Boek I
Ghan Oudhuis
Masterproef
1 !
eAD 2016
Voorwoord Deze reflectienota is een document dat complementair werkt op de tastbare en ontwerpmatige productie. Het is geen louter beschouwend materiaal noch een samenvatting. Met het schrijven ontstaat er een nieuwe dimensie in het onderzoeksproces van mijn ontwerp. Dit document bestaat daarom uit drie delen. ‘Boek I’ bevat uitsluitend teksten en is bedoelt om het ontwerpproces te ondersteunen. Hierin ligt de focus op het ontwikkelen van een eigen ontwerpmatig vocabularium met daarin betekenissen uit een woordenboek, citaten en eigen teksten. Deze rigide opdeling laat de lezer toe om eerst een ruimer verstaan te krijgen alvorens mijn eigen invulling en interpretatie te lezen. Bovendien staat deze opdeling mezelf toe om mijn eigen invulling te ontwikkelen vanuit referenties en bestaande opvattingen. In ‘Boek II’ wordt een deel van het ontwerp in beeld gebracht. Dit boek richt zich op het in beeld brengen van de constructies rond saudade en de topografie waarop wordt ontworpen. ‘Boek III’ plaatst rechtstreekse of onrechtstreekse referenties bij de voorgaande delen door middel van beelden. Hierin worden vooral architecturale en artistieke referentieprojecten opgenomen die me inspireerden om het ontwerp concreet te maken.
Bedankt Annelies De Smet
(mentor)
Thierry Lagrange (docent) Jo Van Den Berghe (docent) Mira Sanders Liselotte Vroman Riet Eeckhout Teresa Ferreira Ruben Castro Eva De Meersman Diana Araújo Gonçalo Marques Helder Ferreira Mijn familie en vrienden 2 !
Glossarium*
Architectuur Traditie Cultuur Saudade Emotie Efemeer Topografie Tabula Rasa Programma Shelter Materiaal Constructie Concreet Fragment Drift Tekenen DĂŠrive Schrijven Model Heuristiek Parameter Variabele Reflectie Dialoog Serendipiteit IntuĂŻtie Associatie Proces Referentie Affiniteit Mimesis
________________________________________________________________________________ *
Definities uit Apple Inc. (2013). Apple Woordenboek (Versie 2.2.1 (178)) [OSX software].
3 !
ar.chi.tec.tuur
|-gie-, -sjie-| < Latijn
de (v) 1
het ontwerpen en bouwen van gebouwen onder ~ gebouwd door een architect ontworpen
2
bouwstijl
3
wat gebouwd is, bouwwerken: de ~ van de renaissance
4
de structuur van iets, hoe het in elkaar zit en hoe het werkt: computerterm de ~ van een server
4 !
“Bauen originally means to dwell. Where the word bauen still speaks in its original sense it also says how far the essence of dwelling reaches. That is bauen, buan, bhu, beo are our word bin in the versions: ich bin, I am, du bist, you are, the imperative form bis, be. What then does ich bin mean? The old word bauen to which the bin belongs, answers: ich bin, du bist mean I dwell, you dwell. The way in which you are and I am, the manner in which we humans are on the earth, is buan, dwelling […] The old word bauen which says that man is insofar as he dwells, this word bauen, however also means at the same time to cherish and protect, to preserve and to care for, specifically to till the soil, to cultivate the vine.”1a
Om mijn idee over architectuur te vormen wil ik graag eerst weten wat architect zijn betekent voor mij. Ik refereer hierbij naar de filosoof Martin Heidegger en zijn essay “Building Dwelling Thinking”1. Heidegger stelt dat vooraleer een architect een 'huis' bouwt (to build), hij/zij moet weten wat het is om te ‘wonen’(to dwell). Daarmee wijst Heidegger op de existentiële betekenis van het wonen, dat zijn oorsprong vindt in het oud-Germaanse woord 'buan'. ‘Buan’ ligt aan de basis van het hedendaagse 'verblijven op een plek' en 'wonen'. Deze etymologie verwijst naar de mens die zijn omgeving en de indrukken ervan in zich opneemt om daarna toe te geven aan de drang om op die plek te 'bouwen'. De architect is aldus iemand die aanvoelt wat het is om op een specifieke plek te zijn. Dit aanvoelen is een proces van associaties oproepen. Deze associaties werken als een (onbewuste) verbinding tussen het aanvoelen van de plek en het materieel op te bouwen construct. De lichamelijke ervaring van een plaats en een ruimte staat hierbij centraal. De opgeroepen associaties zijn persoonlijk en dus afhankelijk van ieders herinneringen, voorkeur en manier van interpreteren. Toch maakt de link met die plek het mogelijk voor een buitenstaander om die geconstrueerde verbindingen waar te nemen. De architect is dus iemand die ervaringen en kennis opneemt, deze evalueert en selecteert om ze nadien te vertalen in relatie tot die specifieke plaats en gebruiker(s).
________________________________________________________________________________ 1a. Heidegger, M.(1971). “Building Dwelling Thinking.” In Poetry, Language, Thought. New York: Harper Colophon, p.147.
5 !
tra.di.tie
|-(t)sie| < Frans < Latijn
de (v) [ -s ] 1
gewoonte die al heel lang ergens bestaat en die wordt overgeleverd van persoon op persoon en van generatie op generatie: volgens de ~ |het is ~ dat er in dit dorp elk jaar een grote kermis is
2
hetgeen wordt overgeleverd, van oudsher bestaand gebruik: dit is een oeroude ~
cul.tuur
< Frans < Latijn
de (v) [ -turen ] 1
beschaving, alle gewoontes en gebruiken van een bepaald volk of een groep mensen: er zijn verschillen tussen de Nederlandse en de Belgische ~ | Afrikaanse culturen
2
alles wat door mensen is bedacht en gemaakt, zoals boeken of muziek Belgisch-Nederlands nieuwe politieke ~politiek zonder dienstbetoon en gesjoemel, met meer openheid en debat
3
bebouwing van de grond land in ~ brengen ontginnen, geschikt maken om er iets op te verbouwen
4
op een voedingsbodem gekweekte massa bacteriĂŤn
6 !
