٣
ﻣﻘﺪﻣﺔ ، א א ، א Wא אאאאאאאאאא א א א א א א אא א א אא אא אאWאאאאאא א،EאאF ،אאאאאאא אאאאאW אאא،אאאאאא א א א א א א א אא،אאא א ،א،،אאא Kאאאא א א א אא،אא،אא א Kאאא، אKא،א K א א
٤
اﻟﻤﺤﺘﻮى א ٥
٧
١٠
١٢
١٣
١٩
٢٧
٣٠
٣٧
٤٦
٥٨
٦٣
٦٧
٧٢
٧٨
א
א ١
א ٢
א ٣
אWא א٤ אא ٥ אא ٦
אאאא ٧ אאא א٨
אא ٩ אא ١٠
א א١١ א ١٢
א ١٣ א ١٤
א١٥
٦
: أﺧﺘﻲ اﻟﻤﺪرﺑﺔ- أﺧﻲ اﻟﻤﺪرب : ﻣﻦ ﻣﻨﻄﻠﻖ ﺣﺮﺻﻨﺎ ﻋﻠﻰ ﺑﻠﻮغ أﻫﺪاف اﻟﺘﺪرﻳﺐ ﻧﺄﻣﻞ ﻣﻨﻚ اﻟﻘﻴﺎم ﺑﻤﺎ ﻳﺄﺗﻲ
: ﻗﺒﻞ ﺗﻨﻔﻴﺬ اﻟﺘﺪرﻳﺐ Kאאאאאא ١ Kאאאאאאא٢ Kאאא٣ Kאאאא٤
: أﺛﻨﺎء ﺗﻨﻔﻴﺬ اﻟﺘﺪرﻳﺐ
Kאאא١ אאאאא J٢ Kאאאאאא ٣ Kאאא٤ א ، א א א ٥ Kא Kאאאאאאאא٦ ؛אאאאא ٧ Kאא א א א ٨ Kאאא
: ﺑﻌﺪ اﻟﺘﻨﻔﻴﺬ Kאאא؛אאא J١ Kאאא J٢
٨
: ﻣﺴﻤﻰ اﻟﺒﺮﻧﺎﻣﺞ KEאאFאא
: اﻟﻬﺪف اﻟﻌﺎم Kאאאאאא
: اﻷﻫﺪاف اﻟﺨﺎﺻﺔ Wאאא Kאא J١
Kאאא J٢ Kאא J٣ Kאאאאא J٤ Kאאאא J٥ Kאא J٦ Kאא J٧ Kאאא J٨ Kאאאא J٩
Kאאאא J١٠ Kאאאא J١١ Kאאא J١٢ Kאא J١٣ Kאאא J١٤ Kאא J١٥
٩
: اﻟﻔﺌﺔ اﻟﻤﺴﺘﻬﺪﻓﺔ אא،אא،א،א،א،אא Kאאאאאא
: اﻟﻤﺪة اﻟﺰﻣﻨﻴﺔ KEFא
: أﺳﺎﻟﻴﺐ اﻟﺘﺪرﻳﺐ K• א
אא •
Kאא• א
Kא• א
KE–א–Fא • Kא •
Kא• א .اﻟﻌﺼﻒ اﻟﺬهﻨﻲ
•
: اﻟﺘﺠﻬﻴﺰات واﻟﻮﺳﺎﺋﻞ اﻟﺘﺪرﻳﺒﻴﺔ KFlip Chart
•
KPower Point
•
KLap TOP & Data Showא
•
Kאאאאא
•
أدوات اﻟﺘﻘﻮﻳﻢ Kאאאא J١ Kאא J٢ Kא J٣
١١
ﺧﻄﺔ اﻟﺒﺮﻧﺎﻣﺞ
א
א EF ١٢٠ ١٢٠
א א
אא א א
א
א
א א
א
א א
א
אא
א
א
١٢٠
א א
١٢٠
אא
א
١٢٠
אא א
א
١٢٠
א א
E١٢F٧٢٠
א
א
א א
١٢
ﻣﺪﺧﻞ ﻟﻠﺘﻌﻠﻢ اﻟﻨﺸﻂ: اﻟﻮﺣﺪة اﻷوﻟﻰ Wא Kאא J١ Kאאאא א J٢ Kאא J٣ Kאאאאא J٤ Kאאא א J٥ Wאא Wאאא Kאא J١ Kאאא J٢ Kאא J٣ Kאאאאא J٤ Kאאאא J٥
١٣
ﻣﻔﻬﻮم اﻟﺘﻌﻠﻢ اﻟﻨﺸﻂ:اﻟﺠﻠﺴﺔ اﻷوﻟﻰ دﻗﻴﻘﺔ١٢٠ : زﻣﻦ اﻟﺠﻠﺴﺔ
Wא Kאא J١ Kאא J٢ Kאא J٣
Wאאאא Wאא J٤ Kאא J٥ Kאאא J٦ Kאא J٧
אא Lא
אא
٢٠
א
אא
אאא
١٠
٢٠
אא
١٥
١٥
אא
١٠
٣٠
אא
١٢٠
א
E١L١L١F
E٢L١L١F א E٣L١L١F א
א
א
١٤
E١L١L١F ١٠
٢٠
א
א
אא
א
אאא
אא
אאאאWאא
Kא
Wאאא
א،אא א אא،אא אאאא ECIFאEPFאאא א EOF אאא، Kאאאאא،EIFא
١٥
،אא، ١٠ J٥א א،אא،אא،אאא Kאאאאא Kאאp KאאאאCl
K pאo
١٦
E١L١L١Fאא
אא
אאאאאאא א .EFelder and brent, ٢٠٠٩Fא KEMeyers and jones, ١٩٩٣F א אאאאאWאאEPrince,٢٠٠٤F Kא א א W א א א ؛ אאא،א אEFא Kא א ،אאא WE٢٠١٢،F א،אאא،،אא א א א ، E א א F א א א ، א א א אא ، א א،אא،EאאאFא KEאאFאאאא، ، E lorenzen, ٢٠٠٦ ) א ،אאאא ،אאאאא אאאאא א Kאא
١٧
א א ( paulson & eaust : ٢٠٠٣) ،אאאאא א ، א א א א ، א ، א א אא ،א א Kאאא א،אאא ،א،א،א אא ، א،אאאא،א KE٢٠٠٦،FKא،אאאאא
١٨
E٢L١L١F ١٥
א ١٥
א
J
א
אאאא
אא
Wאא
אא،אא א؟،אאאא
Wאאא
، א • Kאא ،א
١٩
E٢L١L١Fאא
Wאא
،אאאאא א א א ، א א א ،אאא א?אאאא W،E١٩٨٧،F?א א،אאא א אE١ Kא Kאא אE٢ Kא אא E٣ א אאאאא E٤ K Kאאאאאא E٥ א אא א א E٦ Kא Kאאא אE٧ Kאא،אאאא E٨ א א א אE٩ Kאאאא Kאאאאאא E١٠
٢٠
WאאWE٢٠١٠F Kאאא אא E١ Kא א E٢ Kא E٣ K،א،א אE٤ אאאא E٥ Kאאא Wאאאאא Kאאאאא K١ Kאאאאאאא אK٢ Kאאאא K٣ Kאאא K٤ Kאא K٥ Kאאאאא K٦ Kאאא K٧ Kא א K٨ Kאאא،א،אאאא K٩ Kאאאא K١٠ Kאא،אא،אא אK١١ K،אאא K١٢ א ، א א א א א K١٣ Kא
٢١
E٣L١L١F ١٠
א
٣٠
א
א
אאא
אא
Wאא
א E ٣L١L١ F א אא
Wא א
K • K •
Kא،
٢٢
E٣L١L١Fאא אא
، א א א
،אא אא
،אאא
א א ، ،
אא؛؛אא א، אאא
Kא
אאא א?? Wאא،אא Kא אE١
،אאאא،?א?אאא
א א
א א א א א א ، א א
א ، א א א ،
א ،אא
Kאאאאא
KE؟FאאE؟אFא אE٢
?F אא א ،E? ?F א א א ? א ?
