Brochure kasterleegrafiekdorp 2016 by Gemeentebestuur Kasterlee

17-20 november 2016 Heemkundige kring Kasterlee - Lichtaart - Tielen

1. Inleiding Meer dan een halve eeuw geleden zette Fons Mertens Kasterlee op de kaart van de grafische kunst. Zijn atelier Grafiek vormde de eerste aanzet voor de uitbouw van het Frans Masereel Centrum, dat nog steeds een uniek centrum met internationale uitstraling is. Het hoeft niet gezegd: Kasterlee en zijn inwoners hebben een speciale band met het Frans Masereel Centrum. Die vindt zijn oorsprong in de jaren ’60, toen ‘de Grafiek’ de plaats bij uitstek was om een stapje in de wereld te zetten. Ook Kastelse kunstenaars stonden er vaak aan de persen. Toen het centrum in 1972 aangekocht werd door de Vlaamse Overheid, staken ze graag een handje toe bij de uitbouw ervan. Ook de vzw ‘Vrienden van het Masereelcentrum’ telde heel wat Kastelse inwoners onder zijn leden. Tijdens de zomer van 1982 werd het 10-jarig bestaan van het centrum gevierd met een kunstroute bij de Kastelse horeca. Niet veel later kreeg Kasterlee zijn oudste titel, die van ‘Grafiekdorp’. In de decennia die daarop volgden, groeide de internationale faam van het Frans Masereel Centrum. Kunstenaars van over de hele wereld logeerden en werkten in ‘de zwette tet’. De collectie kunstwerken in het centrum groeide uit tot een belangrijk archief voor de grafiek. Vandaag de dag is het Frans Masereel Centrum nog steeds een meerwaarde voor onze gemeente: tentoonstellingen, print art fairs, cultuureducatieve activiteiten voor scholen, rondleidingen voor groepen... Zelfs toen er mysterieuze graancirkels verschenen in de Kastelse velden bleek dat iets te maken te hebben met het Frans Masereel Centrum. In deze brochure vind je alles over de rijke geschiedenis van het Frans Masereel Centrum en zijn huidige werking. Hopelijk zet het je aan om deze unieke locatie eens te bezoeken maar in ieder geval veel leesplezier! Mies Meeus Schepen van cultuur

2. Het Frans Masereel Centrum Grondlegger Fons Mertens Fons, nu een zeventiger, studeerde aan de academie van Antwerpen in de afdeling Grafiek met specialiteit lithografie en aanverwante technische toepassingen. Hij had als jonge kunstenaar het talent om oude steendrukmachines op te sporen en te verzamelen. Dankzij zijn contacten in de Turnhoutse nijverheid wist hij veel waardevolle, nog ambachtelijke machines te redden door ze op te kopen tegen een prijs per kilo. Zijn eerste atelier installeerde hij in de Oranjemolen in zijn geboortestad Turnhout, in de buurt van drukkerij Van Mierlo. Na het vervullen van zijn legerdienst ging hij op zoek naar een grotere locatie en een vaste stek. Die zoektocht bracht hem in 1962 naar Kasterlee.

Hij vond de ideale plek om zijn atelier in onder te brengen in Houtum, in de leegstaande boerderij van Jos en Octavie Van Ballaer. De drukpersen voor lithografie namen veel plaats in zodat Fons ook de stallingen in gebruik nam om zijn atelier in onder te brengen. Hoewel hij niet veel huur moest betalen, besefte hij snel dat het toeristische verkeer in Houtum hem hierbij kon helpen. Hij richtte voor de boerderij een terras in waar tijdens de weekends wandelaars en fietsers op adem konden komen. Meer en meer vrienden kunstenaars vonden de weg naar Houtum en dronken er graag hun pintjes tijdens het eindeloos filosoferen over kunst en de maatschappij. Van het een kwam het ander en zo verdrongen de mensen stilaan de drukpersen. Op de buitengevel werden twee planken aangebracht met daarop ‘Atelier Grafiek’ geschilderd. ‘De Grafiek’ was een feit. Van overal kwam de jeugd naar Kasterlee om zich tijdens het weekend te amuseren in de Grafiek. Er was altijd veel volk. De Witte, de toenmalige echtgenote van Fons, zorgde voor muziek. Het waren gouden jaren.

Fons, druk bezig met het bewerken van een lithosteen

De Grafiek in lang vervlogen tijden Maar kunstenaarsbloed kruipt waar het niet gaan kan en Fons moest zijn artistieke ei nog kwijt. Destijds in de Oranjemolen in Turnhout kreeg hij regelmatig bezoek van zijn vriend architect Lou Jansen. Beiden waren gefascineerd door de vorm en de constructie van deze windmolen. Dat was de basis en het uitgangspunt voor de nieuwbouw die Fons zou neerpoten in de Zaardendijk. Een centrale ronde kern waar een grote koepelruimte aan vastklampt. Vanuit de Grafiek verhuisden de drukpersen eind jaren zestig naar het gelijkvloerse gedeelte van ‘den bol’. Ruimte en licht waren er in overvloed. Fons had hier de luxe om te beschikken over een atelier van honderden vierkante meter. De ronde vorm van het atelier was ideaal om ontspannen te werken. En hij was altijd dicht bij huis. Via de centrale ijzeren wenteltrap kwam hij zo in het woongedeelte waar het gezin Mertens zijn knusse woonst had. Bij zijn zoektocht naar oude persen schrok Fons er niet voor terug om met een stel vrienden in het Militair Carthografisch Instituut van Ukkel ergens op de tweede verdieping een machine te gaan wegslepen. Fons heeft de moed opgebracht oude persen te kopen en te transporteren en in het atelier op te stellen. Zo begon de geschiedenis van een verzameling die uniek is in de wereld. De meer ambachtelijke machines waar nog spierkracht aan te pas komt zijn verdwenen maar werden door Fons bewaard voor het nageslacht. Hij bleef geloven in de mogelijkheden van de lithografie als expressiemiddel.

Fons wilde de omliggende gemeenten en bij uitbreiding Vlaanderen winnen voor zijn unieke verzameling. Hij wees ook het departement voor cultuur op de mogelijkheden van zijn atelier. Maar de academies van de omliggende steden en gemeenten toonden geen belangstelling. Bevriende kunstenaars maakten wel eens gebruik van het atelier, maar Fons dacht dat het atelier nuttiger gebruikt kon worden door een officieel organisme dan door een alleenstaand persoon die voor zijn kunst eigenlijk geen tijd meer had. Van 1968 tot 1972 was Dr. Frans Van Mechelen minister van Nederlandse Cultuur. Iedereen zal hem nog herinneren als de man met de onafscheidelijke vlinderdas. Van Mechelen, afkomstig uit Turnhout, droeg de Kempen en cultuur hoog in het vaandel. Na een eerder toevallig bezoek aan het atelier waar Fons aan het werk was met enkele vrienden kunstenaars, ging de bal aan het rollen. Eén van zijn laatste verwezenlijkingen als minister was de aankoop van ‘den bol’. Van Mechelen zag het groots en wilde er een heus Rijkscentrum voor Grafiek van maken.

Een van de unieke persen: steen-offsetpers Schmiers-Weiner & Stein, Leipzig

In zijn openingstoespraak op 14 januari 1972 sprak hij de hoop uit dat het centrum een zoemende bijenkorf zou worden: een plaats van interactie tussen kunstenaars onderling en met hun publiek. Hij benadrukte ook dat er naast permanente begeleiding ook ‘meesterklassen’ moesten georganiseerd worden, met niet alleen meesters

van bij ons maar ook met buitenlandse gastprofessoren. Hierdoor zou het centrum uitstijgen boven de regionale functie. Vanaf nu was het Vlaams Centrum voor Grafische kunsten Frans Masereel een feit.

