Αρχιτεκτονική και ανακύκλωση. Μια σχέση αλληλεπίδρασης by Pantelis Gounaridis

Ελένη Καραΐσκου Ελένη Μαλαματένιου Φαίδρα Οικονομοπούλου

Αθήνα, Μάρτης 2008...............................................ΕΜΠ

Ανακύκλω ση και Αρχιτεκτονική

Μια σχέση αλληλεπίδρασης 2

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους όσοι συνέβαλ αν με οποιονδήποτε τρόπο στην ολοκλήρωση αυτής τ ης εργασίας. Κατ’ αρχάς ευχαριστούμε τους υπεύθυνους καθηγητές μας Κ. Δεμίρη και Ε.Ευαγγελινό για τ ην βοήθεια τους. Επίσης ευχαριστούμε θερμά τους καθηγητές Ι.Λιακατά και την Γ.Μαρίνου για τις συμβουλές και το χρήσιμο υλικό που μας παρείχαν.

«...Τα υπόλοιπα του παρελθόντος δεν απορρίπτονται ούτε μένουν αναξιοποίητα, αλλά λαμβάνουν μέρος στη διαμόρφωση του νέου...» (Fayet R. 2003, 102)

«...Χρειάζεται να κάνεις μια μεταστροφή στο τρόπο σκέψης σου για να αρχίσουν να σου αρέσουν τα απορρίμματα ως υλικά...» Taeke de Jong (Ed van Hinte, 2007, 78)

«...Στην επανάχρηση υλικών υπάρχει πάντα ένα ‘ταίριασμα’ υλικών που μοιάζουν να είναι ασυμβίβαστα...» (Ed Van Hinte 2007, 14)

«...Όπως ο βασιλιάς Μίδας μετέτρεπε ότι άγγιζε σε χρυσό, έτσι κι εμείς πρέπει να μετατρέψουμε όλα αυτά τα σκουπίδια της σύγχρονης κοινωνίας σε όφελος μας, να μετατρέψουμε το άχρηστο σε χρήσιμο....» Rem Κoolhas ( el croquis OMA/Rem Koolhaas 1987-1993 τεύxos 53,19)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ...........................................................................................................9 1. ΕΙΣΑ ΓΩΓΗ........................................................................................................11 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ Α ΝΑΔΡΟΜΗ ....................................................................................15 3. Α ΝΑ ΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑ ΤΑ ΣΚΕΥΗ...............................................................27 3.1. Πρωτογενής ανακύκλωση..........................................................................28 3.1.1 Τούβλα, κ εραμικά πλακάκ ια, σκυρόδεμα.........................................................30 3.1.2 Ξύλο, γυαλί, άσφαλτος................................................................................34 3.1.3 Μέταλλα -αλουμίνιο, χάλυβας, χαλκός...........................................................38 3.1.4 Χώματα, πέτρες και μπάζα εκσκ αφών ......................................................44 3.1.5 Παραδείγματα επανάχρησης διάφορων δομικών υλικών γ ια δημιουργία νέων κ τηρίων............................................................................................. 48 3.2. Δευτερογενής ανακύκλωση........................................................................50 3.2.1 ΜΗ ΟΙΚΟ ΔΟ ΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ...............................................................................52 3.2.1.1.Χαρτί.............................................................................................53 3.2.1.2 Ελαστικά και παρμπρίζ αυτοκ ινήτων....................................................62 3.2.1.3 ‘Αλλα υλικά.....................................................................................68 Μοκ έτες..........................................................................................70 Ιστιοπλοϊκό πανί...............................................................................71 Ηλεκ τρικ ές συσκ ευές (πλυντήριο).......................................................72 Παλέτες..........................................................................................73 Πλαστικ ές-σύνθετες συσκ ευασίες........................................................74 Scrap House....................................................................................78 Villa we lpe lo....................................................................................81 3.2.2 «ΜΟ ΝΑΔΕΣ ΧΩΡΟΥ»....................................................................................82 3.2.2.1 Containe r........................................................................................82 3.2.2.2 ‘Άτρακτοι αεροσκαφών......................................................................90 3.2.2.3 Δεξαμενές, Αγωγοί αποχέτευσης.........................................................94

4. Α ΝΑ ΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗ Λ ΕΙΤΟΥΡΓΙΑ........................................................................97 4.1 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» στα κ αζανάκια των αποχωρητηρίων 4.2 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» που έχει ήδη υψηλότερη θερμοκρασία από το νερό ύδρευσης, ώστε να μειωθεί η απαιτούμενη ενέργ εια γ ια τη θέρμανση του καθαρού νερού.......................................................................................97 4.3 Επανάχρηση αέρα γ ια θέρμανση.......................................................................99 5. H Α ΝΑ ΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ......................................................................100 5.1. Επανάχρηση υλικών στη λαϊκή αρχιτεκ τονικ ή της Ελλάδας.................................100 5.2.Το έργο του Δ. Πικ ιώνη.................................................................................102 5.3. Ανακύκ λωση οικοδομικών ή άλλων υλικών από ανάγκη και με έντονο το στοιχείο της προσωρινότητας...............................................................................105 5.4. Πρωτογ ενής ανακύκ λωση στην Ελλάδα...........................................................106 5.5. Δευτερογ ενής ανακύκ λωσης στην Ελλάδα.......................................................112 6. ΣΥΜΠΕΡΑ ΣΜΑ ΤΑ..............................................................................................118 7. ΠΡΟΤΑ ΣΕΙΣ.....................................................................................................126 ΕΠΙΛ ΟΓΟΣ...........................................................................................................137 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...................................................................................................138

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο ι παραγωγ ικ ές δραστηριότητες του ανθρώπου, ανάμεσα στις οποίες και η οικοδομικ ή δραστηριότητα, μετέβαλαν πάντοτε τις φυσικ ές ισορροπίες. Η οικοδομική δραστηριότητα κατά κανόνα θεωρείται ως εχθρική επέμβαση προς το περιβάλλον, κ αθώς προϋποθέτει τη δαπάνη πρώτων υλών και ενέργ ειας και οδηγ εί στην παραγωγή απορριμμάτων. Μέχρι πριν μερικά χρόνια δεν αποτελούσε ίσως πρόβλημα. Σήμερα όμως βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δεδομένα τα οποία δεν μπορούμε να αγ νοήσουμε στο σχεδιασμό της οικοδομικ ής δραστηριότητας. Ο ι παραγωγ ικοί ρυθμοί έχουν επιταχυνθεί, οι φ υσικοί πόροι απειλούνται από εξάντληση, η ταχύτατη δημογραφικ ή ανάπτυξη οδηγ εί σε όλο αυξανόμενους ρυθμούς κατανάλωσης, τα προϊόντα του σύγ χρονου κόσμου οδηγούνται στην απόρριψη πριν συμπληρώσουν τον κύκ λο ζωής τους. Ο ι κοινωνίες μας, πέραν της αναζήτησης νέων πηγών πρώτων υλών και καινούργιων μεθόδων παραγωγής ενέργ ειας, έχουν ανάγκ η εξεύρεσης τρόπων αξιοποίησης των απορριμμάτων τους.(Sustainable London, 2007) Τα απορρίμματα είναι γ νωστό ότι μπορούν να μεταποιηθούν κ αι να επαναχρησιμοποιηθούν (ανακύκ λωση) ως πρώτη ύλη νέων κατασκ ευών, ή επίσης να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή ενέργ ειας (ene rgy from waste). Υπάρχει όμως και μία τρίτη δυνατότητα χρήσης των απορριμμάτων χωρίς μεταποίηση ή με ελαφρά μεταποίηση η οποία δεν έχει εκ τιμηθεί ακόμα αρκ ετά. Η δυνατότητα αυτή, εξεταζόμενη με οικονομικούς όρους, είναι ιδιαίτερα σημαντική γ ια το περιβάλλον, καθώς δεν δαπανάται ενέργ εια γ ια τον μετασχηματισμό των απορριμμάτων και έτσι ο κύκ λος της επανάχρησής τους είναι συντομότερος. Η οικοδομική δραστηριότητα, ανά τους αιώνες, έχει παρουσιάσει αξιόλογα παραδείγματα επανάχρησης υλικών με ελαφρά μεταποίηση, τα οποία δεν πρέπει να λησμονούνται (πχ. βυζαντινοί ναοί). Η μελέτη παραδειγμάτων επανάχρησης αντικ ειμένων και εφαρμογ ών της ανακ ύκλωσης στην σύγ χρονη αρχιτεκ τονική πρακ τική μπορεί να κ αταδείξει, ότι τέτοιες προσπάθειες όχι μόνο σέβονται το περιβάλλον, αλλά παρουσιάζουν ιδιαίτερη εφ ευρετικότητα, φρεσκάδα και μοναδικότητα, και έτσι δίκ αια μπορούν να χαρακ τηριστούν ως προτάσεις που προάγουν την πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου στον οποίο γ ίνονται. Εν ολίγοις αποτελούν αξιόλογα αρχιτεκ τονήματα γ ια τα οποία αξίζει να γ ίνει λόγος και όχι απλές κατασκ ευές...

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για να κατανοήσουμε την θέση της ανακύκ λωσης και επανάχρησης των υλικών στην παραγωγ ική διαδικασία, θα πρέπει πρώτα να αναφ ερθούμε στον τρόπο μετασχηματισμού της ύλης. Ο ι πρώτες ύλες παραλαμβάνονται συνήθως με εξόρυξη, περνούν από διάφορα στάδια επεξεργασίας κ αι καταλήγουν στα τελικά προϊόντα, τα οποία διατίθενται στην κατανάλωση, στην χρήση και τελικά όταν πλέον γ ια διάφορους λόγους δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν, οδηγούνται στην απόρριψη. Αυτά είναι εν συντομία τα στάδια του κ ύκ λου ζωής ενός προϊόντος1. Τα δύο τελευταία στάδια (κατανάλωση και απόρριψη) είναι αυτά που συντηρούν την παραγωγικ ή διαδικ ασία, γ ιατί δημιουργούν την ανάγκη γ ια παραγωγή νέων αγαθών. Όλα τα προϊόντα έχουν ένα πεπερασμένο χρόνο ζωής, ο οποίος καθορίζεται από διάφορους παράγοντες. Τέτοιοι παράγοντες είναι κ οινωνικοί (π.χ. τα προϊόντα αλλάζουν με βάση τις αλλαγ ές συμπεριφοράς των καταναλωτών της εκάστοτε κοινωνίας), οικονομικοί (π.χ. τα προϊόντα αλλάζουν λόγω του ανταγωνισμού ή λόγω αλλαγής της εκάστοτε μόδας), τεχνολογικοί (π.χ. αλλαγ ές που οφ είλονται στη τεχνολογ ική πρόοδο).Κάθε φορά που συμβαίνουν οι αλλαγ ές αυτές, «παλαιότερα» προϊόντα οδηγούνται στην απόρριψη, με αποτέλεσμα την συσσώρευση ενός τεράστιου όγκου απορριμμάτων.

Κύκλος ζωής ύλης και προϊόντων

Η Society of Environmental Toxicology and Chemistry (SETAC) ορίζει τη διαδικασία της Εκτιμήσεως του Κύκλου Ζωής ως εξής: «Η εκτίμηση του κύκλου ζωής είναι μία αντικειμενική μέθοδος για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών φορτίων που συνδέονται με ένα προϊόν, μια διεργασία ή μία δραστηριότητα με αναγνώριση και υπολογισμό της ενέργειας και των υλικών που χρησιμοποιούνται και των εκπομπών τους στο περιβάλλον και η αξιολόγηση και εκμετάλλευση ευκαιριών για επίτευξη περιβαλλοντικών βελτιώσεων. Η εκτίμηση καλύπτει ολόκληρο τον κύκλο ζωής του προϊόντος, της διεργασίας ή της δραστηριότητας, συμπεριλαμβάνοντας τη παραλαβή και την επεξεργασία πρώτων υλών, τη μεταποίηση, τη μεταφορά και τη διανομή, τη χρήση ή την επαναχρησιμοποίηση, τη συντήρηση, την ανακύκλωση και την τελική απόθεση. (Καρβούνης Σωτ., Γεωργάκελλος Δημ. 2003, 419)

Ενεργειακή και περιβαλλοντική κρίση

Η έννοια της ανακύκλωσης

Η φύση δεν παράγ ει απορρίμματα και απόβλητα. Έχει από μόνη της φ ροντίσει να διαθέτει ένα μηχανισμό, την σαπροβιωτική αλυσίδα, η οποία μεριμνά για την φυσικ ή ανακύκ λωση της απορριφθείσας ύλης των διαφόρων οργ ανισμών. Στα φυσικά οικοσυστήματα αυτό που θεωρείται απόβλητο από έναν οργανισμό, αποτελεί χρήσιμη ύλη γ ια κάποιον άλλον κι έτσι και συνεχίζεται αρμονικά ο κύκ λος της ζωής και τίποτα δε χάνεται. (http://www.oikologio.gr) Η συνεχής δημογραφ ική αύξηση όμως, σε συνδυασμό με την τεχνολογικ ή εξέλιξη κ αι την κατασπατάληση των φ υσικών πόρων από τον άνθρωπο, έχει απορυθμίσει το μηχανισμό αυτό, σε βαθμό που αυτή η φυσικ ή διεργασία, από μόνη της, δεν μπορεί πλέον να αποκαταστήσει την φυσικ ή ισορροπία. Τεχνητά έργ α και ανθρωπογ ενείς κατασκ ευές επιβαρύνουν κατά πολύ το περιβάλλον. Η ενεργειακή και περιβαλλοντική κρίση είναι τα σημαντικότερα προβλήματα στη σύγ χρονη εποχή. Είναι λοιπόν αναγκαία η παρέμβαση της οργανωμένης και θεσμοθετημένης ανακ ύκλωσης γ ια να επανέλθει η ισορροπία στο οικοσύστημα. Ο ι προσπάθειες που άρχισαν πριν από πολλά χρόνια γ ια την παραγωγή ενέργ ειας, οικονομικής και παράλληλα μη επιβαρυντικής γ ια το περιβάλλον, συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. O ι προσπάθειες αυτές οδήγ ησαν σε δύο βασικ ές κατευθύνσεις: την εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως η ηλιακή, η αιολική, το νερό κ ι η βιομάζα, καθώς και την εξοικονόμηση ενέργειας, που επιτυγ χάνεται κ υρίως με την επανάχρηση ή ανακύκ λωση υλικών, όπως χαρτί, γυαλί, πλαστικό, κλπ. Η ανακύκλωση, τόσο σαν φ ιλοσοφ ία όσο και σαν συμπεριφορά, καθώς κι η σημασία της γ ια την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, γ ίνεται όλο και πιο επίκαιρη. Με τον όρο ανακύκ λωση εννοούμε την διαδικ ασία κατά την οποία ήδη χρησιμοποιημένα προϊόντα ή υλικά επανεισάγονται στον κύκ λο παραγ ωγής, ως νέες πρώτες ύλες, συμβάλλοντας έτσι δραστικ ά στην εξοικονόμηση φ υσικών πόρων και ενέργ ειας. Πρόκ ειται ουσιαστικ ά γ ια την πορεία των αγ αθών από το στάδιο της απόρριψης στο στάδιο της επαναχρησιμοποίησης τους, αυτούσιων ή επεξεργασμένων, στην ίδια ή σε διαφορετικ ή λειτουργία.

Ο ι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την ανακύκ λωση είναι ο οικολογικός, ο ενεργ ειακός κ ι ο οικονομικός. Ο ι δύο πρώτοι αποτελούν πάντα θετική σταθερά (κ αθώς μέσω της ανακύκ λωσης υπάρχει πάντα οικολογ ικό κ ι ενεργ ειακό όφ ελος), ενώ ο οικονομικός παράγοντας είναι αυτός που ανάλογ α με το αν είναι θετικός ή αρνητικός καθορίζει και την τελική απόφαση γ ια την πραγματοποίηση ή όχι της ανακ ύκλωσης. Ειδικά στον τομέα της αρχιτεκ τονικής δραστηριότητας, η χρήση ανακ υκλωμένων υλικών στις κατασκ ευές καθορίζεται επιπλέον από τους παράγοντες της αισθητικής κ αι της λειτουργ ίας. Ο ι παράγοντες αυτοί προσαρμόζονται και διαφοροποιούνται ανάλογ α με την πολιτισμική και κοινωνική κατάσταση κάθε συγκ εκριμένου τόπου σε μία συγκ εκριμένη χρονική περίοδο. Η έννοια της επανάχρησης στην αρχιτεκ τονική αναφ έρεται συνήθως στην αποκατάσταση παλιών, εγκαταλελειμμένων κ τιρίων, στην επανένταξη τους στον σύγχρονο δομικό ιστό. Αντικ είμενο όμως αυτής της εργασίας είναι η επανάχρηση στη μικροκ λίμακα του αρχιτεκ τονικού έργου, δηλαδή η επανάχρηση-ανακύκ λωση των δομικών αλλά και άλλων υλικών για τη δημιουργ ία νέων κατασκ ευών.

Αντικείμενο της εργασίας

Στόχος της εργασίας είναι να αναδείξει ότι οι κατασκ ευές από ήδη χρησιμοποιημένες πρώτες ύλες ή προϊόντα μπορούν να είναι υψηλής ποιότητας και έντονου αρχιτεκ τονικού χαρακ τήρα, με ελάχιστες αρνητικ ές επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον καθώς επίσης και να προσδιορίσει τα πλεονεκ τήματα και μειονεκ τήματα της επανάχρησης των υλικών αυτών.

Μονή Όσιου Λουκά, Όσιος Λουκάς

Καπνικαρέα

Η αψίδα του Κωνσταντίνου στη Ρώμη

Παναγία Γοργοεπήκοος, Aθήνα

2.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η διαδικασία της ανακύκ λωσης των υλικών υπήρχε από την αρχαιότητα κ αι έπαιζε σημαντικό ρόλο στην οικοδομική δραστηριότητα του ανθρώπου. Ο ι νεότεροι οικισμοί χτίζονταν στη θέση προγ ενέστερων, οι οποίοι είχαν εγκαταλειφ θεί ή καταστραφ εί, αξιοποιώντας και ενσωματώνοντας τα ερείπια των παλαιότερων. Έτσι εξοικονομούσαν πρώτες ύλες και χρόνο. Όσο αφορά στη λεκάνη της Μεσογ είου μπορεί να λεχθεί, ότι μετά την κατάρρευση του αρχαίου κόσμου η δόμηση βασίζεται στην επανάχρηση οικοδομικών μελών. O λατινικός όρος spolia αναφ έρεται σε αυτά ακριβώς τα οικοδομικά μέλη που επαναχρησιμοποιούνται2. Η έκ ταση του φαινομένου διαπιστώνεται και από τις διαδοχικ ές επιστρώσεις που συνθέτουν το υπόστρωμα των σημερινών πόλεων. Με αυτό τον τρόπο γινόταν μία φυσικ ή ανακύκ λωση των υλικών. Στην αψίδα του Κωνσταντίνου στη Ρώμη χρησιμοποιούνται spolia από 4 διαφορετικ ές χρονικ ές περιόδους, όπως φαίνεται στην εικόνα με τον διαφορετικό χρωματισμό. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους η πρακ τικ ή της επαναχρησιμοποίησης δομικού υλικού συνεχίζεται, αλλά εξυπηρετεί κ αι αισθητικούς σκοπούς, με αποτέλεσμα την παραγωγ ή γραφικών συνθέσεων. Αυτό που παλιότερα επέβαλε η ανάγκ η και ήταν τρόπος ζωής, γ ίνεται και τρόπος έκφρασης. Στην Παναγ ία Γοργοεπήκοο στην Αθήνα (εκκ λησία του τέλους του 12.ου αιώνα) οι εξωτερικ ές επιφάνειες είναι κατασκ ευασμένες εξ ολοκ λήρου από μαρμάρινα spolia, αρχαία, ελληνικά ρωμαϊκά, παλαιοχριστιανικ ά και βυζαντινά με ένα εξαιρετικά γραφ ικό αποτέλεσμα ενώ στην Παναγ ία του Όσιου Λουκά (1011-1012) έχει χρησιμοποιηθεί αρχαίο οικοδομικό υλικό: ογκώδεις λιθόπλινθοι χαμηλά, μικρότεροι λίθοι ψηλότερα, πλινθοπερίκ λειστο και απλά τούβλα στα πάνω μέρη των όψεων (Χ.Μπούρας 2001, 250) .

Αρχαιότητα

Βυζάντιο

Άλλα χαρακ τηριστικά παραδείγματα είναι η μεταβυζαντινή εκκ λησία της Καπνικαρέα (10601070), η παλιά βασιλική του Αγ . Πέτρου στη Ρώμη, το Επταπύργ ιο στη Θ εσσαλονίκη, όπου η βυζαντινή οχύρωση ανακατασκ ευάστηκ ε από τους Οθωμανούς με χρήση αρχαίων οικοδομικών μελών ( 1431μ.Χ.) , και πολλά άλλα. (http://en.wikipedia.org/wiki/Spolia) Επταπύργιο στη Θεσσαλονίκη 2

Αυτό βέβαια ήταν δυνατό να γίνει χάρη στην ισχνή σύσταση ή την απουσία ακόμα συνθετικού κονιάματος των λιθοδομών, που επέτρεπε την εύκολη αφαίρεση και επαναχρησιμοποιήση των λίθων.( Ευαγγελινός 2005,15)

Αναγέννηση

Σε άλλες περιπτώσεις, στην ισλαμική αρχιτεκ τονική για παράδειγ μα, παρατηρείται η επανάχρηση και εφ αρμογ ή αυτούσιων αρχιτεκ τονικών μελών. Στο μεγ άλο τέμενος στην Kairouan στην Τυνησία υπάρχουν 414 κολώνες σχεδόν όλες από τις οποίες έχουν παρθεί από τα ερείπια κατεστραμμένων ρωμαϊκών κ τηρίων της Καρχηδόνας. (www.wikipedia.com) Στην Cordoba στην Ισπανία επίσης στο μεγάλο τέμενος χρησιμοποιούνται κολώνες σε επανάχρηση. (Ettinghausen,Grabar1994,132) . Στην Αναγέννηση (14 ος -16 ος αιώνας) επίσης το παλιό διατηρείται και πάνω του προστίθεται το νέο. Το παράδειγμα της Santa Maria degli Angeli e de i Martiri είναι χαρακ τηριστικό. Σε αυτή τη βασιλική εκκ λησία της Ρώμης η πρόσοψη είναι εναπομένον τμήμα των λουτρών του Διοκ λητιανού, το οποίο ο Miche lange lo Buonarroti στα μέσα του 16ου αιώνα ενσωμάτωσε στη σύνθεση της εκκ λησίας. Η επανάχρηση δομικών υλικών από μνημεία του παρελθόντος είχε βέβαια τότε πρακ τικ ή αξία καθώς γ ινόταν εξοικονόμηση σε ακριβό οικοδομικό υλικό (μάρμαρα) και εργατικά (λαξευμένοι λίθοι). Μεταγ ενέστερα όμως, θα μπορούσε κανείς να διαπιστώσει ότι προσδίδει στα αρχιτεκ τονικά έργα έναν ενδιαφ έροντα διακοσμητικό χαρακ τήρα, ενώ διατηρούν την ιστορική μνήμη, καθώς φ έρουν στοιχεία από προηγούμενες εποχές. Γεγονός είναι πάντως ότι σε κ άθε περίπτωση το παλιό και το νέο συνυπήρχαν στην οικοδομική διαδικασία, το δεύτερο συμπλήρωνε το πρώτο. Θ έμα οικολογ ικής διαχείρισης δεν υπήρχε, γ ιατί οι σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση δεν είχαν διαταραχθεί.

Santa Maria degli Angeli e dei Martiri

Kairuan, Τυνησία, Μέγα Τέμενος , 9ος αιώνας

Λεπτομέρεια με τις κολώνες-spolia

Η βιομηχανική επανάσταση που θα ακολουθήσει, θα αποτελέσει τομή γ ια τον κ ατασκ ευαστικό τομέα. Νέα υλικά θα δοκιμαστούν στις κ ατασκ ευές (χάλυβας, γυαλί) και θα δημιουργηθούν νέες κατασκ ευαστικ ές δυνατότητες στον τομέα της δομικ ής μηχανικής. Παράλληλα η αλματώδης βιομηχανική ανάπτυξη θα οδηγήσει στην αύξηση της παραγωγής. Ο ι κοινωνίες θα απομακ ρυνθούν από την πρακ τική της οικιακής οικονομίας και θα ακολουθήσουν ένα καταναλωτικό μοντέλο. Το 1851 θα κ ατασκ ευαστεί στο Hyde Park στο Λονδίνο το C rystal Palace , με σχέδια του Joseph Pax ton, ένα κ τήριο φ τιαγμένο από σίδηρο κ αι γ υαλί προορισμένο γ ια να στεγάσει τη μεγ άλη έκθεση του 1851 και να αποσυναρμολογ ηθεί μετά τη λήξη της. Το μεγάλο αυτό εκθεσιακό κ τήριο (564 μ μήκος, με ένα εσωτερικό ύψος 124 μ) ξανασυναρμολογήθηκ ε στο Syde nham Hill, και παρέμεινε εκ εί με κάποιες τροποποιήσεις από 1854 έως το 1936, όταν καταστράφηκ ε από πυρκαγ ιά. Αποτελεί εντυπωσιακό δείγ μα των δυνατοτήτων που προσφ έρουν οι αναπτυσσόμενες νέες τεχνολογ ίες, όχι τόσο όσον αφορά τη μορφή αλλά περισσότερο «όσον αφορά την κατασκευαστική μέθοδο εκφρασμένη ως συνολικό σύστημα, από τ ην αρχική σύλληψη, την παραγωγή και την μεταφορά των στοιχείων του μέχρι την τελική ανέγερση και την αποσυναρμολόγ ησή του.» (Kenneth Frampton1999, 41) . Η απόσταση από την αθροιστικ ή λογ ική οικοδόμησης του παρελθόντος είναι ορατή. Θ α ακολουθήσουν οι παγκόσμιοι πόλεμοι, που θα αφ ήσουν μία τεράστια κ ληρονομιά απορριμμάτων, τα οποία οφ είλονται κυρίως στις κατεδαφίσεις κ αι τις καταστροφ ές και εντοπίζονται γύρω από τις μεγάλες πόλεις. Οι κοινωνίες όμως έχοντας να αντιμετωπίσουν πληθώρα ζωτικών προβλημάτων, αδιαφορούν γ ενικά γ ια την τύχη των απορριμμάτων τους, τα οποία χωρίς ιδιαίτερη μέριμνα απλώς συσσωρεύονται ή καίγονται.

Cordoba, Ισπανία, Μεγάλο Τέμενος, προσθήκη al-Mansur,987

Βιομηχανική επανάσταση.

Παγκόσμιοι πόλεμοι

Tο Crystal Palace στο Λονδίνο

Το οικολογικό πρόβλημα

Δράση καλλιτεχνών

Μετά τους πολέμους δημιουργούνται αρκ ετές χωματερές χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν η περιβαλλοντική τους επίδραση όπως η ρύπανση των υδάτων κ αι η εκ πομπή αερίων. Η σύγ χρονη καταναλωτικ ή κοινωνία εξελίσσεται με βάση την αύξηση της παραγωγ ής και της κατανάλωσης, δεδομένου ότι τα προϊόντα σχεδιάζονται με σκοπό τη γρήγορη ανάλωση, ενώ αυξάνονται και οι συσκ ευασίες. (http://www.wasteonline.org.uk/resources/InformationSheets/HistoryofWaste.htm) Στα νεότερα χρόνια η επαναχρησιμοποίηση υλικών στην κατασκ ευή ξαναέρχεται στο προσκήνιο όχι πλέον γ ια λόγους τόσο οικονομικούς όσο περιβαλλοντολογικούς. Η εκβιομηχάνιση της παραγωγ ής οικοδομικών υλικών έχει καταστήσει τα οικοδομικά υλικά πιο προσιτά σε τιμές και η οικοδομική δραστηριότητα όπως και οι υπόλοιπες παραγωγ ικ ές διαδικασίες εντατικοποιείται. Όμως η συνεχής επιβάρυνση του περιβάλλοντος και η κ ατασπατάληση των πρώτων υλών δημιουργούν την ανάγκη γ ια μία πιο συνετή διαχείριση των πόρων και την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων όπου αυτό είναι δυνατό. . Εάν παλιότερα την επαναχρησιμοποίηση των λαξευμένων λίθων, που αποτελούσαν ένα βασικό υλικό δόμησης επέβαλαν λόγοι κυρίως οικονομικοί, μετά τους παγκόσμιους πολέμους την επαναχρησιμοποίηση-ανακύκ λωση υλικών δόμησης υπαγορεύουν λόγοι περιβαλλοντολογ ικοί. Η διαχείριση των απορριμμάτων είναι και αυτή μέρος του συνολικότερου περιβαλλοντικού προβλήματος. Τα χρόνια που ακολουθούν η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας γ ια περιβαλλοντολογ ικά θέματα συνεχώς θα αυξάνεται με αποκορύφωμα τη δεκαετία του 1970. (Κίνημα hippies) Στο πεδίο της τέχνης κ αι της λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα είναι εύκολο να αναπαράγουμε ένα γ ενεαλογικό δέντρο καλλιτεχνών και διανοητών που ενδιαφ έρθηκαν για τα φθαρμένα κ αι τα απορριφ θέντα στοιχεία. Ο ι Ντανταϊστές πρώτοι υπενθυμίζουν τα ευρήματα της δουλείας του Duchamp γ ια χρήση αντικ ειμένων με απρόσμενο τρόπο. Τα απορρίμματα και τα αποκόμματα χρησιμοποιήθηκαν σαν καλλιτεχνικό υλικό κ αι από τους σουρρεαλιστές και επανεμφανίστηκαν μετά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο στα έργα του Νέου Ρεαλισμού (Nouveau Réalisme) όπως στα Tableau-Pièges του Daniel Spoe rri, στους φ τιαγμένους από σκ ισμένες αφίσες πίνακ ες του Raimond Hains, στη σειρά Poubelles (σκουπίδια) του Arman, ο οποίος το 1960 γ έμισε την γ νωστή έκ θεση

Plein στην Gale rie Iris Cle rt με σκουπίδια, στα γ λυπτά του Cesar που μορφώνονται από παραμορφωμένα αμαξώματα αυτοκ ινήτων και στα γ λυπτά της Jean Tingue ly που αναμειγνύουν πλαστικά παιχνίδια με οργανικά (τρίχωμα) και ανόργανα (μέταλλο) απορρίμματα. Τις δεκαετίες του ’50 κ αι του ’60 στην Ιταλία κ αλλιτέχνες όπως οι Ettore Colla και o Pino Pascali δημιουργούν συνθέσεις από φθαρμένα υλικά. Το 1961 ο Pie tro Manzoni προκαλεί με το γ νωστό έργο Me rde d’ artiste. Την ίδια εποχή περίπου ο Joseph Beuys δημιουργ εί συνθέσεις με οργ ανικά και ανόργανα υλικά και με μακάβριο πολλές φορές περιεχόμενο. (Ponte A. 2006, 11) Το 1967 δημιουργ είται το κ ίνημα της Arte Pove ra («φ τωχή τέχνη») στην Ιταλία, στα πλαίσια του οποίου θα δημιουργ ήσουν οι ο Giovanni Anse lmo, Alighie ro Boe tti, Paolo Calzolari, Luciano Fabro, Pie ro Gilardi, Jannis Koune llis, Giuse ppe Penone, έργ α αποκλειστικά από απορρίμματα, φ τωχά υλικά (www.tate.org.uk/collections). Συμπερασματικά μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο τα σκουπίδια μπαίνουν στους εκθεσιακούς χώρους κ αι στα μουσεία. Ο ι καλλιτέχνες σχολιάζουν έτσι την σύγ χρονη πραγματικότητα και διαμαρτύρονται γ ια την αποξένωση του ανθρώπου από τη φύση.

Ο Marcel Duchamp είναι ο πατέρας των “readymades”. Το Bicycle Wheel ανήκει στη σειρά αυτή. Συνολικά δημιούργησε 21 “readymades” όλα μεταξύ 1915 και 1923. Τα readymades προκαλούν τη νοητική συμμετοχή του θεατή, μεταφέρουν μηνύματα και προκαλούν καταργώντας κάθε κανόνα της παραδοσιακής τέχνης. Fountain, 1917

Bicycle wheel

Pablo Picasso

Yannis Kounnelis, Untitled.2006 Courtesy Cheim & Read, New York.

