Restitus , sive by aris rendon

^^'

EVRIPIDES RESTITVTVS SIVE

SCRIPTORVM EVRIPIDIS INGENIIQVE

9VAM FACIE1VS

FABVLAS QVAE EXSTANT EXPLANAVIT EXAMINAVITQVE, EARVM QVAB RELIQVIAS

INTERIEBVNT

COMfTO WIll ^T« VE

INTERPRETATVS EST,

OMNES qvo QVAEQVE Q^jblNj: NA,TAB ESS» VIJJeNTVR DISPOSVIT

ET VITAM SCRI»T(mii E^RRAVIT

HARTVNGVS.

VOLVMEN ALTERVM.

HAMBVRGI

SVMPTIBVS FRIDEHICI PERTHES. MDCCCXLIV.

-Invidiosa res

est

praevalidos

arguere, neque invenitur via,

men efFugias.

errores

adultos

quam ingrediens cri-

Nam sive disceptando cum singulis

decertes, litigiosum te esse, sive omissis adversario-

rum

sententiis

quae vera

sint

tuam

simpliciter

valitura

explices,

etiam sine certamine sperans, con-

tumacem criminabuntur. Iniquissimus enim omnium tyrannus est plurimorum consensus: in re

quo

qua

discrepes, fere nulla salus nisi in silentio ac

dissimulatione.

bunt,

Me autem iure meritoque incusa-

amiciorem

me meis quam alienis erroribus

esse invenient.

Vellem aliquis eorum, qui sunt praestantiore ornati eruditione

(quorum numerura magnum esse vi-

deo) atque etiam ampliore librorum copia instructi

(mea enim

his

locis

quanta

sit

penuria,

IV facile intelligitur),

dum.

Ducente

Euripidem suscepisset defenden-

autem animo ac cessantibus

quod quantum habui potuique in medium id opto

ut sine

ingenuitatem

contuli,

ofFensione meliorum fecerim neve

meam pro arrogantia habeant.

Scribebam Schleusingae mense anni

aliis

MDCCCXLIV.

lulio

INDEX TITVLORVM. p-

Euripidis

XII.

fabulis

mutata est

01. 89, -.

Ol "*

cio '

89 4 "

XV.

Hercules furens

JB.

Temenides

<^^

cresphontes

,D.

Cercyon

natura poeseos

Supplices

Oenomaus

104

IC.

Andromache

108

Autolycus prior

126 .

Phrixus

143

]^'

^P^^S®"^* >" Tauris

149

]C.

Epopeus

176

Alope

177

De actione et saltatione scenica

01. 90, 4. |b.

Polyidus

(c.

XVI.

179 191

209 215

Scylla

Veritatem qua ratione Euripides imitatus

127

'A.

Phaethon

sit

223

Alexander

233

]^'

P*^*™edes

250

IC.

Troades

265

Sisyphus

285

•)

(A.

Natura tragoediae ab Euripide immutata

XIV.*)

forma Graecorum im-

XIII.*)

vitae

Erravl , qaod partcm scriptorum eam , quae de Supplicibus et Andromacha est, ante eam, quae continet de Iphigenia T. diesertationem , tradidi imprimeadam. Debuit enim haec propter temporum rationem priorem locum occapare.

XVII.

De aemulis Euripidis

288

Electra

305

Helena

320

B. iA.

XVIII.

Androraeda

344

Biisiris

360

rairabilibiis

minus probabilibus

insunt carminibus (A.

01. 92, 2. |b. (c.

XIX.

362 370

Menaiippa Tincta

375

Auge

383 386

!A.

Antiopa

415

B-

Hypsipyle

430

Phoenissae Orestes

442

De extrema Euripidis aetate

501

471

[A.

Iphigenia in Aulide

515

\b.

Alcmaeon in Corintho

534

01. 93, 2. <^ jC.

(d.

XXI.

quae

Ixion

De dramatum generibus

XX.