Wie was Frans Masereel? Frans Masereel (Blankenberge, 31 juli 1889 - Avignon, 3 januari 1972) was een groot Vlaams graficus en houtsnijder. Het moderne leven in de grote steden tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw is door hem in houtsneden weergegeven. Over hem deed Stefan Zweig de uitspraak: "Wanneer alles te gronde zou gaan; alle boeken, monumenten, foto's en verslagen en er bleven slechts de houtsneden die Masereel gedurende tien jaar geschapen heeft gespaard, dan zou men alleen daaruit onze hele hedendaagse wereld kunnen herbouwen." Hij reist veel en rond 1910 gaat hij in Parijs wonen en komt daar toevallig in aanraking met de houtsnede.

Hij illustreert boeken van onder andere Victor Hugo, Tolstoi, Thomas Mann, Oscar Wilde en Hemingway. In 1926 maakt hij voor "De legende van Ulenspiegel" van Charles de Coster 167 houtsneden. In het boek "De stad" (1925) legt hij in honderd houtsneden zijn visie op het leven in de jaren twintig in de grote stad vast. Masereel wordt samen met Jan-Frans Cantré, Jozef Cantré, Henri Van Straten en Joris Minne gerekend tot 'de Grote Vijf', die de Vlaamse grafische kunst na de Eerste Wereldoorlog nieuw leven inbliezen. Na de Tweede Wereldoorlog verblijft Masereel in Avignon en in Nice. Van 1947 tot 1951 is hij leraar aan de Schule für Kunst und Handwerk in Saarbrücken. In 1950 krijgt hij op de Biënnale van Venetië de Grote Prijs van de grafiek.

De eerste jaren na de oorlog wordt hij door de Belgische regering beschouwd als dienstweigeraar. Hij gaat in 1920 weer in Parijs wonen en later in Équihen nabij Boulogne.

Frans Masereel

Een van de vele werken van Masereel

Masereel vond in de houtsnede het middel bij uitstek om zijn ideeën aan duizenden mensen bekend te maken. Houtsnede, steendruk, zeefdruk, etsen... hebben een speciaal kenmerk. Zij zijn op eigen unieke wijze vermenigvuldigbaar, niet zoals een foto die identieke kopieën oplevert maar als een kunstvorm waar telkens de hand van de artiest in terug te vinden is. Het Masereelfonds, een culturele organisatie voor de promotie en ondersteuning van het Nederlands in Vlaanderen, werd naar hem vernoemd. Amper twee weken na zijn dood kreeg het Rijkscentrum voor Grafiek in Kasterlee zijn naam. Toch was er een tiental jaren voor het FMC al een link tussen Kasterlee en Frans Masereel. Leraar Louis Vandecruys van de Berkenlaan schreef in oktober 1968 een brief aan Frans Masereel, op dat moment woonachtig in Nice, om het overlijden te melden van Herman Scholl. Het antwoord van Frans Masereel

dateert van 29 oktober en daarin vraagt hij om meer inlichtingen over de omstandigheden van het overlijden van H. Scholl. In zijn antwoord schrijft Masereel hoe erg hij aangedaan is door het sterven van zijn goede vriend Herman. Hij vraagt ook om op zoek te gaan naar een manuscript van Scholl dat hij had opgedragen aan Masereel. Hij meldt ook nog dat hij in de loop van 1969 naar Antwerpen zou komen en dan contact zou opnemen met Louis Vandecruys. Via Hild, dochter van Louis Vandecruys, weten we dat Herman Scholl een Nederlandse pater was die veel bewondering had voor Frans Masereel. Hij schreef midden jaren zestig een boek over de kunstenaar (waarschijnlijk het manuscript waarover sprake in de brief) en kwam regelmatig in Kasterlee om samen met Louis de teksten door te nemen. Zij bezochten samen Frans Masereel in Nice en deze kwam op zijn beurt enkele malen naar Kasterlee. In de Vogelzang woonde toen ook kunstenares Gilberte Goffaux. Zij had gevraagd aan pater Scholl of ’de grote Masereel’ haar werken zou willen beoordelen. Bij zijn eerstvolgende bezoek aan Louis Vandecruys stemde Masereel meteen in en trok naar Gilberte die zeer onder de indruk was van het bezoek van Masereel.

De gouden beginjaren van het centrum Na de opening op 14 januari 1972 moest de werking van het centrum op poten gezet worden om de doelstelling van het centrum die in het Staatsblad verscheen waar te maken. - Het centrum moet een werkgemeenschap zijn voor gevestigde en toekomstige grafici. - De kunstenaars moeten bijgestaan worden op het gebied van technische uitvoeringsproblemen. - Er worden vervolmakingscursussen ingericht onder leiding van kunstenaars die naam hebben gemaakt. - Op regelmatige basis worden tentoonstellingen georganiseerd. - Het centrum moet een ontmoetingsplaats zijn voor het publiek, de kunstenaar en zijn werk. Om aan al deze voorwaarden en behoeften te voldoen werden tien personeelsleden aangeworven waarvan enkele een prachtige ambtenarijtitel meekregen zoals het een staatsinstelling past. Zij kregen in het eerste jaarverslag (1973) van het centrum een prominente plaats op de eerste bladzijde: Verbeeck Paul Dieltiens Luc Van Mechelen Chris Caers Jenny Neefs Marcel Van Mechelen Martha Lemmens Maria Goris Jos De Bie Rik Leysen Greet

directeur tijdelijke opsteller huisbewaarster tijdelijke opsteller werkmeester tweede klas schoonmaakster schoonmaakster onderhoudsman onderhoudsman klerk-typiste

In de eerste maanden woonde het gezin Mertens nog op de bovenverdieping en was het bureel van directeur Verbeeck gevestigd in de woonkamer. Er werd gepland epalaverd en hard gewerkt om van het centrum een pareltje te maken. Fons en zijn gezin verhuisden, met pijn in het hart, kort na de opening naar een nieuwe stek in de Baron van der Grachtlaan. Het viel Fons zwaar dat hij zijn geesteskind moest achterlaten. 7

In juni 1972 schreef Bruno Bomberen in Het Volk dat het centrum echt van start zou gaan op 1 juli. â&#x20AC;&#x153;Alles wordt in het werk gesteld om het Rijkscentrum Frans Masereel te Kasterlee tegen 1 juli uit de startblokken te schudden. Dit centrum moet in de toekomst een toevluchtsoord worden voor grafici. Bij de aanvang zal echter alleen het accent liggen op de lithografie maar in de toekomst zal een ruime waaier van grafiek aan bod kunnen komen. Men denkt aan steen, houtgravures, zeefdruk, foto-atelier enz.â&#x20AC;? Dadelijk na de opening werd met de planning en de uitbouw begonnen en zes maanden later ziet het gebouw, dat opvalt door zijn originele doch praktische constructie, er helemaal anders uit. Een ervaren ambachtsman in de drukkunst heeft de destijds door de grondlegger Fons Mertens aangekochte machines, een grondige opknapbeurt gegeven. De machines werden op een stabieler voetstuk geplaatst. Daarnaast werd ook aandacht besteed aan de verlichting en passende accommodatie. De oorspronkelijk als woonvertrekken ingerichte verdieping werd helemaal verbouwd tot een burelen- en ontmoetingscomplex waar onder meer mevrouw Van Mechelen, voorzitster van de raad van beheer en directeurkunstenaar Paul Verbeeck hun bureel hadden. In de directe omgeving van het gebouw worden tien puntwoningen opgetrokken.

Deze woningen moeten de kunstenaars de gelegenheid geven hier een tijd te verblijven met familie of medekunstenaars. Hierbij werd rekening gehouden met de omgeving en het geheel van het centrum die een optimale gezellige rust moeten bieden aan diegenen die hier willen werken. Koortsachtig wordt gewerkt aan een conciërgewoning terwijl de plannen ook een zwembad en een restaurant voorzien. In een tweede fase worden nog tien woningen bijgebouwd op een terrein waarover men momenteel onderhandelingen voert. Een optimistische schatting van de kostprijs houdt het bij ongeveer 40 miljoen Belgische franken.