א אא ،E? א א א ؛ א א א
אאאאא א
Kאאא
Wא E٣
FאEFא
א א ،E
Kאאאא،
٢٣
Kאא אE٤
אF אאאא
؛אאא،אאא،אאWKE
K א
אא Kאאא،אאא
، אאא א E٥ Kא،אא
א אאא
אא א א ،א Kאאאאאאא
Kאא، אאא
א א א א א W
אא 9
א א9
EאאFאאאאא 9
אאא א9 א א9
אאאאא 9
אאא 9
אאאא א9 אאא 9
אא
א א
W
Wא •
W،א
٢٤
؛א،א،אא E١ Kאא
אאאאאא E٢
Kאא
א א א א א א E٣ Kאאא
א א א א E٤ Kאאא
אאאא ،אא E٥
Kא
אא א א אא א E٦ אאאאאא،
א •
א ، א א J١ KאEv FE UF
Kאאא J٢
אאאאא،אא J٣ Kאאאא
אא א א א א א J٤ Kאאא
K، J٥
Kאאא؛אאא J٦
Kאאאאאא J٧
Kא J٨
Kאאאא J٩
٢٥
اﻟﺠﻠﺴﺔ اﻟﺜﺎﻧﻴﺔ دﻗﻴﻘﺔ١٢٠ : اﻟﺰﻣﻦ اﻟﻜﻠﻲ ﻟﻠﺠﻠﺴﺔ
Wא Kאאאאא K١ Kאאא אK٢
Kאאא K٣
Wאאאא Wאא
Kאאאאא J١ Kאאאאאאא J٢
Kאאא J٣ אא Lא
٣٠
אא
א
٢٠ אאא ١L٢L١ אא
١٥
٢٠
١٥
٢٠
١٢٠
א
א א
א
אאא א٢L٢L١ אאא ٣L٢L١ א
א
א
٢٦
E١L٢L١F ٣٠
٢٠
א
א
א
Kאאאאאא
אא
א
WאLא
א، א א،א،אF אא א
WאKאאEא،א
Kאאא •
،א • Kאא
٢٧
E١L٢L١Fאא Wאאא
אאאא
א א ، א Wא
Kאאאאאאא אE١ Kאאא אE٢
א א אאא א E٣ Kאא
، א א א א אא E٤ א א א א א Kאאאא
אאאאאא E٥ Kאא
، א א ، א א אא E٦ Kאאאא
א ، א ، א א E٧ Kאא
אאאאא E٨ א ،אאא K،אאא
،א ،אאא E٩ KEFא،אא
א א אא א א אא E١٠ אא א ، אא א א K
، אא אE١١ Kאא،אא
٢٨
Wאאא
W،אאאאאא א א א ؛ א א א אE١ Kאאאאאאאא
אאא אאאא E٢ Kאאא،אאאאא
אא אא א א א א א E٣ Kאאא،אאא
Kאאא E٤
Kאאאא אE٥
Kאאא E٦
Kאאאאאא E٧
Kאאא E٨ Kאאאא E٩
Kאאא E١٠
Kאאאא E١١
Kאאאאא E١٢
א ؛ א א E١٣ Kא،א
Wא
Wאא
Kא J١
Kאאא J٢
Kא J٣
Kא J٤
K J٥
Kאא J٦
٢٩
Kאא J٧
Kאא אא J٨ Kאאאאא J٩ Wאא
Wאאא
א א א אא א E١ Kא
אאאאאא E٢ Kאא،א
אאא E٣ Kאאאאא،
Kאאאאאא E٤ Kאאאא E٥
Kאאאאא E٦ Kאא E٧
Wאא
אאאאאאא Wאאא
אאאא E١ Kאאאאאא
Kאאא E٢
Kאאאאא E٣
Kאאאא E٤ Kאאאאאא E٥
Kאאאא E٦
אא،אאאאאא E٧ Kא
٣٠
E٢L٢L١F ١٥
٢٠
א
א
א
אאאאאאא
אא
WאLא
אאא אא
אאאאא،א אKאאאאאאא
Kאאא،אא
Kא J١ א١ J ٢ J ٣ J ١ J ٢
א٢
J ٣ J١ א٣ J ٢ J ١
א ٤
J ٢
א
J ١
א٥
J ١
א٦
J٢ א
J٢ א
J١ א ٧ J ٢
٣١
E٢L٢L١Fאא אאאאאאאאא
אאא
Kא
אאאאאאאאאאא
א ، א א אא א Wאא
אא א E١ K
Kאאאא E٢
אאאאא E٣ Kא
א אא א א E٤ Kאא
Kא،א،א E٥ Kאאאא E٦
Kאא،אא אE٧
، א א א E٨ Kא
Kאאאאא אE٩
Kאאאאא אא E١٠
،אאא אא אE١١ Kאאאא
Kאאאאא E١٢
Kאאאאאאאא E١٣
Kאאאאאא אE١٤
٣٢
E٣L٢L١F ١٥
א ٢٠
א
א
אאאא
אא
WאLא אאאאאא
٥ ٤ ٣ ٢ ١
Wאאאאאא
א
א
Kאאאא J١
١ Kאא J٢ א KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK J٣
Kאאא J١ א ٢ Kא J٢ KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK J٣
Kאאאא J١ א٣ Kאאאאאא J٢ KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK J٣
Kאאא J١
א٤ Kאא J٢ א KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK J٣
Kאאא J١ Kאאא J٢
א ٥ א
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK J٣
Kאאאאאאא J١ א ٦ Kאא J٢
KKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKK J٣
אא
אא
٣٤
אאWאא Wא Kאא J١ Kא J Kאאא א J Kאאא J٢ Kא J٣ Wאא Wאאא Kאא J١ Kאא J٢ Kאאא J٣ Kאאאא J٤ Kאאאאא J٥
٣٥
אאWאא
١٢٠Wאא
Wא Kאא K١ Kא K٢ Kאא אK٣
Wאאאא Wאא
Kאאאא K١
Kאא K٢ Kאאאא K٣ Kאא K٤
אא Lא
אא
א
١٠
١٥
אא
١٥
٢٠
א
א
א
E ٢L١L٢F
١٥
אאא
E٣L١L٢F
١٥
٢٠
א
E٤L١L٢F
א
א
١٠
١٢٠
E١L١L٢F א
אא
א
א
٣٦
E١L١L٢F ١٠
א ١٥
א
א
אאא
אא
Wאא
،אאאאאא،
W
Kאא K١
Kאאא K٢
Kאאאא K٣
٣٧
E١L١L٢Fאא Wאאא • ، א Wא א
، א א א א א
א א ،א א א א א א
א،אאא אא ،אאאא א א א ،א א
א ، א א א ،
Kאאא،א
א א א א א א
א ، אאא א
אא ، א א ، א א אאא،אא אא،א Kאאאא
א א א א א א א
אEאFא، אאאאEF Kאא،EאF،،
אאאEאFא
א، EF
EאF א א ، EאאF א EF ، אEאFא،א
،א אאEF
٣٨
אאא،אא א א ،א א
א א א ، EF א ، א א א א א א אאאאאאא
אא EאאF א EאF א ، ،אאא،אאא
، אא،א Kאאאאא
٣٩
E٢L١L٢F ١٥
א ٢٠
א
א
אאא
אא
Wאא
،אאאא
אאא Kאא
KאאאאאW
א
אאא
Wא
אא
אא
א
אא
אאא
א
אא
א
אא אאאא אא א
EF
אא
א
אא
אאא א EאאF
אאא
א א
٤٠
J
אא
،אFא
א
א،،
אא
Eאא
אא
א
٤١
א א
א
א
א
٤٢
E٣L١L٢F ١٠
א
١٥
א
א
אאאאאא
אא
Wאא
א،אאאאא
Kאאאאא،אא،
אאא
א
אא
אא
אא
K א EFא
אא
אא א
אא
EאF א
٤٣
E٣L١L٢F
אאא
אא אא
אאא אאא
אא
אא
אא
א א
אא אאא אWא אאא
אא
אא
KKKKאאא אאא א אאא KK
אא
א
א
٤٤
E٤L١L٢F ١٥
א ٢٠
א
Jא–
א
אאא
אא
Wאא
Wא
K .١
Kאאא .٢
Kאאאא .٣ K א.٤
٤٥
אאWאא
١٢٠Wאא
Wא
Kאאאאאא .١ Kאאא .٢ Wאאאא Wאא
Kאאא K١ Kאאא K٢
Kאאא K٣ Kאאאא K٤
١٥
١٥
١٥
١٥
٢٠
٢٠ אאא
١٠ ١٢٠
١٠
א
אאא אאא
Kאא
א א
E١L٢L٢F E٢L٢L٢F
אא
א
אא
E٣L٢L٢F E٤L٢L٢F
א
אא
Lא
א
אא
א
٤٦
א
E١L٢L٢F ١٥
١٥
אא
א א
אאאא
אא
Wאא
،אאאאאא
Wא
Kאאאא אK١
א אאאא K٢ Kאאאאאא
Wאאאאאא אK٣
אאא
א
אאא
١
אאאאאEאF
٢
אאאאאא
٣
אאאאא
٤
א א א א א
٥
אEאFא
אאאאא
٦
אE א F א א א
٤٧
E١L٢L٢Fאא Wאאא אאאאאא
،אאאאאאא
א ،א א ، א
אאאאאא ،א E٢٠٠٦،FK
Wאאאאא
א ،א א א א א K١ K،אאא
אאא،אאאא K٢ Kאאאא
، א א K٣ א،אאאאאא K
א،אאא K٤ Kא
אאאאאאאאא K٥
אאא ؛ אאא K
א א א אא א K٦ K
W א א א א א א K٧ א ،אא א א ،א א ،א אא א ،א ،א א ،
א،אאא،אא،אא،א KKKKאאא،א
٤٨
Wאאאאאאא Kאאא K١
Kאאאאאא אK٢
Kא K٣
؛אאאא، K٤ Kאא
Kאאאא K٥
אאאאא אK٦ K
،אאאאFאאאא אK٧ KEאאא،א،א،א
Kאאאא K٨ אאאאא א
אאאא
א
אא
אאאא
אא
אא
א
אא
א
א
אאא
א
אאא
، א א אאא
א
א א אא א
אא
א א א א א אא
אא
אא אא אאא
Kא
٤٩
א
E٢L٢L٢F ١٥
١٥
א
EF
א
אאאא
אא
Wאא
K אאאאאא
Wא
K אK١
K،אאא K٢
،אא K٣ Wאאאאא
א،אאאא،אא • Kאא
אא،אאאא • Kאאא
אאאאאא • Kאא
Kאאאאא • אאא
אאאא
אאאא
EאF
EאאF
EאאF
EFאא
EFאא
EFאא
EFאא
EFאא
EFאא
EFאא
EFאא
EFאא
EאאFא
٥٠
א
E٣L٢L٢F ٢٠
٢٠
א
א
אאאא
אא
Wאא
א،אאאאאא
W،
Kאאאאא K١
אאאאא אK٢
،אאאאאא
Wאא
KKKKאא • Eאאא אF א א • ،،א F א Eא KKKKאא • KKKא • א KKאאאא • K •
٥١
E٣L٢L٢Fאא Wאאא א ،א א א ،א ، אF א א אא ،א
אאאאאאEא،א
K
Wאאאא WאW
، א א א א א
אאאא
א א א א א K Kא
WEאFאW ،אאאא א א א א א א אא،א Kאא
WאW
אאאאא
،אא
،אאאא KKKK،
WאWא
א א אא،א،אא
אאא
٥٢
،אא،אא Kאא
Wאאא א א א א K١
אאאאא، אא ؟אאאא؟א
א ، א אא K٢ Kאא
Eא،א،א،אFאא K٣ Kאא،אאא
Wאאאאאאא KE،Fאאא K١
א א K٢ Kאא،
אאאאא K٣ Kאא
Kאאאא אK٤
Kא،אא K٥
، ، א א א א K٦ Kא
א א א א K٧ Kאא
אא،א א K٨ ،אאאא،א
Kאא،א
٥٣
א
E٤L٢L٢F ١٠
١٠
א
א
אאאאא
אא
Wאא
א ،א א א ،אאאאא،
Wאא،אא
א
9
אאאא
א א ١
٢
٣
٤
٥
٦
٧
٨
٩
١٠
٥٤
E٤L٢L٢F א
אאאא
9
א א ١
9
אא ٢
9
אאא ٣
9
אאאאא ٤
9
אאאא ٥
9
אאא ٦
9
אאא ٧
9
אא ٨
9
אאWא ٩
9
אאא ١٠
٥٦
אאWאא א W J١אאK J٢אK J٣אK J٤אאK J٥אא K אא W אאא: -١ﻳﻔﻌّﻞ أدوات دﻋﻢ اﻻﺳﺘﻌﺪاد ﻟﻠﺘﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﺧﻼل ﺗﻬﻴﺌﺔ اﻟﻤﺘﻌﻠﻢ ﻟﺘﻠﻘﻲ اﻟﺨﺒﺮة اﻟﺠﺪﻳﺪة. -٢ﻳﻌﻄﻲ أﻣﺜﻠﺔ ﻋﻠﻰ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﻟﻤﺤﻔﺰات ﻣﻦ ﻣﻮاﻗﻒ ﺗﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﻣﺨﺘﻠﻔﺔ. . -٣ﻳﺤﻔﺰ اﻟﻤﺘﻌﻠﻤﻴﻦ ﻓﻲ ﻣﻮاﻗﻒ ﺗﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﻣﺨﺘﻠﻔﺔ . -٤ﻳﻘﺘﺮح إﺟﺮاءات ﺗﺴﺎﻋﺪ ﻋﻠﻰ ﺗﺒﻨﻲ اﻟﻄﻼب ﻷهﺪاف اﻟﺘﻌﻠﻢ . -٥ﻳﻮﻇﻒ أدوات اﻟﺘﻘﻮﻳﻢ اﻟﻤﻨﺎﺳﺒﺔ ﻟﻠﺘﻌﻠﻢ اﻟﻨﺸﻂ ﻓﻲ ﻣﻮاﻗﻒ ﺗﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﻣﺘﻨﻮﻋﺔ . -٦ﻳﻘﺪم ﺗﻮﺻﻴﺎت ﺗﺴﺎﻋﺪ ﻋﻠﻰ أن ﺗﻜﻮن اﻟﺘﻐﺬﻳﺔ اﻟﺮاﺟﻌﺔ أآﺜﺮ ﻓﺎﻋﻠﻴﺔ . -٧ﻳﻘﺘﺮح ﻣﻌﺎﻳﻴﺮ ﻟﺘﻘﻮﻳﻢ اﻟﺼﻒ اﻟﻨﺸﻂ . -٨ﻳﺼﻨّﻒ ﻣﻌﺎﻳﻴﺮ اﻟﺘﻘﻮﻳﻢ اﻟﻤﻘﺘﺮﺣﺔ .