“Let us think for a while of a farmhouse in the Black Forest (einen Schwarzwaldhof), which was built some two hundred years ago by the dwelling of peasants (bäuerliches Wohnen). Here the self-sufficiency of the power to let earth, sky, divinities and mortals enter in simple oneness into things ordered the house. It (placed) the farm on the windsheltered mountain slope, looking south, among the meadows close to the spring. It gave it the wide overhanging shingle roof whose proper slope bears up under the burden of snow, and that, reaching deep down, shields the chambers against the storms of the long winter nights. It did not forget the altar nook behind the dining table (gemeinsamen Tisch); it made room in its chamber for the sacred places of childbed and ‘tree of the dead’ (Totenbaum), for that is what they call a coffin there, and in this way it drafted for the different generations under one roof the sense of their journey through time. A craft that, itself sprung from dwelling, still uses its tools and gear as things, built the farmhouse. Only if we are capable of dwelling, only then can we build. Our reference to the Black Forest farm in no way means that we should or could return to building such houses; rather it illustrates by a dwelling that has been how it was able to build.”1b
Een Erasmus uitwisseling met departemento Arquitetura UMinho Portugal heeft mij ertoe gebracht om de laatste ontwerpopdracht daar te situeren. Het land beschikt over een rijk cultureel verleden maar is ondertussen sterk beïnvloed door een globaliseringsproces ten koste van die rijkdom. Architectuur speelt hierin een belangrijk rol. Wanneer hier niet kritisch wordt mee omgesprongen ben ik van mening dat (vroeg of laat) architectuur enkel als herinnering van een cultuur zal dienen. Welke bijdrage kan architectuur leveren aan een traditionele cultuur? Cultuur is iets wat iedere persoon in zich draagt. Een manier van 'zijn' gelinkt aan de plaats waar het individu zich thuis voelt. Hoe sterk die relatie is verschilt van persoon tot persoon, maar komt steeds neer op het zich eigen-maken van gebruiken die langer leven dan de persoon in kwestie. Traditie wordt zo een intieme relatie tussen een plek en het zijn van de mens. De moderne mens komt vaak naar voor als ontwortelde. Ontworteld omdat hij/zij gedisconnecteerd is van zijn verleden en van dit 'zijn', of omdat de mens helemaal niet bewust meer is van deze betekenisvolle relatie. Dit kan leiden tot een constante zoektocht naar een nieuwe identiteit, een ander zijn. Mijn mening is dat traditie en cultuur met de tijd mee evolueert. Net zoals het veranderende landschap. Het nostalgische en gefixeerde beeld is niet datgene waar ik op doel. Bovenstaande citaat wijst ons op kleine gebruiken die kenmerkend zijn voor de inwoners van het Zwarte Woud. Deze rituelen verschillen van plaats tot plaats, van tijd tot tijd, en juist al deze verschillen brengen genuanceerde waarheden en waarden met zich mee. Mijn bedoeling is om deze nuances en verschillen te filteren en te vertalen in een diepere betekenislaag in architectuur.
________________________________________________________________________________ 1b. Heidegger, M.(1971). “Building Dwelling Thinking.” In Poetry, Language, Thought. New York: Harper Colophon, p. 160.
7 !
sa.u.da.de
|-oedaadə| < Portugees
de triest verlangen naar iets ongrijpbaars, naar iets uit het verleden, het basisgevoel van de Portugese → fado
emo.tie
|eemoo(t)sie| < Frans
de (v) [ -s ] 1
gevoel dat iemand op een bepaald moment kan hebben, gemoedsbeweging, aandoening
2
het vervuld zijn door aandoeningen, ontroering, geestelijke onrust
efe.meer, efe.me.risch
|eefee-, effee-| < Grieks
bijvoeglijk naamwoord 1
oorspronkelijk één dag durend
2
kortstondig, snel voorbijgaand
8 !
Ik heb zooveel herinneringen, Als blaadren ritslen aan de boomen, Als rieten ruischen bij de stroomen, Als vogels het azuur inzingen, Als lied, geruisch en ritselingen: Zooveel en vormloozer clan droomen. Nog meer : uit alle hemelkringen Als golven uit de zee aanstroomen En over breede stranden komen, Maar nooit een korrel zand verdringen. Ze fluistren alle door elkander Wild en verteederd, hard en innig; Ik word van weelde nog waanzinnig, Vergeet mijzelf en word een ander. De droeve worden altijd droever, Nu ik het onherroeplijk weet, Steeds weer te stranden aan den oever Der zee van 't altijddurend leed. Ook de gelukkige worden droever, Want zij zijn voorgoed voorbij : Kussen, weelden, woorden van vroeger Zijn als een doode vrucht in mij. Ik heb alleen herinneringen, Mijn leven is allang voorbij. Hoe kan een doode clan nog zingen? Geen enkel lied leeft meer in mij. Aan de kusten van de oceanen, In het oerdonker van de bosschen, Hoor ik 't groot ruischen nog steeds ontstaan en Zich nooit meer tot een stem verlossen.2
Tijdens mijn verblijf in Portugal heb ik mij voorgenomen om de taal te leren. Waar anderen reizen voorop stelden wou ik koste wat kost het Portugees onder de knie krijgen. Elke maandag- en donderdag avond volgde ik een taalcursus met andere Erasmus studenten. Een van die lessen werd besteed aan het schrijven van een tekst in het Portugees. Er werd gevraagd om neer te schrijven waaraan je saudade hebt. Wanneer de vraag uit de groep werd gesteld wat het woord effectief betekent twijfelde de docente. Ze zei “saudade heb je voor dingen die je mist, maar het is meer dan enkel iets missen”. Mede door haar beperkte kennis van Engels gaf ze het snel op om het woord verder aan ons uit te leggen. Nadien vroegen enkele mensen mij of ik saudade had voor België. Ik miste heel veel dingen, maar dat stoorde niet zoveel omdat ik wist dat het tijdelijk was. Daarop kreeg ik te horen dat ik niet saudade heb. Saudade is een gemis voor wat je liefhebt. Het gemis gaat bij dit begrip gepaard met de kennis en vaak ook acceptatie dat datgene wat men liefhebt nooit meer terug zal komen. Nee, ik heb geen saudade voor België. Eens terug in België zal alles zijn zoals het geweest is. Toch blijft saudade de laatste weken in mijn hoofd spoken. Telkens wanneer ik ergens wandel denk ik bij mijzelf “geniet, dit kan de laatste keer zijn”. Bij die gedachte sta ik stil en besef ik op dat ogenblik al saudade heb voor Portugal. Ik heb saudade voor de cultuur van saudade. Voor de Portugezen is saudade een vertrouwd gegeven, maar voor een buitenstaander is het een complex begrip met meerdere lagen van associaties en gevoelens. Nooit helemaal vatbaar, een amalgaam van tijd, verlies, dood, melancholie, geluk, verdriet, trots en verlangen. Net daarom is het relevant en uitdagend om deze term als representatief voor de Portugese cultuur op te vatten. De keuze om saudade als onderwerp te nemen nodigt de architect in mij ook uit om dieper in te gaan op de problematiek van: hoe het immateriële te vertalen naar een materieel construct? Hoe vanuit een efemere begrip tot een concreet architecturaal project komen?
________________________________________________________________________________ 2. Slauerhoff, J. (1933). “Saudade.” In Soleares. Maastricht, Netherlands: A.A.M. Stols, pp. 25-26.
9 !
to.po.gra.fie
< Grieks
de (v) [ -fieĂŤn ] deel van de aardrijkskunde dat nauwkeurig beschrijft waar plaatsen, provincies, rivieren, gebergten enz. zich bevinden
ta.bu.la ra.sa
< Latijn
Lat. letterlijk gladgestreken wastafel, waarop niets meer te lezen valt de (v) figuurlijk ~ maken alles wat niet goed is, alle bestaande problemen, oplossen of achter zich laten en opnieuw beginnen
10 !