Op het vlak van accommodatie biedt het centrum tien woongelegenheden voor telkens vier personen. Een kunstenaar die grafisch werk wil reproduceren op één van de persen kan hier voor de duur van veertien dagen gratis in een studio wonen met zijn gezin of helpers (mits betaling van een waarborg van 1 000 fr en 365 fr verzekering). De studio’s in deltavorm, zijn volledig ingerichte flatjes compleet met zitkamer, keuken, twee slaapvertrekken en badkamer. Wat men voor een verblijf moet meebrengen is hetzelfde als voor een gehuurde vakantieflat. De huisbewaarster zal wel tips geven in verband met winkelgelegenheid in de omgeving. Iedere bewoner krijgt bij zijn aankomst sleutels voor zijn studio en voor de poort die ’s nachts gesloten wordt. Er is ruime parkeergelegenheid.

Veertig jaar later weten we dat er inderdaad tien deltawoningen gebouwd werden waarvan de eerste vier in 1972. De conciërgewoning waar het echtpaar Luc Dieltiens-Chris Van Mechelen zijn intrek zou nemen dateert ook van die beginperiode. De overige zes tiphuisjes werden stelselmatig bijgebouwd maar alle andere verzuchtingen zijn lang geleden in de vergeethoek van de schatkist beland. In een kennismakingsfolder uit de beginjaren van het FMC stond allereerst nog eens de doelstelling en opdracht van het centrum zoals reeds eerder beschreven en een beschrijving – in vier talen - voor kunstenaars. ‘Verder zijn er de afgescheiden ateliers voorzien voor zeefdruk, diepdruk en hoogdruk.

Luchtfoto van het terrein

Vervolg op pagina 19

Kasterlee Grafiekdorp 2016

Uitneembare bijlage 9

Vanaf 17 november 2016 verandert Kasterlee opnieuw in hĂŠt grafiekdorp van de Kempen. Het gemeentebestuur van Kasterlee slaat de handen in elkaar met het Frans Masereel Centrum, de heemkundige kring van Kasterlee, de Academie voor Schone Kunsten van Arendonk en enkele lokale kunstenaars om je in te wijden in het heden en verleden van de oudste Kastelse titel: Kasterlee Grafiekdorp. Op donderdag 17 november om 19 uur opent in de schuur van de heemkundige kring een tentoonstelling over de geschiedenis van Kasterlee Grafiekdorp. Fons Mertens, oprichter van het Frans Masereel Centrum, komt langs voor een praatje, waarna hij de tentoonstelling opent. In het Frans Masereel Centrum opent op vrijdag 18 november om 19.30 uur de tentoonstelling Jan Cremer / Multiplier. 1976 was niet alleen maar een hete zomer. Verschillende tijdsgeesten naast elkaar. Hier in de streek begon het met een drukker van pamfletten. Rebels, internationaal en streekgebonden. Over grafiek, wonderhits en rebellie. Vanaf zaterdag 19 november kan je in de bib van Kasterlee een tentoonstelling met grafische werken van kunstenaars uit de buurt bekijken. Je vindt er kunstwerken die Ann van Gorp, Max Selen, Jan Vaerten, Fik van Gestel en Mich Van Eysendeyk maakten op de persen van het Frans Masereel Centrum. Ook de Academie voor Schone Kunsten van Arendonk richt in de oude Pastorij een expo in met grafisch werk van hun Kastelse leerlingen. Op 20 november kan je deelnemen aan de grafiektoer. Je gaat op bezoek in het Frans Masereel Centrum, het heemerf en de bib waar gidsen je alles vertellen over Kasterlee Grafiekdorp.

KO KA

E RT PELSTR. SINTANTONIUSSTR.

Z U ID

IDE ENHE KERK KKER RULA

N O O R D-

RULER AKK

L AA

N PLAFFEIENSTRAAT

E L

N TUN

1. Frans Masereel Centrum Masereeldijk 5, 2460 Kasterlee

OR D- Z U ID L AA

2. Heemerf De Waaiberg, Waaiberg 1a, 2460 Kasterlee

ID LHE MO

10 E

EID

3. Bibliotheek Kasterlee Pastorijstraat 8, 2460 Kasterlee

Lokale kunstenaars Deze lokale kunstenaars nemen deel aan de tentoonstelling Lokaal Grafisch Talent in de bib van Kasterlee.

Fik van Gestel Geboren op 23 mei 1951 in Turnhout en opgegroeid in Tielen. Woonplaats: Gierle • B eroep: leraar aan de Academie voor Schone Kunsten Arendonk • Docent schilderen aan de Hogeschool Sint Lukas Brussel op rust

Fik van Gestel heeft eerst voor onderwijzer gestudeerd en tijdens zijn legerdienst ’s avonds een jaar kunstonderwijs gevolgd in Lüdenscheid. Daarna ging hij Beeldende Kunst volgen aan de Academie van Antwerpen. Van Gestel moest en zou kunstenaar worden, hij liet er zelfs een vaste benoeming als onderwijzer voor staan. Bij zijn vader viel die beslissing niet in goede aarde, toch ging Fik consequent zijn eigen weg De natuur is voor Fik van Gestel een blijvende bron van inspiratie, maar dan in de ruimste zin van het woord. De macro- en de microwereld, de natuur als mechanisme en als primaire levensenergie, met alle strijd en chaos die daarbij horen. Die exploratie blijft onveranderd en ongemeen interessant, omdat het een zoektocht is. Fik van Gestel is geen natuurschilder in de traditionele betekenis van het woord. Met de ezel naar buiten trekken om te gaan zitten penselen doet hij niet. Alles gebeurt in zijn atelier. Daar zijn trouwens de ramen dichtgemetseld. Dat lijkt misschien vreemd voor een schilder, maar er ritselt buiten altijd wel wat, en hij wil absoluut niet afgeleid worden tijdens zijn werk. Er zijn ook nog andere bronnen van inspiratie zoals literatuur bijvoorbeeld. Fik van Gestel is veel met teksten bezig en schrijft ze ook graag zelf. Zijn interessegebied is ruim: foto’s, het internet, reizen, wetenschappelijke nieuwigheden… Hij volgt het allemaal met aandacht en verwondering. Vroeg of laat vinden de boeiendste dingen dan toch hun weg naar zijn werk.

Samenvattend: de gelaagdheid die hij in de wereld rondom hem ziet, probeert hij ook in zijn werk te steken. Vanaf de jaren ’70 verbleef en werkte Fik van Gestel regelmatig in het Frans Masereel Centrum. In een aantal tentoonstellingen opgezet door het FMC werd werk van Fik van Gestel opgenomen. In de periode rond 2010 maakte hij deel uit van het selectiecomité van het centrum. In 2014 verscheen het boek Fik van Gestel 'Storm & Stilte'. Het is uitgegeven door Snoeckx Uitgeverij en de Warande Turnhout. In het boek vind je een selectie van 100 schilderijen vanaf het midden van de jaren '80 tot 2014. Fik van Gestel won doorheen zijn carrière verschillende prijzen, zijn werken bevinden zich in de collecties van openbare instellingen en privéverzamelingen. Meer info over zijn werk vind je op www.fikvangestel.be. Deze werken van Fik van Gestel kan je bekijken tijdens de tentoonstelling lokaal grafisch talent in de bib van Kasterlee: • Lente – 2004 – zeefdruk (zie afbeelding) • Spleen – 1998 – litho

Ann van Gorp Geboren op 10 augustus 1955 in Turnhout Woonplaats: Lichtaart • B eroep: leerkracht aan de Academie voor Schone Kunsten te Arendonk • Coördinator en leerkracht op rust, lagere en middelbare graad in het filiaal van de Academie te Kasterlee • Hoger Middelbaar en Regentaat plastische kunsten: Heilig Graf instituut in Turnhout • Grafiek, tekenkunst en toegepaste kunsten: Academie voor Schone Kunsten Arendonk • Cursus zeefdrukken: Atelier Tilburg

Ann van Gorp haar stijl is in de loop der jaren geëvolueerd van een realistische tot een eerder impressionistische weergave van de werkelijkheid. Bv. een opgezet of eerder toevallig stilleven, landschappen, composities met lijn en vlak. Deze worden steeds verwerkt tot een eigen interpretatie, met veel aandacht voor ritme, harmonie en esthetiek… Ann van Gorp zoekt bewust naar een eigen weergave, soms speels, soms strak, maar steeds evenwichtig, in deze warrige wereld. De link tussen Ann van Gorp en het FMC gaat ver terug. In de jaren ’80 tot ’90 was ze er kind aan huis. Ze maakte er veel litho’s en later ook zeefdrukken, steeds met professionele technici aan haar zijde. Het was een heerlijke periode, met vele toffe contacten met kunstenaars van bij ons en van buiten België. Maar andere bazen brachten andere wetten met zich mee. Toen grafici hun werk moesten voorleggen aan een commissie die een strenge selectie maakte, begon de internationale bezetting van het atelier en stopte het voor vele binnenlandse kunstenaars. In 1998 kreeg Ann na indiening van een dossier bij de commissie opnieuw de kans om een 5-tal litho’s te drukken, waaronder 2 reeksen in opdracht van de brandweer van Kasterlee, die zij als relatiegeschenk gebruikten. Tijdens de opendeurdagen van het FMC in ’85, ’88 en ’89 gaf Ann van Gorp demonstraties op de lithopersen, het eindresultaat van de deelnemers werd in de galerij van het FMC tentoongesteld.