٥٧
٥٨
אא
١٢٠Wאא
Wא Kאא אK١ Kאא K٢
Wאאאא Wאא
Kאאאאאא K١ Kאאא K٢ KאאK K٣
אא Lא
אא
٢٠
٢٠
אאא
٢٠
٢٠
אאא
٢٠
٢٠
١٢٠
א
א
א
א
E١L١L٣F אא E٢L١L٣F
אאאא אE٣L١L٣F
א
א
א
٥٩
א
E١L١L٣F ٢٠
٢٠
א
א
אאאאא
אא
אא
Wאא KE١L١L٣Fאא• א
Kאאאא• א :• ﻃﺒﻘﻬﺎ ﻋﻠﻰ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻦ ﻣﺎدﺗﻚ وﻓﻖ اﻟﻤﻨﻈﻢ اﻟﺒﻴﺎﻧﻲ اﻵﺗﻲ א א
אאא
אאא
٦٠
E١L١L٣Fאא אאאאאא אאאWאאא،אאאא אאWאאא، א ، KKK א א אא א ، א אא א،א،אאאא W،אאאא ، א ، א א א • א א א א א K אאאאא • Kא، Kאאא • KEאא،אא،אWאא • אאאא،אאא • K א א א א ، א א • Kא Kאאא • Kאאא • K؛א •
٦١
א
E٢L١L٣F ٢٠
٢٠
H אאאא •
א א אא
K
Wאא
אאאאא
אאאא Kא
אאאאאאאא W،אאKאא EאאאF• א
Eאאא F• א
א JאF• א Eאא،א J
אאF• א E
–אאא–אאאאא J١ Kא
K،א א-٢
٦٢
אאא א
א K •
K • K •
K •
K • Kאאאא •
K •
K • K • • K • Kאאא •
K •
K • K •
K •
• K •
K •
K • K •
K •
• K •
K •
א א אא אאאא א א א אאא א א
• K •
K •
•
٦٣
E٢L١L٣Fאא
:اﻟﻤﺤﻔﺰات اﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ
אאאאאא אא Kא א א א א א ، אאאאאאאאא W אא K אא א ERenzulli ١٩٩٤FEאאאאF Wא J١ אא،אאא אSchiefele W،אאאא،א אא Deci,&Ryan WKא Wא א ؛ א ، א א W א א א א K א א KאאאאHootstein אאאאאא Robinson& F Kא
א א א א E Gagne, ١٩٩٥F ERobinson ١٩٨٢ אאאאא،אאאאאאא ،אא Alexender,& ) (Knight Kאאא
E١٩٩٣) Wא J٢ א א K א א א W אאאאאא אאא،א אאEClifford١٩٩٠FKאאאא ،אא אאאא Kאאאאאא ،א א א א F W אא א אKאאא Eאאא א א א א EWinner,١٩٩٦FKאא
٦٤
אאאאאאאאא אאא אאאאא، Kא،אאאא Wא J٣ א Jא JאW אאאאאאא Kאא EGardner ١٩٩١FEBloom١٩٨٥FEDewy١٩١٦FKאאא אאאאא א א א א א ، א KEERenzulli, ١٩٩٤FKאאאאאא אאאאEShore, et. al., ١٩٩١Fא אEGardner, ١٩٩١ )Kאא א אא ،א א א א אאאאא Kא Kא J٤ א א،אאאא אאאא K E Renzulli ١٩٩٤FKא א אא א א א א א א א א EGentry,et al.,٢٠٠٠F K אאאאאא Kאאא ،אאאאאא أﺳﺎﻟﻴﺐ اﻟﺘﻌﻠﻢ، ﻋﺰﻳﺰة اﻟﻤﺎﻧﻊ.) د
K א א
( دراﺳﺔ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺔ.... اﻟﻤﻔﻀﻠﺔ ﻟﺪى ﺗﻼﻣﻴﺬ اﻟﻤﺮﺣﻠﺔ اﻟﻤﺘﻮﺳﻄﺔ
٦٥
א
E٣L١L٣F ٢٠
٢٠
Kאאא
א א אא
Wאא
،אאא
•
،אאאWא
Kאאא
א، אW J١ W א،אא Kאאא ،אW J٢ א،אאא Kא ،אאKWא J٣ ؟אאא ،אאW J٤ Kאא ،אא W J٥ Kא
٦٦
א
אא
אא
٦٧
אא
١٢٠Wאא
Wא Kא K١ Kאא K٢
Kאא K٣ Wאאאא
Wאא אאאאא K٤ Kאאאאא K٥ Kאאא K٦ Kאא K٧ Kאא K٨
אא Lא
אא
١٥
١٥
אאא
E١L٢L٣F
٢٠
٢٠
אאא
E٢L٢L٣F
١٠ ١٠ ١٢٠
א
א
א
א
١٠ אא E٣L٢L٣F
٢٠
אא E٤L٢L٣F א
٦٨
١٥
E١L٢L٣F
١٥
،،
א
אאאאאא
א א אא
Wאא אאאאאא ، אא ، א א א؛אאאא אא
Kא Wא
KE٥Fאא • KE٥F • KE٥Fא •
E١٥Fאאא •
E٥Fא
א אאא
E٥F אא
E٥F
٦٩
E١L٢L٣Fאא Wאאא ،אאאא J١ Kא Kאאאא J٢ Kאאאאאאא J٣ Kאאא J٤ KKKא،א،אWאאא J٥ Kאא א J٦
٧٠
E٢L٢L٣F ٢٠
א ٢٠
א
אאאאא Kא
א אא
Wאא
א Jאאא–אא • אאאא،אאאא
K
אאאא
אא
אא
EאFא
Kא •
א• א Kאאא
• א Kאא
• Wאא ،،אא אא،א
אא
אא אא אאא אאא אא
א
٧١
KKKKא
א
אא
٧٢
E٢L٢L٣Fאא Wאאאאא
،אא،א
،אאאא
אאKאאאא،אא
،אאאאאאאא
Kאאאאאא Wאאאא
Kאאאאאא J١
، J٢ Kאאאאא
אאאאאא J٣ Kא
Kא J٤ Kאא J٥
אאאא J٦ Kא
Wאאאאא
Wאאאאאא Kאא
Kאאאא
K١
K٢
،אאא،אאאFאאא
K٣
Kאא
K٤
Kא
K٦
KEאא
Kאא
K٥
٧٣
א،אWאאאא
Fא–EאFאא،אא
K٧
KEא
אW،א
א،א Kאאא
E،٢٠١٠אאאא،אF
K٨
٧٤
١٠
E٣L٢L٣F
١٠
א
אאאא
א א אא
Wאא
אאא،אאאא אאא ،א Wאאאאא
Kאאא• א
٧٥
E٣L٢L٣Fאא
Wא
Kאא J١
Kאאא J٢
אאאאאאא J٣ Kא
Kא J٤ Kא J٥
Kאא א J٦ Kא א J٧
Kאאאאאא א J٨
Kאאאאא J٩ Kאאאא א J١٠
Kאא J١١
٧٦
E٤L٢L٣F ١٠
٢٠
א
Kאאא • Kאאא •
א א אא
Wאא
Wא،אאאא Kאא• א
Kאאאא • אא א
א
א
א
א
١
٢
٣
٤
٥
٦
٧
٨
٩
١٠
١١
١٢
١٣
٧٧
אאEF א
א
אא
א
G
אאא
١
G
אא
٢
G
אא
٣
G
א
٤
G
א
٥
G
א
٦
G
G
G אאא
G
אאאאאא
١٠
G
א
١١
G
G
אא
١٢
G
אא
١٣
G
אאא
١٤
G
אאאא
١٥
G
אאאאא
١٦
אאFא EKKKאאא
אאא
EKKK J JF
٧ ٨ ٩
٧٩
E١F Wא Wאאא J١
J J Jא J
Wאאאאאא J٢
Jא Jא Jאאא J
Wאא J٣
א Jאא Jאא Jאא J Wאאא J٤
אאאK٢אאאK١
אאאאK٤אאאאK٣
Wאאאא J٥
J J J J
Wאאאא J٦
אאאאא J
אאאאאא J
אאאאאאא J
אאאאאאאא J א
אאאאא J٧
٨٠
אא،אאאא،אא J Kא
אא،אאאא J K אאא
אאאאאא J Kאא