Δεκαετία ‘60

Παράλληλα γίνονται και οι πρώτες απόπειρες ενσωμάτωσης χρησιμοπο ιημένων υλικών στην αρχιτεκτονική, λόγω οικολογ ικής ευαισθητοποίησης. Τη δεκαετία του ‘60 ο Alfred Heineken συνέλαβε την ιδέα της χρήσης των γυάλινων μπουκαλιών3 μπύρας της εταιρίας του, ως τούβλα, μετά από ένα ταξίδι του στις Ο λλανδικ ές Αντίλλες, όπου η λατινοαμερικάνικη ακ τή Bidonvilles ήταν γ εμάτη άδεια μπουκάλια που μόλυναν το περιβάλλον. Αναζητώντας έναν τρόπο να αξιοποιήσει αυτά τα, άχρηστα πλέον, αντικ είμενα και λαμβάνοντας υπόψη τα στεγαστικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ένα μεγ άλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, αποφ άσισε να παράγ ει μπουκάλια «WO rld BΟ ttles» που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, μετά την κατανάλωση της περιεχόμενης μπύρας, ως δομικά υλικά-ως τούβλα. Ο John Habraken ανέλαβε το 1962 μαζί με το Heineken Te chnisch Behee r το σχεδιασμό αυτού του μπουκαλιού και το 1965 κατασκ ευάστηκ ε μία πρωτότυπη κ ατοικ ία με αυτά τα μπουκ άλια. Ο αέρας που περιείχαν τα μπουκάλια, παρείχε στο σπίτι την απαραίτητη μόνωση. Η προσπάθεια αυτή δεν συνεχίστηκ ε λόγω των προβλημάτων που προέβλεπαν οι σύμβουλοι της επιχείρησης, αλλά παρά ταύτα παραμένει μια ενδιαφ έρουσα προσέγγ ιση στο θέμα της δυνατότητας στέγασης από χρησιμοποιημένες συσκ ευασίες (Pawley Martin, 1973, 769). Άλλωστε ο σχεδιασμός μπουκαλιού με στόχο την χρήση του σε κατασκ ευές ίσως και να ήταν περιττός, αφού ήδη αυτοί που χρειάζονται δομικά υλικά μικ ρού κόστους, χρησιμοποιούν απλά αυτά που βρίσκουν στον γύρω χώρο. (Pawley 1975,29)

Για να κατασκευαστεί ένα γυάλινο μπουκάλι χρειάζεται ενέργεια περίπου ίση με αυτήν που καταναλώνει μια λάμπα 100 W όταν λειτουργεί συνεχώς για 8 ώρες. http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcommon_100001_06/11/2007_1287046

Το 1965 στην Αμερική, στο νότιο Κολοράντο, ιδρύεται η πόλη Drop C ity, μία κοινότητα καλλιτεχνών την οποία οργάνωσαν ο παραγωγός ταινιών Gene Be rnofsk y κ αι οι κ αλλιτέχνες JoAnn Be rnofsk y, R ichard Kallwe it και C la rk R iche rt. Η πρόθεση ήταν να δημιουργηθεί μία εγκατάσταση , η οποία θα λειτουργούσε σα πραγματική πόλη, συνεχίζοντας τη λογ ική της τέχνης drop art4 που είχε αναπτυχθεί νωρίτερα στα πανεπιστήμια του Κάνσας και του Κολοράντο. Εμπνευσμένοι από τις αρχιτεκ τονικ ές ιδέες του Buckminste r Fulle r και του Ste ve Bae r οι κάτοικοι της κοινότητας κατασκ εύασαν οι ίδιοι θόλους (domes) από επαναχρησιμοποιημένα μεταλλικά φ ύλλα αμαξωμάτων αυτοκινήτων. Ο ι θόλοι αυτοί είναι βασισμένοι σε γ εωμετρικά στερεά που εγγράφονται σε σφαίρα και σε άλλα γ εωμετρικά πολύεδρα (domes και zomes5) και στεγάζουν διάφορα στούντιο και άλλους χώρους διαβίωσης. (Kahn

Πόλη Drop City

1970,9).

Η τέχνη Drop Art (μερικές φορές αποκαλούμενη " droppings ") ξεπήδησε από τα " happenings " του Allan Kaprow και των αυτοσχέδιων performances, μερικά έτη νωρίτερα,των John Cage, Robert Rauschenberg και Buckminste r Fuller στο Black Mountain College. 5 ‘Ενα dome είναι ένα πολύπλευρο πολύεδρο στο οποίο όλες οι ακμές ανήκουν στην ε πιφάνεια μιας σ φαίρας. Τ α domes αναπτύσσονται από το τετράεδρο, το οκτάεδρο και το εικοσάεδρο. Τα zomes είναι δομές που αναπτύσσονται από μία σειρά πολύεδρων (τα ζονόεδρα) στα οποία οι πλευρές έχουν ακμές παράλληλες και ίσες.

Δεκαετία ‘70

Τη δεκαετία του ‘70 η εντατικοποίηση της βιομηχανικής παραγωγ ής ωθούσε την κ οινή γνώμη κατά των καταναλωτικών προτύπων του αναπτυσσόμενου παγκόσμιου καπιταλισμού. Το κίνημα των hippies ήταν σε έξαρση και πολλές μεθοδευμένες προσπάθειες γ ίνονταν από αρχιτέκ τονες και βιομηχανίες προς την ανακάλυψη τρόπων αξιοποίησης των καταναλωτικών προϊόντων του σύγ χρονου κόσμου που πλεόναζαν. Τολμηροί οραματιστές υποστήριζαν ότι τα αγαθά αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην οικοδομική δραστηριότητα γ ια την αντιμετώπιση του παγκόσμιου προβλήματος στέγ ασης. Ο ι εφημερίδες της εποχής παρότρυναν «προς ένα παγκόσμιο σύστημα

κατοίκησης βασιζόμενο στην καταναλωτική βιομηχανία .»

(Martin Pawley, 1976)

και παρέθεταν οικονομικ ές και στατιστικ ές αναλύσεις που εξηγούσαν γ ια το πώς αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί. (Fuhrmann Ernst 1979,Futures) Παρότι σε πειραματικό επίπεδο έγ ιναν πολλές προσπάθειες με σκοπό να καταδείξουν μία νέα κατεύθυνση6 προς την ενοποίηση, ουσιαστικά, της καταναλωτικής και της οικοδομικής βιομηχανίας, λίγ ες είχαν τη δυναμική της άμεσης υλοποίησης.

«..Φανταστείτε , παραδείγματος χάριν, ότι τα σπίτια θα μπορούσαν να χτιστούν από κονσερβοκούτια. Αυτή η

μικρή πειραματική κατασκευή 1,

που εικονίζεται εδώ, καλύπτει

25 μ2 επιφάνειας με 1700 μεταλλικά

κονσερβοκούτια, κολλημένα μεταξύ τους με χάλκινες κολλήσεις. Το θέμα δεν είναι η εκτέλεση ούτε το ίδιο το σπίτ ι όπως κατασκευάστηκε, αλλά το γεγονός ότι τέτοια κονσερβοκούτια παράγονται παγκοσμίως σε μία σχεδόν ακατάληπτη κλίμακα. Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες η ετήσια παραγωγή κονσερβοκουτιών ανέρχεται στις 80.000.000.000 μονάδες, που σημαίνει στη δική μας υποθετική περί πτωση ότι με 10.000 κονσερβοκούτια που στεγάζουν χώρο 140μ2 (εθνικός μέσος όρος

επιφάνειας κατοίκησης) 8.000.00 0 κατοικίες

θα μπορούσαν να

οικοδομηθούν το χρόνο από τρέχον απόθεμα. Η κατασκευή τούβλων από την άλλη πλευρά ανέρχεται μόλις στα 8.000.000.000 μονάδες το χρόνο , και αρκεί για την παραγωγή ίσως 800.000 κατοικιών.»

(Martin Pawley,1976)

Η πιο σημαντική από αυτές ήταν σίγουρα το πρόγραμμα Fourgonette . Προτεινόμενο σαν μέρος ενός ερευνητικού προγράμματος του 1972 από την Unidad - λαϊκή κυβέρνηση της Χιλής, το πρόγραμμα ήταν μέρος μιας γ ενικής προσπάθειας να δημιουργηθούν βοηθητικ ές μονάδες κατοικ ίας εκ τάκ του ανάγκης , χαμηλού κόστους χωρίς να χρησιμοποιηθεί εργατικό δυναμικό ούτε πρώτες ύλες από την κατασκ ευαστική βιομηχανία . Η προτεινόμενη πηγή στην περίπτωση αυτή ήταν η γραμμή παραγ ωγής αυτοκ ινήτων 2C V Fourgone tte, της C itroe n Chile na SA, στο Santiago, η οποία κρίθηκ ε αντιοικονομική και αναζητήθηκαν άλλοι τρόποι αξιοποίησης της. Έτσι προκρίθηκ ε κ αι εφαρμόστηκ ε η χρησιμοποίηση της γ ραμμής αυτής γ ια την κατασκ ευή κατοικ ιών με τη συναρμολόγηση μελών αμαξωμάτων με στόχο μία ετήσια παραγωγή περίπου πέντε χιλιάδων μονάδων κατοικ ίας. Η σπουδαιότητα του προγράμματος έγκ ειται στο ότι το είδος της μεταποίησης που είχε προταθεί παλιότερα με καταναλωτικά αγαθά όπως τα κονσερβοκούτια ή τα γυάλινα μπουκάλια μπύρας (πχ. WO BO-Proje ct) μπορούσε να πραγματοποιηθεί χρησιμοποιώντας μεγαλύτερα ή πιο εξελιγ μένα καταναλωτικ ά προϊόντα. Επιπλέον αποτέλεσε μία προσπάθεια συμφιλίωσης της βιομηχανικής παραγωγ ής με το κοινωνικό αίτημα γ ια στέγαση.

Fourgonette project

Δυστυχώς όμως σήμερα, ακόμη και σε κοινωνίες που τα αγ αθά παράγονται σε ποσότητες που καθιστούν την αποκομιδή τους προβληματική, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού καταφ εύγ ει σε αυτά ακριβώς τα απορρίμματα για να καλύψει τις ανάγκ ες του. Συγκ εκ ριμένα, για τον τομέα της στέγασης, η ιδέα της κατασκ ευής κατοικ ιών ή Παραγκουπόλεις μεγ αλύτερων κ τιρίων με βασικ ά δομικά υλικά τα απορρίμματα δεν είναι πρωτότυπη ιδέα. Στην προσπάθεια επιβίωσης, άνθρωποι σε χώρες του τρίτου κόσμου, πρόσφυγ ες ή τσιγγάνοι αναγκάζονται να κατασκ ευάσουν μόνοι τους πρόχειρα αυτοσχέδια καταλύματα (αρκ ετές φορές παράνομα ή αυθαίρετα) από προϊόντα που ο υπόλοιπος κόσμος θεωρεί άχρηστα, όπως από υπολείμματα κ αι ρετάλια ξύλων, μεταλλικών αυλακωτών φύλλων (όπως αλουμινίου) και φύλλων πλαστικού. Αυτά τα καταλύματα φυσικά δεν έχουν τις σύγ χρονες δυτικ ές προδιαγραφ ές, αλλά καλύπτουν την πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου για «μια στέγ η πάνω από το κ εφ άλι». Πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι μένουν σε παραγκουπόλεις, ένα ποσοστό που αγγ ίζει τον ένα στους έξι ανθρώπους ανά τον κόσμο (Sinclair 2006, 138) . Χτίζονται συνήθως στα περίχωρα πόλεων, σε χώρες με άνιση κατανομή του πλούτου, και μερικ ές φορές ο πληθυσμός τους φθάνει αυτόν μιας πόλης. Χαρακ τηριστικά παραδείγματα παραγκουπόλεων συναντιούνται στη Νότια Αφρική, στις Φιλιππίνες, στην Αργ εντινή, στη Βενεζουέλα , στη Βραζιλία (όπου ονομάζονται Fave las), στο Περού κ αι στις Δυτικ ές Ινδίες (Jamaica, Trinidad, Haiti).

3. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

Η ανακύκλωση των υλικών στη κατασκευή διαχωρίζεται σε τέσσερα είδη: Σε πρωτογενή και δευτερογενή - ανάλογα με τον τομέα που χρησιμοπο ιούνται τα ανακυκλωμένα υλικά - και σε άμεση και έμμεση - ανάλογα με το πόση επεξεργασία χρειάζονται τα υλικά για να επαναχρησιμοποιηθούν. (Asam,Claus 2005, 2-1) Στην πρωτογενή ανακύκ λωση τα υλικά χρησιμοποιούνται στην ίδια εφαρμογή της αρχικής τους χρήσης, ενώ στη δευτερογενή αξιοποιούνται σε διαφορετικούς τομείς με αλλαγ ή του χρηστικού τους χαρακ τήρα. Καθώς θέμα αυτής της διάλεξης είναι η ανακύκ λωση και επανάχρηση υλικών στην οικοδομική δραστηριότητα, την πρωτογ ενή ανακύκ λωση αφορούν καθαρά οικοδομικά υλικά ενώ τη δευτερογ ενή «μη οικοδομικά υλικά», δηλαδή αυτά που προέρχονται από τη βιομηχανία και τη βιοτεχνία. Στην άμεση (Demontage Bauteilrecycling) τα υλικά μπορούν να λάβουν ξανά μέρος στην κατασκ ευή κτιρίων με ελάχιστη ή ανύπαρκ τη μεταποιητική διαδικασία. Τα άμεσα επαναχρησιμοποιήσιμα υλικά προτιμώνται από περιβαλλοντικ ής άποψης, γ ιατί η ποιοτική αξία του υλικού δεν μειώνεται και η ενέργ εια που κ αταναλώνεται κατά την επανάχρηση τους είναι πολύ λιγότερη σε σχέση με αυτή των ανακυκ λωμένων υλικών. Βέβαια ένα προϊόν γ ια να επαναχρησιμοποιηθεί χωρίς επιπλέον επεξεργασία πρέπει να πληρεί κάποιες προϋποθέσεις: Πρέπει καταρχήν να διατίθεται σε επαρκ είς ποσότητες, καθώς και να είναι σε σωστό μέγ εθος ή κ λίμακα (πχ. είναι ασύμφορο να φ τιάξει κανείς ένα τοίχο από κ ινητά τηλέφωνα). Τρίτος κ αι σημαντικότερος παράγοντας είναι κατά πόσον χρειάζεται τα προϊόντα αυτά να υποστούν επεξεργασία για να επαναχρησιμοποιηθούν ή ποια στοιχεία των προϊόντων αυτών μπορούν αυτούσια να πάρουν απευθείας άλλη χρήση. (Ed Van Hinte 2007, 112) Στην έμμεση (Baustoffrecycling) προηγ είται ένας μετασχηματισμός τους προτού αυτά επαναχρησιμοποιηθούν. Πρόκ ειται ουσιαστικά για τα ανακυκ λωμένα υλικά.

3.1. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΑΠΟ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΚΤΙΡΙΑ Η πρωτογενής ανακύκλωση αφορά στην επανάχρηση οικοδομικών υλικών στην ίδια διαδικασία παραγωγής (εφαρμογή), δηλαδή στην κατασκευή κτιρίων. Αυτά τα οικοδομικά υλικ ά που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν είναι ουσιαστικ ά κατασκ ευαστικ ά απόβλητα που παράγονται κ ατά την εκ τέλεση διάφορων κ ατασκ ευαστικών έργων όπως η ανέγ ερση, ανακαίνιση, κατεδάφ ιση κ τιρίων, ανακατασκ ευή κ αι συντήρηση δρόμων. (Ευθυμιόπουλος 2000, 147) . Αυτά τα υλικά ποικ ίλουν ανάλογα με το είδος και την περιοχή του έργου καθώς οι κατασκ ευαστικ ές τεχνικ ές διαφ έρουν από περιοχή σε περιοχή. Για παράδειγμα στην Ευρώπη βασικ ά δομικά υλικά είναι το σκυρόδεμα, τα τούβλα και οι πέτρες ενώ στην Βόρεια Αμερική το ξύλο.(Νάτση Α. 2006, 18) . Καθώς τα κατασκ ευαστικά απόβλητα είναι ογκώδη, βαριά και αδρανή δεν είναι κατάλληλα γ ια καύση ούτε γ ια επεξεργασία σε συνήθεις εγκαταστάσεις μηχανικ ής διαλογ ής και ανακύκ λωσης υλικών. Αν κ αι ο πιο διαδεδομένος τρόπος γ ια τη διάθεση τους είναι η υγ ειονομικ ή ταφ ή και η απόθεση σε εγκ εκριμένους ή μη χώρους, υπάρχουν και εναλλακ τικοί τρόποι διαχείρισης τους – διαδικασίες ανακύκ λωσηςανάλογ α με το υλικό. Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό κατάλογο αποβλήτων (απόφαση 2001/117/ΕΚ) στα απόβλητα από κατασκ ευές και κατεδαφίσεις περιλαμβάνονται: 1. τούβλα, πλακ άκια κ εραμικά και σκυρόδεμα 2. ξύλο, γ υαλί και πλαστικό 3. μείγ ματα ασφάλτου και ορυκ τής πίσσας, λιθανθρακόπισσα και προϊόντα πίσσας 4. μέταλλα, περιλαμβανομένων κ αι των κ ραμάτων τους (χαλκός, μπρούντζος, ορείχαλκος, αλουμίνιο, μόλυβδος, ψευδάργυρος, σίδηρος, χάλυβας, κασσίτερος, καλώδια που περιέχουν πετρέλαιο και άλλες επικ ίνδυνες ουσίες) 5. χώματα, πέτρες κ αι μπάζα εκ σκαφών Στα επόμενα υποκ εφάλαια αναλύονται τα κυριότερα ανακ υκλώσιμα υλικά του ευρωπαϊκού καταλόγου αποβλήτων κατασκ ευών.

3.1.1ΤΟΥΒΛΑ, ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΠΛΑΚΑΚΙΑ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ

ΣΚΥΡΟ ΔΕΜΑ,ΤΟ ΥΒΛΑ, ΚΕΡΑΜΙΚΑ

Ανακύκλωση τούβλων και κεραμικών πλακιδίων Βασικό συστατικό των τούβλων και των κ εραμικών πλακιδίων είναι ο πηλός, στον οποίο προστίθεται νερό και συχνά άμμος για να μπορεί να είναι ευκολότερη η επεξεργασία του. Ο σχηματισμένος πηλός ψήνεται σε θερμοκ ρασίες μέχρι και 1000 ˚C. Η ενέργ εια που καταναλώνεται στη διαδικασία αυτή είναι αρκ ετή και αυξάνεται σημαντικά όσο αυξάνεται και η θερμοκρασία στην οποία ψήνονται τα τούβλα. Αφού λοιπόν ο ψημένος πηλός είναι υλικό με μεγ άλη διάρκ εια ζωής η επανάχρηση του είναι επιθυμητή, καθώς με αυτόν τον τρόπο γ ίνεται οικονομία ενέργ ειας. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η άμεση ανακύκλωση των τούβλων που χρησιμοποιούνται εμφανή στις όψεις ή σε πατώματα, καθώς αυτά απαιτούν κατά την παραγωγή τους πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Παρά ταύτα η επανάχρηση τους είναι οικονομικ ή μόνο αν έχει χρησιμοποιηθεί στη σύνδεση τους ασβεστοκονίαμα, το οποίο θα πρέπει να απομακρυνθεί, ενώ παράλληλα πρέπει όλα τα τούβλα να ελεγ χθούν γ ια πιθανές ρωγμές προτού επανατοποθετηθούν.(http://www.ecoconstruction.org/env_impact.html).Τα κ εραμικά πλακ άκια μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν τόσο αυτούσια ή σε σπασμένα κομμάτια (τεχνική Gaudi)

Ανακύκλωση σκυροδέματος To σκυρόδεμα αποτελείται από περίπου 53% αμμοχάλικο, 26 % άμμο, 14% τσιμέντο και 7%νερό. Η εξόρυξη του αμμοχάλικου και σε μικρότερο βαθμό κ αι της άμμου καταστρέφ ει το τοπίο, συχνά και σε περιοχές ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς ενώ ταυτόχρονα η μεταφορά τους και η διαχείριση των παραπροϊόντων τους έχουν αρνητικ ές περιβαλλοντικ ές επιπτώσεις. Επίσης η παραγωγή τσιμέντου από ασβέστη με προσθήκη άμμου και πηλού καταναλώνει πολλή ενέργ εια αφού απαιτεί θερμοκρασίες ως και 2000˚C, ενώ ταυτόχρονα απελευθερώνει διοξείδιο του άνθρακ α συμμετέχοντας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. (http://www.ecoconstruction.org/env_impact.html) . Είναι λοιπόν φανερό πόσο σημαντικ ή για το περιβάλλον είναι η μείωση της παραγωγής σκυροδέματος μέσω της ανακύκ λωσης.

ΣΚΥΡΟ ΔΕΜΑ

Plattenbau

Τα προκατασκ ευασμένα στοιχεία σκυροδέματος προσφ έρονται για άμεση ανακύκλωση σε νέες κατασκ ευές. Αποτελούνται από τσιμέντο, άμμο, ασβέστη καθώς και συχνά από μεγάλη ποσότητα PFA (Pulve rised Fue l Ash / Fly-Ash)- στάχτη - κατάλοιπο καύσης, άχρηστο υλικό από σταθμούς ηλεκ τροπαραγωγής που κ αίνε ορυκ τά καύσιμα. Με αυτόν τον τρόπο εξοικονομείται χρόνος, καθώς ο χρόνος παραγωγής τους δεν συμπεριλαμβάνεται στη νέα κατασκ ευή (γ ια την κατασκ ευή προκατασκ ευασμένων κομματιών be ton απαιτούνται 3-4 εβδομάδες). Παράλληλα το προκατασκ ευασμένο στοιχείο be ton που επαναχρησιμοποιείται είναι ήδη δοκ ιμασμένο , δεν έχει παρουσιάσει φθορές ενώ ταυτόχρονα οι αντοχές του αυξάνονται με το πέρασμα του χρόνου. Ευνόητο είναι, οτι θα πρέπει να ελεγ χθεί η ποιότητα κατασκ ευής, κ αθώς κ αι πιθανές βλάβες εξαιτίας των περιβαλλοντικών συνθηκών. Αρνητικό στοιχείο είναι, ότι η ήδη υπάρχουσα γ εωμετρία και ο τρόπος στήριξης των στοιχείων αποτελούν δεσμεύσεις γ ια την χρησιμοποίησή τους στη νέα κατασκ ευή, αφού αν δεν τοποθετηθούν με αντίστοιχο τρόπο, θα απαιτείται σημαντική επεξεργασία κ αι άρα επιπλέον κατανάλωση ενέργ ειας.

Στη μεταπολεμική περίοδο, δημιουργ ήθηκαν στην ανατολικ ή Γερμανία συγκροτήματα κατοικ ιών από προκατασκ ευασμένες πλάκ ες σκυροδέματος, (Plattenbau) τα οποία σήμερα όμως θεωρούνται πως παρείχαν απάνθρωπες συνθήκ ες διαβίωσης. Μετά την πτώση του τείχους στο Βερολίνο, σχεδόν το 1/3 των κατοίκων του ανατολικού τομέα της πόλης κατοικούσε σε τέτοια διαμερίσματα και έτσι η προσπάθεια κ ατεδάφ ισης τους συνεχίζεται μέχρι σήμερα με σχετικά αργούς ρυθμούς. Αντί όμως αυτές οι πλάκ ες σκυροδέματος να καταλήγουν σε χωματερές, στη Γερμανία προωθείται το σύστημα της «ανακύκ λωσης στοιχείων» (e lemental re cycling), που, ως αποτέλεσμα ενός ερευνητικού προγράμματος του Claus Asam στο Πολυτεχνείο του Βερολίνου, χρησιμοποιεί αυτές τις πλάκ ες γ ια νέους τύπους κατοικ ίας, που δε θυμίζουν από καμία άποψη τα μονότονα συγκ ροτήματα,. Το πρώτο σπίτι ολοκ ληρώθηκ ε στο Me throw από το αρχιτεκ τονικό γραφ είο του He rve Bie le, σε μια πόλη βορειοανατολικά του Βερολίνου. Μόνο εσωτερικ ά πανέλα αξιοποιούνται, κ αθώς τα εξωτερικ ά έχουν δεχθεί επεξεργασία από ένα ειδικό μονωτικό που σήμερα θεωρείται καρκ ινογόνο . Ο ι πλάκ ες σταθεροποιούνται μεταξύ τους με ατσάλινες λωρίδες και τα κ ενά σύνδεσης συμπληρώνονται με τσιμέντο.

Plattenbau

ΣΚΥΡΟ ΔΕΜΑ

Σύμφωνα με το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα (Asam,Claus 2005, 2-1), η κατασκ ευή ενός σπιτιού από επαναχρησιμοποιημένες πλάκ ες είναι κατά 30-40% φθηνότερη από την κατασκ ευή με εξολοκ λήρου καινούργ ια υλικά, ενώ ταυτόχρονα εξοικονομούνται τα κ αύσιμα που θα χρειάζονταν γ ια την θραύση του σκ υροδέματος σε χαλίκ ι. Δυο αρνητικά στοιχεία αυτής της επανάχρησης είναι πώς οι τοίχοι από σκυρόδεμα δεν επιτρέπουν εύκολα επεμβάσεις στους τοίχους όπως π.χ. τρύπημα με καρφ ί, ενώ το μεγ άλο βάρος των πανέλων (5 τόνους το καθένα) απαιτεί γ ερανό για την επανατοποθέτηση τους. (Fischer, Jan Otakar, 2006, 76)

Ο ι συμβατικ ές κατασκ ευές από σκυρόδεμα προσφ έρονται για έμμεση ανακύκλωση όταν ολοκ ληρώσουν τον κύκ λο ζωής τους. Ανακυκ λωμένο αδρανές υλικό (τσιμέντου και αδρανών) είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί στη θεμελίωση κ τιρίων. Επίσης, σε χώρους στάθμευσης, θρυμματισμένο τσιμέντο μπορεί να αντικαταστήσει σε ποσοστό 20% το αμμοχάλικο. Τέλος από το οπλισμένο σκ υρόδεμα είναι δυνατή η εξαγωγή του μεταλλικού οπλισμού, ο οποίος μπορεί να λιώσει κ αι να αναδιαμορφωθεί γ ια νέες χρήσεις.

3.1.2 ΞΥΛΟ ΑΣΦΑΛΤΟΣ ΓΥΑΛΙ

ΞΥΛΟ

Ανακύκλωση ξύλου Το ξύλο είναι ένα από τα πιο ευέλικτα και προσαρμόσιμα υλικά κατασκ ευών. Χρησιμοποιείται ευρέως, σε συμπαγή μορφή, σε σκ ελετούς οικοδομών, σε μορφή επίπεδων επιφανειών-pane l σε πατώματα, σε κατασκ ευές στέγ ης και τοίχων, σε ντουλάπια. Οi ξύλινες επίπεδες επιφάνειες περιλαμβάνουν τα ευρέως γ νωστά MDF (Me dium Density Fibreboard) και O SB (O riented Strand Board, πανέλα του οποίου χρησιμοποιούνται ακόμη και γ ια κατασκ ευή ολόκ ληρων κατοικ ιών με ξύλινο σκ ελετό) είναι κατασκ ευασμένες από κομματάκ ια ξύλου και πριονίδια που δένονται μεταξύ τους με ρητίνες υπό υψηλή πίεση (έμμεση ανακύκλωση). Επιπλέον το ξύλο είναι φ τηνό υλικό σε σχέση με άλλα και είναι ευρέως διαθέσιμο. Όμως η συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση ξυλείας οδήγησε σε έντονους προβληματισμούς για την καταστροφή του δασικού πλούτου και τις επιπτώσεις του στα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους σε όλες τις κ λιματικ ές ζώνες του πλανήτη. Έτσι επαναχρησιμοποιώντας άμεσα ξύλινα προϊόντα όπως πόρτες, παράθυρα και δομικ ή ξυλεία, τα οποία συνήθως χρειάζονται μόνο απλές επισκ ευές, εξοικονομείται ενέργ εια και πρώτες ύλες. ( http://www.ecoconstruction.org/env_impact.html)

Ένα παράδειγμα άμεσης ανακύκλωσης του ξύλου είναι η επανάχρηση ξύλινων στοιχείων, που είναι σε καλή κ ατάσταση, από μια στέγη (όταν αυτή κριθεί απαραίτητο να αντικατασταθεί ή όταν προβλέπεται η κατεδάφιση ολόκληρου του κ τιρίου). Είναι σημαντικό ο σκ ελετός της στέγ ης να αποξηλώνεται αποσυνδέοντας τις ενώσεις και όχι αποκόπτωντας τα άκρα των ξύλων. Όσα ξύλα κρίνονται ως κατάλληλα, καθαρίζονται από καρφ ιά και οι επιφάνειες τους τρίβονται με σμυριδόχαρτο μέχρι να φανεί το υγιές μέρος του ξύλου. Μετά επαλείφονται με μυκ ητοκτόνα, απεντομοτικά ή και πυροπροστατευτικ ά. Σε κάθε στάδιο της αποσυναρμολόγησης πρέπει να αποφ εύγ εται κάθε ενέργ εια που θα μπορούσε να βλάψει κάθε δομικό στοιχείο που θα μπορούσε να επαναχρησιμοποιηθεί. Προσοχή πρέπει να δίνεται επίσης στην εξαγωγή των δοκών από τις πακ τώσεις τους (σε λιθοδομή κυρίως) ώστε να προκαλείται η μικρότερη δυνατή διαταραχή.

(Πασπαλλής–Γεωργακόπουλος. 2000,http://haris.jappee.com+/diplomatiki/5k1_1b.html)

ΞΥΛΟ

Ένα παράδειγμα αποσυναρμολόγ ησης ξύλινης κατασκ ευής έγ ινε το 2004, όταν η εταιρία wood waste dive rsion αποσυναρμολόγησε παλιά κ τίρια με ξύλινο σκ ελετό στο Fort O rd της California κ αι αξιοποίησε αυτή την ξυλεία γ ια την επένδυση της οροφ ής του κ έντρου επισκ επτών του πανεπιστημίου της California .(www.lifecyclebuilding.org) Βασικό πρόβλημα ήταν πως τα ξύλινα στοιχεία είχαν επικάλυψη από ασβέστη και μπογ ιά που περιείχε μόλυβδο που απομακρύνθηκ ε με μια ειδικ ή μέθοδο (mobile lead based Paint (LBP) Removal System).

