Iritzia

2022KO URRIAREN 21A

# 485

Argitaratzailea:

Goierriko Hedabideak SL Koordinatzailea: Kerman Garralda Kudeatzailea: Miren Sudupe Erredakzio-burua: Loinaz Agirre Diseinua: Adaki (Eneko Maiz) Banaketa: Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011 Egoitzak: Beasain: Oriamendi, 32. 20200. Urretxu: Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700. Telefonoak:

Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08 Webgunea:

goiberri.eus Posta elektronikoa:

goiberri@hitza.eus Publizitatea:

607 530 424 jizagirre@hitza.eus Bezero arreta, harpidetzak:

943-30 30 35 hitzakide@hitza.eus Diruz laguntzen duten erakundeak:

Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Legorreta, Mutiloa, Olaberria, Segura, Urretxu, Zaldibia, Zerain eta Zumarraga

Azaleko irudia:

Gorka Gomez

Itzain

Gainezka

Asmakizuna. Zeintzuk dira lan munduan gehien esaten edo idazten diren hitzak. «Egunon», «Zer moduz asteburua?» edo «Zer plan duzu zubirako?» Ez. «Oso liatuta nabil»; edo, haren parekoa den, «lanez gainezka nago». Ez dut ikerketarik egin, baina badauzkat hori baieztatzeko datu nahikoa. Are gehiago, aurkezpenbategindezaketgrafikoeta guzti. Sektoreka, sexuka, hilabeteak edo aldiak kontuan hartuta. Izan ere, azken bi-hiru urteetako laneko hartu-emanak aztertuditzaketetaTeleberriko albistegia irekiko duen ondorio eta titular sorta sortu.

Eta, zergatik daude liatuta edo lanez gainezka? Horrek ere ikerketa sakondu eta emaitzak borobiltzeko aukera ematen du. Ematen den lehen arrazoia: bilerak. Bilera asko dugu langileok. Zerbait konpontzeko edo erabakitzeko? Ez dakit, baina bileraz josita bizi gara lan esparruan.Batzuetanbilerabatantolatzekobestebilera bat egiten dugu, eta ondoren, hura baloratzeko, beste bat. Bilera luzeak, amaitezin eta sakonak. Bigarren arrazoia, gainontzeko lankideen oporrak edo egun libreak. Hala da; ondokoak libratu behar eta neronek egin behar haren lana edo behintzat haren lanaren azaleko kudeaketa. Hori diote, behintzat, ikerketa honetako lagineandaudenhainbatek.Hirugarrenarrazoia,ikas-

taroak. Etengabeko ikasketa prozesuan gaude lan munduan etahortaz,betidaukaguikastaroren bat. Hor sar daitezke, noski, inglesa eta beste hizkuntzak hobetzeko barne ikastaroak. Eta gero, bakoitzaren funIdoia Luzuriaga Garc Berdintasun aholkularia ia tzioarekin harremana duten egitekoak daude, hots,produkziotzatulertu ditzakegunak. Batek esan lezake, bilerak, ikastaroak eta oporretan edo Batzuetan bilera bat egun libreetan daudenen laantolatzeko beste rrialdiak kontuan hartzea ere biler dugu, a e bat egiten ta ondoren, lana dela. Eta nik ere hala dut. Baina hiru gai horiek nontzeko guztia horrenb uste gaieste hura baloratzeko, eragiten dutenean, barne edo beste bat kanpo lan antolaketa arazo batenaurreangaudelaesandaiteke, agian. Egia da atal edo arlo produktiboak exigentzia maila eta abiadura handia duela; eta gauzak atzorakodirela maizegi entzuten dela. Gainera zenbaitetan plantila gutxitu eta lehen bi pertsonek egiten zutena orain batek egin beharduela.Bainaegoerahorinormalizatzeaezda komeni. Egia da askotan egon gaitezkeela liatuta, eta lan karga aldakorra denean, batzuetan zereginekingoraino.Bainaegunero,astero,hilabetero horrela egotea ez da eraginkorra, eta ez da osasungarria eta, hortaz, alarmaren bat piztu beharko luke. Eta ez dut sinisten hori aztertzeko ere liatutagaudenik. Bada, arazo honen inguruan aritzeko antolatu dezagun bilera.