“It is self-evident that the tabula rasa tendency of modernization favors the optimum use of earth-moving equipment inasmuch as a totally flat datum is regarded as the most economic matrix upon which to predicate the rationalization of construction. Here again, one touches in concrete terms this fundamental opposition between universal civilization and autochthonous culture. The bulldozing of an irregular topography into a flat site is clearly a technocratic gesture which aspires to a condition of absolute placelessness, whereas the terracing of the same site to receive the stepped form of a building is an engagement in the act of ‘cultivating’ the site.”3
________________________________________________________________________________ “I am not able to teach within the differences of beautiful and ugly, neither van I discriminate the Renaissance over the Gothic. But when I go over a bridge and see two houses, one on each side as if the landscape opens and closes before us, I think the following: on one side I want to look out and on the other I ask for protection. This is the essence of my architecture: to open or take away from the landscape.”4
Naast de erosie van de authentieke cultuur is er ook een ruïnering te zien van het karakteristieke Portugese landschap. Snelwegen snijden dwars door heuvels, appartementsblokken rijzen als paddenstoelen uit de grond en steengroeves vormen moeilijk helende littekens. Mijn fascinatie voor het Portugese landschap vertaalt zich in een driedeling van het project. Drie plaatsen en landschapstypologieën vormen de driedeling: kust, vallei en gebergte. Deze plekken zijn gekozen omwille van hun specifieke eigenschappen en complexiteiten als site, maar ook om de diversiteit van het Portugese landschap aan te tonen. De cases zijn ook plaatsen die een verhaal in zich dragen. Door architecturaal te reageren op deze plekken en verhalen, wil ik onderzoeken of er een rode draad in mijn manier van ontwerpen op te merken valt. De criteria voor het bepalen van de precieze plek voor van mijn architecturaal constructen zijn: topografie, specifieke bouweisen, geschiedenis. Al deze criteria dragen bij aan een anti tabula rasa standpunt. Dit gaat tevens verder. Het bepalen van het programma zal eveneens vanuit een dialoog met deze criteria gebeuren. De drie landschappen zullen tevens werken als variabelen. Hiermee wil ik aan de hand van parameters (saudade, programma, dérive) mijn intieme band met de verschillende landschappen ontdekken.
________________________________________________________________________________ 3. Frampton, K. (1983) “Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of England: Pluto Press. pp.16-30.
Resistance”. In, Foster, H. (ed). Postmodern Culture. London,
4. Fjeld, P.O. (2009) Citaat van Arne Korsmo herinnerd door Sverre Fehn in “The Pattern of Thougts". New York, USA: The Monicelli Press pp. 15
11 !
pro.gram.ma
< Latijn < Grieks
het [ 's ] 1
lijst waarop staat in welke volgorde iets gespeeld, gedaan of getoond gaat worden: het ~ van een muziekfestival | het wedstrijdprogramma | een radio- of tv-programma
2
verklaring met de beginselen, bijv. van een politieke partij
3
staat van eisen en gegevens voor een uit te voeren werk
4
computerterm logisch geordende reeks opdrachten die de computer achtereenvolgens uitvoert
shel.ter
|sjeltə(r)| < Engels
de (m) [ -s ] 1
schuilplaats
2
kleine tent om in te kamperen
she.lter
|ˈʃɛltə|
noun 1
a place giving temporary protection from bad weather or danger. huts like this are used as a shelter during the winter. an air-raid shelter. • a place providing food and accommodation for the homeless. did they give you any breakfast at the shelter? • an animal sanctuary. the shelter sees many dogs which have been dumped on Dartmoor.
2
[ mass noun ] a shielded or safe condition; protection: he hung back in the shelter of a rock | you're welcome to take shelter from the storm.
12 !
“There are small and large, impressive and important buildings or complexes that dwarf me, that oppress me, that exclude or rebuff me. But there are also buildings or ensembles of buildings, both small ones and monumental ones, that make me feel good, that make me look good, that give me a sense of dignity and freedom, that make me want to stay awhile and that I enjoy using.”5
Het onophoudelijk consumeren en het plaatsen van kwantiteit boven kwaliteit als voorkeur begint zijn tol te eisen. Deze manier van handelen uit zich ook in de architectuurwereld. Men bouwt zonder de noodzaak op te zoeken of in te zien. Het programma van eisen is vaak het resultaat van een analytisch en economisch denken en handelen. Architectuur zou juist meer moeten zijn dan enkel inspelen op de ad hoc noden en verlangens. Ik voel mij verplicht om vanuit economisch-, ecologisch- en cultureel standpunt als architect bij te dragen aan de verandering van een consumptie naar een duurzame maatschappij. Het verleden laat ons zien dat er voldoende goede voorbeelden zijn die zich verzetten tegen de grillen van de tand des tijd. Architectuur ontstaan uit noodzaak geeft de mens een verlangen om het gebouw te koesteren. Die noodzaak is niet noodzakelijk iets waar mensen om hebben gevraagd. Eerder is de noodzaak een relateren (verbinden, selecteren en vertalen) van potenties van een site aan gebeurtenissen die er zouden kunnen plaatsvinden. Deze opvatting geeft ook richting aan de invulling van het programma. Het programma vertrekt vanuit datgene wat de context aanbiedt en treed hiermee in dialoog. Om het programma als parameter te kunnen gebruiken vertrek ik telkens met het begrip shelter als typologie. Concreet vertaald naar mijn project houdt dit de volgende driedeling in: 1) In Carreço is de branding ruw. Toch weerhoudt dit de vissers niet om te gaan vissen. Sommigen wagen zich zelfs door de branding met schamele bootjes. Het doel van de constructie in deze context focust dan ook op de relatie tussen land, zee, branding en visser. Als type hou ik een pier alsook een golfbreker voor ogen. 2) Arca is een gehucht in Ponte de Lima, een stad met een geladen geschiedenis. De stad heeft zijn naam te danken aan de rivier waaraan het gelegen is. Door de Romeinen benoemd als de rivier der vergetelheid, wordt Rio Lima sindsdien gekend als grens tussen Galicië en Minho. De landschappelijke context is gelegen op de route ‘camino Portuguesa’. Jaarlijks wandelen pelgrims vanuit Portugal naar Santiago de Compostela langs dit eeuwenoude pad. Een jonge pelgrim heeft mij eens verteld over zijn dagelijkse zoektocht naar een verblijf. Deze plekken varieerden van strohalmen tot hotels, alles wat hij aangeboden kreeg. 3) Het gebergte Serra d’Arga is een onherbergzaam gebied bestaande uit Door de sterke temperatuurverschillen barst het gesteente. Daarnaast Iberische wolven in dit gebied. Toch leeft en werkt de herder hier. eeuwenoud beroep en is kenmerkend voor de gebergtes in Portugal. Op ik ingaan op een rust- en schuilplaats voor de herder en zijn gevolg.
massief graniet. leven er roedels De herder is een deze site is zal
Bij het definiëren is het besef in mij gekomen dat het programma niet enkel kan dienen als een fysieke bescherming voor de gebruiker. Het ontwerp fungeert als een shelter tegen de teloorgang van de beroepen door de kapitalisering van Portugal. Ruben Castro heeft mij hierop gewezen tijdens ons gesprek en daarbij citeerde hij Guy Van Kerckhoven: “Architectuur is in staat om een dak te zijn voor alles, maar zij is niet in staat een dak te geven voor zichzelf.” Mijn architectuur situeert zich in een positie waarin ze onderdak biedt aan die bedrijvigheden en ze in leven houdt.
________________________________________________________________________________ 5. Zumthor, P. (2010) “Thinking Architecture”. Basel, Switzerland: Birkhäuser, pp.86
13 !
ma.te.ri.aal
< Frans
het [ -alen ] 1
wat men nodig heeft, zoals grondstoffen en gereedschap, om iets te kunnen maken: ~ om een huis te bouwen
2
stof, grondstof, met betrekking tot eigenschappen en doeleinden: hard, duurzaam ~ dit is goed ~van goede kwaliteit
3
gegevens voor een werk van de geest: ~ verzamelen voor een boek
con.struc.tie
|-sie| < Frans < Latijn
de (v) [ -s ] 1
het bouwen, het in elkaar zetten: de ~ van een ligfiets
2
de manier waarop iets in elkaar is gezet: door de wankele ~ stortte de hut in
3
wat door construeren ontstaat, samengesteld geheel, ook figuurlijk een ingewikkelde boekhoudkundige ~
4
wiskunde het vormen van een figuur die aan bepaalde vereisten voldoet
5
samenvoeging van woorden tot zinnen of zinsdelen, woordschikking
con.creet
< Latijn
bijvoeglijk naamwoord 1
wat men kan waarnemen of zich als vorm voor kan stellen; tegengest. abstract: een bloem is ~, maar de schoonheid van een bloem is abstract ~ getal getal dat niet op zichzelf staat maar dat een aantal voorwerpen, personen e.d. aangeeft concrete poĂŤzie dichtvorm waarin de typografie een wezenlijk element van de expressie vormt
2
wat werkelijk bestaat: een ~ geval
frag.ment
< Frans < Latijn
het [ -en ] 1
afgebroken stuk, brokstuk, vooral als overblijfsel
2
stuk uit een groter geheel, passage uit een boek, een film of een muziekstuk: een ~ uit een roman
14 !
