Ιδεολογία παράγουσα πολιτική ή πολιτική παράγουσα ιδεολογία; Πρώτη δημοσίευση 23 Φεβρουαρίου 2010
Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής
“Ιδεολογία είναι η θέσμηση των αντιθέσεων. Η ιδεολογία δεν είναι μόνο ενέργεια που γεννάται από το υποκείμενο αλλά και ενέργεια που γεννά υποκείμενα.......... Η εν γένει ιδεολογία υφίσταται με την μορφή ιδεολογιών(π.χ. Σοσιαλιστική, εθνικιστική, θρησκευτική ιδεολογία κλπ). Για λόγους διάκρισης από την “εν γένει” ιδεολογία, μπορούμε να τις αποδώσουμε με τον όρο “ιδεολογήματα”-με την ίδια ακριβώς έννοια που αντιδιαστέλλουμε τη θρησκεία από τα θρησκεύματα και τη φιλοσοφία από τα φιλοσοφήματα.... Έθνος και Παράδοση, Θ.Ι.Ζιάκας, Εναλλακτικές Εκδόσεις.
Ιδεολογία είναι “σύστημα γνωμών, ιδεών, αντιλήψεων και αρχών τις οποίες πρεσβεύουν κοινωνικές τάξεις, πολιτικά κόμματα, διάφορες ομάδες ανθρώπων”. Φιλοσοφικό λεξικό Μ.Ρόζενταλ & Π.Γιουντίν Εκδ. Αναγνωστίδη “Ιδεολογία, 1 η προσήλωσις προς ηθικήν τινά αρχήν, ιδέαν, άνευ ιδιοτελείας ή φιλαυτείας. 2 η ηθική ή κοινωνική ή πολιτική αρχή προς ήν προσηλούται τις. 3 θεωρία εστερημένη πραγματικότητος.” Νέον Ορθογραφικόν Ερμηνευτικόν Λεξικόν Δ.Δημητράκου
Ανάλογα με το είδος των αντιθέσεων που η ιδεολογία καλείται να θεσμίσει διαμορφώνεται και το είδος της ιδεολογίας. Αν οι αντιθέσεις είναι οικονομικές τότε χρειάζεται ιδεολογία που να κατευθύνει την πολιτική. Χρειάζεται πολιτική
διαπνεόμενη από την ιδεολογία εκείνη που θεσμίζει την αντίθεση ΚεφαλαίουΕργασίας, την αντίθεση κοινωνικής παραγωγής και ατομικής ιδιοποίησης των προϊόντων της, την αντίθεση κοινωνικής παραγωγής και ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής κλπ. Αν οι αντιθέσεις είναι εκείνες της υπάρξεως κάθε ανθρώπου, χρειάζεται “θρησκευτική”ιδεολογία. Χρειάζεται θέσμιση της αντίθεσης θείου και ανθρώπινου, καλού και κακού, αθανάτου και θνητού κλπ. Σε άλλες ιστορικές περιόδους, σε τούτον εδώ τον τ(ρ)όπο-φαίνεται τώρα πια όλο και πιο καθαρά-υπήρξε μια ενιαία “ιδεολογία” που είχε και οικονομικό, δηλ πολιτικό, σκέλος και υπαρξιακό σκέλος. Θέσμιζε με ενιαίο τρόπο τις αντιθέσεις, έλυνε, υπερέβαινε, με ενιαία λογική και τα οικονομικά και τα υπαρξιακά προβλήματα της κοινωνίας. Για να είμαστε όμως περισσότερο ακριβείς πρέπει να σημειώσουμε ότι η “ιδεολογία”αυτή δεν ήταν σαν τις ιδεολογίες που ξέρουμε ότι κυριάρχησαν κυρίως μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Δεν ήταν μια συνταγή, ένας νάρθηκας. Περισσότερο ήταν ένα όριο κι ένας τρόπος να ελέγχεται κάθε φορά το όριο και η ανάγκη μετακίνησής του. Στο βαθμό που ο έλεγχος του ορίου και η ικανότητα μετακίνησής του ίσχυαν, η “ιδεολογία” θέσμιζε τις αντιθέσεις της κοινωνίας, θέσμιζε τις αντιθέσεις και του συλλογικού βίου και του ατομικού. Όσο και όπου διατηρούσε τα εισαγωγικά της έκανε άψογα τη δουλειά της. Όταν οι οικονομικές αντιθέσεις αλλάζουν[και έχουν την τάση ν' αλλάζουν πριν από τις άλλες και πιο τακτικά από τις άλλες] η ιδεολογία οφείλει να θεσμίσει πάλι τη δέσμη των νέων αντιθέσεων που προκύπτουν. Της κύριας αντίθεσης και των δευτερευόντων. Και πρέπει να φέρει τη θέσμιση αυτή σε αρμονία με την των υπαρξιακών αντιθέσεων θέσμιση. Αν δεν το πετύχει, οι νέες οικονομικές αντιθέσεις θεσμίζονται-αργά ή γρήγορα, με το καλό ή με το άγριο, μόνες τους, ερήμην μας-σύμφωνα με άλλα ιδεολογήματα πέρα από τα ήδη υπάρχοντα, πέρα από εκείνα δηλ. που δεν μπόρεσαν να ρυθμίσουν τις καινοφανείς αντιθέσεις. Τέτοιο ιδεολόγημα είναι “η ελευθερία της αγοράς”. Τότε επέρχεται ρήξη ανάμεσα στον τ(ρ)όπο που θεσμίζουμε τις υπαρξιακές μας αντιθέσεις και στον τ(ρ)όπο που θεσμίζουμε τις οικονομικές μας. Ο ένας τότε υπονομεύει τον άλλον. Ο ένας τρώει τον άλλο. Τελικά η φακή τρώει το λάδι κι εμάς η μαρμάγκα της διεθνούς κερδοσκοπίας. Έχουμε λοιπόν δυο τρόπους αντιτιθέμενους στον ίδιο τόπο. Πράγμα ολέθριο αφού ο τόπος....