Bacchae

^„,j 539

Archelaus

558

De gloria Euripidis superstite

566

Euripidis fabulis vitae forma

Graecorum immutata est. iTlagnum

omnibus temporibus

inter

mortales

quadam perpetua atque aeterna,

certamen

in ipsa natura

fait,

vine

sita,

quae caussas gi^nendi, augendi, minuendi iramutandi-

que haberet, sed careret sensu

et figura,

mundus et prin-

cipio compositus esset et perpetuo servaretur, an dei praesentis praepotentisque mente, tanquam opificis cuiusdam, aedificatoris atque dominatoris,

haec rerum universilas et

effecta esset et administraretur

regereturque , eiusdemque

mortaiium consuleretur et quaecunque coelumque gignerent ad usum quasi manu fabricanQuae dissensio, quoad erunt qui de sumtis tribuerentur. benignitate vitae terra

mis rebus humanis divinisque meditentur, nunquam diiudiAmbiguitas enim mentis nostrae sensusque natucabitur. rac ipsi ingenerata est. Lege et necessitate omnia fieri iudicamus, simulatque caussas in rebus inesse animadverti-

mus, quibus aiiae ex aliis necessario nascantur,

et,

posito

aliquo principio, ea, quae cogitantur, ad similitudinem eo-

rum, quae sensibus percipiuntur , nasci ex se et argumentando

effici inteiiigimus.

nos liberos

esse sentimus

lidem quovis temporis momento

neque ullis rerum

vincuiis aut

necessitate fatali sic constringi, ut careamus facultate

non

eolum res externas, sed ipsum quoque animum nostrum

moresque T. II.

et totam vitae

formam immutandi atque corri1

2 gendi.

Itaque

qnum in a^endo cogitandoque omnis animi

vis vitaeque usus cernatur,

rerum et necessi-

altero ieges

tatem, altero libertatem et arbitrium auctorum agnoscimus:

nam ratiocinari ipsum

est necessitatem ,

quasi contextum

rerum alius ex alia nascentium inteliigere quod autem volumus cupimusque quae vel nobis vel aliis utilia esse putamus, quod coiisiiia inimus et agitando resque gerendo quae statuimus efficimus, hoc ipso voluntatem caussis, ani,

;

mos corporibus, mentem necessitate superiorem esse sentimus: quod sentientes non possumus non etiam ea, quae nullis

Iiominum viribus effecta esse videmus, mente potius

et voluntate cuiusdam numinis praesentis re^i admiuistrari-

que,

quam

quadam

naturaii

per rerum universitatem

pertinente nasci iudicare.

Altera mortalium dissensio

priori sinylis et

cum iila

arctissime coniuncta, in virtutis fonte aestimando cernitur,

quam alii ex nalura Quorum bitrantur.

alii

ex disciplina

totam peudere ar-

pravum esse quicquid naturae ira-

petu parentes vel cupiamus vei fuciamus , vitandum quicquid capiat delectetque, et quanto quidque pulcrius venustiusque, tnnto magis perniciosum esse persuasum habent: igitur naturam esse docent, obsistendum non solum corporis voluptatibus, sed animi quoque voluntatibus, denique novam vitae formam, contrariam naturali, in-

exuendam

duendam, idque fieri praecepta auctoris alicuius vel doctosequendo et ad eius exemplum quicquid et sen-

ris divini

tiamus et faciamus dirigendo.

Alteri naturam sequi ducem

verissimum rectissimumque perinde ac dulcissimum esse iudicant; manca esse nec nisi ad tempus utiiia quaecun-

que ratio praecipiat; ieges omnibus quae ubique scriptae sint, veriores menti uniuscuiusque ingeneratas esse; eo,

rum, ad quae facienda natura invitet, nihil iis, qui sibi imperare possint, vitandum esse: neque enim res ipsas, sed nimia rerum nocere, neque quid facias, sed quomodo facias referre;

modo, quem ratio, non iniinita illa, sed

propria et rebus hominibusque accommodata,

praescribat,

servando cerni virtutem.