Zein izan zen basoan egin zenuen lehen lana?

Baso inbentarioak egiten hasi nintzen. Lehenengo lana Leitzarango baso inbentarioaegiteaizanzen.Udaosoapasa genuen bertako zuhaitzen neurketak egiten. Zuhaitzen diametroa eta altura neurtuta, zenbat egur dagoen jakin dezakezu. Landareei buruzko datuak ere hartu genituen.

Noiz hasi zinen basozain lanean?

Leitzarango inbentarioa egiten ari nintzenean baso-teknikari eta basozain oposizioak atera ziren. Ezin izan nintzen teknikari lana egiteko aurkeztu, oraindik ez bainuen titulurik. Hori dela eta, basozain izateko aurkeztu nintzen. Oposizioak espero baino hobeto egin nituen eta zerrendan sartu nintzen. 2001ean izan zen hori. Inbentarioak egin eta gero langabeziara pasatzen ginen eta partzonerian ere lan egin nuen, ehiza garaian. 2005ean Gipuzkoako Foru Aldunditik deitu zidaten baja hartu zuen lankide bat ordezkatzeko. 2006an berriro oposizioak egin ziren eta berriro zerrendetan gelditu nintzen. Administrazio eta finantza modulua ere egin nuen, Goierri Eskolan. Ampo enpresan lan egiten hasi nintzen, lan egonkorra nahi bainuen. Dagoeneko itxaropena galdutanuen,baina2010eanaldunditik deitu zidaten eta Zegama, Zerain eta Segurako basozaina izatea eskaini zidaten. Ampon oso gustura nengoen, baina basozain izateko ikasi nuen eta, gainera, etxetik gertu lan egitea eskaini zidaten.

Zenbat basozain zaudete Gipuzkoan?

48. Gure departamentuak bi atal ditu: basozaintza eta izadi zaintza. Basozainon artean herrietako basozainak eta parke naturaletako basozainak gaude. Herri guztiek bere basozaina dute eta ni Zegama, Zerain eta Segurako basozaina naiz. Aizkorri-Aratz parkean basozain

Zeinda?

Txakolin baserritik Finlandiara

Maitane Garmendiari etxetik dator-

kio basozain bokazioa. «Txakolin baserrian jaiotakoa naiz. 12 urte nituenean baserria bota egin zuten Mugitegi industrialdea egiteko. Gurasoei, batez ere aitari, mendia asko gustatzen zaie. Dena den, aitari motozerrarekin laguntzea eskaintzen nionean, ezetz esaten zidan. Mina hartuko nuen beldur zen. Egun, sastraka kentzen ikusten nauenean, oso ondo egiten dudala esaten dit».

Hala, Basogintzako Ingeniaritza Teknikoa ikastea erabaki zuen. «Zalantza asko izan nituen, baina argi nuen zuhaitzekin eta basoarekin lotutako zer edo zer nahi nuela. Irakasleek ingeniaritza bat ikastea praktikoa izan zitekeela esan zidaten eta hori aukeratu nuen. Estatuan bost lekutan bakarrik zegoen ikasketa horiek egiteko aukera. Lleidarako, Palentziarako eta Madrilerako eskaera egin nuen eta Madrilen hartu ninduten. Zalantza asko izan nituen. 18 urterekin Urretxu bezalako leku batetik Madrilera joatea eta bakarrik gainera... Hasierako hiru hilabeteak oso gogorrak izan ziren. Dena euskaraz egitetik dena erdaraz egitera pasa nintzen. Lekua ezberdina, jendea ezberdina... Baina moldatu nintzen eta gustura egon nintzen bertan».

