XENIA_Architecture_and_nature by Giota Mitropoulou

Πανεπιστήμιο_Δυτικής_Αττικής Σχολή_Εφαρμοσμένων_Τεχνών_και_Πολιτισμού Τμήμα_Εσωτερικής_Αρχιτεκτονικής Ιούλιος_2021

Επανασχεδιασμός του Ξενία της Αρχαίας Ολυμπίας: Αρχιτεκτονική και φύση Επιβλέπουσα_καθηγήτρια_Μπαρκούτα_Ιωάννα Επιμέλεια_Βαρβαντάκη_Ευανθία_και_Μητροπούλου_Παναγιώτα

Περιεχόμενα

01 02

03 04

Ολυμπία 1.1 Τοποθεσία σελ.02 1.2 Ιστορική αναδρομή σελ.04 1.2.1 Χρονοδιάγραμμα Αρχαίας Ολυμπίας σελ.05

Το Πρόγραμμα Ξενία 2.1 Τι είναι το Πρόγραμμα Ξενία σελ.08 2.2 Καταγραφή ξενοδοχείων Ξενία σελ.10 2.3 Αρχιτεκτονική των Ξενία και Μοντερνισμός σελ.12 2.4 Χαρακτηριστικά Ξενία σελ.14 2.5 Η σχέση των Ξενία με την φύση σελ.16

Ιαπωνική αρχιτεκτονική 3.1 Η σχέση με τη φύση σελ.20 3.2 Φιλοσοφία του Zen σελ.22 3.3 Η έννοια του Ma σελ.23

Ξενία Ολυμπίας ΙΙ 4.1 Υφιστάμενη κατάσταση - Ολυμπία ΙΙ σελ.26-27

Κεντρική Ιδέα 5.1 Ένταξη κεντρικής ιδέας στο κτήριο σελ.30

Πρόταση 6.1 Bubble diagram σελ.34 6.2 Αποτύπωση κτηρίων σελ.39 6.3 Φωτορεαλιστικά πρότασης

Πηγές εικόνων σελ.83 Βιβλιογραφία σελ.84

σελ.50

01 Ολυμπία

1.1

Αρχαία Ολυμπία Γεωγραφική Θέση: Πελοπόννησος Διοικητική Θέση: Δήμος Αρχαίας Ολυμπίας Έκταση: 4,02 χλμ. Υψόμετρο: 60 μ. Πληθυσμός: 835 (2011).

Τοποθεσία

Από την Αθήνα • Με αυτοκίνητο: 304 χλμ. (3h & 40m). Από το αεροδρόμιο του Άραξου: • Με αυτοκίνητο: 100 χλμ. (1h & 20m). Από το λιμάνι του Κατάκολου: • Με αυτοκίνητο: 45 χλμ. (45m). • Με λεωφορείο: 45 χλμ. (60m).

Μοτέλ Ξενία Ολυμπίας ΙΙ

1_Τοπογραφικό

1.2

Ιστορική αναδρομή

Κεντρικά στον αρχαιολογικό χώρο βρίσκεται η Άλτις. Εκεί, βρίσκεται ο ναός του Δία, που είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του χώρου. Ακόμα, εκεί, φυλασσόταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, ύψους 13 μέτρων, το οποίο ήταν έργο του γλύπτη Φειδία, τη δεκαετία του 430 π.Χ. Σύμφωνα με επιγραφή των Λακεδαιμονίων, ο ναός χτίστηκε το 456 π.Χ. και αποτελεί πρότυπο δωρικού ρυθμού. Στα βόρεια υπάρχει ναός, αφιερωμένος στην Ήρα που χτίστηκε το 600 π.Χ., από τους κατοίκους του Σκιλλούντα, μιας αρχαίας πόλης της Ηλείας. Στο ναό φυλασσόταν ένα από τα σημαντικότερα και πολυτιμότερα έργα του ιερού, ο Ερμής του Πραξιτέλους. Δυτικά βρίσκεται το υδραγωγείο, που αφιέρωσε ο Ηρώδης στο ιερό, το Νυμφαίο. Επιπλέον, υπήρχε το Φιλιππείο, το Πρυτανείο, το Πελόπιο, και πλήθος βωμών και αγαλμάτων. Εκτός της Άλτεως συναντούσε κανείς το Βουλευτήριο, τη Νότια Στοά, το Γυμνάσιο, όπου προπονούνταν οι αθλητές, την Παλαίστρα, το εργαστήριο του Φειδία, τα Λουτρά, το Λεωνιδαίο, την έπαυλη του Νέρωνα, και φυσικά το Στάδιο όπου τελούνταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, χωρητικότητας 45.000 θεατών.

Η Ολυμπία στην αρχαιότητα ήταν ιερός χώρος αφιερωμένος στον Δία και καθιερώθηκαν αγωνίσματα προς τιμήν του κάθε τέσσερα χρόνια, τους λεγόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οι πρώτοι αγώνες ξεκίνησαν το 776 π.Χ. και το 393 μ.Χ., καταργήθηκαν από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α’.

2_Αρχαία Ολυμπία.

3_Αρχαία Ολυμπία.

1.2.1. Χρονοδιάγραμμα Αρχαίας Ολυμπίας

02 Πρόγραμμα Ξενία

2.1

Το Πρόγραμμα Ξενία

Με επιρροές από τον Μοντερνισμό και την Ελληνική πραγματικότητα, δημιουργήθηκε ένα κλίμα, ώστε να μπορεί το μοντέρνο κίνημα να αποδείξει με εκσυγχρονισμένες εγκαταστάσεις, όπως τα Ξενία ότι ο τοπικός τουρισμός μπορεί να μεταβεί σε μαζικό. Το πρόγραμμα «Ξενία» στο σύνολό του αποτελείται πάνω από 70 κτήρια τουριστικών καταλυμάτων και πολλές παραπλήσιες εγκαταστάσεις (τουριστικά περίπτερα, πλαζ, οδικούς σταθμούς κ.ά.), που υπάρχουν σε διάφορα σημεία ανά την Ελλάδα. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα περιλαμβάνει δύο φάσεις. Την πρώτη φάση (1951-1957), με συντονιστή τον Χαράλαμπο Σφαέλλο, ως Διευθυντή της Τεχνικής Υπηρεσίας (TY) και την δεύτερη φάση (1957-1967), με συντονιστή τον Άρη Κωνσταντινίδη, ως Προϊστάμενο της Υπηρεσίας Μελετών. Οι μελέτες των έργων κάποιες φορές ανατίθενται στην Τεχνική Υπηρεσία και κάποιες άλλες δίνονται σε γνωστούς αρχιτέκτονες της εποχής.

Η ονομασία του Προγράμματος «Ξενία», πηγάζει από το προσωνύμιο «Ξένιος Ζεύς» του θεού Δία, καθώς ήταν προστάτης των ξένων, σε μια εποχή, όπου η φιλοξενία θεωρείτο ηθικό χρέος απέναντι στους ξένους. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος χρονικός προσδιορισμός για το πότε δόθηκε η ονομασία στο πρόγραμμα, πάντως μέχρι το 1951 δεν υπήρχε ονομασία. (Τουρνικιώτης, 2012).

Το πρόγραμμα "Ξενία" έχει πάρει την έμπνευσή του από μία αλυσίδα ξενοδοχείων, που ονομάζονται «Paradores», στην Ισπανία και τα αντίστοιχα ξενοδοχεία «Pusadas» στην Πορτογαλία (Κατσιγιάννης, 2017). Τα «Paradores» ήταν ιστορικά κτίσματα, όπως παλάτια, μοναστήρια και κάστρα, τα οποία προϋπήρχαν και το κράτος τα αξιοποίησε ως τουριστικά καταλύματα. (Κολώνας, 2015). 4_Castillo del Buen Amor.

Ο ΕΟΤ και συγκεκριμένα ο γενικός γραμματέας του, Νικόλαος Φωκάς, τόλμησαν να υλοποιήσουν την ιδέα των Ισπανών κτίζοντας, νέες ξενοδοχειακές μονάδες, τα λεγόμενα Ξενία. Τα νέα αυτά ξενοδοχεία πραγματοποιήθηκαν από τον ΕΟΤ και ήταν χρηματοδοτούμενα από το Σχέδιο Μάρσαλ, με μια σημαντική επένδυση της Αμερικανικής Αποστολής για τον τουρισμό της χώρας. (Μουσά, 2012α).

Ανάμεσα στα έτη 1956-1958, ξεκίνησαν να λειτουργούν τα πρώτα ξενοδοχεία Α' και Β' κατηγορίας του ΕΟΤ, με σύνολο 550 κλινών, αναδεικνύοντας έτσι την τουριστική εικόνα της Ελλάδας. Αυτή η περίοδος ήταν μόνο η αρχή για να μπει σε εφαρμογή το Πρόγραμμα "Ξενία" με αρκετά ξενοδοχεία ανά την χώρα. (Κατσιγιάννης, 2017). Κύριος σκοπός του προγράμματος ήταν η κατασκευή των ξενοδοχείων στην Ελλάδα να γίνεται σε περιοχές, όπου η φύση θα προσέλκυε περισσότερους τουρίστες. (Γεωργιάδου, Μαρνέλλος, Φράγκου, 2015).

