό χωριό και σ' άλλον τα έσοδα μιας συνοικίας ή ενός λιμανιού. Όταν πια είχαν καταναλωθεί και διατεθεί όλα τα βασιλικά κτήματα, ο Περδίκας του είπε: «Και στον εαυτό σου, βασιλιά, τι αφήνεις»; «Τις ελπίδες» απάντησε ο Αλέξανδρος και ο Περδίκας τότε παραιτήθηκε κι αυτός από το κτήμα που του είχαν δώσει και μερικοί ακόμη έκαναν το ίδιο, λέγοντας ότι μοιράζονται τις ελπίδες μαζί του. Όταν δεν πολεμούσε, ακόμα και κατά τη διάρκεια που βρίσκονταν σε πορεία, εκπαιδεύονταν στα όπλα, ανεβοκατέβαινε από άρματα και άλογα, πήγαινε κυνήγι. Στο Γρανικό, ένα σπαθί, κόβοντας την περικεφαλαία του έφτασε μέχρι το κεφάλι του. Στη Γάζα, δέχτηκε ένα βέλος στον ώμο. Αλλού, ένα βέλος έσπασε το κόκαλο της κνήμης του. Σ' άλλη μάχη χτυπήθηκε από λίθο, χάνοντας την όρασή του για πολλές μέρες. Στην Ισσό, πληγώθηκε από ξίφος στο μηρό. Στη χώρα των Μαλλών ένα βέλος τρύπησε το στήθος του και δέχτηκε χτύπημα από λοστό στο κεφάλι. Για όλους τους τραυματισμούς του ήταν περήφανος, γιατί ήταν απόδειξη της ανδρείας του. Ο Αλέξανδρος απέκτησε δυο παιδιά, τον Ηρακλή από τη Βαρσίνη, και τον Αλέξανδρο Δ΄ από την Ρωξάνη, που μάλιστα γεννήθηκε μετά τον θάνατό του. Το 324 πΧ. ο Αλέξανδρος εκστράτευσε εναντίον των ορεινών Κισσαίων, τους οποίους, αφού νίκησε, πήγε στη Βαβυλώνα. Στην πορεία ο μάντης Πυθαγόρας, διαπίστωσε άσχημα σημεία στη θυσία που έκανε. Έτσι ο Αλέξανδρος έστησε τη σκηνή του έξω από την πόλη. Μια μέρα μετά το πλούσιο τραπέζι που παρέθεσε στον Νέαρχο και τους φίλους του, λούστηκε και πήγε στο σπίτι του φίλου του Μήδιου από τη Θεσσαλία για να διασκεδάσει. Εκεί ήπιε πολύ και την επόμενη μέρα έκανε πυρετό. Πέθανε το 323 πΧ. στις 30 του μηνός Δαισίου, (13 Ιουνίου), σε ηλικία 33 χρονών. το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 7
| ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΝΕΑ | ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Ποιήματα Ύμνος στη λευτεριά
Γιώργος Δημ. Κυρατζής
χίλια δυό αρώματα
Γεωπόνος, Πολυνέρι Γρεβενών
Ερώτησαν τη λευτεριά
Άνθρωπε εσύ τι τρέχεις
τη ρίζα της που έχει πώς τρέφει φύλλα και κλαδιά
Άκου το γλυκό τ' αηδόνι
αιώνες πως αντέχει
άκουτο πως κελαηδεί
πώς είναι πάντα θαλερή
μόλις δει να ξημερώνει
Άνθρωπε εσύ τι τρέχεις
το Θεό ευχαριστεί
άραγε τι κυνηγάς βιάζεσαι και δεν προσέχεις
ποια βρύση την ποτίζει πώς είναι τόσο λαμπερή
Άνθρωπε εσύ τι τρέχεις
ποιός ήλιος τη φωτίζει
άραγε τι κυνηγάς
Ει απάντησε η λυγερή
και τα λουλούδια πατάς
νόμισες πως υπερέχεις
Λίμνες θάλασσες ποτάμια
και τη φύση κυβερνάς
βρύσες με κρύο νερό τα πολύτιμα διαμάντια
ελλαδογεννημένη απ' του Ολύμπου κορυφή
Κοίταξε τα χελιδόνια
στα κάτασπρα ντυμένη
πως πετούν ανύποπτα
φτιάχτηκαν απ' το Θεό.
έτσι ήτανε αιώνια Έχω τη ρίζα μου βαθιά,
αλλαγή σε τίποτα
Άνθρωπε εσύ τι τρέχεις άραγε τι να ζητάς
μέσα στην ιστορία κάθε μου φύλλο μια καρδιά
άνθρωπε εσύ τι τρέχεις
όλα δίπλα σου τα έχεις
πατρίδα έχω μία
άραγε τι να ζητάς
κι όμως τα περιφρονάς
τη ζωή μπροστά την έχεις Πίνω τ' αθάνατο νερό,
κι όμως την περιφρονάς
Σα νυχτώνει μη φοβάσαι μη σε πιάνει πανικό ς
έχω τον χρόνο φίλο το χρώμα μου το λαμπερό
Φτιάχνουνε τα λουλουδάκια
πίστευε πως πάλι μέρα
δώρο από τον ήλιο
όσα θέλεις χρώματα
θα σε φέρει ο Θεός.
μας χαρίζουνε δωράκια Γιώργος Δημ. Κυρατζής
| ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΝΕΑ | ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Εκδήλωση προς τιμή του Αγίου Αχιλλείου Όπως κάθε χρόνο ο Σύλλογος των εν Θεσσαλονίκη Γρεβενιωτών τίμησε τον Άγιο Αχίλλειο, πολιούχο της πόλεως των Γρεβενών. Η αρτοκλασία τελέστηκε στις 18 Μάιου, μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας, στον Ιερό Ναό Κωνσταντίνου & Ελένης της πλατείας Ιπποδρομίου, παρουσία πολλών Γρεβενιωτών. Ακολούθησε επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης, όπου αρχαιολόγος-ξεναγός μας ξενάγησε στην αρχαία Μακεδονία και πήραμε μια ιδέα του πως ήταν οι πόλεις, οι κατοικίες και ο τρόπος ζωής των αρχαίων Μακεδόνων. Η ξενάγηση ήταν πολύ ενδιαφέρουσα, ενημερωτική και μας ικανοποίησε. Η εκδήλωση συνεχίστηκε στον κήπο του Μουσείου, όπου προσφέρθηκαν καφές, αναψυκτικά και βουτήματα. Ήταν μια ευκαιρία για χαλάρωση και συνάντηση των μελών του Συλλόγου μας. Η ανταπόκριση των συμπατριωτών και φίλων Γρεβενιωτών ήταν σημαντική. Ευελπιστούμε ότι θα ακολουθήσουν και άλλες μορφωτικού περιεχομένου εκδηλώσεις με επισκέψεις σε Μουσεία και εκδρομές σε ιστορικούς χώρους και Μοναστήρια.
το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 9
| ΤΑ ΜΕΛΗ ΜΑΣ ΓΡΑΦΟΥΝ |
ΤΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΤΗΣ «ΒΡΟΧΟΦΟΡΟΥ» ΠΙΡΠΙΡΟΥΝΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΚΚΙΝΟΠΛΟ ΟΛΥΜΠΟΥ Καϊμακάμης Bασίλειος Επίκουρος καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α./Α.Π.Θ.
Ο Κοκκινοπλός βρίσκεται στην επαρχία Ελασσόνας στα σύνορα Θεσσαλίας και Μακεδονίας, σε υψόμετρο 1250 μέτρων του νοτιοδυτικού αυχένα του Ολύμπου. Προπολεμικά και πριν την ολοσχερή καταστροφή του από τα γερμανοιταλικά στρατεύματα (1943), ήταν μια ευημερούσα κωμόπολη με 3.500 κατοίκους, της οποίας η 1 ιστορία χάνεται στα βάθη των αιώνων . Σύμφωνα με μία εκδοχή ο Κοκκινοπλός ιδρύθηκε από τους διασκορπισμένους κατοίκους του αρχαίου Δίου. Όταν δηλαδή το 168 π.χ. καταστράφηκε συθέμελα το Δίον (η ιερή πόλη των Μακεδόνων) από τις ρωμαϊκές λεγεώνες του Αιμίλιου Παύλου, κάποιοι από τους διασωθέντες κατοίκους έφθασαν στην 2 τοποθεσία αυτή, όπου ίδρυσαν ένα νέο χωριό . Σήμερα οι Κοκκινοπλίτες, συγκροτούν τέσσερα χωριά (Κοκκινοπλός, Καλύβια, Ασπρόχωμα, Δίον), αλλά και αρκετές συνοικίες σε διάφορες πόλεις, όπως στην Ανδρομάχη της Κατερίνης και στη Νέα Ευκαρπία της Θεσσαλονίκης. Μέσα από τους πολιτιστικούς συλλόγους, αλλά και την κοινωνική και οικογενειακή ζωή κρατούν αναλλοίωτες αρκετές παραδόσεις, που έχουν τις ρίζες τους στους αρχαίους τους προγόνους3. Οι παλαιοί Κοκκινοπλίτες ήταν απομονωμένοι, αλλά ερωτευμένοι με τον τόπο τους και δεμένοι με τις ρίζες τους (ιδιαίτερα με τον ζωοδότη και προστάτη Όλυμπο). Η ιδιοσυγκρασία των ορεσίβιων κατοίκων, το μεγάλο υψόμετρο του χωριού, η απρόσιτη τοποθεσία και το γεγονός ότι στο διάβα των αιώνων δεν κατοίκησαν εκεί ποτέ αλλόθρησκοι, αλλοεθνείς και αλλόγλωσσοι, συνέβαλλαν στην ανάπτυξη ενός ιδιόμορφου γηγενούς κοκκινοπλίτικου «μικροπολιτισμού». Έτσι κάποια ήθη, έθιμα και λαογραφικά δρώμενα, που ήταν πανελληνίως γνωστά, στον Κοκκινοπλό μπορεί να ήταν άγνωστα ή τροποποιημένα, ενώ κάποια άλλα έμειναν αναλλοίωτα από την αρχαία εποχή ή εμφανίστηκαν και εξελίχθηκαν μόνο στο χωριό αυτό. Οι γεωργοκτηνοτρόφοι Κοκκινοπλίτες του παλαιού καιρού ήταν άνθρωποι εργατικοί, δραστήριοι, σκληραγωγη-
10 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