Finlandiara ere joan zen. «Sei hilabete egon nintzen, Erasmusekin. Madrilen ematen ez genituen ikasgai batzuk ematen zituzten. Informazio geografiko sistemak, adibidez. Finlandia Euskal Herriaren oso ezberdina da. Laua da eta dena makineriarekin egiten dute».

bat dago eta nik horrekin kointziditzen dut. Herrietako basozainok baimenak emateaz (mozketak, erreketak...), diru laguntzak kudeatzeaz, basoan egiten diren lanak kontrolatzeaz... arduratzen gara. Izadi zaintzakoek fauna eta florarekin lotutako lanak egiten dituzte: arrantza eta ehiza kontrolatu, animalien jarraipena, ibaien egoera, isurketak...

Lur-jabeekin harreman estua duzu, beraz.

Edozein zalantza dutenean, guregana jotzen dute. Orokorrean, lur-jabeekin harreman ona dugu. Guk mendi legea aplikatzen dugu eta beti dago lege horrekin ados ez dagoen norbait, baina orokorrean harreman ona dugu. Asko zaintzen gaituzte.

Nolakoa da zure egunerokoa?

Egun guztiak ezberdinak dira. Eguraldiaren eta jendearen beharren arabera moldatu behar izaten gara. Iraileko azken aurreko astean jendeak euria zetorrela ikusi zuen eta erreketak egiteko baimenak eskatzen hasi zen.Uda aurreko garaia, berriz, mozketa garaia izaten da. Diru laguntzak ere uda aurretik ateratzen dira. Eta neguan landaketa lanak egiten dira. Garai horretan aholkularitza lana egiten dugu. Jendearengana joaten saiatzen naiz, beraiei bulegora etortzeko eskatu beharrean. Bulegoa gainean eramaten dugu. Paperak Land Roverrean eramaten ditugu. Duela urte batzuk tablet bat eman ziguten eta horrek gure lana erraztu du. Mendian bertan tramiteak egin ditzakegu, planoak ikusi...

Lur-jabeek legeak errespetatzen al dituzte?

Bai. Erreketa bat ikusten dugunean, tabletean baimendutako erreketak zeintzuk diren begiratu dezakegu eta inguru horretan ez dugula baimenik eman ikusten badugu, bertara joaten gara. Sute bat edo baimenik gabeko erreketa bat izan daiteke. Legea behin eta berriz hausten duenari, salaketa jartzen diogu.

Zorionez, sute gutxi egoten dira Goierrin.

Uda oso lehorra izan da. Beldurra genuen, baina sute gutxi egon dira eta oso txikiak izan dira. Jendea kontzientziatua zegoen.

Iraileko azken asteko euria gustura hartuko zenuten.

Bai. Behar zen. Gure lanerako ez da oso

erosoa, baina behar handia zegoen. Oso lehor zegoen guztia.

Udak geroz eta lehorragoak direla uste al duzu?

Neguak bigunagoak dira eta urtaroak aurreratzen ari dira. Baina uda honetakoa puntuala izan da. Aurreko urteetako udak hezetasun handiko udak izan dira: goizean lainoa eta eguerdirako sargoria. Aurtengo uda askoz ere lehorragoa izan da.

Lur-jabeen jarreraz hitz egin duzu. Eta mendira joaten diren kaletarren jarreraz zer diozu?

Itxialdia amaitu zenean, jende guztia mendirajoatenhasizen.Ezdugusekula horrenbeste jende ikusi. Askok ez zituzten mendiko arauak ezagutzen. Bestalde, geroz eta jende gehiago ibiltzen da mendian 4x4 autoekin, motorrekin eta bizikleta elektrikoekin, pistetatik kanpo. Pistetatik kanpo auto, moto edo bizikletekin ibiltzea debekatuta dago. Horrekin geroz eta arazo handiagoa dugu. Bidexketan oinezkoak bakarrik ibili daitezke. Txirrindulariak baimendutako probatan bakarrik ibili daitezke bidexketan.

Nola ikusten duzu gure basoen etorkizuna?