5_Parador Hondarribia.

2.2

Καταγραφή ξενοδοχείων Ξενία

Δράμα

Σέρρες

Θάσος Ουρανούπολη

Καστοριά Κοζάνη Πλαταμώνας

Κέρκυρα

Καλαμπάκα

Ηγουμενίτσα Άρτα Λευκάδα Μεσσολόγγι

Κεφαλλονιά

Κυλλήνη Ζάκυνθος

Λάρισα

Τσαγκαράδα

Βόλος

Πλατύστομο

Σκόπελος

Λέσβος

Σκιάθος

Σκύρος

Υπάτη

Ναύπακτος

Καλέτζι Αχαΐας

Αράχωβα

Δελφοί

Χίος

Καστανιά Ναύπλιο

Ολυμπία Ι

Ολυμπία ΙΙ

Ανδρίτσαινα Βυτίνα Καλαμάτα

Πύλος

Λαγονήσι

Ακροναυπλία

Σπάρτη

Πόρος

Άνδρος

Μύκονος

Κύθνος

Σπέτσες

Πάρος

Ρέθυμνο

Πάτμος

Κως

Μεθώνη

Χανιά

Σάμος

Σούνιο

Σίφνος

6_Καταγραφή σε χάρτη των Ξενοδοχείων Ξενία στην Ελλάδα.

Σαμοθράκη

Παλιούρι

Πορταριά

Καρπενήσι

Κομοτηνή

Έδεσσα

Φλώρινα

Ιωάννινα

Ξάνθη

Ηράκλειο

otel) Κύθνος h Hotel) oxenia) Πάρος oxenia)

Ανακαινισμένα / Σε χρήση διοικητικών δραστηριοτήτων) 01_Ξενία Αράχωβας (Santa Marina Arachova) 11_Ξενία Φλώρινας (Θα επαναχρησιμοποιηθεί ως Casino, του ομίλου Τόττη, 02_Ξενία Ανδρίτσαινας (Θεοξενία) μετά από ανακαίνιση) 03_Ξενία Βόλου (Domotel Xenia Volos) 04_Ξενία Δελφών (Delphi Palace Hotel) Εγκαταλελειμένα 05_Ξενία Δράμας (Xenia Drama Hotel) Κατεδαφισμένα 01_Ξενία Ακροναυπλίας 06_Ξενία Καλαμάτας (Filoxenia Kalamata) 01_Ξενία Ηράκλειου (2004) 02_Ξενία Άνδρου(Grecotel Ilia Palms & Aqua Park) 02_Ξενία Ιωαννίνων (2006) 07_Ξενία Κυλλήνης 08_Ξενία ΚωΒυτίνας (Kos Aktis Art Hotel) 03_Ξενία 03_Μοτέλ Κέρκυρας (1965) 09_Ξενία Λάρισας (Larissa Imperial) 04_Ξενία Εδέσσης 04_Ξενία Χανίων (2007) 10_Ξενία Λαγονησίου (Grand Resort Lagonissi) 05_Ξενία Ηρακλείου 11_Ξενία Λευκάδας 06_Ξενία Θάσου (Ionion Star Hotel) 12_Ξενία Μεθώνης (Methoni Beach Hotel) 07_Ξενία Καλαμπάκας 13_Ξενία Μεσολογγίου Theoxenia) 08_Ξενία Καλεντζίου(Hotel Αχαΐας 14_Ξενία Μυκόνου (Mykonos Theoxenia) 09_Ξενία Καρπενησίου 15_Ξενία Μυκόνου (Leto Hotel) 10_Ξενία Καστανιά Κορινθίας 16_Ξενία Ναυπάκτου (”Ευδοκία”) 11_Ξενία Καστοριάς 17_Ξενία Ναυπλίου (Amphitryon Hotel) 12_Ξενία Κεφαλλονιάς 18_Ξενία Ναυπλίου (Nafplia Palace Hotel and Villas) 13_Ξενία Κοζάνης 19_Ξενία Ξάνθης (Elisso Xenia Hotel Du Nord) 14_Ξενία Κομοτηνής 20_Ξενία Ουρανούπολης (Xenia Ouranoupolis) 15_Ξενία Κύθνου 21_Ξενία Πάτμου (Patmos Aktis Suites & Spa) 16_Ξενία Παλιουρίου 22_Ξενία Πλατυστόμου (Thermae Platystomou Resort & Spa) 17_Ξενία Πλαταμώνα 23_Ξενία Πόρου (Xenia Poros Image Hotel) 18_Ξενία Σαμοθράκης 24_Ξενία Πορταριάς (Xenia Palace Portaria) 19_Ξενία Σάμου 25_Ξενία Πύλου (Romanos Beach Villas by Xenia Resorts) 20_Ξενία Σπέτσες 26_Ξενία Σερρών (Philippos Xenia Hotel) 21_Ξενία Τσαγκαράδας 27_Ξενία Σίφνος (Platys Gialos Akti Hotel Sifnos) 22_Ξενία Υπάτης 28_Ξενία Σκίαθου (Elivi Skiathos) 23_Ξενία Χίου (Hydroyssa Hotel) 29_Ξενία Σκύρου 30_Ξενία Σουνίου (Cape Sounio Grecotel Exclusive Resort)

Πάτμος

Ανακαινισμένα / Σε χρήση 01_Ξενία Αράχωβας (Santa Marina Arachova) Σίφνος Δράμα Κως Hotel) 02_Ξενία Ανδρίτσαινας (Θεοξενία) Ξάνθη e Hotel and Villas) 03_Ξενία ΒόλουΚομοτηνή (Domotel Xenia Volos) el Du Nord) 04_Ξενία Δελφών (Delphi Palace Hotel) Ouranoupolis) 05_Ξενία Δράμας (Xenia Drama Hotel) ites & Spa) 06_Ξενία Καλαμάτας (Filoxenia Kalamata) Platystomou Resort & Spa) 07_Ξενία Κυλλήνης (Grecotel Ilia Palms & Aqua Park) ge Hotel) Θάσος Κω (Kos Aktis Art Hotel) 08_Ξενία Portaria) Σαμοθράκη 09_Ξενία Λάρισας (Larissa Imperial) Ουρανούπολη Villas by Xenia Resorts) 10_Ξενία Λαγονησίου (Grand Resort Lagonissi) Hotel) i Hotel Sifnos) 11_Ξενία Λευκάδας (Ionion Star Hotel) 12_Ξενία Μεθώνης (Methoni Beach Hotel) l) 13_Ξενία Μεσολογγίου (Hotel Theoxenia) recotel Exclusive Resort) Μυκόνου (Mykonos Theoxenia) 14_Ξενία 15_Ξενία Μυκόνου (Leto Hotel) 16_Ξενία Ναυπάκτου (”Ευδοκία”) ι καφέ-εστιατόριο, δημοτική βιβλιοθήκη, 17_Ξενία Ναυπλίου (Amphitryon Hotel) έθυμνο 18_Ξενία Ναυπλίου (Nafplia Palace Hotel and Villas) ς γραφείο σχολικών Ηράκλειο επιτροπών του Δήμου) 19_Ξενία Ξάνθης (Elisso Xenia Hotel Du Nord) αχωρηθεί στο Πρώην ΤΕΙ Ηπείρου) 20_Ξενία Ουρανούπολης (Xenia Ouranoupolis) θεί στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Λέσβος ριβάλλοντος) 21_Ξενία Πάτμου (Patmos Aktis Suites & Spa) 22_Ξενία Πλατυστόμου (Thermae Platystomou Resort & Spa) ηθεί ως Δημαρχείο) ος 23_Ξενία Πόρουκαι (Xenia Poros Image Hotel) νται τα τμήματα καθαριότητας Σκύρος 24_Ξενία Πορταριάς , καθώς και το Πυροσβεστικό Σώμα) (Xenia Palace Portaria) το 2004 ως το “Σπίτι της Λογοτεχνίας”) 25_Ξενία Πύλου (Romanos Beach Villas by Xenia Resorts) ται ως φοιτητική εστία του Πανεπιστημίου 26_Ξενία Σερρών (Philippos Xenia Hotel) 27_Ξενία Σίφνος (Platys Gialos Akti Hotel Sifnos) ήμο και θα αξιοποιηθεί ωςΣκίαθου Δημαρχείο) 28_Ξενία (Elivi Skiathos) Χίος ί σε κέντρο πολιτιστικών, τουριστικών και 29_Ξενία Σκύρου (Hydroyssa Hotel) 30_Ξενία Σουνίου (Cape Sounio Grecotel Exclusive Resort)