γράφεται με ένα Ρ. Αυτού του είδους η σχιζοφρένεια είναι που συζητιέται σήμερα παντού “σ'αυτή τη φλούδα”η οποία πάλι κινδυνεύει απ' το τσακάλι και την αρκούδα. Σήμερα δε έχουμε ένα επιπλέον πρόβλημα. Μετά και την ιστορικά τεκμηριωμένη αδυναμία του Σοσιαλισμού να θεσμίσει αυτές τις αντιθέσεις και την έμμεσα δεδηλωμένη ομολογία των κομμάτων της “καθαρής”Αριστεράς να μετάσχουν στην προσπάθεια αναπροσαρμογής του, εκλείπει από την ιδεολογική παλαίστρα ο τρίτος παλαιστής! Μένει λοιπόν μόνος εκείνος ο παλαιστής που προσπαθεί να
ρυθμίσει τις άγριες αντιθέσεις της βιοτής, με τον φιλάνθρωπο πλην όμως ασύμβατο τρόπο ρύθμισης των υπαρξιακών αντιθέσεων. Μένει μόνος απέναντι στον παλαιστή που ομνύοντας στην “ελευθερία των αγορών” προσπαθεί να θεσμίσει και τις υπαρξιακές μας αντιθέσεις κάνοντας θεό μας το Κέρδος, αιτία ύπαρξης μας και γνώμονα της ύπαρξης την Ανάγκη. Κατά την ημετέρα μετριότητα, η ύπαρξη του τρίτου παλαιστή, του παλαιστή που “έριξε πετσέτα”, ήταν θετική. Αν και δεν είχε ποτέ τις προϋποθέσεις να νικήσει, και ακριβώς γι' αυτό ίσως, βοηθούσε σημαντικά στο να εξασθενεί η δύναμη εκείνου του παλαιστή που είναι ο πιο βίαιος, ο πιο επιθετικός, της Ιστορίας. Βοηθούσε να εξασθενεί η δύναμη του Καπιταλισμού, τον ανάγκαζε να προσαρμόζεται...“φιλάνθρωπα”. Αν η ιδεολογία “είναι ο Κοινός Λόγος εν δράσει”και αν “το έθνος είναι ο Κοινός Λόγος” όπως ευφυώς συνοψίζει, και στις δύο περιπτώσεις, ο Ζιάκας, τότε ο τρόπος που το έθνος ρυθμίζει και θεσμίζει τις αντιθέσεις του διχάζεται και το έθνος διασπάται! Η νέα αυτή αντίθεση των δύο ιδεολογιών που συγκρούονται προσπαθώντας η κάθε μια να λύσει τα προβλήματα με τον δικό της τρόπο, χρειάζεται κι αυτή με τη σειρά της, θέσμιση. Η ερμηνεία, ο τρόπος υπέρβασης, η θέσμιση, της νέας αντίθεσης παράγει μια νέα “ιδεολογία” και φυσικά τους “ιδεολόγους” της. Χαρακτηριστικό της είναι-πέρα από εκείνο του “ψυχρού εμφυλίου πολέμου”-το ότι οι μεν προσπαθούν με την ιδεολογία που θεσμίζει οικονομικές αντιθέσεις να θεσμίσουν αντιθέσεις που αφορούν στην ύπαρξή μας και οι δε προσπαθούν με την ιδεολογία που θεσμίζει τις υπαρξιακές μας αντιθέσεις να θεσμίσουν, να λύσουν, να υπερβούν, τις οικονομικές μας αντιθέσεις. Και οι δύο, επιδιώκουν ό,τι επιδιώκουν χωρίς να κάνουν τις απαραίτητες προσαρμογές, στις ιδεολογίες τους-στα τμήματα εκείνα των ιδεολογιών που κομίζουν-και άρα δεν μπορούν να οδηγηθούν πουθενά αφού δεν αίρουν τις αιτίες που δημιούργησαν το πρόβλημα. Δεν αίρουν δηλαδή την ανεπάρκεια της “υπαρκτικής ιδεολογίας”να λύνει τις οικονομικές αντιθέσεις στη συγκεκριμένη ιστορική εποχή, υποστασιάζοντας τον εαυτό της σε “οικονομικήπολιτική ιδεολογία”! Ερωτήσεις: Είναι πολιτικό το πρόβλημα της Ελλάδας ή είναι πνευματικό; Ποιοι χρειάζονται; Οι πολιτικοί ή οι άγιοι;Από ποιους ν' αρχίσουμε; Από τον πρώτο τόμο των απάντων του ο Λένιν, στο “Τί είναι οι Φίλοι του Λαού”, ερμηνεύοντας τον Μάρξ επισημαίνει: “Δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων, που καθορίζει το Είναι τους, μα αντίθετα το κοινωνικό τους Είναι καθορίζει τη συνείδηση”. Το πόσο δίκιο έχει το βλέπουμε όλοι μπροστά στα μάτια μας. Η “αφέλειά” μας αυτή, να αφεθούμε στο κοινωνικό Είναι που δημιουργούσαν οι τυφλοί νόμοι της αγοράς και τα πονηρά ταγκαλάκια της, μας οδήγησε στο Μη Είναι. Αλλοίωσε τη