μένοι, θρησκευόμενοι και με πολύ χιούμορ. Η ζωή τους, ήταν γεμάτη από ήθη και έθιμα, παραδοσιακά δρώμενα και πολλές κοινωνικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις4. Κυρίαρχο ρόλο σε όλα αυτά είχαν τα στοιχεία, που έχουν σχέση με τη φύση, τη βροχόπτωση, τη βλάστηση, την ευγονία, την καρποφορία και την κτηνοτροφική παραγωγή. Στον Όλυμπο όφειλαν τη ζωή τους, την ελευθερία τους και την Ελληνικότητά τους, γι' αυτό στις ευχές, στις προσευχές, στις επικλήσεις και στα διάφορα λαϊκά δρώμενα το ιερό βουνό κατείχε κυρίαρχη θέση. Η λαϊκή μούσα πολύ συχνά τον θεοποιούσε, ή τον προσωποποιούσε, γι' αυτό συνδιαλεγόταν μαζί του, του διατύπωνε παράπονα, εξέφραζε τον θαυμασμό, ή του ζητούσε χάρες5. -«Βάστα βρε γέρο Έλυμπε, βάστα την καταχνιά σου ώσπου να διάβει η κλεφτουριά να διάβει ο Παναγιώτης…». -«Δεν το θαρρούσα Έλυμπε το Μάη να σκοτιδιάσεις, τον Μάη να ρίξεις τη δροσιά το θεριστή χαλάζι…». Επίσης δεκάδες ευχές είχαν ως πρότυπο και επίκεντρο τον Όλυμπό, όπως «Να ζήσης χρόνια πολλά, σαν τον Έλυμπο να γίνεις», ή «δυνατός, ελεύθερος και φοβερός, σαν τον Έλυμπο να γίνεις». Να σημειωθεί ότι ο άνθρωπος από καταβολής κόσμου γνώριζε ότι η ζωή του, η ευημερία του και η συνέχειά του ήταν συνυφασμένα και αλληλένδετα με το φυσικό περιβάλλον και ιδιαίτερα με την βροχόπτωση, την ευγονία και την καλή σοδιά. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στη θρησκευτική συνείδηση όλων των αρχαίων λαών οι θεότητες που εκπροσωπούσαν και προστάτευαν τη φύση κατείχαν πρωτεύουσα θέση6. Αυτή τη νομοτέλεια ακολούθησαν και οι Έλληνες σε όλη τους την ιστορική πορεία, αφού από τη Μινωική εποχή λάτρευαν την κυρίαρχη θεότητα «Μητέρα θεά» της φύσης7. Αργότερα στην κλασική εποχή η θεά Δήμητρα, η κόρη της Περσεφόνη, ο Διόνυσος και δεκάδες άλλες θεότητες και νεράιδες, έπαιξαν τον ίδιο ρόλο μεταξύ του φυσικού περιβάλλοντος και του ανθρώπου. Όταν υπήρξε παρατεταμένη ανομβρία, ή «πειραγμένη» (χαλασμένη) σοδιά, ή όταν τα κοπάδια δεν πήγαιναν καλά, οι Κοκκινοπλίτες κατέφευγαν στον Άγιο Διονύσιο Ολύμπου και
ζητούσαν τη βοήθειά του. Ένα ή δύο άτομα πήγαιναν με τα άλογα μέσα από γνωστό, αλλά δύσβατο μονοπάτι του Ολύμπου, στο Μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου, που βρίσκεται στην άλλη πλευρά του Ολύμπου, δηλαδή στην ανατολική. Εκεί τους υποδέχονταν οι μοναχοί με Κωδωνοκρουσίες και τους φιλοξενούσαν μέχρι να ξεκουραστούν αυτοί και τα ζώα τους. Στη συνέχεια λάμβανε χώρα μια σύντομη ιεροτελεστία «παράδοσης και χρέωσης του Αγίου», ενώ τη στιγμή που οι απεσταλμένοι έπαιρναν το δρόμο της επιστροφής χτυπούσαν και πάλι οι καμπάνες. Έχοντας τον Άγιο, που ήταν ένα ασημένιο σεντουκάκι, ενός κιλού περίπου, στο οποίο μέσα φυλάσσονταν κάποιο λείψανο του Αγίου Διονυσίου έπαιρναν το δρόμο της επιστροφής. Στο χωριό έφθαναν την άλλη μέρα το απόγευμα, ύστερα από τρεις μέρες ταξίδι (συνολικά). Οι κάτοικοι γνωρίζοντας περίπου την ώρα της επιστροφής έβγαιναν έξω από το χωριό και τους περίμεναν με αγωνία και θρησκευτική κατάνυξη. Σε αρκετή απόσταση από τους συγκεντρωμένους κατοίκους έβγαιναν «ως προφυλακή» δυο άτομα, τα οποία μόλις έβλεπαν τους απεσταλμένους με τον Άγιο, κουνούσαν τα χέρια ή ένα ρούχο και φώναζαν δυνατά «έρχεται, έρχεται». Οι λέξεις αυτές (έρχεται, έρχεται) έφταναν σαν άνεμος στο πλήθος και μεταδίδονταν από στόμα σε στόμα σαν πυρκαγιά. Αμέσως μετά συγχρονισμένα και με κατάνυξη όλοι μαζί φώναζαν το «κύριε ελέησον, κύριε ελέησον». Την ίδια στιγμή ειδοποιούσαν με ειδικά σήματα κάποιους συχωριανούς, που περίμεναν στο χωριό επάνω στο καμπαναριό. Αυτοί με τη σειρά τους άρχιζαν να χτυπούν τις καμπάνες ασταμάτητα, δυνατά και γρήγορα. Μόλις έφθαναν οι απεσταλμένοι με τον Άγιο στους συγκεντρωμένους χωρικούς, πρώτα προσκυνούσαν οι Ιερείς, ο πρόεδρος, τα παιδιά και ακολουθούσαν όλοι οι παρευρισκόμενοι. Στη συνέχεια συγκροτούσαν όλοι μαζί μια μεγάλη πομπή, της οποίας προηγούνταν οι ιερείς και οι απεσταλμένοι με τον Άγιο στα χέρια και κατευθύνονταν προς το χωρίο. Στο δρόμο, όλοι μαζί, με θρησκευτική ευλάβεια και κατάνυξη,
έψελναν ή έλεγαν διάφορες στερεότυπες ευχές και προσευχές για βροχόπτωση, βλάστηση και καλή σοδιά, όπως «κύριε ελέησον», «βρέξε θεούλη μια βροχή ο λαός παρακαλεί» «καλή σοδιά» κτλ. Όλη η πομπή πήγαινε πρώτα στο παρεκκλήσι του χωριού, όπου οι ιερείς διάβαζαν διάφορες ευχές για βροχόπτωση, βλάστηση, καρποφορία και κυρίως την εξής8: «…την δε γην κατακοσμήσας χλόη και χόρτω και ποικιλία σπερμάτων σπορίμων κατά γένος, και πάσιν άνθεσι μορφώσας εις ευκοσμίαν, και ευλογήσας αυτήν. Αυτός και νυν, Δέσπωτα, επίβλεψον εξ Αγίου κατοικηρίου σου, επί το κτήμα τούτο και ευλόγησον αυτόν, και διαφύλαξον από πάσης φαρμακείας και επαοιδίας και παντός κακού περιεργείας τε πονηρίας, και πανουργίας ανθρώπων πονηρών…». Στη συνέχεια και με προκαθορισμένη σειρά κάθε οικογένεια έπαιρνε για ένα βράδυ τον Άγιο στο σπίτι. Ανάλογα με την οικονομική της επιφάνεια, αλλά και την ευχαρίστησή της έδιναν κάτι στον Άγιο. Από το συνολικό ποσό των χρημάτων που συγκεντρωνόταν, ένα μέρος έπαιρνε το μοναστήρι και ένα μέρος το χωριό (κυρίως για έργα της εκκλησίας). Όταν τελείωνε αυτή η διαδικασία ο Άγιος έπαιρνε το δρόμο της επιστροφής περίπου με την ίδια διαδικασία. Να σημειωθεί ότι πάντοτε πήγαιναν να πάρουν τον Άγιο άνδρες, ενώ μια φορά (στα τέλη της δεκαετίας του 60) το έκαναν αυτό τέσσερες τολμηρές και πολύ πιστές γυναίκες, οι οποίες πραγματοποίησαν την δύσκολη, επίπονη και επικίνδυνη αυτή αποστολή, όχι με άλογα αλλά με γαϊδουράκια. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι, πολλές φορές συνέβαινε η παρατεταμένη ανομβρία να τελειώνει τη μέρα και την ώρα που έφθανε ο Άγιος στο χωριό, αφού ξαφνικά τότε συννέφιαζε και άρχιζε να πέφτει η πολυπόθητη και ευλογημένη βροχή. Μάλιστα κάποιες φορές, ενώ οι κάτοικοι συνόδευαν τον Άγιο και φώναζαν όλοι μαζί τις συνηθισμένες παρεκκλίσεις «κύριε ελέησον» και «βρέξε θεούλη μια βροχή..», συγχρόνως έβαζαν τα χέρια, ή κάποιο πρόχειρο ρούχο στο κεφάλι, για να
eðéðëá
ÄéáìáíôÞ
ÄéáìáíôÞò ÐáðáíéêïëÜïõ
ÅÊÈÅÓÇ: Åë. ÂåíéæÝëïõ 14 - Áìðåëüêçðïé
Ôçë.: 2310.740.628, Fax: 2310.740.628
ÅÑÃÏÓÔÁÓÉÏ: 10ï ÷ëì. Ðáë. Åèí. Ïäïý Èåó/íßêçò - Êéëêßò
Ôçë.: 2310.780.202
το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 9
| ΤΑ ΜΕΛΗ ΜΑΣ ΓΡΑΦΟΥΝ |
προφυλαχτούν από την ξαφνική και δυνατή βροχή, που μόλις είχε αρχίσει.
Η περιγραφή και διεξαγωγή του παραπάνω δρώμενου ήταν η εξής:
Οι Κοκκινοπλίτες πίστευαν τόσο πολύ στο «βροχοφόρο» θαυματουργό Άγιο Διονύσιο, ώστε πολλές φορές κάποιοι των οποίων τα σπαρτά δεν χρειάζονταν βροχή, βιάζονταν να τα τελειώσουν (κυρίως το αλώνισμα) πριν έρθει ο Άγιος στο χωριό. Μάλιστα λέγεται ότι, κάποτε μια αγρότισσα, που δεν είχε αλωνίσει παρακαλούσε να μη φέρουν ακόμη τον Άγιο μέχρι να τελειώσει και αυτή, διότι πίστευε ακράδαντα ότι, μόλις φέρουν τον Άγιο θα βρέξει και θα της μείνουν τα σιτηρά αλώνιστα.
Πολλές γυναίκες του χωριού συναντιόντουσαν σε ένα φιλικό σπίτι και συζητούσαν όλες τις λεπτομέρειες, που αφορούσαν τη διοργάνωση του «εθίμου της Πιρπιρούνας». Αφού όριζαν τη μέρα, που θα λάμβανε χώρα το δρώμενο και την παντρεμένη γυναίκα (με παιδιά), που θα έντυναν ως «Πιρπιρούνα», συναντιόντουσαν το πρωί της συγκεκριμένης ημέρας σε ένα φιλικό σπίτι. Εκεί κάποιες γυναίκες από την παρέα «έφτιαχναν την Πιρπιρούνα», με τα χλωρά κλαδιά κάποιου δένδρου (κυρίως ιτιάς), που είχε κόψει νωρίς το πρωί ένας άνδρας. Έντυναν δηλαδή τη γυναίκα, που είχαν ορίσει να γίνει «Πιρπιρούνα», δένοντας με ένα σχοινί γύρω από το σώμα της τα χλωρά κλαδιά. Στη συνέχεια ρίχνανε στο κεφάλι της «Πιρπιρούνας» μια λεπτή μαύρη μαντίλα, μέσα από την οποία είχε τη δυνατότητα να βλέπει, αλλά να μη αναγνωρίζεται, αφού εκτός από την παρέα κανείς στο χωριό δεν έπρεπε να γνωρίζει ποια γυναίκα «έγινε Πιρπιρούνα». Στο τέλος της βάζανε στο κεφάλι μια μεγάλη κατσαρόλα για να την προφυλάγει από το νερό, που όπως θα δούμε στη συνέχεια, θα της ρίχνουν οι νοικοκυρές του χωριού.