Καινούρια Χρήση 01_Ξενία Άρτας (Πρόκειται να γίνει καφέ-εστιατόριο, δημοτική βιβλιοθήκη, ωδείο, αμφιθεατρική σκηνή) 02_Ξενία Ζακύνθου (Λειτουργεί ως γραφείο σχολικών επιτροπών του Δήμου) 03_Ξενία Ηγουμενίτσας (Έχει παραχωρηθεί στο Πρώην ΤΕΙ Ηπείρου) 04_Ξενία Λέσβου (Έχει παραχωρηθεί στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και χρησιμοποιείται από το Τμήμα Περιβάλλοντος) 05_Ξενία Ολυμπίας Ι (Έχει αξιοποιηθεί ως Δημαρχείο) 06_Ξενία Ολυμπίας ΙΙ (Φιλοξενούνται τα τμήματα καθαριότητας και Πολιτικής Προστασίας του Δήμου, καθώς και το Πυροσβεστικό Σώμα) 07_Ξενία Πάρου (Λειτουργεί από το 2004 ως το “Σπίτι της Λογοτεχνίας”) 08_Ξενία Ρεθύμνου (Χρησιμοποιείται ως φοιτητική εστία του Πανεπιστημίου Κρήτης) 09_Ξενία Σκοπέλου (Ανήκει στο Δήμο και θα αξιοποιηθεί ως Δημαρχείο) 10_Ξενία Σπάρτης (Θα μετατραπεί σε κέντρο πολιτιστικών, τουριστικών και διοικητικών δραστηριοτήτων) 11_Ξενία Φλώρινας (Θα επαναχρησιμοποιηθεί ως Casino, του ομίλου Τόττη, μετά από ανακαίνιση)

ησιμοποιηθεί ως Casino, του ομίλου Τόττη,

Καινούρια Χρήση 01_Ξενία Άρτας (Πρόκειται να γίνει καφέ-εστιατόριο, δημοτική βιβλιοθήκη, Κατεδαφισμένα Άνδρος Σάμος ωδείο, αμφιθεατρική σκηνή) 01_Ξενία Ηράκλειου (2004) Σούνιο 02_Ξενία Ζακύνθου(2006) (Λειτουργεί ως γραφείο σχολικών επιτροπών του Δήμου) 02_Ξενία Ιωαννίνων 03_Ξενία (Έχει παραχωρηθεί στο Πρώην ΤΕΙ Ηπείρου) 03_ΜοτέλΗγουμενίτσας Κέρκυρας (1965) 04_Ξενία Λέσβου(2007) (Έχει παραχωρηθεί στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και 04_Ξενία Χανίων Μύκονος Κύθνος χρησιμοποιείται από το Τμήμα Περιβάλλοντος) Πάτμος 05_Ξενία Ολυμπίας Ι (Έχει αξιοποιηθεί ως Δημαρχείο) Ξενία Ολυμπίας ΙΙ (Φιλοξενούνται τα τμήματα καθαριότητας και Πάρος Πολιτικής Προστασίας του Δήμου, καθώς και το Πυροσβεστικό Σώμα) 07_Ξενία Πάρου (Λειτουργεί από το 2004 ως το “Σπίτι της Λογοτεχνίας”) Σίφνος 08_Ξενία Ρεθύμνου (Χρησιμοποιείται ως φοιτητική εστία του Κως Πανεπιστημίου

Εγκαταλελειμένα 01_Ξενία Ακροναυπλίας 02_Ξενία Άνδρου

Κατεδαφισμένα 01_Ξενία Ηράκλειου (2004)

2.3

Αρχιτεκτονική των Ξενία και Μοντερνισμός

Μια άλλη σημαντική δύναμη, που βοήθησε στην δημιουργία των ιδανικών της σύγχρονης αρχιτεκτονικής ήταν η Βιομηχανική Επανάσταση, η οποία παρείχε νέες μεθόδους κατασκευής, όπως την χρήση σίδερου, νέες αρχιτεκτονικές λύσεις και νέες μορφές. (William J.R Curtis, 1982). Στα μέσα του 19ου αιώνα, η νεοκλασική κληρονομιά διαχωρίστηκε σε δύο τάσεις, τον δομικό κλασικισμό του Labrouste και τον ρομαντικό κλασικισμό του Schinkel. (Αποστολόπουλος, Καλδής, 2015). Bασικό ρόλο για την επιρροή των μεταγενέστερων αρχιτεκτόνων, που ασχολήθηκαν με τον μοντερνισμό, ήταν ο Γάλλος Jean Nicolas Louis Durand, ο Γερμανός Karl Friedrich Schinkel και ο Αμερικάνος Louis Sullivan. O Jean Nicolas Louis Durand δημιούργησε μια νέα διάσταση στον κάναβο εφαρμόζοντας έννοιες όπως την τυποποίηση, την οικονομία κατασκευής και την κοινωνική χρησιμότητα των κτηρίων. (Αποστολόπουλος, Καλδής, 2015).

Στοιχεία του μοντερνισμού, ενσωματώθηκαν στα ξενοδοχεία Ξενία, τα οποία αποτέλεσαν ορόσημο για την αρχιτεκτονική των κτηρίων, που κατασκευάστηκαν στην Ελλάδα. (Καχρίλα, 2019). H έννοια της «μοντέρνας» αρχιτεκτονικής, δημιουργήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και χαρακτηρίστηκε ως μια ιδέα για πρόοδο, η οποία θα έδινε την αίσθηση ότι η ιστορία κινείται προς τα εμπρός, μέσω διαφορετικών «εποχών» και γεγονότων που καθόριζαν κάθε πολιτισμό. (Αποστολόπουλος, Καλδής, 2015).

Η γέννηση των νέων αυτών προοδευτικών ιδανικών ήταν μια ακόμη εξέλιξη του 18ου αιώνα, όπου άφησε την κληρονομιά της στον επόμενο και δημιουργήθηκαν από την ανάπτυξη μιας εμπειρικής στάσης, η οποία υπονόμευε την ιδεαλιστική δομή της Αναγεννησιακής αισθητικής και από τους επιστημονικούς κλάδους της ιστορίας και της αρχαιολογίας. Αυτά έφεραν μαζί τους μια μεγάλη διάκριση του παρελθόντος και μια σχετική άποψη της παράδοσης, όπου διάφορες περίοδοι μπορούσαν να θεωρηθούν, ότι κατέχουν ίση αξία, δημιουργώντας ένα μοναδικό σημείο αναφοράς.

7_Durand, δυνατότητες συνδυασμών και παραλλαγών από “Précis des leçons d’Architecture”.

Πριν ακόμη εμφανιστεί η μοντέρνα αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, ο ιστορικιστικός τοπικισμός στην νεοκλασική του εκδοχή είχε προκαλέσει αντιθέσεις. Δεν προέκυψε μόνο μέσα από έναν απελευθερωτικό αγώνα, αλλά και από τα συμφέροντα μιας ελίτ πόλεων. Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του ιστορικιστικού τοπικισμού ένωσε τον λαό, αλλά συγχρόνως τον δίχασε. Με τα πρώτα έργα του Άρη Κωνσταντινίδη, ένας συνειδητά τοπικιστικός μοντερνισμός εμφανίστηκε στην Ελλάδα. Πάνω στην ίδια κατεύθυνση, μέσα στην δεκαετία του 1950, σχεδιάστηκαν διάφορες πολυκατοικίες χαμηλού κόστους και τα ξενοδοχεία Ξενία. (Frampton, 2017).

Σημείο αναφοράς για την μοντέρνα αρχιτεκτονική στην Ελλάδα αποτέλεσαν τα μοτέλ Ξενία, καθώς ήταν ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα για δημόσια ακίνητα, που πραγματοποιήθηκαν από τον ΕΟΤ, για την τουριστική ανάπτυξη της χώρας. Τα Ξενία σχεδιάστηκαν με συγκεκριμένους στόχους και κοινές αρχιτεκτονικές κατευθύνσεις, όπου το κάθε έργο διέφερε σύμφωνα με τις προσωπικές αναζητήσεις του κάθε δημιουργού. Ο ξενοδοχειακός τύπος αυτός εισήχθη, στην Ελλάδα το 1969 και ακολούθησε τα πρότυπα του εξωτερικού, όπου οι χρήστες περιόδευαν και διανυκτέρευαν σε μικρά ξενοδοχεία, που βρίσκονταν εκτός των κατοικημένων περιοχών, κοντά σε οδικά δίκτυα και διέθεταν χώρους στάθμευσης. Αυτός ο τύπος ξενοδοχείων διαδόθηκε λόγω της πρακτικότητάς του και της οικονομικής του κατασκευής. Επίσης, είχε τυποποιημένα δωμάτια και ήταν οργανωμένα σε πτέρυγες, καθώς η πρόσβαση στα δωμάτια γινόταν μέσω υπαίθριων ή ημιυπαίθριων χώρων, για να μειώνεται ο όγκος του κτηρίου. Έτσι, το κόστος των κλινών στα μοτέλ ήταν μικρότερο σε σχέση με των ξενοδοχείων. Επίσης, κτίζοντάς τα εκτός πόλεως εξασφαλιζόταν η αυτονομία τους και είχαν ανεμπόδιστη θέα, εφόσον δεν περιτριγυρίζονταν από άλλα κτήρια επιτρέποντας στον ΕΟΤ, να αγοράσει μεγάλες εκτάσεις γης για την αξιοποίηση τους. (Τουρνικιώτης, 2012). 13

2.4

Τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των Ξενία

Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των Ξενία, είχε ως αφετηρία την ένταξή τους στο τοπίο και έφτανε μέχρι και τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες των κουφωμάτων ή και το σχεδιασμό του λειτουργικού εξοπλισμού, όπως έπιπλα και φωτιστικά. Σε αρκετές περιπτώσεις οι αρχιτέκτονες επιμελούνταν ακόμη και τα γλυπτά ή τους πίνακες, που κοσμούσαν τον χώρο. Αρχικά, τα οικόπεδα που επιλεγόταν για την ανοικοδόμηση των Ξενία βρισκόταν σε προνομιακές θέσεις. Όπως είχε αναφέρει ο Άρης Κωνσταντινίδης για την επιλογή του οικοπέδου: «…αποτελεί την πιο δύσκολη και πιο βασική αφετηρία για τη σύνταξη των σχεδίων των ξενοδοχείων. Το ξενοδοχείο χτίζεται άλλοτε μέσα στην πόλη, άλλοτε έξω από αυτήν αλλά όχι και πολύ μακριά της». (Τουρνικιώτης, 2015).