Antiquorum populorum et christianorum diversam sententiam vitaeque formam adumbravimus dissensionem iiiam

3 Si

describendo.

tamen a piiblicis institutis recedamus, ne dicitur aevum , quo summa conspi-

medium quidera quod

ratione homines, pulsa spretaque natura, disciplinam a sa-

cerdotibus traditam secuti esse creduntur,

TBCuum

inveniemus.

fuisse

iila

Testimonio

dissensione

sunt Woifraroi

Eschenbacii et Godofredi Argentinensis carmina, consiiio

quorum hic hominibus divina hupolluentibus minime

plane contrario scripta,

manaqiie iura,

dum lubidini parent,

irasci videtur, tollitque libertatem arbitrii

venenum fingendo. fataii necessitati

nas, sed

deos

caussam affectus

Contra inter Graecos ,

quum

vulgus

non rerum tantum naturam et res huma-

quoque ipsos parere, eademque ducente

mundum principio compositum consilio numinis divini

esse crederet,

Socrates

(quod to d^elov appellabat) censuit

tum animaiiiim corpora et quae terra gignerentur tum universum mundum et principio ad usum utilitatemque institotum esse illa

et perpetuo regi;

fabricati essent,

ab iisdem autem diis, qui

consuli mortalibus et incertos

rerum

eventus ominibus ostentisque significari, ac nonnullos etiam

homines mentis suae praesagio, quasi genii cuiusdam praesentis voce, praemoneri. Eius viri philosophia omnis eo spectavit, ut tum a

naturae vinculis et coeco cupiditatum im-

petu tum ab opinionum perversitate , quibus tanquam tera

natura a teneris

ai-

imbuti cogimur trahimurque, soluti

et quasi in libertatem vindicati recta, vera, honesta et cognosceremus et cogiiita sequeremur. Auctor autem Socrati fuerat Anaxagoras, „qui primus

omnium rerum descriptionera et modum mentis infinitae vi ac ratione designari et confici voluit" et inane nomen esse dixit necessitatis fatalis, idemque finem vitae humanae in contemplatione vel cognitione (^ecjQla)^ ex qua sentiendi faciendique libertas nasceretur, primus posuisse videtur*).

Medius inter utrumque collocatus sceni-

cus qui dicitur philosophus Euripides, huius auditor,

dux

amicus,

effecit,

ut ad

venta antea recondita penetrarent

*) Cic. N. D. I, 11. Alex. Aphr.

illius

infimos humillimosque inquasi iu

succum et

de Fato f. 163.

Clem. Alex.

Strom. II. p. 416. Brandis Hist. phil. Gr. et Rom. I. p. 268.

sangiiinem populi abirent, unde incredibilis vitae tatio consecuta

est

et praeparati

commu-

sunt animi gentilium ad

adsciscendam divinam Christi disciplinam, qua et

unum

deum, mundi opificem, praesentem hominum vitae consuJere docti sunt mortales et unius divini auctoris exemplum omnibus imitandum praeceptaqiie sequenda sunt proposita, ut naturalis gnitione

illa

iex ac

non minus e co-

necessitas fatalis

quam e vita tolieretur,

Sententias a philosophis petitas, quae passim in fabulis

Euripidis occurrunt,

conquirere, ut iis inter se colla-

ratiouem poetae et certam quasi sectam, quam profes8118 secutusque sit, deprehendas, inane mihi esse videtar tis

et ab

officio

qui de poetarum ingeniis iudicare eorum Quid enim? nonne Schillerus qua in fa,

volunt, alienum.

bula virginem Aurelianensem celebravit ominibus ostentis-

que et praesentis dei tura induxit haec,

auxilio fidentem,

eadera Talbo-

cum moreretur, dicentera?