συνείδησή μας σε συνείδηση καταναλωτή. Αν δεν έχεις πράγματα, αν δεν κάνεις πράγματα, δεν Είσαι!!! Είναι όμως ο αφορισμός του Λένιν, σωστός πέρα για πέρα; Είναι νόμος που έχει καθολική ισχύ; Ισχύει παντού και πάντα; Ισχύει και στον δικό μας τ(ρ)όπο; Η πρόταση του Λένιν ισχύει όσο εμείς αφήνουμε την αγορά να παράγει την πολιτική της κι εκείνη, η αγοραία πολιτική, να παράγει ιδεολογία. Ισχύει όσο υποκλινόμαστε στην “αυτορρύθμιση”των αγορών, στο “αόρατο χέρι”.Τότε και μόνον τότε ο ανθρωπολογικός τύπος που παράγεται άγεται και φέρεται, σαν το φτερό στον άνεμο, από την τυχαιότητας , την κερδοσκοπίας και την χρησιμοθηρίας. Κάποτε, Γέρων της ερήμου, είπε στον υποτακτικό του να μαζέψει τα εργόχειρα για να πάνε στην πόλη να τα πουλήσουν και να κηρύξουν. Πράγματι πήγαν, στάθηκαν σε κάποιο σημείο και άρχισαν να πουλάνε. Πέρασε η μέρα και αφού πούλησαν και το τελευταίο εργόχειρο, είπε πάλι ο Γέρων, να ετοιμαστεί το παιδί για την επιστροφή. Όμως το παιδί αντέτεινε ότι δεν πρέπει να φύγουνε αφού δεν έχουνε ακόμα κηρύξει. Και ο Γέρων απόρησε:“και τί ήταν αυτό που κάναμε όλη μέρα;” Απορώ κι εγώ με την καρδιά μου που αντέχει να πονά βλέποντας τους παλιούς μου συντρόφους, και πάντα συντρόφους, να μην καταλαβαίνουν ότι ο ίδιος ο Λένιν έβαλε όρια στην ισχύ της μαρξιστικής ιδεολογίας και δη του συγκεκριμένου θεμελιώδους θεωρήματός της. Ο ίδιος ο Λένιν προσπάθησε να ανατρέψει το κοινωνικό Είναι των ανθρώπων με μοχλό την αλλαγή της συνείδησής τους. Ο ίδιος ο Λένιν, προκειμένου να πετύχει την αλλαγή των συνειδήσεων, έδρασε σαν άγιος-ας με συγχωρήσουν οι ευσεβιστές του Αντιφώνου-εγκαταλείποντας τα περί νομοτελειών και υιοθετώντας ανεπιγνώστως τα περί “κόκκου σινάπεως” και “ζύμης”. Όντας αδιάλλακτος εχθρός του “τετελεσμένου” κοινωνικού Είναι των ανθρώπων του καπιταλισμού, εξορμώντας στα Χειμερινά Ανάκτορα, καταλαμβάνοντας την εξουσία [εξουσία όπου ο λαός της Ρωσίας όχι απλώς με ψήφους αλλά με το αίμα που έχυσε πολεμώντας εναντίον όλων των επεμβασιών επικύρωσε το πρακτικό της δημοκρατικής νομιμοποίησής της] κήρυττε και την έναρξη της περιόδου εκείνης που στον μαρξισμό ονομάστηκε δικτατορία του προλεταριάτου και που ο ίδιος ο Λένιν όριζε ότι “δεν είναι μόνο βία, ούτε κυρίως βία”αλλά η διαδικασία αυτή που το προλεταριάτο, το εξουθενωμένο ηθικά, πολιτικά, πολιτιστικά, με όπλο την εξουσία, ανυψώνεται σε τάξη-υποκείμενο της ιστορίας, σε τάξη παράγουσα πλούτο υλικό και πνευματικό, σε τάξη ελευθερώτρια του εαυτού της και των συμμάχους της, ήγουν της μεγάλης πλειονότητας της κοινωνίας. Το εγχείρημα των μπολσεβίκων, πριν απ' οτιδήποτε άλλο ήταν η έμπρακτη δήλωσή τους ότι δεν αναγνωρίζουν την αναπόδραστη ισχύ των οικονομικών νόμων
του καπιταλισμού. Ήταν η επική άμα και δονκιχωτική έφοδος της Ελευθερίας κατά της Ανάγκης. Ήταν δε τόση η ανάγκη της Ελευθερίας που κανείς δεν πρόσεξε πότε υποστρέψανε στην ασυδοσία-κι όχι απλώς στην ελευθερία-της Ανάγκης και πώς η Ανάγκη στρογγιλοκάθησε ξανά στον τράχηλό τους! Είχε δίκιο ο Λένιν που μιλούσε για το κοινωνικό Είναι που καθορίζει τη συνείδηση. Είχε δίκιο που κήρυξε την επανάσταση εναντίον αυτού του Είναι με τη “ζύμη” των Μπολσεβίκων αφού πρώτα φρόντισε να τους αλλάξει τη συνείδηση. Είχε όμως άδικο που πίστεψε ότι ένα ταξικό κίνημα μπορούσε να δημιουργήσει μιαν αταξική κοινωνία. Που πίστεψε ότι όπως ο πάσαλος πασάλω έτσι και η ανάγκη με την ανάγκη κρουομένη ανοίγει το δρόμο στην Ελευθερία. Είχε όμως ένα ελαφρυντικό. Δεν είχε διαβάσει τον Ύμνο στην Ελευθερία του Δ. Σολωμού. Ποιοι είν’ αυτοί που πλησιάζουν Με πολλή ποδοβολή, Κι’ άρματ’, άρματα ταράζουν; Επετάχτηκες εσύ. Α! Το φως που σε στολίζει, Σαν ηλίου φεγγοβολή, Και μακρόθεν σπινθηρίζει, Δεν είναι, όχι, από τη γη. Λάμψιν έχει όλη φλογώδη Χείλος, μέτωπο, οφθαλμός Φως το χέρι, φως το πόδι Κι’ όλα γύρω σου είναι φως. Το σπαθί σου αντισηκώνεις, Τρία πατήματα πατάς, Σαν τον πύργο μεγαλώνεις, Και εις το τέταρτο κτυπάς.