Η μεγάλη πίστη και ο σεβασμός των Κοκκινοπλιτών στον Άγιο Διονύσιο φαίνεται και από το εξής περιστατικό, που διαδραματίστηκε στα Καλύβια το 1986: Ήταν ημέρα του Αγίου Γεωργίου, όταν οι ενήλικες της οικογένειας, που φιλοξενούσε τον Άγιο Διονύσιο πήγαν σε κάποια εκδήλωση στο χωριό, αφήνοντας στο σπίτι δύο παιδιά (πέντε και δέκα χρονών). Όταν επέστρεφε η υπερήλικη γιαγιά, είδε με κατάπληξη και τρόμο κόσμο να προσπαθεί να σβήσει τη φωτιά, που είχε ζώσει το σπίτι της. Χωρίς να χάσει χρόνο άρχισε να φωνάζει δυνατά «μωρέ ο Άγιος, ο Άγιος, ο Άγιος», ενώ συγχρόνως όρμισε μέσα στο φλεγόμενο σπίτι. Οι παρευρισκόμενοι δεν κατάλαβαν τι εννοούσε και έκαναν προσπάθεια να την συγκρατήσουν από την «απονενοημένη» προσπάθεια. Στάθηκε όμως αδύνατο, αφού η γυναίκα ενήργησε με αφάνταστη ταχύτητα, δύναμη και αποφασιστικότητα. Έτσι, αφού χάθηκε για λίγο μέσα στις φλόγες, εξήλθε τρέχοντας και έχοντας σφιχτά στο στήθος το σεντουκάκι του Αγίου Διονυσίου και μια εικόνα της Παναγίας. Το περίεργο στο περιστατικό αυτό είναι ότι, όταν η υπερήλικη γυναίκα είδε το σπίτι να καίγεται δεν φώναξε «τα παιδιά», ούτε «το σπίτι», ούτε βέβαια «η περιουσία», αλλά εντελώς αυθόρμητα και μάλιστα πολλές φορές «ο Άγιος, ο Άγιος….». Για την ιστορία, τα παιδιά δεν ήταν μέσα στο σπίτι, η φωτιά σβήστηκε σχετικά έγκαιρα, ενώ η υπερήλικη γυναίκα δεν έπαθε εντελώς τίποτε. Τέλος έχει ίσως σημασία να σημειωθεί ότι, παρόμοια δρώμενα με επικλήσεις και προσευχές στο Δία για βροχόπτωση σε περίοδο ανομβρίας, λάμβαναν χώρα και στην Κρανώνα, την σχετικά γειτονική με τον Κοκκινοπλο πόλη της αρχαίας Θεσσαλίας9. Σε περιόδους παρατεταμένης ξηρασίας, αλλά και όταν οι Κοκκινοπλίτες ένιωθαν την ανάγκη να ευχηθούν για την καλή σοδειά, την καρποφορία της γης και την κτηνοτροφική παραγωγή, κατέφευγαν, μεταξύ άλλων και στην «Πιρπιρούνα» ή «Πιρπιρίτσα». Πρόκειται για ένα λαογραφικό δρώμενο, γνωστό λίγο ή πολύ στο πανελλήνιο με πολλές όμως παραλλαγές, του οποίου οι ρίζες χάνονται στα βάθη των αιώνων, όπως τόσων άλλων.
12 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
Ενώ λάμβανε χώρα αυτή η διαδικασία, που ονομαζόταν «το φτιάξιμο της Πιρπιρούνας», οι γυναίκες τραγουδούσαν «το τραγούδι της Πιρπιρούνας», ή έλεγαν διάφορες ευχές, επικλήσεις για βροχόπτωση, για καλή σοδιά και πολλά παρόμοια. Όταν ήταν όλα έτοιμα η ομάδα των 15 έως 20 γυναικών ξεκινούσε γυρίζοντας όλο το χωριό από σπίτι σε σπίτι. Το κυρίαρχο τραγούδι της παρέας, δηλαδή «το τραγούδι της Πιρπιρούνας», που επαναλαμβανόταν, μεταξύ άλλων, όλη τη μέρα, ήταν το εξής: «Πιρπιρό βασιλικό, το θεό παρακαλώ, για να βρέξει μια βροχή, μια βροχή καλή, καλή, στα 'στάρια στα κλωνάρια, να γεμίσουνε τ' αμπάρια, όλη η γη για να βλαστήσει, ο θεός να τα'βλογήσει». Πέρα από το παραπάνω τραγούδι, το οποίο γνώριζαν σαν προσευχούλα όλοι οι Κοκκινοπλίτες, από τότε που ήταν μικρά παιδιά (με διάφορες παραλλαγές), η παρέα αυτοσχεδίαζε και πολλά άλλα. Έτσι λοιπόν απηύθυνε διάφορες ευχές και παρεκκλίσεις για βροχόπτωση, βλάστηση, καλή σοδιά και καλή παραγωγή από τα χιλιάδες γιδοπρόβατα, ενώ συγχρόνως αυτοσχεδίαζε διάφορους χορούς. Η νοικοκυρές έβγαιναν στο μπαλκόνι, υποδέχονταν με καλοσύνη την παρέα, κερνούσαν (κυρίως λουκούμι) και με ένα κανάτι ράντιζαν ή έριχναν όλο το νερό μαζί στο κεφάλι της Πιρπιρούνας, το οποίο ήταν, όπως προαναφέρθηκε, καλυμμένο με κατσαρόλα. Συγχρόνως έλεγαν διάφορες ευχές για βροχόπτωση και κυρίως «θεέ μου έτσι να βρέξει». Την ίδια στιγμή ή Πιρπιρούνα χοροπηδούσε και δεχόταν με ευχαρί-
στηση το νερό, ενώ όλοι μαζί τραγουδούσαν και χόρευαν το «πιρπιρό βασιλικό…». Στο τέλος η κάθε νοικοκυρά έδινε στην παρέα αλεύρι, τυρί, λάδι, ξυρούς καρπούς ή ότι άλλο είχε ευχαρίστηση. Νωρίς το απόγευμα και αφού η παρέα είχε περάσει από όλα τα νοικοκυριά πήγαινε στο ποτάμι, ή σε μια βρύση με πολύ νερό και «χαλούσε την Πιρπιρούνα». Έβγαζε δηλαδή τα κλαδιά από τη γυναίκα και τα πετούσε στο ποτάμι ή στη βρύση λέγοντας διάφορες ευχές για βροχόπτωση, ευγονία και υγεία. Στη συνέχεια η παρέα κατέλεγε σε ένα φιλικό σπίτι και αφού πρώτα ξεκουραζόταν, άρχιζε να ετοιμάζει διάφορα φαγητά, με τα προϊόντα, που είχαν συγκεντρώσει από το χωριό. Όταν ήταν όλα έτοιμα έστρωναν «το τραπέζι της Πιρπιρούνας», όπου μπορούσε να λάβει μέρος η κάθε γυναίκα του χωριού. Πολλές φορές συνέβαινε, την ίδια μέρα που έβγαινε η «Πιρπιρούνα» στο χωριό, να σταματήσει και η παρατεταμένη ανομβρία. Έτσι λοιπόν, ενώ οι γυναίκες που απαρτίζανε την παρέα της Πιρπιρούνας τραγουδούσανε «..θεέ μου να βρέξει μια βροχή….», συγχρόνως έβαζαν τις ποδιές στο κεφάλι για να προφυλαχτούν από την ξαφνική και καταρρακτώδη βροχή, που τους έκανε «μούσκεμα». Συμπερασματικά για τα δύο «βροχοφόρα» θρησκευτικά και λαογραφικά δρώμενα του Κοκκινοπλού θα μπορούσε κανείς να σημειώσει τα έξής: -Οι Κοκκινοπλίτες ήταν γεωργοκτηνοτρόφοι, δεμένοι με τη θρησκεία, τη φύση, τη γη και τον Όλυμπο και παράλληλα άμεσα εξαρτημένοι απ' όλα αυτά. -Πολλές φορές η παρατεταμένη ανομβρία και ξηρασία είχαν ως άμεσο αντίκτυπο την κακή παραγωγή και τις αρρώστιες, κάτι βέβαια που προκαλούσε φτώχεια και τη δυστυχία.
3. Αδάμου Ι., Ο Κοκκινοπλός, σσ.17-21, 213-249, Κοκκινοπλός 1992.
4. Καλογιάννης Β., ό.π., σ. 71-90, Λάρισα 1955.
5. Καϊμακάμης Β., Οι Ελληνόβλαχοι. Κοκκινοπλός το Βλαχοχώρι του
Ολύμπου, σ. 53, εκδ. Μαίανδρος 1984.
6. Μπουσμπούκης Α., Η Μα «μητέρα» στην Έδεσσα και τον ευρύτερο
μακεδονικό χώρο (Πρακτικά του Α΄ Πανελληνίου Επιστημονικού
Συμποσίου. Η Έδεσσα και η περιοχή της, Έδεσσα 1995, σσ. 111-124.
7. Μουρατίδης Ι., Ιστορία φυσικής αγωγής (με στοιχεία φιλοσοφίας), σσ. 31,
60, 61,103, εκδ. Χριστοδουλίδη, Θεσσαλονίκη 2000.
8. Μικρόν Ευχολόγιον ή Αγιασματάριον, έκδ. Αποστολική Διακονία της
Ελλάδος, σ. 282.
9. (Αντίγονος Καρύστιος, Ιστοριών παραδόξων συναγωγή, 15).
-Για να αντιμετωπίσουν και να εξορκίσουν την ανομβρία, την κακή σοδιά και τις αρρώστιες κατέφευγαν, μεταξύ άλλων σε διάφορα πατροπαράδοτα θρησκευτικά και λαογραφικά «Βροχοφόρα» δρώμενα, όπως αυτό του Αγίου Διονυσίου και της Πιρπιρούνας. -Τα δρώμενα αυτά τα οποία είχαν τις ρίζες τους στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, επιτελούσαν συγχρόνως και έναν κοινωνικό-επικοινωνιακό σκοπό, αφού δινόταν η ευκαιρία στους ανθρώπους να συναντηθούν, να επικοινωνήσουν, να διασκεδάσουν και να εκφράσουν τις χαρές και τα προβλήματά τους
ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Κάτοικοι των χωριών Καλύβια, Κοκκινοπλός, Ασπρόχωμα, Δίον, Λιβάδι.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ Ι. Καλογιάννης Β., Η ιστορία του Κοκκινοπλού, σ. 4, Λάρισα 1955.
ÅèíéêÞò Áìýíçò 18 (ÊÝíôñï) - Ôçë.: 2310.277.320 Åë. ÂåíéæÝëïõ 54 (Áìðåëüêçðïé) - Ôçë.: 2310.748.898
2. Αναγνωστόπουλος Π., Η αρχαία ολυμπιακή Πιερία, σσ. 66-70, Θεσσαλονίκη 1971.