“Buildings have a character drawn from the associations of their form and the materiality of their fabric. Obviously, we can never predict what someone’s reaction to a building will be, but above all we are trying to get away from an abstract or a diagrammatic architecture, and to get towards an architecture that is richly associative. The modernist pursuit of the ideal and the new for its own sake seems to us both hopeless and pathetic. We prefer characterful ugliness to calculated perfection. The choice of a building’s construction, its material and its structure, has a direct effect on the emotional character of its spaces. Although discussions of construction often centre on issues of performance and technique, ultimately construction is about appearance. There is a generation of European architects (Swiss, Austrian) who, through the example of their buildings, have shown the possibilities of construction as a precise media, simultaneous with form. In this work, there are no ‘good’ new materials or ‘bad’ old materials.”6
________________________________________________________________________________ “If you think of Brick, you say to Brick, “What do you want, Brick?” And Brick says to you, “I like an Arch.” And if you say to Brick, “Look, arches are expensive, and I can use a concrete lintel over you. What do you think of that, Brick?” Brick says, “I like an Arch.” And it’s important, you see, that you honor the material that you use. […] You can only do it if you honor the brick and glorify the brick instead of shortchanging it.”7
Een geslaagd project bereikt, naar mijn mening, een evenwicht tussen visie en de concrete vertaling ervan naar de architectuur. De balans tussen thematiek en materieel construct is een zoektocht die verschillende betekenislagen in zich kan brengen. Dit ontwerp gaat in op die dualiteit door het als onderwerp te nemen. Wat is saudade in het geheel, het fragment en het detail? Wat is de rol van het geheel, het fragment en het detail in een ontwerpproces? Wat is de relatie tussen constructie en landschap? Het lijkt mij daarom ook zeer relevant om mijn masterproef te richten op de omschakeling vanuit een begrip/ gevoel naar een architecturale constructie. Die transformatie wordt in gang gezet door associaties uit te tekenen en te schrijven. Dit proces gebeurt op een intuïtieve wijze en vindt zijn argumentering in het tastbare; de tekening en de maquette. Naarmate het proces vordert is er gekozen om in dit kader het fragment te gaan uitbeelden. De keuze is spontaan gebeurt, maar kritisch bekeken achteraf heeft dit zo zijn redenen. Een emotie roept associaties op en in de drie verschillende schalen is het fragment het meest potente in het oproepen van associaties. Tijdens een gesprek met Gonçalo Marques ontstond er een discussie over saudade. Hij vertelde over zijn saudade; het balkon in zijn grootmoeders huis of een raam met uitzicht op het landschap. Het construeren van fragmenten is voor hem dan ook zeer relevant: “I found the idea of fragments very important here. I see that the association of fragmentation is in accordance of the idea of saudade. Because in saudade, you don’t have the feeling for the whole story, just a part of it. It is your memory as your heart whishes to remember.”
________________________________________________________________________________
6. St. John, P. (2000), “The Feeling of Things: Towards an Architecture of Emotions.” In Shaping Earth. Wolverhampton, UK: MS Associates and the University of Wolverhampton, pp. 78-81. 7. Kahn L.(1971). Neergeschreven uit het documentaire “My Architect: A Son’s Journey by Nathaniel Kahn” tijdens Master class in Penn (2003).
15 !
drift de [ -en ] 1
plotselinge felle woede: in mijn ~ heb ik hem uitgescholden
2
hartstocht: zijn driften niet kunnen beheersen
3
stroming
4
van ijs, schip het afdrijven op ~ raken afdrijven figuurlijk de weg kwijtraken in het leven, bijv. dakloos raken, drugs gaan gebruiken
5
kudde: een ~ ossen
6
luchtvaart weerstandskracht van de luchtstroming
te.ke.nen werkwoord [ tekende, h. getekend ] 1
met potlood, krijt, inkt e.d. een uit lijnen opgebouwde voorstelling maken
2
figuurlijk treffend weergeven in woorden: de schrijver tekent hem als een man van zijn tijd
3
ondertekenen, zijn handtekening zetten: een contract ~ de vrede is getekend de vrede is gesloten daar teken ik voor dat zou ik graag doen, dat lijkt me heel prettig op die manier oud worden, daar teken ik voor op die manier zou ik graag oud willen worden
4
kenmerkend zijn voor: dat tekent de ware natuurliefhebber | die opmerking is ~d voor hem
5
sporen achterlaten: zijn gezicht was getekend door de jaren zie ook bij → getekend
6
van een merkteken voorzien
7
van figuren voorzien: mooi getekende veren
8
zorgen voor, voor zijn rekening nemen: die voetballer tekende voor maar liefst vier treffers
dérive n. f. 1
Fait de s'écarter de sa direction. Dérive sur tribord.
2
(fig.) Fait de s'éloigner de ce qui est normal. La dérive du prix des médicaments.
16 !
“The dérive (with its flow of acts, its gestures, its strolls, its encounters) was to the totality exactly what psychoanalysis (in the best sense) is to language. Let yourself go with the flow of words, says the psychoanalyst. He listens, until the moment when he rejects or modifies (one could say detourns) a word, an expression or a definition. The dérive is certainly a technique, almost a therapeutic one. But just as analysis unaccompanied with anything else is almost always contraindicated, so continual dériving is dangerous to the extent that the individual, having gone too far (not without bases, but...) without defenses, is threatened with explosion, dissolution, dissociation, disintegration. And thence the relapse into what is termed ‘ordinary life,’ that is to say, in reality, into ‘petrified life.’ In this regard I now repudiate my Formulary’s propaganda for a continuous dérive. It could be continuous like the poker game in Las Vegas, but only for a certain period, limited to a weekend for some people, to a week as a good average; a month is really pushing it. In 1953-1954 we dérived for three or four months straight. That’s the extreme limit. It’s a miracle it didn’t kill us.”8
Om een emotie als saudade te kunnen vertalen naar architectuur hanteer ik ‘schrijvend tekenen’ en ‘tekenend schrijven’ als methode. Zo ontstaat er een subtiel kritische wisselwerking tussen architecturaal denken en associaties die ontstaan bij het begrip saudade. Als eerste stap wordt er een dérive-attitude genomen voor het tekenen. De term is een techniek toegepast door de situationisten. Zij verzetten zich tegen het establishment die de banlieus oprichten buiten Parijs. Door zich te laten ronddwalen door hun driften tekenen ze een nieuwe sociale geografie. Hiermee verzetten ze zich tegen de gevestigde orde om tot een humane leefomgeving te bekomen. Vertaald naar mijn denken over architectuur geeft deze techniek mij de vrijheid om intuïtief te ontwerpen en conventies te breken. Met andere woorden richt ik met de ‘dérive’ niet op het doorbreken van maatschappelijk en sociale conventies. Eerder zoek ik het intuitive en het gevoelsmatige op zonder daarbij de focus en waarde van het gekende te verliezen of te verwerpen. Deze tekening speelt vooral in op het fragment, waarbij delen van het geheel en detail erin zitten verwerkt. Associaties op het thema worden zo geordend en gearticuleerd. Het doel van deze drift-tekening is gericht op het associatief denken en vrij drijven tussen mogelijke verbanden door ze te tekenen. Zo kan de drift-oefening tactiliteit, het belang van intuïtie en de waarde van het architectuurdocument terug op de voorgrond halen in de architectuurpraktijk. Tijdens een gesprek met Mira Sanders werd mij het belang van dit intuïtief handelen nogmaals benadrukt. Zij wees mij op de tekeningen van Lissitzky, waarin de kunstenaar in zijn grafiek zocht naar een nieuwe beeldtaal voor het communisme. Daarin bevindt zich een parallel denkpad bij het tekenen, namelijk de zoektocht naar een nieuwe taal om een immaterieel gegeven uit te beelden.