In mei ’89 liep haar eigen tentoonstelling in de galerij van het FMC. Verder kreeg ze heel wat opdrachten vanuit de vriendenkring van het FMC. De ouders van Ann van Gorp kregen van een zuster in het tweede middelbaar te horen dat de vakken veel te saai waren voor hun dochter en ze niet zou slagen als ze niet van richting zou veranderen. Vandaag de dag valt dit niet pedagogisch te verantwoorden, maar dankzij deze non belandde Ann van Gorp in de tekenafdeling. ‘Ik ben haar eeuwig dankbaar!’ zegt Ann hierover. Ann van Gorp maakt naast grafische werken ook schilderijen met acryl op doek en in een oude ambachtelijke techniek, met pigment en caseïne als bindmiddel, op paneel. Enkele van haar werken kan je bekijken tijdens de tentoonstelling lokaal grafisch talent in de bib van Kasterlee: • Cantaë – 1998 - litho • L andschap in blauw – 1988 - litho (zie afbeelding)

• Stilleven met fles – 1988 – 4 - kleurenlitho

Jan Vaerten Geboren op 5 augustus 1909 in Turnhout, overleden op 14 december 1980 in Beerse. Woonplaats: Beerse • B eroep: professor tekenen aan het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten te Antwerpen

Jan Vaerten verliet de school vroegtijdig en kwam – niet helemaal naar zijn zin - bij zijn oom terecht in de verf- en drogisterijwinkel. De kennis van pigment, verf en mengtechnieken zouden hem later als schilder goed van pas komen. Hij ontwikkelde een sterk en uitgebreid kleurenpallet. Met uitzondering van enkele avondlessen in beeldhouwen aan de Academie te Turnhout en zondagslessen in Schilde, is hij autodidact. In de jaren vijftig gold Jan Vaerten als de schilder die altijd wilde vernieuwen, voortdurend nieuwe vormen en technieken uitprobeerde. Kenmerkend voor de werken van Jan Vaerten is zijn centrale thema het menselijke tekort. Geïnspireerd door de twee wereldoorlogen die hij meemaakte, maar ook door wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. Vaerten gaf als beeldend kunstenaar zijn visie op de menselijke tekortkomingen, het hoe en waarom. Ook in zijn zelfportretten spaarde hij zichzelf niet. Wat zijn persoonlijke ontwikkeling betreft, in zijn vroege werken is nog de invloed van Van Dyck te zien. Daarna waren het vooral Picasso en Zadkine die Vaerten inspireerden. Beide kunstenaars kruisten ook in levende lijve zijn pad. Picasso was meteen onder de indruk. Hij zag de overeenkomsten met zijn eigen kunst, maar vooral de verschillen. Picasso zei: “Jan Vaerten is de enige Vlaming die geen kleine Picasso’s maakt maar een eigen visie en persoonlijkheid ontwikkelt.” Jan Vaerten was één van de vele aanwezigen tijdens de officiële opening van het ‘Centrum voor Grafiek Frans Masereel’ op 14 januari 1972. Verheugd over de enorme mogelijkheden die het centrum bood, was Jan Vaerten de eerste kandidaat om er grafisch werk te creëren. Als kunstenaar en leraar motiveerde en begeleidde hij kunstenaars in de werkplaatsen van het centrum. Veel kunstenaars die vandaag nog in het centrum werken, leerden de kneepjes van het vak van Jan Vaerten.

Toen een tijd later de bestuurscommissie van het centrum werd geïnstalleerd, was het logisch dat Jan Vaerten hiervan deel uitmaakte. In het centrum leerden ze Jan Vaerten kennen als een sympathiek en krachtdadig persoon die de evolutie van het centrum van dichtbij volgde en steeds ijverde voor de kunstenaars. Jan Vaerten schilderde, tekende en ontwierp toneeldecors en tapijten. Hij is mede-stichter van cultureel centrum ‘Het Atelier’ in Deurne. De werken van Jan Vaerten zijn in het bezit van binnen- en buitenlandse musea en van particuliere verzamelaars. In Beerse bevindt zich het museum Jan Vaerten. Deze werken van Jan Vaerten kan je bekijken tijdens de tentoonstelling lokaal grafisch talent in de bib van Kasterlee: • Zelfportret – 1979 • Wijzende vrouw met vogel 1979 (zie afbeelding) • Reikhalzend – 1980

Mich Van Eysendeyk Geboren op 29 juli 1945 in Tielen Woonplaats: Antwerpen • Beroep: leraar op rust

Mich Van Eysendeyk volgde vrije lessen figuur- en portrettekenen aan de Academie voor Schone Kunsten van Arendonk, maar is voornamelijk autodidact. De werken van Mich Van Eysendeyk zijn een gefilterde en persoonlijke weergave van wat bij hem binnenkomt uit onze beeldmaatschappij enerzijds en hetgeen hij al opgeslagen had door jarenlange observatie anderzijds. De weergave doet hij op verschillende manieren: met beproefde technieken of met een mix daarvan. Soms gebruikt hij figuratieve elementen, een andere keer abstraheert hij, afhankelijk van zijn gevoelens op dat ogenblik. Vaak werkt hij met acryl, soms met olieverf, dan weer met inkt, vet potlood, krijt en andere pigmenten. Als drager gebruikt hij canvas, gedrukte ondergrond in steen- of zeefdruk, handgeschepte Oosterse papieren. Daarbij voegt hij materialen toe die op dat ogenblik geschikt lijken om het beoogde doel te bereiken.

Mich Van Eysendeyk ging in het verleden vaak aan de slag in het Frans Masereel Centrum als graficus en maakte er etsen, steendrukken en zeefdrukken. Enkele van de creaties van Mich Van Eysendeyk zijn wereldberoemd in Kasterlee. Denk maar aan het logo van Kasterlee Grafiekdorp. Ook de Kastelse kabouter en het kabouterstandbeeldje dat sinds 2013 voor het gemeentehuis prijkt, werden door hem ontworpen. Naast graficus is Mich Van Eysendeyk ook illustrator, hij ontwerpt logo’s en affiches. Verder is hij theaterregisseur, decorontwerper en uitvoerder. Deze werken kan je bekijken tijdens de tentoonstelling lokaal grafisch talent in de bib van Kasterlee: • Oranje hoedje – kleurenlitho – 1977 • Turnster – zwart-wit litho – 1975 (zie afbeelding)

Max Selen Geboren op 16 april 1932 in Turnhout Woonplaats: Kasterlee • B eroep: leraar aan de Academie voor Schone Kunsten Turnhout op rust • Opleiding: studeerde aan het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten Antwerpen

Max Selen is een geboren en getogen Kempenaar maar tegelijkertijd globetrotter. Dat wordt weerspiegeld in de diversiteit van zijn oeuvre. Hij speelde doorheen de jaren graag in op de aanhoudende vernieuwingen in de moderne en hedendaagse kunst. Eerst bespeelde hij kenmerken van verschillende stromingen. Soms kubist dan weer symbolist, af en toe expressionist en surrealist maar steeds trouw aan zijn figuratieve kunst. In de jaren zeventig vond hij inspiratie in de Popart. De dag van vandaag kiest hij voor het hyperrealisme. De verfijnde techniek van deze richting boeit de kunstenaar die perfectionisme hoog in het vaandel draagt. Vanuit fotonegatieven isoleert Max een meer dan levensecht stukje werkelijkheid. Vandaar dat hij een negarealist wordt genoemd. Hij gebruikt de fotografische realiteit om de vervreemding, het gebrek aan contact en het verloren lopen van het individu in onze wereld te benadrukken. Max Selen boeit en intrigeert maar dringt zich niet op. Hij toont ons een stukje realiteit zonder moraalfilosoof te willen zijn. We worden wel aangespoord om na te denken over een wereld waar negatieve krachten steeds meer veld winnen. Max Selen bood bij het ontstaan van het FMC technische ondersteuning. Hij hielp bij het voorbereiden en drukken van litho’s en maakte later ook deel uit van de commissie van toezicht die hielp bij praktische zaken.