,,BaId ist*s voriiber, und der Erde geb' ich, Der ewigen Sonne die Atome wieder, Die sich zu Schmerz und Lust in mir gefiigt u. s. w." Nec deterior illo poeta Euripides Hippolytum fecit Pythagoreorum disciplinam profitentem, Atalanten mores Spartanorum aemulantem, Herculem inAicestidis fabula placita anticipantem Epicureorum, Telephum autem Cynicorum, tum Menalippam de rerum principiis deque religionibus ea, quae

Anaxagoras

excogitavit,

sententiam,

qui

explicantem,

Macareum Archelai

honesta ac turpia dixit non natura, sed

moribus discerni, Beilerophontem autem Diagorae Melii sententiam, nullos esse deos, qui rebus humanis prospicerent, defendentem,

Bacchas denique spreta rerum con-

templatione in traditis moribus institutisque acquiescentes.

Has et alias dissidentium hominum opiuiones 6cue in unum congestas contemplati sunt, ludicii inconstantiae

animique

ievitatis

qui promi-

non miror quod

nostrum accusarunt

et ostentandae eruditionis caussa abusum esse placitis phi-

losophorum non ex penetralibus depromptis, sed obiter haustis, arguerunt, quod facientes et summam poetae laudem inviti

praedicarunt et

cum parum

reputarent

levitatis

neque

crimen

ipsi

certorum

susceperunt,

philosophorum

placitis

neque

eonmdem

singulis

philosophiae et communi

effatis,

sed universae

investjgandi studio veritatem in-

quam rationis Quod in vitis singulorum iudicandis praecipitur, ut facta magis moresque quam dicta esse, neque tam auctoritatem in disputando

momenta quaerenda esse*).

arguamus, idem in poetarum operibus aestimandis tenendum est. Advertendus est animus ad raores, ad vitae instituta earum personarum, quas tanquam exemplaria admiratione atque aemulatione dignissima effiuxerunt poetae:

quae quas profitentur sententias, iis non pro imaginibus et praetextibus utuntur neque mentis perturbatione obcoecati ad tempus comprobant, sed tanquam summa, quae

vitiorum

Cuius genon ursorum

sequantur, firmiter in animo haerentia effantur. neris est Achilles

iile

in fabula Iphigeniae,

medulla neque leonum visceribus nutritus, sed Chironis, doctrina eruditus, ex qua

probissimi sanctissimique viri, illud

tanquam primum atque antiquissimum tulit: „Aequam memento rebus in arduis Servare mentem, non secus in bonis

Ab insolenti temperatam Laetitia" (cf. Iphig. A. v. 920.),

eiusdem Chironis praeceptis

sibi

ab adolescentia suasit

magnopere expetendum nisi laudem atque honestatem, in ea autem persequenda omnes crucia-

„nihii esse in vita

tus corporis, orania pericula mortis atque exsilii parvi esse

ducenda."

Itaque

dum

libidini

obsequens Menelaus, ut

mulierculam recuperet nequissimam, beilum patriae gravis-

eimum concitat, dum ambitioni parens Agamemnon natam mactat, dum multitudo malis artibus demagogorum incensa praeceps fertur insania atque furore, ipse pro salute eorum, qui in mala innocentes de-

dulcissiraara pro vitula

venerunt,

„in maxiraas se diraicationes et

profligatorum

horainura impetus obiicit."

Hic quantum distat ab Home-

mulieris caussa

iras perpetuas exercente et na-

rico illo,

Hasse in dissertatione de Euripidia philosophia, quae et qualis fuerit, scripta, qui etsi poetae

*) RefutaTit hos nuper

et philosophi officium

parum

distinxit,

tamen quae disse-

niit utiiissima sunt et cognitu dignissima.

;

6 tnrae impetu, quicqiiid molitur, abrepto!