Είχε άδικο,ο Λένιν, που πίστεψε ότι μια πολιτική-οικονομική ιδεολογία μπορούσε να δημιουργήσει μια υπαρξιακή ιδεολογία και δη με όργανο την εξουσία. Ενώ ξεκίναγε καλά συνέχιζε λάθος. Έπαιρνε κι αυτός τον δρόμο των αντιπάλων του! Ήταν κρίμα που δεν πίστεψε στο αντίθετο: ότι μόνο μια υπαρξιακή ιδεολόγια μπορεί να θεσμίσει τις αντιθέσεις της οικονομίας υποστασιάζοντας τον εαυτό της, υπάρχοντας “κατ'οικονομίαν”. Συμπέρασμα: Από τους αγίους πρέπει να αρχίσουμε! Μας χρειάζονται άγιοι επειγόντως! Πρώτα μας χρειάζονται άγιοι που να αγιάζουν πολιτευόμενοι και μετά
πολιτικοί που να πολιτεύονται αγιαζόμενοι. Οι άγιοι θα μας ξανα-διδάξουν την “ιδεολογία” της θέσμισης των υπαρξιακών αντιθέσεων. Οι άγιοι θα την ανακαλέσουν από την ιστορική μας μνήμη. Αγρικάει την ψαλμωδία Οπού εδίδαξεν αυτή Βλέπει τη φωταγωγία Στους Αγίους εμπρός χυτή. Όντας φορείς εκείνου του τρόπου θέσμισης των αντιθέσεων και μετέχοντας ταυτόχρονα στις οικονομικές αντιθέσεις της εποχής μας, ενδεχομένως να μπορέσουμε να βρούμε τον τρόπο που θα τις θεσμίσουμε. Ενδεχομένως ν' ανακαλύψουμε την ιδεολογία που θα θεσμίσει τις σύγχρονες οικονομικές αντιθέσεις και η οποία θα υποστασιάσει την “ιδεολογία” που θεσμίζει αιώνες τώρα τις υπαρξιακές μας τοιαύτες. Η “ανακάλυψη”αυτής της“ιδεολογίας”, του τρόπου θέσμισης, θα ενώσει τα διεστώτα “ίνα ώσιν έν”. (Αυτή η “ιδεολογία”δεν εφευρίσκεται αλλά ανακαλύπτεται όπως τα μαθηματικά και η μουσική). Δύο πολιτικοί άνδρες, ο Κίμων στη μάχη της Τανάγρας το 457 π.χ. και ο Νίκος Ζαχαριάδης το 1940, όντας διωκόμενοι από την πόλη τους, είχαν το ανάστημα να ταχθούν στις διαταγές της, “τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι”! Οι σημερινοί τάχα πολιτικοί επίγονοι του Κίμωνα και του Ζαχαριάδη τι κάνουν; “ ....Σήμερα όλοι οι Έλληνες παλεύουμε για τη λευτεριά, την τιμή, την εθνική μας ανεξαρτησία. Η πάλη θα είναι πολύ δύσκολη και πολύ σκληρή. Μα ένα έθνος που θέλει να ζήσει πρέπει να παλαίβει, αψηφώντας τους κινδύνους και τις θυσίες. Ο λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό .....Στον πόλεμο αυτό που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη. Έπαθλο για τον εργαζόμενο λαό και επιστέγασμα για το σημερινό του αγώνα, πρέπει να είναι και θα είναι, μια καινούργια Ελλάδα της δουλιάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση, μ' ένα πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό” .
Ν.Ζαχαριάδης, Γράμμα από τη φυλακή του Μεταξά, 30 Οκτωβρίου 1940.
Έπαθλό μας, πρέπει να είναι και θα είναι, η Πόλις, το Πολίτευμα, ο Πολιτισμός. Υποκείμενο αυτού του αγώνα, μέγα ζητούμενο: ένας άλλου τύπου άνθρωπος, ένας άλλος ανθρωπολογικός τύπος. Ο Φιλοκαλικός Άνθρωπος. Ο άνθρωπος που με την ύπαρξή του και τις ενέργειές του δια-κοσμεί τον Κόσμο.(Αυτό λέγεται "κόσμωση"!) Αντιλαμβάνεται τον Κόσμο ως σπίτι του και κήπο του. Κάθε ενέργειά του κοσμεί τον Κόσμο και θάλλει μέσα στον Κόσμο, τον κεκοσμημένο από τον Θεό (πάει να πει ότι ο Κόσμος δεν είναι δικό του αν και είναι ο κηπουρός του). Είναι στους αντίποδες του ανθρώπου της Ανάγκης. Δεν αποφασίζει μόνο με βάση το "τι έχει ανάγκη" και ούτε υποκλίνεται στην τάχα ακατανίκητη δύναμη της Ανάγκης. Αποφασίζει κυρίως με βάση την ελευθερία να γουστάρει αυτό που κάνει. Δεν περιμένει απόσβεση διακοσμώντας. Σχετιζόμενος
με τον Χώρο δεν φείδεται Χρόνου. Άρχει του Χρόνου και του Χώρου. Κάνει ό,τι κάνει γιατί να είναι ωραίο, εύμορφο και καλό. Φιλοκαλεί μετ' ευτελείας. Δημιουργεί τον πλούτο και ταυτοχρόνως το σύστημα αναδιανομής του μετασχηματισθέντος σε πολιτισμικά κατορθώματα πλεονάζοντος πλούτου. [“Πολιτισμικά κατορθώματα”εννοούμε και τον Παρθενώνα και το Θέατρο αλλά και το “χράμι”,το “ταπεινό βαρκάκι”,το “κεντημένο πουκάμισο”που ο Ελύτης θεωρεί “κατά τι ανώτερα”πολιτισμικά από τον πολιτισμό των Λουδοβίκων. Εννοούμε επίσης και τους κοινωνικούς“μηχανισμούς” που δημιουργούν Παρθενώνες, Θέατρο, βαρκάκια και πουκάμισα]
Δεν αναδιανέμεται κυρίως ο ίδιος ο πλούτος αλλά ο μετασχηματισμένος σε πολιτισμικό κατόρθωμα πλούτος. Διανέμεται δε στο νυν και στο αεί, στους σύνχρονους συν-ανθρώπους αλλά και σε αυτούς του μέλλοντος. Έτσι, και στρευλώσεις δεν δημιουργούνται από την ανταμοιβή της οκνηρίας και της ήσσονος προσπαθείας αλλά και προϋποθέσεις δημιουργούνται για την άρση της κοινωνικής ανισότητας. [Ανισότητας που κυρίως πλήττει το ευ ζην και όχι το τόσο το ζην αφού για να επιβιώσουμε, όλοι πλούσιοι και φτωχοί, χρειαζόμαστε ελάχιστα πράγματα. Η ταξική πάλη και συνεπώς η ταξική καταπίεση και διαφοροποίηση αρχίζει απ' τη στιγμή που στην ημερήσια διάταξη μπαίνει το ευ ζην όπως αυτό το εννοούν οι άνθρωποι κάθε εποχής!]
