DE AUTHENTIEKE LEIDER
Inhoud
Dankwoord 5 Leeswijzer 9 1. Gezond en sterk leiderschap 11 1 . Zinvolle richting 11 - 1. Vormen van de persoonlijkheid 12 - 2. Gezonde leiders 17 - 3. De persoon van de leider 17 - 4. Een droom 19 2. Gezond leiderschap 20 - 1. Balans tussen karakter- en competentieontwikkeling 21 - 2. Balans tussen mens en resultaat 23 - 3. Goed investeren 23 - 4. Vier mogelijkheden om te groeien 25 3. Natuurlijke autoriteit 26 - 1. Groeien in leiderschap: mandaat krijgen 27 - 2. Begin en afronding 29 - 3 . Extra groeimogelijkheid 30 - 4. Persoonlijke groeikansen 30 - 5. Een eerste inschatting 32 4. Hoe coach je jezelf? 38 - 1. Effectieve training: drie niveaus 38 - 2. Vijf thema’s per jaar 41 2. Groei in het omgaan met autoriteit 42 1. Romano Guardini en macht 42 - 1. Een heldere definitie van macht 44 - 2. De neutraliteit van macht 45 - 3. Het universele karakter van macht 46 - 4. Opdracht tot het omgaan met macht 47
8
De authentieke leider
2. Waaraan ontleen je je mandaat? 51 3. Omgaan met macht 56 - 1. Genot 56 - 2. Positief omgaan met macht 57 - 3. Negatief omgaan met macht 59 4. Vrijheid in het omgaan met macht: 5 stappen 61 3. Leidinggeven met heldere waarden en normen 71 1. Waarom leiderschapswaarden? 72 2. Bronnen van jouw waarden 72 3. Mijn leiderschapswaarden definiëren: 4 stappen 76 4. Omgaan met succes en falen 86 - 1. Verfrissende pauzes 86 - 2. Opstaan 89 4. Balans tussen actie en contemplatie 92 1. Actie en contemplatie 92 2. Contemplatie: stilte, rust, inkeer 94 3. Zinvolle rituelen: vaste tijd, vaste vorm, vaste plek 97 5. Een gemeenschap opbouwen 105 1. Het oer-idee van ‘samen’ 106 2. Grondbehoeften voor gezond leven 107 3. Drie vormen van gemeenschap 111 4. Fasen en crisissen in het groeiproces 116 - 1. Groeproces van mensen 116 - 2. Groeiproces van organisaties 117 - 3. Groeiprocessen in gemeenschappen 122 6. Toewijding 138 1. Levensstijlen 138 2. Hindernissen: verwendheid 142 3. Toewijding: De omgekeerde weg 148 4. Toewijding in de praktijk 151 - 1 . Obediëntia 152 - 2. Conversio morum 154 - 3. Stabilitas 157 Literatuuroverzicht en waarom lezen 162 - Waarom lezen? 162 - Aanbevolen boeken 164
Leeswijzer: hoe werk je met dit boek?
1. Lees het boek in z’n geheel door. Gebruik een markeerstift om aan te geven wat je bijzonder aanspreekt. Dit helpt je om overzicht te krijgen van wat voor jou belangrijk is. 2. Maak in ieder hoofdstuk de tests. Die helpen je om de informatie te vertalen naar je eigen belevingswereld. 3. Stel je eerste persoonlijke ontwikkelingsplan op, rondom vijf thema’s naar jouw keuze. Gebruik daarvoor de oefeningen en de literatuurtips als inspiratiebron. Uiteraard zijn er nog andere oefeningen en literatuurtips die zinvol zijn voor jouw thema’s. 4. Geef dit boek cadeau aan je eigen coach, zodat hij/zij ook inzicht krijgt in jouw vragen en trainingsideeën. Je kunt tijdens jullie gesprekken dezelfde thema’s aan de orde stellen, en hij/zij kan zich goed voorbereiden op jullie gesprek. 5. Voer je persoonlijke ontwikkelingsplan uit en beloon jezelf regelmatig voor de verschillende stappen die je daadwerkelijk hebt gezet. 6. Maak volgend jaar een nieuw persoonlijk ontwikkelingsplan en blijf jezelf trainen. Groei met plezier.