Cogitate em*ra

(XsXoyt,6^8vcjg) et considerate (6vvstG)g) omnia adrainistrat

neque tamen eruditioni vacans detrimentum fecit roboris Vides eum a cunctis ducibus et uni-

atque fortitudinis.

verso exercitu discedere,

sed caussa discedendi non ira, sed pietas est et recti honestique sensus. Homericus igi-

tur Achilies natura

magnus est, Euripideus disciph'na ma-

^is quara natura nactus est TtoC^ov iilum [iVQLOTtXijQij^

qua

civitates augentur: nara

tQocpal ai Ttaidsvoiisvai

^sya (psQov6iv slg dQsrdv to ts yccQ

ai8sl6^ai 6o(pia

tdv t' slalXd60ov6av ^x^i %dQiv ^ VTio yvcofiag sgoQav tb dsov, hv&a do^av £%£t,

xAfog dyT^Qatov^ (iiotd» Hanc diversitatem omnibus, quoscunque uterque poetarum

feminasque spectandos proposuerunt, inesse Aut igitur rationi et consiiio obedientes laudabi-

viros

videbis.

les exhibuit

Euripides, aut impetu animi incitatos et hbi-

Unde factum est, ut quosdam, quorum res eiusraodi essent, ut sanae raentis vestidinibus deditos vituperandos.

giis

carerent neque ullo raodo purgari et in meliorera par-

tem

accipi

posse viderentur,

quasi turpitudinis

oranibus locis deprimeret, velut Helenam, nelaura.

exerapla

Paridem,

Me-

Nuliara euim veniam dat dulcia magis quara ho-

nesta sequentibus et voluptati sic obteraperantibus, ut nul-

sed tanquam pestes familia-

lara

habeant rationem

rura

civitatumqne damnat atque

officii,

Et quorundam

abiicit.

virorum feminarumque duplicera expressit iraaginera, quarura

altera

berent,

quales

ostendit:

esse deberent, velut

Helenae

altera

quales non de-

Troianae

ex adverso

itemque Menelaura Menelao; eiusdem generis est diversitas Phaedrae utriusque in duabus Hipposuit Aegyptiara,

polyti

fabulis.

Cailiditatera

probavit,

avaritia

atque

arabitione vacans reipublicae gloriae et corarauni comraodo

augendo serviret.

Itaque Ulyssera raodo iraprobum atque

perfidum effinxit, raodo pium fidumque.

Neminem unquam virum magnum clarum atque irai-

f tatione di^niim

fiecit

malis siiccumbere ac despondere ani-

mum adeo, ut mortem sibi volnntariam coiiscisceret. Verissimum enim virtutis experiraentum esse iudicabat tolerare fortunam quaiemcunque et posse iis, quae vulgo

ma^na et praeclara haberentur, divitiis, nobilitate generis, gloria

fortuiiae

et reliquis

ludibriis

carere.

Quin

etiara

amicis, co^natis, coniu^ibus liberisque orbati, corporis anipericulis circumventi, mique doloribus perpetuis cruciati hostium inimicorumque arbitrio expositi privati multi vitam sustentant et in melius fortunam mutatum iri sperant, non desidiae neque socordiae se tradentes, sed pruHaec est illa mendidentia, consilio ac virtute utentes. ,

patria

corum debiliwmque multitudo, quam merito risisset Arisi quidquam illos indigni vel facere vel pati appareret: a qua turpitudine omnes tam Jong^e absunt, ut hanc ipsam ob caussam, quod cavent, ne quid turpe comEt e regione mittant, vitam tolerandam esse statuant. hisce vitae tenacibus positus est numerus aeque magnus stophanes,

prodigorum stantius

quibus abiiciendi boni, quo nullum prae-

vitae,

habetur, eadem est caussa, quae

iliis

retinendi.

Turpitudinem enira utrique vitare student. Turpissimus est senex Pheres, qui filii sui, et regis et iuvenis, vitam sua morte exsolvere noluit et passus est pro se uxorem huius flore aetatis vigentem decedere, qua pereunte salus et felicitas

domus una peritura fuit.