«Ο αρχιτέκτονας είναι ένας ποιητής που λέξεις έχει την πέτρα, το μπετόν, το ατσάλι, το σίδερο. Είναι ένας ποιητής των υλικών. Ο Δημόκριτος είπε ότι “το σύμπαν είναι ο καρπός της τύχης και της αναγκαιότητας”». -Άρης Κωνσταντινίδης, Δοχεία Ζωής.

Οι αρχές για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των Ξενία εξελίχθηκαν μέσω του έργου τους και στηρίχθηκαν σε θεωρίες, που είχε εκφράσει στα κείμενα του ο Άρης Κωνσταντινίδης. Η πρώτη αρχή είναι η σημασία της επιλογής του τόπου. Με σκοπό την διασφάλιση της κλίμακας του κτηρίου, του κλίματος της περιοχής, των αειφορικών στοιχείων, την εύρεση τοπικών υλικών, αλλά και την δυνατότητα ενίσχυσης της πολιτιστικής ανάπτυξης. Έπειτα, είναι η τυποποίηση και οι όγκοι των κτηρίων, λαμβάνοντας στοιχεία των τοπικών συνθηκών, οργανώνονταν οι χώροι, η μορφολογία του κτηρίου και τα χωριστά μέρη, όπως οι κλίνες. Ο ολιστικός σχεδιασμός στην δομή του εξωτερικού και του εσωτερικού χώρου και οι λεπτομέρειες των κελύφων των κτηρίων δημιουργούν κοινούς όγκους, οι οποίοι μοιράζονται παρόμοια αισθητική. (Γεωργιάδου, Μαρνέλλος, Φράγκου, 2015).

8_Ξενία Μεσολογγίου: Λόμπι.

Πιο σπάνια, στους δημόσιους χώρους χρησιμοποιούνταν γεωμετρικά μοτίβα. Επιπλέον, ο φωτισμός είχε βασικό ρόλο στην εσωτερική αρχιτεκτονική των Ξενία. Ο κύριος φωτισμός βασιζόταν στην κατασκευή και στην δομή κάθε χώρου, ώστε να τονίζονται συγκεκριμένα αρχιτεκτονικά στοιχεία (χρώματα, υφές και εσοχές). Στις κλίνες, οι λαμπτήρες που χρησιμοποιούνταν βασίζονταν στις βασικές αρχές του προοπτικού σχεδιασμού και συνήθως τοποθετούνταν στους τοίχους. Οι λαμπτήρες κατασκευάζονταν από μια ποικιλία υλικών και διαμορφώνονταν με βάση την αισθητική του χώρου. (Γεωργιάδου, Μαρνέλλος, Φράγκου, 2015).

Λόγω των παραπάνω αρχών τα Ξενία που κατασκευάστηκαν, πέρα από τα διαφορετικά χαρακτηριστικά τους και την ιδιαιτερότητά τους, είχαν κοινό σχεδιασμό και αναγνωρίστηκαν ως σημεία αναφοράς, λόγω της αρμονικής ένταξη τους στην φύση. Η διαδικασία αυτή ολοκληρώνεται με την συσχέτιση των τοπικών φυσικών υλικών αλλά και των σύγχρονων (σκυρόδεμα χωρίς γύψο, μέταλλο και γυαλί). (Γεωργιάδου, Μαρνέλλος, Φράγκου, 2015).

Ο σχεδιασμός των κτηρίων είναι λεπτομερής και η τυποποίηση των στοιχείων του εστιάζεται σε μια συνεχή ενοποίηση του σχεδιασμού των κλινών και των επίπλων με σκοπό την εξοικονόμηση πόρων. Αυτή η οπτική επικράτησε στο έργο πολλών Ελλήνων αρχιτεκτόνων κατά την μεταπολεμική περίοδο, όπως οι Πικιώνης, Κωνσταντινίδης, Κραντονέλλης και άλλοι.

«Οι τοίχοι, οι οροφές, τα περιβλήματα (πόρτες, παράθυρα, παράθυρα κρεβατιών), τα τζάκια, οι ντουλάπες, μαζί τους και ολόκληρα τα έπιπλα, πρέπει να έχουν κοινά χαρακτηριστικά. Όπως το ίδιο στη φύση, τα δέντρα, οι θάμνοι και τα λουλούδια συνθέτουν έναν κόσμο με τον ίδιο ουσιαστικό πυρήνα. Και όπως τα πάντα, έχουν την ίδια γεύση και μιλούν την ίδια γλώσσα. Έτσι συνυπάρχουν όλα τα κατασκευαστικά στοιχεία, έτσι ώστε αν ένα από αυτά λείπει, το άλλο χάνεται». (Γεωργιάδου, Μαρνέλλος, Φράγκου, 2015).

9_Σχέδια πολυθρόνας και τραπεζιού από τον Άρη Κωνσταντινίδη.

2.5

Η σχέση των Ξενία με την φύση

Σύμφωνα με τον Άρη Κωνσταντινίδη, ο αρχιτέκτονας που χτίζει με την φύση οφείλει να δημιουργεί χώρους, που φέρνουν τον άνθρωπο πιο κοντά με το περιβάλλον. Έτσι ώστε να καταλάβουν την πνευματική ποιότητα του φυσικού τοπίου, την υλικότητα, αλλά και να χτίζουν με το ίδιο λεξιλόγιο που είναι δομημένη η φύση. Το λεξιλόγιο αυτό περιλαμβάνει, το κλίμα, τον προσανατολισμό, το έδαφος και τα υλικά κάθε τόπου. (Κωνσταντινίδης, 1992).

Η εναρμόνιση των κτηρίων με το ελληνικό τοπίο, είτε πρόκειται για αστικό, είτε για φυσικό περιβάλλον αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση για τους αρχιτέκτονες. Καθώς, όπως είχε αναφέρει ο Άρης Κωνσταντινίδης: «Σ’ ένα τόπο, όπως η Ελλάδα, όπου κάθε πέτρα έχει να σου πει μια δική της ιστορία, η αρχιτεκτονική γίνεται πολύ δύσκολη». (Κωνσταντινίδης, 1992).

Κάθε κτίσμα οφείλει να στέκει άρτιο, τόσο μόνο του, όσο και στο σύνολο, έτσι ώστε να δημιουργείται μια αρμονία με το γύρω τοπίο και να φαίνεται σαν ένα κατασκεύασμα της φύσης. (Μοσκοβέλη, Παπαδοπούλου, Πνιγούρα, 2014).

Η ιδιομορφία και η ομορφιά που έχει το Ελληνικό τοπίο αφύπνισε από νεαρή κιόλας ηλικία τον Άρη Κωνσταντινίδη. Στην προσπάθεια του να μεταδώσει στον χρήστη όλα αυτά που είχε αντικρίσει στο Ελληνικό τοπίο, καταλήγει να δημιουργεί μια παράθεση στοιχείων αγγίζοντας την υπερβολή, γιατί οι λέξεις δεν ήταν αρκετές για να περιγράψει την ομορφιά αυτού του τόπου. Σε αντίθεση με όλο αυτό το φυσικό κάλλος συνειδητοποίησε ότι η «ασχήμια», που υπήρχε τριγύρω στον κόσμο, είχε δημιουργηθεί από ανθρώπινο χέρι, με αποτέλεσμα να αναλάβει την ευθύνη αυτή, ως αρχιτέκτονας. (Μοσκοβέλη, Παπαδοπούλου, Πνιγούρα, 2014).

10_Σκίτσα από τον Άρη Κωνσταντινίδη.

Η αρχιτεκτονική γεννιέται από «μέσα» προς τα «έξω», γιατί δίνει μορφή σε λειτουργίες που έχει ανάγκη ο άνθρωπος αλλά και από «έξω» προς τα «μέσα», γιατί το τοπίο είναι αυτό που ορίζει τις βασικές αρχές. (Κωνσταντινίδης, 1992).