Kאאאאא J
Wאאאאא J٨
אאאאאאKKאאאא J
אאאאKאאאאK
Wאאאא J٩ אאאאא J
אאאא J
אאא J אאא J
Wאאא J١٠ Kאאא J
Kאאאאא J Kאאא J K J
Wאא J١١ Kאא J
Kאא J Kאא J
٨١
Kאאא J W،אאEאF J١٢
Kאאאא J
Kאאא J
Kאאא J
Kאאאאא J א،EאFאאא J١٣ K J
Wא
Kאא J
K JKאאאאא J
٨٢
E٢F אאא • ﻣﺎ ﻫﻮ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ: ﻳﺸﲑ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﺇﱃ ﺍﳔﺮﺍﻁ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﲟﺎ ﻳﺘﺠﺎﻭﺯ ﳎﺮﺩ ﺍﳌﺸﺎﻫﺪﺓ ﻭﺍﻻﺳﺘﻤﺎﻉ ﻭﻛﺘﺎﺑﺔ ﻣﺎ ﻳﻘﻮﻟﻪ ﺍﳌﻌﻠﻢ ) .(and Brent, ٢٠٠٩ﺑﻞ ﻳﻨﻔﺬﻭﻥ ﺑﺄﻧﻔﺴﻬﻢ ﻣﻬﺎﻣﺎ ﻣﺜﻞ ﺍﻻﻛﺘﺸﺎﻑ ﻭﻣﻌﺎﳉﺔ ﻭﺗﻄﺒﻴﻖ ﺍﳌﻌﻠﻮﻣﺎﺕ ) Meyers and Jones, .(١٩٩٣ﻭﻳﺆﻛﺪ ﺑﺮﻧﺲ ) (Prince, ٢٠٠٤ﺇﱃ ﺃﻥ ﺟﻮﻫﺮ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻫﻮ ﻗﻴﺎﻡ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺑﺄﺩﺍﺀ ﺍﳌﻬﺎﻡ ﻭﺍﳔﺮﺍﻃﻬﻢ ﰲ ﻋﻤﻠﻴﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ .ﻭﻟﻌﻠﻚ ﺗﺮﻯ ﺃﻥ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺘﻌﺮﻳﻒ ﻳﺘﻤﺤﻮﺭ ﺣﻮﻝ ﻋﻨﺼﺮﻳﻦ ﺃﺳﺎﺳﻴﲔ ﻭﳘﺎ؛ ﺍﻟﻨﺸﺎﻁ ﺍﻟﺬﻱ ﻳﻨﻔّﺬﻩ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ،ﻭﺍﻤﺎﻙ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ﰲ ﻋﻤﻠﻴﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ .ﻟﺬﺍ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﻟﻠﻤﻌﻠﻢ ﺗﻘﺪﱘ ﺃﻧﺸﻄﺔ ﻣﺘﻨﻮﻋﺔ ﻳﻘﻮﻡ ﺎ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﻣﻨﻔﺮﺩﻳﻦ ﺃﻭ ﺿﻤﻦ ﳎﻤﻮﻋﺎﺕ ﻣﻘﺮﻭﻧﺎ ﺑﺘﻮﻇﻴﻒ ﺗﻜﻨﻴﻜﺎﺕ ﲡﻌﻞ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﻣﻨﻬﻤﻜﲔ ﻭﻣﺮﺗﺒﻄﲔ ﺃﺩﺍﺋﻴﺎ ﻭﺫﻫﻨﻴﺎ ﻭﻋﺎﻃﻔﻴﺎ ﺑﺎﳌﻬﺎﻡ ﺍﻟﺘﻌﻠﻤﻴّﺔ. Felder
• ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻭﺍﺳﺘﺮﺍﺗﻴﺠﻴﺎﺕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﺍﻟﻌﻨﺼﺮ ﺍﻷﻭﻝ :ﻭﳝﺜﻞ ﺍﻷﻧﺸﻄﺔ؛ ﳝﻜﻦ ﻟﻠﻤﻌﻠﻢ ﺃﻥ ﳜﻄﻂ ﺩﺭﺳﻪ ﻟﺘﻘﺪﱘ ﺃﻧﺸﻄﺔ ﺗﺘﻨﺎﺳﺐ ﻣﻊ ﻣﺴﺘﻮﻯ ﺍﳌﺘﻌﻠﻤﲔ
ﻭﻃﺒﻴﻌﺔ ﺍﶈﺘﻮﻯ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻲ ﻭﺍﳌﺼﺎﺩﺭ ﺍﳌﺘﺎﺣﺔ .ﻭﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﻫﺬﻩ ﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﰲ ﺑﺪﺍﻳﺔ ﺍﻟﺪﺭﺱ ﺑﻐﺮﺽ ﺍﻟﺘﻬﻴﺌﺔ ﻟﺘﻘﺒّﻞ ﺍﶈﺘﻮﻯ ﺍﳉﺪﻳﺪ ،ﺃﻭ ﺍﻟﺘﻌﺮﻑ ﻋﻠﻰ ﺧﱪﺍﺕ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ﺫﺍﺕ ﺍﻟﺼﻠﺔ ﺑﺎﻟﺪﺭﺱ ﻭﺍﻻﻧﻄﻼﻕ ﻣﻨﻬﺎ ،ﺃﻭ ﻗﺪ ﺗﻜﻮﻥ ﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﻣﺮﺣﻠﻴﺔ ﺑﻴﻨﻴﺔ ﺃﺛﻨﺎﺀ ﺍﻟﺪﺭﺱ ﺑﻐﺮﺽ ﲢﺪﻳﺪ ﺗﻘﺪﻡ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﻛﻨﻮﻉ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﻘﻮﱘ ﺍﻟﺒﻨﺎﺋﻲ ،ﺃﻭ ﻟﺘﻄﻮﻳﺮ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺃﻭ ﻣﻬﺎﺭﺓ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺍﳌﻤﺎﺭﺳﺔ ﻭﺍﻟﺘﺄﻣﻞ ،ﻭﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﻳﻬﺪﻑ ﺍﻟﻨﺸﺎﻁ ﻟﺮﺑﻂ ﺍﻷﻓﻜﺎﺭ ﺍﻟﱵ ﰎ ﺗﻘﺪﳝﻬﺎ ﺑﺒﻌﻀﻬﺎ ﻗﺒﻞ ﺍﻟﺪﺧﻮﻝ ﻟﻔﻜﺮﺓ ﺟﺪﻳﺪﺓ .ﻭﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﺧﺘﺎﻣﻴﺔ ﺪﻑ ﻟﺘﻮﺳﻴﻊ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺃﻭ ﻣﻬﺎﺭﺓ ،ﺃﻭ ﻣﺴﺎﻋﺪﺓ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻰ ﺑﻨﺎﺀ ﻣﻌﲎ ﺧﺎﺹ ﻟﻠﺨﱪﺓ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ،ﺃﻭ ﻹﻏﻼﻕ ﺍﳌﻮﺿﻮﻉ ﺍﳊﺎﱄ ﻭﺍﻻﻧﻄﻼﻕ ﳓﻮ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺟﺪﻳﺪ ﺳﻴﺘﻢ ﺗﻨﺎﻭﻟﻪ ﻻﺣﻘﺎ .ﻭﻧﻮﺩ ﺍﻟﺘﺄﻛﻴﺪ ﻋﻠﻰ ﺍﳌﻔﻬﻮﻡ ﺍﻟﺸﺎﻣﻞ ﻟﻠﻨﺸﺎﻁ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻲ ﻭﺃﻻ ﻳﻜﻮﻥ ﳐﺘﺰﻻ ﺩﺍﺧﻞ ﻏﺮﻓﺔ ﺍﻟﺼﻒ ﻭﻣﺘﻤﺤﻮﺭﺍ ﺣﻮﻝ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺕ ﻭﻣﻔﺮﺩﺍﺕ ﺍﻟﻜﺘﺐ ﺍﳌﺪﺭﺳﻴﺔ .ﻭﻫﻨﺎﻙ ﺁﻓﺎﻕ ﺭﺣﺒﺔ ﻟﺘﻨﻔﻴﺬ ﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﻋﻠﻰ ﻣﺴﺘﻮﻯ ﺍﳌﺪﺭﺳﺔ ﻛﻜﻞ ،ﻭﺍﺘﻤﻊ ﺍﶈﻴﻂ ﺑﺎﳌﺪﺭﺳﺔ ،ﻭﳎﻤﻮﻋﺔ ﺍﳌﺪﺍﺭﺱ ﺍﳌﺘﺠﺎﻭﺭﺓ ،ﻭﺍﻟﻘﻄﺎﻋﺎﺕ ﺍﳊﻜﻮﻣﻴﺔ ﺫﺍﺕ ﺍﻟﻌﻼﻗﺔ ،ﻭﻻ ﻧﻨﺴﻰ ﺃﻳﻀﺎ ﺍﻟﺪﻭﺭ ﺍﻷﺳﺎﺳﻲ ﻟﻠﺸﺮﺍﻛﺔ ﻣﻊ ﺍﻟﻘﻄﺎﻉ ﺍﳋﺎﺹ ﻭﻟﻮ ﻋﻠﻰ ﻣﺴﺘﻮﻯ ﻣﺒﺎﺩﺭﺍﺕ ﺻﻐﲑﺓ ﺃﻭ ﻗﺼﲑﺓ ﺍﳌﺪﻯ. ﺃﻣﺎ ﺍﻟﻌﻨﺼﺮ ﺍﻟﺜﺎﱐ ﻣﻦ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻭﺍﻟﺬﻱ ﻗﺪ ﻳﻜﻮﻥ ﺃﻛﺜﺮ ﺗﺄﺛﲑﺍ ﻓﻬﻮ ﻣﺪﻯ ﺍﻤﺎﻙ )ﺗﻔﺎﻋﻞ( ﺍﻟﻄﻼﺏ ﰲ ﺍﳌﻬﺎﻡ ﻭﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ .ﻭﻗﺪ ﻳﻜﻮﻥ ﻫﺬﻩ ﺍﻻﻤﺎﻙ )ﺍﻟﺘﻔﺎﻋﻞ( ﺃﺩﺍﺋﻴﺎ ﻇﺎﻫﺮﻳﺎ ،ﺃﻭ ﺫﻫﻨﻴﺎ ،ﺃﻭ ﻋﺎﻃﻔﻴﺎ )ﻭﺟﺪﺍﻧﻴًﺎ( ،ﻭﻗﺪ