Ανεδιανέμοντας τον πολιτισμό, υπέρ των αδυνάτων του παρόντος και του μέλλοντος, αναδιανέμοντας το ευ ζην, αφενός μεν δεν συσσωρεύεται ο ιδιωτικός πλούτος υπέρ το κοινωνικό δέον, αφετέρου δε όλοι μετέχουν του πολιτισμού και δια του πολιτισμού ελευθερώνονται από τις ανισότητες αφού τους εξασφαλίζεται ισότιμη πρόσβαση στο ανώτερο δημιούργημα της κοινωνίας ανεξάρτητα αν έχουν συμμετάσχει και πόσο έχουν συμμετάσχει στο κόστος και στον μόχθο της δημιουργίας του. Ταυτοχρόνως, ακριβώς επειδή μετέχουν του πολιτισμού, ωραΐζονται, καλλωπίζονται, παιδαγωγούνται και προτρέπονται σε αναλόγου αξίας αντίδωρα. Τα Σα εκ των Σων Σοι προσφέρομεν κατά πάντα και δια πάντα! Σημείωση:όταν γράφουμε “υπαρξιακή ιδεολογία”δεν εννοούμε τις διδαχές των καλούμενων υπαρξιστών φιλοσόφων. Είναι ένας όρος συμβατικός και εννοούμε απλώς την ιδεολογία που αναφέρεται στα καίρια ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Συζήτηση: spitha Κύριε Σαλεμή, μπορείτε να αναλύσετε λιγάκι παραπάνω, το απόσπασμα που ακολουθεί??
\"Σε άλλες ιστορικές περιόδους,σε τούτον εδώ τον τ(ρ)όπο-φαίνεται τώρα πια όλο και πιο καθαρά-υπήρξε μια ενιαία “ιδεολογία” που είχε και οικονομικό,δηλ πολιτικό,σκέλος και υπαρξιακό σκέλος.Θέσμιζε με ενιαίο τρόπο τις αντιθέσεις,έλυνε,υπερέβαινε,με ενιαία λογική και τα οικονομικά και τα υπαρξιακά προβλήματα της κοινωνίας.Για να είμαστε όμως περισσότερο ακριβείς πρέπει να σημαιώσουμε ότι η “ιδεολογία”αυτή δεν ήταν σαν τις ιδεολογίες που ξέρουμε ότι κυριάρχησαν κυρίως μετά τη Γαλλική Επανάσταση.Δεν ήταν μια συνταγή,ένας νάρθηκας\" Ευχαριστώ
Χαίρομαι που η spitha φώτισε την παράγραφο αυτή. Διαπίστωσα κι εγώ, εκ των υστέρων, ότι πολλές διευκρινήσεις χρειάζονται, ίσως και κάποια άρθρα, ακόμη και βιβλία. Όλα αυτά με υπερβαίνουν κατά πολύ. Θα σας δώσω όμως μερικές σπίθες ελπίζοντας να διεγείρω δημιουργικές σκέψεις. Οι “άλλες ιστορικές περίοδοι” είναι οι αρχαίες ελληνικές πόλεις, η βυζαντινή και η μεταβυζαντινή περίοδος. Οι ιδεολογίες μετά την Γαλλική Επανάσταση είναι οι διάφορες σχολές της πολιτικής οικονομίας του καπιταλισμού και η πολιτική οικονομία του σοσιαλισμού, ο Μαρξισμός δηλαδή. Στην περίοδο αυτή και από “τα κάτω” ως κινήματα και “από τα πάνω” ως κυβερνήσεις, αστοί και προλετάριοι, επιδιώκουν να θεσμίσουν τις αντιθέσεις που προκύπτουν στην οικονομία με βάση μια ιδεολογία, μια συνταγή. Ακόμα και ο Μαρξισμός-που τον υπολήπτομαι και τον σέβομαι πολύ λόγω του ρόλου του στην όποια και στην όπου εξανθρώπιση του καπιταλιστικού τέρατοςσυνταγή εφαρμόζει και μάλιστα ισχυρίζεται ότι είναι επιστημονική. Αν τώρα πάμε πίσω, στις άλλες περιόδους που προαναφέραμε θα δούμε ότι δεν υπάρχουν ιδεολογίες θέσμισης της οικονομίας. Υπάρχει όμως οικονομία, υπάρχει θέσμιση αυτής της οικονομίας. Υπάρχει αγορά, υπάρχει κράτος, αν και δεν είναι σαν το σημερινό, υπάρχουν τάξεις, καταμερισμός της εργασίας κλπ. Δεν υπάρχει όμως ιδεολογία για τον ρόλο της αγοράς, του κράτους, των τάξεων. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: με ποιόν τρόπο θεσμίζονταν οι αντιθέσεις; Προφανώς με μια θεωρία, με βάση κάποιες απόψεις-άλλοτε σωστές άλλοτε λάθος-οι οποίες όμως δεν έφταναν ποτέ να συστηματοποιηθούν σε ιδεολογίες-συνταγές. Γι' αυτό βάζω εισαγωγικά στην “ιδεολογία”. Η καταγωγή αυτών των απόψεων βάσει των οποίων θεσμίζονταν η οικονομία δεν μπορεί να ήταν άλλη από την συνολική και συλλογική αντίληψη που είχαν οι τότε άνθρωποι για τη ζωής, για το θνητό και το αθάνατο, το υλικό και το πνευματικό, το θείο και το ανθρώπινο. Τι ακριβώς συνέβαινε δεν ξέρω να σας πω. Μάλλον δεν