Contra Iphigenia, gene-

rosissima virgo, quamvis vitae esset amantissiraa, postquam vidit

virum praestaivtissimum

essent,

manu

cura

cuius virtute hostes vincendi

popularium

exercitu

conserta

pro se

discrimen esse vitae aditurum, mutavit seritentiam, antea professa erat, et gloriosam

Item Polyxena, ne aut ipsa aut matcr heretur timens,

dedecus

capillis indigne tra-

mortem sponte et magno animo obeundo

servitutis

effugit.

Cuius generositatem quo loco

noster ornavit, explicavit sententiam illam,

symbolo

quam

mortem saluti praetulit.

quam ego pra

operibus

inscripserim,

virtutem non extrinsecus reiigatara pendere,

non frugibus

vel

tessera

cunctis

similem nasci, bonitate

soli,

eius

pareiitura, aut coeli op-

portuna terapestate, i. e. rerura hoininuraque raomentis,

in-

crementum defiuieutibus, sed ex disciplina ac libero auimi

8 arbitrio originem atque alimenta ducere.

Rectissime igitur

ad personas fabularum transtuleris, quae de Euripide ipso dixit Longinus, non natura eum magnificum esse, sed studio ac voluntate, neque sponte nata esse quaecunque eius

carminibus inessent grandia ac sublimia., sed generosi ani-

mi consilio effecta; rectissimeque omnes cum leone iilo qui sua latera coxasque cauda Homerico comparaveris quasi flageilo caedens se ad pugnandum ipse incitat (II. v, ,

110.).

Paris in Ida expositus quum remotus a perversis vulgi iudiciis et opinionum pravitate

aetatem degeret, inter nyra-

pharum fontes et pratorum flores nutritus, armenta pascens ad sonum syringis saitantia, idoneus visus est summo lovi, qui de dearum principum laudibus iudicium faceret. Atque is spreta virtute, spreta maiestate, palmam detulit venustati. Licuit enim homini avaritiae, luxuriae et reliquorum vitio-

rum, quorum caussa leges proponuntur

ignaro dulcia ar-

qualem fuisse felicltatem pri-

duis gravibusque anteferre:

scae gentis mortaiium , a fraudibus alienae, a malis et

boribus liberae, fabulose praedicant poetae.

la-

Sed aureum

saeculum aut nunquam fuit aut perpetuo erit iis, qui

illud

castis

purisque animis

et incorrupto

dulce nisi quod pulcrum Iionestumque

ogng didayiTbv ^rjSh,

dkX* Iv

sensu

nii

habebunt

erit,

(pvOSi

xri

To 6G)q)QovSiV eiXrjxsv Ig xa %dv^ o^ag.

His,

qui naturam

tae sunt,

ducem sequuntur, neque

quibus libidinosi

plina opus est,

inviti

leges inven-

coercentur, neque disci-

qua ad naturara errantes reducuntur, sed

quicquid placet, permissum est (erlaubt ist, was gefallt):

„Hast du,

Gliicklicher,

nie

den schiitzenden Engel

verloren,

Nie des frommen Instincts liebende Warnung verwirkt,

Malt in dem keuschen Auge noch treu und rein sich die Wahrheit,

Tont ihr Rufen

noch

hell

Brust u.

dir

in der

kindlichen

w.,

dann gehe du hin in deiner kiistlichen Unschuld, Dich kann die Wissenschaft nichts lehren; sie ierne von dir!