ΓΥΑΛΙ, ΑΣΦΑΛΤΟ Σ

Ανακύκλωση γυαλιού Ένα παράδειγμα άμεσης ανακύκλωσης γυαλιού από τους «2012 Archite cts» υπάρχει σε μια προσωρινή εγκατάσταση του «worm », ενός κ έντρου πειραματικής μουσικής και ταινιών στην Ο λλανδία. Οι «2012 Archite cts» αξιοποίησαν υαλοπίνακ ες από ένα κ τίριο γ ραφ είων που προβλεπόταν να κατεδαφ ιστεί στο γ ειτονικό χώρο, τους οποίους επαναχρησιμοποίησαν. ως ακουστικό φ ράγμα σε απόσταση 2 μέτρων από την εξωτερικ ή γ υάλινη πρόσοψη. Τα γυάλινα τεμάχια τοποθετήθηκ αν το ένα δίπλα στο άλλο κ αι τα κ ενά που προέκυψαν εξαιτίας των διαφορετικών μεγ εθών των κομματιών καλύφθηκαν με κομμάτια ελαστικού από ρόδες αυτοκινήτου. (www.superuse.org) Yπάρχει επίσης η δυνατότητα έμμεσης ανακύκλωσης γυαλιού γ ια την παραγωγή ηχοαπορροφητικών πανέλων με περιεκτικότητα 96% σε ανακ υκλωμένο γ υαλί (ευθυμιοπουλος 2000 152)

Ανακύκλωση ασφάλτου Συνήθως τα παλιά τμήματα της ασφάλτου τρίβονται (έμμεση ανακύκλωση) γ ια να επαναχρησιμοποιηθούν ως αδρανή υλικά στην κατασκ ευή νέας ασφάλτου. Στο Ρότερνταμ όμως τοποθετήθηκαν αυτούσια (άμεση ανακύκλωση) από Studio He t Obse rvatorium με τη βοήθεια ενός γ ερανού γ ια τη διαμόρφωση ενός πρανούς σε μια νέα περιοχή κ ατοικ ίας Nieuw Te rbre gge δίπλα σε έναν αυτοκ ινητόδρομο .(Ed van Hinte 2007, 24)

3.1.3. MΕΤΑΛΛΑ

ΜΕΤΑΛΛΑ

Τα μεταλλικά στοιχεία (φ έρων οργ ανισμός από χάλυβα, αλουμινένια κουφώματα, επικαλύψεις από χαλκό) μιας κ ατασκ ευής μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν αυτούσια (άμεση ανακύκ λωση) ή να ανακυκ λωθούν στη βιομηχανική παραγωγ ική διαδικασία (έμμεση ανακ ύκλωση). (Ευαγγελινός 2005,16) Ανακύκλωση αλουμινίου Το αλουμίνιο ανακ υκ λώνεται επ’ άπειρον με χρήση λιγότερης ενέργ ειας από το σίδερο, λόγω του χαμηλότερου σημείου τήξης, διατηρώντας τις φ υσικ ές του ιδιότητες και την αξία του. Σε σύγκριση με την ενέργ εια που απαιτεί η πρωτογ ενής παραγωγ ή του αλουμινίου (ηλεκ τρόλυση από την αλουμίνα περίπου 14 k wh/kg) η ανακ ύκλωση χρειάζεται μόλις το 5% εξασφαλίζοντας μεγάλη οικονομία αλλά, έμμεσα, και καθαρότερο περιβάλλον (έμμεση ανακύκλωση).Είναι χρήσιμο να τονιστεί ότι η παγκόσμια παραγωγή πρωτογ ενούς αλουμινίου από ηλεκ τρόλυση, χρησιμοποιεί σε ποσοστό 60% υδροηλεκ τρική ενέργ εια και όχι ενέργ εια από καύση ορυκ τών καυσίμων που ευθύνεται άμεσα γ ια την εκπομπή «αερίων θερμοκηπίου». Τέλος, το δομικό αλουμίνιο παράγ εται στο μεγαλύτερο ποσοστό του από ανακυκ λωμένο μέταλλο, ενώ οι Σκ ανδιναβικ ές χώρες έχουν φθάσει επίπεδα ανακύκ λωσης 95% γ ια την παραγωγή δομικού αλουμινίου (φύλλα και προφίλ). (http://www.elval.gr) Υπάρχει βέβαια και η δυνατότητα άμεσης ανακύκλωσης κουφωμάτων αλουμινίου, όπως η κατασκ ευή νέου στοιχείου πρόσοψης πλάτους 70 cm με φ εγγίτη κατασκ ευασμένο από παλιά εξωτερικά κουφώματα τον Ιούνιο του 2003 από τον Jan korbes σε συνεργασία με τους 2012-archite cts στη Χάγ η, Ο λλανδία. (www.superuse.com)

Big D ig H ouse

ΜΕΤΑΛΛΑ

Ανακύκλωση χάλυβα Για την παραγωγή χάλυβα είναι απαραίτητος ο οπτάνθρακας (κοκ) και το σιδηρομετάλλευμα, η διαδικ ασία εξόρυξης του οποίου, επιβαρύνει σημαντικά το περιβάλλον. Παράλληλα, κατά την διαδικασία παραγωγής του, παράγονται αέρια, τα οποία συντελούν στα φαινόμενα του θερμοκηπίου κ αι της όξινης βροχής. Η χρήση ανακυκ λωμένου χάλυβα εξοικονομεί 30% της κατανάλωσης ενέργ ειας συγκριτικά με την ενέργ εια που δαπανάται για την πρωτογ ενή παραγωγή του. (http,://www.ecoconstruction.org/env_impact.html) Ο χάλυβας είναι 100% ανακυκ λώσιμος. Κατά την βασική διαδικασία παραγωγής μεταλλικών σκ ελετών σε κ λίβανο οξυγόνου, χρησιμοποιείται τουλάχιστον 25% ανακυκ λωμένος χάλυβας (έμμεση ανακύκλωση). Τα προγράμματα ανακύκ λωσης του χάλυβα διαφυλάσσουν τους φυσικούς πόρους κ αι ελαττώνουν σημαντικά την παραγωγ ή αποβλήτων. Κάθε τόνος ανακ υκ λωμένου χάλυβα εξοικονομεί 1.114 κ ιλά σιδηρομεταλλεύματος, 635 κιλά άνθρακ α, και 55 κιλά ασβεστόλιθου. (http://www.steelframebuild.com/whysteel_gr.html.) Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις άμεσης ανακύκλωσης του χάλυβα όπως η γ έφυρα τρένου που επαναχρησιμοποιήθηκ ε στο Αμστερνταμ και το big dig house . Για την κατασκ ευή μιας κατοικ ίας (Big dig house) στο Lex ington, το 2006, χρησιμοποιήθηκαν 600,000 lbs από υλικ ά αποξήλωσης (χάλυβας και σκυρόδεμα) μιας κ εντρικής οδικής αρτηρίας της Βοστόνης, τα οποία παραχωρήθηκαν δωρεάν στον ιδιοκ τήτη της κατοικ ίας, ο οποίος φρόντισε μόνο για τη μεταφορά τους. Όπως αναφ έρει ο αρχιτέκ τονας Ηοng: «Ο σχεδιασμός στηρίχθηκ ε στα υλικά, τα οποία σε καθοδηγούν για το τι πρέπει να κάνεις». Η κατοικία ουσιαστικά αποτελείται από μεταλλικά πλαίσια, πλάκ ες από σκ υρόδεμα και μεγ άλες γ υάλινες επιφάνειες. (http://www.boston.com/realestate/news/articles/2006/03/26/the_house_that_the_central_artery_bui lt/)

Σιδηροδρομική Γέφυρα

ΜΕΤΑΛΛΑ

Ακόμη μια πρωτότυπη εφ αρμογ ή ανακ ύκλωσης χάλυβα είναι η μετατροπή μιας παλιάς σιδηροδρομικής γ έφυρας στο Άμστερνταμ από τους Archite cten C ie σε bar - re staurant. (http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/reda ctie_detail.asp?iNID=10918)

ΜΕΤΑΛΛΑ

Ανακύκλωση χαλκού Ο χαλκός είναι φυσικό ορυκ τό στοιχείο, πλήρως ανακυκ λώσιμο κ αι παραμένει αναλλοίωτος σε κάθε είδους διάβρωση. Τα μέχρι σήμερα γ νωστά παγκόσμια αποθέματα χαλκού υπολογ ίζονται σε 2,6 δις τόνους, εκ των οποίων μόλις 0,31 δις τόνοι (12%) έχουν εξορυχθεί σε όλη τη διάρκ εια της ιστορίας του μετάλλου και του ανθρώπου κ αι περίπου αυτή η ποσότητα εξακολουθεί να χρησιμοποιείται. Αυτό οφ είλεται στο βαθμό ανακ ύκλωσης του χαλκού που είναι μεγαλύτερος από οποιοδήποτε άλλο μηχανικό μέταλλο. Αν εξαιρέσουμε το χαλκό που χρησιμοποιείται γ ια την παραγωγ ή καλωδίων, η κατασκ ευή των οποίων απαιτεί καθαρό χαλκό, το υπόλοιπο 75% που χρησιμοποιείται στα εργοστάσια επεξεργασίας χαλκού και ορειχάλκου, τα χυτήρια κ αι άλλες βιομηχανίες, προέρχεται από ανακυκ λωμένο σκραπ χαλκού. (έμμεση ανακύκλωση) Ο βαθμός ανακ υκλωσιμότητας του χαλκού είναι τόσο υψηλός ώστε το σκραπ πρωτογ ενούς ανακύκ λωσης διατηρεί κατά 95% τις ιδιότητες και την αξία του πρωτογ ενούς μετάλλου. Ο χαλκός χρησιμοποιείται στις επικαλύψεις όψεων των κ τιρίων και σε στέγ ες σε κ τίρια και εκκ λησίες. Στις ευρωπαϊκ ές χώρες όπου η χρήση του είναι ευρύτατη, υπάρχουν κ τίσματα τεσσάρων και πλέον αιώνων με χάλκ ινες στέγ ες, οι οποίες παραμένουν αναλλοίωτες μέχρι σήμερα. (http://diocles.civil.duth.gr/links/home/museum/mater/metal/copper.doc)

ΜΕΤΑΛΛΑ

Nemo Museum Amsterdam

Salzburg, Au stria

3.1.4 ΧΩΜΑΤΑ, ΠΕΤΡΕΣ ΚΑΙ ΜΠΑΖΑ ΕΚΣΚΑΦΩΝ

Rubble House

ΧΩΜΑΤΑ

Συνήθως τα περισσότερα από τα χώματα, τις πέτρες και τα μπάζα εκσκ αφών χρησιμοποιούνται σε επιχωματώσεις κ αι διαμορφώσεις χώρων, γ ενικά σε χρήσης χαμηλής αξίας. Τα ακόλουθα παραδείγματα παρουσιάζουν μια διαφορετικ ή αντιμετώπιση, οπού το χώμα δεν είναι απλά το υλικό που θα βρίσκ εται κάτω ή δίπλα από το κ τίριο, (πρακ τικ ά αχρησιμοποίητο όσον αφορά την κατασκ ευή) αλλά γ ίνεται το ίδιο βασικό μέρος του κ τιρίου.

Το 1999, οι Mike Lawless και Mark Whitby σχεδίασαν το Rubble House γ ια το διαγωνισμό “Transitional Housing Competition for Refugees Returning from Kosovo” (Sinclair 2006, 117), ως απάντηση στην πρόκ ληση του πώς μπορεί κανείς να επαναχρησιμοποιήσει υλικά από κ ατεδαφ ίσεις με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργήσει μια χαμηλού κόστους και δομικά σωστή κατασκ ευή, ελευθερώνοντας παράλληλα το χώρο από τα μπάζα. Κεντρική ιδέα της λύσης τους είναι η δημιουργ ία τοίχων από μεγάλους «κ λωβούς» γ εμισμένους με θρυμματισμένες πέτρες. Οι «κ λωβοί» είναι φ τιαγμένοι από πλαστικό ή γαλβανισμένο μεταλλικό πλέγ μα, ή ακόμη κι από πλέγ μα από καλάμια ή μπαμπού. Η αντοχή αυτών των τοίχων οφ είλεται στο συνδυασμό του βάρους των λίθων με την αλληλοπλοκή και την ικ ανότητα τριβής του πλέγματος. Η κατασκ ευή του R ubble House είναι εύκολη και γ ρήγορη. Το σύστημα φ τάνει στο χώρο όπου θα κατασκ ευαστεί το κ ατάλυμα πακ εταρισμένο. Μια ομάδα συναρμολογ εί αρχικά τους «κ λωβούς» χρησιμοποιώντας ράβδους κι έπειτα γ εμίζοντας τους με μπάζα, σχηματίζει τους τοίχους. Η οροφή αποτελείται από σάντουιτς με φ ύλλα αλουμινίου, με ενδιάμεσο μονωτικό πάπλωμα, ενισχυμένο με ίνες νάυλον, ώστε να είναι στεγανή και να έχει παράλληλα μονωτικ ές ιδιότητες. Ο ι άκρες της στέγ ης ενώνονται με σκρατς ώστε να εξασφαλίζεται η πλήρης στεγ ανότητα του κ τίσματος. Ο λόκ ληρο το σύστημα «κουμπώνει» και δε χρειάζεται εργαλεία γ ια να συναρμολογηθεί. To 2000, στο Essex της Αγγ λίας, υλοποιήθηκ ε η πρόταση αυτή σε πραγ ματική κ λίμακα, σε λιγότερο από έξι ώρες, από μία ομάδα δέκα ατόμων, ως μέρος της έκθεσης στη Spacex Galle ry.

Dominus Wine ry, Sandbag Solutions

ΧΩΜΑΤΑ

Χαρακτηριστικό παράδειγμα άμεσης επανάχρησης υλικών από εκσκ αφ ές είναι το κ τίριο Dominus winery στη California (1995-1998) από τους Herzog και de Μeuron. Η εξωτερική επιδερμίδα του κ τιρίου δημιουργήθηκ ε από μονάδες μεταλλικού πλέγματος, που περιείχαν πέτρες διαφόρων μεγ εθών, που συλλέχθηκ αν επί τόπου- παρουσιάζοντας έτσι έναν εναλλακ τικό τρόπο ένταξης στο τοπίο, αξιοποιώντας παράλληλα το τοπικό υλικό και μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο την κατανάλωση ενέργ ειας, που θα απαιτούνταν για την μεταφορά κάποιου διαφορετικού υλικού γ ια διαμόρφωση της όψης.

(http://www.floornature.com/articoli/articolo.php?id=12&sez=3&lang=en

Το proje ct Sandbag Solutions του ΙρανόΑμερικ ανού αρχιτέκ τονα Nader Khalili επαναχρησιμοποιεί άμεσα υλικά, όπως χώμα κ ι αμμόσακους, για τη δημιουργ ία καταλυμάτων εκ τάκ του ανάγκης. Οι αμμόσακ οι κ αι το αγκ αθωτό συρ ματόπλεγμα είναι εργαλεία του πολέμου, τα οποία κατά τον αρχιτέκτονα, μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε υλικά στέγασης για θύματα φυσικών καταστροφών και πολέμων, αλλά και σαν φ θηνές εναλλακτικές στέγασης γενικότερα. (Richardson P. 2007, 100) Η ιδέα της κατασκ ευής των «σπιτιών αμμόσακων» προήλθε από ένα proje ct του Khalili για τη NASA, γ ια το σχεδιασμό καταλυμάτων στο φ εγγάρι, μέσω της εκμετάλλευσης των πιο ακατέργαστων υλικών. Χάρη στις γνώσεις του για γηγ ενείς κατασκ ευαστικ ές τεχνικ ές σε διάφορα μέρη του κόσμου, ο Khalili δημιούργησε την πιο διάσημη κατασκ ευή του, την καλύβα από αμμόσακους. Τα απαιτούμενα εργαλεία και υλικά για την κατασκ ευή είναι απλά, ώστε να καθιστούν την οικοδόμηση των καταλυμάτων εύκολη, ακόμα και από ανειδίκ ευτους ανθρώπους με περιορισμένες πηγ ές πόρων. Η διαδικασία της κ ατασκ ευής είναι απλή. Μακ ρείς σωληνοειδείς αμμόσακοι τοποθετούνται μέσα σε ένα κυκ λικό αυλάκ ι σχηματίζοντας τη βάση. Στη συνέχεια γ εμίζονται με ένα μίγ μα από τσιμέντο, ασβέστη κ ι άσφαλτο (αν δεν υπάρχει κ ανένα από αυτά τα υλικά, ένα προσωρινό κατάλυμα

Sandbag Solutions

μπορεί να φ τιαχτεί με σάκους γ εμισμένους μόνο με χώμα). επαναλαμβάνεται, με τους αμμόσακους να τοποθετούνται σε επίπεδα σε σχηματισμό θόλου. Ανάμεσα στα επίπεδα τοποθετείται αγκαθωτό συρματόπλεγμα, ώστε να συγκρατούνται οι σάκοι στη θέση τους. Κομμάτια από πλαστικούς σωλήνες, που χώνονται μεταξύ των σάκων, δημιουργούν τα ανοίγματα, ενώ οι πόρτες γ ίνονται με την κατασκ ευή αψίδων. Ανταποκ ρινόμενος στις ανάγκ ες γ ια στέγαση ενός μεγ άλου αριθμού πληγ έντων από σεισμούς στην Ασία, τυφώνες στην Αμερική και πολέμους στο Darfur, ο Khalili έχει δημοσιεύσει για ελεύθερη χρήση στην ιστοσελίδα του «Call Earth», οδηγίες γ ια την οικοδόμηση των κ αταλυμάτων εκ τάκ του ανάγκης. Ο ι θολωτές αυτές κ ατασκ ευές μπορούν να εξελιχθούν σε κατοικ ίες με περισσότερα δωμάτια. Με τη χρήση σοβά ή άλλου αντίστοιχου υλικού στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, θυμίζουν παραδοσιακά σπίτια του Aleppo της Συρίας.

Έπειτα

ΧΩΜΑΤΑ

η διαδικασία

ΔΟ ΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

3.1.5 ΕΠΑΝΑΧΡΗΣ Η ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ

BR E, AAABIERTA

ΔΟ ΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

Το κτίρ ιο γραφείων του BRE (British Research Establishment) χτίστηκ ε σε οικόπεδο οπου υπήρχε παλαιότερο κ τίσμα, που κατεδαφίστηκ ε και ανακυκ λώθηκ ε κατά 96% κατ’ όγκο. Στην κατασκ ευή του κ τιρίου χρησιμοποιήθηκαν υλικά από άλλα γ ειτονικά κ τίρια τα οποία επρόκ ειτο να κατεδαφ ιστούν: πχ. τούβλα, ξύλινα πατώματα και χαλίκ ι από θραύση σκυροδέματος. Στο εργοτάξιο ανακ ύκλωσαν το σίδερο. (Ευθυμιόπουλος 200, 151) Για να χτιστεί το κτίριο χρησιμοποιήθηκαν πάνω από 80.000 τούβλα ηλικ ίας άνω των 100 ετών.

To Νοέμβριο του 2004 ο Santiago Cirugeda (αρχιτέκ τονας και καθηγητής στην ESAYA-Esccue la Supe rior de Arte y Archite ctura, παράρτημα της σχολής της Μαδρίτης) μαζί με φοιτητές από το τμήμα Fine Arts and Archite cture από το Granada unive rsity ίδρυσε το AAABIERTA με στόχο τον επαναπροσδιορισμό του μαθήματος, στα πλαίσια της προσπάθειας σύγκλισης του προγράμματος των ευρωπαϊκών σχολών. Για αυτό το νέο μάθημα απαιτούνταν ένας νέος χώρος ο οποίος κατασκ ευάστηκ ε από υλικά που προήλθαν από την αποδόμηση ενός δημοτικού κ τιρίου που προβλεπόταν να γκρεμιστεί εκ είνη την περίοδο. Για την πραγ ματοποίηση αυτού του έργου που ολοκ ληρώθηκ ε τον Ιανουάριο του 2007 εργάστηκαν περίπου 25 φοιτητές και καθηγητές.( ed van Hilde 2007, 60)

3.2 ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ

ΧΡΗΣΗ ΑΛΛΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΩΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Χαρτί, γ υαλί κ αι αλουμίνιο είναι τρία μόνο από τα ανακυκ λώσιμα υλικά. Λόγω της εκ τεταμένης χρήσης τους και του χαμηλού κόστους επαναχρησιμοποίησης τους, ανακ υκλώνονται ευρέως. Υπάρχουν όμως κι άλλα υλικά , μη βιοδιασπώμενα, όπως πλαστικά, ηλεκ τρονικ ές συσκ ευές και απορρίμματα οικοδομών που οι διεργασίες διάσπασης τους είναι ιδιαίτερα δαπανηρές, τόσο ενεργ ειακά όσο κ ι οικονομικά, ενώ σε μερικ ές από αυτές είναι αναπόφ ευκ τη η απελευθέρωση βλαβερών ουσιών γ ια των άνθρωπο (όπως στη διάσπαση των μπαταριών). Δυστυχώς λίγα είναι τα υλικ ά που επαναχρησιμοποιούνται σήμερα, χωρίς να διαχωριστούν πρώτα στις αρχικ ές ύλες τους. Όσο περισσότερη η αξία που προστίθεται όμως σε ένα προϊόν, τόσο πιο παράλογο είναι να αποσυντίθεται, αφού χρησιμοποιηθεί, στις πρώτες του ύλες. Τα προϊόντα αυτά λόγω της πολυπλοκότητας της σύνθεσης τους μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν αυτούσια, ακόμη και με τρόπους αντισυμβατικούς που απαιτούν ακόμη κ αι την αλλαγή του χρηστικού τους χαρακ τήρα.

3.2.1 ΜΗ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

3.2.1.1. ΧΑΡΤΙ

ΧΑΡΤΙ

Έχει υπολογ ιστεί ότι η συγκ έντρωση μόλις 3.500 τόνων χαρτιού ισοδυναμεί με τη διάσωση ενός δάσους με περισσότερα από 50.000 δένδρα, εξοικονόμηση ενέργ ειας που υπολογίζεται σε 4 εκατ. κ ιλοβατώρες και πόσιμου νερού που φ τάνει το ένα εκ ατ. κυβικ ά μέτρα, ποσότητα που επαρκ εί γ ια την ύδρευση της Αθήνας για περισσότερο από ένα 24ωρο. Μεταφράζεται επίσης, σε ελάφρυνση ενός ΧΥΤΑ από τα σκουπίδια που παράγ ει μια πόλη 10.000 κατοίκων. (Τζαναβάρα Χ. 2003, www.enet.gr) Η κατανάλωση χαρτιού στις αρχές του προηγούμενου αιώνα (1915) ήταν μόλις 5.000.000 τόνους γ ια ολόκ ληρο τον πλανήτη. Σήμερα η ετήσια κατανάλωση είναι 40 φορές μεγ αλύτερη, αφού ξεπερνά τους 200.000.000 τόνους. Παρόλο που το χαρτί είναι ένα φυσικό προϊόν, η παραγωγή κ αι υπερκατανάλωσή του κοστίζει στο περιβάλλον. Πολλές είναι οι δραστηριότητες που επιβαρύνουν το περιβάλλον σε όλη τη «διάρκ εια ζωής» του χαρτιού, από τη στιγμή δηλαδή που φυτεύεται μια καλλιέργ εια ή κόβεται ένα δάσος, μέχρι να μετατραπεί σε χαρτί, να φ τάσει στα χέρια του κ αταναλωτή και να αχρηστευθεί. Η λύση για να «ανασάνει» το περιβάλλον από αυτή την επιβάρυνση είναι η ανακ ύκλωση: Το χαρτί αρχικά συλλέγ εται και στη συνεχεία γίνεται διαχωρισμός αυτού και των επιμέρους υλικ ών ανά ποιότητα, καθώς και διαχωρισμός υλικών - προσμίξεων (κ αθαρισμός - αφαίρεση ξένων υλών - υπολειμμάτων προς το χαρτί και τα άλλα υλικά). Ακολουθεί δεματοποίηση του προϊόντος, δηλαδή συσκ ευασία σε μπάλες (δέματα) και προώθηση τους στην αποθήκη όπου γίνεται ταξινόμηση ανά είδος και προσωρινή αποθήκ ευση των δεματοποιημένων υλικών. (www.ecotec.gr)

Pape rcre te

ΧΑΡΤΙ

Μια ευρέως διαδεδομένη έμμεση ανακύκλωση του χαρτιού είναι σαν συστατικό του papercrete. Το τελευταίο είναι ένα μίγμα τσιμέντου Portland, άμμου και ανακυκ λωμένων εφημερίδων-περιοδικών. Έχει μεγάλη αντοχή (260 psi), είναι ελαφρύ, διατηρεί τη φόρμα του όταν είναι βρεγ μένο και έχει μεγάλη μονωτική ικανότητα (περίπου R 2.8 ανά ίντσα) (www.livinginpaper.com)

Το χαρτί είναι κ υτταρίνη ξύλου, ινώδες υλικό. Η κ υτταρίνη, μετά από τη πέτρα, είναι το υλικό που βρίσκ εται σε μεγαλύτερη αφθονία στον πλανήτη, είναι φυσικό πολυμερές, μια μακριά αλυσίδα από συνδεδεμένα μόρια γλυκόζης, η οποία σταθεροποιείται περισσότερο από ομάδες υδροξειδίου ΟΗ. Όταν αυτό το δίκ τυο ινών ξεραίνεται, δημιουργώντας χιλιάδες μικρούς θύλακ ες αέρα, παράγ εται ένα υλικό με μικρό βάρος και με καλές μονωτικ ές ιδιότητες. Όταν αυτό το σύστημα ινών ενώνεται με το τσιμέντο γ ίνεται ακόμη πιο σταθερό. Το απλό

μίγμα χαρτιού και νερού χρειάζεται αρκ ετό χρόνο γ ια να στεγ νώσει και μειώνεται σε όγκο κατά 15-25%. Το μίγμα από 50% τσιμέντο Portland κ αι 50% χαρτί μειώνει τον χρόνο στο μισό, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει μικρότερη μείωση όγκου κατά 3 έως 5%. Εάν δε προστίθετο κάτι ακόμα στο χαρτί κ αι στο νερό, θα είχε μικρότερη αντοχή, μικρότερη πυρασφ άλεια και θα ήταν λιγότερο ανθεκ τικό σε έντομα κ αι μούχλα. Γενικά τα ποσοστά που χρησιμοποιούνται σε κάθε μείγμα ποικ ίλουν, ανάλογα με την επιθυμητή τελικ ή χρήση. Το pape rcre te μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διάφορες μορφ ές (pane ls, ως χυτό υλικό, ως μεγαλύτερες μονάδες δόμησης-τσιμεντόλιθοι). Φυσικά το χαρτί δεν αποτελείται μόνο από κυτταρίνη. Η ακατέργαστη κυτταρίνη έχει αδρή υφή και έτσι γ ια να γίνει το χαρτί πιο απαλό και γυαλιστερό προστίθεται συχνά Kaolinite και κ ινέζικος άργιλος. Επιπλέον καθώς πολλά είδη χαρτιού περιέχουν βαφ ές ή χλωρίνη που μολύνουν το έδαφος και τα φυτά και δεν μπορούν να διασπαστούν από βακ τήρια, είναι θεμιτό να βρίσκονται διαφορετικ ές λύσεις αξιοποίησης τους αντί να καταλήγουν σε χωματερές. Μια από αυτές, εκ τός από τον συμβατικό τρόπο ανακύκ λωσης γ ια την παραγωγή ανακυκ λωμένου χαρτιού, είναι η χρησιμοποίηση τους στην παραγωγή pape rcre te. Είναι ένα από τα υλικά που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην «αρχιτεκ τονική με ημερομηνία λήξης» (disposable archite cture), δηλαδή γ ια προκατασκ ευή που θα

Pape rcre te, Carriage House χρησιμοποιηθεί προσωρινά και απαιτεί μικρό κόστος κατασκ ευής, για κ άλυψη έκ τακ των αναγκών π.χ. στέγ αση σεισμοπλήκτων, ή γ ια στέγαση πληθυσμών από υπανάπτυκ τες χώρες ή ακόμη κ αι για ευμετάβλητες εγκαταστάσεις κατοικίας, ψυχαγωγίας ή εκπαίδευσης που θα προσαρμόζονται στις αλλαγ ές της κοινωνίας και του περιβάλλοντος. Είναι ένα οργανικό υλικό που μέσω των κυτταρικών ινών ce llulose fibres που περιέχει αποκ τά αντοχή και ακαμψία, επιτρέποντας την παραλαβή φορτιών καθ’ όλο του το μήκος ενώ παράλληλα δεν προβάλει ιδιαίτερη αντίσταση σε φορτία κατανεμημένα κάθετα στο μήκος του. Παράγ εται σε πανέλα, το μέγ εθος των οποίων εξαρτάται από τον τύπο του χαρτονιού, την χρήση, το πάχος και το πλάτος του μηχανήματος που τα παράγ ει. Καθώς είναι δυνατή η ανακύκ λωση του μέσω της παραγωγ ικής του διαδικασίας, λίγο υλικό πάει χαμένο, ενώ αν απαιτείται άμεση απαλλαγ ή από αυτό, μπορεί απλά να καεί. (www.livinginpaper.com)

ΧΑΡΤΙ

Δείγματα κατασκευασμένα από κουτί για καφέ.

60% τσιμέντο Portland 40% χαρτί

Χωρίς τσιμέντο portland

50% τσιμέντο Portland 50% χαρτί

To Carriage House σχεδιάστηκ ε ως χώρος στάθμευσης αυτοκινήτου, ως μαγαζί και αποθήκη γ ια προσωπικ ή χρήση του ιδιοκ τήτη. Πρόκ ειται για ένα υβριδικό σχέδιο, που αποτελείται από σάκους με χώμα (earthbags) ως μονωτικό υλικό που κ αλύφθηκ αν τελικ ά με papercrete πάνω από έναν προκατασκ ευασμένο μεταλλικό θόλο, τσιμεντένιο πάτωμα και δύο ξύλινους πλαϊνούς τοίχους. Δημιουργ εί χώρο περίπου 81 τ.μ. Αυτή η ιδέα βέβαια μπορεί να χρησιμοποιηθεί κ αι γ ια τη δημιουργ ία μεγαλύτερων χώρων ακόμη και ως κ ατοικ ία, απλά προσθέτοντας μονάδες αυτού του μεταλλικού σκ ελετού ή χρησιμοποιώντας σκ ελετό μεγ αλύτερων αρχικών διαστάσεων.

Cardboard House

ΧΑΡΤΙ

Το cardboard είναι ένα φτηνό, χαμηλής πυκ νότητας χαρτόνι, που παράγ εται από άχρηστο χαρτί (εφ ημερίδες, χαρτόνι) και από ξυλοπολτό που χρησιμοποιείται γ ια κ ατασκ ευή κουτιών συσκ ευασίας. Παράγ εται σε ποικ ίλα πάχη, έως 3 mm, κόβεται κ αι τσακίζεται εύκολα, ενώ μπορεί να συνδεθεί με κόλλα, ταινία, γόμφο. Ως δομικό υλικό έχει πολύ μικ ρή ελαστικότητα θεωρείται δε ανισότροπο, καθώς έχει μεγ αλύτερη αντοχή στη μια κ ατεύθυνση. Τα δομικ ά χαρακ τηριστικά του μεταβάλλονται ανάλογα με τις περιβαλλοντικ ές συνθήκ ες (υψηλή υγρασία και θερμοκρασία είναι οι χειρότερες συνθήκ ες). Για προστασία από τη βροχή καλύπτεται με ένα στρώμα πλαστικού, ενώ η πυροπροστασία επιτυγχάνεται με προσθήκη ειδικών χημικών στον πολτό και με ειδικ ή πυράντοχη βαφ ή. Μία από τις πρωτοποριακ ές κ ατοικ ίες που παρουσιάστηκαν στην έκθεση «Houses of the Future », στο ολυμπιακό πάρκο του Σίδνεϋ, από τις 19 Φεβρουαρίου μέχρι τις 31 Οκ τωβρίου 2005, ήταν και το «Cardboard House» σχεδιασμένο από τους αρχιτέκ τονες Stutchbury and Pape. Κατασκ ευασμένο κ ατά 85% από ανακ υκλωμένα υλικά-κ υρίως από panels χαρτονιού (cardboard) που παραχωρήθηκαν από τις βιομηχανίες Vizy, έχει πολύ χαμηλό κόστος, μεταφ έρεται και συναρμολογ είται εύκολα (2 άτομα μπορούν να ολοκληρώσουν μια μονάδα μέσα σε 6 μόλις ώρες) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως προσωρινός τρόπος στέγ ασης για καταστάσεις έκ τακτης ανάγκ ης, ή απλά ως κ ατοικ ία διακοπών. Με την ανακ ύκλωση ενός τέτοιου σπιτιού σώζονται 39 δέντρα και 30.000 λίτρα νερό. (http://www.housesofthefuture.com.au/hof_houses04.html#whywould)

Warm ce l, Γραφ είο από Χάρτινους κυλίνδρους

ΧΑΡΤΙ

Ένα ακόμη έξυπνο παράδειγ μα έμμεσης ανακύκ λωσης χαρτιού, είναι η θερμομόνωση από παλιές εφημερίδες (WA RMCEL). Ήδη, στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχει τοποθετηθεί σε πάνω από ένα εκατομμύριο κατοικίες τα τελευταία 20 χρόνια. Η θερμοαγωγ ιμότητα αυτού του υλικού είναι μόλις 0.036 W/m K, ενώ ο τρόπος τοποθέτησης του μειώνει στο ελάχιστο δυνατό τις θερμικ ές γ έφ υρες-απώλειας ενέργ ειας. Αποτελείται 100% από ανακυκ λωμένες παλιές εφ ημερίδες και περιέχει πολύ χαμηλή εμπεριεχόμενη ενέργ εια, απαιτώντας έτσι πολύ λιγότερη ενέργ εια κατασκ ευής σε σχέση με άλλα μονωτικά υλικά. Δεν περιέχει φορμαλδεΰδες, C FCs, VOCs και άλλες τοξικ ές ουσίες κ αι δεν υπάρχει πρόβλημα στην επαφ ή με πλαστικά καλώδια. Έχει αντοχή στη φωτιά στα επίπεδα που απαιτούνται για ξύλινες κατασκ ευές τύπου timbe r-frame , μέσω της προσθήκης απλών ανόργανων αλάτων. (http://www.excelfibre.com/building/products3.html http://www.naturalbuilding.co.uk/)

Ένας αρχιτέκ τονας που έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την επαναχρησιμοποίηση χάρτινων κυλίνδρων (pape r tubes) είναι ο Shingeru Ban. Στον έκ το όροφο του κ έντρου Pompidou των αρχιτεκ τόνων Piano κ αι Roge rs στο Παρίσι, ο Shinge ru κατασκ εύασε το 2004 έναν προσωρινό χώρο εργασίας 115 τ.μ. με σκ ελετό από χάρτινους κυλίνδρους κ αι μεταλλικ ά στοιχεία. Η πλήρωση έγινε με πανέλα ανακυκ λωμένης ξυλείας O SB και η επικάλυψη από μια μεμβράνη διοξειδίου του τιτανίου, PTFE και PVC. (www.shigerubanarchitects.com)

Pape r Log Houses

ΧΑΡΤΙ

Τον Ιούνιο του 1995, πολλοί άνθρωποι ήταν αναγκασμένοι να μένουν ακόμη σε άθλιες σκηνές, σε πάρκα, δίπλα στα κατεστραμμένα από το σεισμό, που είχε γ ίνει μισό χρόνο πριν στη Κobe της Ιαπωνίας, σπίτια τους. Η λύση του Shigeru Ban ήταν μια φθηνή κι απλή κατασκ ευή από πεπιεσμένους σωλήνες χαρτιού που μπορούσε να κατασκ ευαστεί από τον καθένα. Το κόστος των υλικών για μια μονάδα 52 τετραγωνικ ών μέτρων είναι λιγότερο από 2.000$. (www.shigerubanarchitects.com)

Ο Shigeru Ban είναι πρω τοπόρος στις κατα σκευές με χάρτινους κυλίνδρους (PTS). Αφού μελέτησε το υλικό, ανακ άλυψε ότι μπορεί να φ τιάξει στατικ ές κολώνες (που να φ έρουν φορτία) από ανακ υκλωμένο χαρτόνι και να σχηματίσει όμορφα ζευκ τά που συναρμολογούνται γρήγορα. Παράλληλα, το υλικό αυτό παρέχει στεγ ανότητα και πυροπροστασία. Ο ι κύλινδροι σταθεροποιούνται ο ένας δίπλα στον άλλο με τη χρήση κολλητικής στεγανωτικής ταινίας. Τα σπίτια paper log είναι εύκολο να ανακυκλωθούν μετά τη χρήση τους, να μεταφερθούν, να αποθηκευτούν, ενώ οι χάρτινοι κ ύλινδροι μπορούν να κατασκ ευαστούν επιτόπου. Το μεγάλο πλεονέκ τημα όμως των κυλίνδρων είναι ότι υπάρχουν ήδη έτοιμοι σε ποικ ίλα πάχη και διαμέτρους. Το βάρος που μπορούν να υποστηρίξουν εξαρτάται από τους δύο αυτούς παράγοντες. Όπως σημειώνει ο Ban: «Θ εωρητικά, μπορώ να φ τιάξω κ τίρια με ύψος λίγ ων ορόφων, αλλά δε μου έχει δοθεί η ευκαιρία ακόμη». (www.designboom.com/history/ban_paper.html)

Κιβώτια μπύρας γ εμισμένα με άμμο αποτελούν τα θεμέλια και απομονώνουν την κατασκ ευή από την υγρασία του εδάφους. Χάρτινοι κύλινδροι αποτελούν τους τοίχους, ενώ οι οροφ ές είναι από ύφασμα σκ ηνής. Η οροφή το καλοκαίρι διαχωρίζεται με μικρό κ ενό από τους τοίχους ώστε να επιτρέπει την κυκ λοφορία του αέρα μέσα στο χώρο, ενώ το χειμώνα το κ ενό αυτό κ λείνει, γ ια να διατηρεί ζεστή την εσωτερική θερμοκ ρασία. Ο ι μονάδες κ αταλαμβάνουν 16 τετραγωνικά μέτρα η κ άθε μία. Τα κ ιβώτια μπύρας διατέθηκαν από βιομηχανία και χρησιμοποιήθηκαν επίσης κ ατά τη διαδικασία κατασκ ευής γ ια τη δημιουργ ία σκάλας.

