Ο ανδρείος Γεώργιος Σχηματάρης
Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής
Δημοσιεύουμε σήμερα στον “Ελεύθερο Λόγο”, για πρώτη φορά, το μοναδικό ευρεθέν κείμενο που αναφέρεται στον Γεώργιο Σχηματάρη. Πρόκειται για έγγραφο μισθοδοσίας της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου με το οποίο κανονίζονται οι αμοιβές των Στρατιωτών που εγκατέλειψαν το Ναύπλιο μετά την παράδοσή του στους Τούρκους το 1540. ( Το κείμενο περιλαμβάνεται στο υπό έκδοση βιβλίο του Γ. Μ. Σαλεμή για την ιστορία των Στρατιωτών με τίτλο Παράξενοι Φτωχοί Στρατιώτες.
4 Ιουνίου 1541 Σύμβουλοι, περί τους 15, σοφοί συμβουλάτορες, του Τάγματος και 5 κορυφαίοι σοφοί (γερουσιαστές) Ναυπλιώτες. Πολλοί εκ των στρατιωτών που απεστάλησαν στην Κέρκυρα, τις προηγούμενες ημέρες παρέμειναν κάποιοι, οι οποίοι λόγω της ανδρείας τους και των ανδραγαθημάτων των φονευθέντων συντρόφων τους, στην υπηρεσία μας στην πόλη της Νάπολης της Ρωμανίας (Ναύπλιο) κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, έχοντας επίσης ο καθένας απ’ αυτούς αφήσει την περιουσία του, ώστε να συνεχίσει την καλή αφοσίωση του προς τη Σινιορία μας, αποτελεί δίκαιη πράξη να βραβευθούν για το πατριωτισμό τους ανταμοιβόμενοι για τις περιουσίες που εγκαταλείφθηκαν ώστε να ζήσουν αισθανόμενοι τη χάρη που τους κάνουμε. Όμως όσον αφορά την επιχορήγηση που δίνει το Συμβούλιο στους εγγεγραμμένους Αρβανίτες και Στρατιώτες θα ειπωθεί παρακάτω και πρώτον: Προς τον ανδρείο Λέκκα Μπαρμπάτη, αδελφό του Δόμινου Αυγουστίνου Μπαρμπάτη, κυβερνήτου, συνιστάται χορήγηση προς πληρωμή δουκάτων 5 και πληρωμές 8 ετησίως δια βίου. Προς τον ανδρείο Τζώρτζη Μπαρμπάτη χορήγησις εκ δουκάτων 5 για αμοιβή και πληρωμές 8 ετησίως δια βίου. Προς τον ανδρείο Πρόγανο Μπεδένη γνωστό ως Γκίνη, χορήγηση δουκάτων 5 ως αμοιβή και πληρωμές 8 ετησίως δια βίου.
Προς τον ανδρείο Τζώρτζη Σχηματάρη χορήγηση δουκάτων 4 ως αμοιβή και
πληρωμές 8 ετησίως δια βίου. Με τη υποχρέωση όμως για τους τέσσερις προαναφερθέντες επιχορηγηθέντες να κρατούν ένα καλό άλογο έκαστος για (ενδεχόμενη) υπηρεσία προς την Σινιορία μας, και εάν δεν υπηρετήσουν με άλογο να έχουν τέσσερα δουκάτα ετησίως σύμφωνα με τα συνηθισμένα, οι οποίες χορηγίες θα τους δοθούν από τα χρήματα της αποταμίευσης που κατά καιρούς αποστέλλονται για το σύνταγμα μας της Κρήτης, στην Κέρκυρα για τη πληρωμή της Στρατιάς.
Ομοίως προς τον Πέτρο Σόϊχα να δοθεί χορήγησις 4 δουκάτων για αμοιβή και πληρωμές 4 ετησίως. Ομοίως προς τον Πέτρο Μπαρμπάτη αμοιβή και πληρωμές 4 ετησίως δια βίου.
να αποδοθεί χορήγησις 4 δουκάτων για
Ομοίως προς τον Θεόδωρο Μπαρμπάτη, γνωστού ως Γκίνη, ο οποίος χορηγήθηκε με 4 δουκάτα για αμοιβή και 4 πληρωμές ετησίως δια βίου, οι οποίες χορηγήσεις είναι αναγκαίες για τη συντήρηση της μητέρας του και των αδελφών του και όταν θα έχουν ιδανική ηλικία για να υπηρετήσουν με άλογο θα έχουν 4 δουκάτα για αμοιβή και πληρωμές 8 ετησίως και θα εγγραφούν στη θέση εκείνων πού θα λείψουν στους 4 λόχους πού θα υπηρετήσουν στην Κέρκυρα με τις προαναφερθείσες πληρωμές, οι οποίες αποτελούν ανταμοιβή για τις περιουσίες τους και τα κτήματά τους που άφησαν στο Ναύπλιο (Νάπολη της Ρωμανίας) και όποια άλλη χορηγία λάμβαναν καταργείται και πρέπει να παύσει προς αυτούς. Ομοίως προς τον Νικόλα Κλεισουριώτη, ο οποίος λόγω του ότι τέλεσε αιχμάλωτος των Τούρκων, όντας σε δημόσια υπηρεσία, υπέφερε μεγάλα βασανιστήρια ένεκα των οποίων έμεινε ανάπηρος (κουτσός), να του χορηγηθούν δουκάτα 5 για αμοιβή και πληρωμές 4 ετησίως δια βίου. Οι οποίες χορηγήσεις να πληρωθούν στους άνω αναγραμμένους δικούς μας επιχορηγημένους από το ταμείο μας της Κρήτης που είναι επιτετραμένο για τέτοιες πληρωμές. Πέραν αυτών, έχοντας τον αγαπητό μας ευγενή Θωμά Μοτσενίγκο