το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 13
Ημερομηνίες των Πανηγυριών στο Νομό Γρεβενών ΧΩΡΙΑ
ΜΑΪΟΣ
ΑΒΔΕΛΛΑ
ΙΟΥΝΙΟΣ
ΙΟΥΛΙΟΣ
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ
24
25-26-27 (ΑΓ.ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ)
6-13-15
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ
ΑΓΑΛΛΑΙΟΙ ΑΓΑΠΗ
28 (ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ) 2 (ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ)
ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ
29 (ΠΕΤΡΟΥ& ΠΑΥΛΟΥ)
ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΑΝΑΛΗΨΕΩΣ (ΚΙΝΗΤΗ)
ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ
15 (ΑΓΙΟΘΕΟΔ. ΑΝΤΑΜΩΜΑ)
25-26 (ΑΓ.ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ)
ΑΗΔΟΝΙΑ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΑΙΜΙΛΙΑΝΟΣ
20 (ΑΗ-ΛΙΑ)
ΑΛΑΤΟΠΕΤΡΑ ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ
25-26-27 (ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ) 2 (ΑΓ.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ)
ΑΝΑΒΡΥΤΑ
ΓΙΟΡΤΗ ΚΕΡΑΣΙΟΥ (ΚΙΝΗΤΗ) ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
ΑΝΘΡΑΚΙΑ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΑΣΠΡΟΚΑΜΠΟΣ
27 (ΑΓ.ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑΣ)
ΒΑΤΟΛΑΚΚΟΣ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΔΑΣΟΧΩΡΙ ΔΑΣΥΛΛΙΟ
29-30(ΠΕΤΡΟΥ& ΠΑΥΛΟΥ) 26(ΑΓ.ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ)
1 (ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ)
ΔΕΣΚΑΤΗ
15(ΠΑΖΑΡΙ)
ΔΙΠΟΡΟ
17(ΑΓ.ΜΑΡΙΝΑΣ)
ΔΟΤΣΙΚΟ
26-27-28 (ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ)
ΕΛΑΤΟΣ
20-26 (ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ)
ΕΛΕΥΘΕΡΟΧΩΡΙ ΕΞΑΡΧΟΣ ΖΙΑΚΑΣ
ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ (ΚΙΝΗΤΗ) 6 (ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ)
2 (ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ) 20 2 (ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ)
ΚΑΛΗΡΑΧΗ
28-29-30 (ΠΕΤΡΟΥ&ΠΑΥΛΟΥ)
ΚΑΛΛΙΘΕΑ
26 (ΑΓ.ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ)
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΚΑΛΛΟΝΗ
19-20 (ΑΗ-ΛΙΑ)
6 (ΜΕΤ.ΣΩΤΗΡΟΣ)
ΚΑΛΟΧΙ
9 (ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ)
ΚΑΡΠΕΡΟ
ΑΓ.ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
15-16-17 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΚΑΤΑΚΑΛΗ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ
ΚΕΝΤΡΟ
ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
ΚΗΠΟΥΡΕΙΟ
ΑΓ. ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
ΚΙΒΩΤΟΣ
25-26-27 20(ΑΗ-ΛΙΑ)
ΚΛΗΜΑΤΑΚΙ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ) 13 (ΠΑΡΑΜ. ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΚΝΙΔΗ ΚΟΚΚΙΝΙΑ
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ
ΑΓ. ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
14-15 (ΑΓ.ΑΧΙΛΛΕΙΟΥ)
ΚΟΣΜΑΤΙ
12
ΚΡΑΝΙΑ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΚΥΔΩΝΙΕΣ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΚΥΡΑΚΑΛΗ ΛΑΒΔΑ ΜΑΥΡΑΝΑΙΟΙ
14 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
29-30
20(ΑΗ-ΛΙΑ)
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
20(ΑΗ-ΛΙΑ)
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ) 15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΧΩΡΙΑ
ΜΑΪΟΣ
ΙΟΥΝΙΟΣ
ΙΟΥΛΙΟΣ
ΜΕΓΑΛΟ ΣΕΙΡΗΝΙ
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ
ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ
ΜΕΓΑΡΟ
ΠΑΓΚΡΑΤΙΟΥ
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 26 (ΑΓ.ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ)
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΜΕΣΟΛΟΥΡΙ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΜΗΛΙΑ
28 (ΑΓ.ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ)
ΜΙΚΡΟΚΛΕΙΣΟΥΡΑ
ΑΓ. ΤΡΙΑΔΟΣ
ΜΙΚΡΟΛΙΒΑΔΟ
ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ (ΚΙΝΗΤΗ)
ΜΙΚΡΟ ΣΕΙΡΗΝΙ
6 (ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ)
ΜΟΝΑΧΙΤΙ
19-20-21(ΑΗ-ΛΙΑ)
ΝΕΟΧΩΡΙ
7-8 (ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΘΕΟΤΟΚΟΥ)
ΝΗΣΙ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΟΡΟΠΕΔΙΟ
6 (ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ)
ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΠΑΛΙΟΥΡΙΑ ΠΑΝΑΓΙΑ
6-7 (ΜΕΤ.ΣΩΤΗΡΟΣ)
ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΠΕΡΙΒΟΛΑΚΙ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
7-8-9 (ΥΨ. ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ)
6 (ΜΕΤ. ΣΩΤ.), 15 (ΠΑΝΑΓ.)
8 (ΓΕΝΝΗΣΗ ΘΕΟΤΟΚΟΥ)
20(ΑΗ-ΛΙΑ)
ΠΕΡΙΒΟΛΙ
24(Κλείδωνα)
20(ΑΗ-ΛΙΑ), 26-29(ΑΓ. ΠΑΡ.)
ΠΗΓΑΔΙΤΣΑ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΠΙΣΤΙΚΟ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΠΟΛΥΔΕΝΔΡΟ
6 (ΠΡΟ-ΥΨΩΣΕΩΣ)
ΠΟΛΥΝΕΡΙ
24
ΠΟΝΤΙΝΗ
25-26-27(ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ) 26 (ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ)
ΠΟΡΟΣ
5-6-7 (ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ)
ΠΡΟΣΒΟΡΟ
20(ΑΗ-ΛΙΑ)
ΠΥΛΩΡΟΙ ΡΟΔΙΑ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ) 1 (ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ)
ΣΑΜΑΡΙΝΑ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ) 24
ΣΑΡΑΚΗΝΑ ΣΙΤΑΡΑΣ
20(ΑΗ-ΛΙΑ)
6 (ΜΕΤ. ΣΩΤ.), 15 (ΠΑΝΑΓ.)
8 (ΥΨΩΣΕΩΣ)
26(ΑΓ.ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ)
29
8 (ΥΨΩΣΕΩΣ)
7
ΣΜΙΞΗ
28-29-30 (ΠΕΤΡΟΥ&ΠΑΥΛΟΥ)
ΣΝΙΧΟΒΟ
20(ΑΗ-ΛΙΑ)
6 (ΜΕΤ. ΣΩΤ.), 15 (ΠΑΝΑΓ.)
ΑΓ. ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ
ΣΠΗΛΑΙΟ ΣΥΔΕΝΔΡΟ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ ΤΡΙΚΟΚΚΙΑ
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
ΤΡΙΚΟΡΦΟ
ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ (ΚΙΝΗΤΗ)
ΤΡΙΚΩΜΟ
ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ (ΚΙΝΗΤΗ)
ΦΕΛΙ ΦΙΛΙΠΠΑΙΟΙ
8 (ΥΨΩΣΕΩΣ) 6 (ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ)
20(ΑΗ-ΛΙΑ) 29-30-31 ΓΙΟΡ.ΚΡΑΣΙΟΥ (ΚΙΝ)
1-2 (ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ) 20(ΑΗ-ΛΙΑ)
15 (ΠΑΝΑΓΙΑΣ)
Πηγή: www.fora.gr/grevena Οι έρευνα για τις ημερομηνίες των πανηγυριών στο Ν. Γρεβενών έγινε από τον Σώτο Νασιάδη
το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 15
| ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΣ |
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΥΓΟΥΣΤΟ
Η Παναγία η Σπηλιώτισσα Κείμενο: Αλεξάνδρα Παραφεντίδου Επιμέλεια: Νίκος Βαβρίτσας
Τώρα το Δεκαπενταύγουστο απ' άκρη σε άκρη του τόπου μας ο λαός πανηγυρίζει το «χαροποιόν πένθος» όπως χαρακτηριστικά αποκαλεί την κοίμηση της Θεοτόκου, ο αλησμόνητος Κόντογλου. Όπου και αν βρεθείς, σαν τέτοια μέρα, θα ακούσεις γλυκόηχες καμπάνες και κατανυκτικές ψαλμωδίες… «Επί Σοι χαίρει Κεχαριτωμένη πάσα η κτίσης…». Πολλές φορές, βέβαια κατά τη διάρκεια του χρόνου τιμά η Εκκλησία μας την πονεμένη Μητέρα των χριστιανών. Ωστόσο σαν κορυφαία η γιορτή Της θεωρείται η 15 Αυγούστου. Άλλωστε και τα μεγαλύτερα κέντρα της λατρείας Της, στον τόπο μας, η Μεγαλόχαρη της Τήνου και η Παναγία Σουμελά, αυτή τη μέρα, συνεγείρουν τους περισσότερους πιστούς. Εδώ πάνω στη Μακεδονία, στην Καστανιά του Βερμίου, έχουν αναβιώσει ως γνωστό οι φιλόθρησκοι αδελφοί μας Πόντιοι, το παλιό ιστορικό μοναστήρι του όρους Μελά της πατρίδας τους, που είχε υψωθεί σε σύμβολο του Ποντιακού Ελληνισμού και σε φωτοβόλο εστία ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Η Παναγία Σουμελά έχει αποβεί καθώς είπανε ένα από τα δύο μεγάλα κέντρα λατρείας της Παναγίας. Η πίστη όμως του Μακεδονικού λαού, στη θαυματουργό δύναμη της Παναγίας, ξεκινά από τους πρώτους Χριστιανικούς αιώνες και βρίσκει την έκφρασή της σε πλήθος εκκλησίες και ξωκλήσια, που είναι αφιερωμένα στο όνομά Της. Σε ιστορικά μοναστήρια, σε χωριά και πολιτείες, όπως της ικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο, της 18 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
Παναγίας της Σπηλιώτισσας στο ηρωικό χωριό Σπήλιο των Γρεβενών, της Μεγάλης Παναγίας στην ξακουστή κωμόπολη της Πίνδου τη Σαμαρίνα και σε άλλες περιοχές του Μακεδονικού χώρου, το Δεκαπενταύγουστο γίνονται τα μεγαλύτερα θρησκευτικά πανηγύρια, προς τιμήν της Παναγίας και συρρέουν χιλιάδες πιστοί για να δοξάσουν το όνομά Της και να επικαλεστούν τη βοήθειά τους. Συνδυάζοντας κι' εμείς τη θρησκευτική πίστη με το λαογραφικό και το ιστορικό ενδιαφέρον, ας ξεκινήσουμε τούτο το Δεκαπενταύγουστο για ένα ευλαβικό προσκύνημα στο μοναστήρι της Παναγίας Της Σπηλιώτισσας. Βρίσκεται στη θρυλική περιοχή της Πίνδου, την αρχαία Ελιμεία, με τις απαράμιλλες γραφικότητες, που κρατεί μνήμες ελληνικές από την απώτερη αρχαιότητα. Ιδιαίτερα το μοναστήρι της Παναγίας Της Σπηλιώτισσας, συνδέεται άμεσα με τους Εθνικούς αγώνες. Το οδοιπορικό μας, με αφετηρία τη Θεσσαλονίκη, ακολουθεί το δρόμο Κοζάνης- Γρεβενά 25 χμ. περίπου είναι η απόσταση από τα Γρεβενά στο χωριό Σπήλιο, όπου και το μοναστήρι που το καθολικό του τιμάται στην κοίμηση της Θεοτόκου. Χωριό και μοναστήρι είναι κτισμένο σε υψόμετρο 1.000 περίπου μέτρων, σε μια απότομη απόληξη της οροσειράς του Όρλιακα, που την αγκαλιάζουν, σαν δυο δροσερά μπράτσα, ο Βελονιάς, στα βορειοανατολικά και ο Βένέτικος στα βορειοδυτικά, που περνούν τα νερά τους από την Πίνδο. Εικόνες σπάνιας ομορφιάς ξανοίγονται εμπρός μας, καθώς το φως πέφτει ανάμεσα από τα φυλλώματα, στο νερό της ρεματιάς και μετασχηματίζεται σε βεντάλιες ιριδισμών. Ψηλά από το μοναστήρι, ο αγέρας μας φέρνει το χαρούμενο αχό της καμπάνας και από τα βάθη του