Pape r Log Houses

Με βάση τα καταλύματα στη Kobe στην Ιαπωνία, στα νέα σπίτια έγ ιναν κάποιες βελτιώσεις ώστε να ταιριάζουν περισσότερο στο περιβάλλον της Τουρκίας. Για παράδειγ μα κάθε μονάδα είναι 3x 6m, μια διαφορετική και ελαφ ρά μεγ αλύτερη διάταξη (18 τετραγωνικά μέτρα αντί γ ια 16), που οφ είλεται στις διαφορετικ ές φιξ διστάσεις του κοντραπλακ έ στη Τουρκ ία κι επίσης στο μεγ αλύτερο πλήθος μελών σε κάθε οικογ ένεια. Κατά δεύτερον τα καταλύματα είχαν μεγ αλύτερη μόνωση: Κομμάτια χρησιμοποιημένου χαρτιού τοποθετήθηκαν μέσα στους εξωτερικούς κυλίνδρους και fibe rglass στην οροφή, ενώ χάρτινα και πλαστικ ά φύλλα χρησιμοποιούνται για περισσότερη μόνωση ανάλογ α με τις ανάγκ ες των κατοίκων. (www.designboom.com/history/ban_paper.html) Τα Pape r Log Houses χρησιμοποιήθηκαν ως καταλύματα κ αι από πληγ έντες του σεισμού του 2001 στην Ινδία, όπου ξεχωρίζουν γ ια τη θεμελίωση τους και την οροφή τους. Μπάζα από κατεστραμμένα κ τίρια χρησιμοποιήθηκαν γ ια τη θεμελίωση αντί γ ια κ ιβώτια μπύρας, που δε μπορούσαν να ευρεθούν στην περιοχή. Το δάπεδο καλύφθηκ ε με ένα παραδοσιακό πάτωμα από λάσπη. Για την οροφή, κομμένα bamboo χρησιμοποιήθηκαν στα τόξα της θολωτής οροφής και ολόκ ληρα bamboo στα δοκάρια της στέψης. Η στέγαση διαμορφώθηκ ε με τρεις στρώσεις: Ένα τοπικό καλαμωτό υφ αντό τοποθετήθηκ ε πάνω από τα τόξα bamboo, από πάνω του ένας καθαρός πλαστικός μουσαμάς γ ια προστασία ενάντια στη βροχή κ ι από πάνω άλλο ένα καλαμωτό υφαντό. Ο αερισμός γ ίνεται από τα αετώματα, όπου μικρές τρύπες ανάμεσα στο πλεχτό επιτρέπουν τη κυκ λοφορία του αέρα. Ο αερισμός παρέχει επίσης τη δυνατότητα να μαγ ειρεύουν οι κάτοικοι μέσα στα σπίτια, με πρόσθετο όφ ελος να απωθούνται με αυτό το τρόπο τα κουνούπια. (www.shigerubanarchitects.com)

ΧΑΡΤΙ

Pape r Church

Μια ελαφρώς διαφορετική κ ατασκ ευή εφαρμόστηκ ε από τον Shigeru Ban γ ια την δημιουργ ία της εκκ λησίας στον κ αταυλισμό της Kobe , καθώς η προηγούμενη καταστράφηκ ε από το σεισμό. Η «χάρτινη» εκκλησία ολοκληρώθηκε σε μόλις 5 εβδομάδες με τη βοήθεια 160 εθελοντών. Καθώς η κατάσταση απαιτούσε μια γρήγορη λύση, χωρίς να χρειάζεται χρονοβόρα μελέτη σχεδιασμού και στατικών, η κατασκ ευή σχεδιάστηκ ε βάσει των τεχνικών της «χάρτινης» αρχιτεκ τονικής (όπως στα pape r logs) που είχαν αναπτυχθεί σε προηγούμενα proje ct. Σημαντικό ήταν το χαμηλό κόστος κ ατασκ ευής και ότι η συναρμολόγηση μπορεί να γίνει από εθελοντές, με ασφάλεια, χωρίς τη χρήση ειδικού εξοπλισμού. Σύμφωνα με τον αρχιτέκ τονα: «η κατασκευή δίνει ένα εσωτερικό οβάλ χώρο 80 θέσεων» (φ τιαγμένη από 58 κ υλίνδρους, 5 μέτρων μήκους, διαμέτρου 330 χιλ. κ αι πάχους 15 χιλ.). Κατά μήκος του μεγ άλου άξονα της έλλειψης οι κύλινδροι τοποθετήθηκαν σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους ώστε να σχηματίσουν το χώρο της Αγ ίας Τράπεζας αλλά παράλληλα κ ι έναν χώρο στο πίσω μέρος γ ια αποθήκ ευση. Κατά μήκος του μικρού άξονα, οι κύλινδροι είχαν μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ τους, ώστε, όταν ανοίγουν οι μπροστινοί υαλοπίνακ ες, να υπάρχει μια συνέχεια μεταξύ εσωτερικού κ ι εξωτερικού χώρου. (www.designboom.com/history/ban_paper.html)

Cutting-Edge Cardboard

Ο ι Cottrell & Vermeulen A rchitecture σχεδίασαν το 2000 στο Essex της Αγγ λίας ένα καινοτόμο κ τήριο εκπαίδευσης, το «Cutting-Edge Cardboard» που θα κοστίζει ελάχιστα και θα είναι εξ’ ολοκ λήρου κατασκ ευασμένο από ανακυκ λώσιμα υλικά. Εξετάζοντας τις κατασκ ευαστικ ές ιδιότητες του cardboard χαρτονιού, έκαναν χρήση της εγγ ενούς αντοχής του διπλωμένου χαρτιού, την οποία ανακάλυψαν μετά από τη μελέτη των origami. (Richardson P. 2007, 92) Διατηρώντας το μοτίβο της αναδίπλωσης από τη σχεδίαση μέχρι το τελικό αποτέλεσμα του κ τηρίου, τα δυναμικά γραφικά που καλύπτουν την πρόσοψη του κ τηρίου είναι εικόνες και οδηγίες γ ια τη κατασκ ευή ενός origami ερωδιού, που έχει εκ τυπωθεί από σχέδια του καλλιτέχνη Simon Patte rson. Τα παιδιά συνέλλεξαν χαρτόνια γ ια ανακύκ λωση από συσκ ευασίες te trapack , αντικολλητά φύλλα χαρτονιού κ αι άλλα, ενώ συμμετείχαν τα ίδια στο σχεδιασμό του κ τηρίου, λαμβάνοντας μέρος σε μία ζωντανή εκπομπή του BBC . Με αυτό τον τρόπο η κοινότητα αγκάλιασε το γ εγονός και ήρθαν σε επαφή, τόσο τα παιδιά όσο και οι κάτοικοι, με τη διαδικασία της ανακ ύκλωσης, αποκ τώντας και μία αίσθηση οικ ειοποίησης γ ια το ίδιο το κτήριο. Τα πανέλα του χαρτονιού που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκ ευή, είναι μονωτικά, καθώς το ίδιο το χαρτόνι, από τη φύση του, εμπεριέχει πυρήνες αέρα. Ακόμα, αντέχουν στην επιβολή φορτίου χάρη στη σύνθετη ξυλεία που χρησιμοποιείται στις συνενώσεις τους, στις ακμές. Κύλινδροι χαρτονιού, που έχουν ευρύτατα χρησιμοποιηθεί και από τον αρχιτέκ τονα Shige ru Ban γ ια να στεγάσουν σεισμόπληκ τους, εδώ χρησιμοποιούνται ως κατασκ ευαστικ ές κολόνες και μέλη τοίχων που σχηματίζονται από συστοιχίες σωλήνων (Richardson P. 2007, 92). Ο συνδυασμός του ευφ υούς σχεδιασμού και των μεθόδων επανάχρησης σ’ αυτό το κτήριο αποτελούν ένα εξαίσιο παράδειγ μα.

ΧΑΡΤΙ

3.2.1.2. ΕΛΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΑΡΜΠΡΙΖ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ

ΕΛΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΜΠΡΙΖ

Περισσότερα από τρία δισεκατομμύρια λάστιχα αυτοκ ινήτων καταλήγουν σε χωματερές, αλλά και σε διάφορούς άλλους χώρους στην ύπαιθρο, κ άθε χρόνο. Τα ελαστικά δεν αποσυντίθεται, είναι εύφ λεκ τα, ενώ κατά την καύση τους προκαλείται τεράστια ρύπανση στην ατμόσφαιρα. Έτσι η ανακ ύκλωση του ελαστικού, αλλά και των υπόλοιπων ανακ υκλώσιμων υλικών, αποτελεί μονόδρομο για την αειφόρο ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος. Η διαδικασία επεξεργασίας είναι αρκ ετά σύνθετη, κ αθώς, στα ενδιάμεσα στάδια, τα μηχανήματα πρέπει να διαχωρίσουν όλα τα υλικά που συνθέτουν το προϊόν που ανακυκ λώνεται. Από τα ελαστικά παράγονται τρία διαχωρισμένα καθαρά και επαναχρησιμοποιήσιμα υλικά: Το λάστιχο σε κόκκο, το ατσάλι και η πούδρα του ελαστικού, που δημιουργ είται στα διάφορα στάδια της κοπής του. (http://www.ecotec.gr/article.php?ID=94) Σε μια ανεπτυγ μένη χώρα, τα τρία τέταρτα των χρησιμοποιημένων ελαστικών θα ανακ υκ λωθούν, γ ια να χρησιμοποιηθούν σαν πλαστική επίστρωση δαπέδου, ή θα καούν και θα καταλήξουν σε χωματερές. Όμως οι βιομηχανίες ελαστικών ευχαρίστως θα δώριζαν τα χρησιμοποιημένα λάστιχα, καθώς πρέπει να δαπανήσουν για την απόρριψη τους. Τα λάστιχα είναι πολύ γ ερά κ αι παράλληλα ελαστικά. Η ελαστικότητα τους τα καθιστά ασταθή αν απλά τοποθετηθούν το ένα πάνω στο άλλο όπως είναι. Αλλά καθώς εσωτερικ ά είναι κ ενά, μπορούν να γ εμίσουν με υλικά, όπως χώμα, με αποτέλεσμα τη δημιουργ ία ενός στοιχείου με μεγάλη αντοχή σε πιέσεις και καλή συσσώρευση θερμότητας. Δεν είναι κατάλληλα για κατασκ ευές με αυστηρές απαιτήσεις κ αι μόνο με το συνδυασμό κ αι άλλων υλικών τα λάστιχα μπορούν να χρησιμοποιηθούν γ ια ελαστικ ές κατασκ ευές. Μπορούν εύκολα να κοπούν (αλλά σε συγκ εκριμένα σημεία) κ αι είναι ένα άριστο υλικό κ άλυψης. (Ed Van Hinte 2007, 130)

Τα παρμπρίζ αυτοκινήτων αποτελούν άριστη επιλογή γ ια εφαρμογή με πολλούς τρόπους. Το κακό είναι ότι δε μπορούν να αποσπαστούν εύκολα από το σκ ελετό των αυτοκ ινήτων, κ αθώς είναι ενωμένα με κόλλα. Όμως υπάρχουν αποθήκ ες παρμπρίζ, όπου καινούργ ια υαλοστάσια μένουν σε αποθήκ ες γ ια 15 χρόνια ώστε να αντικαταστήσουν τα σπασμένα. Μετά από 15 χρόνια όμως δε πωλούνται πλέον, γ ιατί οι ιδιοκ τήτες των λίγων αυτοκινήτων που έχουν μείνει από τα μοντέλα αυτά, αναζητούν ανταλλακ τικά σε αγορές μεταχειρισμένων. (Ed Van Hinte, 2007, 120)

Mason’s Be nd Community Cente r

ΠΑΡΜΠΡΙΖ

Τα παρμπρίζ αυτοκ ινήτων είναι γυαλιά ιδιαίτερα ανθεκ τικ ά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν γ ια τη κ ατασκ ευή γυάλινης όψης ή οροφής, όπως στο κ τίριο Mason’s Bend Community Center στην Alabama του Rural Studio. Συγκ εκριμένα τα 80 παρμπρίζ που χρησιμοποιήθηκαν στην κ ατασκ ευή της στέγης είναι από GMC του 1980. Το σχήμα του κ τιρίου είναι ένας συνδυασμός εκκ λησίας και αχυρώνα. Το κ τίριο έπρεπε να είναι επιβλητικό και κ αινοτόμο ταυτόχρονα, αλλά με μικρό προϋπολογισμό γ ια τη κατασκ ευή του. Γι’ αυτό οι τοίχοι είναι φ τιαγμένοι από πατημένο χώμα (ντόπια άργ ιλος, τσιμέντο και νερό) και τα υαλοστάσια είναι στερεωμένα σε ένα μεταλλικό σκ ελετό, κατασκ ευασμένο από κ ομμάτια μετάλλων, που περισώθηκαν από κοντινές χωματερές. Τα δοκάρια είναι φ τιαγμένα από κυπαρρίσια της περιοχής, που κόπηκαν και πλανήθηκ αν ειδικά γ ια το κτίριο αυτό. Στην κατασκ ευή χρησιμοποιήθηκαν και τα κρύσταλλα ασφαλείας των πλευρικών παραθύρων του αυτοκινήτου, καθώς είναι εύκολο να ανοιχτούν τρύπες σε αυτά. (Ed Van Hinte 2007, 120)

Κατάστημα Duchi

ΠΑΡΜΠΡΙΖ

Ένα άλλο χαρακ τηριστικό παράδειγ μα χρήσης παρμπρίζ είναι από τους “2012 A rchitects” στο κατάστημα παπουτσιών Duchi , όπου τα ράφ ια που τοποθετούνται τα κουτιά είναι από 130 παρμπρίζ Audi 100, τυλιγμένα σε πλαστικό. Καθώς οι αναλογ ίες τους ήταν οι επιθυμητές, το μόνο που χρειαζόταν ήταν απλά να τα ξεπακ ετάρουν και να τα τοποθετήσουν στη θέση τους. Για τα ράφ ια της βιτρίνας, καθώς κ αι γ ια τη βιτρίνα, χρησιμοποιήθηκαν 40 κ ρύσταλλα από πλευρικά παράθυρα από ποικ ίλες μάρκ ες και τύπους αμαξιών. Για την επίστρωση του δαπέδου επιλέχθηκ ε ανακυκ λωμένο πλαστικό. Το κατάστημα Duchi είναι κατασκευασμένο κατά 90% από ανακυκλωμένα υλικά. Η μοναδική κατασκ ευή που είναι φ τιαγμένη από νέα υλικά είναι αυτή από ανοξείδωτο χάλυβα που φ έρει τα ράφ ιαπαρμπρίζ αυτοκ ινήτων. (Ed Van Hinte 2007, 120)

Earthship

ΕΛΑΣΤΙΚΑ

Στα μέσα του 1970, ο αρχιτέκ τονας Michael Reynolds σχεδίασε το πρώτο, όπως ονόμασε ο ίδιος, Earthship, «γ εώπλοιο». Το κατάλυμα αυτό έπρεπε να υπακούει σε τρεις αρχές: Καταρχήν έπρεπε να είναι αειφόρο, από γηγ ενή υλικά σε κάθε μέρος του πλανήτη αλλά και από ανακυκ λώσιμα υλικά όπως τα λάστιχα αυτοκ ινήτων, όποτε ήταν δυνατό. 7 Δεύτερον, έπρεπε τα καταλύματα αυτά να έχουν αυτονομία όσον αφορά τις υποδομές νερού και ενέργ ειας, ώστε να είναι λιγότερο ευάλωτα στις φ υσικ ές καταστροφ ές8. Τέλος, έπρεπε να μπορούν να κατασκ ευαστούν από ένα μέσο άτομο, χωρίς εξειδίκ ευση στη κατασκ ευή κ τιρίων. Κάθε «γ εώπλοιο» είναι χτισμένο λίγο πιο κάτω από τη στάθμη του εδάφους γ ια λόγους θέρμανσης και απόδοσης ενέργ ειας. Οι τοίχοι, εκ τός της νότιας όψης που είναι γ υάλινη, είναι κατασκευασμένοι από λάστιχα αυτοκινήτων γεμισμένα με ξερό χώμα, από την εκσκαφ ή για τη δημιουργ ία της κοιλότητας. Καθώς οι τοίχοι είναι φ τιαγ μένοι κ υρίως από χώμα, συσσωρεύουν θερμότητα κατά τη διάρκ εια της ημέρας, διατηρώντας μια ευχάριστη θερμοκρασία μετά τη δύση του ηλίου. (Ed Van Hinte 2007, 128) Η κ ατασκ ευή είναι απλή: Ένα άτομο σκάβει γ ια τη δημιουργ ία της κοιλότητας και ρίχνει το χώμα από την εκσκ αφή μέσα στα λάστιχα. Ένα δεύτερο άτομο, χρησιμοποιώντας βαριοπούλα, συμπιέζει το χώμα μέσα στο λάστιχο. Κάθε λάστιχο πρέπει να γ εμίζεται στη τελική του θέση, καθώς μετά είναι πολύ βαρύ γ ια να μετακ ινηθεί9 Πλαστικ ά ή γυάλινα μπουκάλια χρησιμοποιούνται ως στοιχείο πλήρωσης γ ια πιο λεπτούς τοίχους ή ανάμεσα στα λάστιχα για να καλύψουν μικ ρά κ ενά. Τα μεγάλα πλεονεκ τήματα της κατασκ ευής αυτής είναι ότι οι τοίχοι από λάστιχα και χώμα μπορούν να φ έρουν μεγάλα φορτία κ αι έχουν μεγάλη αντοχή ενάντια στη φωτιά. Χάρη στη μεγάλη πυκ νότητα τους, τα γ εμισμένα λάστιχα, δεν καίγονται εύκολα όταν εκ τεθούν σε φωτιά. Επίσης τα «γ εώπλοια» είναι χαμηλού κόστους κατασκ ευής, καθώς τα χρησιμοποιημένα λάστιχα παρέχονται δωρεάν. Η χρήση μόνωσης στο εξωτερικών των τοίχων, που δεν υπήρχε στα πρώιμα σχέδια, βελτιώνει τη βιωσιμότητα στα σπίτια αυτά σε κάθε κ λίμα, χωρίς να μειώνει την ανθεκ τικότητα της κ ατασκ ευής. Αυτή τη στιγμή, τα καταλύματα αυτά εφ αρμόζονται στις περισσότερες πολιτείες των ΗΠΑ, καθώς κ αι σε πολλές χώρες στην Ευρώπη, ενώ χρησιμοποιούνται κ αι σαν καταλύματα εκ τάκ του ανάγκ ης μετά από φυσικ ές κ αταστροφ ές. (http://en.wikipedia.org/wiki/Earthship) . 7

Μόνο στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι υπάρχουν 250 εκατομμύρια λάστιχα κάθε χρόνο που μπορούν να ανακυκλωθούν. Για παράδειγμα το νερό συλλέγεται από την οροφή και με τη βοήθεια ειδικής συσκευής καθαρίζεται ώστε να είναι πόσιμο. Με τη χρήση φωτοβολταϊκών στοιχείων και ανεμόμυλων, η ηλιακή και η αιολική ενέργεια μετατρέπονται σε ηλεκτρική για τις ανάγκες κάθε καταλύματος. 8

Maison Gomme

ΕΛΑΣΤΙΚΑ

Maison Gomme Υλικά: επαναχρησιμοποιημένο ξύλο, λάστιχα αυτοκινήτων, γυαλί με μόνωση, ανοξείδωτοι ατσάλινοι δίσκοι 8x 2.5m Η ομάδα The Mille Gomme πρότεινε το 2005 τη προσεχτική αποσυναρμολόγηση ενός ξύλινου σπιτιού κήπου, ώστε να επαναχρησιμοποιήσει τα υλικά του γ ια μια πιο λειτουργ ική κ ι αποδοτική κατασκ ευή. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργ ία ενός λειτουργ ικού σπιτιού κήπου για όλο το χρόνο με χώρους γραφ είου κ ι αποθήκ ευσης. Το σπίτι έχει διαστάσεις 8 x 2,5 μέτρα. Η κ ύρια κατασκ ευή αποτελείται από ξύλινα πλαίσια καλυμμένα από λεπτές πολυσύνθετες πλάκ ες. Για την αντοχή ενάντια σε άσχημες καιρικ ές συνθήκ ες, όπως χειμώνας ή βροχή χρησιμοποιήθηκ ε μόνωση από πετροβάμβακα, μια αναπνεύσιμη πλαστική μεμβράνη και μια στρώση από παλιά λάστιχα αυτοκ ινήτων. Η εσωτερική επένδυση είναι από διαφορετικά είδη από επαναχρησιμοποιημένο ξύλο. Τα παράθυρα είναι από γυαλί με μόνωση, δεύτερης χρήσης. Ο αερισμός επιτυγ χάνεται μέσω τεσσάρων ανοιγμάτων στην οροφή και στους τοίχους. (www.millegomme.com)

3.2.1.3 ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Εκ τός από το χαρτί και τα τμήματα αυτοκ ίνητων, υπάρχουν πολλά ακόμη υλικά, από μοκ έτες μέχρι πόρτες πλυντηρίων, τα οποία μπορούν, με λίγ η φ αντασία, να χρησιμοποιηθούν ως απλές δομικ ές μονάδες. Τα υλικά αυτά είναι εξίσου σημαντικά με τα υπόλοιπα, αλλά συνοψίζονται σε ένα κ εφ άλαιο, καθώς υπάρχουν μόνο μεμονωμένες εφ αρμογ ές ανακ ύκλωσης τους στον τομέα της αρχιτεκ τονικής μέχρι σήμερα.

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Lucy House

Ο ι παλιές τριμμένες μοκέτες μπορούν να ανακ υκλωθούν: κόβονται σε μικρότερα κομμάτια και χρησιμοποιούνται σε στοίβες γ ια τη δημιουργ ία τοίχων. Μετά από εφ τά χρόνια οι μοκ έτες δεν αναδίδουν πλέον δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις (VOC, volatile organic compounds).Κατά τη χρήση τους ως επίστρωση δαπέδων οι εκπομπές αυτές είναι πολύ μικρές για να είναι βλαβερές, αλλά γ ια τη δημιουργ ία τοίχου απαιτείται πολύ περισσότερο υλικό ανά μέτρο. (Ed Van

Hinte 2007, 34 )

Με τη πρωτοβουλία του R ural Studio, το 2001 ένα μεγάλο μέρος του Lucy House (75 τετραγωνικά μέτρα) κατασκ ευάστηκ ε με τη χρήση μοκετών για τη δημιουργία των τοίχων. Χρειάστηκαν συνολικά 20.774 κ ομμάτια μοκ έτας. Το κ ατάλυμα αποτελείται από δύο μέρη: ένα ημιυπόγ ειο κ αταφύγ ιο για τυφώνες μαζί με ένα υπνοδωμάτιο, ενώ το άλλο μέρος αποτελείται από τρία παιδικά υπνοδωμάτια, ένα μπάνιο και το σαλόνι. Τα κομμάτια από μοκ έτες στοιβάχτηκαν το ένα πάνω στο άλλο σαν τούβλα, σε δεσμίδες των πέντε. Καθώς στις γωνίες και ανάμεσα στα παράθυρα υπάρχουν μεταλλικ ές κολώνες διαμέτρου 100 χιλιοστών (που δρουν ως ενίσχυση, εφόσον οι τοίχοι αυτοί δε μπορούν να φ έρουν από μόνοι τους το φορτίο της σκ επής), μερικά από τα κομμάτια χρειάστηκ ε να διατρυπηθούν. Την στέψη του τοίχου διατρέχει ένα ξύλινο δοκάρι, στο οποίο βιδώνονται οι μεταλλικ ές κολώνες με τέτοιο τρόπο ώστε οι τοίχοι που είναι φ τιαγμένοι από μοκ έτες να είναι προεντεταμένοι (Sinclair C. 2006, 147) . Το μειονέκ τημα της όλης κατασκ ευής είναι ότι απαιτείται πολλή και σκληρή χειρονακ τικ ή εργασία για τη δημιουργ ία της: Πέρα από τη συμπίεση των χιλιάδων κομματιών, πολλά από αυτά χρειάζεται να κοπούν σε συγκ εκριμένες διαστάσεις. Ένα πλεονέκ τημα τους είναι ότι τα χιλιάδες αυτά κομμάτια μοκ έτας παρέχουν τη δυνατότητα να παίξει κανείς με τα χρώματα. Το αποτέλεσμα στο Lucy House είναι μια φαινομενικά μπλε-γκρι απόχρωση από μακριά, αλλά αν κανείς πλησιάσει πιο κοντά, ποικ ίλα φωτεινά χρώματα στους τοίχους θα αποκαλυφθούν.. (E d Van H inte 2007, 34 )

Wochenendhouse

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Ιδιαίτερο χαρακ τηριστικό της χρήσης των ιστιοπλοϊκών πανιών όπως αναφ έρει ο καθηγητής ιστιοπλοΐας στον Π.Ο.Ι.Α.Θ. Νίκος Βουλής είναι πώς στην περίπτωση που αυτά σκ ιστούν κατά τη διάρκ εια ενός ταξιδιού, δεν επιδιορθώνονται αλλά αντικαθίστανται, οπότε υπάρχει δυνατότητα επανάχρησης αυτών των σχετικά μεγάλων διαστάσεων υφασμάτων, που έχουν ως χαρακ τηριστικ ές ιδιότητες την μεγάλη αντοχή στον άνεμο κ αι την χαμηλή απορροφητικότητα νερού, που είναι ιδιαίτερα σημαντικά γ ια την περαιτέρω χρήση τους σε εξωτερικούς χώρους. Μετά από επιθυμία ενός ινστιτούτου γ ια βαμβακ ερά υφάσματα να ελεγ χθεί η καταλληλότητα της χρησιμοποίησης ιστιοπλοϊκού πανιού στην κ ατασκ ευή κατοικίας ο Albe rt Fre y σχεδίασε το 1932 μια κ ατοικ ία με μεταλλικό κ αι ξύλινο σκ ελετό σε τρία επίπεδα: ανοιχτό ισόγ ειο-πιλοτή, πρώτο όροφο που περιλαμβάνει τους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους και τέλος την ταράτσα ως χώρο ηλιοθεραπείας και υπαίθριου υπνοδωματίου. Το πανί, που είχε υποστεί επεξεργασία με ειδική ναυτική κόλλα τοποθετήθηκ ε ως εξωτερική επένδυση πάνω στα ξύλινα πανέλα τα οποία είχαν περαστεί πρώτα με αστάρι από μόλυβδο. Για τη στερέωση του χρησιμοποιήθηκαν χαλύβδινα καρφ ιά ανά 15 cm. Για προστασία του ξύλου τοποθετήθηκαν 3 στρώσεις ελαιοχρώματος κ αι 1 στρώση χρώματος αλουμινίου γ ια μεγ αλύτερη θερμική μόνωση. Στο επίπεδο της στέγης και του δαπέδου χρησιμοποιήθηκ ε πανί μεγαλύτερης αντοχής, ενώ η εξωτερικ ή επιφάνεια έπρεπε κάθε τρία χρόνια να ξαναβάφ εται. Ιδιαίτερο ενδιαφ έρον παρουσιάζουν οι λεπτομέρειες σύνδεσης του πανιού στα παράθυρα και η στερέωση του στις γωνίες του σπιτιού. Ήταν η πρώτη φορά που ιστιοπλοϊκό πανί χρησιμοποιήθηκ ε γ ια κάλυψη ολόκ ληρου κ τιρίου και όχι μόνο γ ια στέγαση υπαίθριων χώρων.(Ludwig Matthias 1998, 95-97)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Mie le Space Station – τμήματα πλυντηρίων

Για να ανακ υκλωθεί μία πόρτα πλυντηρίου πρέπει πρώτα να αποσυναρμολογ ηθεί, ώστε το γυαλί, τα μεταλλικά κ αι τα πλαστικά στοιχεία να ανακυκ λωθούν το καθένα ξεχωριστά, διαδικασία η οποία απαιτεί μεγάλη κατανάλωση ενέργ ειας. Αλλά αντί για αυτό, οι πόρτες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτούσιες δημιουργ ώντας άριστα υδατοστεγανά παράθυρα. Για να το αποδείξουν αυτό οι “2012 A rchitects” σχεδίασαν το στούντιο τους συγκ εντρώνοντας χρησιμοποιήσιμα υλικ ά από το δρόμο. Στη συνέχεια προχώρησαν στη κατασκ ευή του WasAutoMatiek bar από πόρτες πλυντηρίων κ ι ένα φούρνο πιτσαρίας (Richardson P. 2007, 72-73) . Το μπαρ αυτό επανασυναρμολογήθηκ ε στη συνέχεια το 2003 ως Miele Space Station, που λειτουργούσε αρχικά ως κ έντρο πληροφόρησης γ ια την ανακ ύκλωση, ενώ στη συνέχεια «προσεδαφ ίστηκ ε» ως espre sso bar στη σχολή των Αρχιτεκ τόνων στο De lft. Το μπαρ είναι κ ατασκ ευασμένο εξωτερικώς από τα αλουμινένια πανέλα των πλυντηρίων ρούχων, χρησιμοποιημένους μεταλλικούς σωλήνες και λάστιχα αυτοκ ινήτων. (Ed Van Hinte 2007, 124) Τα στοιχεία του μπαρ και της κουζίνας αποτελούνται από υπαίθριους πίνακ ες ανακοινώσεων και από τις εσωτερικ ές πλευρές των πορτών ψυγ είων, ενώ ιστιοπλοϊκ ά πανιά δημιουργούν τέντες γ ια σκ ιασμό. Το δάπεδο του «σταθμού» είναι επικαλυμμένο με δάπεδο στίβου.