Ruim veertig jaar geleden, in 1973, nam Selen deel aan 'Hyperrealisten in België', een groepstentoonstelling in het Museum voor Schone Kunsten in Gent. Met 'In beslag genomen', een meer dan levensecht schilderij dat een wit laken voorstelde, met een scheur waardoor roze vrouwenhuid zichtbaar was, zorgde hij voor de nodige ophef toen het werk effectief door het gerecht in beslag genomen werd. Max Selen won doorheen zijn carrière verschillende prijzen, zijn werken bevinden zich in de collecties van openbare instellingen en privéverzamelingen wereldwijd. Deze werken van de hand van Max Selen kan je bekijken tijdens de tentoonstelling lokaal grafisch talent in de bib van Kasterlee: • Afvoerbuis – 1971 – lithografie • Zebrapad – 1971 – lithografie (zie afbeelding)

Academie voor Schone Kunsten Arendonk – filiaal Kasterlee Vanaf 6 jaar kunnen kinderen in het jeugdatelier terecht voor een kunstzinnige vorming. In het jeugdatelier staan het kind en de creativiteit centraal. De kinderen tekenen, schilderen, drukken, boetseren en maken ruimtelijk werk. Al doende leren ze zien en voelen, tegelijkertijd ontdekken ze verschillende technieken, materialen én de hele wereld!

In de afdeling middelbare graad wordt een jaar gevuld met tekenen, schilderen, grafiek, keramiek, fotografie, kostuumontwerp. Het programma is bewust én én én zodat leerlingen bij het afstuderen een breed palet aan technische knowhow en beeldende bagage mee hebben, die een goede voorbereiding vormt bij voortgezette kunstopleidingen. Ook de Kastelse leerlingen van de Academie gingen aan de slag rond het thema grafiek. Het resultaat daarvan kan je bekijken in de oude Pastorij vanaf zaterdag 19 november 2016, 10 uur.

KASTERLE E GRAFIEKD ORP De geschie

Donderdag

-> Fons Mer

denis van

17 novemb

tens, oprich

er om 19 u

ter van he

tentoonste

llingen 2016

Kasterlee G

rafiekdorp

t Frans Mas ereel Cent locatie: he rum, komt emerf De W langs voor aaiberg, W Je kan deze een praatj aaiberg 1a tentoonste e, waarna in Kasterlee lling ook be Neem hier hij de tent voor contac zoeken in oonstellin groep van t op met To g opent. max. 25 pe erisme Kas rsonen tot terlee. zondag 30 april 2017 . Kostprijs 50 euro.

Tentoonste

lling Jan C remer / Mu 19.30 u

Vrijdag 18 n

ovember o m

1976 was ni ur et alleen m aa Verschillen de tijdsgees r een hete zomer. ten naast el Hier in de st kaar. reek begon het met ee Rebels, inte n drukker va rnat n pamflette Over grafiek ionaal en streekgebo n. nden. , wonderhits en rebellie.

ltiplier

locatie: Fran s Tot zondag Masereel Centrum, M as 30 april 20 17 kan je de ereeldijk 5 in Kaste 10 en 17 uu rlee twee tentoo r alsook el k laatste w nstellingen www.fransm eekend va bezoeken asereelcen n de maand (ook met au trum.be tussen 13 dioguide). en 18 uur. Van maand Gesloten ti ag tot vrijd jdens de ke ag tussen rstvakantie.

Lokaal gra fisch talen novem t

Zaterdag 1 9

ber om 10 -> Bekijk in de bi uur Mich Van Ey b werken die gemaa kt zijn op de se ndeyk, Max -> Bekijk in persen van Selen, Ann de oude Pa het Frans M van Gor storij grafi asereel Ce sch werk va p, Jan Vaerten en Fik ntrum, door van Gestel. n de locatie: De lokale kuns Kastelse le oude Pastor tenaars erlingen va ij en bib K Je kan deze n de Kunst asterlee, Pa ac tentoonste ad em ie . storijstraat lling gratis 8 in Kasterl bezoeken ee tot vrijdag 23 decembe r tijdens de openingsur en van de bib.

Grafiektoe

Zondag 20

nov

ember om Je gaat op 13.30 uur bezoek in het Frans M Grafiekdor asereel Ce p. Deelnam ntrum, het e is gratis. heemerf en de bib waa locatie star r gidsen je t: Frans Mas alles vertel ereel Cent Verplaats je len over K rum, Maser te voet, met asterlee eeldijk 5 in de fiets of Kasterlee met de wag en.

Het steendrukatelier bevat drie mechanische persen (elektrisch aangedreven), een litho-offset pers, een offset pers, zes handpersen en 600 stenen. Het zeefdrukatelier telt twee persen, een drukraam, belichtingsmateriaal en zeven. Het verblijf in het centrum is gratis, evenals het gebruik van de ateliers en beschikbare materiaal, zoals zuren, vernis, inkten, vloeibare film, het gebruik van stenen en persen. De kunstenaar moet zelf instaan voor metalen of houten platen, papier, snijfilmen voor zeefdruk en persoonlijk tekenmateriaal. Het eerste jaarverslag leert ons ook dat er tijdens het eerste volledige werkjaar 293 ontwerpen werden gemaakt die op hun beurt 12 648 afdrukken opleverden. Het centrum tekende 835 overnachtingen op en ontving 51 groepen voor een geleid bezoek en 7 020 individuele bezoekers.

Wanneer de tekening op de steen af is, wordt de steen vochtig gehouden en het tekenmateriaal vervangen door drukinkt. Met een pers wordt de geïnkte tekening overgebracht op papier. Lithografie is mogelijk omdat water en vet elkaar afstoten. De lithografie is eind achttiende eeuw ontdekt door Alois Senefelder. Na allerlei experimenten ging hij uiteindelijk kalksteen gebruiken. Het toeval wil dat hij woonachtig was in Beieren, Zuid-Duitsland, waar in de vorm van de Solnhofener kalksteen ‘zuivere’ kalksteen beschikbaar is. Tegenwoordig gebruiken kunstenaars ook aluminium en kunststof platen.

Voor de leken onder ons is een kleine rondleiding in de boeiende wereld van de grafiek hier op zijn plaats om te begrijpen wat er in het centrum gecreëerd wordt op de persen.

Diepdruk Een drukproces dat gegraveerde metalen cilinders gebruikt, waarbij de inkt in kleine cellen ligt waarop het papier geperst wordt om een beeld te vormen. Het beeld of de drukkende partij ligt lager dan de niet-drukkende partij.

Lithografie, of steendruk Afgeleid van het Grieks ‘lithos’, steen en ‘graphein’, (be)schrijven: steendruk, vlakdrukprocedé dat berust op het verschijnsel dat water en vet elkaar afstoten. Voor deze techniek wordt kalksteen (leisteen uit Solnhof – Duitsland) gebruikt. De tekening dient wel in spiegelbeeld op de steen aangebracht te worden.