______________________________________________________________________________________ 8. Chtcheglov,I.(1964) uittreksel van een 1963 brief aan Michèle Bernstein en Guy Debord, herprint in “Internationale Situationniste #9”. Paris, France: pp. 38.
17 !
schrij.ven
< Latijn
werkwoord [ schreef, h. geschreven ] 1
met een ballpoint, tekstverwerker enz. letters of cijfers maken:
zijn naam ~
wij ~ 28 juli 2012 het is nu 28 juli 2012 2
teksten zoals brieven, boeken of verslagen maken: een opstel ~
3
iemand een brief sturen: als je daar bent, moet je wel ~, hoor! | (aan) iemand ~, dat ... om iets ~schriftelijk om iets verzoeken
4
-uren ~tijd noteren die men werkt en die in rekening brengen
5
beschrijfbaar zijn: het papier schrijft slecht
mo.del
< Frans < Latijn
het [ -len ] 1
nagemaakt voorbeeld: in het biologielokaal staat een ~ van een hart
2
abstract, schematisch ontwerp of uitgangspunt: een in grove lijnen geschetst ~ van de middeleeuwse samenleving | deze beschrijving was het ~ van waaruit we verder wilden analyseren
3
vorm die iets heeft: dit shirt is te heet gewassen, nu is het helemaal uit ~ die hoed is helemaal uit ~is uit vorm geraakt
4
iemand die zich voor zijn beroep laat fotograferen of kleding showt of die poseert voor een kunstenaar
5
voorbeeld: schilderen naar levend ~ figuurlijk ~ staan voor iets als voorbeeld voor iets dienen nieuw aangekomen modellen modeontwerpen
6
(voorgeschreven) vaste vorm, vast ontwerp: een formulier volgens ~ modellen van een automerk
18 !
nieuwe
“En dat is iets die belangrijk is in het tekenen wat ik zelf moeizaam heb ontdekt, de tekening moet niet volgen op de gedachte, de tekening kan soms voorafgaan aan de gedachte.“9
________________________________________________________________________________ “Drawing and modeling do not constitute an immediate means of translation of the internal energies and fantasies of the architect’s mind’s eye, or a process of transferring ideas from a designer’s mind into a physical form, from a powerful ‘subjective’ imagination into various ‘material’ expressions. Rather, the hundreds of models and drawings produced in design form an artistically created primal matter that stimulates the haptic imagination, astonishes its creators instead of subserviently obeying them, and helps architects fix unfamiliar ideas, gain new knowledge about the building-to-come, and formulate new alternatives and ‘options’, new unforeseen scenarios of realization.”10
Door dit tekenen-schrijf proces besef ik dat een drift niet enkel een startpunt is (of hoeft te zijn), maar ook het uiteindelijke doel kan vormen. Dit inzicht leidt tot nieuwe mogelijkheden. Enkele voorbeelden hiervan zijn: het twee-dimensionale van het tekenen en schrijven meer gestalte te geven door maquettes of modellen als derde speler te gaan inzetten. De maquettes werken als een breekijzer om het denken, schrijven en tekenen dooreen te schudden en te verbinden. Deze maquettes zijn noch proefmaquettes, noch ruimtelijke voorstellingen van een afgewerkt plan. Het zijn drie-dimensionale schetsen, waarbij precisie en luciditeit noodzakelijk zijn om nieuwe verbanden te kunnen blootleggen. De maquettes zijn dus ruimtelijke denkbeelden die ontstaan zijn door associaties bij het woord saudade. De combinatie van de geannoteerde tekening met de maquettes vormt een verzameling van tastbare architectuurdocumenten die het ontwerpproces uitbeelden.
______________________________________________________________________________________ 9. De Vylder, J.(2011). Neergeschreven uit het documentaire in “De Canvasconnectie” als bemerking op Dan Graham’s boek “Not Yet Realized”(2011). 10. Latour, B., and Yaneva, A. (2008), “Give me a Gun and I will make all the Buildings move”: an Ant’s view of architecture, in Geiser, Reto (ed.), Explorations in: Architecture: Teaching, Design, Research. Basel, Switzerland: Birkhäuser, pp. 80-89.
19 !
heu.ris.tiek
|heu-, hui-| < Grieks
de (v) leer van het methodisch en systematisch komen tot uitvindingen en ontdekkingen
pa.ra.me.ter | pa.ra.me.ter
< Grieks
de (m) [ -s ] 1
wiskunde veranderlijke grootheid die wordt gebruikt bij berekeningen
2
wiskunde lengte van de halve " koorde door een brandpunt loodrecht op de hoofdas van een " kegelsnede
3
computerterm grootheid die wordt gebruikt bij bewerkingen, waarde wordt toegekend voor een computerbewerking
4
figuurlijk grootheid die, onderdeel dat een geheel beĂŻnvloedt: de parameters van de sociale situatie
va.ri.a.be.le de [ -n ] veranderlijke grootheid, o.a. in de wiskunde
20 !
variabele waaraan een
"Modus operandi refers to a pattern of criminal behavior so distinctive that separate crimes may be recognized as the work of the same wrongdoer. The methodology of the crimes must be both strikingly similar and unique in such a way as to attribute the crime to a single person.â&#x20AC;?11
Om een meer gerichte onderzoeksmethode te ontwikkelen heb ik gekozen om de term parameter (als een set aan variabele en vaste elementen) te implementeren in het ontwerpproces. De vaste parameters zijn: shelter, saudade en constructie. De variabele parameter is het Portugese landschap met zijn drie sites (en veranderlijke omstandigheden). Met andere woorden zullen de vaste parameters getoetst en ontwikkeld worden aan de hand van het veranderlijke Portugese landschap. Deze structuur (met vast en variabele elementen) dient als heuristisch werktuig. Hiermee wens ik mijn modus operandi - mijn werkwijze - bloot te leggen. In mijn modus operandi zal ik inconsistenties aanvaarden en samensmelten tot een nieuwe eenheid. Zo wordt dĂŠrive en meer gevestigde methodes/technieken van ontwerp en onderzoek ingezet om mijn intuitive denkpaden te verkennen en te versterken.