ξέρουν και οι μελετητές της εμβέλειας της Α.Λαΐου: “Με ποιους ιδεολογικούς κανόνες λειτουργούσε η βυζαντινή οικονομία,ποια ήταν η οικονομική σκέψη των Βυζαντινών και σε ποιο βαθμό ήταν συστηματοποιημένη;” διερωτάται στο υπέροχο τρίτομο βιβλίο της για την οικονομία του Βυζαντίου. Μπορούμε να βγάλουμε όμως κάποια συμπεράσματα από τις ενέργειες αυτών των ανθρώπων, ενέργειες που “παγώσανε” στον χώρο μας, στον τ(ρ)όπο μας. Όταν στην νήσο Σ των Κυκλάδων, οικοδομούνται πχ τον 16ο αιώνα μια σειρά εκκλησίες δαπανώνται κάποια χρήματα. Δεν είναι ούτε του Βενετσιάνικου Κράτους ούτε του Οθωμανικού ούτε φυσικά των πειρατών οι οποίοι δεν είχαν Κράτος αν και είχαν βία. Οι εκκλησίες είναι ιδιωτικές, τις φτιάχνουν δηλ. οι έχοντες χρήματα και οι κατέχοντες χώρο και μέσα. Θα άξιζε κάποιος να μελετήσει τι ποσά δαπανήθηκαν για όλα αυτά τα κτήρια που σαφώς είναι υψηλού αισθητικού και τεχνικού επιπέδου. Αλλά και χωρίς μια τέτοια μελέτη μπορούμε να συμπεράνουμε ότι με την εκτέλεση των έργων αυτών επιτελούνταν οι εξής λειτουργίες: 1. Ένα μέρος από τα κέρδη των πλουσίων τέκνων της νήσου Σ, αναδιανέμετο στην κοινωνία! Τι πιο δημόσιο από μια εκκλησία όπου η θύρα της εξακολουθεί να μένει ανοικτή αιώνες μετά τα θυρανοίξια; 2. Η αναδιανομή αυτή, λόγω του μεγέθους της, τουλάχιστον δυσκολεύειφρενάρει, την τάση να γίνει ο πλούσιος περισσότερο πλούσιος. Δεν είναι συμβολικό έργο είναι εξόχως δαπανηρό. 3. Δεν γίνεται αναδιανομή επειδή κάποιοι το απαιτούν αλλά γιατί κάποιοι θέλουν. Θέλοντας η αρχόντισσα της νήσου Σ οικοδομεί την εκκλησία του Θεολόγου και όταν τη ρωτούν γιατί ξοδεύει τόσα χρήματα, εκείνη απαντά, “μον γκου” (γούστο μου!). Έτσι, ο Θεολόγος αποκτά καταγωγή, είναι ο “Θεολόγος του Μονγκού” και όχι της δέσποινας εκείνης που το όνομά της αγνοούμε δυστυχώς!!! 4. Η αναδιανομή αυτή δεν είναι με την μορφή χρημάτων όπου όποιος τα πιάσει στα χέρια του δεν ξέρουμε πώς θα αντιδράσει και πόσο θα ωφεληθεί τελικά. Στην πραγματικότητα αναδιανέμεται η ομορφιά, το κάλλος, και όχι μόνο στο Νυν αλλά και στο Αεί. Η δέσποινα εκείνη, μοιράζεται και με εμάς σήμερα, αιώνες μετά, το γούστο της. Και μεις οι δυστυχείς δεν μπορούμε να μοιραστούμε μαζί της τη συνκίνησή μας. 5. Η αναδιανομή αυτή γίνεται σαφώς με κατεύθυνση από τους λίγους στους πολλούς κι όχι από του πολλούς στους λίγους. Αν πχ. φτιάξουμε ένα εκκλησάκι πάνω στον πανέμορφο βράχο στην άκρη της θάλασσας, αυτός ο βράχος ποτέ δεν θα γίνει βίλα, ”πάντα και δια πάντα”, ο βράχος, θα είναι των πολλών και το εκκλησάκι θα απαγορεύει να γίνει των λίγων αν και οι λίγοι πλήρωσαν γι' αυτό, αν και οι λίγοι έχουν την ψιλή κυριότητα. Κυριότητα που μόνο σε επιπρόσθετα έξοδα τους βάζει. (Έξοδα συντήρησης αλλά και εορτασμού, λειτούργησης κάθε λίγο και λιγάκι κλπ) Κατ' ανάλογο τρόπο φαίνεται ενεργούσαν και οι αρχαίες κοινωνίες. Στην αρχαία