Η ευθύνη αυτή δεν τον σταμάτησε και τον ώθησε στην πρόσθεση μιας δίκης του ανάγκης , την συσχέτιση με την φύση: «Και δεν χτίζουμε, όμως, ενάντια στην φύση, αλλά χτίζουμε με την φύση». (Κωνσταντινίδης, 1987).

«Από τον τρόπο που χτίζουμε γίνεται φανερό σε ποια σχέση βάζουμε τον εαυτό μας απέναντι στη φύση. Γιατί με την αρχιτεκτονική έρχεται ο άνθρωπος σε ένα καλό συναπάντημα μαζί της. Δηλαδή με το τοπίο όπου είναι ταγμένη (η αρχιτεκτονική) να ζεί». -Άρης Κωνσταντινίδης, Η αρχιτεκτονική της αρχιτεκτονικής.

13_Σκίτσα από τον Άρη Κωνσταντινίδη.

11_Σκίτσα από τον Άρη Κωνσταντινίδη.

«Όλες οι γραμμές του τοπίου και το φως του και η πλαστικότητά του και η ποιότητά του...βρίσκονται ξανά πάλι στο κάθε αρχιτεκτόνημα, από τα θεμέλια μέχρι και την πιο μικρή λεπτομέρεια». -Άρης Κωνσταντινίδης, Η αρχιτεκτονική της αρχιτεκτονικής. 14_Σκίτσα από τον Άρη Κωνσταντινίδη.

12_Σκίτσα από τον Άρη Κωνσταντινίδη.

15_Σκίτσα από τον Άρη Κωνσταντινίδη.

03 Ιαπωνική αρχιτεκτονική

3.1

Η σχέση με τη φύση

Κύριο στοιχείο της Ιαπωνικής κουλτούρας και αρχιτεκτονικής είναι η σχέση με την φύση. Είναι μια ιδεολογία, που προέρχεται από την θρησκεία του Σιντοϊσμού. Σύμφωνα με τον Σιντοϊσμό, η φύση είναι η πηγή των πάντων και λέγεται πως οι θεοί κατοικούσαν στα στοιχεία της. Η φιλοσοφία αυτή είχε άμεσο αντίκτυπο και στην αρχιτεκτονική, αφού στους χώρους λατρείας υπήρχαν στοιχεία της φύσης, όπως βράχια και ποτάμια. Η Ιαπωνική φιλοσοφία επηρεάστηκε και από τον Κομφουκισμό, καθώς ο τρόπος, που αντιλαμβανόταν την φύση δημιουργούσε αρμονία και ισορροπία μεταξύ του ουρανού και της γης. Για αυτό τον λόγο, τα κτήρια, που δημιουργήθηκαν ήταν απόλυτα ενταγμένα και εναρμονισμένα με την φύση. (Μήλα, 2019). 17_Παραδοσιακή Ιαπωνική κατοικία.

Τα στοιχεία της ισορροπίας ανάμεσα στην φύση και την κατασκευή εντοπίζεται και στην έννοια του Yin-yang. Η φύση μπορεί να καταστρέψει και να προκαλέσει χάος, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να δημιουργήσει κάτι όμορφο με αποτέλεσμα να υπάρξει τάξη. Επομένως, έχουμε 2 διαφορετικές δυνάμεις το χάος και την τάξη, που σαν αποτέλεσμα έχουν την ισορροπία. (Tanizaki, 1977). Στην Ιαπωνική αρχιτεκτονική θεωρούνταν αναγκαία η συνύπαρξη του τεχνητού με το φυσικό περιβάλλον. Έτσι, οι κατασκευές αναδείκνυαν πάντα το τοπίο, το ανάγλυφο και τα φυσικά στοιχεία της περιοχής, αλλά ταυτόχρονα ο περιβάλλων χώρος «κολάκευε» την κατασκευή. Η φιλοσοφία αυτή αποτυπώθηκε και στην φιλοσοφία του Zen μέσω της αισθητικής του Wabi, που όπως προαναφέρθηκε ήταν ένας όρος που περιέγραφε την απλότητα, την φυσικότητα και την ικανότητα να κατανοεί κάποιος την ουσία.

16_Shoji.

Όσον αφορά την αρχιτεκτονική το Wabi, αναφέρεται στον σχεδιασμό κτηρίων με φυσικά υλικά και στην δημιουργία χώρων, που σε παραπέμπουν στην φύση. Τα υλικά στην παραδοσιακή Ιαπωνική αρχιτεκτονική υπήρχαν, σε πληθώρα, στην φύση. Κύριο κατασκευαστικό υλικό ήταν το ξύλο, διότι υπήρχαν μεγάλες δασικές εκτάσεις. Λόγω της μακροχρόνιας χρήσης του ξύλου, οι Ιάπωνες τεχνίτες ανέπτυξαν σε πολύ υψηλό επίπεδο την τεχνική, δοκός επί στύλου και κατάφεραν η αισθητική του να είναι απλή και να διατηρεί την ομορφιά των φυσικών υλικών. Επίσης, το χαρτί σε συνδυασμό με το ξύλο χρησιμοποιούνταν στο Shoji, τα οποία ήταν συρόμενα πάνελ που καθόριζαν τον χώρο και το φως, που εισερχόταν σε αυτόν. Οι φυσικές ιδιότητες του μπαμπού, η ιδιαίτερη ομορφιά του, καθώς και η ασσυμετρία του, ταίριαζαν με την Ιαπωνική αισθητική της ατέλειας και του φυσικού. Επιπλέον, το Tatami αποτελούσε βασικό στοιχείο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Ήταν κατασκευασμένο από άχυρο, το οποίο διευκόλυνε στην κίνηση του αέρα.

19_Κήπος ZEN.

Τέλος, ο κήπος θεωρούνταν ισότιμο μέρος της κατοικίας. Για την διαμόρφωσή του χρησιμοποιούσαν πέτρες, φυτά και ξύλα. Ο σχεδιασμός του κήπου είχε κύριο στόχο την μίμηση του φυσικού τοπίου σε μικρότερη κλίμακα, καθώς και την ανάδειξη της ομορφιάς του. Οι κήποι, συχνά, είχαν φυσικά υλικά που συμβόλιζαν τα στοιχεία της φύσης, όπως το νερό και τα βουνά. Ο σεβασμός και η αγάπη προς την φύση ήταν ο μόνος τρόπος, που μπορούσαν οι Ιάπωνες αρχιτέκτονες να εκπληρώσουν τις αισθητικές τους ανάγκες μέσα από την αυθεντικότητα της ομορφιάς. Επιπλέον, η απλότητα του χώρου και η εναρμόνιση με την φύση ήταν βασικός τους στόχος και η αποτύπωση του Wabi-sabi, όπου κατά τον σχεδιασμό των χώρων με φυσικά υλικά αναδείκνυαν τις ατέλειες και τις ασυμμετρίες, που υπάρχουν στην φύση.

18_Tatami.

3.2

Η φιλοσοφία του Zen ( 禅)

Επιπλέον, στην φιλοσοφία του Zen έχει ενσωματωθεί από την Κίνα ο όρος Yin-yang. To συναντάμε συνήθως στην φύση, όπως για παράδειγμα το νερό και η φωτιά ή το φως και η σκιά. Οι όροι αυτοί δεν είναι αντίθετοι, αλλά είναι έννοιες, που με την συνύπαρξή του αλληλεπιδρούν και σχηματίζουν ένα δυναμικό σύστημα με σκοπό να υπάρξει ισορροπία στην φύση. Οι δυνάμεις αυτές δεν μπορούν να συνυπάρξουν μόνες τους χωρίς την συμπληρωματική τους, όπως η σκιά δεν υπάρχει χωρίς φως. Η θεωρία αυτή έχει επηρεάσει αρκετά την παραδοσιακή Ιαπωνική αρχιτεκτονική, καθώς οι συμπληρωματικές έννοιες κυριαρχούν στον σχεδιασμό. Βασικό στοιχείο των συνθέσεων είναι η σχέση του φωτός με την σκιά, το πλήρες με το κενό και το φυσικό με το τεχνητό. (Tanizaki, 1977).

Οι αρχές του Zen έφτασαν στην Ιαπωνία τον 13ο αιώνα από Ιάπωνες μοναχούς, που είχαν σπουδάσει φιλοσοφία και Σιντοϊσμό στην Κίνα. Η φιλοσοφία αυτή αποτελεί βασική αρχή του Ιαπωνικού πολιτισμού και είναι στενά συνδεδεμένη με τις τέχνες και την αρχιτεκτονική. (Μήλα, 2019). Το Zen, έχει ως στόχο την ανάπαυση του μυαλού και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις δυτικές θρησκείες, διότι σύμφωνα με την Ιαπωνική φιλοσοφία ο καθένας ανακαλύπτει την αλήθεια κατανοώντας τον εαυτό του και πρέπει να μπει σε μια κατάσταση κενή από σκέψεις. Βασικός όρος της φιλοσοφίας του Zen είναι το Wabi-Sabi. To Wabi εκφράζει μια αισθητική απλότητα, λεπτότητα και την φυσικότητα, όπως έχει αναφερθεί στο Εγκώμιο της σκιάς. Παράλληλα το Sabi εκφράζει την ομορφιά, που δημιουργείται με την φθορά των αντικειμένων, καθώς επηρεάζονται από το πέρασμα του χρόνου. (Tanizaki, 1977).

