5 minute read
Erfgoed Mijn persoonlijke keuze
erfgoed
We leven in een tijd van lijstjes. We houden van rangschikkingen. Van winnaars en verliezers. Ook deze bijdrage is eigenlijk een lijstje. Maar niet zozeer een kwalitatieve rangschikking, dan wel een heel persoonlijke keuze. Tijdens mijn recentste wachtbeurt in het Museum voor Heem- en Oudheidkunde vroeg een bezoekster met wat minder tijd om mijn vijf favoriete voorwerpen aan te duiden. Wel, ik ben niet gegaan voor the usual suspects, maar eerder voor enkele voorwerpen waarmee ik een (emotionele) band heb na vele jaren van gidsen. Dingen waaraan je een plezant of interessant verhaal kunt ophangen. Misschien vind je hierin wel een aanleiding om eens een bezoekje te brengen aan ons museum.
Het bergt een schat aan mooie voorwerpen die in een landelijk museum niet zouden misstaan. Maar ook in ons dorp bestaat het spreekwoord Onbekend is onbemind, want minder dan vijf procent heeft al eens het museum bij de Kontichse bibliotheek op het Sint-Jansplein bezocht. Daarom zijn hier mijn vijf schatten van voorwerpen.
Paul Catteeuw van de Heemkundige Kring verzorgde deze bijdrage.
Ornaal
Dit voorwerp wordt niet meer gebruikt, ook de benaming is in onbruik geraakt. Zelfs Van Dale kent het niet meer, zodat nogal wat bezoekers bij dit woord eerder aan een urinaal of pisfles denken. Een voorwerp dat je aan ziekenhuizen en ongemak linkt. Maar een ornaal werd vooral gebruikt door kantwerksters en borduursters (zoals bij onze uitzonderlijke collectie merklappen). De buikfles werd gevuld met water en voor een kaars geplaatst zodat ze in tijden van weinig en slecht licht ’s avonds als een soort vergrootglas kon dienen bij het naai- en kantwerk. En toch mogen we de link met het menselijke vocht niet vergeten. Ornaal is wel degelijk een verbastering die teruggaat op het Latijnse woord urina. Maar een ornaal dient niet (meer) om te plassen, wel om te passen.
De Sarapisscherf
Eigenlijk hoort dit voorwerp niet in een museum thuis. En op één of andere manier toch weer wel. De scherf is gewoon een uit de hand gelopen grap van een (amateur)archeoloog die zijn medeopgravers gedurende enkele jaren voor schut wist te zetten. Nog nooit werd zo noordelijk een bewijs van de Grieks-Egyptische god gevonden. De scherf kwam op grote tentoonstellingen terecht, vooraleer de Kontichse Tijl Uilenspiegel werd ontmaskerd. Hij had gewoon zelf ΣΑραπις in oud stuk scherf gegrift, maar er geen rekening mee gehouden dat ook grafologen kennis hebben van voortschrijdende schrijfwijzen van Griekse letters. Een mooi verhaal dat de grens aantoont tussen fake en echt, wat meteen bewijst dat een kritische houding tegenover voorwerpen absoluut noodzakelijk is. De scherf blijft er liggen als waarschuwing en vormt tegelijk de aanleiding voor een leuk verhaal.
Het klappertje
Een onnozel klein houten doosje. Het lijkt wel een stukje verloren gelegd speelgoed. Toch is het heel wat anders dan je zou denken. Absoluut geen speelgoed, maar een toestelletje waarmee je jonge kinderen discipline en orde kunt bijbrengen. Het is een klappertje of kleppertje dat vooral in het lager onderwijs werd gebruikt. Vooral in meisjesscholen - denk eraan: onderwijs was vroeger niet gemengd - was het een volwaardig attribuut. In mijn fantasie zie ik een non in volledig zwart habijt die de klapper gebruikt om kleine meisjes volgens het klepperen te laten opstaan, zitten, de armen te kruisen en andere acties die moesten leiden tot een gedisciplineerde klas, waar iedereen gewoon moest doen wat je werd opgedragen volgens een vast geijkt patroon van onverbiddelijke gehoorzaamheid. Afwijken van de rechte klapperlijn werd niet gedoogd. Wat een verschil met het onderwijs van nu. En wat een geluk dat dit toestelletje nu slechts nog in een museum te zien is.
De zweren van Sint-Rochus
Het beeld van Rochus komt uit de Reepkapel (al vernoemd in de vijftiende eeuw), de kapel voor de pestlijders ver buiten de rand van het toenmalige Kontich. Rochus van Montpellier verzorgde volgens de legende pestlijders, maar werd ooit ook zelf slachtoffer van die dodende ziekte. Door de eeuwen heen worden vele genezingen aan hem toegeschreven. Zelf wijst hij altijd op de zweren op zijn been als teken van de ziekte. Ons beeld is uit de zeventiende eeuw en we moeten het wel in ons museum bewaren, omdat open kapellen en kerken jammer genoeg niet veilig genoeg zijn voor grijpgrage handen. Het is wel nog even wachten op een wonder van onze Rochus. Tot dan blijft hij in ieder geval op zijn sokkel staan in gezelschap van zijn trouwe hond.
De lollepot
Drie stuks van dit soort vuurpotten hebben we in ons bezit. Vrouwen gebruikten in vroegere tijden tijdens de winter een lollepot om hun dijen en poep te verwarmen. Hun lange rokken werkten als een soort theemuts die de warmte binnenhield. Dat daar af en toe (zelfs dodelijke) ongelukken mee gebeurden, valt niet te verwonderen. Maar het moet in tijden van gebrekkige verwarming toch wel een goed gevoel hebben gegeven. Dat dit voor gebroekte mannen maar weinig hielp, moge ook wel duidelijk zijn. En toch waren er ook mannen met rokken die het gebruikten, de priesters. Ze vonden het voorwerp ongepast voor vrouwen, omdat alles wat onder de rokken gebeurde naar ongehoorde liefde en geilheid verwees. Maar zelf genoten ze er ten volle van. In zoverre zelfs dat je in sommige biechtstoelen van toen ingebouwde lollepotten hebt. Hypocrisie ten top bij sommige priesters, het is helaas van alle tijden. Dat het woord lollepot nu een synoniem is voor lesbienne kan daarom ook niet verbazen.
Ik had ook nog de suikertang aan het lijstje kunnen toevoegen, waarvan ooit een bezoeker dacht dat het een verlostang was. Of de kwispedoor. Maar kiezen is verliezen, dus we houden het bij deze vijf voorwerpen die uiteraard een arbitraire en zeer persoonlijke keuze zijn uit honderden voorwerpen, maar misschien kunnen ze dienen als kapstok om het museum eens een keertje te bezoeken. Het lijdt geen twijfel dat je verrast zult staan van het rijke patrimonium van ons museum. Kom en overtuig jezelf. En misschien kom je ook zo tot een persoonlijke top vijf.