______________________________________________________________________________________ 11. Justice Bake of the Supreme Court of Idaho (1999) Harvey v State, 719 NE 2d 406 (Court of Appeals of Indiana)
21 !
re.flec.tie
|-sie| < Frans < Latijn
de (v) [ -s ] 1
terugkaatsing, weerschijn, gloed
2
het nadenken over iets, het reflecteren
di.a.loog
< Frans < Grieks
de (m) [ -logen ] 1
gesprek tussen twee personen, groeperingen, landen enz.; tegengest. " monoloog
2
uitwisseling van standpunten: de ~ tussen christenen en moslims
se.ren.di.pi.teit
< Engels
de (v) 1
het door toeval en scherpzinnigheid iets vinden terwijl men iets anders zoekt, naar het boek The three princes of Serendip van H. Walpole (1717-1797), waarin Sri Lanka met de Arabische naam Serendib wordt aangeduid
2
de gave om zulke vondsten te doen
22 !
“The meaning of the apparent ahistoricity of drawing is determined by the other technologies of representation that co-exist with it at any given moment. This effect itself is a historical construct. Drawing becomes ‘archaic’ in the age of mechanical reproduction, yet this archaism makes contact with the tactility of the most up to date mediums. And if writing with light began by imitating drawing, as analog photography itself becomes an archaic medium, drawing will aspire to the condition of the photograph, not as a projective representation, but rather as a resemblance produced by contact.”12
________________________________________________________________________________ “Architecture is not very complex, but the inspiration that creates good architecture is very complex and constantly changing. It is the fantasies around themes that give you constructions. When I was in school we experimented with mass. We made casts over balloons and later popped them. All this about construction started early with me. When I was a child sitting in the chapel bored, I concentrated on the tension wires in the ceiling.”13
De methode van ‘schrijvend tekenen’ en ‘tekenend schrijven’ biedt mij een vorm van reflectie. Bovendien is deze methode naar mijn aanvoelen heel erg zinvol voor het ontwikkelen van een onderzoeks- en ontwerpproces. Toch zijn de associaties die ontstaan tijdens het tekenen en schrijven enorm subjectief. Om deze associaties en de waarde ervan af te toetsen beroep ik me op nog een andere gekende methode nl. die van de dialoog. Hierin wordt de intersubjectiviteit opgezocht en kan ik nagaan wat een bepaald denkbeeld voor anderen kan betekenen. Ook valt mij op dat ik bij een onvoorbereid gesprek vaak antwoorden geef die preciezer zijn dan datgene wat ik zelf in afzondering van ‘de ander’ meen te denken of neerschrijf. Die onverwachte en meer precieze antwoorden vormen het fundament van een vruchtbaar gesprek. Om die reden heb ik enkele gespreksmomenten georganiseerd met personen die ervaring hebben in het onderzoeksgebied (en meer specifiek interesse in één van de aangehaalde termen). Met Gonçalo Marques (Erasmus-student uit Portugal) trad ik in dialoog over saudade, met Mira Sanders over dérive en met Ruben Castro (oud eAD student) over het programma. Elke dialoog laat serendipiteit toe. Elke dialoog is dus ook een vorm van het ontdekken van zaken door toeval wellicht omdat de antagonist vanuit een ander perspectief kijkt. Ontdekkingen uit deze gesprekken zijn verwerkt in dit boek, telkens bij de bijhorende onderwerp namelijk saudade, dérive en shelter.
______________________________________________________________________________________ 12. Newman, M. (2003) “The Marks, Traces, and Gestures of Drawing” in Catherine de Zegher (ed.), The Stage of Drawing. London and New York, UK and USA: Gesture and Act, p.105. 13. Fjeld, P.O. (2009) Citaat van Sverre Fehn in “The Pattern of Thougts". New York, USA: The Monicelli Press pp. 172
23 !
in.tuĂŻ.tie | in.tu.itie
|-(t)sie| < Frans < Latijn
de (v) [ -s ] vermogen om iets te ontdekken of op te lossen, niet op basis van verstand of redenatie maar op basis van gevoel, van een soort innerlijk weten
as.so.ci.a.tie
|-sjaa(t)sie| < Frans
de (v) [ -s ] 1
aaneensluiting van personen met een economisch doel, maatschap of vennootschap
2
aansluiting van staten bij de EU (en soortgelijke organisaties), zonder volledig lidmaatschap
3
psychologie het in gedachten op een gevoelsmatige manier met elkaar verbinden van bepaalde zaken: deze muziek roept associaties op met de Beatles
4
Belgisch-Nederlands , onderwijs vereniging van tertiaire onderwijsinstellingen (universiteiten en hogescholen) onder ĂŠĂŠn koepel met het oog op samenwerking en integratie de Associatie Leuven samenwerkingsverband tussen de KULeuven en een aantal Vlaamse hogescholen
pro.ces
< Frans < Latijn
het [ -sen ] 1
manier waarop iets zich ontwikkelt, waarop iets verloopt: de genezing was een langdurig ~ | een chemisch ~
2
behandeling van een geschil enz. door de rechtbank, rechtsgeding, vooral wat de verhoudingen tussen burgers betreft: de opstandelingen werden zonder vorm van ~ neergeschoten
24 !
“La phase d'inspir correspond a une ouverture du projet aux divers aspects qui le conditionnent de l'exterieur. Communément appelée phase d'analyse ou de determination du cahier des charges. La phase de fin d'inspir ou ‘in-stase’ correspond à la vision (au sens gestaltiste) d'un concept qui synthétise et coordonne les exigences dégagées par l'analyse; c'est cette phase qui pose les problèmes les plus insolubles à la CAO* et représente son obstacle épistémologique le plus inexpugnable. Un examen phénoménologique attentif révèle que ce processus relève de l'intuition et, en dernière instance, du sentiment esthétique. La phase d'expir représente la mise en oeuvre (par le dessin, la modélisation, la maquette, le prototype, etc.) de la vision précédente. Quant a la phase de fin d'expir ou ‘ex-stase’. Elle s'applique a évaluer les résultats de l'execution en regard de la vision - ideale - livrée par l'in-stase. Le processus elementaire s'accomplit et s'ouvre sur un nouveau cycle lorsque l'évaluation conclut, analytiquement et intuitivement, à la satisfaction en regard des objectifs fixes.”14 *conception assistée par ordinateur
________________________________________________________________________________ ”In the solitude of darkness I imagine a life conquered not by necessity es but by the desire to survive utilizing all the forces logic can provide compressing all thoughts of reason without the senseless gestures of betrayal to unlock its secrets shattering knowledge in desperate search without remorse never able to reach beyond the thoughts which empowered me to imagine.”15
Het verloop van het ontwerp in verschillende fases. Het verhaal is begonnen bij het bezoek aan de site. Bij terugkomst wordt de aanwezige kennis in vraag gesteld; hoe kunnen we de cultuur van Portugal representeren? Het materialiseren van saudade tot fragmenten is een begin hiervan. De fragmenten worden dan kritisch in vraag gesteld door ze toe te passen op de topografie. Een ‘crashtest’ wordt ondernomen om tot de essentie van elk fragment te bekomen. Sommige zijn direct toepasbaar en volstaan de test, anderen moeten van gedaante veranderen. Dit gehele proces vertoont gelijkenissen met Alain Findeli’s Respiratory Model. Deze methodologie bestaat uit verschillende fases: Fase 1: Inspir. Het vinden van een opening in het onderwerp. Fase 2: In-stase. De verworven kennis en hoe we tot die kennis kunnen komen in vraag stellen. Hoe kunnen we hiermee verder werken? Deze fase kenmerkt zich door associatief en intuïtief handelen. Fase 3: Expir. Wij kunnen van deze fase spreken wanneer er een gestalt wordt gegeven aan de opgedane kennis. Fase 4: Ex-stase. Dit houdt een evaluatieproces in vanuit het analytische alsook het intuïtieve. Deze methodiek is niet eindig, het is een cyclus zoals in- en uitademen van kennis en door ze toe te passen op verschillende ontwerpen. Opnieuw valt het belang van een gevoelsmatig handelen binnen ontwerp (ook in een academische context) op. Steeds vaker moet een ontwerp zijn gevoelsmatige en intuitive kwaliteiten beargumenteren op een rationele wijze. De vraag stelt zich of dit wel kan? Verliezen we dan niet de inherente kwaliteit van het gevoelsmatige, het intuitive en het niet rationele? Daarom is dérive als architectuurdocument (en als werkwijze) een waardig bewijs van de kracht en het belang van de vrije (en niet rationele) verbeelding in de architectuurpraktijk. _________________________________________________________________________________________ 14. Findeli,A. (1994) Design recherche : la lettre scientifique conception de produits design. Paris, France : Ed. A jour, pp. 34. 15. Abraham, R. (2011) Abraham R., August 21, 1972 in [UN]BUILT 2nd herziene en uitgebreide editie, Brigitte Groihofer (ed). Vienna, Austria: Springer, pp.111
25 !