Lithografie is de voorloper van de offsetdruk. Men ontdekte dat de steen de inkt veel beter overdroeg aan een doek van rubber dan direct aan het papier. Vervolgens bleek dat het papier ook meer kleur opneemt van een rubberdoek. Naast een betere afdruk, was het een ander groot voordeel dat er minder druk op de steen nodig was, wat de kans op breuk van de steen en schade aan de pers kleiner maakte. Vanaf het begin van de twintigste eeuw werden er persen ontwikkeld met grote cilinders, die een zeer grote productie konden halen. Omdat het hier een indirect drukprocedé betreft, staat het beeld niet negatief op de steen, maar leesbaar. Op het rubber staat het beeld in spiegelbeeld.

Zeefdruk Een drukmethode waarbij de inkt door een zeef op het te bedrukken materiaal wordt aangebracht. Toegepast in veelal kleine oplagen, voor zeer dekkende inkten en het bedrukken van kunststoffen.

Het reilen en zeilen van het centrum Bij wie konden we beter terecht dan bij Jenny Caers die tenslotte achtendertig jaar in het centrum alles van zeer nabij heeft gevolgd. Als jong gegradueerde in de moderne talen kreeg ze na een paar maanden in de privĂŠsector te hebben gewerkt een job aangeboden op het centrum. Het moet maart 1972 geweest zijn. Haar allereerste taak bestond erin om alle drukstenen die in het atelier lagen op te meten... Het waren er honderden en eigenlijk was het een nutteloze taak want met de resultaten is uiteindelijk niets gebeurd. Maar geleidelijk aan raakte ze meer en meer thuis in de wereld van de grafiek en boeide het werk haar heel erg. Van Jenny kregen we een uitgebreid relaas over het FMC. In de beginjaren was er een zeer uitgebreide bestuurscommissie van 22 personen waaronder heel wat bekend volk. Karel Van Mierlo was de voorzitter en verder klonken meerdere namen ons niet vreemd in de oren zoals, Karel Van Miert, Tony de Preeuw, Jos De Serrano, EugĂ¨ne Otten en Max Selen. De commissie was een log orgaan omwille van het grote aantal mensen en werd in latere jaren flink wat ingekrompen om geruisloos te verdwijnen nadat de administratie in Kasterlee werd aangepast in 1984 en onder het Ministerie van Cultuur kwam. In 1998 vormde Mieke Weyns als ambtenaar van de Vlaamse Gemeenschap de schakel tussen de overheid en het centrum.

Onder impuls van toenmalig minister van Cultuur Luc Martens wordt een nieuwe commissie in het leven geroepen die slechts uit dertien leden zal bestaan en krijgt het voormalige federale rijkscentrum (met behoud van de naam van Vlaanderens grootste etser en houtsnijder Frans Masereel) als toevoeging Vlaams centrum voor grafische kunst . Kort na de opening in 1972 werd ook de vzw Vrienden van het Masereelcentrum opgericht onder voorzitterschap van mevrouw Mieke Van Mechelen. Het lidmaatschap bedroeg jaarlijks 1 000 fr. Hierin was ook een originele litho inbegrepen van een van de kunstenaars die gebruik hadden gemaakt van de accommodatie van het centrum. Na korte tijd telde de vzw 850 leden. Zo kon de vzw een mecenasfunctie vervullen om de activiteiten van het centrum te kunnen uitbreiden. Een van de doelen van het centrum was immers om de kunst te democratiseren. Dat lukte op deze manier bijzonder goed. Op de bovenste verdieping van het hoofdgebouw werd in 1979 een klein museum ingericht gewijd aan het leven en werk van Frans Masereel. In het centrum werd op de verdieping ook een bar geopend waar leden van de vzw terecht konden om te socializen en de vinger aan de pols te houden voor de werking van het centrum. Het werd een ontmoetingsplaats voor heel wat bekende en minder bekende mensen uit Kasterlee en omgeving.

Chris Van Mechelen en Jenny Caers bij het twintigjarig jubileum van het centrum

Voor het grote publiek werd er jaarlijks een opendeurdag georganiseerd. Deze kon steeds op veel bijval rekenen. Eind jaren zeventig telde men hier zeven- tot achtduizend bezoekers. Naar aanleiding van het tienjarig bestaan van het centrum werd voor de ganse duur van de zomervakantie van 1982 de medewerking van de horecanten van Kasterlee gevraagd. Een heuse kunstroute werd zo uitgestippeld. Het bood het brede publiek ook de gelegenheid om kennis te maken met de kunsttak grafiek. Het streefdoel van het centrum, namelijk de democratisering van de grafiekkunst vond in deze totaalactie van het dorp zijn bekroning. Toen in 1988 directeur Paul Verbeeck werd ontslagen, ging ook de vzw ter ziele en leek het alsof de gloriejaren van het centrum geteld waren. Jenny werd centrumverantwoordelijke. Zij had intussen heel wat ervaring opgebouwd en kennis opgedaan in de wereld van de grafiek om het centrum draaiende te houden. Ze wist zich ook omringd door geroutineerde medewerkers zoals Luc Dieltiens en Chris Van Mechelen en zeker Rik De Bie en Marcel Neefs als experts in het atelier die ten dienste stonden van de kunstenaars. Dit alles onder het wakende oog van de overheid.

In de gloriejaren van het FMC kwamen er ook heel wat bekende kunstenaars langs om zelf te werken of om hun kennis door te geven. Fred Bervoets, Remi Cornelissen, Renaat Ivens, Jan Vaerten, Jan Cobbaert, Pol Mara, Roger Raveel, Jan Cremer en ook de weduwe van Frans Masereel, Laure MalclĂ¨s zijn enkele van de ronkende namen die maar wat graag in het centrum kwamen werken of hun kennis doorgeven aan andere kunstenaars. Bezoekers konden steeds de tentoonstellingen bezoeken die het centrum organiseerde met voornamelijk werken van de residerende kunstenaars. In 1984, amper twaalf jaar na het ontstaan, tekende het centrum voor de honderdste tentoonstelling! Ook onze eigenste Ann van Gorp en Mich Van Eysendeyk stonden er regelmatig aan de persen. In november 1992, Hugo Weckx was toen minister van Cultuur, werd een nieuwe commissie aangesteld waarin grafische kunstenaars van verschillende strekkingen een belangrijk aandeel vervulden. Het was de taak van de commissie om de dagelijkse werking van het centrum mee uit te stippelen en te begeleiden.

Directeur Paul Verbeeck

Postzegel Frans Masereel In oktober 1972 verscheen een postzegel met een zelfportret van Frans Masereel uitgegeven in een reeks van bekende personen. De zegel had een waarde van 4,50 frank wat destijds genoeg was om een brief te versturen. Het FMC besteedde de nodige aandacht aan de uitgifte van de postzegel.

Film over het centrum Op 15 januari 1980 stelde het centrum een film voor van Expo-team Antwerpen onder de titel ‘Is de grote pers vrij? Deze 16–mm filmproductie met een duur van 22 minuten werd gerealiseerd door Hugo De Cnodder. De film moest een visitekaartje zijn van het FMC dat bruikbaar zou zijn in binnen- en buitenland. In de film wordt de sfeer en de werking van het centrum met het fijne penseel uitgetekend. Volgens De Cnodder is het centrum een van de knapste overheidsinitiatieven.

Postzegel met zelfportret uit 1926

Ook de samenwerking met de vijf kunstenaars was perfect. De producent is erin geslaagd niet alleen de technische aspecten te tonen van het atelier maar ook de spanningen die er bestaan bij een kunstenaar en de ambachtsmensen die de persen bedienen bij het tot stand komen van een kunstwerk.