٨٣
ﲡﺘﻤﻊ ﻫﺬﻩ ﺍﻷﺷﻜﺎﻝ ﺍﻟﺜﻼﺛﺔ ﻣﻌﺎ .ﻏﲑ ﺃﻥ ﺍﻻﻤﺎﻙ )ﺍﻟﺘﻔﺎﻋﻞ( ﺍﻟﻈﺎﻫﺮﻱ ﲟﻔﺮﺩﻩ ﻻ ﻳﺪﻝ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻣﺎ ﱂ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﻘﺮﻭﻧﺎ ﺑﺎﻤﺎﻙ )ﺑﺘﻔﺎﻋﻞ( ﺫﻫﲏ ،ﻭﺳﻴﻜﻮﻥ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺃﻛﺜﺮ ﺭﺳﻮﺧﺎ ﻭﺇﻣﺘﺎﻋﺎ ﻓﻴﻤﺎ ﻟﻮ ﻛﺎﻥ ﻣﻘﺮﻭﻧﺎ ﺑﺎﻻﻤﺎﻙ )ﺑﺎﻟﺘﻔﺎﻋﻞ( ﺍﻟﻌﺎﻃﻔﻲ )ﺍﻟﻮﺟﺪﺍﱐ( ﺍﳌﺸﺎﻋﺮﻱ .ﻭﻗﺪ ﻳﻜﻮﻥ ﻣﻦ ﺍﻟﺴﻬﻞ ﺻﻨﺎﻋﺔ ﺍﻻﻤﺎﻙ )ﺍﻟﺘﻔﺎﻋﻞ( ﺍﻟﻈﺎﻫﺮﻱ؛ ﻏﲑ ﺃﻥ ﺍﻻﻤﺎﻙ )ﺍﻟﺘﻔﺎﻋﻞ( ﺍﻟﺬﻫﲏ ﻳﺸﻜﻞ ﲢﺪﻳﺎ ﻟﻠﻤﻌﻠﻢ .ﻭﻟﺘﺤﻘﻴﻘﻪ ﻓﻴﻤﻜﻦ ﺗﻮﻇﻴﻒ ﺗﻜﻨﻴﻜﺎﺕ )ﻓﻨﻴﺎﺕ( ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ ﺍﻟﺼﻔﻴﺔ ﺑﺄﺳﺎﻟﻴﺒﻬﺎ ﺍﳌﺨﺘﻠﻔﺔ .ﻏﲑ ﺃﺎ ﳚﺐ ﺃﻻ ﺗﻜﻮﻥ ﺗﻘﻠﻴﺪﻳﺔ ﻣﺘﻮﺟﻬﺔ ﳓﻮ ﺍﶈﺘﻮﻯ ﺍﳌﻌﺮﰲ ،ﺑﻞ ﻻ ﺑﺪ ﺃﻥ ﺗﺘﻤﺤﻮﺭ ﺣﻮﻝ ﺧﱪﺍﺕ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﻭﺍﲡﺎﻫﺎﻢ ﻭﺁﺭﺍﺋﻬﻢ ﺍﻟﺸﺨﺼﻴﺔ ،ﻭﺇﻻ ﻟﻦ ﻳﺸﻌﺮﻭﺍ ﺑﻘﻴﻤﺔ ﺗﻠﻚ ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ ﻭﺳﻴﻌﺎﳉﻮﺎ ﺑﺎﺳﺘﺠﺎﺑﺎﺕ ﻣﻴﻜﺎﻧﻴﻜﻴﺔ )ﺣﺮﻛﻴﺔ( ﺑﺎﺭﺩﺓ .ﻛﻤﺎ ﳝﻜﻦ ﺗﻮﻇﻴﻒ ﺍﳌﺨﻄﻄﺎﺕ ﺍﻟﺘﻨﻈﻴﻤﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﲡﻌﻞ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ﻳﺒﺬﻝ ﺟﻬﺪﺍ ﰲ ﺍﺳﺘﻴﻀﺎﺡ ﺍﻟﺒﻨﻴﺔ ﺍﳌﻔﺎﻫﻴﻤﻴﺔ ﻭﺍﳌﻮﺿﻮﻋﻴﺔ ﻟﻠﻤﺤﺘﻮﻯ ،ﺃﻭ ﺍﺳﺘﺜﻤﺎﺭ ﺍﺳﺘﺮﺍﺗﻴﺠﻴﺎﺕ ﺍﻟﺘﻌﺎﺭﺽ ﺍﳌﻌﺮﰲ ﺍﻟﱵ ﲢﻔﺰ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ﳊﻞ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﺘﻌﺎﺭﺽ ﻣﻦ ﺧﻼﻝ ﺑﺬﻝ ﳎﻬﻮﺩ ﺫﻫﲏ ﻣﺮﻛﺰ .ﺃﻣﺎ ﺍﻻﻤﺎﻙ )ﺍﻟﺘﻔﺎﻋﻞ( ﺍﻟﻌﺎﻃﻔﻲ )ﺍﻟﻮﺟﺪﺍﱐ( ﺍﳌﺸﺎﻋﺮﻱ ﻓﻴﺘﻄﻠﺐ ﺃﻥ ﺗﻜﻮﻥ ﺍﺑﺘﺪﺍﺀ ﺍﻟﻌﻼﻗﺔ ﲪﻴﻤﻴﺔ ﺑﲔ ﺍﳌﻌﻠﻢ ﻭﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ،ﻭﺑﲔ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺩﺍﺧﻞ ﺍﻟﺼﻒ ،ﻭﺃﻻ ﻳﻜﻮﻥ ﻫﻨﺎﻙ ﺷﻌﻮﺭ ﺑﺎﻟﺮﻫﺒﺔ ﻭﺍﳋﻮﻑ ،ﻭﺇﻻ ﻓﻠﻦ ﻳﻜﻮﻥ ﻟﻠﻤﺸﺎﻋﺮ ﺍﻹﳚﺎﺑﻴﺔ ﻇﻬﻮﺭ ﰲ ﻏﻴﺎﺏ ﺍﻻﻃﻤﺌﻨﺎﻥ .ﻛﻤﺎ ﻣﻦ ﺍﳌﻬﻢ ﺃﻥ ﻳﺘﻀﺢ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺍﶈﺘﻮﻯ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻲ ﺑﺎﳊﻴﺎﺓ ﺍﻟﻴﻮﻣﻴﺔ ﻟﻠﻤﺘﻌﻠﻤﲔ. ﻭﻧﺆﻛﺪ ﻣﺮﺓ ﺃﺧﺮﻯ ﻋﻠﻰ ﻣﺪﻯ ﺃﳘﻴﺔ ﺍﺳﺘﻬﺪﺍﻑ ﻫﺬﻳﻦ ﺍﻟﻌﻨﺼﺮﻳﻦ ﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ،ﻭﻣﺎ ﺃﻭﺭﺩﻧﺎﻩ ﻣﻦ ﺍﺳﺘﺮﺍﺗﻴﺠﻴﺎﺕ ﺇﳕﺎ ﻫﻮ ﻋﻠﻰ ﺳﺒﻴﻞ ﺍﻟﺘﻤﺜﻴﻞ ،ﻭﻟﻴﺲ ﻫﻨﺎﻙ ﺣﺪﻭﺩ ﻹﺑﺪﺍﻉ ﺍﳌﻌﻠﻢ ﰲ ﺍﺳﺘﻬﺪﺍﻑ ﻫﺬﻳﻦ ﺍﻟﻌﻨﺼﺮﻳﻦ ﻋﻨﺪﻣﺎ ﻳﺘﺒﲔ ﻟﻪ ﺍﻟﺒﻌﺪ ﺍﻟﺘﺮﺑﻮﻱ ﻟﻜﻞ ﻣﻨﻬﻤﺎ .ﻏﲑ ﺃﻥ ﻣﻦ ﺃﻫﻢ ﺍﳌﻨﺎﺣﻲ ﺍﻟﺘﺪﺭﻳﺴﻴﺔ ﺍﳌﺮﺗﺒﻄﺔ ﺑﺎﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻫﻮ :ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﺘﻌﺎﻭﱐ ،ﻭ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﺘﺸﺎﺭﻛﻲ ،ﻭﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﳌﻌﺘﻤﺪ ﻋﻠﻰ ﺣﻞ ﺍﳌﺸﻜﻼﺕ ،ﻭﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﳌﻌﺘﻤﺪ ﻋﻠﻰ ﺍﳌﺸﺮﻭﻋﺎﺕ .ﻭﻧﺸﲑ ﺃﻳﻀﺎ ﺇﱃ ﺃﻥ ﺍﻟﺘﺮﻛﻴﺰ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻻ ﻳﻌﲏ ﺍﻻﻧﻔﻜﺎﻙ ﻋﻦ ﺍﳌﻨﺎﻫﺞ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﻴﺔ ﺍﳊﺎﻟﻴﺔ .ﺑﻞ ﻧﺘﻮﻗّﻊ ﺃﻥ ﻳﺒﲏ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﻔﺮﺹ ﺍﳌﻮﺟﻮﺩﺓ ﻓﻴﻬﺎ ﺣﺎﻟﻴﺎ، ﻭﻳﻮﺳّﻊ ﻣﻦ ﺧﻴﺎﺭﺍﺕ ﺗﻨﻔﻴﺬﻫﺎ .ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﻟﻠﺘﻘﻨﻴﺔ ﺩﻭﺭ ﻫﺎﻡ ﰲ ﻇﻞ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺍﳉﻴﻞ ﺍﳊﺎﱄ ﺎ ﺑﺸﻜﻞ ﱂ ﻳﺴﺒﻖ ﻟﻪ ﻣﺜﻴﻞ ،ﻭﺑﻼ ﺷﻚ ﺃﻥ ﺗﻮﻇﻴﻒ ﺍﻟﺘﻘﻨﻴﺔ ﺿﻤﻦ ﺍﺳﺘﺮﺍﺗﻴﺠﻴﺎﺕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﺳﻴﺘﻮﺍﺀﻡ ﻣﻊ ﻃﺒﻴﻌﺔ ﺟﻴﻞ ﺍﳌﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻴﺔ ﺍﳊﺎﱄ ،ﻭﺳﻴﻜﻮﻧﻮﻥ ﺃﻛﺜﺮ ﻗﺪﺭﺓ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﻬﺎ ﻭﺗﻮﻇﻴﻔﻬﺎ ﰲ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ. ﻭﻣﻦ ﺍﳌﻬﻢ ﺃﻥ ﻧﺪﺭﻙ ﺃﻳﻀﺎ ﺃﻥ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺘﺸﺠﻴﻊ ﻋﺪﺩ ﻣﻦ ﺍﳌﻤﺎﺭﺳﺎﺕ ﺍﻹﳚﺎﺑﻴﺔ ﻳﻘﺎﺑﻠﻪ ﺍﻟﺘﻘﻠﻴﻞ ﻣﻦ ﺍﳌﻤﺎﺭﺳﺎﺕ ﺍﻟﺴﻠﺒﻴﺔ ﺍﻟﱵ ﲢﺪ ﻣﻦ ﺍﻟﻮﺻﻮﻝ ﻟﻠﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻛﻤﺎ ﻳﻮﺿﺤﻪ ﺍﳉﺪﻭﻝ ﺃﺩﻧﺎﻩ. ﳑﺎﺭﺳﺎﺕ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﺗﺸﺠﻴﻌﻬﺎ