1
Gezond en sterk leiderschap
In dit eerste hoofdstuk beginnen we bij de basis van gezond en sterk leiderschap: • zinvolle richting • balans tussen karakter en competentie • balans tussen mens en resultaat • manieren om te groeien in leiderschap en een mandaat te krijgen en, tot slot, • manieren om jezelf te coachen.
1. Z in vo lle r ichtin g Wij zijn kinderen van het postmoderne leven. Dit impliceert dat we leven in een tijd waarin niets meer duidelijk en helemaal waar is, en waarin een duidelijke richting voor een zinvol bestaan ontbreekt. Het postmodernisme was een belangrijke reactie op het modernisme. De moderne mens geloofde dat je, door sterke systemen, een utopie kon bouwen. Zowel het communisme als het fascisme hebben voor het einde van deze utopie gezorgd. Het geloof dat de mens door één optimaal systeem iedereen gelukkig kon maken, is in duigen gevallen. Hoezeer dit groot experiment – de ‘utopie-mensheid’ – is mislukt, is schrijnend beschreven in De Goelag Archipel van Aleksandr Soltsjenitsyn. Het postmodernisme was een belangrijke reactie op dit faillissement en keerde zich tegen iedere vorm van ‘systeem’. Het gevolg was dat het individualisme sterker werd. Iedereen ging op zichzelf leven, waardoor men geen ‘thuis’ meer had. Het thema ‘voortdurende verandering’ of ‘aanpassing’ wordt – zeker in de laatste tien jaar – heel
12
De authentieke leider
hoog aangeschreven in onze samenleving. Iedereen die niet wil veranderen of zich niet wil aanpassen, is eigenlijk niet meer in staat om een goede bijdrage aan deze samenleving te leveren. Prof. dr. Gertrud Höhler schrijft in haar boek Die Sinnmacher over een nieuw ontwikkelde ‘afscheidscompetentie’. Met afscheidscompetentie wordt bedoeld dat je telkens afscheid moet willen nemen van een nieuwe situatie, bij iedere nieuwe vorm van organisatie en vorm van samenleven. Höhler beschrijft dat, hoe groter de afscheidscompetentie bij mensen is, hoe groter hun bindingsangst zal zijn. Als de postmoderne mens leeft in de zekerheid dat niets zeker is, wat is dan zinvol? En als hij leeft in een samenleving waarin hij telkens afscheid moet nemen van alle relaties die hij heeft, welke relatie is dan zinvol? Samengevat kunnen we zeggen dat we in een tijd zonder richting leven. Wie geeft vandaag nog een zinvolle richting aan?
1. Vormen van de persoonlijkheid Romano Guardini, cultuurfilosoof uit de twintigste eeuw, ziet ‘richting geven’ als vormgeven aan verleden, heden en toekomst. Hij onderscheidt in de persoonlijkheid van de mens deze drie vormen: A. Geschiedenisvorm B. Wezensvorm C. Roepingsvorm
Geschiedenisvorm
Wezensvorm
Roepingsvorm
‘Richting geven = vormgeven aan verleden, heden en toekomst’ (Guardini).
1. Gezond en sterk leiderschap
A. De geschiedenisvorm De geschiedenisvorm (Schicksalsgestalt) is de vorm die de mens aanneemt in het geheel van zijn geschiedenis – de rode draad in de geschiedenis van de persoon. Het is de geschiedenis die hij zelf heeft vormgegeven, maar die hem ook heeft gevormd. Deze geschiedenis hoort bij hem, is uniek voor hem en geeft inzicht in de basis voor zijn toekomst.