Baserritarraketsipenpuntuhandibatekin ikusten ditut. Gehienek ez dute erreleborik eta pinuaren gaitzak zalantza handiak sortu ditu. Ez badu dirurik ematen, zertarako landatu? Eta landatzea erabakitzen badute, zer landatu? Jende askok egiten digu galdera hori. Guk ere ez dakigu etorkizunean zer izango den errentagarria. Basoak denboraeskatzendu,emaitzakezdiraegun batetik bestera lortzen. Jendeak lehenbailehenirabazialortunahiduetaazkar hazten diren espezieetara jotzen du. Baina hemen oraingoz ez da eukaliptoa landatzeko joera ikusten. Inflexio puntu batean gaude. Pinua bota duen jendeak ez du ezer landatu edo espezie ezberdinak landatzen ari da. Batzuk hosto zabalak landatu dituzte, beraien ondorengoekonddoakbilduditzatensikiera. Beste batzuk produkziorako landatzen jarraitzen dute eta pinu maritimoa edo kriptomeriak hautatu dituzte. Nik beti espezie ezberdinak landatzea komeni dela esaten dut, pinuarekin gertatu dena gerta ez dadin. Aniztasuna oso ona da. Zenbat eta aniztasun handiagoa egon, zailagoa da gaitz bat sartu eta denei erasotzea.

Baso jabeen kooperatibak hizpide izan dira azkenaldian.

Mugimendu batzuk egon dira, Gipuzkoako Foru Aldundiak Basotik aurkeztu zuen... Horiek guztiak interesgarriak izan daitezke erreleborik ez duten baso jabeentzat.

Ez zarete lur-jabeen utzikeriaren beldur, beraz.

Batzuk zuhaitzak bota ondoren ez dute ezerlandatzen,bainahemenbasoabere kasa birsortzen da. Lehen bi urteetan erosio arazoak-eta egon daitezke, baina zortzi bat urtetan jantzi egiten dira. Lur aberatsetan haritzak, urkiak, lizarrak... etortzen dira. Datorren hori zaintzen baduzu, kalitatezko egurra lortu dezakezu. Baina jendeak produktibitatea espezie bakarra landatzearekin lotzen du. Eta gainera, konifera, ez bertako espeziea. Baina ez du zertan horrela izan. Gainera, krisi klimatikoa dela eta, egurraren prezioa igo egin da. Su egur eta pellet eskaria hazi egin da.

Goi tentsioko lineek eta zentral eolikoek ere basoetan eragina dute.

Jabeei kaltea eragiten die. Lineak errazen zaien tokietatik pasatzen dituzte

«Beti dago legearekin ados ez dagoen norbait, baina lurjabeekin harreman ona dugu orokorrean»

«Beldurra genuen, baina sute gutxi egon dira eta oso txikiak izan dira: jendea kontzientziatua zegoen»

«Geroz eta jende gehiago ibiltzen da 4x4 auto, motor eta bizikletekin pistetatik kanpo eta debekatua dago»

etaduela25urtelandatuzuenbasokoxkor bat duenari baso erdia bota diezaiokete.

Udazkenean sartu gara. Nolakoa izaten da garai hau zuentzat?

Garai honetan diru laguntzak eta eskatu dizkiguten lanak jarraitzea tokatzen zaigu. Diru laguntzak landaketetarako, basoen garbiketetarako, pistak egiteko, ezpondak egiteko... izaten dira. Bestalde, udazkena ehiza garaia da. Garai honetan, guk ere ehiza zaintzen dugu. Neguari dagokionez, abenduan eta urtarrilean jendea landaketekin hasten da: terrenoa garbitu, zer landatu kontsultatu...

Zenbat emakumezko zaudete aldundiaren basozaintza zerbitzuan?

48tik, hiru bakarrik. Egia esan, ez dakit zergatik. Nafarroan eta Araban gehiago daude. 2006tik ez dugu oposiziorik izan eta, hala, zerrendetan ez daudenak ezin dira sartu. Hurrengo oposizioetan emakumeak animatzea espero dut. Nik behintzat, horretara animatzen ditut. Egia da, dena den, basoa oso mundu maskulinoa dela. Duela gutxi mendia sasiz garbitzen ari zirenen artean emakumezkoak ikusi nituen eta poztu egin nintzen. Emakume izateagatik ez dut inongo arazorik izan, denek errespetuz hartu naute.