χρόνου, τον αντίλαλο της φωνής των φλογερών εκείνων αγωνιστών της ελευθερίας, που επικαλούνταν τη βοήθεια της Παναγίας της Σπηλιώτισσας. Να τι λέει ένα ντόπιο τραγούδι που αναφέρεται στον καπετάν Ζιάκα το πρωτοπαλίκαρο του αρματολού των Γρεβενών Τόσκα… Βοήθα Αϊ Λιά, από το Βιτσκό κι Αϊ Λιά από τη Σαμαρίνα Βοήθα κυρά και Παναγιά απ' το Μέγα Σπήλαιο Θα φκιάσω στις εικόνες σας καντήλες ασημένιες. Καθώς είναι γνωστό, το έθνος σε όλες τις κρίσιμες στιγμές του επικαλούνταν την προστασία της θεομήτορος. Οι κλεφταρματωλοί της Πίνδου, ζητούσαν τη θαυματουργή Της επέμβαση. Άλλωστε τόσο το μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιώτισσας, όσο και όλα τα άλλα μοναστήρια της περιοχής αυτής, αποτελούσαν κρησφύγετο και ορμητήριά τους. Ιδιαίτερα το Μέγα Μοναστήρι του σπηλαίου υπήρξε άντρο και στρατηγείο των κλεφτών και των αρματολών…Όπως δε μας πληροφόρησε ευγενικός φίλος στο παλιό αυτό μοναστήρι λειτουργούσε και «κρυφό σχολειό».Εδώ πάνω, καθώς άκουσε από τους γέρους του χωριού, σαν ήτανε παιδί, ένοιωθαν πιο λεύτεροι οι Ραγιάδες, κάτω από τη σκέπη της Παναγίας της Σπηλιώτισσας. Η εικόνα της λένε ότι είναι θαυματουργή, ισάξια μ' εκείνη που βρίσκεται στο Μέγα Σπήλαιο στην Πελοπόννησο. Αμέτρητοι ήταν και οι προσκυνητές που έφταναν για τη χάρη της. Σε παλαιότερα χρόνια, τούτο το ψήλωμα αντιλαλούσε, από όργανα και τραγούδια. Εξαιρετικά γραφικός ήταν ο πολύδιπλος χορός, που στηνότανε στη μεγάλη πλατεία του χωριού, με τα βαθύσκια καραγάτσια, τις «φτελιές» όπως τις λένε εδώ και το τρανό
πλατάνι…Όσοι δεν χόρευαν, κάθονταν γύρω, γύρω, σε πέτρινα και ξύλινα καθίσματα και παρακολουθούσαν το όμορφο θέαμα που παρουσίαζε ο χορός αυτός που αναπτύσσονταν σε πολλές δίπλες και ακολουθούσε ιεραρχική σειρά. Η γραφικότητα υπογραμμίζονταν και από τις πλουμιστές τοπικές φορεσιές, αντρών και γυναικών. Το πανηγύρι όμως συνδυάζονταν και από την τέλεση ομαδικών γάμων. Το είχαν σε καλό και είχε καθιερωθεί να παντρεύονται ανήμερα στη γιορτή της Παναγίας, με την ευλογία της. Στο γαμήλιο «φλάμπουρο», μάλιστα του πρώτου στη σειρά γάμου, κρεμούσαν μεταξωτό μαντίλι από το θαυματουργό εικόνισμα της Παναγιάς. Θυμούμαι σαν ήμουν παιδί, συνέχισε ο φίλος μας, με νοσταλγική διάθεση, τα «φλάμπουρα» με τους σταυρούς στη σειρά, στην πλατεία του Αγίου Αθανασίου, και τις νύφες με τα φλουριά στο μέτωπο. Εικόνα άφταστης μεγαλοπρέπειας και γραφικότητας. Και δεν γίνονταν μόνον γάμοι, ανήμερα της Παναγίας, αλλά και αρραβωνιάσματα. Τώρα, δυστυχώς όπως παντού έτσι και εδώ ατόνησαν τα έθιμα. Διατηρείται μόνον ο καθαρά θρησκευτικός χαρακτήρας του πανηγυριού, γιατί εξακολουθεί αμείωτη η πίστη για τη θαυματουργό δύναμη της Παναγίας της Σπηλιώτισσας. Οι προσκυνητές έρχονται να τιμήσουν τη Χάρη της και να αποθέσουν κάποιο τάμα…Κι' ακόμη να θυμηθούν όπως εμείς τις δόξες που είδε κι έζησε τούτο το παλιό μοναστήρι, που κρατά τ' αχνάρια από τα βήματα του Κοσμά του Αιτωλού, του θρυλικού καπετάν Ζιάκα και τόσων άλλων ακόμη αγωνιστών της λευτεριάς. Στη θύμηση του καπετάν Ζιάκα, ήρθε στη σκέψη μας η περίφημη μάχη που έδωσε το 1854 ο ψυχωμένος το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 19
αυτός αγωνιστής με τα παλικάρια του από τούτη εδώ τη θέση, σκορπώντας το θάνατο στους Τουρκαλβανούς του Αβδή πασά. Γενιές γενιών ελληνικών, προσέφεραν σπονδή αίματος σε τούτη εδώ τη γη που τη σημάδεψαν γεγονότα που έγιναν θρύλος, τραγούδι και παράδοση…Που σφιχτοδέθηκαν με της Παναγιάς τη χάρη, που στέκει ακοίμητος φρουρός και βαρδιάτορας (φρουρός) των εθνικών πεπρωμένων, στην ακριτική αυτή περιοχή. Πλήθη κατατρεγμένων Ραγιάδων, στους σκοτεινούς χρόνους της δουλείας, κάτω από την ιερή σκέπη της Παναγίας της Σπηλιώτισσας, βρήκαν καταφύγιο και παρηγοριά. Σε κείνα τα μαύρα χρόνια, χρονολογείται και η ανέγερση του ιστορικού μοναστηριού, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που διαβάζουμε: “Σταυροπήγιον Πατριαρχικόν, αγιασθέν επ' ονόματι της Υπεραγίας Θεοτόκου Σπηλαιωτίσσης, εν τω ιδίω θελήματι παρά κυρίου κυρ. Μελετίου Μακαριωτάτου Αχριδών Πατριάρχου ΑΧΛΓ 1633 ”., Όσο για τη θαυματουργό εικόνα, δεν υπάρχει μαρτυρία, πότε ιστορήθηκε…Πρέπει να είναι αρχαιότερη. Περπατώντας και μείς Δεκαπενταύγουστο, στου ΄Ορλιακα τα γραφικά υψώματα, προσκυνητές της Μεγαλόχαρης, στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας της Σπηλιωτίσσης, που κρατά τόσες και τόσες ένδοξες μνήμες είχαμε την αίσθηση πως αναβαπτιστήκαμε στη κολυμβήθρα της ελληνικής λεβεντιάς και της χριστιανικής πίστης… ΑΛΕΞ. ΠΑΡΑΦΕΝΤΙΔΟΥ
Αναδημοσίευση κειμένου της Αλεξάνδρας Παραφεντίδου από το περιοδικό «ΕΡΓΟΧΕΙΡΟ» Τ. 287/Αυγούστου 1972. Το πρωταρχικό κείμενο δημοσιεύτηκε στο πολυτονικό σύστημα γραφής. Επιμέλεια: Ν. Βαβρίτσας.
20 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
ÐíåõìáôéêÝò ÐåñéðëáíÞóåéò Σπηλιώτικα του Νικολάου Γ. Βαβρίτσα παρουσίαση: Μαρία Αποστόλου-Πολυμενίδη Εκτύπωση: Τσιαρτσιάνης Αθανάσιος & ΣΙΑ Ο.Ε. Ωραιόκαστρο, Τηλ.: 2310 682080 Το Σπήλαιο, το απόρθητο φρούριο, με την πλούσια μουσικοχορευτική παράδοση, με την Παναγιά τη Σπηλαιώτισσα, αγαπήθηκε από πολλούς και τραγουδήθηκε. Με το βιβλίο του τα Σπηλιώτικα, ο συγγραφέας Ν. Βαβρίτσας ερευνά, φωτίζει, και ξαναζωντανεύει πτυχές της ζωής και της ιστορίας της ιδιαίτερης πατρίδας του. Ερευνητής της παράδοσης, λέκτορας του Τ.Ε.Φ.Α.Α. του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, ιδρυτικό μέλος του χορευτικού του συλλόγου Γρεβενιωτών, με επιστημονικό ενδιαφέρον κυρίως για τους παραδοσιακούς χορούς. Ο μεστός πρόλογος του κ. Δ. Ρίγγου, δεν μου επιτρέπει να προσθέσω τίποτε παραπάνω, γι' αυτό και πηγαίνω κατευθείαν στο βιβλίο. Eνα βιβλίο χωρισμένο σε τρία μέρη από πλευράς θεματολογίας, 1-Χειρόγραφα δημοτικά τραγούδια του Γεωργίου Ν. Στεφούλη, 2-Χοροί, 3-Φορεσιές, αν και κατά την γνώμη μου θα μπορούσαν να σταθούν από μόνα τους σε τρία αυτόνομα βιβλία με την κατάλληλη επεξεργασία. Η πλούσια βιβλιογραφία μπορεί να σε οδηγήσει παραπέρα και απευθύνεται περισσότερο σε ειδικούς των θεμάτων. Στο πρώτο μέρος έχουμε την παράθεση των χειρόγραφων σημειώσεων του παππού του συγγραφέα του Γεωργίου Ν. Στεφούλη. Η ιδέα να δημοσιευτούν «αυτούσια» από το πρωτότυ-πο, και τα 127 τραγούδια του Σπηλαίου, ήταν έξυπνη και δίνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μελέτη τους. Πλησίασα και έσκυψα πάνω στα χειρόγραφα, όπως έκανα λόγω δουλειάς στις αρχαίες επιγραφές πάνω στο μάρμαρο. Προσπάθησα να βρω την τήρηση κάποιων κανόνων ορθογραφίας αλλά εκτός από την τήρηση παραγράφων, έγραφε αυτόνομα και ανεξάρτητα. Οι λέξεις βγήκαν χωρίς μουντζούρες, χωρίς δεύτερη σκέψη, οι στίχοι μέσα από τα σωθικά. Δεν μπορεί, για να καθίσει να τα γράψει ένας γέροντας στην ηλικία των 94 χρόνων, ήθελε να τα βγάλει από μέσα του. O γραφικός του χαρακτήρας κέντημα, όπως κεντούν τα αυγά του Πάσχα, που κουβαλούν όλη την παράδοση της γραφής πάνω στην «πλάκα». Λέξεις που ηχούν και γράφονται όπως «ακούγονται», βαθχιά και όχι βαθιά αραπχιά (αραπιά),ξενιτχιά (ξενητιά), πεδγιά(παιδιά), σαρανταδγιώ (σαρανταδύο), δγιαβόλη (διαβόλοι), Νιφχιάτικο (Νυφιάτικο). Όπως αναφέρει και ο συγγραφέας Ν. Βαβρίτσας, «…Οι στίχοι των τραγουδιών δημοσιεύονται ως έχουν, ώστε να γίνει γνωστό το περιεχόμενό τους, και να αποτελέσουν για τους
ενδιαφερόμενους ένα πρωταρχικό προς μελέτη υλικό». Στο δεύτερο μέρος με τους παραδοσιακούς χορούς του Σπηλαίου, απευθύνεται πιο πολύ στους ειδικούς μελετητές των παραδοσιακών χορών με την ρυθμική οργάνωση και ρυθμοκινητική ανάλυση τους. Γυρνώντας τις σελίδες με τις φωτογραφίες από τους χορούς και τα πανηγύρια, αισθάνεσαι ότι ακούς τους ρυθμούς τους (μπεράτι, γύρισμα, στρωτός, τσάμικος, συγκαθιστός, στα τρία, κολοβός, πατινάδα). Στο τρίτο μέρος, με την έρευνα και τη συγκέντρωση των τοπικών φορεσιών σε συνδυασμό με την άριστη φωτογράφηση, ανακαλεί μνήμες στους παλιότερους και παρουσιάζει στους νεώτερους αναλυτικά όλα τα μέρη της αντρικής και της γυναικείας φορεσιάς (κατασάρι, χολέβια, τσιπούνι, τσαμαντάνι…) Στάθηκα ιδιαίτερα στα στολίδια, τα κοσμήματα, και τα εξαρτήματα (κιουστέκια, κουμπιά, πόρπες, μπιλιτζίκια...). Τέλος όλη η ιστορία του Σπηλαίου, με τις οικογένειες, τα γλέντια, ξετυλίγονται σαν σε ασπρόμαυρη ταινία, μέσα από τις φωτογραφίες (που σίγουρα το προσωπικό αρχείο του συγγραφέα αριθμεί περισσότερες) του 1878, 1920, 1923…. Συγκινήθηκα μπροστά στη φωτογραφία της σελίδας 120, με ημερομηνία 16-8-1919. Δεν μπορείς να μην αναρωτηθείς, πού πήγαν όλες αυτές οι ψυχές, με το αίμα από το αίμα μας. Δεν μπορεί, οι σκέψεις τους, οι λύπες τους, οι χαρές τους, στροβιλίζουν στον αέρα αυτού του τόπου. Μια επανέκδοση του βιβλίου με την «μετάφραση» των χειρογράφων δίπλα στα πρωτότυπα κείμενα, για όσους δεν έχουν την δυνατότητα αποκρυπτογράφησής τους τη θεωρώ απαραίτητη, αλλά και ενδιαφέρουσα για τον αναγνώστη. Ας μου επιτραπεί ο ενθουσιασμός μου για να κάνω μια πρόταση στο Σύλλογο Σπηλαιωτών, και στο Δήμο Θ. Ζιάκα, για την οργάνωση μιας έκθεσης -παρουσίασης, στο Σπήλαιο, κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών πολιτιστικών εκδηλώσεων στο χωριό. Δεν θα μπορούσαν όλες αυτές οι εικονιζόμενες φορεσιές, τα κοσμήματα, και το φωτογραφικό αρχείο να παρουσιασθούν στο πέτρινο σχολείο του χωριού σε μία έκθεση; Σίγουρα όλοι θα ανεβαίναμε να τα δούμε και να συγκινηθούμε. Έτσι θέλω να κλείσω την παρουσίαση του βιβλίου αυτού, γιατί η επιτυχία του είναι στο ότι μυρίζει παράδοση και στο ότι σου ανοίγει δρόμους προς τα πίσω…
το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 21
| ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΝΕΑ | ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
«Μικρό Υδροηλεκτρικό Έργο Αλατόπετρας»
Αρνητική θα είναι η απάντηση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Γρεβενών αλλά και του Δήμου Θεοδώρου
καταρράκτη μέχρι και τον Ιανουάριο που θα εκδικασθεί το θέμα από το Στ Ε και θα τελεσιδικήσει.