Masereel valt in de prijzen Na de ambtstermijn van Minister Frans Van Mechelen geraakte het FMC een beetje in de vergeethoek. Tot in 1981 mevrouw Rika Debacker bericht kreeg dat het internationaal comité van Pax Mundi had besloten de Ínternationale Dag Hammarskjőld Prijs ’81 toe te kennen aan het FMC omwille van de voortdurende en volgehouden inspanning m.b.t. de internationale samenwerking en solidariteit op internationaal vlak. Daarmee prijkt het centrum meteen in de galerij van de groten, waaronder, Lino Ventura, Peter Ustinov, J.F. Kennedy, ea. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan personen die in hun vakgebied op markante wijze bijdragen tot de wereldvrede, zowel op economisch, industrieel wetenschappelijk, artistiek, literair en humanitair vlak. Directeur Verbeeck was natuurlijk apetrots met deze onderscheiding maar besefte eens temeer dat ‘geen sant in eigen land’ weer gold. 22

Hij zei: ”Overal ter wereld krijgen we te horen dat wat er in Kasterlee gebeurt uniek is op deze aardkloot, maar in onze vertrouwde omgeving is er geen haan die er nog naar kraait.” Naar aanleiding van deze onderscheiding en het tienjarig bestaan van het centrum werd Kasterlee uitgeroepen tot Grafiekdorp door de Toeristische Federatie Provincie Antwerpen en de VVV van Kasterlee. In verschillende horecazaken in onze gemeente kon men grafische werken bekijken. Ann van Gorp en Mich Van Eysendeyk namen deel aan deze Grafiekroute.

Het FMC hier, nu en later Er werd en wordt hard gewerkt in het FMC. Kunstenaars komen en gaan. Uiteraard moeten er vernieuwingen doorgevoerd worden want ook de wereld van de grafiek verandert. De grote oude persen worden vervangen door moderne uitgaven en verhuizen naar het Speelkaartenmuseum in Turnhout om bewaard te blijven voor het nageslacht. Het is de bedoeling om ambachtelijk te blijven werken maar de nieuwe (jonge) kunstenaarslichting die gebruik maakt van het centrum kan niet naast de digitalisering van de grafische kunst kijken. Die heeft duidelijk zijn intrede gedaan in het centrum.

expertise en kunde van over de grenzen laat binnenstromen. Zo vallen heden, verleden en toekomst samen.

Sinds 2001 is Ivan Durt, als projectverantwoordelijke, de drijvende kracht in het atelier. Voor hem blijven de oude waarden van het centrum van kracht maar waar vroeger het accent lag op de zelfstandigheid van de kunstenaar is vandaag de selectie ruimer en kan iedereen die een goed grafisch werk wil realiseren in het centrum terecht. Het centrum wil zijn naam als kenniscentrum waarmaken en versterken.

De belangrijkste aandachtspunten in het hedendaagse beleid zijn: - Het actualiseren van het residentiebeleid. Het FMC kiest ervoor om een professionele residentieplaats te zijn met aandacht voor de artistieke noden en vragen van kunstenaars. - Het verder uitbouwen van het FMC als grafisch kennisknooppunt. - Het bevorderen van grafiek in het actuele beeldende kunstveld. Het uitganspunt daarbij is het stimuleren van experiment, onderzoek en theoretisch discours in het medium ‘grafiek’.

Ivan zag het als zijn opdracht om de ateliers te moderniseren en op termijn een beleid uit te tekenen. De ateliers werden beter uitgerust en de assistentie aan de kunstenaars werd verbeterd. Het is de bedoeling om de band met de jongeren te verbeteren en de diversiteit te vergroten. Het FMC wil zo zijn faam als internationaal centrum in stand houden en een actief netwerk uitbouwen dat meer

Vooral de vormen van residentie zijn gewijzigd. Er zijn meer mogelijkheden. Met het oog op de eerder genoemde doelen werden verschillende residentiemogelijkheden uitgewerkt. - De algemene residentie wordt verlengd tot minimaal vier en maximaal zes weken. Zo krijgt het productionele en artistieke proces voldoende tijd en ruimte. Dit is zeker voor de internationale kunstenaars een stuk aantrekkelijker. (Denk aan dure vliegtickets en verre verplaatsingen.) De resident kan kiezen tussen diepdruk, hoogdruk, zeefdruk en vlakdruk.

Eind 2010, een maand voor Jenny met welverdiend pensioen ging, werd Sofie Dederen aangesteld als centrumverantwoordelijke. Samen met Ivan, die projectverantwoordelijke bleef, laat ze een frisse wind waaien in het FMC. Zij wijken niet af van de visie dat het centrum een plek moet zijn van experiment, onderzoek en netwerking maar brengen toch hun toets van vernieuwing. Na veertig jaar willen zij het centrum verscherpt naar de toekomst loodsen. Sommige traditionele visies maken plaats voor nieuwe ideeën. Het kiezen voor weloverwogen nieuwe invalshoeken brengt een openheid en een dynamiek met zich mee die de kunstenaar, de overheid en het publiek ten goede komt. Het FMC speelt zo een grote rol van maatschappelijk belang.

Er is geen voorkennis van grafiek nodig. Wel wordt er verwacht dat de residenten zelfstandig hun project kunnen uitvoeren. Tijdens de residentie staan twee technische stafleden ter beschikking om de residenten te adviseren in het proces. - De onderzoeksgerichte residentie biedt kunstenaars/ onderzoekers een tijdsruimte van twee maanden om beschikbare kennis scherp te stellen of nieuwe ideeën te genereren rond de technische of artistieke processen binnen het medium grafiek. De variëteit aan grafische druktechnieken die beschikbaar is in het centrum biedt tal van mogelijkheden voor specifieke studie naar een bepaald technisch aspect, naar een verfijning van de grafische technieken en naar het onderzoek van grafische beeldelementen. Een goede kennis van het medium is een vereiste. De residentie wordt afgesloten met een tentoonstelling. - Essay grafiek: een residentie van een maand biedt kunstenaars, critici en theoretici de mogelijkheid in het schrijven van een essay over het medium grafiek. Het essay belicht bijvoorbeeld het grafische werk van een verblijvende kunstenaar, staat in functie van een tentoonstelling of dient als onderzoek naar het medium grafiek. - De schoolresidentie vormt een unieke kans voor masterstudenten om een project te realiseren dat losstaat van een schoolprogramma. Masterstudenten onder begeleiding van een docent kunnen een tot twee weken residentie aanvragen. Het FMC zorgt ervoor dat Vlaamse kunsthogescholen samen met internationale resideren zodat ook hier netwerking en kennisuitwisseling ontstaan. Om in aanmerking te komen voor een verblijf in het centrum moet een kandidaat een aanvraagdossier indienen. Een selectiecommissie die werd opgericht in 1997 buigt zich over de dossiers en beslist wie in aanmerking komt om in het FMC te resideren. Het centrum kan echter ook zelf kunstenaars, critici, onderzoekers of designers uitnodigen om te komen resideren en werken. Dit wordt dan meestal gekoppeld aan een project, een tentoonstelling of een publicatie.

Het FMC beschikt momenteel over een atelier voor vier technieken: zeefdruk, hoogdruk, diepdruk en vlakdruk (in de vorm van lithografie, etsen, zeefdruk, letterpers en houtsneden). Begin jaren zeventig werden twee kleine ‘bollen’ bijgebouwd als zeefdrukateliers. In het FMC wordt ook naarstig gewerkt aan het archiveren van de enorme collectie kunstwerken die het centrum bezit. Sinds de oprichting in 1972 staat elke kunstenaar die in het centrum werkt een realisatie af aan het FMC. Ter gelegenheid van de veertigste verjaardag van het FMC is de kunst van het centrum nadrukkelijk aanwezig geweest in Kasterlee. De mensen moesten hiervoor niet naar het centrum maar konden in het dorp kunstprojecten bewonderen, al werd er wel eens in het haar gekrabd bij het zien van sommige werken. Zo was er het wegwijzerachtige project dat op de hoek van Houtum en Oosteneind een weide sierde. Begin oktober verschenen er mysterieuze graancirkels in een maïsveld in de buurt van het FMC. Ook dit was een realisatie van het FMC. De graancirkels waren niet het werk van buitenaardse wezens maar met behulp van de eigenaar van het maïsveld een kopie van het grondplan van het FMC. Het centrum richt zich nog steeds op het democratiseren van de kunst en poogt op deze manier de mensen van Kasterlee te betrekken bij de werking van het centrum.