Αθήνα πχ δεν υπήρχε άμεση φορολογία. Υπήρχαν όμως δημόσιες δαπάνες. Υπήρχαν χορηγοί. Και δεν χορηγούσαν μόνο τα μέσα στους πολλούς, κατασκευάζοντας τριήρεις, για να υπερασπιστούν την κοινή τους ελευθερία, αλλά χορηγούσαν και το θέατρο ιερουργώντας αυτή την κοινή τους ελευθερία. Σαν κατακλείδα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι αντιθέσεις θεσμίζονταν χωρίς νάρθηκες και συνταγές που μπορεί να ισχύουν σήμερα αλλά όχι αύριο, που μπορεί να ισχύουν εδώ αλλά όχι αλλού και ποτέ παντού. Η ρύθμιση ήταν συνεχές άθλημα, άθλος και κατόρθωμα αλλά και αποτυχία και καταστροφή αφού όλες αυτές οι κοινωνίες δεν άντεξαν πέραν κάποιου σημείου. Βλέπουμε δε με σαφή τρόπο ότι οι διάφορες πλευρές της ζωής της κοινωνίας αλληλοπεριχωρούνταν, συνυφαίνονταν και αλληλοκαθορίζονταν. Ακόμη τώρα δεν μπορούμε να ξεκαθαρίσουμε-τότε δεν τους ενδιέφερε καν-πού άρχιζε και πού τελείωνε η οικονομία, πού άρχιζε και πού τελείωνε λατρεία του Θεού. Ελπίζω να ανταποκρίθηκα στο αίτημά σας, έστω και μετά την πάροδο δύο ημερών. Θ.Ι.Ζιάκας Γιώργο Τώρα είδα το κείμενό σου. Το διάβασα περνώντας το μέσα από το γνωστό \"κόσκινο\" (εννοώ τον υποκειμενισμό μου: \"σχηματίζουμε τις ιδέες μας μέσω της περι εαυτού ιδέας\"). Τι συγκράτησε το \"κόσκινο\"; Συγκράτησε τις εξηγήσεις που έδωσες στη \"Σπίθα\". Όχι πως τα άλλα δεν μου άρεσαν ή τα βρήκα ψεύτικα. Απλώς δεν είχαν τη \"στερεότητα\" που δίνει η γείωση στην εμπειρία. Ήταν πολύ \"ιδεολογικά\". Αυτό που ουσιαστικά λένε οι \"εξηγήσεις\" (τις βάζω σε εισαγωγικά διότι δεν \"εξηγούν\", δεν αναπτύσσουν επιχειρηματιολογία, αιτιολογία, \"λογική\" -απλώς δείχνουν για τι πράγμα μιλάς) είναι ότι στην εδώ προνεωτερική εποχή η κοινωνική δομή δεν ήταν αυτονομημένη. Η κοινωνία συγκροτημένη σε Δήμο (όπως θα έλεγε ο Κοντογιώργης) διαχειριζόταν η ίδια τον εαυτό της. Δεν είχε ανάγκη μεσολαβητών. Βασιζόταν στην αμεσότητα των σχέσεων (όπως θα έλεγε ο Γιανναράς). Απέρριπτε η κοινωνία τη διαμεσολάβηση των σχέσεων με Συστήματα (δηλαδή με απρόσωπους/αυτονομημένους μηχανισμούς). Το είχαν καταφέρει (οι Έλληνες) σε επίπεδο πόλης-κράτους. Κι αφού, με τη βοήθεια του χριστιανισμού πέρασαν τον κάβο του ανθρωπολογικού μηδενισμού, προσπάθησαν να το λύσουν και σε επίπεδο οικουμένης. Εκεί δεν το κατάφεραν, αν και με την κοσμόπολη-κράτος πέτυχαν απίστευτο περιορισμό της αυτονομίας του κεντρικού μηχανισμού διαχείρισης των τριων μεγάλων αντιθέσεων: κοσμόπολης / βαρβάρων, κοσμόπολης / πόλεων και πόλεων μεταξύ τους. (Στη μελέτη του θέματος αυτού ο Κοντογιώργης βρίσκεται πολύ μπροστά απ\' όλους. Τον άκουσα τελευταία φορά στις \"Ανιχνεύσεις\" του Σαββίδη) Σημείωση: στο πλαίσιο της μη αυτονομημένης συλλογικής διαχείρισης δεν \"καταργούνται\" οι οικονομικές κλπ αντιθέσεις αλλά επιλύονται με τελείως διαφορετικό τρόπο. Θυμάμαι για παράδειγμα τι μου έλεγε φίλος δικηγόρος από το Πλωμάρι (πόλη της Λέσβου) για την τρομερή δύναμη επιβολής που είχε η Δημογεροντία - δεν διανοούνταν κανείς να αψηφίσει τις αποφάσεις της. Η Δημογεροντία ως κυβερνητική Αρχή ήταν μια ενιαύσια
επιτροπή, εκλεγμένη από τη γενική συνέλευση των πολιτών και δεν είχε ούτε αστυνομία να δέρνει ούτε φυλακές και δημίους για να τρομάζει τους απείθαρχους. Πώς γινόταν; Ας απαντήσουν στο ερώτημα/αίνιγμα οι τομότατοι εκσυγχρονιστικοί μας νόες. Που όντες ανιστόρητοι φαντάζονται ότι οι αφηγήσεις αυτές δεν είναι δυνατόν να έχουν σχέση με την τότε πραγματικότητα. Τόσο απίστευτες τους φαίνονται. Πραγματικά, αν περάσουμε στη Νεωτερικότητα (δηλαδή μετά από τη Γαλλική Επανάσταση) θα σκοντάψουμε αμέσως στο αδιαπέραστο γνωσιολογικό τείχος που χωρίζει δυο ριζικά διαφορετικούς πολιτισμούς. Κι ωστόσο παρά τη ριζική διαφορά να ισχυρίζεται ο νεωτερικός πως απλώς \"συνεχίζει\" τον ελληνικό πριν αυτός αντικατασταθεί τελείως από τον ζοφερό \"βυζαντινό\". Ειλικρινά εδώ σηκώνω τα χέρια. Όταν ο συνομιλητής μου είναι αδαής είναι