Ζιάκα, της Κοινότητας Φιλιππαίων στο Εξώδικο Αίτημα που
Πιστεύω τόνισε ο Νομάρχης απαντώντας σε ερώτηση
έλαβαν από την Κοινοπραξία « ΔΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ Α.Ε.-ΕΛΛ.
δημοσιογράφου για τις προθέσεις της Εταιρίας, ότι προσπα-
ΤΕΧΝΟΔΟΜΙΚΗ Α.Ε.» με την επωνυμία « ΜΥΗΣ ΣΜΙΞΙΩΤΙΚΟ
θούν να κερδίσουν χρόνο, να πιάσουν κάποιες προθεσμίες,
Α.Ε.» κατασκευάστρια εταιρεία του έργου « Μικρό Υδρο-
να φθάσουν ενδεχομένως στο 70% των εργασιών του έργου
ηλεκτρικό Έργο Αλατόπετρας» στην περιοχή του Σμιξιώτι-
ώστε να επικαλεσθούν στο δικαστήριο την πρόοδο των
κου Ρέματος-Παραπόταμος Βενέτικου ποταμού, για αποκα-
εργασιών και με το πρόσχημα της ολοκλήρωσης του
τάσταση των ζημιών που έχουν προκληθεί στην περιοχή
μεγαλύτερου κομματιού του έργου να ζητήσουν την
κατά την διάρκεια των εργασιών του έργου, αυτό τόνισαν σε
συνέχιση των εργασιών. Θεωρώ ότι προσπαθούν να
κοινή συνέντευξη τύπου ο Νομάρχης Γρεβενών κ.Κουπτσί-
εκβιάσουν μια κατάσταση για την οποία ήδη τόσο η Τοπική
δης, ο Δήμαρχος Θεοδ. Ζιάκα κ. Πέτρου και ο Πρόεδρος της
Κοινωνία όσο και εμείς ως Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση
Κοινότητας Φιλιππαίων κ.Παλάσκας.
έχουμε πάρει τις αποφάσεις μας και έχουμε ενεργήσει
Η Εταιρία επανέρχεται παρά την με αριθ. 367/2008
ανάλογα, ενέργειες που τις έχουμε θέσει υπόψη του Πρωθυ-
απόφαση της Επιτροπής Αναστολών του Συμβουλίου της
πουργού. Σε καμία πάντως περίπτωση τόνισε δεν θα
Επικρατείας, όπου είχε προσφύγει ο Δήμος Θεοδ. Ζιάκα, για
επιτρέψουμε την συνέχιση των εργασιών.
διακοπή των εργασιών. Σήμερα η εταιρία ζητάει από τον
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν και οι δηλώσεις του
Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας,τη
Δημάρχου Θ.Ζιάκα και του Προέδρου της Κοινότητας
Ν.Α. Γρεβενών, τον Δ.Θ.Ζιάκα και την Κοινότητα Φιλιππαίων
Φιλιππαίων, ενώ δεν απέκλεισαν το ενδεχόμενο νέων
να επιτρέψουν με απόφαση τους την έναρξη των εργασιών
κινητοποιήσεων.
στο χώρο με πρόσχημα την αποκατάσταση των ζημιών. Απαντάμε όχι τόνισαν γιατί η μέχρι σήμερα συμπεριφορά της εταιρίας στις όποιες αποφάσεις έχουν παρθεί δεν μας πείθει για τις αγαθές της προθέσεις. Αποφασίσαμε τόνισε ο Νομάρχης από κοινού ότι πρέπει να εφαρμοσθεί η απόφαση του Σ.τ.Ε., να παραμείνει κλειστός ο δρόμος προς τον
22 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
| ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΝΕΑ | ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
European Destinations of Excellence» (EDEN)
Σύμφωνα με ανακοίνωση του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών είναι ο Τουριστικός Προορισμός που επιλέχθηκε να εκπροσωπήσει φέτος την Ελλάδα στο πιλοτικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «European Destinations of Excellence» (EDEN)—«Ευρωπαϊκοί Προορισμοί Αριστείας». Με αφορμή την ανακοίνωση του Υπουργείου παραχώρησαν συνέντευξη τύπου στα Μέσα Ενημέρωσης ο Υπουργός Ανάπτυξης κ. Χρήστος Φώλιας, ο Νομάρχης Γρεβενών κ. Δημοσθένης Κουπτσίδης και ο Πρόεδρος της ΤΕΔΚ Νομού Γρεβενών κ. Γεώργιος Νούτσος. Ο κ. Υπουργός δήλωσε ιδιαίτερα ικανοποιημένος για την έκβαση των προσπαθειών της τουριστικής ανάδειξης του νομού, χαρακτήρισε την διάκριση ως μία ακόμη επιτυχία για τα Γρεβενά, αποτελεί ξεχωριστή τιμή και αναγνώριση για αυτά που δημιουργούμε στον τόπο μας, είναι μία ευκαιρία τόνισε να δείξουμε τον τόπο μας προς τα έξω, είναι μία ευκαιρία να επενδύσουμε σε αυτή την διάκριση και αναγνώριση. Έχουμε βάλει ένα στοίχημα, κάθε χρόνο να βάζουμε τον πήχη πιο ψηλά και κάθε χρόνο να τον ξεπερνάμε. Συνεχάρη τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και το Νομάρχη για τις συντονισμένες ενέργειες που έγιναν και που έφεραν αυτό το σημαντικό αποτέλεσμα. Πρέπει να αποδείξουμε κατέληξε ότι η αριστεία ταιριάζει στα Γρεβενά και ότι τα Γρεβενά υπηρετούν την αριστεία με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Σημαντική χαρακτήρισε την διάκριση και ο Πρόεδρος της ΤΕΔΚ κ. Νούτσος, η διάκριση αυτή καταδεικνύει ότι στο επίπεδο της προετοιμασίας και της διεκδίκησης πολιτικών που προάγουν τον τόπο και ανοίγουν τα σύνορα του Νομού
τόσο στο Εσωτερικό της χώρας όσο και του Εξωτερικού η συμβολή της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης ήταν σημαντική. Τα Γρεβενά κατέληξε έχουν τις δυνατότητες που μπορούν να καλύψουν πολλές μορφές τουρισμού. Η προσπάθεια που ξεκίνησε εδώ και δύο χρόνια περίπου από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών για ανάδειξη και προβολή του τόπου μας έφερε αυτό το αποτέλεσμα τόνισε ο Νομάρχης κ. Κουπτσίδης και αναφέρθηκε εκτενώς στην ανακοίνωση του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης. Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών, η οποία από το 2000 διοργανώνει την εκδήλωση « Ανακατωσάρια», κατά την περίοδο των Απόκρεων, διακρίθηκε ανάμεσα σε εννέα Δήμους, Νομαρχίες και Περιφέρειες που συμμετείχαν στο φετινό διαγωνισμό με θέμα: « Τουρισμός και άυλη πολιτιστική κληρονομιά»,στο σημείο αυτό τόνισε ότι την εκδήλωση διοργανώνει ο ΜΟΓ σε συνδιοργάνωση με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση , τον Δήμο Γρεβενών, την ΑΝΓΡΕ και την συμβολή άλλων φορέων. Στο φάκελο που καταθέσαμε για την διεκδίκηση έγινε εκτενείς αναφορά στα Ανακατωσάρια τόνισε ο κ. Νομάρχης. Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών θα βραβευθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Τουριστικό Forum, που θα πραγματοποιηθεί στο Bordeaux της Γαλλίας το φθινόπωρο και θα διαφημισθεί μέσω δικτύου σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε το πρόγραμμα αυτό το 2006, με στόχο την ανάδειξη των αξιών, της ποικιλομορφίας και των κοινών χαρακτηριστικών Ευρωπαϊκών Τουριστικών Προορισμών. Μέχρι τα τέλη του μήνα που διανύουμε τα Στελέχη της
το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 23
| ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΝΕΑ | ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Διήμερες Εκδηλώσεις Τιμής και Μνήμης για τον Οπλαρχηγό Θεόδωρο Ζιάκα
Με απόλυτη επιτυχία πραγματοποιήθηκαν οι διήμερες εκδηλώσεις Τιμής και Μνήμης για τον Οπλαρχηγό Θεόδωρο Ζιάκα, που συνδιοργάνωσαν η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών, ο Δήμος Θεοδ. Ζιάκα και ο Σύλλογος Σπηλαιωτών Θεσσαλονίκης. Το Σάββατο 7 Ιουνίου 2008 στις 12 το μεσημέρι πραγματοποιήθηκε παρουσία πλήθος κόσμου εκδήλωση με κεντρικό ομιλητή τον Πρόεδρο της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών γνωστό δημοσιογράφο κ Νικόλαο Μέρτζιο στην Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων του Διοικητηρίου Γρεβενών με Θέμα: ο άγνωστος αγωνιστής θεόδωρος Ζιάκας. Ο Υπουργός Ανάπτυξης κος Χρήστος Φώλιας στη σύντομη ομιλία του τόνισε: Ιερό χρέος μας ενώνει και είμαστε σήμερα όλοι εδώ. Ιερό χρέος να γυρίσουμε το χρόνο πίσω και με τα μάτια της ψυχής μας να ξαναδούμε το πάθος και τον ενθουσιασμό των περήφανων και ανυπότακτων αγωνιστών που θα θυσιάστηκαν για τα ιδανικά της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας. Ο θρυλικός οπλαρχηγός Ζιάκας είναι ο « Κολοκοτρώνης» της Δυτικής Μακεδονίας,η συμβολή της αρματολικής οικογένειας των Ζιακαίων στην απελευθέρωση του γένους μας είναι εμβληματική για τον τόπο είπε μεταξύ άλλων ο κ. Υπουργός. Χαιρετισμούς απεύθυναν ο Πρόεδρος της ΤΕΔΚ Γρεβενών και Δήμαρχος Γρεβενών κ. Νούτσος,ο Δήμαρχος Θεοδ. Ζιάκα κ. Πέτρου και ο Πρόεδρος του Συλλόγου
24 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
