Klątwa surowcowa? Przypadek Zambii i Botswany Dr Dominik Kopiński Instytut Studiów Międzynarodowych (Uniwersytet Wrocławski) oraz Polskie Centrum Studiów Afrykanistycznych
1. 2. 3.
Czym jest „klątwa surowcowa”? Dlaczego Botswana i Zambia? Jakie wnioski?
•
Istnienie negatywnej korelacji pomiędzy udziałem surowców w procesach społeczno-gospodarczych a rozwojem
•
„Ludzie ziemi żyznej i urodzajnej są zwykle zniewieściali i tchórzliwi, podczas gdy jałowy kraj sprawia, że jego mieszkańcy stają się z konieczności powściągliwi, a w konsekwencji przezorni, baczni oraz pracowici” - Jean Bodin (XVI w.)
„Pułapka surowcowa” (resources trap), „paradoks obfitości” (paradox of plenty) • Główni autorzy: Richard M. Auty, Jeffery D. Sachs, Terry Lynn Karl •
•
Choroba holenderska – Aprecjacja waluty/deindustrializacja/”deagraryzajca”
•
Mobilizacja podatków – Podatki prowadzą do reprezentacji/kwestia demokracja
•
Długofalowy spadek terms of trade – Ceny artykułów nieprzetworzonych obniżają się względem
cen artykułów przetworzonych •
Wahania cen na rynkach światowych – Większa amplituda, większa częstotliwość
•
Nakłady na kapitał ludzki – Kapitał naturalny może zmniejszać motywację do rozwoju
kapitału ludzkiego •
Korupcja
Kryterium historyczne: oba państwa w okresie kolonialnym znajdowały się pod wpływem Brytyjczyków i uzyskały niepodległość w podobnym czasie – Zambia w 1964 r., Botswana w 1966 r. • Kryterium geograficzne: oba państwa leżą w regionie Afryki Południowej, oba są pozbawione dostępu do morza i w pełni żeglownych rzek • Kryterium geopolityczne: wpływ na najnowszą historię Zambii i Botswany miała sytuacja w RPA; oba państwa zaliczane były do tzw. grupy frontier states • Kryterium gospodarczo-surowcowe: w obydwu podstawową rolę dla gospodarki pełnią surowce naturalne – miedź w Zambii, diamenty w Botswanie •
Kiedyś: „Zambia was born with a copper spoon in its mouth” – Kenneth Kaunda W latach 60. światowy lider w produkcji miedzi i jeden z najbogatszych krajów na kontynencie (middle income country) Dzisiaj: PKB per capita -1160 USD
Kiedyś: Trzeci najbiedniejszy kraj na świecie (70 USD per capita) Gospodarka oparta na produkcji bydła Kilku absolwentów szkół średnich, 25 km utwardzanych dróg Dzisiaj: • „Perła” („Cud”) Afryki • Stabilność polityczna i nieprzerwana tradycja demokratyczna • Darmowe leki retrowirusowe • PKB per capita - 7480 USD (kraj o średnim poziomie dochodu)
Surowce nie mają siły sprawczej! Jeśli uznać „klątwę” za zjawisko, to jest to zjawisko wielopoziomowe, a poziomy przenikają się nawzajem Ważny jest „timing”, tj. moment odkrycia Ważny jest rodzaj surowca (diamenty a diamenty aluwialne, ropa, miedź) Ważne są warunki egzogeniczne (tj. niezależne od surowca, np. Kgotla w Botswanie) Ważne jest otoczenie międzynarodowe, również te w bliższym sąsiedztwie (przykład Botswany i RPA) Ważna jest historia (dziedzictwo kolonialne Brytyjczyków i jego wpływ na państwowość, zastane struktury gospodarcze) Sukces Botswany może zdradzać symptomy nieortodoksyjnego oddziaływania klątwy, tj. być nieco „przereklamowany”