Palle t House – ξύλινες παλέτες

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Τα καταφύγ ια εκ τάκ του ανάγκης ήταν πάντα ένα σημαντικό θέμα για τους σχεδιαστές. Τα τελευταία χρόνια η ανάγκη γ ια τη δημιουργ ία καταφ υγίων έγ ινε πολύ πιο έντονη, μετά από σειρά μεγάλων φ υσικών καταστροφών των τελευταίων χρόνων. Μέσα στις πολλές επιτυχείς λύσεις που προτάθηκαν γ ια την στέγ αση των πληγ έντων από τις καταστροφ ές, είναι και η πρόταση της I-Beam Design, το «σπίτι παλέτα» (Palle t House) το 1999, στο οποίο χρησιμοποιούνται ως δομικό στοιχείο ξύλινες παλέτες. Ο ι σχεδιαστές A zin Valy και Suzan Wines αρχικά ανέπτυξαν την ιδέα τους, το Pallet House σαν μεταβατικ ές κατοικίες γ ια τους πρόσφυγ ες του Κόσσοβου. «Ως μεταβατική κατοικία ορίζεται αυτή που γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ προσωρινού καταλ ύματος και μόνιμης κατοικίας. Εκτιμάται ότι η κατοικία αυτή έχει διάρκεια ζωής περίπου πέντε χρόνια, όσο δηλαδή χρειάζεται για μια οικογένεια για να φτιάξει ένα κλασσικό πέτρινο σπίτι στο Κόσσοβο.» (http://www.treehugger.com)

Στην πρόταση αυτή υπάρχουν πολλά σημαντικά κ ι έξυπνα επιλυμένα στοιχεία. Ο ι παλέτες εκ τός από πολύ φ τηνές (κάθε παλέτα κοστίζει περίπου 5 δολάρια), χρησιμοποιούνται ήδη για τη μεταφορά αναγκαίων προμηθειών, όπως γ ια ρουχισμό, τρόφ ιμα και φάρμακα. Αυτό σημαίνει ότι οι παλέτες επαναχρησιμοποιούνται αμέσως αφού εξυπηρετήσουν τον κύριο σκοπό τους. Καθώς το σπίτι παλέτα, είναι modular, οπότε επιτρέπει την ποικ ιλία στην κατασκ ευή, την διαφορετικότητα σε κάθε κατάλυμα, ανάλογ α με το πολιτιστικό πλαίσιο αλλά και με το προσωπικό γούστο του κάθε ιδιοκ τήτη. Το τελευταίο είναι πολύ σημαντικό καθώς πολλές προτάσεις γ ια καταλύματα εκ τάκ του ανάγκης έχουν αποτύχει, εξαιτίας της ομοιογ ένειας όλων των κατοικ ιών. Επίσης η κατοικ ία αυτή είναι εύκολη και γρήγορη στην κ ατασκ ευή, καθώς και προσφ έρει μια σταδιακ ή εξέλιξη από προσωρινό κατάλυμα σε μόνιμη κατοικία με την προσθήκη πιο σταθερών εγ χώριων υλικών, όπως υλικά και μπάζα από κατεδαφίσεις, πέτρες, χώμα, λάσπη, πλαστικά κ αι σκυρόδεμα. Το μέγ εθος και η διάταξη κάθε κατοικίας μπορούν να εξελιχθούν με τη πάροδο του χρόνου, ενθαρρύνοντας την ανακ ατασκ ευή ολόκ ληρων οικ ισμών. Το σπίτι παλέτα προσαρμόζεται εύκολα σε όλες τις κ λιματικ ές ζώνες της γης. (Sinclair C. 2006, 114)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Σύνθετες Συσκ ευασίες

Ο ι συσκ ευασίες γ άλατος και χυμών (te trapak) αποτελούνται από 77% χαρτί, 18% πολυαιθυλένιο (www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcommon_100001_06/11/2007_1287046) κ αι 5% αλουμίνιο, οπότε, γ ια να μπορέσουν να ανακ υκλωθούν, απαιτείται να προηγηθεί διαχωρισμός, γ εγονός που αυξάνει το κόστος και ταυτόχρονα και την κατανάλωση ενέργ ειας. Ο Οργανισμός Smart She lte r Foundation θεώρησε πως αντί να ανακυκ λωθούν αυτές οι σύνθετες συσκευασίες, θα ήταν προτιμότερο να επαναχρησιμοποιηθούν μετά από κατάλληλη θερμικ ή συμπίεση ως υψηλής ποιότητας κατασκ ευαστικά υλικά, όπως φύλλα στέγης ή πανέλα. (www.smartshelterfoundation.org/) Το πολυαιθυλένιο λιώνει και λειτουργ εί ως κόλλα για τη σύνδεση των άλλων υλικών και την αύξηση της αντοχής των πανέλων. (Annunziato L. 2002, 36-37)

Πλαστικ ές Συσκ ευασίες

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Τα πλαστικά μπουκάλια χρειάζονται 400 - 500 χρόνια πριν να αρχίσουν να αποσυντίθενται κ αι κ αταλαμβάνουν τεράστιο χώρο γ εμίζοντας τα ΧΥΤΑ. Τα περισσότερα πλαστικά οδηγούνται σε χώρες του Τρίτου Κόσμου όπου, με αδιευκρίνιστες συνθήκ ες υγ ιεινής και σε εργοστάσια που είναι άγ νωστο πόσο ρυπαίνουν, διαχωρίζονται ανάλογ α με το είδος, λιώνονται και αποτελούν την πρώτη ύλη για ένα άλλο πλαστικό προϊόν (ανακ υκλωμένο πολυαιθυλένιο) όπως π.χ. αποστραγγ ιστικ ές μεμβράνες- (φυλλάδιο εταιρείας Zinco) ή μια σακούλα. Υπάρχουν και στην Ελλάδα εργοστάσια ανακύκ λωσης πλαστικού, αλλά οι δυνατότητές τους είναι μικρές σε σχέση με τις παραγόμενες ποσότητες.

(http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcomm on_100001_06/11/2007_1287046)

Ένα παράδειγ μα άμεσης επανάχρησης πλαστικών συσκ ευασιών προτείνουν οι Nicolas Buckley, Kenny Orellana και Carlos A rgueda από το Πανεπιστήμιο R icardo Parma στο Περού με την επαναχρησιμοποίηση πλαστικών μπουκαλιών ως δομικ ές μονάδες γ ια την κατασκευή ενός τοίχου με δυνατότητα αερισμού γ ια μικρές μονάδες κατοικ ίας χαμηλού κόστους στην Λίμα. (Cappelli L. 2006, 216)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Casa Pollo

Το Casa Pollo (C hicke n House ) σχεδίασε ο 34χρονος Ισπανός αρχιτέκ τονας Santiago Cirugeda ως μία εναλλακ τική οικονομικ ή κατοικ ία, η οποία μπορεί να κατασκ ευαστεί εύκολα και γρήγορα χρησιμοποιώντας ανακ υκλωμένα υλικά. Αποτελεί κομμάτι της πρότασης του αρχιτέκ τονα για εναλλακ τικού τύπου αστικ ές κατοικ ίες, οι οποίες μπορούν να στήνονται και να αποσυναρμολογούνται σε δημόσιους χώρους. Η εύρεση ενός μοντέλου κατοίκησης για νέους, λίγων τετραγωνικών και χαμηλού κόστους, απασχολούσε την ισπανικ ή κυβέρνηση κ αι η υπουργός στέγ ασης María Antonia Trujillo είχε ανοίξει διάλογο γ ια το θέμα αυτό. (Bohigas, Arenas 2006, 263)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Τέσσερις προτάσεις10 ανάμεσα στις οποίες και η πρόταση Casa Pollo χρηματοδοτήθηκαν από το υπουργ είο κατοικίας, την κ υβέρνηση της Καταλανίας κ αι το αστικό συμβούλιο της Βαρκ ελώνης για να τεθούν σε εφαρμογή γ ια την Construmat 2005, την διεθνή έκθεση οικοδόμησης της Βαρκ ελώνης. Ο C irugeda είχε την ιδέα να υλοποιήσει την πρότασή του σε ένα κ ενό δημόσιο χώρο, όπου θα ήταν δυνατή η παρακολούθηση της ανέγ ερσης του κ τηρίου από τους κ ατοίκους. Το τοπικό συμβούλιο παραχώρησε την τοποθεσία οικοδόμησης του κ τηρίου, δίπλα στις φυλακ ές γυναικών στην περιοχή Poble Nou της πόλης. Έτσι το 2005 κατασκ ευάστηκ ε μία διώροφ η κατοικία 30 μ2 μορφής Τ, και παρέμεινε εκ εί γ ια εννέα μήνες έως ότου αποσυναρμολογ ήθηκ ε. Ο λόκ ληρη η κατασκ ευή υλοποιήθηκ ε σε επτά ημέρες11 από ένα συνεργ είο 12 μόνο ατόμων, που συγκ έντρωσε κ αι μετέφ ερε το υλικό στην περιοχή, συναρμολόγησε τον χαλύβδινο και ξύλινο σκ ελετό, κατασκ εύασε τα πατώματα, τους τοίχους και το λουτρό χρησιμοποιώντας ξυλεία osb (oriented strand board), μεταλλικά κ αι πολυκαρβονικά φύλλα και βίδωσε στους εξωτερικούς τοίχους τα ιταλικά μαύρα πλαστικά καλούπια (που τυπικά χρησιμοποιούνται γ ια τη χύτευση οπλισμένου σκ υροδέματος, αλλά εδώ χρησιμοποιήθηκαν ως εξωτερικ ή επιφάνεια απορρόφησης ενέργ ειας ). Το πάνω επίπεδο, όπου βρίσκ εται το καθιστικό, η κουζίνα και το μπάνιο, εξοπλίστηκ ε με επαναχρησιμοποιημένα υλικά και έπιπλα ΙΚΕΑ. Στοίχισε μόλις $29.000. Παρότι δεν κ ατάφ εραν να εξασφαλίσουν από το τοπικό συμβούλιο άδεια μόνιμης διαμονής, οι συνεργάτες του αρχιτέκ τονα διέμειναν στην κατοικ ία γ ια μερικ ές μέρες. Το Casa Pollo σήμερα έχει μεταφ ερθεί στο ισπανικό χωριό Lacorzana, ενώ ο Cirugeda συζητάει με τις αρχές της Βόρειας Ισπανικής Βασκικ ής Χώρας την πραγματοποίηση κοινωνικών κατοικ ιών χαμηλού κόστους συνολικ ής έκ τασης 35.500 τετραγωνικών ποδιών και συνολικού κόστους 1,2 εκ ατομμυρίων δολαρίων για στέγαση νέων με μηνιαίο ενοίκ ιο $240.

Οι τέσσερις προτάσεις έγιναν από τα γραφεία: Ábalos & Herreros of Madrid, Lacaton and Vassal of Paris, Gustavo Gili of Barcelona, and Cirugeda's Recetas Urbanas (Urban Prescriptions) 11 Ιούνιος 2005

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Scrap House

Για την παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος, στις 2 Ιουνίου 2005, συγκροτήθηκ ε μια ομάδα αρχιτεκ τόνων, καλλιτεχνών, δημοτικών συμβούλων και μηχανικών για την κ ατασκ ευή ενός σπιτιού-εκθεσιακού περιπτέρου εξολοκ λήρου από άχρηστα ή παρατημένα υλικά, του Scrap House, στο San Fransisco. Τα υλικ ά συγκ εντρώθηκαν μέσα σε τρεις εβδομάδες από την γύρω περιοχή, ενώ η κατασκ ευή και ο σχεδιασμός διήρκ εσαν μόνο άλλες δύο εβδομάδες. (Cary J. 2006, 81-82)

Εσωτερικοί τοίχοι επενδύθηκαν με παλιά πληκτρολόγια υπολογ ιστών, με τηλεφωνικούς καταλόγους (που βοηθήσαν στην μόνωση του χώρου και στην βελτίωση της ακουστικής του), με κομμάτια από μεταλλικά και ξύλινα κουφώματα κ αι με πυροσβεστικούς σωλήνες.

Τέσσερις από τους εξωτερικούς τοίχους είναι κατασκ ευασμένοι από γυάλινα κομμάτια, διαφορετικών μεγ εθών, που στερεώνονται σε έναν ειδικό σκ ελετό. Αυτά τα κομμάτια γ υαλιού προέρχονται από τα στοκ τζαμιών που παραγγ έλνουν οι εταιρίες κ ατασκ ευής μεγάλων κ τιρίων, ώστε να αποφύγουν τυχόν καθυστερήσεις παράδοσης του έργου εξαιτίας σπασίματος κάποιων τζαμιών. Ο ι υπόλοιποι εξωτερικοί τοίχοι καλύφθηκαν από μεταλλικ ές πινακ ίδες -υπόλοιπα από εργ ασίες μιας εταιρίας μεταλλικών κ ατασκ ευών- καθώς και από ταμπέλες οδικής κ υκ λοφορίας. (www.publicarchitecture.org)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Scrap House

Ιμάντες γ ια μεταφορά αντικ ειμένων διαμόρφωσαν τμήμα του πατώματος κ αι έναν τοίχο. Ένα άλλο μέρος του πατώματος κατασκ ευάστηκ ε από παλιές πόρτες (τα ανοίγματα για παραθυράκ ια ή γ ια κ λειδαριές καλύφθηκαν από τσιμέντο.) ενώ το δάπεδο των υπνοδωματίων δημιουργήθηκ ε από πολύχρωμα δερμάτινα κομμάτια.

Η οροφή κ αι η περίφ ραξη διαμορφώθηκ ε από παλιούς υπαίθριους πίνακ ες ανακοινώσεων, ενώ γ ια τα ζευκ τά της στέγ ης χρησιμοποιήθηκαν μεταλλικά κομμάτια (από αυτά που χρησιμοποιούνται γ ια κατασκ ευή ραφιών). (www.scraphouse.org)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Scrap House

SCRAP HOUSE

Villa Welpelo

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

V IL L A W EL P EL O , “ 2 0 1 2 a r ch it e ct s ” ,2 0 0 7 Η ομάδα “2012 A rchitects” σχεδίασε τη Villa Welpelo στην πόλη Εnschede , στην Ολλανδία, στοχεύοντας να χρησιμοποιήσει γ ια την κατασκ ευή επαναχρησιμοποιούμενα υλικά σε ποσοστό 70% του συνόλου του έργου. Ο ι μεταλλικ ές κολώνες και τα δοκάρια του σκ ελετού προέρχονται από ένα μηχάνημα βιομηχανίας υφασμάτων που βρισκόταν στην γ ύρω περιοχή. (Η περιοχή Ensche de είναι πρώην βιομηχανική περιοχή της Ο λλανδίας). Η πρόσοψη προβλέπεται να καλυφθεί με κομμάτια ξύλου από καρούλια-στροφ εία κ αλωδίων. Τα ξύλα επειδή είναι από τον κ εντρικό κ ύλινδρο των καρουλιών, δε φ έρουν καρφ ιά κ αι έχουν όλα το ίδιο μέγ εθος, ορίζοντας έτσι και το ρυθμό της όψης. Η πρόσοψη αποκ τά ακόμη μεγαλύτερη δυναμικότητα κ αθώς η εξωτερικ ή επιδερμίδα του σπιτιού θα αποτελείται από τζάμια πλάτους 40 εκατοστών, τα οποία κόπηκαν από υπολείμματα ενός εργοστάσιο γυαλιού. (www.2012architecten.nl)

3.2.2. «ΜΟΝΑΔΕΣ ΧΩΡΟΥ» 3.2.2.1. CONTAINER

CO NTAINER

Τα container μεταφοράς αγαθών εμφ ανίστηκαν το 1955 ως βιομηχανικό αντικ είμενο και σήμερα υπάρχουν πάνω από 17 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο, η πλειοψηφ εία των οποίων είναι σε αχρηστία. Μόνο γ ύρω από τη Νέα Υόρκ η τα containe r πλοίων είναι πολυάριθμα κ αι ανεπιθύμητα όπως τα περιστέρια, με χιλιάδες να κ αταφ τάνουν στα λιμάνια της πόλης κ άθε χρόνο. Το κόστος επιστροφής τους πίσω, άδειων, αγγίζει τα $900 για το καθένα, ποσό το οποίο είναι λίγο-πολύ όσο και το κόστος αγοράς τους. Εξαιτίας του συγκ εκριμένου μεγ έθους τους (μήκους 6,5 ή 13 μέτρων) καθορίζουν κατά πολύ τον σχεδιασμό πλοίων, τρένων, φορτηγών και αεροπλάνων και διαφοροποιούν με την παρουσία τους ως ready-mades το τοπίο σε λιμάνια, αεροδρόμια και γ ενικά σε περιοχές φόρτωσης και εκφόρτωσης. (www.archpaper.com/feature_articles//shipping_news.html) Η αντιμετώπιση των containe r φορτηγών πλοίων με χρήσεις διαφορετικ ές, εκ τός από αποθήκ ευση γίνεται εδώ και πολλά χρόνια, από καλύβες στα βουνά της Καλιφόρνια μέχρι hip studio και πλωτά γραφ εία στις όχθες του Τάμεση στο Λονδίνο, πριν καν γοητευτούν από τις πρακ τικ ές τους ιδιότητες οι αρχιτέκ τονες. (www.archpaper.com/feature_articles//shipping_news.html) Η επανάχρηση containe r δεν ανταποκρίνεται μόνο στην τυπική οικολογικ ή πρακ τική της ανακ ύκλωσης υλικών, αλλά επίσης και στην λογ ική της επανάχρησης κοινών, άμεσα διαθέσιμων αντικ ειμένων από το «τεχνητό περιβάλλον» χωρίς να υπάρχει ανάγκη διαχωρισμού των στοιχείων που μπορούν να ανακ υκλωθούν. Τα containe r μπορούν να θεωρηθούν ως πρώτη ύλη, με την έννοια ότι είναι σύγ χρονες εκδοχές υλικών, όπως η πέτρα ή το ξύλο, που μπορούν να βρεθούν και να χρησιμοποιηθούν εύκολα σε ολόκ ληρο τον κόσμο. (Bohegas J. 2006, 210) Από τη σκοπιά των υλικών, γίνεται εύκολα κατανοητό γιατί τα containe r πλοίων έχουν κ ατακ τήσει πολλούς αρχιτέκ τονες. Τα containe r αποτελούν μια εξαιρετικά ευέλικ τη μέθοδο κατασκ ευής, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν σα θεμελιώδεις μονάδες χώρου, είναι εξαιρετικ ά ανθεκ τικής κατασκ ευής κ αι άμεσα διαθέσιμα. Αποτελούνται από έναν ατσάλινο σκ ελετό που δεν υποχωρεί, όταν άλλα containe r στοιβάζονται από πάνω και από μία ατσάλινη ή αλουμινένια εξωτερική επίστρωση, η οποία μπορεί να τροποποιηθεί ή να αφαιρεθεί εύκολα. Επιπλέον, είναι συχνά μονωμένα και υδατοστεγανά κ αι φ έρουν ξύλινο πάτωμα. Οι διαστάσεις τους είναι διεθνώς ίδιες, ώστε να μεταφ έρονται και να τοποθετούνται εύκολα πάνω σε πλοία, φορτηγά ή τρένα. Το στάνταρ μέγ εθος τους επιτρέπει επίσης την ελαστικότητα στις διευθετήσεις των containe r στο έδαφος. (www.archpaper.com/feature_articles//shipping_news.html)

CO NTAINER

Lot-ek Archite cts

Mία από τις καλύτερες ομάδες αρχιτεκ τόνων που ασχολούνται με την ένταξη των containe r πλοίων στο αστικό περιβάλλον και τη μετατροπή τους σε κατοικ ίες, είναι οι Lot-ek A rchitects. Τα proje ct τους στο τομέα αυτό είναι πολλά και ενδιαφ έροντα, με πιο γ νωστά το CHK, το Containe r Mall και το MDU. Το CHK (Container Home Kit) είναι ένα προκατασκ ευασμένο σπίτι στο οποίο μπορούν να ενσωματωθούν containe rs, μήκους 13 μέτρων, σε διάφορους συνδυασμούς σχηματίζοντας μοντέρνες κατοικίες 90-270 τετραγωνικών μέτρων, ενώ ακόμη κ ι η πισίνα ή το γκαράζ του σπιτιού κατασκ ευάζονται από containe r. Το Container Mall είναι ένα proje ct στη Νέα Υόρκη (που δεν έχει όμως πραγματοποιηθεί) και μοιάζει με μια κατακόρυφη υπαίθρια αγορά, στην οποία κάθε containe rμονάδα κ αταλαμβάνεται από διαφορετικό λιανοπωλητή. Το MDU (Mobile Dwelling Unit) ξεκ ίνησε σαν ένα πειραματικό proje ct το 1999 βασιζόμενο στην ιδέα ότι θα μπορούσαν να δημιουργηθούν αποικίες σε λιμάνια, όπου containe r πλοίων θα μετατρέπονταν σε κ αταλύματα – αυτοτελείς μονάδες γ ια τους αστικούς «νομαδικούς» πληθυσμούς που θα κ ατέφ ταναν. Το MDU είναι το πρότυπο ενός κ ινητού καταλύματος που θα ενσωματώνεται σε μία κατακόρυφη, ειδικά κατασκ ευασμένη υποδομή στα λιμάνια ανά τον κόσμο. Το containe r, μήκους 13 μέτρων, χωρίζεται σε ζώνες διαφορετικών χρήσεων (υπνοδωμάτια, μπάνιο, σαλόνι, κ .λ.π.) που μπορούν να ξεδιπλωθούν δημιουργώντας δωμάτια, με τον κ ενό χώρο στη μέση να λειτουργ εί ως διάδρομος. Όταν οι ιδιοκ τήτες θέλουν να μετακομίσουν, μπορούν να «πακ ετάρουν» και πάλι το κατάλυμα, ώστε το MDU να πάρει πάλι την όψη ενός συνηθισμένου containe r πλοίου και να το μεταφ έρουν. (www.archpaper.com/feature_articles//shipping_news.html|)

Future Schack

CO NTAINER

Το Future Shack του Αυστραλού Godsell παρουσιάζει μια πιο σπαρτιάτικ η προσέγγ ιση της μετασκ ευής ενός containe r σε κ ατοικ ία σε σύγκ ριση με το MDU, καθώς σχεδιάστηκ ε ως μια οικονομική και γρήγορη λύση γ ια τους άστεγους πρόσφυγ ες ανά τον κόσμο. Ο Godse ll χρησιμοποιεί τα παλιά containe r, που, με τη βοήθεια μιας σειράς από απλά στοιχεία, μπορούν να μετατραπούν σε κατοικ ίες μέσα σε μόλις 24 ώρες. Υποστηρίγματα και τηλεσκοπικά πόδια επιτρέπουν στη μονάδα να «αγκυρωθεί» ασφαλώς, χωρίς εκσκαφ ή, σε σχεδόν κάθε είδους έδαφος, ενώ ένα πτυσσόμενο υπόστεγ ο πάνω από το containe r, με ενσωματωμένα φ ωτοβολταϊκά στοιχεία, εξασφ αλίζει την ηλεκ τρικ ή ενέργ εια και παρέχει σκ ιασμό και προστασία από τη βροχή. (Richardson P. 2007, 150-151) Το εσωτερικό είναι επιστρωμένο με φύλλα κοντραπλακ έ με θερμομόνωση, ενώ στενά ανοίγματα εξασφαλίζουν τον σωστό αερισμό κ αι φ εγγ ίτες στην οροφή το φυσικό εσωτερικό φωτισμό. Όταν οι μονάδες δεν χρειάζονται πια, μπορούν να πακ εταριστούν και να μεταφ ερθούν ή να αποθηκ ευτούν για μελλοντική χρήση. Κατά τον αρχιτέκ τονα «το Future Shack μπορεί νόμι μα να περιγραφ θεί σαν μια πλήρως ανακυκλώσιμη και πλήρως αυτόνομη αρχιτεκτονική.» (Richardson P. 2007, 150-151)

CO NTAINER

Containe r C ities

Μία επέμβαση μεγαλύτερης κ λίμακας είναι οι Container Cities που ουσιαστικά δεν είναι παρά συγκροτήματα κατασκ ευασμένα από containe rs πλοίων, που προσφ έρουν μια καινοτόμο λύση στη δημιουργ ία κ λειστών χώρων. Η πρώτη Containe r C ity κατασκ ευάστηκ ε στα λιμάνια του Trinity Buoy Wharf του Λονδίνου, το 2001, από την αρχιτεκ τονική ομάδα Nicholas Lacey and Buro Happold, μέσα σε τέσσερις μόλις μέρες. Είκοσι containe rs τοποθετήθηκαν σε στοίβες, σχηματίζοντας ένα τετραώροφο συγκρότημα, με 12 χώρους εργ ασίας στους τρεις πρώτους ορόφους και τρία διαμερίσματα στον τελευταίο. Ο ι Containe r C itie s έχουν σχεδιαστεί βάσει ενός ευέλικ του συστήματος, που βασίζεται σε συνιστώντα μέρη, αντί σε μονάδες. Δηλαδή αντί της σχέσης 1 containe r = 1 μονάδα, το σύστημα βασίζεται σε ποικ ίλους συνδυασμούς των κομματιών για να δημιουργήσει άνετους χώρους. Εκ τός από το εξαιρετικά χαμηλό κόστος τους, τα συγκ ροτήματα αυτά είναι κατασκ ευές φ ιλικ ές προς το περιβάλλον καθώς αποτελούνται κατά 80% από ανακυκ λωμένα υλικά. Είναι ιδανικά γ ια χώρους γραφ είων ή εργ ασίας, αλλά ακόμη κ αι γ ια κ ατοικ ίες. Τα containe r μπορούν να επικαλυφθούν εξωτερικά από μια μεγάλη ποικ ιλία υλικών ώστε να μην είναι εμφανή. Ένα άλλο πλεονέκτημα των C onta ine r Cities είναι ότι αποτελούν εφ ήμερες κατασκ ευές που μπορούν εύκολα να λυθούν κ αι να ξαναμονταριστούν. Ήδη, με αυτή την εναλλακ τική μέθοδο κατασκ ευής, έχουν φ τιαχτεί επιτυχώς εκ τός από τα συγκροτήματα κατοικ ιών και γραφ είου και κ έντρα νεότητας, αίθουσες διδασκαλίας, μαγαζιά, κ.λ.π. (www.containercity.com/container-city-one.html)

Εστία Keetwonen, γ ραφ εία της Fre itag

CO NTAINER

Ακόμη ένα ενδιαφ έρον παράδειγμα επανάχρησης containe r σε μεγ άλη κ λίμακα και μετατροπής τους σε λειτουργικούς και παράλληλα άνετους βιώσιμους χώρους είναι η εστία Keetwonen στο Άμστερνταμ, που ολοκ ληρώθηκ ε τον προηγούμενο χρόνο. Ο ι TempoHousing σχεδίασαν το συγκρότημα αυτό χρησιμοποιώντας containe r φορτηγών πλοίων γ ια τη δημιουργία 1000 μονάδων, που παρέχουν όλες τις ανέσεις που μπορεί να θέλει ένας φοιτητής. Εκ τός της οικολογικ ής χρήσης των containe r, το συγκ ρότημα Kee twone n καλύπτεται από μια στέγη που εξασφ αλίζει την υδατοστεγανότητα του συγκροτήματος ενώ παρέχει και μόνωση γ ια τα containe r. (www.inhabitat.com) Η Fre itag είναι μια ελβετική εταιρία που ανακυκ λώνει σε ταχυδρομικ ές τσάντες τον μουσαμά (tarpaulin) της οροφ ής φορτηγών οχημάτων. Η Freitag πραγματοποιεί τη φ ιλοσοφ ία της ανακύκ λωσης ακόμη και στο νέο δικό της κατάστημα στη Ζυρίχη, ύψους 26 μέτρων που είναι φ τιαγμένο εξολοκ λήρου από παλιά σκουριασμένα containe r πλοίων, τα οποία, αφού καθαρίστηκ αν και ενισχύθηκαν με μεταλλικ ά πλαίσια, στοιβάχτηκαν το ένα πάνω στο άλλο, δημιουργώντας ένα πολυόροφο κ τίριο. (http://telstarlogistics.typepad.com/telstarlogistics/2006/10/freitags_contai.html)

CO NTAINER

Nomadic Museum

Είναι απόλυτα λογ ικό, ότι ο κόσμος που κ ινείται στο δυτικό αυτοκινητόδρομο , δεν εντυπωσιάζεται από το μουσείο της προβλήτας 54, το Nomadic Museum, καθώς τα containers πλοίων που είναι τοποθετημένα εκ εί, δεν είναι ένα ασυνήθιστο θέαμα στις προκυμαίες του Manhattan. (http://www.nyc-architecture.com/CHE/CHE-037.htm) Πρόκ ειται γ ια μια προσωρινή - μετακινούμενη κατασκ ευή, 45.000 m ², σχεδιασμένη από τον διάσημο Ιάπωνα αρχιτέκτονα Shigeru Ban. Ο λόκ ληρο το μουσείο στεγάζεται στα 37 από τα 148 συνολικά containe rs φορτίων που σχηματίζουν τον άβακα των τοίχων του. Το μουσείο είναι κατασκευασμένο κυρίως από ανακυκλωμένα υλικά: Η οροφή και οι κολώνες είναι από χάρτινους σωλήνες, τα αλουμινένια containe rs, τοποθετημένα με ύψος μέχρι και 10 μέτρα, είναι ήδη χρησιμοποιημένα και ένα χειροποίητο παραπέτασμα που, κρεμασμένο από την οροφ ή, είναι φ τιαγ μένο από ένα εκατομμύριο πεπιεσμένα, χρησιμοποιημένα χάρτινα φ ακ ελάκια τσαγ ιού. «Δεν έφ τιαξα κάτι καινούριο. Απλά βρίσκω μια νέα λειτουργ ία για τα υλικά αυτά» (Goodman W. 2005, New York Magazine) . Η ιδέα του αρχιτέκ τονα για ένα μετακ ινούμενο, τεράστιο μουσείο είναι μια ενδιαφ έρουσα πρόκ ληση. Το μουσείο, που συναρμολογ ήθηκ ε αρχικ ά το Μάρτιο του 2005 στη Νέα Υόρκη, έχει ήδη «ταξιδέψει» κι εγκατασταθεί στη Καλιφόρνια (Ιανουάριος 2006) και στο Τόκυο (Μάρτιος 2007). «Περισσότεροι άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο μπορούν να δουν το μουσείο, αν αυτό κινείται…Ίσως παραμείνει στη μν ήμη τους, όταν φύγει». Το κτίριο θα επανασχεδιάζεται σε περιορισμένο βαθμό κάθε φορά που μετακινείται, αναλόγ ως με τις μεταβαλλόμενες τοπογραφ ικ ές συνθήκ ες. Ο Shige ru Ban επέλεξε να χρησιμοποιήσει containe rs πλοίων, καθώς «μέσα από τα ταξίδια του στο κόσμο, το καθέν α από αυτά έχει τη δική του ιστορία». Εκ τός από αυτά που θα χρησιμοποιηθούν γ ια τη μεταφορά του μουσείου, όσα άλλα containe rs χρειάζονται, θα βρίσκονται από την νέα περιοχή. «Η ιδέα βασίζεται στο γ εγ ονός ότι containe rs υπάρχουν σε κ άθε τόπο που θα ταξιδέψει το μουσείο» (Goodman W. 2005, New York Magazine). Με τη χρήση ανακ υκλωμένων υλικών στα έργ α του, ο Ιάπωνας αρχιτέκ τονας θέτει ένα βαθύτερο κοινωνικό προβληματισμό, ότι η τέχνη δε πρέπει να είναι μόνο γ ια τους προνομιούχους.