Σπηλαιωτών θεσσαλονίκης κ. Βαβρίτσας. Ο Θεόδωρος Ζιάκας ανήκει σε μία μεγάλη και ισχυρή αρματολική οικογένεια των Γρεβενών, που προσέφερε πολύ μεγάλες υπηρεσίες στους εθνικούς απελευθερωτικούς αγώνες.Οι υπηρεσίες της αρχίζουν από τα μέσα του 18ου αιώνα, ίσως και νωρίτερα, και συνεχίζουν ως τα τέλη του 19ου αιώνα τόνισε μεταξύ άλλων ο κ. Μέρτζιος ο οποίος για περίπου μία ώρα καθήλωσε τους Γρεβενιώτες που βρέθηκαν στην Αίθουσα και άκουσαν τα πολύ ενδιαφέροντα και πιθανόν άγνωστα για τους περισσότερους στοιχεία για τον Θεόδωρο Ζιάκα. Ο Νομάρχης Γρεβενών αφού ευχαρίστησε τον κ. Μέρτζιο για την αποδοχή της πρόσκλησης να είναι ο κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης στην ομιλία του τόνισε: Σας καλωσορίζουμε σε μία εκδήλωση τιμής στη μνήμη των αγωνιστών προγόνων μας, γνωστών και αγνώστων, που με τους αγώνες τους δόξασαν την πατρίδα μας και μας έκαναν υπερήφανους. Η σημερινή εκδήλωση η οποία πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Δήμο Θεοδώρου Ζιάκα και τον Σύλλογο Σπηλαιωτών Θεσσαλονίκης έχει ως σκοπό να γνωρίσουμε την δράση ενός μεγάλου αγωνιστή και της οικογένειας του που πρωτοστάτησε στους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους μας και βέβαια να μάθουμε περισσότερα για την Ιστορική Μάχη του Σπηλαίου το 1854. Για αυτά όμως θα μας μιλήσει ο πλέον αρμόδιος, που δεν είναι άλλος από τον Πρόεδρο της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών γνωστός
| ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΝΕΑ | ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Δημοσιογράφος κ. Νικόλαος Μέρτζιος τον οποίο και ευχαριστώ ιδιαίτερα που ανταποκρίθηκε θετικά στην πρόσκληση μας να είναι ο κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης.Κυρίες και Κύριοι Ως Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και ως Νέα Νομαρχιακή Αρχή έχουμε στόχο να καταγράψουμε, αναδείξουμε και προβάλουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις άγνωστες πτυχές της Ιστορίας του Τόπου μας, πάντα με σεβασμό στην πλούσια Πολιτιστική μας κληρονομιά. Πιστεύουμε ότι αποτελεί χρέος απέναντι στους προγόνους μας – θα έλεγα ότι είναι ένα μνημόσυνο στη μνήμη τους- να γνωστοποιήσουμε στις νεώτερες γενεές την Ιστορία των Γρεβενών. Είναι θα έλεγα χρέος επιβεβλημένο. Για αυτό και στηρίζουμε κάθε προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή, με χρηματοδοτήσεις συλλόγων, εκδόσεις βιβλίων και επανέκδοση κάποιων σημαντικών ιστορικών εκδόσεων που έχουν εξαντληθεί. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να κάνω μία σύντομη αναφορά σε κάποιες πρωτοβουλίες της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης. Πρόσφατα στον εορτασμό της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού στις εκδηλώσεις καλέστηκαν να συμμετάσχουν όλοι οι Ποντιακοί Σύλλογοι του Νομού, ενώ μετά από συνάντηση που είχαμε με τα προεδρεία των συλλόγων προχωράμε στην δημιουργία Ένωσης Ποντιακών Σωματείων με βασικό στόχο την καταγραφή της Ιστορίας των Ποντίων που εγκαταστάθηκαν στα Γρεβενά και την διάδοση και
διατήρησης της Ποντιακής Γλώσσας. ΚΑΘΙΕΡΩΝΟΥΜΕ Ημέρες Μνήμης και τιμής του Θεόδωρου Ζιακα η σημερινή ημέρα είναι η αρχή της καθιέρωσης και ενίσχυσης του τριημέρου προς τιμή του. Τιμούμε τη Μνήμη του Μητροπολίτη Αιμιλιανού Λαζαρίδη ήδη έχουμε φροντίσει για την πρόσβαση προς το μνημείο μέσα από το Πρόγραμμα Πίνδος,την Βελτίωση του Ναού, χρηματοδοτούμε την Έκδοση ΒΙΒΛΙΟΥ το οποίο επιμελήθηκε ο Μητροπολίτης μας –και εδώ να πω ότι χρηματοδοτήσαμε την έκδοση του Βιβλίου των τριών Αγίων των Γρεβενών, Όσιου Νικάνωρα, Νεομάρτυρα Δημητρίου Σαμαρίνας και Γεωργίου εκ Τσουρχλίου του Μητροπολίτη μας Σεργίου. Τιμούμε επίσης την Μνήμη των Ηρώων του Έπους του 40, βελτιώνουμε την πρόσβαση προς το Μνημείο της ΑΝΙΤΣΑΣ, τέλος πρόθεση μας είναι η δημιουργία Πολεμικού Μουσείου στο Δήμο Ηρακλεωτών. Τιμούμε τους αθάνατους ήρωες που συνέβαλαν με τους αγώνες τους στο υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας και της δημοκρατίας και που μας δίδαξαν ότι όταν οι Έλληνες παλεύουν ενωμένοι για τις αξίες, τα ιδανικά και την πίστη τους γράφουν λαμπρές σελίδες στην ιστορία μας. Με παρακαταθήκη τα μηνύματα των αγωνιστών του τόπου μας ας κάνουμε πράξη όλα αυτά που θα βοηθήσουν τις νέες και τους νέους μας να ζήσουν σε ένα καλύτερο αύριο. Στην εκδήλωση παρέστησαν ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Γρεβενών κ.κ. Σέργιος, Εκπρόσωποι των Στρατιωτικών Αρχών και των Σωμάτων Ασφαλείας,
το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 25
| ΣΥΛΛΟΓΙΚΑ ΓΡΑΦΟΜΕΝΑ |
ΦΙΛΟΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΤΡΙΚΩΜΙΩΤΩΝ “Ο ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ” Ο Φιλοπροδευτικός Σύλλογος των Απανταχού Τρικωμιωτών “Ο ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ” διοργανώνει και φέτος, τη γνωστή γιορτή κρασιού, με έντονο τοπικό χρώμα και λαογραφικό χαρακτήρα, στο Τρίκωμο Γρεβενών. Η γιορτή, που έχει τις ρίζες της στις παραδόσεις και τα έθιμα του χωριού, θα πραγματοποιηθεί στον αύλειο χώρο του Σχολείου, σ' ένα ευχάριστο και μαγευτικό περιβάλλον, στις 29, 30 και 31 Αυγούστου. Ο επισκέπτης θα περάσει δύο αξέχαστες βραδιές, συντροφιά με παραδοσιακούς ντόπιους οργανοπαίχτες, με πλούσιους μεζέδες (κεμπάπ) και δωρεάν μπρούσικο τρικωμιώτικο κρασί. Επίσης οι επισκέπτες, με την ευκαιρία της γιορτής, μπορούν να επισκεφτούν τον όμορφο κόσμο των πέτρινων γεφυριών και κυρίως τη γέφυρα του Αζίζ- Αγά στο Βενέτικο ποταμό, κτισμένη το 1727 με μήκος 71 μ. και ύψος 15. Στο χωριό υπάρχουν δυο ξενώνες και παραδοσιακές ταβέρνες. Το Δ.Σ. του συλλόγου και οι φιλόξενοι κάτοικοι του χωριού σας περιμένουν στο Τρίκωμο, που βρίσκεται 22 χμ. νοτιοδυτικά των Γρεβενών. Η γιορτή πραγματοποιείται υπό την αιγίδα και στήριξη του Δήμου Θ. Ζιάκα και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Γρεβενών.
ΚΑΛΗ ΑΝΤΑΜΩΣΗ Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ
32 ΠΥΛΑΙΑΣ 102
26 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
2310914712
| ΣΥΛΛΟΓΙΚΑ ΓΡΑΦΟΜΕΝΑ | ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΣΠΗΛΑΙΩΤΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Διήμερες επετειακές εκδηλώσεις μνήμης και τιμής για τον οπλαρχηγό Θεόδωρο Ζιάκα Διήμερες επετειακές εκδηλώσεις μνήμης και
στο χωριό Σπήλαιο, πραγματοποιήθηκε παραδοσιακό γλέντι
τιμής για τον οπλαρχηγό Θεόδωρο Ζιάκα και την
με τη συνοδεία τοπικών μουσικών συγκροτημάτων, προσφο-
ιστορική μάχη της 19ης Μαίου 1854 που διεξή-
ρά του Συλλόγου Σπηλαιωτών Θεσσαλονίκης. Την Κυριακή (8 Ιουνίου 2008) το πρωί έγινε δοξολογία
χθη από τον οπλαρχηγό Θεόδωρο Ζιάκα και τα
στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Σπηλαίου, παρουσία
παλικάρια του στο χωριό Σπήλαιο Γρεβενών.
της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας και πλήθους κόσμου.
Πραγματοποιήθηκαν και φέτος διήμερες επετειακές
Ακολούθησε κατάθεση στεφάνων από τους επισήμους,
εκδηλώσεις της ιστορικής μάχης του 1854, που διεξήχθη στο
ξενάγηση στο χώρο της διεξαγωγής της μάχης και δεξίωση με
χωριό Σπήλαιο Γρεβενών που συνδιοργάνωσαν η Νομαρχια-
τη συνοδεία μουσικοχορευτικών συγκροτημάτων. Οι
κή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών, ο Δήμος Θεοδώρου Ζιάκα και ο
εκδηλώσεις σημείωσαν και φέτος μεγάλη επιτυχία.
Συλλόγος Σπηλαιωτών Θεσσαλονίκης στις 7 και 8 Ιουνίου 2008. Το μεσημέρι του Σαββάτου (7 Ιουνίου 2008) στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Γρεβενών πραγματοποιήθηκε ομιλία από τον Πρόεδρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών κ. Νικόλαο Μέρτζο με θέμα «Την προσωπικότητα του Θεοδώρου Ζιάκα». Στη συνέχεια οι παριστάμενοι ξεναγήθηκαν στην έκθεση παλαιών φωτογραφιών, που εκτέθηκαν στον ίδιο χώρο του κτηρίου της Νομαρχίας, από τη ζωή και τις δραστηριότητες των Σπηλαιωτών και δόθηκε δεξίωση στον ίδιο χώρο. Το βράδυ της ίδιας ημέρας Κατάθεση στεφάνου στο ηρώο του χωριού
Ημερήσια εκδρομή στις Πρέσπες Στα πλαίσια των εκδηλώσεων του Συλλόγου Σπηλαιωτών Θεσσαλονίκης, για πρώτη φορά φέτος ο Σύλλογος διοργάνωσε ημερήσια εκδρομή στις 13 Ιουλίου 2008, στις Πρέσπες, για τους κατοίκους του χωριού Σπηλαίου Γρεβενών. Το λεωφορείο ήταν γεμάτο από τους Σπηλαιώτες, που με πολύ χαρά συμμετείχαν στην εκδρομή και επέστρεψαν ενθουσιασμένοι το βράδυ με την ευχή γρήγορα να επαναληφθεί μια τέτοια εκδήλωση. Οι εκδρομές μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Αχιλλείου Πρεσπών.