Het huidige team van het FMC

En, wat werd er van Fons Mertens ? Fons zocht nieuwe impulsen, hield het in België voor bekeken en wilde ver weg met vernieuwde energie en een open geest helemaal ‘opnieuw’ beginnen. Hij laadde een vrachtwagen vol materiaal voor een atelier en verhuisde in september 1976 naar het eiland van de eeuwige lente, Tenerife. De lange reis per boot maakte hij in het gezelschap van Luc Van Laer (Pelka). Kwestie van een goede technieker bij de hand te hebben als de oude vrachtwagen zou gaan tegensputteren. Fons installeerde eerst zijn atelier in Los Cristianos en later in Arona.

Begin jaren tachtig verhuisde hij naar de hoofdstad Santa Cruz en werd daar aangezocht door de burgemeester om het departement cultuur op gang te brengen. Fons stampte in 1982 het Centro Arte Gráfico uit de grond dat vergelijkbaar is met het FMC. Het centrum van Don Alfonso – zoals Fons algemeen gekend is – ontvangt al 34 jaar gasten uit alle hoeken van de wereld. Nadat in een tweede fase een oude overdekte markt in de buurt van zijn atelier uitgebouwd werd tot tentoonstellingsruimte en cultuurcentrum is het grafisch centrum in Santa Cruz uitgegroeid tot Parque Cultural. Er is een intense samenwerking ontstaan met de faculteiten Bellas Artes van Santa Cruz, Barcelona, Madrid en Bilbao. In het centrum wordt al geruime tijd met de nieuwste technieken gewerkt.

Net omdat het centrum al heel wat expertise had op het vlak van grafiek en telecommunicatie werd in 1994 een groot project uitgewerkt in samenwerking met Northern Telecom Arts Europe. Internationale kunstenaars werden uitgenodigd om hieraan mee te werken, onder wie voor het Verenigd Koninkrijk Sir Peter Blake (die nog covers heeft ontworpen voor de Beatles) en voor België Jan Fabre. Ingescande beelden werden doorgestuurd naar het centrum in Santa Cruz waar de kunstwerken gedrukt werden. Een groots project waarvoor Fons met heel veel enthousiasme de supervisie op zijn schouders nam. Het huidige concept van het atelier bestaat erin om technieken continu aan te passen aan de creativiteit van de kunstenaars. Fons denkt mee en zoekt mee naar coördinaten naargelang de noodzaak zich voordoet. Het centrum in Santa Cruz specialiseert zich in het reeksen drukken met gebruik van alle grafische technieken door elkaar om originele werken te creëren. Voor iedere artiest is er een eigen weg die gebaseerd is op zijn eigen denken. Alle ondergronden komen hieraan te pas: hout, papier, doek, metaal.

Fons is misschien al wel pensioengerechtigd maar zijn artistieke brein heeft nog ideeën in overvloed, hij blijft trouw aan zijn geesteskind en omringt het zeven dagen op zeven met de beste zorgen. Wie een virtuele indruk wil van het atelier en het werk van Fons in Santa Cruz kan even een kijkje nemen op Youtube: Escuela de Arte Gráfico de Sta Cruz de Tenerife. Een filmpje van ongeveer acht minuten waarin je kennis maakt met het atelier en Fons aan het woord hoort met uitleg over lithografie vanaf minuut 5.07. In het Spaans weliswaar, dat hij intussen al meer dan meester is. Zijn atelier is in Spanje en ver daarbuiten uitgegroeid tot een vermaard centrum voor grafici.

Fons legt met plezier grafiek uit aan studenten

Tot slot De unieke opvatting van het FMC, waarover in de ganse wereld reeds artikels en studies verschenen, de grote invloed op het kunstgebeuren door de honderden tentoonstellingen en door de internationale verspreiding en grafieken, de duizenden kunstenaars van de wereld die in Kasterlee verbleven of nog zullen gebruik maken van het centrum dragen de kunsttak grafiek steeds verder naar buiten en plaatsen hiermee ook Kasterlee op de kaart. De wereld van de grafiek was mij niet zo bekend. Dankzij veel gesnuffel en opzoekingen in archieven van de Heemkundige Kring van Kasterlee en die van het FMC, het gewaardeerde wereldwijde web en zeer zeker de interessante gesprekken met Fons Mertens, Jenny Caers, Ivan Durt en Sofie Dederen kwam dit artikel tot stand. Wij wensen ieder van hen en de huidige ploeg van het FMC een pluim op de hoed te steken voor hun inbreng.

Vermits culturele centra werken met staatsgelden en primaire noden belangrijker zijn, hopen we dat de huidige crisis de centra zowel in Kasterlee als Santa Cruz een beetje spaart zodat de kunsttak grafiek steeds verder kan blijven uitbreiden. Is uw interesse intussen genoeg gewekt dan vindt u meer informatie over het FMC op www.fransmasereelcentrum.be en over het centrum in Santa Cruz op www.santacruzdetenerife.es/ servicios-municipales/cultura/ escuela-municipal-de-arte-grafico/

Deze tekst werd voor het eerst gepubliceerd in het Groot-Kastelse Volkskalender 2013 en werd geschreven door May Van Eyck.

v.u. Ward Kennes - Markt 1 - 2460 Kasterlee

1) TENTOONSTELLING/ EXHIBITION JAN CREMER Wie is straffeloos onvoorzichtig? 2) MULTIPLIER1 “POUR LIRE LA SOLUTION RENVERSEZ L’IMAGE”2

information tentoonstellingen/exhibitions: 19 Nov 2016 – 30 April 2017 opening 18 Nov 2016: 19u30 open: maandag tot vrijdag van 10-17u en laatste weekend van de maand 13-18u

1. multiplier (de/m); -s) (Eng.), de verhouding tussen extra overheidsinvestering en de daaruit voortvloeiende vergroting van het nationaal inkomen, sen. vermenigvuldigingsfactor. multipliereffect (het), term voor het verschijnsel dat een verhoging van investeringen en/of export het bnp doet toenemen met een veelvoud van de extra investeringen en/of export…..

FRANS MASEREEL CENTRUM Masereeldijk 5- 2460 Kasterlee V.U. Sofie Dederen

2. Marcel Broodthaers, Rébus, 1973

The fun of making a deal! MULTIPLIER

Thank you! your payment has been recieved. Date of Purchase: 9/24/2016 You now have download access across our entire collection of photos, vectors, illustrations, and more. 365-day Images On Demand, with 5 Standard License Downloads: €39.00, 20% VAT: €7.80; Download history: Stock Photo: Portrait of a businessman who makes a photocopy as a concept of office life. Image ID:163669517. Copyright: Gianluca Rasile. Release Information: Signed model release filed with Shutterstock, Inc.; KEYWORDS: money, african, women, rain, win, fun, dollar, winner, fall, grab, scream, triumph, target, fortune, expression, business, concept, happiness, success, gain, finance, shout, banknote, bank, earn, worker, female, portrait, smile, lottery, windfall, girl, surprise, face, person, rich, lucky, businesswoman, laugh, joy, looking, career, cheerful, work, camera, note, glory, happy, exult. Usage Limitations: Standard License Subscriptions and On Demand; Number of users 1; License duration ; Perpetual; Number of countries you can use images: Worldwide; Digital reproductions, such as website views, ebook downloads, use in “apps”, software, email, etc.: Unlimited; Physical reproductions, such as books, magazines, advertising posters, and packaging: Up to 500K; TV, online video, and film viewers: Production budgets up to $10k; Legal Indemnification: Up to $10K per image; Copies of web or print templates: Not allowed; Copies of merchandise for sale: Not allowed; Design: Betsy Bickle 2016

*Fresh artwork, fun and multiplier; Multiplier i’m printin’ it; Multiplier i’m inkin’ it; Multiplier An impact you can get; Multiplier Een wereld van verschil; Multiplier for your inspiration only; Multiplier print for a better life; Multiplier Printed to make an impact; Multiplier create a print-in-print feeling.; Multiplier We can help; Multiplier Sharing the passion to print life-changing images; Multiplier Things you should experience; Multiplier committed to cover your ideas; Multiplier It’s not about how it looks It’s about how it feels; Multiplier come to where the idea is