ﳑﺎﺭﺳﺎﺕ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﺗﻘﻠﻴﻠﻬﺎ ﺃﻭ ﺍﻟﺘﺨﻠﺺ ﻣﻨﻬﺎ
ﺑﻨﺎﺀ ﺟﻮ ﻣﻦ ﺍﻷﻣﺎﻥ ﻭﺍﻟﻄﻤﺄﻧﻴﻨﺔ
ﺧﻠﻖ ﺍﻟﺮﻫﺒﺔ ﻭﺍﳋﻮﻑ ﻣﻦ ﺍﳌﻌﻠﻢ
ﺍﻤﺎﻙ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺑﺄﻧﺸﻄﺔ ﺗﻌﻠﻤﻴّﺔ ﻣﺘﻨﻮﻋﺔ
ﺍﻟﻨﺸﺎﻁ ﻣﺘﻤﺤﻮﺭ ﺣﻮﻝ ﺍﳌﻌﻠﻢ ﺃﻭ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ﺍﳌﺘﻤﻴﺰ
ﲢﻔﻴﺰ ﺍﻻﻤﺎﻙ ﺍﻷﺩﺍﺋﻲ ﻭﺍﻟﺬﻫﲏ ﻭﺍﻟﻌﺎﻃﻔﻲ)ﺍﻟﻮﺟﺪﺍﱐ(
ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺭ ﻋﻠﻰ ﺍﻻﻤﺎﻙ ﺍﻷﺩﺍﺋﻲ ﻭﺍﻻﻧﺘﺒﺎﻩ ﺍﻟﻈﺎﻫﺮﻱ
ﺍﻟﺘﻮﺍﺻﻞ ﺍﻟﺘﻔﺎﻋﻠﻲ ﻣﻊ ﲨﻴﻊ ﺍﻟﺼﻒ
ﺍﻟﺘﻮﺍﺻﻞ ﺫﻭ ﺍﳌﺴﺎﺭ ﺍﻟﻮﺍﺣﺪ
ﺍﻻﺳﺘﻤﺘﺎﻉ ﺑﻌﻤﻠﻴﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ
ﺍﻟﺸﻌﻮﺭ ﺑﺎﳌﻠﻞ ﻣﻦ ﻋﻤﻠﻴﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ
٨٤
ﺗﻨﻮﻳﻊ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﻭﺍﻟﺘﻌﻠﻢ
ﺍﻻﻋﺘﻤﺎﺩ ﻋﻠﻰ ﺍﳌﻌﻠﻢ ﺃﻭ ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ ﺍﳌﺪﺭﺳﻲ
ﺗﻨﻮﻳﻊ ﺍﳌﺆﺛﺮﺍﺕ ﺍﻟﻠﻔﻈﻴﺔ ﻭﺍﻟﺒﺼﺮﻳﺔ ﻭﺍﳊﺴﻴﺔ
ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺭ ﻋﻠﻰ ﺍﳌﺆﺛﺮﺍﺕ ﺍﻟﻠﻔﻈﻴﺔ ﻃﻴﻠﺔ ﺍﻟﺪﺭﺱ
ﺗﻨﻮﻳﻊ ﺃﺳﺎﻟﻴﺐ ﺍﻟﺘﺪﺭﻳﺲ ﺣﺴﺐ ﺍﳌﻬﺎﻡ ﺍﻟﺘﻌﻠﻤﻴّﺔ
ﺍﻻﻗﺘﺼﺎﺭ ﻋﻠﻰ ﺃﺳﻠﻮﺏ ﺍﶈﺎﺿﺮﺓ ﺑﺸﻜﻞ ﺩﺍﺋﻢ
ﺍﻟﺘﺄﻛﻴﺪ ﻋﻠﻰ ﺑﺬﻝ ﺍﳉﻬﺪ ﻭﺍﶈﺎﻭﻟﺔ ﺍﻟﺪﺍﺋﻤﺔ
ﺍﻟﺘﻤﺤﻮﺭ ﺣﻮﻝ ﺍﻟﺘﺤﺼﻴﻞ ﺍﻷﻛﺎﺩﳝﻲ
ﺭﺑﻂ ﺍﶈﺘﻮﻯ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻲ ﺑﻌﺎﱂ ﺍﻟﻄﻼﺏ
ﺍﻟﺘﺮﻛﻴﺰ ﻋﻠﻰ ﺍﶈﺘﻮﻯ ﺍﳌﻌﺮﰲ ﻟﺬﺍﺗﻪ
• ﳕﻮﺫﺝ ﻣﻘﺘﺮﺡ ﻟﻠﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻳﺘﻀﻤﻦ ﻫﺬﺍ ﺍﻟﻨﻤﻮﺫﺝ ﺃﺭﺑﻌﺔ ﺃﺑﻌﺎﺩ ﺃﺳﺎﺳﻴﺔ ﺗﺘﺄﻟﻒ ﻣﻦ ﻋﺪﺩ ﻣﻦ ﺍﻟﻌﻨﺎﺻﺮ ﺍﳉﺰﺋﻴﺔ ﺣﺴﺐ ﺍﻟﺘﺎﱄ: (١ﺍﻟﺘﺄﺳﻴﺲ ﻟﺘﻘﺒﻞ ﻭﳑﺎﺭﺳﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﲡﺪﻳﺪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﻭﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺧﻼﻝ ﺍﳌﺒﺎﺩﺉ ﺍﻟﺘﺎﻟﻴﺔ: ﺩﻭﺭ ﺍﳌﻌﻠﻢ ﻛﻤﻴﺴّﺮ ﻭﻣﺮﺷﺪ ﻭﻣﺸﺎﺭﻙ ﰲ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺩﻭﺭ ﺍﳌﺘﻌﻠﻢ ﻛﻤﺴﺘﻜﺸﻒ ﻭﻣﻨﺘﺞ ﻭﻣﻌﻠﻢ ﺍﳌﺘﻌﻠﻤﻮﻥ ﻳﺒﻨﻮﻥ ﻓﻬﻤﻬﻢ ﻭﺗﻌﻠﻤﻬﻢ ﺑﺄﻧﻔﺴﻬﻢ ﻳُﺒﲎ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﳊﺎﱄ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺴﺎﺑﻖ ﻳﻌﺰﺯ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺑﺎﻟﺘﻔﺎﻋﻞ ﻣﻊ ﺍﻵﺧﺮﻳﻦ -ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺫﻭ ﺍﳌﻌﲎ ﻳﺘﻄﻠﺐ ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻣﻬﺎﻡ ﺣﻘﻴﻘﻴﺔ
(٢ﺍﻟﺘﻐﻠﺐ ﻋﻠﻰ ﻣﻌﻮﻗﺎﺕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ -
ﺗﻄﻮﻳﺮ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﻟﺪﻯ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺗﻄﻮﻳﺮ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﻟﺪﻯ ﺍﳌﻌﻠﻤﲔ ﺃﳘﻴﺔ ﺗﻮﻓﲑ ﺍﳌﻨﺎﺥ ﺍﻵﻣﻦ ﻭﺍﳌﻤﺘﻊ ﺍﻟﺘﺄﻛﻴﺪ ﻋﻠﻰ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺑﺪﻻ ﻣﻦ ﺗﻐﻄﻴﺔ ﺍﶈﺘﻮﻯ
-
ﺗﻄﻮﻳﺮ ﻭﺗﻮﺳﻴﻊ ﳕﻮﺫﺝ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﺇﺩﺭﺍﻙ ﻣﺪﻳﺮ ﺍﳌﺪﺭﺳﺔ ﻟﻠﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻭﺩﻋﻤﻪ ﳌﻤﺎﺭﺳﺎﺗﻪ ﺇﺩﺭﺍﻙ ﺍﻟﺒﻴﺖ ﻟﻠﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻭﺇﺷﺮﺍﻛﻬﻢ ﰲ ﺃﻧﺸﻄﺘﻪ ﺩﻋﻢ ﺍﳌﺸﺮﻑ ﺍﻟﺘﺮﺑﻮﻱ ﳌﻤﺎﺭﺳﺎﺕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻭﺗﻘﻮﱘ ﳑﺎﺭﺳﺘﻬﺎ ﻣﺸﺎﺭﻛﺔ ﺍﳌﺮﺷﺪ ﺍﻟﻄﻼﰊ ﻭﺭﺍﺋﺪ ﺍﻟﻨﺸﺎﻁ ﰲ ﺩﻋﻢ ﺃﻧﺸﻄﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ
(٣ﺍﺳﺘﺪﺍﻣﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ
(٤ﺗﻔﻌﻴﻞ ﺍﳌﻤﺎﺭﺳﺎﺕ ﺍﻟﺼﻔﻴﺔ ﻟﻠﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﺩﻋﻢ ﺍﻻﺳﺘﻌﺪﺍﺩ ﻟﻠﺘﻌﻠﻢ
٨٥
-
-
ﻳﺘﺄﻛﺪ ﻣﻦ ﺗﻮﺍﺋﻢ ﺍﳌﻬﺎﻡ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﳌﺴﺘﻮﻯ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﳛﺪﺩ ﻭﻳﻮﻓّﺮ ﺍﳌﺘﻄﻠﺒﺎﺕ ﺍﳌﻌﺮﻓﻴﺔ ﺍﻟﻘﺒﻠﻴﺔ ﻟﻠﻤﻬﻤﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﻳﻬﻴﺊ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﻟﻠﻤﻬﻤﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﺍﳉﺪﻳﺪ ﻳﺪﻋﻢ ﺭﺑﻂ ﺍﳌﻌﺮﻓﺔ ﺍﻟﺴﺎﺑﻘﺔ ﺑﺎﳉﺪﻳﺪﺓ