re.fe.ren.tie
|-(t)sie| < Frans
de (v) [ -s, -tiĂŤn ] 1
verwijzing naar iets of iemand onder ~ aanmet verwijzing naar
2
(naam van) iemand bij wie anderen inlichtingen over iemand kunnen vragen: toen ik solliciteerde op die baan heb ik mijn vorige werkgever als ~ opgegeven
3
die inlichtingen zelf
af.fi.ni.teit
< Frans
de (v) [ -en ] 1
verwantschap, vooral door huwelijk
2
gevoel dat men iets gemeenschappelijks heeft met iets of iemand ik heb geen enkele ~ met (moderne kunst/dat soort mensen enz.)het zegt me niks, ik voel er niets bij
3
chemie, scheikunde geneigdheid van een element om verbindingen met een ander element aan te gaan: chloor heeft een grote ~ tot de meeste metalen
mi.me.sis de (v) het nabootsen, nabootsing van de werkelijkheid
26 !
“The hands want to see, the eyes want to caress.”16 ________________________________________________________________________________
”The eyes want to collaborate with the other senses. All the senses, including vision, can be regarded as extensions of the sense of touch - as specialisations of the skin. They define the interface between the skin and the environment - between the opaque interiority of the body and the exteriority of the world […] Even the eye touches; the gaze implies an unconscious touch, bodily mimesis and identification.”17
Bovenstaande citaten geven goed weer wat ik met het gebruik van referenties wil bereiken. Vaak worden referenties in een project louter visueel en als opsmuk ingezet. Dat wil ik vermijden. Daarom heb ik in Boek III getracht beelden te verzamelen die meer vertellen. Beelden die me aanzetten tot verder verbeelden zoals: het sijpelen van water in Carlo Scarpa’s Fondazione Querini Stampalia, de ruwe textuur van bitumen in de filmstudio van Thomas Edison of de geur van pek op de wanden van de door Peter Zumthor ontworpen Serpentine Pavillion. Ze zijn voor mij de verwezenlijking van het humane in architectuur. Omdat deze beelden aspecten van tijdelijkheid, vergankelijkheid en gevoeligheid oproepen. Maar ook omdat deze tastbare elementen getuigen van inzicht en wijsheid vertaald in de gebouwde werkelijkheid. Net om die reden zijn deze referenties voor mij van groot belang. Een merendeel van die beelden herinneren me aan wat in dit project ontbreekt; de stap van de uitwerking. _________________________________________________________________________________________ 16. Hays, M. (1998) Citaat van Johann Wolfgang von Goethe in “Not Architecture but Evidence that it Exists: Lauretta Vinciarelli's Watercolors”, Brooke Hodge (ed). Harvard, USA: Harvard University Graduate School of Design, pp.130 17. Pallasmaa, J. (2012) “Multi Sensory Experience”, in The Eyes of the Skin. New York, USA: John Wiley and Sons ltd, pp.45
27 !
1. Heidegger, M.(1971). “Building Dwelling Thinking.” In Poetry, Language, Thought. New York, USA: Harper Colophon, pp.147 (a) & 160 (b). 2. Slauerhoff, J. (1933). “Saudade.” In Soleares. Maastricht, Netherlands: A.A.M. Stols, pp. 25-26. 3. Frampton, K. (1983) “Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance”. In, Foster, H. (ed). Postmodern Culture. London, England: Pluto Press, pp.16-30. 4. Fjeld, P.O. (2009) Citaat van Arne Korsmo herinnerd door Sverre Fehn in “The Pattern of Thougts”. New York, USA: The Monicelli Press pp. 15 5. Zumthor, P. (2010) “The Magic of the Real”, in Thinking Architecture. Basel, Switzerland: Birkhäuser, pp.86 6. St. John, P. (2000), “The Feeling of Things: Towards an Architecture of Emotions”, in Shaping Earth. Wolverhampton, UK: MS Associates and the University of Wolverhampton, pp. 78-81. 7. Kahn L.(1971). Neergeschreven uit het documentaire “My Architect: A Son’s Journey by Nathaniel Kahn” tijdens Master class in Penn (2003). 8. Chtcheglov,I.(1964) uittreksel van een 1963 brief aan Michèle Bernstein en Guy Debord, herprint in “Internationale Situationniste #9”. Paris, France: pp. 38. 9. De Vylder, J.(2011). Neergeschreven uit het documentaire in “De Canvasconnectie” als bemerking op Dan Graham’s boek “Not Yet Realized”(2011). 10.Latour, B., and Yaneva, A. (2008), “Give me a Gun and I will make all the Buildings move: an Ant’s view of architecture”, in Geiser, Reto (ed.), Explorations in: Architecture: Teaching, Design, Research. Basel, Switzerland: Birkhäuser, pp. 80-89. 11.Justice Bake of the Supreme Court of Idaho (1999) Harvey v State, 719 NE 2d 406 (Court of Appeals of Indiana). 12.Newman, M. (2003) “The Marks, Traces, and Gestures of Drawing” in Catherine de Zegher (ed.), The Stage of Drawing. London and New York, UK and USA: Gesture and Act, p.105. 13.Fjeld, P.O. (2009) Citaat van Sverre Fehn in “The Pattern of Thougts”. New York, USA: The Monicelli Press pp. 172 14. Findeli,A. (1994) Design recherche : la lettre scientifique conception de produits design. Paris, France : Ed. A jour, pp. 34. 15. Abraham, R. (2011) Abraham R., August 21, 1972 in [UN]BUILT 2nd herziene en uitgebreide editie, Brigitte Groihofer (ed). Vienna, Austria: Springer, pp.111 16. Hays, M. (1998) Citaat van Johann Wolfgang von Goethe in “Not Architecture but Evidence that it Exists: Lauretta Vinciarelli's Watercolors”, Brooke Hodge (ed). Harvard, USA: Harvard University Graduate School of Design, pp.130 17. Pallasmaa, J. (2012) “Multi Sensory Experience”, in The Eyes of the Skin. New York, USA: John Wiley and Sons ltd, pp.45
28 !
Boek II
Ghan Oudhuis
Masterproef
!1
eAD 2016
!2
De tekst gaat vooraf aan het beeld.
________________________________________________________________________________ * De grafische uitwerking in dit boek is geĂŻnspireerd op San Rocco Magazine.
!3
!4
Geen einde in zicht, een uitnodiging naar het niets. Een trap om beklommen te worden. Een trap die geen trap lijkt te zijn.