12-containe r house

CO NTAINER

Στην περίπτωση του 12-container house τα 12 containe r χρησιμοποιούνται με ένα πρωτότυπο τρόπο για να δημιουργ ήσουν τα δωμάτια ενός διώροφου σπιτιού, από την κουζίνα μέχρι τα υπνοδωμάτια. Η κατασκ ευή του σπιτιού είναι απλή: Αφού τοποθετήθηκαν τα containe r κατασκ ευάστηκ ε ένας μεταλλικός εξωτερικός σκ ελετός γ ια τη δημιουργ ία των όψεων και γ ια να φ έρει την μεταλλική στέγ η. (http://www.architectureandhygiene.com/12conHouse/12con_main.html)

3.2.2.2. ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ

Little Trump

ΑΕΡΟ ΣΚΑΦΗ

Τι συμβαίνει στα επιβατηγά αεροσκάφη που οι «ιπτάμενες μέρες» τους ανήκουν πλέον στο παρελθόν; Τα περισσότερα τεμαχίζονται και πωλούνται ως αλουμίνιο, ενώ λίγα σώζονται και επιδεικνύονται ως εκθέματα σε πολεμικά κ αι τεχνολογ ικά μουσεία. Ακόμα λιγότερα αεροσκάφη διασώζονται από κάποια άτομα, γ ια να τα μετατρέψουν σε προσωπικ ές τους κατοικ ίες. Ο τύπος που προτιμάται για τα αντισυμβατικά αυτά σπίτια είναι το Boe ing 727, αλλά και άλλοι τύποι χρησιμοποιούνται, όπως το Boe ing 307 κ αι Douglas DC-8. Ένα κ έλυφος επιβατηγού αεροσκ άφους είναι ένα αεροστεγ ές, ρυθμισμένης πίεσης μεταλλικό κουτί με μεγ άλο χρόνο ζωής και με ελάχιστη συντήρηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κατοικία «Little Trump» της Jo A nn Ussery. Όταν το 1994 μια φοβερή θύελλα κατάστρεψε το ξύλινο σπίτι της, η Usse ry αναζητώντας μια νέα κ ατοικ ία κατέληξε σε μια πρωτότυπη και φ τηνή λύση: το νέο της σπίτι δεν είναι παρά το μεγ αλύτερο τμήμα ενός παλιού Boeing 727 της C ontinental Airlines. Η Usse ry απέκ τησε το αεροπλάνο για 2000$, ενώ χρειάστηκαν άλλα 4000$ για τη μεταφορά κ ι άλλα 24000$ για την ανακ αίνιση και μετατροπή του σε κ ατοικ ία. Όταν η Usse ry ρωτήθηκ ε γιατί επέλεξε να μετατρέψει ένα Boeing 727 στο νέο της σπίτι, απάντησε :«Είναι μια κατοικία χαμηλού συνολικού κόστους, δεν απαιτεί συντήρηση κι αποκλείεται να τη φάνε τερμίτες!». Το παλιό αεροπλάνο εγκ αταστάθηκ ε στον τελευταίο του προορισμό με την ουρά του να αγκυρώνεται μέσα σε 45 cm σκυροδέματος ώστε η μύτη του αεροπλάνου να ίπταται πάνω από τη λίμνη, δημιουργώντας την αίσθηση ότι είναι για άλλη μια φορά έτοιμο να απογ ειωθεί. Το σχέδιο της κατοικ ίας περιλαμβάνει τρεις κρεβατοκ άμαρες, ένα καθιστικό-τραπεζαρία, μια πλήρως εξοπλισμένη κουζίνα, ένα χώρο πλυντηρίων και το αγ απημένο δωμάτιό της Usse ry, το κύριο λουτρό με ένα jacuzzi, στο μέρος της ατράκ του όπου κάποτε ήταν το πιλοτήριο. Το μεγ αλύτερο μέρος της εσωτερικής αναδιαρρύθμισης έγ ινε από την ίδια την ιδιοκ τήτρια. Η καμπίνα πλάτους περίπου 3,5 μέτρων είναι αρκ ετά ευρύχωρη ενώ τα πολυάριθμα παράθυρα στις πλευρές του αεροπλάνου και στο πιλοτήριο εξασφαλίζουν άπλετο φυσικό φωτισμό. Τα υπερυψωμένα διαμερίσματα αποσκ ευών διατηρήθηκαν, παρέχοντας άφ θονο αποθηκ ευτικό χώρο στο σπίτι, ενώ μια τουαλέτα του αεροσκάφους διατήρησε τη χρήση της. Ένας μηχανισμός γκαραζόπορτας προσαρμόστηκ ε ώστε να ανοιγοκ λείνει την πίσω σκ άλα του αεροπλάνου. (www.airportjournals.com)

ΑΕΡΟ ΣΚΑΦΗ

Lot-ek Archite cts

Το 2005 οι Lok-ek architects ανέλαβαν το proje ct της Βιβλιοθήκης στην Guadalajara του Μεξικού. Πρόκ ειται για μια πρωτότυπη κατασκ ευή από ατράκτους Boeing 727/737 που τοποθετούνται παράλληλα, σχηματίζοντας μια επικ λινή στοίβα. Μέσω της μετατόπισης των ατράκτων κατά την ίδια διεύθυνση, δημιουργούνται δύο μεγάλοι ανοιχτοί χώροι μέσα στη στοίβα. Στις επαναλαμβανόμενες ατράκ τους αεροπλάνου υποστηρίζονται οι λειτουργ ίες που απαιτούν πιο αυστηρό προγραμματισμό, όπως οι συλλογ ές βιβλίων, οι αίθουσες συνάντησης και τα γραφ εία. Ο ι δύο μεγ άλοι ελεύθεροι χώροι υποστηρίζουν τις κυρίες λειτουργίες, όπως την αίθουσα υποδοχής και τα αναγνωστήρια στον ένα χώρο και θέατρα με δικό τους foye r στον άλλο. Στη γυάλινη όψη του αίθριου είναι ενσωματωμένο ένα διάφ ανο σύστημα προβολής με LED που προβάλει τη βιβλιοθήκ η στην πλατεία που την περιβάλλει. (www.lot-ek.com)

Στο πανεπιστήμιο της Ουάσιγκ τον, ένα μεγάλο τμήμα της ατράκ του, μεταξύ φ τερών και ουράς, ενός Boeing 747 έχει μετατραπεί από την ίδια αρχιτεκ τονική ομάδα σε φοιτητικό περίπτεροαναγνωστήριο. Το αλουμινένιο κ έλυφος έχει τοποθετηθεί σε μια πλαγ ιά της πανεπιστημιούπολης με θέα τη λίμνη Ο υάσιγκ τον, δίνοντας του μια αίσθηση απογ είωσης. Το δάπεδο είναι κατασκ ευασμένο από μια σχάρα γ εμισμένη με διάφ ανη ρητίνη, ώστε η άτρακτος να μπορεί να εμφανίζεται σαν κ έλυφος. Ένα σύστημα περιστροφής του δαπέδου είναι εγκατεστημένο στο χώρο κάτω από το πάτωμα, τον αρχικό χώρο αποσκ ευών. Το δάπεδο είναι μεταβλητό και μπορεί να προσαρμοστεί σε διαφορετικ ές χρήσεις κ αθώς αποτελείται από τμήματα. Έτσι μπορεί να μετατραπεί από μια επίπεδη επιφάνεια για συγκ εντρώσεις μέχρι σε αμφιθέατρο με σειρές θέσεων για τις ανάγκ ες μιας θεατρικής παράστασης. (www.future-systems.com)

Avion

ΑΕΡΟ ΣΚΑΦΗ

Ένα ακόμη παράδειγ μα επανάχρησης τμήματος αεροσκάφους απαντάται από την ισπανική οργάνωση A vion που περιέσωσε το αεροπλάνο DC-9 από μια χωματερή μετά τη συντριβή του, μερικά χρόνια πριν. Οι μηχανικοί και σχεδιαστές του αεροπλάνου το αποσυναρμολόγ ησαν μέχρι το σκ ελετό του, γ ια να το μεταμορφώσουν σε ένα κ ινούμενο «καμιόνι» για εκ θέσεις και παραστάσεις στην Ισπανία. Ακ όμη κ αι το χρώμα αφ αιρέθηκ ε, ώστε να γ υαλιστεί η άτρακ τος. Νέα ανοιγ μένα πράσινα παράθυρα πήραν τη θέση των παλιών και το παλιό δάπεδο αντικαταστάθηκ ε από ένα νέο διάφανο. Τέλος, με τη βοήθεια ενός αλουμινένιου συστήματος προσγ είωσης κ αι τροχών, το καμιόνι μετατράπηκ ε σε ένα τεράστιο trailer-εκθεσιακό χώρο. (Ed Van Hinte 2007, 114)

3.2.2.3. ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

DasPark Hotel, Petroleum Tank

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

Στο ξενοδοχείο DasParkHotel (στο O tte nshe im της Αυστρίας) ο αρχιτέκ τονας A ndreas Strauss μετέτρεψε τμήματα σωλήνων υπονόμων σε ξεχωριστά δωμάτια-ξενοδοχειακ ές μονάδες. Πρόκ ειται γ ια άνετους χώρους διαμονής, απλούς τόσο εξωτερικό όσο κ ι εσωτερικά με κάθε σωλήνα να εξοπλίζεται με φωτισμό και ένα κρεβάτι, ενώ οι εγκ αταστάσεις λουτρών και εστιατορίων είναι κοινές σε έναν δημόσιο χώρο. Παράλληλα η θερμική μάζα του τσιμέντου διατηρεί τον εσωτερικό χώρο των κυλίνδρων δροσερό όταν η εξωτερική θερμοκρασία είναι υψηλή. (www.superuse.com)

Μια πολύ πρωτότυπη διαμόρφωση της σοφ ίτας ενός διαμερίσματος στη Νέα Υόρκ η πραγματοποίησαν οι Lot-ek A rchitects, χρησιμοποιώντας μια παλιά δεξαμενή πετρελαίου, την οποία έκοψαν σε δύο τμήματα. Το ένα τμήμα τοποθετήθηκ ε οριζόντια πάνω από το σαλόνι, δημιουργώντας δύο υπνοδωμάτιακάψουλες. Τέσσερα ανοίγ ματα-πόρτες, κομμένα πάνω στην επιφάνεια της δεξαμενής, εξασφαλίζουν τον φυσικό φωτισμό κ ι αερισμό των υπνοδωματίων. Το δεύτερο τμήμα της δεξαμενής είναι τοποθετημένο κατακόρυφα και περιέχει τα δύο λουτρά, το ένα πάνω από το άλλο. Το εσωτερικό της είναι επιστρωμένο με βερνίκι αυτοκινήτων, ενώ όλες οι υδραυλικ ές εγκαταστάσεις είναι εμφανείς εξωτερικά. Μια σκ άλα κ ινδύνου έχει τοποθετηθεί γ ια την πρόσβαση στον ημιόροφο όπου βρίσκονται το υπνοδωμάτιο και το ένα λουτρό. (www.superuse.com)

4. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

Όλα τα στοιχεία που αναφ έρθηκαν στα προηγούμενα κ εφ άλαια, αποτελούν αναμφισβήτητα το ουσιαστικότερο μέρος της προσπάθειας που καταβάλλεται γ ια την εξοικονόμηση των πόρων του πλανήτη. Η προσπάθεια όμως αυτή είναι συνεχής και προς διαφορετικ ές κατευθύνσεις, όπως η διερεύνηση και εφαρμογή της έννοιας της ανακ ύκλωσης στην καθημερινή λειτουργ ία των πάσης φύσεως κατασκ ευών. Συγκ εκριμένα, βρίσκ ει ήδη πρόσφορο έδαφος η ανακύκ λωση στις μηχανολογικ ές-υδραυλικ ές εγκαταστάσεις των κ τιρίων με τη χρήση νερού και αέρα. 4.1 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» (νερό από χρήση λουτρών και νιπτήρων) στα καζανάκια των αποχωρητηρίων (σύστημα B&R. Vale , Λάσκαρης Κ. 1996) 4.2 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» που έχει ήδη υψηλότερη θερμοκρασία από το νερό ύδρευσης, ώστε να μειωθεί η απαιτούμενη ενέργ εια γ ια τη θέρμανση του καθαρού νερού.

Κεντρικός τύπος

Σύστημα Fe rche r

Υπάρχουν δύο τύποι επανάχρησης νερού, κ εντρικός ή μη. Στον μη κ εντρικό ( σύστημα Fercher www.fercher.at ) υπάρχει στην βάση του ντους ένας εναλλάκ της θερμότητας, που αξιοποιεί τα θερμά απόνερα γ ια την θέρμανση του κρύου καθαρού νερού (από τους 10º στους 25ºC ), το οποίο στη συνέχεια θα αναμιχθεί με το νερό που εξέρχεται από τον θερμοσίφωνα με θερμοκρασία 60ºC . Με αυτόν τον τρόπο απαιτείται μικρότερη ποσότητα ζεστού νερού για το ντους. Στον κεντρικό τύπο, η αντλία θερμότητας αντλεί από το «γκρίζο νερό» θερμότητα την οποία αποδίδει στο σύστημα κ εντρικής θέρμανσης (κ αλοριφ έρ και ζεστό νερό). Γενικά είναι προτιμότερο οι εναλλάκ τες θερμότητας να λειτουργούν με αντίθετη κατεύθυνση ροής του κρύου και του ζεστού νερού αντίστοιχα, κ αθώς με αυτόν τον τρόπο η μέση θερμοκρασιακή διαφορά κατά μήκος της επιφάνειας είναι μεγαλύτερη και έτσι μεταφ έρεται περισσότερη θερμότητα από ότι με έναν εναλλάκ τη που λειτουργ εί με την ίδια κατεύθυνση ροής. (http://de.wikipedia.org/wiki/Gleichstromprinzip )

Παράδειγμα τηλεθέρμανσης Πτολεμαΐδας Με πρωτοβουλία της τοπικής αυτοδιοίκησης, ήδη από το 1993-1994 από το εργοστάσιο παραγωγ ής ηλεκ τρικής ενέργ ειας της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα, όπως αναφ έρει ο Δημήτρης Πεκόπουλος12,μηχανολόγος μηχανικός της ΑΝΚΟ , της εταιρίας που έχει εκπονήσει τις μελέτες τηλεθέρμανσης, μέρος της θερμικής ενέργ ειας που αποτελούσε θερμικό απόβλητο της διαδικασίας παραγωγ ής θερμικ ής ενέργ ειας αξιοποιείται θερμαίνοντας τα κ τίρια των πόλεων της Πτολεμαΐδας, της Κοζάνης κ αι του Αμύνταιου.

Λαλουδάκη 2008, 59-60 Συγκεκριμένα στους ατμοηλεκτρικούς σταθμούς της ΔΕΗ ένα μέρος του ατ μού που κινε ί τους ανεμοστρόβιλους οδηγείται σε κατάλληλους εναλλάκτες στους οποίους θερμαίνεται το νερό του δικτύου της τηλεθέρμανσης και το οποίο κυκλοφορεί μέσω δυο προμονωμένων αγωγών που διοχετεύεται το ζεστό νερό και επιστρέφει το κρύο όπως και στη λογική του καλοριφέρ πολυκατοικίας αλλά σε κλίμακα πόλης.

4.3 Επανάχρηση του ζεστού αέρα για θέρμανση Από την παραδοσιακ ή αρχιτεκ τονική τόσο της Ελλάδας (γκ ντούνος στην Τήνο, κουτούντο στη Τζια) όσο και άλλων χωρών (Ελβετία) υπάρχουν παραδείγ ματα χρησιμοποίησης της θερμότητας των οικόσιτων ζώων γ ια θέρμανση των κατοικ ιών.13 Στη σημερινή εποχή με τις κατάλληλες μηχανολογικ ές εγκαταστάσεις εξαερισμού υπάρχει η δυνατότητα ανακύκ λωσης του ζεστού αέρα για θέρμανση των εσωτερικών χώρων των κ τιρίων. Ένα σύγ χρονο παράδειγμα επανάχρησης της θερμότητας που παράγουν οι άνθρωποι για θέρμανση άλλου κ τιρίου σχεδιάζεται να ολοκληρωθεί το 2010 στη Στοκχόλμη. Η θερμότητα από τους εκατοντάδες χιλιάδες επιβάτες που περνούν καθημερινά από τον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό της Στοκχόλμης θα αξιοποιηθεί γ ια τη θέρμανση ενός κ τιρίου στον γ ειτονικό χώρο, που θα στεγ άσει γραφ εία, ένα ξενοδοχείο και μερικά καταστήματα. «Αντί να ανοίξουμε τ α παράθυρα και να αφήσουμε όλη αυτ ή τη ζέστη να πάει χαμένη θα την αξιοποιήσουμε μέσω του συστήματος εξαερισμού» δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων εκ πρόσωπος της κρατικής εταιρείας Je rnhuse t που ανέλαβε το έργο. Ο ι 250.000 άνθρωποι που περνούν κάθε μέρα από το σταθμό εκ λύουν αρκ ετή ενέργ εια ώστε να μειωθεί το κόστος θέρμανσης στο κ τίριο κατά 20%, εκ τιμούν οι μηχανικοί. Το σύστημα δεν απαιτεί ειδικ ές τεχνολογ ίες και το κόστος υλοποίησης εκ τιμάται ότι μόλις που θα ξεπεράσει τα 20.000 ευρώ. Η θερμότητα του σταθμού θα ζεσταίνει νερό, το οποίο στη συνέχεια θα αντλείται στο νέο κ τίριο μέσα από ειδικ ές σωληνώσεις. (http://www.imerisia.gr 7/1/2008)

Πρόκειται για ένα χαντάκι περιμετρικά της κατοικίας (όταν είναι χωμένη στο έδαφος) πλάτους συνήθως 0.5-2μ. με βασικό στόχο την αποφυγή της υγρασίας, αλλά και για λόγους θερμομόνωσης, καθώς τα χνώτα των ζώων που στάβλιζαν εκεί δημιουργούσαν μιας πρώτης τάξεως θερμαντική ζώνη.( Καραλή 2002 ,296)

Κατάρτι στη στέγη μιας κατοικίας στη Σύρο

100

Παροικία, Πάρος

5. Η ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 5.1. Επανάχρηση υλικώ ν στη λαϊκή αρχιτεκτονική της Ελλάδας Στην παραδοσιακή κ λειστή ελληνική κοινωνία, που δεν είχε επηρεαστεί από την εκ βιομηχάνιση, δεν υπήρχε πρόβλημα διαχείρισης απορριμμάτων, καθώς τα οργανικά απορρίμματα γ ίνονταν τροφή γ ια τα οικόσιτα ζώα ή λίπασμα γ ια τα φ υτά της αυλής ενώ από τα παλιά ρούχα κατασκ ευάζονταν χαλιά (κουρελούδες) (Γιαννίτσαρης 2008) . Χαρακτηριστική είναι η επανάχρηση υλικ ών και στην λαϊκή αρχιτεκ τονική της Ελλάδος: Κατάρτια κ αι ξυλεία από παλιά καράβια χρησιμοποιούνταν ως δοκάρια, υποστυλώματα ή πατώματα. Άχρηστα πιθάρια, στάμνες χρησιμοποιούνταν ως καμινάδες (κάπασος στις Κυκ λάδες, φ λάρος στη Σίφ νο) ή γ ια τη κατασκ ευή φούρνων. Πέτρες, αγκωνάρια, ανώφλια, κατώφ λια, παραστάδες, ξυλεία και κ εραμίδια αξιοποιούνταν με ορθολογ ισμό αλλά ταυτόχρονα και με μια έμφυτη ευαισθησία από παλιά σπίτια σε νέα. Ένα άλλο παράδειγμα επανάχρησης υλικών είναι η ανοικοδόμηση πάνω από ερείπια παλιών οικισμών όπως στην Παροικ ιά της Πάρου όπου κατοικ ίες θεμελιώθηκ αν πάνω στο μεσαιωνικό τείχος του Κάστρου (Φιλλιπίδης 1982, 116) .

Κάπασος

Φλάρος

101

102

Διαμόρφωση περιπάτου γύρω από την Ακρόπολη

5.2.Το έργο του Δ. Πικιώ νη Μεταπολεμικ ά ο Δημήτρης Πικιώνης χρησιμοποίησε γ ια τη διαμόρφωση του χώρου γύρω από την Ακρόπολη μεγάλο ποσοστό από ευρηματικό υλικό. Στα οδοστρώματα τοποθετήθηκ αν αποξηλωμένα, λόγω παλαιότητας, μαρμάρινα κράσπεδα πεζοδρομίων, κ εραμικά θραύσματα των στεγών των κατοικ ιών της Πνύκας (Πικιώνη 1994, 23) . Στις επενδύσεις των τοίχων της εκκ λησίας του Αγ . Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη ενσωματώνονται «πέτρες, πλάκες, κεραμοπλαστικές διακοσμήσεις, οδοντωτές ταινίες, έν θετα στολίδια, που κινούνται ανάμεσα βυζαντινού, μεταβυζαντινού και λαϊκού», όπως αναφ έρει ο Δ.Βασιλειάδης (Φιλλιπίδης 1984,300) . Συγκ εκριμένα, οι πορτοσιές του κ υλικ είου έχουν γ ίνει με κομμάτια από την κατεδάφ ιση του νεοκ λασικού κ τιρίου του Βαρβακ είου Αθηνών. (Πικιώνη 1994, 20) .Το υλικό αυτό το μάζευε από όπου τύχαινε ασυστηματοποίητα και το χρησιμοποιούσε δίπλα σε τυπικά δομικά υλικά, με μια λογ ική αντίστοιχη με αυτή του κολλάζ, στοχεύοντας τη δημιουργ ία μιας νέας ιδιαίτερης και ισορροπημένης σύνθεσης, χωρίς όμως να καταστρέφ ει την αξία των στοιχείων που την απαρτίζουν (Λορεντζάτος 1969,44-45) . Ο σκοπός του ήταν διδακ τικός και αισθητικός, καθώς με την ενσωμάτωση παλαιότερων υλικών σε μία νέα κ ατασκ ευή γ ίνεται δυνατός ένας διάλογος ανάμεσα στο παλιό και στο νέο. Ο Πικιώνης εργάζεται με έναν ασυνήθιστο τρόπο. Όπως αναφ έρει ο Δημήτρης Αντωνακάκης «….Είναι σχεδόν κάθε μέρα στο εργοτάξιο. Συνεργάζεται με τους μαστόρους, εξηγ εί ρωτάει, σχεδιάζει αποφασίζει. Η κατασκευή είναι για αυτόν ο τρόπος που διαρθρώνονται τα υλικά, είναι η λογική με την οποία αποκαλύπτονται τα χαρακτηριστικά τους. Και η έγνοια για τη λεπτομέρεια είναι πολύ πέρα από τη διακόσμηση και την κατασκευή. Είναι πράξη ερμηνείας της αρχιτεκτονικής σύλληψης και η επεξεργασία της αποκαθιστά μια φιλική σχέση με το χώρο και τα υλικά…» (Πικιώνη 1994, 30)

Αγ. Δημήτριος Λουμπαρδιάρης

103

Παραγκουπολη Βοτανικού

104

5.3. Ανακύκλω ση οικοδομικώ ν ή άλλω ν υλικώ ν από ανάγκη και με έντονο το σ τοιχείο της προσω ρινότητας Ποτέ δεν έλλειψε όμως και από τους ίδιους τους χρήστες η αρχιτεκ τονική δημιουργία με ανακ υκλωμένα υλικά, με στόχο απλά την κάλυψη των προσωπικών βιοτικών αναγκών τους. Συχνά μετά από καταστροφ ικούς σεισμούς ή άλλες φυσικ ές καταστροφ ές, οι πολίτες κατέφ ευγαν σε αυτοσχέδιες προσωρινές λύσεις στέγασης, με υλικά από τα κ τίρια που καταστράφηκαν. Αλλά και στην κατασκ ευή της νέας μόνιμης κατοικίας δεν ήταν σπάνια η χρήση στοιχείων από το κατεστραμμένο σπίτι στο νέο. Ένα άλλο είδος κατασκ ευών στις οποίες συχνά γ ίνεται επανάχρηση υλικών, είναι αυτές που χαρακτηρίζονται από την πολιτεία «αυθαίρετες»14 σε περιοχές εκ τός σχεδίου πόλης, και που συνήθως δεν προϋποθέτουν την ύπαρξη μελέτης15. Το χτίσιμο γίνεται κάτω από συχνά αντίξοες συνθήκ ες, με πρόχειρα υλικά που συχνά προέρχονται από δεύτερη χρήση, ενώ το μέγ εθος της κατοικίας μεγ αλώνει σταδιακά. (Φιλλιπίδης 1984,427) Αν και η χρήση ετερόκλητων στοιχείων σε αναπάντεχους συνδυασμούς θυμίζει την παραδοσιακή αρχιτεκ τονική, σύμφωνα με τον Α. Ρωμανό (Ρωμανός 1973), στα αυθαίρετα λείπει «ο ιδιαίτερος χαρακτήρας που διαποτίζει και ενοποιεί τους παλιούς οικισμούς (…) λείπει ίσως η λεγόμενη «λαϊκή σοφία» Χαρακ τηριστικά παραδείγματα αυτού του είδους επανάχρησης είναι και οι καταυλισμοί τσιγγάνων.

«Η παραγωγή κτιρίων με αυθαίρετη δόμηση αποτελεί πάντα ένα δυναμικό τομέα παραγωγής, καλύπτοντας όπως εκτιμάται ένα ποσοστό 15-25% του συνολικού αριθμού νέων κτιρίων» (Μαντουβάλου, Μπάλλα στο άρθρο τους «Αυθαίρετα, πολιτικές και μικροπολιτική», Αρχιτέκτονες τεύχος 54, 12/20005 15

«H μη συμμετοχή μηχανικού στην κατασκευή δεν οδηγεί την ανάπτυξη της σ’ ένα ξεχωριστό καινούριο τύπο, αλλά το τελικό αποτέλεσμα είναι αντανάκλαση και αναπαραγωγή ήδη υπαρκτών μοντέλων σε ανώτερα κοινωνικά και εισοδηματικά πρόσωπα προσαρμοσμένα στις οικονομικές δυνατότητες του ιδιοκτήτη.» Αραχωβίτης 2005,59

105

Ποσοστά επανάχρησης οικοδομικών υλικών σε ευρωπαϊκές χώρες. Dorsthor st, B.J.H.t. and T. Kowalczyk. Design for recycling. in Design for Deconstruction and M aterials Reuse. 2002. Kar lsr uhe, Germany: CIB. http://www.cce.ufl.edu/pdf/pr oceedings.pdf

Στην

106

Ελλά δα αν ακυκλώ νεται μόλις

ένα

5.4. Πρω τογενής ανακύκλω ση στην Ελλάδα Ο κτιριακός τομέας στη χώρα μας αφορά περίπου 3,8 εκ ατομμύρια κ τήρια. Η οικοδομή ευθύνεται για το 40% της κατανάλωσης ενέργ ειας παγκόσμια, ενώ η αύξηση ζήτησης ηλεκ τρικής ενέργ ειας προβλέπεται να αγγίξει μέχρι το 2020 το 42%. Μεγάλο μέρος της ενέργ ειας αυτής μπορεί να εξοικονομηθεί αν, αντί γ ια νέες πρώτες ύλες χρησιμοποιηθούν ανακ υκλωμένα υλικ ά από την εναλλακ τική διαχείριση των αποβλήτων της οικοδομής. Τα απόβλητα της οικοδομής στη χώρα μας αποτελούνται από σκυρόδεμα (οπλισμένο ή άοπλο) σε ποσοστό 60-70%, τούβλα 30-35% και άλλα ανακυκλώσιμα 5-10%. Τα απόβλητα που παράγονται από οικοδομικ ές δραστηριότητες και κ ατεδαφ ίσεις, σύμφωνα με εκ τιμήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ, στην ιστοσελίδα του στο διαδίκ τυο, υπολογ ίστηκ αν το 2004 στην Αττικ ή σε 2.500.000 τόνους και στο σύνολο της χώρας σε 5.500.000 τόνους (http://www.ergotaxiaka.gr/article.php?ID=60). Στην Ευρώπη παράγονται ετησίως 180-300 εκατ. τόνοι. Όπως σημειώνει ο κ. Νίκ ος Χρυσόγ ελος, από την Ο ικολογικ ή Εταιρεία Ανακύκ λωσης, μόνο στην Αττική παράγονται 5.000 τόνοι την ημέρα», όταν γ ια παράδειγμα τα οικ ιακ ά απορρίμματα είναι 6.500 τόνοι την ημέρα. (http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_22/04/2007_2 24132)

Με σχέδιο Π.Δ. που υπεγράφη τον Μάιο του 2007 από το ΥΠΕΧΩΔΕ, τα απόβλητα από τις οικοδομές και τις κατεδαφ ίσεις είναι σχεδόν έτοιμα να ενταχθούν σε συστήματα εναλλακ τικής διαχείρισης. Το σχέδιο προβλέπει την ανακύκ λωση και την επαναχρησιμοποίηση του 30% των μπάζων έως το 2010, ενώ τα υλικά που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν θα καταλήγουν σε λατομεία και σε αναπλάσεις. Επίσης, κάθε οικοδομική άδεια πλέον θα πρέπει να συνοδεύεται από πιστοποιητικό για την παράδοση των μπάζων σε ειδικ ευμένες εταιρείες. ( http://www.kathimerini.gr/4 dcgi/_w_articles _kathcommon_100008_06 /11/2007_1287053)

ενώ

ο μέσος

όρος

στ ην

Ευ ρώ πη είναι 3 0 %.

107

108

Μάντρες με υλικά κατεδαφίσεων στην Α ττική Αν και η επανάχρηση υλικών στις κατασκ ευές στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα περιορισμένη τα τελευταία χρόνια σε σχέση με την περίοδο μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ‘60 (έξαρση αυθαίρετων), σε περιοχές της Αττικής λειτουργούν μάντρες με υλικά κατεδαφ ίσεων, όπως στην Ιερά Οδό, στην οδό Αναπαύσεως στα Βριλήσσια (φωτογραφ ίες) και στην περιοχή της Μεταμόρφωσης. Εκ εί διατίθενται πέτρες, σχιστόπλακ ες, κομμάτια μαρμάρου, κ εραμίδια, τούβλα, ξυλεία-σανίδες, παλιές δεξαμενές και βαρέλια πετρελαίου, σιδερένιες εξωτερικ ές σκάλες από παλιές διώροφ ες μονοκατοικ ίες, παλιές πόρτες ξύλινες ή με μεταλλικό σκ ελετό, κάγκ ελα, πλακάκια, μαρμάρινοι νεροχύτες, νιπτήρες και μπανιέρες . Ο ι τιμές των υλικών κυμαίνονται ανάλογα με την κατάσταση των προϊόντων, κ αι τη διακόσμησή τους. Είναι πολύ δύσκολο να υπολογ ιστεί η ποσότητα των κατασκ ευαστικών αποβλήτων που ανακ τώνται με αυτόν τον τρόπο, αλλά γ ενικά πρόκ ειται γ ια μικρό μέρος του συνόλου των παραγόμενων αποβλήτων.

109

Κατοικ ία στην Αίγ ινα κατασκ ευασμένη πλήρως από επαναχρησιμοποιημένα υλικά από μάντρες Πηγή:προσωπικό αρχείο Ε. Ευαγγ ελινού

Τοίχοι από επαναχρησιμοποιημένη πέτρα Πηγή:προσωπικό αρχείο Ε. Ευαγγ ελινού

110

Κατασκ ευή τοίχου που δίνει εικόνα παραδοσιακού πέτρινου από κομμάτια σκ υροδέματος που προέρχονται από μια πλάκα χωρίς οπλισμό. Πηγ ή:προσωπικό αρχείο Ε. Ευαγγ ελινού

Ένα παράδειγ μα επανάχρησης παλιών τούβλων σε πάτωμα είναι σε ένα σπίτι στην Ερμιόνη, σχεδιασμένη από τους αρχιτέκ τονες Κώστα Μάρτη και Δημήτρη Σφυρή ( http://www.myworld.gr/browse/39994)

111

112

5.5. Δευτερογενής αν ακύκλω ση στην Ελλάδα Σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ (http://www.minenv.gr/anakyklosi/general/general.html) , με τα σημερινά δεδομένα, στη χώρα μας παράγουμε κάθε χρόνο περισσότερο από 4.5 εκατομμύρια τόνους αστικών στερεών απορριμμάτων (απορρίμματα που προέρχονται από κατοικίες και εμπορικ ές δραστηριότητες), χωρίς να συμπεριλαμβάνονται στις ποσότητες αυτές τα απόβλητα της γ εωργίας, του οικοδομικού τομέα και της βιομηχανίας. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κάτοικος αυτής της χώρας παράγ ει κατά μέσο όρο 440 κιλά αστικά απορρίμματα ετησίως. Επισημαίνεται ότι η Περιφ έρεια Αττικ ής παράγ ει περίπου 39% της συνολικής ποσότητας, ακολουθούμενη από την Κ. Μακ εδονία (16%), με το 9% να παράγ εται μόνο στο Νομό Θ εσσαλονίκ ης. Τα τελευταία χρόνια, λόγω της ανάπτυξης των μεγάλων αστικών κ έντρων, της συνεχούς αύξησης του τουριστικού ρεύματος, της ανόδου του βιοτικού επιπέδου και κατ’ επέκ ταση της αλλαγής των καταναλωτικών συνηθειών, παρατηρείται μια τάση σημαντικής αύξησης της παραγωγής αστικών απορριμμάτων, με ταυτόχρονη αλλαγή της ποιοτικής τους σύστασης (αύξηση των επικ ίνδυνων κ αι τοξικών απορριμμάτων, εμφάνιση σύνθετων υλικών συσκ ευασίας κ λπ), ενώ παράλληλα παρατηρείται όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα στην εξεύρεση και αποδοχή χώρων γ ια τη διαχείρισή τους. Κάθε χρόνο στις χωματερές καταλήγουν μεγάλες ποσότητες χρήσιμων υλικών, όπως χαρτί, γ υαλί, αλουμίνιο, πλαστικό, μέταλλα, ξύλο, τα οποία θα μπορούσαν να συγκ εντρωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακ υκ λωθούν γ ια παραγ ωγή νέων πρώτων υλών και ενέργ ειας με συνολική αξία πάνω από 30 εκ ατ. Ευρώ. Στη χώρα μας η διαδικασία της ανακ ύκλωσης μέχρι πριν από λίγο κ αιρό εφαρμόζονταν σε περιορισμένη κ λίμακα, κυρίως στα πλαίσια επιχειρηματικής δραστηριότητας (με έμφαση στα βιομηχανικά υποπροϊόντα - scrap, χαρτί κ αι γυαλί) και πρωτοβουλιών περιβαλλοντικών οργανώσεων και ευαισθητοποιημένων κοινωνικών ομάδων. Σύμφωνα με μελέτη του ΥΠΕΧΩΔΕ, η οποία πραγματοποιήθηκ ε το 1999 στην Ελλάδα ανακ υκ λώνονταν το 33% του συνόλου των αποβλήτων συσκευασιών. (http://www.herrco.gr/web/pages.fds?lang=1&page=5 EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΑΞΙΟΠ ΟΙΗ ΣΗΣ ΤΗ Σ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ)

113

Το ΥΠΕΧΩΔΕ διαμόρφωσε μια νέα πολιτική διαχείρισης των αστικών αποβλήτων, σε συμφωνία με την ευρωπαϊκή Νομοθεσία και τη σύγ χρονη επιστημονικ ή γ νώση. Τον Αύγουστο του 2001 ψηφ ίστηκ ε στη Βουλή ο Νόμος 2939 (ΦΕΚ 179 Α) που ρυθμίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις γ ια την εναλλακτική διαχείριση των συκευασιών κ αι καθορίζει τους βασικούς άξονες γ ια τη διαχείριση, μετά τη χρήση τους, μιας σειράς άλλων προϊόντων, όπως τα χρησιμοποιημένα ελαστικ ά αυτοκ ινήτων, τα οχήματα στο τέλος του κύκ λου ζωής τους, τα απόβλητα ηλεκ τρικ ών & ηλεκ τρονικών συσκ ευών, τις χρησιμοποιημένες μπαταρίες & συσσωρευτές, τα χρησιμοποιημένα λιπαντικά έλαια, μπάζα κ .α. Τα σημαντικότερα εργοστάσια ανακύκ λωσης στην Ελλάδα είναι τα ακόλουθα: •

Το Ελληνικό Κέντρο Ανακύκ λωσης (Ε.Κ.ΑΝ) στους Άγ ιους Θ εόδωρους, ξεκ ίνησε πρόσφατα την λειτουργία του σε συνεργασία με την «Ανακύκλωση Συσκευών Α Ε» και με 174 δήμους, με δυνατότητα ανακύκ λωσης 15.000 τόνους ηλεκ τρικών και ηλεκ τρονικών συσκ ευών ετησίως.