Τέλος, κυρίαρχο στοιχείο αυτής της φιλοσοφίας για την καθημερινότητα στην Ιαπωνία, ήταν η τέχνη του τσαγιού. Στόχος της ήταν η ανάδειξη του σεβασμού, της ταπεινότητας και της εκκένωσης του μυαλού από κάθε είδους σκέψη. Η τελετή βασιζόταν σε τέσσερις αρχές, της αρμονίας (Wa), του σεβασμού (Kei), της καθαριότητας (Sei) και της ηρεμίας (Jaku). Η τελετή του τσαγιού θεωρείται μια μορφή τέχνης, που αναδεικνύει την απλότητα και ενώνει τον άνθρωπο με την φύση. (Tanizaki, 1977).

20_Ukiyo-e print depicting the art of the tea ceremony by Mizuno Toshikata, c. 1895.

3.3

Η έννοια του Ma ( 間)

H έννοια του Ma, έχει κυρίαρχο ρόλο στην Ιαπωνική Φιλοσοφία, αισθητική και στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Το Ma, έχει ρίζες από την αρχαία Ιαπωνική θρησκεία Shinto. Περιγράφει το κενό, την παύση και τον χώρο ανάμεσα σε δύο δομικά στοιχεία και αποτελεί βασικό στοιχείο της Ιαπωνικής αρχιτεκτονικής, καθώς είναι μια βιωματική κατάσταση, που λαμβάνει χώρο στην φαντασία, αφού ο καθένας μπορεί να την ερμηνεύσει με τον δικό του τρόπο. Στην Ιαπωνική κουλτούρα ο χώρος και ο χρόνος είναι δυο έννοιες, που συνδέονται στενά, καθώς θεωρούν πως ο χρόνος είναι κομμάτι του χώρου με αποτέλεσμα να δημιουργείται η αντίληψη του κενού (Ma). Η έννοια αυτή υπάρχει σε όλες τις πτυχές της Ιαπωνικής κουλτούρας. Ένα χαρακτηριστικό του Ma στην καθημερινότητα είναι η παύση της ομιλίας, που δηλώνει τον χρόνο τον οποίο χρειάζεται κάποιος για να σκεφτεί τι θέλει να πει πραγματικά. Επιπλέον, η έννοια αυτή μπορεί να συνδυαστεί με άλλους όρους, όπως το Cho-no-ma, που είναι το δωμάτιο τσαγιού, η λέξη «Cha» σημαίνει τσάι, επομένως είναι ο χώρος του σπιτιού που η οικογένεια πίνει τσάι. (Μήλα, 2019). Αρκετοί ορισμοί σαν και αυτόν δημιουργήθηκαν και αφορούν την αρχιτεκτονική και αναφέρονται σε πρακτικά ζητήματα, όπως την μέτρηση αποστάσεων. To Hari-ma, εξελίχθηκε ως βασική μονάδα μέτρησης για την Ιαπωνική αρχιτεκτονική και με την πάροδο του χρόνου ονομάστηκε Ken. Το μήκος του είναι λιγότερο από 2 μέτρα και με αυτό τον τρόπο καθόριζαν τις χρήσεις στον χώρο, το ύψος και την διακόσμηση. Επομένως, η έννοια του Ma όσον αφορά την αρχιτεκτονική δηλώνει την απόσταση δυο δομικών στοιχείων στο εσωτερικό του κτηρίου. (Μήλα, 2019). Στις τρεις διαστάσεις το Ma αντικαθίσταται από το Kan, το οποίο εκφράζει το Ma στον τρισδιάστατο χώρο. Με αυτόν τον τρόπο ο χρόνος μετατρέπεται σε «χώρο με ροή», κάνοντας τον χρόνο μια διάσταση του χώρου. Με βάση την Ιαπωνική κουλτούρα, ο κενός χώρος ενός δωματίου δηλώνει την «ειλικρίνειά» του. To κενό σε αυτή την περίπτωση είναι ένας χώρος πνευματικής και φιλοσοφικής σημασίας. (Tanizaki, 1977).

21_Η έννοια του Ma.

04 Ξενία Ολυμπίας ΙΙ

4.1

Σήμερα, στην ιδιοκτησία της ΕΤΑΔ βρίσκονται 26 Ξενία. Από αυτά, τα επτά είναι μισθωμένα, τα έξι είναι «δεσμευμένα» με προηγούμενες αποφάσεις της εταιρείας και τα 13 είναι ελεύθερα προς αξιοποίηση. Τα ελεύθερα ακίνητα χωρίστηκαν σε δύο ομάδες προτεραιότητας: η πρώτη περιλαμβάνει τα Ξενία Έδεσσας, Κομοτηνής, Καστανιάς, Βυτίνας και Χίου. Και η δεύτερη τα Ξενία Άνδρου, Αρχαίας Ολυμπίας, Θάσου, Καλεντζίου Αχαΐας, Καρτερού Ηρακλείου, Κοζάνης, Πλαταμώνα και Τσαγκαράδας Πηλίου και θα αφορά τη μίσθωσή τους για διάστημα έως 49 χρόνια. (Καχρίλα, 2019).

Υφιστάμενη κατάσταση

Οι τουριστικές εγκαταστάσεις του ΕΟΤ για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν από τις πιο φημισμένες στη χώρα. Με το τέλος του προγράμματος «Ξενία» το 1974, ξεκίνησε η παρακμή τους. Βασικός παράγοντες ήταν η αρχή του μαζικού τουρισμού, λόγω της κατασκευής νεότερων και μεγαλύτερων τουριστικών εγκαταστάσεων, από αυτές που προϋπήρχαν στη χώρα, τα Ξενία δεν είχαν πλέον τη δυνατότητα να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε ένα τόσο διευρυμένο κοινό. Οι ανάγκες εκείνης της περιόδου εξελίσσονταν και τα κτήρια των Ξενία δεν μπορούν να προσαρμοστούν χωρίς τις απαραίτητες αλλαγές. Συνεπώς όσοι εκσυγχρονισμοί πραγματοποιούνταν από τους ιδιώτες που τα είχαν μισθώσει, είχαν ως αποτέλεσμα την αλλοίωση της αρχιτεκτονικής τους. (Καχρίλα, 2019).

22_Μοτέλ Ξενία Ολυμπίας (ΙΙ) (Παρελθόν).

Ολυμπία ΙΙ Το Μοτέλ «Ξένιος Ζευς», κατασκευάστηκε το 1963 από τον Άρη Κωνσταντινίδη. Βρίσκεται στην είσοδο της Αρχαίας Ολυμπίας, σε οικόπεδο 18,4 στρεμμάτων, και έχει εμβαδόν 1.756 τ.μ. (δυναμικότητα 72 κλινών). Στο ισόγειο στεγάζεται αυτή τη στιγμή η Υπηρεσία Καθαριότητας του Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας και το Τμήμα Πολιτικής Προστασίας, λειτουργεί ως χώρος στάθμευσης των οχημάτων, ενώ σε τμήμα του οικοπέδου στεγάζεται το Πυροσβεστικό Κλιμάκιο Αρχαίας Ολυμπίας. Στόχος του Δήμου Αρχαίας Ολυμπίας, είναι να δημιουργηθεί στον χώρο αυτό, ένα Διεθνές Πολιτιστικό Κέντρο, έχοντας μάλιστα και εγγράφως αιτηθεί την παραχώρηση χρήσης του κτηρίου, από την ΕΤΑΔ. Ωστόσο, το αίτημα παραμένει σε εκκρεμότητα, λόγω πρότασης για την ένταξη του έργου, στο πρόγραμμα ΟΧΕ (Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις) για χρηματοδότηση, κι ενώ είχε θετική απήχηση, ωστόσο δεν εντάχθηκε καθώς εκκρεμεί η τυπική παραχώρηση του στον Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας.

24_Κτήριο χώρου στάθμευσης και κλινών.

25_Κτήριο χώρου υποδοχής και κλινών.

26_Κτήριο χώρου στάθμευσης ενοίκων ξενοδοχείου.

23_Μοτέλ Ξενία Ολυμπίας (ΙΙ) (Παρόν).

05 Κεντρική Ιδέα

5.1

Μετά από μελέτη για την συγγραφή της διάλεξης μας, παρατηρήθηκε ότι ο μοντερνισμός είχε αρκετά κοινές συνθετικές αρχές με την παραδοσιακή Ιαπωνική αρχιτεκτονική, όπως η σύνδεση με την φύση, η απλότητα και τα φυσικά υλικά. Τον 19ο αιώνα η Ιαπωνία ήταν σε περίοδο εκσυγχρονισμού και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξει αρκετό ενδιαφέρον από τους Ιάπωνες αρχιτέκτονες προς την δυτική αρχιτεκτονική και κουλτούρα και το αντίθετο. Επομένως, υπήρξε μια αμοιβαία μεταφορά κουλτούρας, με την Ιαπωνική αρχιτεκτονική να διαμορφώνει ακόμα περισσότερο τις συνθετικές αρχές του μοντερνισμού.