!5
!6
Een tafel en twee stoelen. De tafel en de stoelen zijn samen. En toch houdt de tafel de twee stoelen van elkaar.
!7
!8
Glas weerkaatst het licht. De schaduw wedijvert. Zeven steunen aan elke zijde, houdt de houten doos staande.
!9
!10
Water is eerlijk. Ze eist de laagste plaats op en doet dat zonder uitzondering. Daarom is het fijn om met water te werken.
!11
!12
Twee muren, een hoek. Muren uit stenen, een tekening van stenen. Een houten constructie om het geheel recht te houden. De muur is niet van steen. En toch is het een stenen muur.
!13
!14
Kruisvormig is de pilaar. Uit beton, hout en staal. Cirkelvormig is de kolom. Om krachten op te vangen uit alle windrichtingen.
!15
!16
Een stalen cilinder, vier stalen platen aan elk zijde. Een vuurkorf.
!17
!18
Warme lucht en rook, vuur. Een kachel. Samen vluchten ze omhoog. Weg van de kou.
!19
!20
Laat Laat Laat want
mij binnen zegt het licht. mij vijf keer binnen. mij binnen, zonder mij is er geen schaduw.
!21
!22
Zes balken, metalen schoenen. Het gebint uit gelijke delen, weigert zijn evenwicht te vinden.
!23
!24
Verwelkomen en afscheid nemen. Ruimte voor twee, een deur.
!25
!26
Constructie is een spel. Het spel van geometrie. Een geometrisch spel tegen de zwaartekracht.
!27
!28
Balken op schragen. Twee balken van staal die niets dragen. Waarom zijn ze met twee? Is het niet voldoende om het geheel alleen te dragen?
!29
!30
Muurkappen beschermen muren. Maar niet deze keer. De muur verweert en de kap schenkt enkel zijn schaduw.
!31
!32
Een dak heeft; dragende balken, gordingen, dakafdekking, een watergoot, een nok.
!33
!34
Een zuil heeft een romp, voeten en schouders. Een zuil laat ons zien dat er gedragen wordt. Een zuil laat ons voelen wat er gedragen wordt.
!35
!36
Zwarte dozen houdt het water onder en een stalen pad er boven. Tussen eb en vloed wanneer de visser zoekt naar zijn schamele sloep.
!37
!38
Spanten dragen daken. Balken dragen pannen. Niet voor deze spanten. Daken worden niet gedragen, waar licht binnen komt stralen.
!39
!40
16/01/â&#x20AC;&#x2122;16 Om 09.00u zijn we begonnen aan onze wandeling naar Carreço. De zon scheen en de zee was kalm. Veel mensen wandelden en fietsten langs de promenade aan het strand. Op het einde van de wandeling hebben we besloten om over de rotsen aan de zee voort te gaan. Dit stukje heet Monte de Monteador. Een toren markeert het uiteinde van de heuvel. Rotsen in de branding werden verpulverd door de krachtige golven. Hier hebben we enkel vissers ontmoet. Later, op een klein stukje strand, zagen we twee ruiters op hun elegante paarden galopperen. We hebben ontdekt dat deze plaats vroeger bewoond is door de Kelten. Zout water bassins, rotstekeningen en oude stenen muren vertelden ons over hun aanwezigheid in het verleden. Een visserssloep probeert moedig door de branding te varen. Op onze terugweg sprak ik met Esmeralda. Een kranige vrouw, haar gelaat is getekend door het harde leven op haar kleine boerderijtje.
!41
!42
!43
!44
17/01/’16 Bij het buitenkomen voelde het een stukje frisser aan. Het weer is omgeslagen, de koude lucht uit de bergen kruipt door onze kleren. Ponte de Lima is een toeristische trekpleister met aangename steegjes om door te slenteren. Ik heb mij laten informeren dat de wandeling ‘camino Portuguesa’ door deze stad loopt. Ondanks de historische rijkdom van het centrum heb ik toch besloten om een plaats op te zoeken net buiten de stad. In Arca ontdekten we een terrasvormig wijngaard tussen twee heuvels. Wij wandelden langs een oud, rotsig pad. De terrasmuren waren ongeveer twee meter hoog, met uitschieters van vier à vijf meter hoog. Onderaan was er een kerkje met een begraafplaats in de tuin. Het regende. Later sprak ik met Antonio. Mijn matig Portugees liet mij niet toe om alles te verstaan. Voor zover ik het begrepen heb, praatte hij trots over alle heiligen die in deze stad zijn benoemd. Santiago de Compostella is nabij.
!45
!46
!47
!48
24/01/â&#x20AC;&#x2122;16 Aangekomen in Montaria zochten we een parkeerplaats voor de auto. We wandelden verder, op een stenen brug staken we een rivier over. Het heldere water liet ons toe om de granieten bodem van de rivier te zien. De stroming heeft het gesteente afgevlakt. Een opening in het bos met stenen tafels was het volgende dat we tegenkwamen. Verderop waren we genoodzaakt om over een stenen muur te klimmen. Na een korte wandeling bevonden we ons opnieuw op een open vlakte. Deze keer zijn we aan het einde van het bos. Een bergkam lag voor ons, bezaaid met monolitische granietblokken. Wij klommen op de blokken tot we niet meer konden. Het felle zonlicht scheen, daar hoorde ik het geritsel van bladeren en het gekabbel #van de rivier. Hier kom ik graag terug.
!49
!50
!51
Boek III
Ghan Oudhuis
Masterproef
!1
eAD 2016
!2
Saudade - Almeida Junior
!3
Nero - Alberto Burri
!4
Medusaâ&#x20AC;&#x2122;s Mask - John Hejduk
!5
Black Mariah - Thomas Edison
!6
Finished Sentence - Mark Manders
!7
New Babylon - Constant Nieuwenhuys
!8
Trou Madame
- Thierry De Cordier
!9
Carreรงo - Eigen beeld
!10
Carreรงo - Eigen beeld
!11
The Roaring Forties: Seven Boards in Seven Days
!12
- Tacita Dean
El Peine del Viento
- Eduardo Chillida
!13
Bell Rock Lighthouse
!14
- Robert Stevenson
Therme Vals
- Peter Zumthor
!15
Bestiary - Giraldus Cambrensis
!16
Fjord Art Gallery - Sverre Fehn
!17
Monumento alla Partigiana Venezia - Carlo Scarpa & August Murer
!18
Leรงa Swimming Pool - Alvaro Siza
!19
Arca - Eigen beeld
!20
Arca - Eigen beeld
!21
St. Peter Church
- Sigurd Lewerentz
!22
Witch Memorial
- Peter Zumthor
!23
Sketch
- Sverre Fehn
!24
Fondazione Querini Stampalia - Carlo Scarpa
!25
Serpentine Gallery Pavillon
!26
- Peter Zumthor
Montavoix
- Wim Cuyvers
!27
Beispielen aus dem Alpenraum - Raimund Abraham
!28
Cabin Detachable - Jean ProuvĂŠ
!29
Montaria - Eigen beeld
!30
Montaria - Eigen beeld
!31
Shepherd and his sheeps - Kevin Freyer
!32
Observatorium
- Robert Smithson
!33
Romeo and Juliet Tower - Frank Lloyd Wright
!34
Punta Pinte - Teresa Moller
!35
House in San Miguel - Smiljan Radic
!36
Clay House for the Couples
!37
- Walter Pichler
La Congiunta
- Peter Märkli
!38
I like America and America likes me
!39
- Joseph Beuys