ﲢﻔﻴﺰ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ
-
ﻳﻮﻇﻒ ﺍﻟﻌﺎﻃﻔﺔ ﰲ ﺗﻘﺪﱘ ﺍﻟﺪﺭﺱ ﻳﻮﺿﺢ ﻟﻠﻄﻼﺏ ﺍﻷﻫﺪﺍﻑ ﺍﳌﻄﻠﻮﺑﺔ ﻳُﺸْﺮﻙ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﰲ ﺍﻗﺘﺮﺍﺡ ﻣﺎ ﻳﺮﻏﺒﻮﻥ ﺗﻌﻠﻤﻪ ﻳﻘﺪﻡ ﺃﻧﺸﻄﺔ ﺗﺘﻤﺤﻮﺭ ﺣﻮﻝ ﺍﻟﻄﺎﻟﺐ ﻳﺮﺑﻂ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﺍﻟﺪﺭﺱ ﺑﺎﳊﻴﺎﺓ ﺍﻟﻴﻮﻣﻴﺔ ﻳﻮﺿﺢ ﺃﳘﻴﺔ ﺍﻟﺪﺭﺱ ﻟﻠﻤﺠﺘﻤﻊ ﻭﺍﻟﻮﻃﻦ ﻭﺍﻷﻣﺔ ﻳﺴﺄﻝ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺑﺎﺳﺘﻤﺮﺍﺭ ﻋﻦ ﺍﳍﺪﻑ ﻣﻦ ﺃﺩﺍﺀ ﺍﳌﻬﻤﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﻳﻘﺪﻡ ﺍﻟﺪﺭﺱ ﻟﻴﻠﱯ ﳐﺘﻠﻒ ﺃﳕﺎﻁ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﻭﺍﻟﺬﻛﺎﺀﺍﺕ ﳜﻄﻂ ﻣﻬﺎﻡ ﺗﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﳑﺘﻌﺔ ﻭﻣﺮﺣﺔ ﻳﺸﺠﻊ ﺗﻔﺎﻋﻞ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﻣﻊ ﺑﻌﻀﻬﻢ ﻳﻘﺪّﺭ ﺟﻬﺪ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺑﺎﻹﺿﺎﻓﺔ ﺇﱃ ﻣﻨﺘﺠﺎﻢ ﻳﻔﻌّﻞ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﻟﺼﻒ
ﻧﻘﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﻟﻠﻤﺘﻌﻠﻢ
ﻳﻄﻠﺐ ﻣﻦ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﲢﺪﻳﺪ ﺃﻫﺪﺍﻓﻬﻢ ﺍﳋﺎﺻﺔ ﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﺪﺭﺱ ﻳﻄﻠﺐ ﻣﻦ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﲢﺪﻳﺪ ﻣﺎ ﻳﻘﻮﻣﻮﻥ ﺑﻪ ﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﺃﻫﺪﺍﻑ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﻳﺴﺄﻝ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺑﺎﺳﺘﻤﺮﺍﺭ ﻋﻦ ﺍﳍﺪﻑ ﻣﻦ ﺃﺩﺍﺀ ﺍﳌﻬﻤﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﺩﻋﻢ ﺍﳌﺸﺎﺭﻛﺔ ﻭﺍﻻﺭﺗﺒﺎﻁ
-
ﻳﻄﻠﺐ ﻣﻦ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﲢﺪﻳﺪ ﻃﺮﻳﻘﺔ ﲢﻘﻴﻖ ﺃﻫﺪﺍﻑ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﻳﺼﻤﻢ ﺃﻧﺸﻄﺔ ﻣﺘﻨﻮﻋﺔ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺃﳕﺎﻁ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﻭﺍﻟﺬﻛﺎﺀﺍﺕ ﺍﳌﺨﺘﻠﻔﺔ ﻳﺘﻴﺢ ﻣﺴﺎﺣﺔ ﻟﻠﻄﻼﺏ ﻹﺑﺪﺍﺀ ﺃﺭﺍﺀﻫﻢ ﺗﻘﺪﱘ ﻣﻬﺎﻡ ﺗﺘﻮﺍﺀﻡ ﻣﻊ ﻣﺴﺘﻮىﺎﺕ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺍﳌﻌﺮﻓﻴﺔ ﻳﺸﺠّﻊ ﺗﻮﻇﻴﻒ ﻣﻬﺎﺭﺍﺕ ﺍﻟﺘﻔﻜﲑ ﺍﻟﻌﻠﻴﺎ ﻭﺍﻟﺘﻔﻜﲑ ﰲ ﺍﻟﺘﻔﻜﲑ ﻳﺪﻋﻢ ﺇﺷﺮﺍﻙ ﺍﻟﺒﻴﺖ ﻭﺍﺘﻤﻊ ﰲ ﺩﻋﻢ ﻋﻤﻠﻴﺎﺕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ
ﺍﻟﺘﺄﻛﺪ ﻣﻦ ﺍﻟﻔﻬﻢ
٨٦
ﻳﻘﺪﻡ ﺗﻐﺬﻳﺔ ﺭﺍﺟﻌﺔ ﻣﺒﺎﺷﺮﺓ ﺑﺎﺳﺘﻤﺮﺍﺭ ﻳﻘﺪﻡ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺗﻐﺬﻳﺔ ﺭﺍﺟﻌﺔ ﻣﺘﺒﺎﺩﻟﺔ ﻳﺴﺘﺨﺪﻡ ﺍﻟﺘﻘﻮﱘ ﺍﻟﺘﻜﻮﻳﲏ ﺍﳌﺘﻨﻮﻉ ﻟﺪﻋﻢ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ• ﺍﻟﻔﻮﺍﺋﺪ ﺍﳌﺘﺤﻘﻘﺔ ﺑﺘﺒﻨّﻲ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻧﺘﻮﻗّﻊ –ﻛﻤﺎ ﺃﺷﺎﺭﺕ ﺍﻟﺒﺤﻮﺙ -ﺇﱃ ﺃﻥ ﲢﻘﻴﻖ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﺳﻴﺜﻤﺮ ﺗﻄﻮﺭﺍ ﻣﻠﺤﻮﻇﺎ ﰲ ﻋﺪﺩ ﻣﻦ ﺍﳉﻮﺍﻧﺐ. ﻓﺘﺸﲑ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﺎﺕ ﺇﱃ ﳕﻮ ﰲ ﺍﻟﺘﺤﺼﻴﻞ ﺍﻷﻛﺎﺩﳝﻲ ﻟﺪﻯ ﺍﳌﺘﻌﻠﻤﲔ ﻋﻨﺪ ﺍﺳﺘﺨﺪﺍﻡ ﺗﻜﻨﻴﻜﺎﺕ )ﻓﻨﻴﺎﺕ( ﺗﺴﻌﻰ ﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ .ﺑﻞ ﻭﺃﺳﻬﻢ ﺫﻟﻚ ﺃﻳﻀﺎ ﰲ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﻣﺴﺘﻮﻯ ﺍﻻﺣﺘﻔﺎﻅ ﺑﺎﻟﺘﻌﻠﻢ ﻣﻘﺎﺭﻧﺔ ﺑﺎﻷﺳﺎﻟﻴﺐ ﺍﻟﺘﻘﻠﻴﺪﻳﺔ. ﻛﻤﺎ ﺃﻇﻬﺮ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺗﻔﻮﻗﺎ ﰲ ﻣﻬﺎﺭﺍﺕ ﻭﻋﺎﺩﺍﺕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﻭﻣﻬﺎﺭﺍﺕ ﺍﳊﻴﺎﺓ ﺑﺸﻜﻞ ﻋﺎﻡ ،ﻭﻣﺜﻞ ﻫﺬﻩ ﺍﻟﻨﻮﺍﺗﺞ ﻳﺘﻢ ﺍﻟﻐﻔﻠﺔ ﻋﻨﻬﺎ ﻭﻋﺪﻡ ﺍﺣﺘﺴﺎﺎ -ﻭﻟﻸﺳﻒ -ﺿﻤﻦ ﺍﻟﻨﻮﺍﺗﺞ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﺭﻏﻢ ﺃﻥ ﺃﺛﺮﻫﺎ ﻗﺪ ﻳﻜﻮﻥ ﺃﻛﱪ ﻋﻠﻰ ﺷﺨﺼﻴﺔ ﺍﳌﺘﻌﻠﻢ ﻭﻣﺴﺘﻘﺒﻠﻪ ﺍﻷﻛﺎﺩﳝﻲ ﻭﺍﳌﻬﲏ .