Stećci u okolini Kalesije AHMED HUREMOVIĆ Volonter Stećci predstavljaju jednu od najzanimljivijih i najznačajnijih pojava u kulturi i umjetnosti srednjovjekovne Bosne. To je jedinstven i neponovljiv tip nadgrobnih spomenika koji su svojim oblikom, umjetničkim sadržajem i okolnostima nastanka skrenuli na sebe pažnju svjetske javnosti. Prostor srednjovjekovne bosanske države jeste centralno mjesto bosanskih stećaka kao nadgrobnih spomenika.1 Prema statističkim podacima, koje je sistematizirao Šefik Bešlagić, u jugoslavenskim zemljama je zabilježeno 66.660 stećaka. Od tog broja na teritoriji Bosne i Hercegovine rasprostranjeno je 58.547 raspoređenih na 2.612 lokaliteta.2 Od tog broja stećaka i lokaliteta, Šefik Bešlagić je zabilježio da u Kalesiji postoje 33 lokaliteta i 251 stećak. Međutim tokom istraživanja koje je trajalo od 2000. pa do 2003. godine, ustanovljen je veći broj lokaliteta u Kalesiji. Nađeno je još 7 novih lokaliteta što čini ukupan broj od 36 lokaliteta, a ukupan broj stećaka je 417. Kalesija je jedna od općina u tuzlanskom kantonu koja ima najveći broj nekropola sa stećcima. U Kalesiji su najzastupljeniji stubovi kojih ima oko 162 od čega je najveći dio njih u selu Gojčin, zatim sljemenjaci (128 primjeraka), sanduci (125 primjeraka), te 2 ploče.3 Stećci su u suštini dobro obrađeni, a oblici stubova zavise od lokaliteta do lokaliteta, najčešće su ukrašeni oni stubovi koji se iz osnove šire prema vrhu. Najzastupljeniji su stubovi koji imaju ravan završetak dok ima i onih posebnih oblika. Sljemenjaci su pretežno niski, ali su oni nešto bolje obrade od sanduka.4 Obično su na postoljima, a prema dnu su nešto uži i kraći, a ima i primjeraka kojima su krovne plohe usječene. Postoji i jedan dvojni sljemenjak s postoljem koji se nalazi na nekropoli u Bulatovcima. Sanduci su gotovo uvijek s postoljem i svi su slične veličine na svim lokalitetima, dok stećci u obliku ploče se samo mogu naći u pravoslavnom groblju u Zoljama. Ukrašeno je oko 47 primjeraka što u procentima iznosi oko 11,27%. Po ukrašenosti primjeraka, stubovi i sljemenjaci su izjednačeni, zatim su sanduci pa jedna ploča. Od dekorativnih motiva najčešća je obična plastična vrpca. Javlja se 11 puta i to obično kao ojačanje krovnih ivica sljemenjaka. Tordirana vrpca je izjednačena sa plastičnom (javlja se 11 puta) i služi kao ojačanje krovnih ploha sljemenjaka. Motiv ljiljana se javlja šest puta, a najizraženiji je na nekropoli Mađarci u naselju Seljublje, koje je od Kalesije udaljeno nekih 4 kilometra sjevero-zapadno. Povijena lozica sa spiralama se pojavljuje samo dva puta i to na bočnoj strani ukrašenog stuba na nekropoli Bašča-Glavica u Zelini i na sanduku na nekropoli Brkića groblje u Dubnici. Vrpca s cik-cak crticama samo se pojavljuje jednom i to kao ukras bočnih strana sljemenjaka. Između njih se obično nalaze motivi dvojnih spirala. Vrpca od paralelnih kosih crta javlja se četiri puta i to najčešće na krovnim plohama stubova. One su najčešće uklesane, kao što je bio primjer na stećku, koji je nažalost ukraden, na nekropoli Brkića groblje
1
Halilović, Zulić, Kalesija - crtice iz kulturno-historijske prošlosti, Sarajevo, Preporod, 2003., 33. str.
2
Bešlagić, Stećci - kataloško-topografski pregled, Sarajevo, Veselin Masleša, 1971. 45. str.
3
Halilović, Zulić, Kalesija - crtice iz kulturno-historijske prošlosti, Sarajevo, Preporod, 2003., 83. str.
4
Isto, 89. str.
53