το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 27
| ΙΑΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ |
OZOI ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ Συχνό Πρόβλημα, Σπάνια Επικίνδυνο Επιμέλεια : Χρήστος Π. Τσαμέτης, Ενδοκρινολόγος-Διαβητολόγος Επιστημονικός Συνεργάτης Μονάδος Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής της Α' Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής Α.Π.Θ. Γενικό Νοσοκομείο Θεσ/νίκης «Παπαγεωργίου» Ο θυρεοειδής είναι ένας σημαντικός για τον οργανισμό ενδοκρινής αδένας, ο οποίος έχει σχήμα πεταλούδας και βρίσκεται στη περιοχή του λαιμού , κάτω από το λάρυγγα, μπροστά από τη τραχεία και πάνω από τις κλείδες. Παράγει δύο ορμόνες, την τριιωδοθυρονίνη (Τ3) και τη θυροξίνη (Τ4) οι οποίες ρυθμίζουν τον μεταβολισμό του οργανισμού, δηλαδή τον τρόπο που χρησιμοποιεί και αποθηκεύει ενέργεια. Η λειτουργία του θυρεοειδούς ελέγχεται από έναν άλλο ενδοκρινή αδένα που εντοπίζεται στο κέντρο του εγκεφάλου και ονομάζεται υπόφυση. Η υπόφυση παράγει τη θυρεοτρόπο ορμόνη (ΤSH), η οποία ρυθμίζει τη παραγωγή Τ3 και Τ4 από τον θυρεοειδή. Οι όζοι του θυρεοειδούς είναι μορφώματα στρογγυλού ή οβάλ σχήματος που διαφέρουν ψηλαφητικά ή/και υπερηχογραφικά από τον υπόλοιπο φυσιολογικό αδένα. Μπορεί να είναι μονήρεις ή πολλαπλοί και το μέγεθός τους ποικίλει. Αποτελούν μία συχνή διαταραχή, δεδομένου ότι περίπου το 20-67% των ανθρώπων έχουν τουλάχιστον έναν όζο, χωρίς οι περισσότεροι από αυτούς να το γνωρίζουν. Οι όζοι είναι πιο συχνοί σε γυναίκες , σε άτομα μεγάλης ηλικίας και κατοίκους περιοχών με έλλειψη ιωδίου καθώς και σε άτομα που έχουν 28 | το γεφύρι της επικοινωνίας μας
υποβληθεί στο παρελθόν σε ακτινοθεραπεία στη περιοχή της κεφαλής ή/και του τραχήλου (λαιμού). Στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν προκαλούν συμπτώματα. Σπάνια όταν είναι αρκετά μεγάλοι σε μέγεθος μπορεί να προκαλέσουν τοπικά πόνο, βράχνιασμα στη φωνή και δυσκολία στη κατάποση και την αναπνοή. Συνήθως ανακαλύπτονται τυχαία από τους ίδιους τους ασθενείς ως μία διόγκωση στο λαιμό τους ή κατά τη διάρκεια ψηλάφησης από το γιατρό. Κατά τη ψηλάφηση του λαιμού συνήθως εντοπίζονται όζοι που η διάμετρός τους είναι μεγαλύτερη του 1,0 cm. Επίσης μπορεί να αποτελούν τυχαίο εύρημα υπερηχογραφήματος ή αξονικής τομογραφίας που διενεργείται για τη διερεύνηση άλλου νοσήματος. Η σημασία της ανακάλυψης ενός ή περισσοτέρων όζων έγκειται στο γεγονός ότι ένα μικρό ποσοστό αυτών είναι κακοήθεις. Συγκεκριμένα, το ποσοστό αυτό είναι περίπου 4% στις γυναίκες και 8% στους άνδρες. Ευτυχώς, η μεγάλη πλειοψηφία των όζων είναι καλοήθεις και οφείλονται συνήθως σε γενετικούςκληρονομικούς παράγοντες, γεγονός που εξηγεί τη συχνή εμφάνισή τους σε μέλη της ίδιας οικογένειας. Επομένως όταν διαπιστωθεί η παρουσία ενός ή περισσοτέρων όζων ο/η ασθενής θα πρέπει να απευθύνεται σε ενδοκρινολόγο ο
οποίος με τις κατάλληλες ερωτήσεις, τη κλινική εξέταση (κυρίως τη ψηλάφηση του θυρεοειδούς και του λαιμού) και ορισμένες εργαστηριακές εξετάσεις θα προσπαθήσει να αποκλείσει ή να επιβεβαιώσει την ύπαρξη καρκίνου και δευτερευόντως να διερευνήσει εάν ο όζος υπερπαράγει ορμόνες και προκαλεί υπερθυρεοειδισμό. Μεγαλύτερη πιθανότητα κακοήθειας έχουν οι όζοι που εμφανίζονται σε άνδρες, σε άτομα μικρής (<20 ετών) ή μεγάλης ηλικίας ( >60 ετών), σε ασθενείς που έχουν υποβληθεί ως παιδιά σε ακτινοθεραπεία στο κεφάλι και το λαιμό και σε αυτούς με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του θυρεοειδούς. Επίσης, στοιχεία που αυξάνουν την υπόνοια ύπαρξης καρκίνου είναι η γρήγορη αύξηση του μεγέθους ενός όζου και η παρουσία ορισμένων συμπτωμάτων στον ασθενή όπως το μόνιμο βράχνιασμα της φωνής και η δυσκολία στη κατάποση ή την αναπνοή. Επιπλέον η κλινική εξέταση μπορεί να αποκαλύψει ευρήματα ύποπτα για ύπαρξη κακοήθειας όπως το μεγάλο μέγεθος του όζου (>4 cm), η σκληρή σύσταση, η αδυναμία κίνησής του με την κατάποση και η παρουσία διογκωμένων λεμφαδένων στο λαιμό. Δυστυχώς όμως, μόνο η κλινική εξέταση και το ιστορικό δεν μπορούν με σιγουριά να αποκλείσουν ή να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη καρκίνου. Οι εργαστηριακές
μέτρηση Τ3, Τ4 και TSH) δείχνουν εάν υπάρχει αυξημένη παραγωγή ορμονών από τον όζο (υπερθυρεοειδισμός) και γενικότερα δείχνουν το επίπεδο λειτουργίας όλου του αδένα. Στη πλειοψηφία των ασθενών με όζους διαπιστώνεται φυσιολογική λειτουργία του θυρεοειδούς. To υπερηχογράφημα είναι η καλύτερη εξέταση για την ανεύρεση μικρών όζων που δεν ψηλαφώνται. Επίσης, δίνει πληροφορίες σχετικά με τον ακριβή αριθμό των όζων, το μέγεθος και τη σύστασή τους (συμπαγείς ή κυστικοί) και μπορεί να εντοπίσει χαρακτηριστικά τους που είναι ύποπτα για ύπαρξη κακοήθειας. Στο σπινθηρογράφημα του θυρεοειδούς χορηγείται στον/στην ασθενή μία μικρή δόση ραδιενεργού ουσίας και με τη βοήθεια ειδικής κάμερας φαίνεται αν ο όζος απορροφά μεγαλύτερη ποσότητα της ραδιενεργού ουσίας σε σχέση με τον υπόλοιπο θυρεοειδή οπότε καλείται «θερμός» ή απορροφά λιγότερο ή καθόλου και τότε ονομάζεται «ψυχρός». Η πλειοψηφία των όζων (~95%) του θυρεοειδούς είναι «ψυχροί». Η πιθανότητα ύπαρξης καρκίνου σε έναν «ψυχρό» όζο είναι μόλις 5%, ενώ η αντίστοιχη πιθανότητα για τον «θερμό» είναι πολύ μικρή και πρακτικά μηδαμινή ιδιαίτερα όταν ο όζος αυτός είναι «τοξικός» που σημαίνει ότι παράγει αυξημένη ποσότητα ορμονών (Τ3 και Τ4) και προκαλεί υπερθυρεοειδισμό. Το σπινθηρογράφημα δεν πρέπει να διενεργείται σε εγκύους ή θηλάζουσες γυναίκες. Τέλος, η αναρροφητική βιοψία του όζου με λεπτή βελόνη αποτελεί την καλύτερη δυνατή εξέταση για να διαπιστωθεί αν αυτός είναι καλοήθης, κακοήθης ή ύποπτος (ενδιάμε-
σος) και συνεπώς παρέχει πολύτιμες πληροφορίες στον ενδοκρινολόγο για την ορθή θεραπευτική αντιμετώπιση. Σπάνια το υλικό από τη βιοψία είναι μη διαγνωστικό ή ανεπαρκές και ακόμα σπανιότερα το αποτέλεσμα μπορεί να είναι παραπλανητικό. Η θεραπευτική αντιμετώπιση των όζων εξαρτάται από το είδος του όζου και η επιλογή της καταλληλότερης αγωγής γίνεται από τον ενδοκρινολόγο με βάση κυρίως τα αποτελέσματα της βιοψίας σε συνδυασμό πάντα με τα ευρήματα από το ιστορικό, τη ψηλάφηση του θυρεοειδούς και τις υπόλοιπες εργαστηριακές εξετάσεις. Στη περίπτωση που ο όζος ή οι όζοι είναι καλοήθεις η αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη χορήγηση της θυροξίνης (Τ4) με σκοπό να εμποδιστεί η αύξηση του μεγέθους τους ή να προκληθεί σμίκρυνσή τους. Εναλλακτικά πολλοί προτείνουν την απλή παρακολούθηση χωρίς καμία φαρμακευτική αγωγή. Η απόφαση θα ληφθεί από τον ενδοκρινολόγο αφού λάβει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε ασθενούς. Όποια στρατηγική κι αν επιλεγεί απαιτείται τακτικός έλεγχος ανά 6μηνο ή 12μηνο ώστε να παρακολουθείται με ψηλάφηση ή/και υπερηχογράφημα το μέγεθος των όζων. Αν διαπιστωθεί αύξηση του μεγέθους τότε συστήνεται επανάληψη της βιοψίας ή χειρουργική αφαίρεση του θυρεοειδούς (θυρεοειδεκτομή). Σε περίπτωση που ο όζος είναι κακοήθης, η χειρουργική αφαίρεση όλου του θυρεοειδούς είναι θεραπευτικός μονόδρομος. Ανάλογα με το είδος του καρκίνου μπορεί να χορηγηθεί συμπληρωματικά αγωγή με ραδιενεργό ιώδιο για να καταστραφούν εναπομείναντα
θυρεοειδικά κύτταρα. Όλοι οι ασθενείς αυτοί λαμβάνουν στη συνέχεια δια βίου θεραπεία με την ορμόνη που παράγει ο αδένας (θυροξίνη-Τ4). Η πιο συχνή μορφή καρκίνου του θυρεοειδούς είναι το θηλώδες καρκίνωμα και η πλειοψηφία των ασθενών έχουν εξαιρετική πρόγνωση που σημαίνει μεγάλες πιθανότητες για ίαση και μακροχρόνια επιβίωση. Η θυρεοειδεκτομή συστήνεται επίσης και στη περίπτωση των όζων που είναι ύποπτοι (ενδιάμεσοι) στη βιοψία, σε εκείνους που λόγω μεγάλου μεγέθους προκαλούν συμπτώματα και τέλος σε όζους που ενώ η βιοψία τους δείχνει καλοήθεια, τα συμπτώματα και τα ευρήματα από την ψηλάφηση και τις υπόλοιπες εξετάσεις θέτουν υψηλό δείκτη υποψίας για καρκίνο. Εάν ο όζος είναι «θερμός» τότε η αντιμετώπισή του ποικίλει και μπορεί να είναι απλή παρακολούθηση ή θεραπεία με ειδικά φάρμακα που ελαττώνουν τη παραγωγή ορμονών από τον όζο, χειρουργική αφαίρεση ή χορήγηση ραδιενεργού ιωδίου. Η απόφαση λαμβάνεται από τον ενδοκρινολόγο ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του εκάστοτε ασθενούς και τον βαθμό υπερπαραγωγής ορμονών από τον όζο. Τέλος οι κυστικοί όζοι είναι συνήθως καλοήθεις και αντιμετωπίζονται με αναρρόφηση δια λεπτής βελόνης του υγρού που περιέχουν και παρακολούθηση. Εάν ο κυστικός όζος ξανασχηματιστεί ή παρατηρηθούν υποτροπιάζουσες αιμορραγίες εντός αυτού τότε συστήνεται θυρεοειδεκτομή. Συμπερασματικά, οι όζοι του θυρεοειδούς αποτελούν μία αρκετά συχνή διαταραχή του αδένα και σπάνια ενέχουν κίνδυνο για τη ζωή του ασθενούς. Σε κάθε περίπτωση το γεφύρι της επικοινωνίας μας | 29
SILVER
JAPAN
25 Ê. ÊáñáìáíëÞ, 546 39, Èåóóáëïíßêç Ôçë: 2310 942000, Fax: 2310.942432 44 ÓôïõìÜñç, 104 33, ÁèÞíá Ôçë: 210 5231602, Fax: 210 5231603 www.stamos.com.gr • e-mail: stamos@otenet.gr
ΚΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΑΓΟΡΕΣ - ΠΩΛΗΣΕΙΣ
ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΚΙΝΗΤΩΝ
ËÜëïò Ìé÷Üëçò Γυμν. Μικρού 9, Χαριλάου Τηλ.: 2310 310.980, Fax: 2310 323.700, Κιν.: 6972 / 842.989 Θ
Ε
Σ
Σ
Α
Λ
Ο
Ν
Ι
Κ
Η