Oposizioen gaia behin baino gehiagotan aipatu duzu.

2006. urtetik ez da azterketarik egon. Hori dela eta, jendea lortzeko arazoak dituzte. Izan ere, zerrendak eguneratu gabe daude. Zerrendetan dagoen jendeak urte asko daramatza mundu honetatik kanpo. Dagoeneko deialdia egin da etaeabehingozplazafinkoalortzendudan.

Lanbide polita al da?

Batzuk lanbide hau idealizatuta dute. Egun osoa paseoan ematen dugula uste dute, baina basozainok mendira joaten garenean lanera joaten gara. Bestalde, lanhonekerebadituberegauzatxarrak. Ehiztari eta egurketari batzuei aurre eginbeharra,adibidez.Ehiztaribatzuek babestutako espezieak tirokatzen dituzte, hiru tiro baino gehiago egiten dituzte, egurketari batzuk makinekin edozein tokitara joaten dira... Ehiztarien artean lehen baino kontzientzia handiagoa dago, baina batzuei beti mugan ibiltzea gustatzen zaie. Zer den lanbide honek duen onena? Naturan lan egin ahal izatea.

Orrialdehonetarakoekarpenikeginnahiizanezgero:goiberri@hitza.eus

Hitzen ganbara

Goittika egin: Botaka egin, botaka aritu.

‘Goitika bota ’ aditz eranskina ere jartzen da zenbait tokitan. Goierri aldean ‘ gomitoka egin ’ ere erabili ohi da, gaztelaniazko ‘ vómito ’ -tik eratorrita. ‘Gomitto larrie ’ , botagurea.

Esaera zaharra

«Aharrausi luzea, loa edo gosea»

Ahozabalka aritzeak bi egoera horiek adierazten ditu, herri jakintzaren arabera. Bada beste esaera bat: «Aharrausia, ahotik ahora». Bat hasten denean, aldamenekoei eransten zaie.

Efemerideak

1731-10-21. Juan Bautista Orendain politikari segurarra hil zen, Madrilen. 1929-10-22. Secundino Esnaola musikari zumarragarra hil zen, Donostian. 1911-10-23. Mercedes Ignacia Boyer musikaria jaio zen, Beasainen.

Toponimia

Lehenagoko gure hizkuntza (I)

Testua: Antonio Berasategi Argazkia: Indalecio Ojanguren

Toponimia kontuetan interes pixkabatduenedonorkonturatuko zen nola joan diren aldatzen hizkuntza usadioak etxe izenenalorrean;lehenagoezzegoenBere Nahia edo Gure Txokorik, ezta Amets Eder edo horrelakorik ere.

Bai, aldatu egiten dira esateko moldeak, hizkuntzaren atal guztietan aldatuere.Usadioakaldatzeak,gainera,hizkuntzaren beraren oinarria berritzea ere ekarri ohi du. Sintaxia aldatzen da, fonetika, lexikoa…

Toponimia arretaz aztertuz gero, leez pareta esateko, izotza adierazteko baino (nahiz eta badirudien bi adierek izen berean dutela abiapuntua, hots, latinezko ‘forma’ -n.

‘Ormaiztegi’ dugu, inondik ere, ‘(h)orma’ -dun izen ezagunena; Mitxelenak dio badirudiela kasu horretan ‘(h)orma’ -k «ubidea», «kainua», «akueduktua» esan nahi duela; hain zuzen, bainuetxeko ura bideratzeko erabiliko zena. Eta badira beste batzuk ere sail horretakoak: Ormaolatza (Idiazabal), Ormazabal (Zegama) eta Ormazarreta (Legazpi), konparazio baterako (Zegama eta Legazpi arteko Ormakio ere bai, beharbada).

