4
Oktober 2019, nummer 4, jaargang 70 www.verkeerskunde.nl
‘Omdenken is de hogere kunst, ik laat de mensen eraan proeven’
Pepijn Lagerwey geeft clinic Omdenken op Nationaal verkeerskundecongres | Ton Hendriks en Maarten Ligt blikken terug | Antwoord op 30km/uur als de norm | Smart mobility voor leefbare en duurzame steden | Uit de vakliteratuur | Uit de wetenschap | 5 blogs | Enquêteren in Collegno, Turijn | Wegdromen in Helmond
D ossier
DE VERKEERSKUNDIGE Gasthoofdredacteur Marcus Popkema “Een ideale verkeerskundige heeft een breed netwerk en kan goede samenwerkingsverbanden organiseren voor het ontwikkelen van verkeersmaatregelen. Bovendien kan hij of zij goed schakelen tussen de details van een verkeersmaatregel en de rol van het mobiliteitssysteem in de samenleving.”
30
www.verkeerskunde.nl/dossiers
De Verkeerskundige
De bijdrage van ‘gedrag’ aan ontwerpfouten en beïnvloeding verkeersgedrag
‘Denk niet dat gedrag een verzamelexpertise is’ Gedragsexpert Matthijs Dicke worstelt al een tijdje met de vraag voor welke opgaven
‘gedrag’ een oplossing biedt. Niet dat hij twijfelt aan de toegevoegde waarde van ‘gedrag’ in het verkeers- en vervoersysteem, maar hij ziet binnen het prille vakgebied
twee takken van sport ontstaan: gedragsbeïnvloeding en cognitieve gedragskennis,
Matthijs Dicke, adviseur gedrag en mobiliteit bij Goudappel Coffeng.
human factors. Beide doen ertoe. Zaak is wel deze expertises te erkennen, te herkennen én juist in te zetten. N ettie B akker
“L
ang is gedacht dat gedrag ‘achteraf’ een oplossing biedt voor verkeersonveilige situaties of ongewenst verkeersgedrag als gevolg van situaties waar infrastructuur en regelgeving tekort schieten”, zegt Dicke. “We staan nu voor de uitdaging om al aan de voorkant te helpen om goed te ontwerpen.” Daarmee biedt gedrag oplossingen voor problemen voor en na de realisatie, constateert Dicke. Gedrag staat ook bekend om ‘zachte maatregelen’ en ‘kleine middelen’, tegenover kostbare ingrepen in infrastructuur en handhaving. Een prachtig voorbeeld noemt Dicke het plaatsen van een halve cirkel bij een hek bij een school in Deventer. Een vondst waardoor de opstopping van kinderen en ouders die de uitgang blokkeerden
werd voorkomen en er nu volop ruimte is voor kinderen om trots hun tekening te laten zien. Of denk aan de ‘looptapijten’ of (tijdelijke) rechthoekige vakken waar mensen ook echt op gaan lopen of hun fiets in parkeren. Dicke: “Het werkt.” Gedragsmaatregelen bieden ook oplossingen voor opgaven in het strategische plan verkeersveiligheid, SVP. We onderschatten het effect van 5 km/uur te hard. Dit kan het verschil maken tussen op tijd stil staan of iemand nog best hard raken. Daarbij is wel van belang goed te begrijpen wat ‘gedrag’ kan en wat niet, zegt Dicke. “Als ik weet dat de snelheid op een weg 5 km/uur te hoog is, durf ik het aan om ‘zachte’ maatregelen te nemen. Is de gemiddelde snelheid meer dan
5 km te hoog, dan moet je echt aan aanpassingen in de infrastructuur of handhaving denken.”
Analyse ongewenst gedrag
Een gedragsopgave begint daarom met de analyse van het ongewenste gedrag, vervolgt Dicke. “Waar komt het vandaan? Zijn er pie-
‘Verkeerskundigen moeten heel goed snappen dat mensen verschillend reageren’
ANWB-leden denken mee over de verkeerskundige “Met ANWB-leden uit het panel van ‘Denk mee
sen gemotoriseerd verkeer, fietsers en wande-
aspecten volgens hen de meeste aandacht zou-
des dienen aandacht te krijgen in de indeling
met de ANWB’ zijn we in gesprek gegaan welke
den moeten krijgen van verkeersexperts, welke vormen van mobiliteit meer ruimte toebedeeld
aspecten.
de leefbaarheid. Veiligheid staat voor alles!’’
Verkeerskundigen dienen bij de inrichting van
Citaat: “Ik zou eerst letten op de veiligheid,
daarna kijken naar bereikbaarheid en als laatste
wegen, fiets- en voetpaden in hun omgeving
verkeersstromen. Leden zien verbetering in het
paden voor snelle elektrische fietsen. Dit is vooral
vooral te letten op de veiligheid van de diverse
scheiden van verkeersstromen gebaseerd op snelheid, zoals een duidelijke afscheiding tus-
VERKEERSKUNDE 04-19
van wegen, fiets- en voetpaden.”
moeten krijgen en of leden veranderingen verwachten in de toekomst met betrekking tot deze
Laura Nugteren, Blauw Research, namens ‘Denk mee met de ANWB’.