Ένταξη κεντρικής ιδέας στο κέλυφος

Κεντρική ιδέα για τον σχεδιασμό του Μοτέλ Ολυμπία ΙΙ, αποτέλεσε ο μοντερνισμός στην Ελλάδα. Η Ευρώπη εμφάνισε την νέα Δυτική αρχιτεκτονική, δηλαδή το μοντέρνο κίνημα την στιγμή που στην Ελλάδα επικρατούσαν ακόμη χαρακτηριστικά της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Έτσι λοιπόν, οι Έλληνες αρχιτέκτονες υιοθέτησαν τις αρχές του μοντερνισμού και σε συνδυασμό της τάσης για επιστροφή στις ρίζες και την ανάδειξη του τοπίου, δημιουργήθηκε ο Ελληνικός μοντερνισμός. Τα 5 σημεία της αρχιτεκτονικής του Le Corbusier, επηρεασμένα από την παραδοσιακή Ιαπωνική αρχιτεκτονική: Πιλοτή - εξύψωση του κτηρίου από το έδαφος

Ελεύθερη όψη

Επιμήκη παράθυρα Ελεύθερη κάτοψη στην όψη

Κήπος στο δώμα

27_Τα 5 σημεία της αρχιτεκτονικής σκίτσα του Le Corbusier.

28_Eliinbar’s Sketchbook: Villa Savoye και Yokohama apartment.

Οπότε, σκεφτήκαμε να δημιουργήσουμε μια αισθητική που θα αποτελείται από στοιχεία του μοντερνισμού και την απλότητα της Ιαπωνικής αρχιτεκτονικής δίνοντας έμφαση στο βασικό τους στοιχείο, την σχέση με την φύση. Μελετώντας τον τρόπο ένταξης της φύση στην Ιαπωνική αρχιτεκτονική παρατηρήθηκε ότι το tatami, που ειναι βασικό στοιχείο της Ιαπωνικής αρχιτεκτονικής είχε κατοψικά ίδια μορφή με το κέλυφος του κτηρίου μελέτης, με αποτέλεσμα να αποτελέσει βασικό στοιχείο στον σχεδιασμό μας, αλλά και στην κεντρική ιδέα. Εν τέλη, στόχος του σχεδιασμού μας ήταν η ένταξη του tatami στο κτήριο μελέτης με έναν τρόπο που θα ένωνε την φύση με το κτήριο, αλλά θα διατηρούσε τα βασικά στοιχεία της Ιαπωνικής αρχιτεκτονικής αλλά και του Ελληνικού μοντερνισμού.

Ιαπωνική αρχιτεκτονική

Σύγχρονη αρχιτεκτονική

Μοντέρνο κίνημα

28_Σκίτσα κεντρικής ιδέας.

06 Πρόταση

6.1

Bubble diagram

Κλιμακοστάσιο

Café-Bar

Δωμάτια διαμόνης υπαλλήλων

Χώρος υποδοχής

Κλιμακοστάσιο

Γραφείο υπαλλήλων Κήπος Zen

Γραφείο διαχειριστή

Κεντρική λινοθήκη Κλιμακοστάσιο Λογιστήριο τηλεφωνικό κέντρο

Χώρος πλυντηρίου στεγνωτηρίου

Sento

Κλιμακοστάσιο

29_Bubble diagram Ισογείου.

Δωμάτια διαμονής Κλιμακοστάσιο

Δωμάτια διαμόνης υπαλλήλων

Κλιμακοστάσιο Δωμάτια διαμονής Κήπος Zen

Κλιμακοστάσιο

Δωμάτια διαμονής

Κλιμακοστάσιο Δωμάτια διαμονής

30_Bubble diagram Ορόφου.

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΑΤΟΨΗ ΟΡΟΦΟΥ

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΨΗ

6.2

Αποτύπωση κτηρίων

ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΟΨΗ

Β Γ

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ

Α Δ

Β Γ

ΚΑΤΟΨΗ ΟΡΟΦΟΥ

ΒΟΡΕΙΑ ΟΨΗ 0

10 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΨΗ

10 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50

ΝΟΤΙΑ ΟΨΗ

10 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50

ΔΥΤΙΚΗ ΟΨΗ

10 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50

+7.70

+4.10

-+0.00

+7.70

+4.10

+0.00

ΤΟΜΗ Α-Α 0

10 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50

+7.70

+4.10

-+0.00

+7.70

+4.10

+0.00

ΤΟΜΗ Β-Β 0

10 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50

+7.70

+4.10

-+0.00 -+0.00

+7.70

+4.10

+0.00

ΤΟΜΗ Γ-Γ 0 0

5 5

10 10 ΚΛΙΜΑΚΑ ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50 1:50

+7.70

+4.10

-+0.00

+7.70

+4.10

+0.00

ΤΟΜΗ Δ-Δ 0

10 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:50

6.3

Φωτορεαλιστικά πρότασης

YUKIMI SHOJI

SENTO

ΚΗΠΟΣ ZEN

ΤΜΗΜΑ ΒΟΡΕΙΑΣ ΟΨΗΣ ΚΤΗΡΙΟΥ

CAFE-BAR

ΝΥΧΤΕΡΙΝΗ ΛΗΨΗ CAFE-BAR

68 51

ΝΥΧΤΕΡΙΝΗ ΛΗΨΗ: ΟΨΗ ΚΤΗΡΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΔΡΟΜΟ ΠΡΑΞΙΤΕΛΗ ΚΟΝΔΥΛΗ

69 51

RECEPTION

ΚΑΤΟΨΗ ΔΩΜΑΤΙΟΥ

ΤΟΜΗ ΔΩΜΑΤΙΟΥ

ΔΩΜΑΤΙΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ

76 51

77 51

ΔΩΜΑΤΙΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ

79 57 51

ΔΩΜΑΤΙΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ

Πηγές Εικόνων

01_Ολυμπία

05_Κεντρική Ιδέα

Εικόνα1: Ιδία Επεξεργασία.

Εικόνα27: Kalsey, J. (2018). Ανακτήθηκε: 2 Ιουνίου 2021, από https://kalseyjay.wixsite.com/business/ single-post/2018/10/29/case-study? fbclid=IwAR2MIkm1lgz_8utT8bRcfvWrrEoeXLvxs66bBBRnNkL2Od5kOcFJSoGwyHA.

Εικόνα2,3: Discover Greece, Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου 2020, από https://www.discovergreece.com/el/ experiences/feel-spirit-ancient-olympia?asset=2435-ig-17974091509235111.

Εικόνα28: Eliinbar (2011). Δημιουργήθηκε: 1 Αυγούστου 2011, Ανακτήθηκε: 2 Ιουνίου 2021, από https:// archidialog.com/tag/yokohama-apartment/? fbclid=IwAR33DMkaBu9MlRw0ctEwe3XzBj4JIVxDape7s7l9qb_DrdKk0zf76X2ib9U.

02_Το Πρόγραμμα Ξενία Εικόνα4,5,7: Αποστολόπουλος, Α. και Καλδής, Ν. (2015). Αντιφατικές έννοιες στο γραπτό έργο του Άρη Κωνσταντινίδη. Πανεπιστήμιο Πατρών. Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου 2020, από https:// www.greekarchitects.gr/site_parts/doc_ﬁles/228.15.10.pdf.

06_Πρόταση

Εικόνα6: Ιδία Επεξεργασία.

Εικόνα29,30: Ιδία Επεξεργασία.

Εικόνα8,9: Γεωργιάδου, Ζ. και Μαρνέλλος, Δ. και Φράγκου, Δ. (2015). Xenia Hotels in Greece: A Hollistic Approach to Modern Cultural Heritage. Εικόνα10-15: Κωνσταντινίδης, Ά. (2011). Για την αρχιτεκτονική, Δημοσιεύματα σε εφημερίδες, σε περιοδικά και σε βιβλία, 1940-1982. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.

03_Ιαπωνική Αρχιτεκτονική Εικόνα16: Larsen, B. (2017). Shoji: All You Need to Know About Japanese Paper Screens. Ανακτήθηκε: 2 Ιουνίου 2021, από https://japanobjects.com/features/shoji. Εικόνα17: Cartwright, M. (2019). A Traditional Japanese House. Δημιουργήθηκε: 17 Ιουλίου 2019, Ανακτήθηκε: 2 Ιουνίου 2021, από https://www.worldhistory.org/article/1426/a-traditional-japanese-house/. Εικόνα18: Kazue. Tatami – Traditional Japanese Flooring. Ανακτήθηκε: 2 Ιουνίου 2021, από https:// learnjapanese123.com/tatami-traditional-japanese-flooring/. Εικόνα19: Lander, J. (2014). Δημιουργήθηκε: 19 Νοεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε: 2 Ιουλίου 2021, από https:// zenbuddhismandgardens.wordpress.com/iconography/?fbclid=IwAR0t41Dh-afFHYPBbIeCcNNde8X4ME4ClfgaPymfvo3vnM_vA_e-MwtnZQ. Εικόνα20: Rogers, K. (2007). Δημιουργήθηκε: 11 Οκτωβρίου 2007. Ανακτήθηκε: 2 Ιουνίου 2021, από https:// www.britannica.com/biography/Kaburagi-Kiyokata#ref989074. Εικόνα21: Geffken, O. (2010). Δημιουργήθηκε: 21 Μαΐου 2010. Ανακτήθηκε: 2 Ιουνίου 2021, από http:// www.geffkenmiyamoto.com/eight-manifestations-japanese-aesthetic-2/.