Musu

Badakigu guretzat zer den musua. BainabalioaldiguesanahihorrekZubimusu zer den esplikatzeko?

Ataunen, Beasainen eta Idiazabalen dauzkagu Zubimusuak. Guretzat ez bezala, izena sortu zutenentzat ‘musu’ -k zerbaiten «bukaera edo punta» adierazi nahi zuen. Gaur ‘mutur’ erabiliko genuke hori esateko (ogi muturra, hari muturra, eskumuturra...), baina garai hartan nahiago izan zuten ‘musu’ .

xiko mailan gertatu diren aldaketez konturatzeko aukera polita dago. Ondorengo adibideok –atal honetan bi emanalditan argitaratuko dira– erakusten digute Goierriko euskaran ahoz guregana heldu ez diren izen eta adiera batzuk lehenago hemen ere ezagunak zirela; leku izenak osatzeko erabili zituzten.

Hitz horiek beste euskalki batzuetan iraun egin dute eta, horrenbestez, hizkuntzak lehenago batasun handiagoa zuela erakusten dute, guri ahozko bide tradizionaletik iritsi ez zaizkigun arren.

(h)orma

Goierriko gaurko eguneko hizkerara ‘pareta’ iritsi da;

Ormaiztegi herriaren ikuspegia, 1926an. ‘Ormaiztegi’ izenak ‘(h)orma ’ osagaia luke hasieran. Mitxelenaren iritziz, «kainua» edo «ubidea».

Katemotzean

Ioritz Barandiaran • Ingurumenaz kezkatuta dagoen lazkaotarra

«Errespetuz eta berdintasunez biziko den gizarte batean bizitzea dut amets»

Testua: Mikel Albisu

Lazkaoko Udalaren boluntariotzako laguntzak baliatuz Galapago uharteetan (Ekuador) izan da aurten Ioritz Barandiaran (Lazkao, 1992) landaredia berreskuratzeko zenbait ekintza egin eta bertako komunitateari laguntzen. Iaz, berriz, Costa Rican izan zen 3.400 dordoken arrautzak jaso eta berreskuratze kanpaina batean parte hartzen.

Duela 7 urte bere begiez ikusi zuen itsas azpiko egoera eta zerbait egin beharra zegoela konturatu zen. «Milaka tona hondakin solido iristen da itsasoetara, eta horri irtenbide bat emateko asmoz ekintza txikiak egiten hasi nintzen».Honelahasizenhitzaldietatailerrak ematen, hondakinek errekan buka ez zezaten sareak jartzeko eskatzen… «Bainabetiirtetendanorbaitaurka.Badirudi ekintza on bat proposatzen duzulako eredugarri izan behar zarela, eta inor ez da %100 koherente bizi garen sistema honetan».

Jasotako kritikek indarrak apaldu bazizkion ere, norbanakoen ekintzekin aldaketa asko lor daitezkeela uste du. «Baina entitate publikoen eta enpresen babesa ezinbestekoa da. Erakundeen erabakiek, tamalez, ez dute ingurumenaren edo pertsonen ongizatea helburu izaten. Eta hala dirudienean ere, sarritan aurpegi zuriketak baino ez dira izaten,greenwashinghutsak».

Ze zaletasun dituzu?

Urpekaritza eta bidaiatzea .

Pelikula bat edo telesail bat.

Elniñoquedomoelviento.

Liburu bat.

Lonelyplanet.

Abesti bat.

Itoiz taldearen Hegalegiten.

Zer gosaltzen duzu?

Kafea.

Oporretarako leku bat.

Egon gabeko edozein leku.

Inoiz ahaztuko ez duzun eguna.

Nire iloba jaio zen eguna.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Opari guztiak dira bereziak.

Amets bat.

Errespetuz eta berdintasunez biziko den gizarte batean bizitzea.

Bizitzako plazer txiki bat.

Ilunabar polit bat.

Goierriko txoko bat.

Lazkaomendi.

Lazkaon biziko ez bazina...

Kostaldeko herriren batean.