B. De wezensvorm In de wezensvorm (Wesensgestalt) wordt duidelijk wie de mens is, met zijn talenten, zijn persoonlijkheid, zijn intelligentie, zijn waarden en zijn lichaam – eigenlijk het hele pakket dat hij vanaf het begin heeft meegekregen. En de mens heeft zijn wezensvorm verder vormgegeven. Hij heeft niet alleen zelf gewerkt aan de ontwikkeling van zijn talentenpakket, maar het is ook gevormd door mensen om hem heen en door de geschiedenis waar hij doorheen is gegaan.
C. De roepingsvorm De vorm die de opdracht van de mens bepaalt, wordt door Guardini de roepingsvorm (Berufungsgestalt) genoemd. Deze roepingsvorm is een combinatie van de vorige twee vormen: geschiedenisvorm en wezensvorm. Door de rode lijn in zijn geschiedenis te combineren met de rode lijn in zijn persoonlijkheid en zijn talentenpakket, kan duidelijk worden wat voor opdracht deze mens heeft.
Viktor F. Frankl Viktor F. Frankl, een bekend psychiater uit Wenen, schrijft in zijn boek De zin van het bestaan, dat ieder mens een unieke opdracht in het leven heeft die alleen hij, met zijn geschiedenis en zijn wezensvorm, kan uitvoeren. De vragen die een mens onbewust stelt, zijn: Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? en Wat is mijn opdracht? Dit geldt natuurlijk voor ieder individu, gezin, bedrijf, iedere organisatie en zelfs voor een geheel land. Iedere samenlevingsvorm heeft zijn eigen geschiedenis, wezenskenmerken en innerlijke opdracht. Vanuit de genoemde drie thema’s is het mogelijk te ontdekken wat de zinvolle richting kan zijn voor een persoon, een gezin, een bedrijf of een samenleving.
13
14
De authentieke leider
Nederland Laten we eens kijken naar Nederland. Wat zou een zinvolle richting voor ons kunnen zijn? A. We beginnen met de geschiedenisvorm van Nederland. • Nederland heeft een meer dan 400 jaar oude democratie. Deze heeft ertoe geleid dat de visie op het leven gebaseerd is op zelfstandigheid: de vrije burger die zijn eigen gezin richting geeft en zelf verantwoordelijk is. • Nederlanders zijn door de eeuwen heen handelaars geweest, waardoor een hoge mate van interculturele competentie is ontstaan. Manfred Kets de Vries is hoogleraar geweest aan het INSEAD, een van de bekendste ’business instituten’ van Europa, in Fontainebleau, bij Parijs. Hij zegt dat op dit moment de beste bestuurders voor internationale organisaties en bedrijven uit Nederland en Zweden komen. Waarom? Hij schrijft dit onder andere toe aan onze bereidheid intercultureel te denken en te werken. Als we kijken naar het voorbeeld van Japan en Nederland, dan zien we dat Japan 250 jaar lang alleen met Nederland handelsbetrekkingen heeft onderhouden en verder met niemand in de gehele wereld. Japanners waren klaarblijkelijk bereid vertrouwen te investeren in Nederlanders en hen te zien als hun poort naar de rest van de wereld. • Eén van onze kenmerken in de geschiedenis is dat we waarden vertalen in onze samenleving. Dat zien we bij zowel Abraham Kuyper als de katholieke emancipatie van 1850 tot 1900. Nederlanders gaan graag pragmatisch om met wat ze denken en geloven. Wij willen het graag vertalen naar de praktijk. Niet voor niets heeft tweederde van alle lagere scholen in Nederland een christelijke achtergrond en zijn er nog steeds zeer vele zorginstellingen, maatschappelijke organisaties en radio- en televisieomroepen met een christelijke achtergrond. • In het wapen van ons land staat: Je maintiendrai. (Ik zal handhaven, in stand houden, vasthouden.) We willen volhou den, om grote dromen waar te maken, land te ontginnen, polders aan te leggen, ons te beschermen tegen het water. Niet alleen beginnen, maar ook doorzetten en verder bouwen aan onze dromen – dat ligt in onze geschiedenis.