04_Ξενία Ολυμπίας ΙΙ Εικόνα22: Κωνσταντινίδης, Ά. (1981). Μελέτες και κατασκευές Άρης Κωνσταντινίδης, Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα. Εικόνα23-26: Google Maps.

Βιβλιογραφία

Ελληνική βιβλιογραφία

Ιωακειμίδου, Σ. Παπαγγελόπουλου, Κ. Παπαιωάννου, Τ. (2015). Η αξία μελέτης της παράδοσης κατά τον Άρη Κωνσταντινίδη μέσα από το βιβλίο του “Τα παλιά Αθηναϊκά σπίτια”.

Γεωργιάδου, Ζ. και Μαργέλλος Δ. (2016). Νεότερη πολιτιστική κληρονομιά. Όταν η Ελλάδα αναζήτησε την οικονομική ανασυγκρότηση στον τουρισμό: Ο εσωτερικός χώρος στις εγκαταστάσεις φιλοξενίας. Διάλεξη για το workshop “Ξενία - Φιλοξενία”.

Καχρίλα, Ε. Μ. (2019). Χωρικά, Μορφολογικά και Οικονομικά Κριτήρια Αξιοποίησης των Ξενοδοχείων Ξενία στην Ελλάδα. Βόλος. Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου 2020, από https://core.ac.uk/download/pdf/ 228081324.pdf.

Κατσίγιαννης, Κ. Χρ. (2017). Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού ταξίδι στο χρόνο, Αθήνα: Γραφικές τέχνες Μητρόπολις ΑΕ.

Μήλα, Ζ. (2019). Ευέλικτη κατοικία: Από την Παραδοσιακή Ιαπωνική Αρχιτεκτονική στην Ελεύθερη Κάτοψη, την Πολλαπλότητα και τον Σύγχρονο Μετατρέψιμο Χώρο. Πολυτεχνείο Κρήτης. Δημιουργήθηκε: 6 Νοεμβρίου 2020, Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου 2020, από https://issuu.com/gradreview/docs/mila_20zoe? fbclid=IwAR3y05VCdUEDZY-LSEkazTG03eQugbeRSE0Aagmj-19qVY4BE4O6b7IKJZ0.

Κολώνας, Β. (2015). Τουριστικές εγκαταστάσεις στην Ελλάδα 1950-1974, στο Αίσωπος, Γ. (επ.) Τοπία Τουρισμού Ανακατασκευάζοντας την Ελλάδα, 2η έκδοση. Εκδόσεις: Αθήνα Δομές

Μοσκοβέλη, Δ. και Παπαδοπούλου, Σ., και Πνιγούρα, Μ. (2014). Αρχιτεκτονική και φυσικό τοπίο μέσα από τα λόγια τα έργα του Άρη Κωνσταντινίδη. Ερευνητική εργασία, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου 2020, από https://issuu.com/mistrio/docs/107.14.04.

Κωνσταντινίδης, Ά. (2011). Για την αρχιτεκτονική, Δημοσιεύματα σε εφημερίδες, σε περιοδικά και σε βιβλία, 1940-1982. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης. Κωνσταντινίδης, Ά. (1981). Μελέτες και κατασκευές Άρης Κωνσταντινίδης, Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα.

Διαδικτυακές πηγές Παλιούρας, Δ. (2005). Αφιέρωμα Τουρισμός, Τα κτήρια των “Ξένια” στην περιοχή της Θεσσαλίας, ἐνΒόλῳ, τεύχος 18. Τουρνικιώτης, Π. (2007). Ιστορία και θεωρία 6, η σύγχρονη εποχή.

Βικάτου, Ο. (2012). Ολυμπία. Ανακτήθηκε: 18 Ιουνίου 2021, από http://odysseus.culture.gr/h/3/ gh351.jsp?obj_id=2358&fbclid=IwAR3egFdx7H3BHoZRBUmrtY2oOFngVZTeNRJnxBEwqEUUpFvXpAxETObieg.

Τουρνικιώτης, Π. (2007). Η αισθητική θεώρηση της αρχιτεκτονικής μια διερεύνηση των μέσων έκφρασης. Εργαστήριο τεκμηρίωσης Ε.Μ.Π.

Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή, (2015). Αρχαία Ολυμπία. Ανακτήθηκε: 18 Ιουνίου 2021, από https://www.hoc.gr/ el/node/147?fbclid=IwAR0OAH09tYhx1gl8dfxFtPnozVAUyUjubeIWFxqQzsFC-BVN2aAJA1uLZcc.

Τουρνικιώτης, Π. και Μονεμβασίτου, Α. και Αθανασίου, Α. και Αλιφραγκής, Σ. και Μουσά, Μ. (2012). Μεταπολεμικός Μοντερνισμός Αρχιτεκτονική, Πολιτική και Τουρισμός στην Ελλάδα 1950-1965. Αθήνα.

Μουσά, Μ. (2012α). Πολιτικές για τον Τουρισμό: Η υλοποίηση του οράματος για τον τουρισμό μέσα από το κτιριακό έργο του ΕΟΤ, στο Αθανασίου, Α., Αλιφράγκης, Σ., Μουσά, Μ. (επιμελητές). Μεταπολεμικός Μοντερνισμός Αρχιτεκτονική, Πολιτική και Τουρισμός στην Ελλάδα 1950-1965, Αθήνα: Εθνικό Μετσόβιο Π ο λ υ τ ε χ ν ε ί ο , Α ν α κ τ ή θ η κ ε : 1 5 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 2 0 2 0 , α π ό h t t p s : / / w w w. a c a d e m i a . e d u / 35271711/%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%B3%CE %B9%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CE%BD_%CE%A4%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC% CF%8C_%CE%97_%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7_%CF%8 4%CE%BF%CF%85_%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%AC%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF %84%CE%BF%CF%82_%CE%B3%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CE%BD_%CF%84%CE%BF%CF%85 %CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C_%CE%BC%CE%AD%CF%83%CE%B1_%CE%B1%CF%80%CF %8C_%CF%84%CE%BF_%CE%BA%CF%84%CE%B9%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C_%CE%AD %CF%81%CE%B3%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%95%CE%9F%CE%A4.

Frampton, K. (2017). Μοντέρνα αρχιτεκτονική. Ιστορία και κριτική. 4η Έκδοση. Εκδόσεις: Αθήνα Θεμέλιο.

Αγγλική Βιβλιογραφία Γεωργιάδου, Ζ. και Μαρνέλλος, Δ. και Φράγκου, Δ. (2015). Hotel Furniture in Greek Modernity, "Xenia" and "Amalia" Hotel's Cases. Γεωργιάδου, Ζ. και Μαρνέλλος, Δ. και Φράγκου, Δ. (2015). Xenia Hotels in Greece: A Hollistic Approach to Modern Cultural Heritage.

GRECOTEL S.A. (2021). Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου 2020, από https://www.discovergreece.com/el/ experiences/feel-spirit-ancient-olympia.

J.R. Curtis, W. (2017). Towards Authenticity: Greece in Modern Architecture since 1900.

Moussa, M. (2017, June). Constructing Tourism in Greece in 50s and 60s: The Xenia Hotels Project, Journal of Tourism Research, 17, 264-279. Δημιουργήθηκε: Ιούνιος 2017, Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου 2020, από https:// w w w . r e s e a r c h g a t e . n e t / p u b l i c a t i o n / 318859405_Constructing_Tourism_in_Greece_in_50s_and_60s_The_Xenia_Hotels_Project.

Tanizaki, J. (1977). In Praise of Shadows.

Διαδικτυακές ακαδημαϊκές εργασίες

Patris | news: Η ενημερωτική πύλη της Πελοποννήσου. (2018). Αρχαία Ολυμπία: Η τύχη του Μοτέλ «Ξένιος Δίας». Δημιουργήθηκε: 4 Σεπτεμβρίου 2018, Ανακτήθηκε: 29 Μαΐου 2021, από https://www.patrisnews.com/ archea-olybia-i-tychi-tou-motel-xenio/.

Αποστολόπουλος, Α. και Καλδής, Ν. (2015). Αντιφατικές έννοιες στο γραπτό έργο του Άρη Κωνσταντινίδη. Πανεπιστήμιο Πατρών. Ανακτήθηκε: 15 Νοεμβρίου 2020, από https:// www.greekarchitects.gr/site_parts/doc_ﬁles/228.15.10.pdf.