laars. Ook overzichtelijke kruisingen en roton-
Citaat: “Verschillende verkeersstromen beter
scheiden, dus meer aparte busbanen, aparte fietsveiliger en maakt het verkeer voor iedereen ook overzichtelijker.”
ken? Wat is de sfeer en cultuur in deze situatie? Wat voor soort bestuurders rijden hier? Na zo’n analyse, weet je of een gedragsmaatregel kan helpen en ben je ook in staat tot een doelgroepbenadering. Die is nodig, want een maatregel werkt bij iedereen anders. Je kunt er grofweg vanuit gaan dat zo’n 3 procent maximaal coöperatief is en het gewenste gedrag vertoont, zo’n 3 procent daarentegen is niet coöperatief en alleen gevoelig voor harde maatregelen, zoals straffen of belonen. Daartussen zit de grootste groep die onbewust onderdeel is van het probleem, maar wel makkelijk beïnvloedbaar is, mits op de juiste manier.” Verkeerskundigen moeten dus heel goed snappen dat mensen verschillend reageren. De gedragsexpert moet vervolgens de vertaalslag maken naar het ontvankelijk maken van iemand voor een bepaalde maatregel. Daarbij is een gedragsverandering op korte termijn nog iets anders dan een gedragsverandering op de lange termijn. Dicke: “Wat we vaak een succesvolle gedragsmaatregel noemen kan slechts een succesvolle aandachtstrekker zijn, bijvoorbeeld belonen voor fietsen in plaats van autorijden. Een effect op termijn heeft pas een kans als mensen tijdens het fietsen beseffen: ‘dit is eigenlijk veel leuker dan autorijden’.”
Een halve cirkel bij ‘het hek’ van een school in Deventer. Een vondst waardoor de opstopping van kinderen en ouders bij de uitgang wordt voorkomen.
de verkeerskundige opleidingen, stelt Dicke. “We denken er vaak nog veel te makkelijk over en stoppen vaak ook te snel met een maatregel. Bovendien begrijpen we nu ook pas goed dat er zich twee verschillende takken van sport ontwikkelen binnen gedrag: beïnvloeding door sociaal (verkeers)psychologen, en ontwerpfouten herkennen en voorkomen door cognitieve gedragsexperts, de human-factorspecialisten. Deze HF-experts hebben kennis van de ‘meer universele’ reacties van hersenen op verkeerssituaties. Ligt een rotonde iets scheef, dan kan het de reactietijd van mensen net iets te veel vertragen om bij te sturen. Hier gaat het om situaties die onze hersenen in de praktijk mogelijk anders interpreteren dan de ontwerper op Cognitieve gedragsexperts Gedragskennis verdient zeker aandacht in papier bedoelde.”
Gedrag is daarmee nog te veel een ongrijpbaar terrein. Maar daar wordt wel aan gewerkt. Dicke: “We zijn nu bezig om een netwerk van HF-experts op te richten waarin we samen onze toegevoegde waarde willen definiëren, en precies aangeven wat we wel en ook wat we niet doen. En daarmee wordt ook helder waar de expertise van de sociaal verkeerspsycholoog ligt.”
Meer ruimte voor openbaar vervoer en fietsers
Autogebruik in de stad moet ontmoedigd worden
milieuvriendelijke vormen van transport.”
leerd.”
brandingsmotor meer worden ontmoedigd,
worden steeds meer geweerd, dus elektrische
steden lopen vol en parkeren in de stad wordt
overal wordt bevoordeeld. Als het openbaar ver-
“Om de luchtkwaliteit te verbeteren, moet het
gebruik van vervoersmiddelen met een vervooral in de steden. De wegen in en rondom de
steeds kostbaarder. Volgens leden zou het openbaar vervoer en het gebruik van de (elektrische)
en alternatieve vormen moeten worden gestimu-
Citaat: “Om het autoverkeer en motorfietsen
te ontmoedigen: meer openbaar vervoer dat voer goed is, laat je de auto gemakkelijk staan.”
deze meer ruimte toe te bedelen bij de indeling
Duurzaamheid belangrijk thema in de toekomst
inrichten van meer P+R-locaties rondom steden
auto’s en e-bikes meer het straatbeeld zullen
fiets meer gestimuleerd kunnen worden door van de openbare ruimte, bijvoorbeeld door het en het aanleggen van snelfietspaden.”
Citaat: “Meer ruimte voor fietsers en voetgan-
gers en aparte banen voor openbaar vervoer.
“ANWB-leden verwachten dat elektrische
Zijn belangrijkste boodschap, tot slot? “Denk niet dat gedrag een verzamelexpertise is, maar verschillende expertisegebieden bevat.”
Citaat: ”Ik verwacht dat het milieu steeds
belangrijker gaat worden. Vervuilende auto’s
auto’s gaan we steeds meer zien. Misschien ook een verbod op voertuigen met brandstofmotoren in het centrum van steden.’’
Citaat: “In de toekomst zal de vraag naar ov
en snelle fietsen zeker toenemen, dus meer ruimte ervoor voor een goede doorstroming.’’
bepalen in de toekomst. Ook is de verwachting dat deelmobiliteit ingeburgerd zal zijn. Het
milieu wordt een steeds belangrijker thema,
waardoor er meer ruimte moet komen voor
i
Op www.verkeerskunde.nl/dossiers leest u de integrale bijdrage.
VERKEERSKUNDE 04-19
31