Αποσυναρμολόγηση πλυντηρίων σε μια από τις πρώτες φάσεις της διαδικασίας ανακύκλωσης στο Κέντρο των Αγίων Θεοδόρων. Πηγή εικόνας http://www.ecotec.gr/article.php?ID=120

Μια μονάδα ανακύκλωσης ελαστικών λειτουργ εί στην Ελληνική Βιομηχανία Ανακύκ λωσης (ΕΛΒΑΝ) ΑΒΕΕ στον Ασπρόπυργο. Από τα ελαστικά παράγονται τρία διαχωρισμένα καθαρά και επαναχρησιμοποιήσιμα υλικά: Το λάστιχο σε κόκκο (καουτσούκ που χρησιμοποιείται ως συνθετικός χλοοτάπητας σε γήπεδα ποδοσφαίρου), το ατσάλι και η πούδρα του ελαστικού. Μελλοντικά προβλέπεται και η παραγωγή πλακ ιδίων με κόκκο ελαστικών. Με τη συνεργασία της ΕΛΒΑΝ πραγ ματοποιήθηκ ε στη λεκάνη Χώρου Υγ ειονομικής Ταφής Απορριμμάτων στην Αιγ είρα, στο νομό Αχαΐας, το πρώτο έργο με την κατασκευή αποστραγγιστικού με χρήση ανακυκλωμένων ελαστικών. Μέχρι τώρα σε όλους τους ΧΥΤΑ χρησιμοποιούνταν κ ροκάλες σε συγκ εκριμένο μέγ εθος, ένα υλικό το οποίο προέρχεται από κοίτη ποταμού και βοηθά στην

•

114

αποστράγγ ιση. Η κροκάλα μπορεί όμως να αντικ ατασταθεί από κομμένα ελαστικά που αναλαμβάνουν τον ίδιο ρόλο, αλλά χωρίς να συντελούν στην αποσύνθεση των πετρωμάτων. Μια ακόμη πρότυπη μονάδα ανακύκλωσης μεταχειρισμένων ελαστικών λειτουργ εί στην Κομοτηνή από το Μάρτιο του 2006. Στόχος της μονάδας είναι η αξιοποίηση των μεταχειρισμένων ελαστικών στην κατασκ ευή χρηστικών τελικών προϊόντων, που θα εξυπηρετήσουν τόσο τις ανάγκ ες της εταιρείας όσο και ανάγκ ες της αγοράς. ( http://www.ecotec.gr/article.php?ID=94) •

Στο εργοστάσιο «Γενικής Α νακυκλώσεως Χάρτου» στον Ασπρόπυργο ανακ υκλώνεται το 1/3 της ετήσιας εγ χώριας ανακ ύκ λωσης χαρτιού. Η εταιρία ανακυκ λώνει περίπου 120.000 τόνους χαρτί ετησίως, επί συνόλου 360.000 τόνων που ανακυκ λώνονται στην Ελλάδα, ασχολείται δε με την συλλογ ή, διαλογή, δεματοποίηση, προσωρινή αποθήκ ευση, αξιοποίηση και ανακύκ λωση παλαιού χάρτου αλλά και άλλων ανακυκ λώσιμων υλικών, όπως πλαστικό (PET, πολυαιθυλένιο, TETR APAC K, νάυλον συσκ ευασιών κ .λ.π.), μεταλλικό scrap, ξύλο και άλλα υλικά.

•

Η εταιρία «Athens Metal Recycling» ανακυκ λώνει στις εγκαταστάσεις της στον Ασπρόπυργο, τα περισσότερα υλικά αυτοκ ινήτων με τις παρακάτω διαδικασίες: -Αφαίρεση ανταλλακ τικών και προώθηση τους στην εγ χώρια αγορά και το εξωτερικό. -Αποσυναρμολόγηση τμημάτων και διαχωρισμός τους κατά είδος μετάλλου, που οδηγούνται στη συνέχεια προς ανακ ύκλωση ή κατευθύνονται στην βιομηχανία και στους αρμόδιους φορείς γ ια επεξεργ ασία, προκ ειμένου να επαναχρησιμοποιηθούν ως πρώτες ύλες. -Συμπίεση των οχημάτων γ ια τεμαχισμό και ανακ ύκλωση.

•

εργοστάσια Α.Β.Ε.Ε.»

ανακύκλωσης πλαστικού «Σ. στο Ναύπλιο και στο

(http://www.ecotec.gr/article.php?ID=76)

Ρόκ ιζας Άργος

115

Δημιουργία στεγάστρου με χρήση παλιών ξύλινων στύλων Ο ΤΕ . Αρχείο Ε . Ε υαγγελινού

116

Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πολλά παραδείγ ματα δευτερογ ενούς ανακύκ λωσης κατόπιν σχεδιασμού ειδικά όσον αφορά στη χρήση υλικών ως δομικών στοιχείων. (π.χ. στέγ αστρο από στύλους ΟΤΕ). Πιο συνηθισμένα παραδείγ ματα είναι η επανάχρηση ολόκ ληρων μονάδων όπως containe r ή βαγονιών τρένων ή τράμ. Το τρένο στο ρούφ χρησιμοποιεί παλιά βαγόνια τρένων ως χώρο θεατρικών και μουσικών παραστάσεων. Το τραμ cafe αξιοποιεί ένα παλιό βαγόνι τραμ στο εσωτερικό ενός café (http://www.tramcafe.gr/images/tramker4big.jpg) . Το 1986 εγκ αινιάστηκ ε το πάρκο του ΟΣΕ στην Καλαμάτα, στο οποίο εκ τίθενται πολλές παλιές μηχανές τρένων, μερικ ές από τις οποίες χρησιμοποιούνται ως γραφ εία διαφόρων συλλόγων.

Ακόμη, στα πλαίσια της biennale «Destroy Athens» στην Τεχνόπολη στο Γκάζι, ένα container χρησιμοποιήθηκ ε γ ια τη δημιουργία ενός προσωρινού βιβλιοπωλείου Παπασωτηρ ίου. Τα ράφ ια γ ια τα βιβλία είναι επίσης επαναχρησιμοποιημένες πλαστικ ές παλέτες μεταφοράς προϊόντων.

117

6.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από την ανάλυση που πραγματοποιήθηκ ε γ ίνεται φανερό πως η χρήση ανακ υκλωμένων υλικών, οικοδομικών ή μη, στις κατασκ ευές μπορεί να εφαρμοστεί με διάφορους τρόπους, μειώνοντας τον αρνητικό αντίκ τυπο της οικοδομικ ής δραστηριότητας στο περιβάλλον, τον όγκο των απορριμμάτων και εξοικονομώντας πρώτες ύλες. Αν και υπάρχει μια προκ ατάληψη όσον αφορά την αισθητική των κ τιρίων στα οποία γ ίνεται χρήση ανακ υκλωμένων στοιχείων, καθώς οι πιο διαδεδομένες εικόνες ανακύκ λωσης υλικών στην καθημερινότητα προέρχονται από παραγκουπόλεις, μέσω των παραδειγ μάτων διαπιστώνεται πως η χρήση ανακυκλωμένων υλικών στη κατασκευή μπορεί να δώσει πολύ καλά αισθητικά-μορφολογικά αποτελέσματα και να καλύψει λειτουργικές ανάγκες όπως και μία συμβατική κατασκευή.

118

•

«Για χιλιάδες χρόνια, το ξύλο και η πέτρα καθόριζαν τον χαρακτήρα τ ων κτισμάτων». (Αbraham 1963,3) Ο ι μορφ ές όμως αναπτύσσονται παράλληλα με την εξέλιξη της τεχνολογ ίας, των τεχνικών κατασκ ευής, των διαθέσιμων υλικών αλλά και των εκάστοτε κοινωνικών αξιών. Τα υλικά, η τεχνικ ή της κατασκ ευής και η τεχνολογ ία θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται περισσότερο ως παράγοντες που παρέχουν τη δυνατότητα υλοποίησης μιας οργάνωσης χώρου με διάφορους τρόπους, παρά ως παράγοντες που καθορίζουν την τελική μορφή του κ τίσματος. Βέβαια ως ένα βαθμό και το αποτέλεσμα εξαρτάται από τα υλικά, εξαιτίας κ υρίως των φυσικών χαρακτηριστικών τους, που αποκ λείουν την εφαρμογή ορισμένων μεθόδων κατασκ ευής, π.χ. Ο Εσκ ιμώος δε μπορεί να χτίσει εύκολα ένα igloo από πάγο το κ αλοκαίρι που δε χιονίζει ( Rapoport 1976, 47) Πολλές φορές όμως η επιθυμία διατήρησης του χαρακ τήρα των κ τισμάτων κάποιας περιοχής οδηγ εί σε κατασκ ευές με ίδιο μορφολογικό αποτέλεσμα, παρά την χρησιμοποίηση εντελώς διαφορετικών υλικών. Στη Σαντορίνη γ ια παράδειγ μα, τα παραδοσιακά σπίτια σκ επάζονταν με θόλους από πέτρες, που διατάσσονταν ακ τινωτά με αρμούς από κονίαμα. Όταν ένας αρχιμάστορας είδε τη χρήση του σκυροδέματος στην Αθήνα, έφ τιαξε ένα ελαφροσκυρόδεμα από το ηφαιστειογ ενές έδαφος, μιμούμενος όμως την μορφή του θόλου του παραδοσιακού σπιτιού (Pappas 1957, 143-144). Αντίστοιχη περίπτωση είναι και αυτή των «Εarthship», όπου το διαφορετικό δομικό στοιχείο (ελαστικά) επικαλύπτεται με σοβά ή άλλα υλικά προκ ειμένου να δημιουργ ήσει την εντύπωση μιας συμβατικής κατασκ ευής, ή των Sandbag Solutions του Khalili, όπου το τελικό αποτέλεσμα θυμίζει πολύ παραδοσιακ ές οικ ίες του Aleppo της Συρίας. Τα υλικά όμως μπορούν να χρησιμοποιηθούν και με τρόπο αντισυμβατικό (δευτερογ ενής ανακύκ λωση), προσδίδοντας στο κ τήριο έναν ξεχωριστό χαρακ τήρα (Mie le Space Station, Mason’s Be nd C ommunity Cente r, Lucy House κ.α.). Καθοριστικός εδώ είναι ο ρόλος του αρχιτέκ τονα, που πρέπει να διαθέτει κοινωνική-περιβαλλοντικ ή ευαισθησία, αφήνοντας ταυτόχρονα την φαντασία του ελεύθερη ως προς τα υλικά τα οποία θα χρησιμοποιήσει. Όπως αναφ έρει ο Taeke de Jon, καθηγητής οικολογ ίας στο πολυτεχνείο του Delft, «o σχεδιασμός γίνεται με βάση τα μέσα και όχι με βάση τον στόχο» (Ed van H inte 2007 , 77 ). Φυσικά είναι απαραίτητο να γ ίνονται όσο το δυνατόν πιο εκ τεταμένες έρευνες για την καταλληλότητα αυτών των υλικών σε θέματα πυρασφάλειας, υδατοστεγανότητας, στατικότητας, θερμομόνωσης ή οποιαδήποτε άλλης ιδιότητας που απαιτείται να έχουν στην κ άθε περίπτωση.16 Έτσι, μια κατασκ ευή θα μπορεί να λειτουργ εί όπως και μια συμβατικ ή, κ αλύπτοντας τις ανάγκ ες των χρηστών της. Στον παρακάτω πίνακα ταξινομούνται τα υλικ ά που παρουσιάστηκαν στην εργ ασία, ανάλογα με τις ιδιότητές τους και τα σημεία της κατασκ ευής που μπορούν να τοποθετηθούν.

Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι πολλά από τα παραδείγματα που αναφέρθηκαν αφορούν μεμονωμένες απόπειρες που δεν έχουν δοκιμαστεί ακόμη στο πέρασμα του χρόνου.

119

ΥΛ ΙΚΑ

ΜΟΡΦΕΣ ΥΛ ΙΚΟΥ (που απαντώ-νται στα παραδείγματα της εργασίας)

ΔΥΝΑ ΤΟΤΗΤΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΥΛ ΙΚΟΥ Θερμομόνωση

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

1.ΞΥΛ Ο

ΜΟΡΙΟΣΑΝ ΙΔΕΣ, Strand Board), ΠΑΛΕΤΕΣ

O. S.B.

(Oriented

ΚΑΡΟΥΛΙΑ ΚΑΛΩΔΙΩΝ ΚΑΤΑΡΤΙΑ ΠΛΟΙΩΝ ΠΡΟΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝ Α ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΠΑΖΑ

2.ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ

ΑΓΩΓΟΙ ΟΧΕΤΩΝ ΠΑΡΜΠΡΙΖ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ

3.ΓΥΑΛΙ

ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ ΥΑΛΟΠ ΙΝΑΚΕΣ ΕΛΑΣΤ ΙΚΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ

4.ΛΑ ΣΤΙΧΟ ΠΛΑΣΤ ΙΚΑ ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ ΠΛΑΣΤ ΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΕΣ

5.ΠΛΑΣΤΙΚΟ

120

ΠΛΑΣΤ ΙΚΑ ΚΑΛΟΥΠΙΑ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑΤΟΣ)

(ΧΥΤΕΥΣΗΣ

Στεγανότητα

Υλικό πλήρωσης

Υλικό του Φ.Ο.*

ΔΙΑΣΤΑ ΣΕΙΣ

ΣΗΜΕΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑ ΤΑ ΣΚΕΥΗ

O,8m*1,2m*O,14 m Europallet Φ 100-300 mm

ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ

Φ2,00m

ΩΣ

ΜΟ ΝΑΔΑ

ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ

Μήκος ~ 1,2 m Ύψος ~ 0,6-0,7 m

121

ΥΛ ΙΚΑ

ΜΟΡΦΕΣ ΥΛ ΙΚΟΥ (που απαντώ- νται στα παραδείγματα της εργασίας)

ΔΥΝΑ ΤΟΤΗΤΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΥΛ ΙΚΟΥ Θερμομόνω -ση

ΚΥΛΙΝΔΡΟΙ ΠΕΠΙΕΣΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΙΟΥ

6.ΧΑΡΤΙ

ΧΑΡΤΙΝΕΣ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΕΣ WARMCEL-θερμομόνωση ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ CONTAINER ΑΤΡΑΚΤΟΙ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ

7.ΜΕΤΑΛΛΑ ΜΕΛΗ ΟΙΚΙΑΚ. ΣΥΣΚΕΥΩΝ ΙΣΤΙΟΠ ΛΟΪΚΟ ΠΑΝΙ

8.ΥΦΑΣΜΑ

9.ΤΟΥΒΛΑ

122

ΜΟΚΕΤΕΣ

Στεγανότητα

Υλικό πλήρωσης

Υλικό του Φ.Ο.*

ΔΙΑΣΤΑ ΣΕΙΣ

ΣΗΜΕΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑ ΤΑ ΣΚΕΥΗ

Φ106mm, t 4mm

6,5 m*2,40 m ΤΥΠΙΚΕΣ

ΩΣ

ΜΟ ΝΑΔΑ

ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ

Φ 3,50 m

ΩΣ

ΜΟ ΝΑΔΑ

ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ

123

124

•

Εκ τός από την επιλογ ή των υλικών βάσει της επιθυμητής λειτουργίας ή μορφής, γ ια να καθορισθεί η πιο κ ατάλληλη στρατηγ ική ανακ ύκ λωσης, χρειάζεται συχνά μια συνολικ ή ανάλυση-εκ τίμηση του κ ύκ λου ζωής τους. (Καρβούνης, Γεωργακέλλος 2003, 113). Σ’ αυτή την ανάλυση πρέπει να εξετάζεται ολόκ ληρο το φάσμα των επιπτώσεων της ανακύκ λωσης, το κόστος (ενεργ ειακό και οικονομικό) της μεταφοράς των προϊόντων για να ανακυκ λωθούν, καθώς και η αξία των ανακ τώμενων υλικών. Φυσικά η πραγματοποίηση της ανακύκ λωσης δεν θα πρέπει να συντελεί σε πιο δυσμενή περιβαλλοντικά επίπτωση, από εκ είνη που θα συνέβαινε αν δεν γινόταν καθόλου ανακύκ λωση. Για να πραγματοποιηθεί όμως η ανάλυση αυτή, είναι απαραίτητο να εντοπιστούν οι βασικ ές διαφορές μεταξύ των ειδών της ανακ ύκ λωσης, ώστε, ανάλογ α με την περίπτωση και τις συνθήκ ες, να επιλεγ εί το είδος ανακύκ λωσης (πρωτογ ενής, δευτερογ ενής, άμεση ή έμμεση) ή ένας κ ατάλληλος συνδυασμός τους που μπορεί να οδηγήσει στα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα όσον αφορά την μείωση της αρνητικής επίδρασης των κ τιριακών κ ατασκ ευών στο περιβάλλον, στην αισθητικ ή και στη λειτουργ ικότητα των κ τιρίων. Από τα παραδείγματα πρωτογ ενούς και δευτερογ ενούς ανακύκ λωσης είναι φανερό ότι και οι δύο έχουν πλεονεκ τήματα κ αι μειονεκ τήματα ανάλογα με την περίπτωση. Η άμεση ανακ ύκλωση όμως είναι ξεκάθαρο ότι πλεονεκ τεί σε σχέση με την έμμεση, καθώς δεν καταναλώνεται επιπλέον ενέργ εια γ ια την μετατροπή του υλικού και επιπλέον δεν αυξάνεται το κόστος. Πρωτογ ενής ανακύκ λωση Δευτερογ ενής ανακύκ λωση 1. Προκαθορισμένοι τρόποι αξιοποίησης 1. Πρωτότυποι, εναλλακ τικοί τρόποι των υλικών. Τελική εικόνα του κ τιρίου εισαγωγ ής νέων υλικών στη δομική χωρίς διαφορά από ένα κοινό κ τίριο που τεχνολογ ία. Τελική εικόνα του κ τιρίου δε χρησιμοποιεί ανακυκ λωμένα υλικά συχνά διαφορετική από τις συμβατικ ές κατασκ ευές. Ιδιαίτερα κ τίρια με ξεχωριστό χαρακ τήρα.(μπορεί βέβαια να οδηγ ήσει και σε ακραίες-αμφιλεγόμενες επιλογ ές) 2. Αναζήτηση υλικών σε μάντρες ή μέσω 2. Αναζήτηση υλικών από το τοπικό ενός οργανωμένου δικ τύου διαχείρισηςπεριβάλλον, φαντασία του αρχιτέκ τονα inte rnet http://www.building-reuse .org και από ιστοσελίδες όπως www.fre e cycle .org 3. Ο ι ιδιότητες του υλικού και οι αντοχές 3. Ανάγκη γ ια έρευνα αντοχής και του στην κατασκ ευή είναι εκ των καταλληλότητας των υλικών πριν την προτέρων γνωστές τοποθέτηση σε κ τίριο.

125

126

7.ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ •

Κρίνεται σημαντική η δημιουργ ία ενός οργανωμένου δικτύου διαχείρισης των υλικών-προϊόντων προς απόρριψη (συλλογής-συγκέντρωσης και διαχωρισμού υλικών, μεταφοράς, μεταφόρτωσης, προσωρινής αποθήκευσης, αξιοποίησης και διάθεσης, ΦΕΚ 1909). Το δίκ τυο αυτό θα αξιοποιείται ιδιαίτερα από εργοστάσια ή μεγάλες εταιρίες που κάνουν, για παράδειγμα, ανανέωση εξοπλισμού, ώστε αυτός να μην καταλήγ ει στις χωματερές, αλλά να αξιοποιείται σε άλλους τομείς. Από τα παραδείγ ματα που αναφ έρθηκαν, γίνεται άλλωστε φανερό, πως τα σκουπίδια του ενός, μπορούν να αποβούν πραγ ματικός θησαυρός για κάποιον άλλο, με την προϋπόθεση ότι βρίσκονται στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή. Στην Ελλάδα έχουν διαμορφωθεί πρόσφατα κάποιες ιστοσελίδες με στόχο την επανάχρηση διάφορων προϊόντων, όχι όμως γ ια υλικά κατασκ ευών.17 Η δημιουργία μιας σελίδας ανακ υκλωσιμων οικοδομικών υλικών, στην οποία ο καθένας θα είναι δυνατόν είτε να αναζητήσει, είτε να προσφ έρει τα υλικά που θέλει, θα ήταν θετικό να οργ ανωθεί και στον Ελλαδικό χώρο. Ήδη με αυτή τη λογικ ή λειτουργούν ιστοσελίδες αναζήτησης ανακυκ λωμένων και επαναχρησιμοποιήσιμων υλικών σε ολόκ ληρο τον κόσμο18 Φυσικ ά σημαντικό είναι να δωθούν κίνητρα από το κράτος γ ια τη χρήση ανακυκ λωμένων υλικών, όπως η μείωση της φορολογ ίας καθώς και η έγκριση τέτοιων κατασκ ευών από τις πολεοδομικ ές αρχές.

•

Στη σημερινή εποχή οι κ αταυλισμοί φ τωχών πληθυσμών, μεταναστών κ αι τσιγγάνων, που κατασκ ευάζονται κ υρίως από ανακυκ λωμένα υλικ ά, δεν κ αλύπτουν τις βασικ ές βιοτικ ές ανάγκ ες τους. Από τα παραδείγ ματα της εργασίας γίνεται φανερό όμως, πως αν χρησιμοπο ιηθούν κατάλληλες τεχνικές, τα υλικά αυτά μπορούν να παρέχουν πολύ καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και οι παραγκουπόλεις να αντικατασταθούν από βιώσιμους οικ ισμούς. Σε αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσαν να κινηθούν οι διεθνείς οργανισμοί και οι αρμόδιοι φορείς, παρέχοντας στους ανθρώπους αυτούς ειδική εκπαίδευση γ ια την κ ατασκ ευή με ανακυκ λωμένα υλικά, ώστε να αξιοποιήσουν ή ακόμη και να εξελίξουν οι ίδιοι αυτές τις τεχνικ ές γ ια την κάλυψη των αναγκών τους.

http://xariseto.com, http://groups.yahoo.com/group/AthensGreeceFreecycle/cal) http://www.ecoconstruction.org , http://www.building-reuse.org, http://www.smartwaste.co.uk/, http://www.salvoweb.com 18

127

•

Γενικ εύοντας την προηγούμενη αντιμετώπιση, με στόχο τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα στον περιορισμό της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης η ανακ ύκ λωση των οικοδομικών ή άλλων υλικών θα πρέπει να λειτουργ εί σε συνδυασμό και με μια περιβαλλοντική ηθική σχεδιασμού των κτηριακών κατασκευών με βασικές αρχές (α) μια ευρύτερη λογική οικονομίας και (β) την σχεδία ση για α ποσυναρμολόγηση. «Ο καλύτερος τρόπος να ελαττώσουμε την επίπτωση στο περιβάλλον δεν είναι . ανακυκλώνοντας τα προϊόντα, αλλά παράγοντας και καταναλώνοντας λιγότερα από αυτά» ( Lielienfeld, Rathjes. 1998) Στον τομέα των κ τηρίων υπάρχει δυνατότητα να μειωθούν τα απόβλητα από κατεδαφίσεις, καθώς και τα ίδια τα υλικά που χρησιμοποιούνται σε μια κατασκ ευή, αν υπάρχει ο κατάλληλος σχεδιασμός. Συγκ εκριμένα ο καλύτερος τρόπος είναι η επιμήκυνση της ζωής των κ τιρίων μέσω της καλής κατασκ ευής, της χρήσης καλής ποιότητας υλικών και τον σχεδιασμό του κ τιρίου ώστε να είναι ευέλικ το και να μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί σε νέα δεδομένα, γ ια παράδειγ μα σε μια πιθανή αλλαγ ή χρήσης. «Ο στόχος είναι από την κούνια στην επανενσάρκωση» αναφ έρει ο Kumar Pate l του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες και όχι από την κούνια στον τάφο που λέγαμε μέχρι τώρα.( Καρβούνης 2003, 85)

«Να θυμάσαι ως συνέχεια του «less is more» του Mies van der Rohe. του «less is bore» του R.Venturi και τ ου «small is beautiful» του E.F.Schumacher , ότι το λιγότερο είναι ω ραιότερο. Το λιγότερο εδώ δε σημαίνει το πολύ λίγο, αλλά μια υπεύθυν η κρίση για το τι είναι απαραίτητο. Και το ωραιότερο δεν σημαίνει μόνο μια οικονομία μέσων, ενέργειας, δαπάνης ή αισθητικής αλλά σημαίνει ότι ενυπάρχει απέραντη εσωτερική ομορφιά στο να σκέπτεσαι και να δημιουργείς κατ’αυτόν τον τρόπο». ( Τομπάζης. 2007,91)

128

(α) Ευρύτερη λογ ική οικονομίας στην κ ατασκ ευή Καταρχήν είναι σημαντικό να προτιμάται όσο είναι δυνατόν η χρήση στην κατασκευή ανακυκλωμένων υλικών και να περιορίζεται η χρήση νέων πρώτων υλών, μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο τα αποθέματα τους, «πληγώνοντας» τον πλανήτη γ ια την εξόρυξη τους, ή καταναλώνοντας ενέργ εια για την παραγωγ ή τους. Φυσικά μια σωστή ανάλυση, όπως αναφ έρθηκ ε στα συμπεράσματα, μπορεί να οδηγήσει στην κατάλληλη κάθε φορά επιλογή. Θ εμελιακό στοιχείο επίσης στην διαφύλαξη του περιβάλλοντος, είναι η ανακύκλωση υλικών στην υψηλότερη δυνατή καθαρότητά τους και της εκμετάλλευσής τους στο ανώτερο δυνατό επίπεδο. Δηλαδή, τα υλικά που έχουν φ τάσει στο τέλος της χρήσιμης ζωής τους επανέρχονται στο ρεύμα της παραγωγής. Στόχος κάθε προγράμματος ανακ ύκλωσης είναι να επαναχρησιμοποιηθεί πολλές φορές οποιοδήποτε βασικό υλικό. Όμως για να επαναχρησιμοποιηθούν οι περισσότερες πρώτες ύλες στην πράξη, έστω και μία φορά, απαιτούνται συνήθως ιδιαίτερα διεξοδικ ές και δαπανηρές διαδικασίες διαχωρισμού. Η δυσκολία του διαχωρισμού προκ ύπτει από διάφορους λόγους: 1.Τα απορρίμματα είναι αναμεμιγμένα, 2.κάθε αντικ είμενο αποτελείται από τον συνδυασμό πολλών υλικών μαζί, 3.κατά τη διάρκ εια της χρήσης τους τα αντικ είμενα νοθεύονται είτε επιφανειακά είτε εσωτερικά, με ξένα υλικ ά (π.χ. Ξυλεία που χρησιμοποιήθηκ ε σε βιομηχανικ ές εγκ αταστάσεις μπορεί να είναι εμποτισμένη με ουσίες που τη καθιστούν ακατάλληλη γ ια άλλες μελλοντικ ές χρήσεις, ενώ η απομάκρυνση των ουσιών αυτών κρίνεται αδύνατη). Σήμερα, η πλειονότητα των προγραμμάτων ανακύκ λωσης που είναι επιτυχή, ασχολούνται με υλικά στα οποία τα προβλήματα διαχωρισμού των πρώτων υλών τους είναι ελάχιστα (Dickson «The recycling ethics»). Είναι γ νωστό άλλωστε, ότι όσο πιο πολλά στάδια επεξεργασίας έχει υποστεί ένα υλικό, τόσο περισσότερη ενέργ εια χρειάζεται για τη διάσπαση του στις αρχικ ές του ύλες. Επομένως, δεν πρέπει μόνο να γίνεται η ανακύκ λωση ενός συγκ εκριμένου υλικού, αλλά πρέπει να προβλέπεται από την αρχή του σχεδιασμού του. Βάσει των παραπάνω συμπεραίνεται ότι η χρήση καθαρών υλικών, σε αντίθεση με τα σύνθετα υλικά, που δε μπορούν να διαχωριστούν εύκολα στο τέλος του κ ύκλου ζωής τους, διευκολύνει τη διαδικ ασία της ανακύκ λωσης και μειώνει το σύνολο των οικοδομικών αποβλήτων που θα κατέληγαν, αλλιώς, σε χωματερές.

129

130

(β) Σχεδίαση για αποσυναρμολόγηση Υπάρχουν δύο μέθοδοι αποσυναρμολογ ήσεως. Η μία είναι η ανάστροφη αποσυναρμολόγηση, όπου οι ενώσεις επιτρέπουν στα συνδεόμενα στοιχεία να αποσυνδέονται ανέπαφ α (π.χ. απομάκ ρυνση βιδών, «κουμπωτές συνδέσεις», κ.λ.π.). Η άλλη μέθοδος είναι η μη ανάστροφη αποσυναρμολόγηση, στην οποία τα στοιχεία σπάζουν ή κόβονται για να αποσυνδεθούν, η οποία είναι αυτή που κυρίως χρησιμοποιείται σήμερα, καθώς οι κατασκ ευαστικ ές μέθοδοι π.χ. τυπικός σκ ελετός από σκ υρόδεμα, δεν επιτρέπουν κάποια διαφορετική αντιμετώπιση. Αν τα στοιχεία σχεδιάζονται με στόχο την γ ρήγορη και αποτελεσματικ ή αποσυναρμολόγησή τους, τότε η οποιαδήποτε μέθοδος θα μπορούσε να είναι αποτελεσματικ ή. Αλλιώς, ακόμη και επιλογ ές πετυχημένων σχεδιάσεων θα μπορούσαν να αποβούν καταστροφικ ές όταν θα γ ίνει η αποσυναρμολόγηση: εξαρτήματα μπορεί να απαιτούν ειδικά εργαλεία για να συνδεθούν, που όμως είναι απί θανο να είναι διαθέσιμα κατά τ ην αποσυναρμολόγηση, στοιχεία σύνδεσης, όπως βίδες, ή στοιχεία επικάλ υψης θα υποβαθμίζουν τα αλλιώς χρήσιμα υλικά μετά τη βίαιη, κατά κάποιο τρόπο, αποσυναρμολόγηση. Όπως με πολλά άλλα θέματα στη σχεδίαση για το περιβάλλον, το απλό και το κοινό γενικά πρέπει να προτιμώνται (Καρβούνης,Γεωργακέλλος 2003,492) . Από τα παραπάνω γ ίνεται φανερό πως όταν ο τρόπος σύνδεσης των οικοδομικών στοιχείων διευκολύνει την αποσύνδεση τους έχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα τόσο από άποψη ταχύτητας αποσυναρμολόγ ησης, όσο κ αι κόστους και ποιότητας των υλικών που προκύπτουν (δεν καταστρέφονται κατά τη διαδικασία αποσύνδεσης τους) «Τα κτίρια είναι προτιμότερο να συναρμολογούντα, παρά να κτίζονται με την κλασσική έννοια του όρου» (Ευαγγελινός Ε.2005, 16). Έτσι, στο τέλος της ζωής τους δε θα κ ατεδαφ ίζονται παράγοντας με αυτόν τον τρόπο υπερπληθώρα υλικών προς απόρριψη στις χωματερές, αλλά θα αποσυναρμολογούνται προσφ έροντας τα υλικά τους γ ια άμεση ανακ ύκλωση σε νέες κατασκ ευές. Η προκατασκευή μπορεί να βοηθήσει σημαντικά σε αυτή την κ ατεύθυνση.