αδύνατο να καταλάβει τι του λέω. Αυτό το τείχος είναι η θεμελιώδης ιδεολογία του νεωτερικού (δικού μας σήμερα) πολιτισμού. Αν το διαπεράσεις πραγματικά -όχι μόνο διανοητικά αλλά και βιωματικά- απλώς θα βρεθείς στο απόλυτο περιθώριο. Θα γίνεις και συ \"ανύπαρκτος\" όπως είναι ως πραγματικότητα ο πολιτισμός των εξηγήσεών σου. Ο νεωτερικός πολιτισμός βρίσκεται στους αντίποδες του ρωμέηκου επειδή ακριβώς χτίζεται πάνω στην αρχή της διαμεσολάβησης των σχέσεων με Συστήματα. Τώρα στις αρχές του 21ου αιώνα βλέπουμε ότι δεν έχει αφήσει καμιά περιοχή του κοινωνικού πεδίου που να μην την έχει \"συστημοποιήσει\". Το Ολοκλήρωμα των Συστημάτων επικράτησε -χάρις στον Μαρξ- να το ονομάζουμε \"Καπιταλισμό\". Αλλά ας έρθουμε στην ιδεολογία. Η θεμελιώδης ιδεολογία της Νεωτερικότητας είναι ακριβώς η αυτονομία της συλλογικής διαχείρισης έναντι της κοινωνίας. Και από εδώ νομίζω ότι πρέπει να ξεκινά η συζήτηση. Στο επίκεντρό της πρέπει, τώρα πλέον, να τίθεται ο ολοκληρωτισμός της Τεχνικής, εφόσον όλη η βιόσφαιρα (μαζί και η κοινωνική και υπαρξιακή σφαίρα) έχει ενσωματωθεί ήδη στην Τεχνόσφαιρα. Αυτό είναι πια το κενρικό πρόβλημα-πηγή των προβλημάτων. Η Νεωτερικότητα προσέγγισε το ιδανικό της κι αυτό είναι το μέγιστο πρόβληυμά της. Εδώ συγγραφείς όπως ο Κυριαζόπουλος και ο Ελύλ είναι οι απαραίτητοι \"προαγέτες\" όπως θα έλεγε ο φίλος μου ο Λάμπρος Σιάσιος. Αναφέρεσαι στους κοινούς παλιούς μας προαγέτες, τον Μαρξ και τον Λένιν. Υπό το φως της ολοκλήρωσης του Συστήματος ο ιστορικός τους ρόλος έχει άλλη νοηματοδότηση από αυτήν που οι ίδιοι αντιλαμβάνονταν για τον ιστορικό τους ρόλο. Στο σημερινό Σύστημα αυτοί που το κυβερνούν είναι μεν αυτόνομοι έναντι των κυβερνωμένων τους, αλλά δεν είναι καθόλου μα καθόλου αυτόνομοι έναντι του Συστήματος -είναι \"οι δοκούντες άρχειν των εθνών\" ηγέτες/δούλοι του Συστήματος-, οπότε είναι συνωμοσιολογικός φετιχισμός η αναγωγή τους σε \"υπεύθυνους\" (που άμα τους \"καθαρίσουμε\" λύσαμε το πρόβλημα). Ο μαρξισμός, λενινισμός, μαοϊσμός κλπ. είναι η αριστερή πτέρυγα της Νεωτερικότητας, της οποίας τα όπλα της κριτικής και η κριτική των όπλων στρέφονται εναντίον της δεξιάς πτέρυγας της Νεωτερικότητας. Δεν αμφισβητούσαν τα θεμελιώδη προτάγματα της Νεωτερικότητας. Στρέφονταν εναντίον της αυτονόμησης των συστημάτων, αλλά δεν αντιλαμβάνονταν ότι ο κοινός τους οντολογικός/θρησκευτικός παρονομαστής, ο τεχνοεπιστημονικός μεσσιανισμός, εμπεριείχε οργανικά/αναπόσπαστα την αυτονομία των κοινωνικών δομών και άρα τον δεσποτισμό ως ουσία. Υποσχόμενοι την αταξική κοινωνία και μαχόμενοι γι\' αυτήν, άνοιγαν τον δρόμο στον παγκόσμιο θρίαμβο του καπιταλισμού, διότι ενσωμάτωναν τις αντιδράσεις των πληττομένων από την εξάπλωσή του. Σκληρή η κρίση αλλά κάπως έτσι λειτουργεί η γνωστή και κυρίαρχη στην ιστορία ετερογονία
των σκοπών. Λαμπρό παράδειγμα: Μάο Τσε-τουγκ, Τεγκ Χσιαο-πιγκ, σημερινή Κίνα. Για να υπερνικηθεί η αυτονόμηση του Συστήματος θα χρειαστεί προφανώς μια ιδεολογία που να έχει στόχο να μας ελευθερώσει από τον τεχνοσυστημικό δεσποτισμό. Η ιδεολογία αυτή πρέπει να είναι μετα-νεωτερική και όχι προ-νεωτερική αν πρόκειται να παίξει τον προσδοκώμενο απελευθερωτικό ρόλο. Το ζητούμενο εμπεριέχει την σε πολλούς τομείς επιστροφή στη μικρή κλίμακα και υπαρξιακή μεταστροφή (μεταφυσική επανάσταση) και γι\' αυτό τον λόγο η δική \"μας\" παράδοση έχει πολλά να προσφέρει στην αναπόδραστη ανάγη μας για αρχιμήδειο στήριγμα.