ﻛﻤﺎ ﺗﺸﲑ ﺍﻟﺒﺤﻮﺙ ﺇﱃ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﺍﺳﺘﻤﺘﺎﻉ ﺍﳌﻌﻠﻤﲔ ﻭﺍﻟﻄﻼﺏ ﻋﻠﻰ ﺣﺪ ﺳﻮﺍﺀ ﺑﺎﳋﱪﺍﺕ ﺍﳌﺪﺭﺳﻴﺔ ﻭﺍﻟﺘﺤﺴّﻦ ﺍﻹﳚﺎﰊ ﻻﲡﺎﻫﺎﻢ ﳓﻮ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﻭﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﻭﺻﻮﺭﺓ ﺍﳌﻌﻠﻢ ﻭﺩﻭﺭ ﺍﳌﺪﺭﺳﺔ ﺑﺸﻜﻞ ﻋﺎﻡ. ﻳﻀﺎﻑ ﺇﱃ ﺫﻟﻚ ﺯﻳﺎﺩﺓ ﺛﻘﺔ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺑﺄﻧﻔﺴﻬﻢ ﻭﻗﺪﺭﻢ ﻋﻠﻰ ﺑﻨﺎﺀ ﺍﻟﻌﻼﻗﺎﺕ ﻣﻊ ﺍﻵﺧﺮﻳﻦ ﻭﺗﺪﱐ ﻣﻠﺤﻮﻅ ﰲ ﺍﳋﻼﻓﺎﺕ ﺍﻟﻴﻮﻣﻴﺔ ﺑﲔ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﺩﺍﺧﻞ ﺍﻟﺼﻒ. • ﲢﺪﻳﺎﺕ ﺗﻮﺍﺟﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﻧﺘﻮﻗﻊ ﺃﻥ ﺍﺳﺘﻬﺪﺍﻑ ﲢﻘﻴﻖ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺳﻴﻮﺍﺟﻪ ﺑﺒﻌﺾ ﺍﻟﺼﻌﻮﺑﺎﺕ .ﻭﻣﻦ ﺃﳘﻬﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻨﺎ ﻛﺘﺮﺑﻮﻳﲔ ﻭﻣﻌﻠﻤﲔ ﻭﺃﻭﻟﻴﺎﺀ ﺃﻣﻮﺭ ﻭﻃﻼﺏ ﻟﻌﻤﻠﻴﱵ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﻭﺍﻟﺘﻌﻠﻢ .ﻓﺈﺫﺍ ﻛﺎﻥ ﺗﻐﻄﻴﺔ ﺍﶈﺘﻮﻯ ﻫﻮ ﺍﳍﺪﻑ ﺍﻟﺮﺋﻴﺲ ،ﻭﺩﻭﺭ ﺍﳌﻌﻠﻢ ﻫﻮ ﺍﳉﻮﻫﺮﻱ ﰲ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻢ ﻭﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ،ﻭﻣﻬﻤﺔ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﲢﺼﻴﻞ ﺃﻋﻠﻰ ﺍﻟﺪﺭﺟﺎﺕ؛ ﻓﻠﻦ ﻳﻜﻮﻥ ﻫﻨﺎﻙ ﻣﺴﺎﺣﺔ ﳌﻤﺎﺭﺳﺎﺕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ .ﻟﺬﺍ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﻟﻠﻤﺸﺮﻑ ﺍﻟﺘﺮﺑﻮﻱ ﻭﻣﺪﻳﺮ ﺍﳌﺪﺭﺳﺔ ﺇﻋﺎﺩﺓ ﺍﻟﻨﻈﺮ ﻟﻜﻤﻴﺔ ﺍﶈﺘﻮﻯ ﻭﺍﻟﺘﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﻪ ﺿﻤﻦ ﻣﺴﺘﻮﻳﺎﺕ ﻭﺃﻭﻟﻮﻳﺎﺕ ﻣﻦ ﺍﻷﳘﻴﺔ ﻣﺮﺗﺒﻄﺎ ﺑﻜﻴﻔﻴﺔ ﻣﻌﺎﳉﺘﻪ ﻭﻣﺴﺎﺣﺔ ﺍﻟﺰﻣﻦ ﺍﻟﺬﻱ ﺳﻴﺴﺘﻐﺮﻗﻪ .ﻛﻤﺎ ﳝﻜﻦ ﺃﻥ ﳛﺪ ﻋﺪﺩ ﺍﻟﻄﻼﺏ ﰲ ﺍﻟﺼﻒ ﻣﻦ ﺗﻨﻔﻴﺬ ﳑﺎﺭﺳﺎﺕ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ .ﻟﺬﺍ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﻋﻠﻰ ﺍﳌﻌﻠﻢ ﺃﻥ ﻳﻜﻮﻥ ﺣﺎﺫﻗﺎ ﰲ ﺍﺳﺘﺨﺪﺍﻡ ﺍﻤﻮﻋﺎﺕ ﻟﺘﻘﻠﻴﻞ ﺍﻟﺰﻣﻦ ﺍﻟﺬﻱ ﺳﻴﺴﺘﻬﻠﻜﻪ ﻛﻞ ﻃﺎﻟﺐ ﻟﻮ ﺃﳒﺰ ﺍﳌﻬﻤﺔ ﻣﻨﻔﺮﺩﺍ ،ﻛﻤﺎ ﳝﻜﻦ ﺍﺳﺘﻐﻼﻝ ﺍﳌﺴﺎﺣﺎﺕ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﻟﺼﻒ ،ﻭﺗﺸﺠﻴﻊ ﳑﺎﺭﺳﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺧﺎﺭﺝ ﺍﳌﺪﺭﺳﺔ. • ﺧﺎﲤﺔ ﻭﺃﺧﲑﺍ ،ﻓﻼ ﻳﻌﲏ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ ﺍﻟﻨﺸﻂ ﺍﻟﺘﺨﻠﻲ ﺍﻟﺘﺎﻡ ﻋﻦ ﺃﺳﻠﻮﺏ ﺍﶈﺎﺿﺮﺓ –ﻣﺜﻼ -ﺃﻭ ﺃﳘﻴﺔ ﺍﻻﺳﺘﻈﻬﺎﺭ ﺍﻟﺬﻫﲏ ﻟﺒﻌﺾ ﺃﺟﺰﺍﺀ ﺍﶈﺘﻮﻯ .ﺑﻞ ﻧﻨﻈﺮ ﻟﻠﺘﺪﺭﻳﺲ ﺍﻟﻔﻌّﺎﻝ ﻋﻠﻰ ﺃﻧﻪ ﺍﻟﻨﺠﺎﺡ ﰲ ﺗﻮﻇﻴﻒ ﺃﺳﺎﻟﻴﺐ ﻣﺘﻨﻮﻋﺔ ﺗﺘﻮﺍﺀﻡ ﻣﻊ ﺍﺣﺘﻴﺎﺟﺎﺕ ﺍﳌﺘﻌﻠﻤﲔ ﻭﻃﺒﻴﻌﺘﻬﻢ ،ﻭﻃﺒﻴﻌﺔ ﺍﳌﻬﻤﺔ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ،ﻭﺍﶈﺘﻮﻯ ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻲ ،ﻭﺍﳌﺼﺎﺩﺭ ﺍﳌﺘﺎﺣﺔ .ﻏﲑ ﺃﻧﻪ ﻣﻦ ﺍﳌﺆﻛﺪ ﺃﻧﻪ ﻻ ﳝﻜﻦ ﲢﻘﻴﻖ ﺍﻟﺘﻌﻠﻢ
٨٧
ﻤﺎﻙ ﻛﻤﺎ ﺃﻥ ﺍ. ﻭﻃﻴﻠﺔ ﺍﻟﻌﺎﻡ ﺍﻟﺪﺭﺍﺳﻲ، ﻭﻣﻊ ﻛﻞ ﺍﻟﻄﻼﺏ،ﺍﻟﻨﺸﻂ ﺑﺎﻻﻗﺘﺼﺎﺭ ﻋﻠﻰ ﺃﺳﻠﻮﺏ ﺍﶈﺎﺿﺮﺓ ﰲ ﻛﻞ ﺩﺭﺱ )ﺗﻔﺎﻋﻞ( ﺍﻟﻄﻼﺏ ﰲ ﺃﻧﺸﻄﺔ ﻣﺘﻨﻮﻋﺔ ﻟﻦ ﳛﻘﻖ ﺗﻌﻠﻤﺎ ﺫﺍ ﻗﻴﻤﺔ ﺇﺫﺍ ﱂ ﺗﻜﻦ ﻣﺮﺗﺒﻄﺔ ﺑﺎﳌﻨﻬﺞ ﺍﳌﺪﺭﺳﻲ ﻭﺗﺴﻌﻰ ﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﻤﺎﻙ )ﺗﻔﺎﻋﻞ( ﺍﻟﻄﻼﺏ ﰲ ﺍﻷﻧﺸﻄﺔ ﺍﳌﺘﻨﻮﻋﺔ ﻟﻴﺲ ﻫﻮ ﺍﳍﺪﻑ ﲝﺪ ﺫﺍﺗﻪ؛ ﺑﻞ ﺃﻥ ﻳﻨﻬﻤﻜﻮﻥ ﻓﻤﺠﺮﺩ ﺍ.ﺃﻫﺪﺍﻑ ﻭﺍﺿﺤﺔ .)ﻳﺘﻔﺎﻋﻠﻮﻥ( ﰲ ﺃﻧﺸﻄﺔ ﻣﺘﻨﻮﻋﺔ ﺗﺘﺼﻞ ﲟﺎ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﺃﻥ ﻳﺘﻌﻠﻤﻮﻩ
:• ﻣﺮﺍﺟﻊ ﺍﻟﻨﻤﻮﺫﺝ Karamustafaoglu O. (٢٠٠٩) Active learning strategies in physics teaching. Energy Educ Sci Technol Part B:١:٢٧-٥٠. Petress, K. (٢٠٠٨). What is meant by “active learning”? Education, ١٢٨(٤), ٥٦٦. Powner, L.C., & Allendoerfer, M.G. (٢٠٠٨). Evaluating hypotheses about active learning. International Studies Perspectives, ٩, ٧٥-٨٩. Prince, M. (٢٠٠٤) Does Active Learning Work? A Review of the Research. J. Engr. Education,٩٣(٣), ٢٢٣-٢٣١
٨٨
אא ،אאא،،אא،، K١ K٢٠١٠،٢ אאאאא،א ، אK٢ ٢٠١٠،א،אאא،א אא،KEKFאאאאKE٢٠٠٦F، K٣ Kא ،אאאא،א، אK٤ א،אא،אאאא K א א א א KEKF א ، אK٥ א א א אא א א אא K٢٤١،E٦Fאאא،אא KאאW،אKE١FאאWE٢٠١٠F، K٦ אאאאKE٢٠٠٣F، K٧ א ، אא ، א א א KE٢F،E٤F،א،אא א אא، א א אא KE٢٠٠٦Fא א א K٨ K KאאאאKE٢٠١٢Fאאא K٩ א،אאKE٢٠٠٥Fא، K١٠ K٣،אא
٨٩
Kא،אאKEKFאאWE٢٠٠٠Fא، K١١ א،אאאאאKE٢٠١٢F، K١٢ KאאאWא،KE١Fא Ruhl,Kathy L., Charles A. Hughes, and Patrick J. Schloss. (١٩٨٧). Using the Pause .١٣ Procedure to Enhance Lecall. "Teacher Education" and Special Education ١٠, ١٤-١٨