γενικό καπετάνιο της θάλασσας (ναύαρχο) που επέτρεψε σε 6 άξιους και επιχορηγηθέντες από την Μονεμβασία, δηλαδή των Ιωάννη Σκούρη και τον Νικολό τον γιο του, τον Μανώλη Πίστρακο και τον Μανούσο Κερουλίνη, Γιάννη του Τζώρτζη Τραμβοτινού, ακρωτηριασμένο αμφοτέρων των χεριών, και τον Ιωάννη τον Κορίνθιο από τα Καρθοφύλακκα , με αποζημίωση 12 μισθών μηνιαίων από το ταμείο μας της Κρήτης δια βίου, ως αποζημίωση για τις υπηρεσίες τους και για τα κτήματα πού εγκατέλειψαν στην Μονεμβασία. Υπό τον όρο της εξουσίας αυτού του Συμβουλίου που επικύρωσε τη προαναφερθείσα χορηγία προς αυτούς τους άξιους δικούς μας ανθρώπους όπως περιέχεται στις δια χειρός επιστολές του ναυάρχου μας. (Η μετάφραση του κειμένου από τη Βενετική διάλεκτο έγινε από τον κ. Ραφαήλ Διαμαντή)
Για πολλά χρόνια γύρω από το πρόσωπο του Γιώργη Σχηματάρη επικρατούσε σύγχυση. Ο ένας αρβανιτολόγος αντλούσε από τον άλλο στοιχεία χωρίς να τα διασταυρώνει και η σύγχυση μεγάλωνε. Λέγονταν και γράφονταν πολλά. Ότι ο Σχηματάρης είναι ιδρυτής του ομώνυμου χωριού. Ότι πολέμησε στην πολιορκία της Λευκωσίας και ότι αναφέρεται στο επικό ποίημα τους Μανόλη Μπλιέση “Η πολιορκία της Λευκωσίας”. Απ' ότι αποδεικνύει το έγγραφο της Σινιορίας, το οποίο για πρώτη φορά μεταφράζεται και δημοσιεύεται, ο Γιώργης Σχηματάρης ήταν από το Ναύπλιο και εμφανίζεται στα αρχεία της Βενετίας το 1541, εκατόν εξήντα χρόνια μετά την ίδρυση του χωριού. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα δυο ονόματα είναι άσχετα. Μπορεί κάποιος Στρατιώτης να ήταν από το Σχηματάρι και μετά να εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο ,να έκανε εκεί οικογένεια και να πήρε το προσωνύμιο “Σχηματάρης”. Ο ίδιος ο Γεώργιος Σχηματάρης μπορεί να έφυγε από το Σχηματάρι νέος, να πήγε στο Ναύπλιο και με την παράδοση του Ναυπλίου να πήγε στη Βενετία. Στην Κύπρο πάντως, μέχρι τώρα, δεν εμφανίζεται ενώ στις πολιορκίες των πόλεών της που έγιναν τριάντα χρόνια αργότερα θα ήταν αρκετά μεγάλος στην ηλικία. Αντίθετα υπάρχουν ενδείξεις ότι υπηρέτησε στη Κέρκυρα ίσως και στην Κρήτη1. Ο Γεώργιος Σχηματάρης πολέμησε γενναία στο Ναύπλιο, στην πολιορκία του από τους Τούρκους, μαζί με τους υπόλοιπους συντρόφους του. Μετά την παράδοση του Ναυπλίου (1540) φτάνει στην Βενετία μαζί με όλους τους επιζήσαντες υπερασπιστές του. Εκεί η Σινιορία αναγνωρίζοντας τις υπηρεσίες τους αλλά και τις ζημιές που υπέστησαν (απώλεια των περιουσιών) αναλαμβάνει να τους αποζημιώσει χορηγώντας τους μισθούς και συντάξεις εφ' όρου ζωής. Συγκεκριμένα στον Γ. Σχηματάρη χορηγείται μισθός τεσσάρων δουκάτων για οκτώ πληρωμές τον χρόνο για όλη του τη ζωή. Η Γαληνοτάτη, γενικά μιλώντας, τους θεωρεί δικούς της ανθρώπους και θέλει να αισθάνονται τις ευεργεσίες της. Κάποιοι από εκείνους τους Ναυπλιείς Στρατιώτες θα μεταφερθούν στη Κέρκυρα για να συνεχίσουν την υπηρεσία του στη Γαληνοτάτη. Ο Γ. Σχηματάρης μαζί με τους λοιπούς του κειμένου, φαίνεται να παραμένει στην Βενετία. Υποχρεούται δε να συντηρεί ένα καλό άλογο ώστε να μπορεί να πολεμήσει αν χρειαστεί. Σημειώνουμε ότι από την μεγάλη λίστα των Στρατιωτών που αναφέρονται στο έγγραφο μόνο τέσσερις αποκαλούνται “ανδρείοι”.
1 Καίριο στοιχείο στην παρακολούθηση των ιχνών του Γιώργη Σχηματάρη είναι η πορεία της θρυλικής οικογένειας των Μπαρμπάτη με την οποία, όπως φαίνεται στο έγγραφο, έχει συνδεδεμένη την τύχη του. Τα ίχνη αυτά είναι ανεξίτηλα και η ανακάλυψή τους προϋποθέτει απλώς την μετάφραση των αρχείων την Δημοκρατίας τους Αγίου Μάρκου. Τα αρχεία διατίθενται δωρεάν και σε ψηφιακή μορφή. Μπορεί κανείς να τα βρει στην ψηφιακή βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης, την Ανέμη. Βρίσκονται στο...μνημειακό έργο του Κ. Σάθα “Μνημείας Ελληνικής Ιστορίας”.