131

Ο σταθμός του ηλεκ τρικού της Ν. Ιωνίας έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε κάθε τμήμα της να μπορεί να αποσυναρμολογηθει εύκολα και να αντικατασταθεί αν χρειαστεί

Εναλλακτική σύνδεση τσιμεντόλιθων που δεν απαιτεί ισχυρό κονίαμα και είναι μελετημένη ειδικά γ ια να παραλαμβάνει τις δυνάμεις εξαιτίας σεισμών. (μάθημα αυτοκατασκ ευών 1986 ΕΜΠ, αρχείο Ε.Ευαγγ ελινού)

132

Ο ι απαιτήσεις της σχεδίασης γ ια αποσυναρμολόγ ηση, συχνά οδηγούν σε μεγάλη εφ ευρετικότητα. Ένα παράδειγμα είναι η σχετικά πρόσφατη προσπάθεια της BMW, της οποίας το μοντέλο Ζ-1 έχει ένα πλήρως πλαστικό αμάξωμα, που σχεδιάσθηκε έτσι, ώστε να αποσυναρμολογείται εντελώς από το μετ αλλικό «σασί » σε 20 λεπτά. Το αμάξωμα είναι από ανακυκλώσιμο πλαστικό (Di ckson «The recycling ethics») . Ένα μεγάλο παράλληλο όφ ελος αυτής της σχεδίασης είναι ότι επιδιορθώνεται ευκολότερα, επειδή τα κ ατεστραμμένα στοιχεία μπορούν να απομακρύνονται εύκολα και να αντικαθίστανται επίσης εύκολα. Αντιστοίχως, στον τομέα των κ τιριακών κατασκ ευών o σχεδιασμός δομικών έργων από χάλυβα κ ινείται προς αυτήν ακ ριβώς την κατεύθυνση. Πειραματικά αναπτύσσονται και δοκ ιμάζονται στα πλαίσια ευρωπαϊκών και εθνικών προγραμμάτων στο ΕΜΠ, στα πολυτεχνεία του Μιλάνου και της Λισσαβώνας ειδικ ές συνδέσεις INER D των ράβδων δικ τύωσης με το υποστύλωμα. Πείροι ορθογωνικής διατομής διερχόμενοι διαμέσου ελασμάτων απορροφούν την ενέργ εια σε περιπτώσεις σεισμού. Αν οι πείροι πλαστικοποιηθούν σε περίπτωση ισχυρού σεισμού, αντικαθίστανται εύκολα από καινούργ ιους χωρίς να επηρεάζεται ο υπόλοιπος μεταλλικός σκ ελετός (Βάγ ιας, Ερμόπουλος, Ιωαννίδης 2005, 442). Φυσικά, δεν πρέπει να παραβλεφθεί η δυνατότητα συνεργασίας του οικοδομικού και του βιομηχανικού τομέα γ ια την κατασκ ευή κ τιρίων. Από τα παραδείγ ματα που αναφ έρθηκ αν γ ίνεται φανερό πως τμήματα ήδη χρησιμοποιημένων προϊόντων (π.χ. μέρη από αμαξώματα αυτοκινήτων, πόρτες πλυντηρίων, κ .λ.π.) μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτούσια στην κατασκ ευή κ τιρίων με τη μελέτη κατάλληλης συνδεσμολογ ίας.

133

Στα πλαίσια του διαγωνισμού «Life Cycle Building C halle nge 2007» (http://www.life cyclebuilding.org/), η ομάδα των Mark D. Webste r, Dirk M. Ke stne r, James C . Parke r, Matthe w H. Johnson (Waltham, MA—Structural Enginee rs at Simpson Gumpe rtz & He ge r, Inc.) βραβεύθηκ ε για την πρόταση ενός νέου συστήματος σύμμικ των πλακών, που επιτρέπει την επαναχρησιμοποίηση των μελών της σύμμικ της πλάκας όταν το κ τίριο ολοκ ληρώσει τον κ ύκ λο ζωής του. Ο προτεινόμενος τρόπος κατασκ ευής επιτρέπει τη συνεργασία πλάκας και δοκαριών γ ια την παραλαβή των φορτίων, ενώ το ύψος του χαλύβδινου δοκαριού μπορεί να μειωθεί έως και πάνω από 30%, γ εγονός που αποτελεί τόσο οικονομικό όσο κ αι περιβαλλοντικό πλεονέκ τημα.

134

Στον ίδιο διαγωνισμό, στην κατηγορία κατασκ ευασμένου κ τιρίου, βραβεύθηκ ε ο Εric Silva (Mille r|Hull Partne rship) γ ια ένα περίπτερο 3.380m ² στο πάρκο South lake Union στο Seattle . Tο κ τίριο σχεδιάστηκ ε κ αι γ ια αποσυναρμολόγηση, μελλοντικ ή μεταφορά, επανασυναρμολόγ ηση και επαναχρησιμοποίησή του σε μια νέα θέση. Αποτελείται από 4 αυτοτελείς μονάδες, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους σε τρία σημεία και μπορούν να μετακινηθούν με γ ερανό. Επίσης, οι κ εκ λιμένες ράμπες εισόδου με ενσωματωμένες αρθρώσεις επιτρέπουν την προσαρμογή στην εκ άστοτε τοπογραφ ία. (http://www.lifecyclebuilding.org/2007/winner-pavilion.htm)

135

Στιγμιότυπο από το διαφημιστικό trailer «Beautiful ly Arranged»

136

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

«Αρχιτεκ τονική και Ανακ ύκλωση. Μια σχέση αλληλεπίδρασης» Από όλα όσα αναφ έρθηκαν στα προηγούμενα κ εφ άλαια γ ίνεται φανερό ότι η Αρχιτεκ τονική με την έννοια του λειτουργ ικού και μορφολογ ικού σχεδιασμού υλοποιεί κατασκ ευές με την επαναχρησιμοποίηση απλών υλικών ή «μονάδων χώρου», δεχόμενη δηλαδή την επίδραση της έννοιας της Ανακύκ λωσης. Ταυτόχρονα η πρακ τική αυτή, που μπορεί να ορισθεί και ως ο σχεδιασμός με ηθικ ή κ ατ’εξοχήν περιβαλλοντική επιδρά και διευρύνει τα πεδία εφαρμογής της ανακ ύκλωσης με την ενσωμάτωση στην κατασκ ευή της λογ ικής της αποσυναρμολόγ ησης και όχι της απλής κατεδάφ ισης στο τέλος του κ ύκ λου ζωής της. Έτσι το παιχνίδι της αλληλεπίδρασης μπορεί να επαναληφθεί κ αι να παράγ ει συνεχώς βελτιωμένα αποτελέσματα, λειτουργ ικά, αισθητικά κ αι οικονομικά τόσο στον τομέα της αρχιτεκ τονικής όσο και της ανακ ύκλωσης. Σε όλες βέβαια τις περιπτώσεις η απλή συναρμολόγηση ετερόκ λητων στοιχείων (είτε αυτά είναι προκατασκ ευασμένα ή όχι, επαναχρησιμοποιούμενα ή μη) δεν αρκ εί, αλλά απαιτείται ο συνδυασμός των στοιχείων με τέτοιο τρόπο ώστε να παραχθεί συνολικ ά ένα αρμονικό αισθητικό αποτέλεσμα. Όπως πρόσφατα διατύπωσε ο αρχιτέκ των Α.Τομπάζης «Να θυμάσαι ότι τα πάντα στην αρχιτεκτονική πρέπει να κουμπώσουν μεταξύ τους. Όμως μόνο όταν το τελικό προϊόν είναι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των στοιχείων που τ ο απαρτίζουν, μόνο τότε γίνεται αρχιτεκτονική. Μονάχα τότε θα αποκτήσει και πνεύμα δικό της και ψυχή δική της». (Τομπάζης 2007,35)

137

138

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλία 1. Abraham R .J. 1963. Elementare Architek tur. Salzburg. Re sidentz Ve rlag 2. Asam, C laus. 2005. Unte rsuchung de r W iede rve rwe ndungsmöglichke iten von demontie rten Fe rtigte ile lementen aus Wohnungsbautypen de r ehemaligen DDR für den Einsatz im Wohnungsbau. Institut für Erhaltung und Mode rnisie rung von Bauwe rken an de r TU-Be rlin. Stuttgart: Frauenhofe r IR B Ve rlag 3. Bάγ ιας Ι. Ερμόπουλος Ι. Ιωαννίδης Γ. 2005 Σχεδιασμός Δομικών έργων από χάλυβα. Αθήνα: εκδόσεις Κλειδάριθμος 4. Bohigas, Jose p and Laura Arenas. editors .2006. six m inimal apartment proje cts APTM. Barce lona : Construma t-Fira de Barcelona 5. Cappe lli Lucas, Guallart Vicente and Mülle r W illy. 2006. Self-sufficient housing, IAAC, 1 st Advance d Archite cture Contest, Barcelona: Actar 6. Ettinghause n R icha rd a nd Oleg Graba r. 1994. The a rt and Archite cture of Islam, 650-1250, Hong Κong:Yale Unive rsity Press 7. Ευθυμιόπουλος Ηλίας, συντονιστής έργου. 2000.Οικολογ ική δόμηση. Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Ερευνών, ΥΠΕΧΩΔΕ-Διεύθυνση οικιστικ ής πολιτικής και κατοικ ίας. Αθήνα: εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 8. Faye t Roge r. 2003. Ve rlangen nach Re inhe it ode r Lust auf Schmutz? Beiträge des Sym posiums 7.April 2003 «Alles Abfall? Re cycling im Design». Wie n: Passagen Ve rlag 9. Frampton Kenne th. 1999. Μοντέρνα Αρχιτεκ τονική-Ιστορία και κριτικ ή. Αθήνα: εκδόσεις Θ εμέλιο 10. Gausa M., Guallart V., Mόlle r W., Soriano F., Porras F., Morales J. 2003. The me tapolis dictionary of advanced archite cture. C ity, te chnology and Socie ty in the information age . Barce lona: Actar 11. Hinte Ed van, Ce sare Pee ren and Jan Jonge rt. 2007. Supe ruse . O io Publishe rs. Rotte rdam 12. Judith Condon. 1992. Ανακ υκλωμένο Χαρτί. Αθήνα: εκ δόσεις Ερευνητές 13. Καραλή Μάχη. 2002. Ο ι αγ ροτικ ές κατοικ ιίες στην Έξωμερια της Τήνου. Αθήνα: Πολιτιστικό τεχνολογ ικό ίδρυμα ΕΤΒΑ 14. Καρβούνης Σ.Κ. 1998α. Ανάλυση συστημάτων τεχνολογίας. Αθήνα: εκδόσεις Σταμούλης 15. Καρβούνης Σ.Κ. 1998β. Βιομηχανική παραγωγή. Αθήνα: εκδόσεις Σταμούλης 16. Καρβούνης Σ.Κ. και Γεωργ ακ έλλος Δ. 2003. Διαχείριση του περιβάλλοντος. Αθήνα: εκδόσεις Σταμούλης

139

17. Kra uthe imer, Richa rd. 1991. Παλαιοχριστιανικη κα Βυζαντινή αρχιτεκ τονική. Αθήνα: Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης. 18. Λάσκ αρης Κ. Διαχείριση φυσικών πόρων και προστασία περιβάλλοντος, προβληματα και ειδικ ές προσεγγ ίσεις, έκ δοση Ε.Μ.Π. Αθήνα 19. Λορεντζάτος Ζ. 1969. Ο αρχιτέκ τονας Δημήτρης Πικ ιώνης, Αθήνα: εκδόσεις Ίκαρος 20. Mango, C yril. 1978. Byzantine Archite cture . Milano: Ele cta Editrice 21. McDonough, William and Michael Braungart, C radle to C radle, Remaking the way we make things, , North Point Press, NY 2002 22. Μπούρας, Χαράλαμπος. 2001. Ιστορία της Αρχιτεκ τονικής,2.ος τόμος, Αρχιτεκ τονική στο Βυζάντιο, το Ισλάμ και την Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, εκδοτικός οίκος Μέλισσα Αθήνα 23. Ludwig, Matthias. 1998. Mobile Architek tur, Geschichte und Entwicklung transportable r und modulare r Baute n. Stuttgart: Deutsche Ve rlag-Anstalt 24. Lie lienfeld Robe rt, Rathjes W illiam. 1998. Use less stuff, environmental solutions for who we really are . 25. Lloyd Kahn, editor.1970. Domebook2 26. Pappas C . 1957. L’ urbanisme e t archite cture populaire dans les C yclades, Paris:Dunod 27. Πάπυρος Larousse Britannica. 1996. Aθήνα: εκδοτικός οργανισμός Πάπυρος 28. Pawle y, Martin. 1975. Garbage housing. Sussex: Archite ctural press 29. Πικ ιώνης Δ. 1985. Κείμενα. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικ ής Τραπέζης 30. Πικ ιώνη Αγνή. 1994. Δημήτρης Πικ ιώνης-Διαμόρφωση του περί την Ακρόπολη αρχαιολογ ικού χώρου 1954-1957. Αθήνα: εκδόσεις Μπαστα-Πλέσσα 31. Rapoport A., Ανώνυμη αρχιτεκ τονική και πολιτιστικοί παράγοντες, Αρχιτεκ τονικά Θ έματα, Αθήνα, 1976 32. R ichardson, Phyllis. 2007XS Green: Big Ideas. Small Buildings. Thames & Hudson 33. Sinclair, Came ron and Stohr Kate. 2006. Design like you give a Dam n,Archite ctural Responces to Humanitarian C rises. Archite cture for Humanity, United Kindom: Thames and Hudson 34. Τομπάζης Α., Γράμμα σ’ ένα νέο αρχιτέκ τονα, εκ δόσεις Libro, Αθήνα 2007 35. Φιλλιπίδης Δημήτρης. 1982. Ελληνική παραδοσιακ ή αρχιτεκ τονική-Κυκ λάδες. Αθήνα: εκδόσεις Μέλισσα 36. Φιλλιπίδης Δημήτρης. 1984. Νεοελληνική αρχιτεκ τονικ ή., Αθήνα: εκδόσεις Μέλισσα 37. Woolley Tom , Kimmis Sam , Harrison Paul, Harrison Rob. 1998. Gree n building handbook. Cornwall: Ε&FN Spon

140

Περιοδικά-Εφημερίδες 1. Αραχωβίτης Γ., «Η νοσταλγία της ατελούς εμπορευματικής παραγωγής ή ας ξαναδούμε τα αυθαίρετα» Αρχιτέκ τονες, τεύχος 54,12/2005 2. Annunziato Lisa. 2002. «Re fuse to Re ne wal». Contract ( San Franscisco, Calif.:2000)44 no4 April 2002 3. Dickson Edward M. «The re cycling ethic», March 1972 4. Fische r, Jan O taka r. 2006. «Cut a nd paste ». Archite cture . Reuse , issue 6 5. Fuhrmann Ernst, «The long-life car», Future , June 1979 6. Κoolhas Rem. «OMA/Rem Koolhaas 1987-1993» el croquis te uxos 53, σελ.19 7. Λαλουδάκη Ε. «Η ζέστη ήρθε από μακ ριά», ΒΗΜagazino 20/1/2008 8. Μαντουβάλου Μ. και Ε.Μπάλλα. 2005. «Αυθαίρετα, πολιτικ ές και μικ ροπολιτική», Αρχιτέκ τονες. τεύχος 54, Νοέμβριος-Δεκ έμβριος 2005 9. Ο ικονόμου Ο. «Από την καλύβα του Καραγκιόζη …στο σαράι του Πασά» Αρχιτέκ τονες, τεύχος 54, 12/2005 σελ,70 10. Pawle y Martin, «Garbage housing», ΑD,Archite ctural Design 12/1973 11. Pawle y Martin «Towards a consume r industry based world housing system »,The Archite cts’ Journal. issue 13,O ctobe r 1976 12. Payne Geoffre y K. 1973. «Functions of informality. A case study of squatte rs» se ttlements in India. D,Archite ctural Design 8/1973 13. Ponte Alexa ndra . 2006. «Art and Garbage ». Lotus Inte rna tional, issue 128 14. Ρωμανός Α.«Κατοικ ίες εκ τός σχεδίου.(Πρόβλημα ή λύση;). Το Βήμα, 14/6/1973,αναδημοσίευση από Αρχιτέκ τονες τεύχος 54, Νοέμβριος-Δεκ έμβριος 2005 15. Sustainable London, Addressing C limate Change in the capital, 9 March-28 March 2007 16. Τζαναβάρα Χ. «30 εκατ. ευρώ το χρόνο στα σκουπίδια» Ελευθεροτυπία - 19/05/2003 17. Τριανταφ ύλλου Δήμητρα. 2007 «Τα σκουπίδια τραγουδούν ακόμη» BHMagazino 30/9/2007

141

Πληροφορίες από διαδίκτυο 1. http://67.18.47.148/com/index2/anak yklosi/default.asp 2. http://en.wik ipedia.org 3. Πασπαλλής Χ., Γεωργακόπουλος Α.. Φεβρουάριος 2000. διπλωματική εργασία: Παθολογ ία και αποκατάσταση δομικών στοιχειών φ έροντος οργανισμού παραδοσιακών κ τιρίων, τμήμα πολιτικών μηχανικών Α.Π.Θ, Θ εσσαλονίκ η http://haris.jappee .com +/diplomatik i/5k 1_1b.html 4. http://kostastsiambaos.blogspot.com/2007/09/containe r-2.html 5. http://www.building-reuse .org/ 6. http://www.boston.com/realestate /ne ws/articles/2006/03/26/the _house _that_the _ce ntral_a rte ry_built/32 7. Dorsthorst, B.J.H.t. and T. Kowalczyk. Design for recycling. in Design for Deconstruction and Materials Reuse. 2002. Karlsruhe , Ge rmany: CIB. http://www.cce .ufl.e du/pdf/proceedings.pdf 8. http://www.comple tt.nl/ 9. http://www.e coconstruction.org/env_impact.htm l 10. Γεωργαλα Γ. «Περιορισμός οικοδομικών απορριμμάτων - Η κ ατάσταση στην Ελλάδα» 3.9.2007 http://www.e codomisi.gr/index .php?option=com _conte nt&task =vie w&id=28&Itemid=41 11. http://www.e cote c.gr 12. http://www.e lval.gr 13. http://www.e rgotaxiaka.gr/article.php?ID=60 14. http://www.fe rche r.at 15. http://www.floornature.com/articoli/articolo.php?id=12&se z=3&lang=en 16. http://www.housesofthe future.com .au/ 17. http://www.icle i-europe .org/index .php?id=tools 18. http://www.im e risia.gr/article .asp?catid=9483&subid=2&PubID=575104&word=%F3%F4% EF%EA%F7%EF%EB%EC%E7 7/1/2008 19. Mülle r Ernst A.,Schm id Fe lix . 2004. Heizen und Kühlen mit Abwasse r. Be rn:Ene rgieSchwe iz http://www.infrastruk turanlagen.ch/dokumente /brosch_we b.pdf 20. Ζαβιτσάνου Γ. 2007. «Όλα όσα θα θέλατε να ξέρετε για την ανακύκ λωση» http://www.k athime rini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcommon_2_10/11/2007_1287045 21. Ελαφ ρός Γ. 2007. «5000 τόνοι μπάζα πνίγουν κ αθημερινά την Αττική». http://ne ws.kathime rini.gr/4dcgi/_w_articles_e ll_2_22/04/2007_224132 22. http://www.life cyclebuilding.org/ 23. Design for De construction: The C hartwe ll School Case Study, by Scott She ll, O ctavio Gutie rrez, Lynn Fishe r, e t a l for U.S. Environmental Prote ction Agency, Region http://www.life cyclebuilding.org/resources/DFD.pdf

142

24. Design for Disassembly in the Built Environment: A Guide to C losed Loop in Design and Building, by Brad Guy and Nicholas C iarimboli for C ity of Seattle, King County, W A, and Resource Ve ntureshttp://www.life cyclebuilding.org/resources/DfDseattle.pdf 25. http://www.livinginpape r.com/ 26. http://www.m illegomme .com/05071%20MAISO Ngomme.htm 27. http://www.m inenv.gr 28. http://www.oikologio.gr/index.php?option=com _content&task =vie w&id=147&Itemid=111. 29. http://www.publicarchite cture .org/ 30. http://www. re cyclicity.ne t/index _en.jsp 31. http://www. re do.org/ 32. http://www.scraphouse .org/ 33. http://www.shige rubanarchite cts.com/SBA_WORKS/SBA_PAPER/SBA_Pape r_index .htm 34. Shinge ru Ban http://www.designboom.com/history/ban_pape r.html 35. http://www.smartshe lte rfoundation.org/ 36. http://www.smartwaste.co.uk/

Νόμοι ΦΕΚ, αρ. φύλλου 179, 6 Αυγούστου 2001 ΦΕΚ, αρ.φύλλου 1909, 22 Δεκ εμβρίου 2003

Διαλέξεις 1. Ασημομύτης Γιώργος, Μπαμιεδάκης Αντώνης, Τζωρτζάκης Νίκος. 1978. Η ανακ ύκ λωση σαν οικοδομική δραστηριότητα. Ε.Μ.Π τομέας Ο ικοδομικής, καθ. Α. Ζάννος. Αθήνα 2. Βαλταρά Σ. και Μουτσάτσου Κ. 2005. Ανακύκ λωση κ τιρίων. Σχολή Αρχιτεκ τόνων μηχανικών Ε.Μ.Π. Αθήνα 3. Ευαγγ ελινός, Ευάγγ ελος. Σεπτέμβριος 2005. Περιβαλλοντικά ήπιες οικοδομικ ές συνθέσεις και τεχνικ ές. 4. Νάτση, Αντιγόνη. 2006. Ανακύκ λωση και επαναχρησιμοποίηση οικοδομικών υλικών γ ια βιώσιμο σχεδιασμό. Σχολή αρχιτεκ τόνων μηχανικών Ε.Μ.Π. Αθήνα

Λοιπές πηγές 1. Ενημερωτικό φυλλάδιο: «Ο λοκ ληρωμένη τεχνολογία κατασκ ευής φυτεμένων δωμάτων» ελληνικ ές επιχειρήσεις εισαγωγών εξαγωγών ΕΠΕ, www.zinco.de 2. Συνέντευξη Γιαννίτσαρη Γ.(λέκ τορας Ε.Μ.Π. τομέας Αρχιτεκ τονικών συνθέσεων) Φεβρουάριος 2008

143

Πηγές εικόνω ν 1. ΕΙΣΑ ΓΩΓΗ Καρβούνης Σωτ., Γεωργάκ ελλος Δημ. 2003,245 Καρβούνης Σωτ., Γεωργάκ ελλος Δημ. 2003,245 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ Α ΝΑΔΡΟΜΗ Μονή Όσιου Λ ουκά, Όσιος Λουκάς: Krauthe ime r R .,1991 Καπνικαρέα 1060-1070 www.apostolik i-diakonia.gr Παναγία Γοργοεπήκοος, Aθήνα 12.ος αιώνας www.apostolik i-diakonia.gr Η α ψίδα του Κωνσταντίνου στη Ρώμη www. wik ipedia.com Επταπύργιο Θεσσαλονίκη http://commons.wik imedia.org/wik i/Image:THESHe ptapyrgion_spolia_2.jpg Santa Maria degli A ngeli e dei Martiri www. wik ipedia.com Το Μέγα τέμενος στην Kairuan, Τυνησίαhttp://en.wik ipedia.org/wik i/Image:Kairuan.jpg Τζα μί στηνCordoba,Ισπανία http://en.wik ipedia.org/wik i/Image:Mosque _of_Cordoba_Spain.jpg Crystal Palace, Λονδίνοwww. wik ipedia.com Marcel Duchamp, Fountain, αρχείο Μ.Εμμανουήλ Marcel Duchamp , bicycle-whee l αρχείο Μ.Εμμανουήλ Pablo Picasso:αρχείο Μ.Εμμανουήλ Yannis Kounnelis, Untitled: http://www.flashartonline .com /OnWeb/JANNIS%20KOUNELLIS.htm l Drop city domes www. wik ipedia.com Solar Dome www. wik ipe dia.com Φωτογραφίες από fourgonette project,αρχείο Ι.Λιακατά Παραγκουπόλεις http://www.cape town.dj/people/people .htm l, http://www.schoolportal.co.uk /GroupRende rCustomPage .asp?GroupID=30147&ResourceId=71090, http://www. roryjones.ne t/galle ry/shanty/index .php

144

3. Α ΝΑ ΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑ ΤΑ ΣΚΕΥΗ 3.1. Πρωτογενής ανακύκλωση 3.1.1 τουβλα,κ εραμικά πλακάκια, σκυρόδεμα Εξώφυλλο αρχείο Φ.Οικονομοπούλου, http://www.the dese rtrose .com /concre te.jpg Τούβλα, κεραμικά, πλακάκια αρχείο Φ.Οικονομοπούλου Σκυρόδεμα Fische r, Jan O takar, 2006,75-78 3.1.2 ξύλο, γυαλί, άσφαλτος Εξώφυλλο http://www.atgwindscree ns.co.uk/photos/man%20holding%20glass.jpg, Κατοικία από OSB www.osbguide .com A ποσυναρμολόγηση στην California http://www.life cyclebuilding.org/resources/DFD.pdf Ά μεση ανακύκλωση γυαλιού www.supe ruse .org Έμμεση ανακύκλωση γυαλιού Ευθυμιόπουλος 2000 ,152 Ά σφαλτος Ed van Hinte 2007, 24 3.1.3 μέταλλα -αλουμίνιο, χάλυβας, χαλκός Εξώφυλλο http://www.annahe ldaudette .com /Scrap%20Me tal-%20Aluminum.jpg Α λουμίνιο www.supe ruse.org Big d ig house www.ssdarchite cture .com Γέφυρα τρένου, Ά μστερνταμ http://www.archite ctenwe b.nl/aweb/redactie /redactie _de tail.asp?iNID=10918) χαλκός αρχείο Ε.Καραΐσκου χώματα, πέτρες κ αι μπάζα εκ σκαφών

Εξώφυλλο αρχείο Φ. Οικονομοπούλου

Rubble House Sinclair 2006, 117 Dominus winery http://www.floornature .com/articoli/articolo.php?id=12&sez=3&lang=e n Sandbag solutions R ichardson P. 2007, 100 3.1.5 Παραδείγματα επανάχρησης διάφορων δομικών υλικών για δημιουργ ία νέων κ τιρίων ΒRE Ευθυμιόπουλος 200, 151 Santiago Cirugeda Ed van Hilde 2007, 60

145

3.2. Δευτερογενής ανακύκλωση 3.2.1 MH ΟΙΚΟ ΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ 3.2.1.1.Χαρτί Εξώφυλλο http://www.friedlandindustries.com /images/ne w/White %20Pape r.JPG Papercrete www.livinginpape r.com Warmcel http://www.ex celfibre .com/building/products3.htm l Paper Log Houses www.shige rubanarchite cts.com, Sinclair 2006, 102 Paper Church www.shige rubanarchite cts.com Cutting Edge Cardboard Richardson P. 2007, 92 3.2.1.2 Ελαστικ ά και παρμπρίζ αυτοκινήτων Εξώφυλλο αρχείο Ε.Μαλαματένιου Mason’s Bend Community Center Ed Van Hinte 2007, 120-1 http://archite cture .m yninjaplease .com /?akst_action=share-this&p=322 Κατάστημα Duchi Ed Van Hinte 2007, 122-3 Earthship Ed Van Hinte 2007, 129 http://www.lone lyplane t.com/blogs/travel_blog/2007_06_01_archive.html http://kee tsa.com/blog/tag/orientated/ Maison Gomme http://www.m ille gomme.com/05071%20MAISO Ngomme .htm 3.2.1.3 άλλα υλικά Εξώφυλλο http://www.bsu.edu/web/wjanz/WesSite /I-Beam %20Procession.htm http://www.bsu.edu/web/wjanz/WesSite/I-Beam %20Day%203.htm Ιστιοπλοϊκό πανί Ludwig Matthias 1998, 95 Lucy House Ed Van Hinte 2007, 38-9, Sinclair 2006, 146 Miele Space Station http://fre yavandien.wordpress.com/2007/01/ www.bnox.be Pallet House http://www.i-beamdesign.com/proje cts/re fugee /re fugee .html Σύνθετες συσκευασίες www.smartshe lte rfoundation.org Πλαστικές συσκευασίες φ υλλάδιο εταιρείας Zinco, Cappelli L. 2006, 216 Cassa Pollo αρχείο Ε. Καραΐσκου από την έκθεση “Ope n! Strategies for a be tte r world”, Rotte rdam 2007 Scrap House www.scraphouse .org Villa Welpelo www.2012archite cten.nl

146

3.2.2. «ΜΟ ΝΑΔΕΣ ΧΩΡΟΥ» 3.2.2.1 Containe r Εξώφυλλο: http://www.hapag-lloyd.com/en/21896.htm l Container σελ..www.lot-ek .com Container – Lok et A rchitects: http://www.archpape r.com/feature _articles/shipping_ne ws.html Container - Future Shack: Richardson P. 2007, 150-153 Container Cities: www.containe rcity.com Εστία Keetwonen: http://www.inhabitat.com/2007/08/24/pre fab-friday-keetwonencontaine r-student-housing/ Γραφεία της Freitag: http://www.flick r.com/photos/fre dag/ Nomadic Museum: http://www.nyc-archite cture.com/CHE/C HE-037.htm 12-container house: http://www.notcot.com/archive s/2007/10/shipping_contai.php 3.2.2.2 ‘Άτρακ τοι αεροσκαφών Εξώφυλλο: www.e dwards.af.mil Little Trump: http://www.airportjournals.com/Photos/0305/X/0305005_3.jpg Lot-ek A rchitects: http://www.inhabitat.com/2006/04/19/lo-teks-re cycled-airplanelibrary/, http://www.inhabitat.com /2007/05/30/boe ing-747-stude nts-pavillion-by-lotek/ 3.2.2.3 Δεξαμενές, Αγωγοί αποχέτευσης Εξώφυλλο: http://kee tsa.com/blog/e co-friendly/pipe -hote l-made -out-of-pipes/ http://www.supe ruse.org/story.php?title =Glossed-Dreamspace -1 DasParkHotel: http://keetsa.com /blog/e co-friendly/pipe-hotel-made-out-of-pipes/ Δεξαμενή Πετρελαίου: http://www.supe ruse .org/story.php?title =Glosse dDreamspace -1

147

4. Α ΝΑ ΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗ Λ ΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 4.1 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» στα καζανάκ ια των αποχωρητηρίων Σύστημα B&R. Vale, Λάσκαρης Κ. 1996 4.2 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» που έχει ήδη υψηλότερη θερμοκ ρασία από το νερό ύδρευσης, ώστε να μειωθεί η απαιτούμενη ενέργ εια για τη θέρμανση του καθαρού νερού Σύστημα Fercher http://de .wikipedia.org/wik i/W%C 3%A4rme r%C 3%BC ckge winnung Κεντρικός τύπος http://www.infrastruk turanlagen.ch/dokumente /brosch_we b.pdf Εναλλάκτες θερμότητας http://de.wik ipedia.org/wik i/Gle ichstromprinzip Πτολεμαϊδα Λαλουδάκη 2008, 59 4.3 Επανάχρηση αέρα για θέρμανση κεντρικός σταθμός Στοκχόλμη http://www.e cofriend.org Γραφεία Kungsbrohuset http://www.heatingandventilating.ne t Κεφάλι αθλητή http://afp.google .com/article/ALeqM5j6WDpcqUFfv4KQ vSx BnGdQ vy-nfQ 5. H Α ΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛ ΛΑΔΑ 5.1. Επανάχρηση υλικών στη λαϊκή αρχιτεκ τονική της Ελλάδας Κατάρτι στη Σύρο αρχείο Ε. Ευαγγ ελινού Παρο ικία, Πάρος Φιλλιπίδης 1982, 116 Κάπασος, φλάρος Φιλλιπίδης 1982, 196 5.2.Το έργο του Δ. Πικ ιώνη Κάτοψη Πικ ιώνη 1994, 39 Λ επτομέρειες Πικιώνη 1994, 105,111 Αγ.Δημήτριος Λ ουμπαρδιάρης Πικ ιώνη 1994, 167 Φιλλιπίδης 1984, 297 5.3. Ανακ ύκ λωση οικοδομικών ή άλλων υλικών από ανάγκη και με έντονο το στοιχείο της προσωρινότητας Bοτανικός www.lifo.gr , Οικονόμου 2005, 70 Νέα Λ ιόσια Μαντουβάλου Μ. και Ε.Μπάλλα. 2005,61 5.4. Πρωτογ ενής ανακύκ λωση στην Ελλάδα Εξώφυλλο http://www.cce .ufl.edu/pdf/proceedings.pdf Μάντρες αρχείο Ε.Καραΐσκου από Βριλίσσια Παραδείγματα αρχείο Ε. Ευαγγ ελινού, http://www.m yworld.gr/browse/39994

148

5.5. Δευτερογ ενής ανακύκ λωσης στην Ελλάδα Εξώφυλλο http://www.m inenv.gr/anak yklosi/ge ne ral/ge ne ral.htm l Εργοστάσια ανακύκλωσης www.e cote c.gr Τρένο στο ρούφ www.totrenostorouf.gr Τρα μ-cafe http://www.tram cafe .gr/images/tramke r4big.jpg Πάρκο ΟΣΕ http://www.sfsm .gr/park /Zs7540.htm Στέγαστρο από στύλους ΟΤΕ αρχείο Ε.Ευαγγ ελινού Container Πα πασωτηρ ίου αρχείο Ε.Μαλαματένιου 7. ΠΡΟΤΑ ΣΕΙΣ http://www.life cyclebuilding.org/resources/DfDseattle .pdf αρχείο Ε.Ευαγγ ελινου Βάγ ιας, Ερμόπουλος, Ιωαννίδης 2005, 442 www.supe ruse.org http://www.life cyclebuilding.org EΠΙΛ ΟΓΟΣ http://www.duncans.tv/2008/ford-focus-orchestra-beautifully-arranged

149