9 Jenes Gesetz, das mit ehernem Stab die Straubenden lenket,

Dir nicht gilt'8;

was du thust, was dir ge-

fallt, ist Gesetz, Und an alie Geschlechter ergeht dein gottliches Machtvvort;

Was du mit heiiiger Hand bildest, Mund Redest., wird

mit heiligem

den erstaunten Sinn allmachtig bewegen:

Du nur raerkst nicht den Gott, der dir im Busen gebeut,

Nicht des Siegels Gewalt, das alle Geister dir beuget: Einfach gehst du und

stili

durch

die

eroberte

Welt." Apollini

igitiir

et Bacclio gratissirai sunt ingenui

illi

(nai-

Et Musae, quum Harmoniae interessent nuptiis, quod pulcrum esset idem dulce esse (6 rt :iakbv q)iXov k6ti, xb d' od xakbv od

ven),

candidi,

integri,

venustique homines.

Theognis) divino ore cecinerunt (tovT* ^jcos

q)iXov lozi^

d&avdtcov rjk^s dia 0to^dtov). Eandem sententiam Bacchae apud Euripidem profitentur (o ti otaXbv (plkov alsly T. 881.), qua solas castas bacchationibus recte interesse eignificant:

xal yccQ sv paxxsvy^aCtv ovO'

ys <3c6(pQC3v ov diaq^aQiqCstai

Musae enim

(v.

298).

Bacchae furore divino percitae legibusque solutae, dura pulcra atque iucunda sequuntur, modeet

motum Gratiis, intra fiues honesti consistunt. Quarum tamen vacarent cultoribus arae, si spretis sapien-

rantibus

tibus

rudissimos quosque

admitterent.

et simplicissimos

in fana solos

Rarum enim genus est integrorum in saeculo

ferreo, vel potius,

si crediraus theologis, nullura fuit, ex quo deus primorura hominura peccatis irascens iussit ex

sede beata genus mortalium universum exsulare.

Seraper enim, cum aniraus cupidine aliqua occupatur, sensus veri rectique obscuratur et

fraudem

ut perturbata raente proberaus

struit

consilio

appetitus,

quae integra daranavimus:

unde fit, ut infautes ad vim iuiuriamque faciendam pro-

10 nissinii sint.

Paridis

conciliaverat,

fax

cxemplo

ipsiiis

illius

belli

pestis patriae factus est

adeo, ut pernidosiorem hominem pastore antiquitas

neminem

ptis raortalinm

noverit.

Iioc cognituin

quam Venus et ostenderat

qui rapta hospitis uxore ,

est,

illo

Disciplinara

Ilio

universa

igitur in corru-

moribus spernere nemini, ne poetis quidem,

Musarum et ApoIIinis tutela, licet. entweihte Gefuhl ist nicht raehr Stimme der

qui sunt in ,;Das

Gotter,

Und das Orakel verstummt in der entarteten Brust. Nur in dem stilleren Selbst vernimmt es der horchende Geist noch,

Und den heiligen Sinn hiitet das mystische Wort. Hier beschwort es der Forscher, der reines Herzens hinabsteis^t,

Und die verlorne Natur giebt ihra die Weisheit zuriick.*'

Dixit

quidam philosophorum, proprium sapientis hoc esse,

ut, sublatis legibus,

aeque sancte probeqiie victurus esset,

neque contra ea, qnae vera, recta honestaque esse ratione Ab hac igitur parte saac iudicio cognovisset, facturus. pientis atque ingenui facta conspirant et disciplina cum na-

tura conciliatur;

hoc interest, quod ingenuo pulcra sive

honesta eadem dulcia sunt, boris et aerumnae.

illi

ardua, austera, plena

la-

Deterritus igitur specie viae, quae ad

sapientiam ducit, quaerit indoctus ex erndito:

„Sage du mir's, d« bist in diese Tiefen gestiegen, Aus dem modrigen Grab kamst du erhaiten zuriick, Dir ist bekannt, was die Gruft der dunklen Worter bewahret,

Ob der Lebenden Trost dort bei den Mumien wohnt? Mufs ich ihn wandeln den nachtlichen Weg

Mir graut,

ich bekenn' es:

Wandeln will ich ihn doch, fuhrt er zu Wahrheit und Recht."

Et certissime ingredienda est tanto fortius omnibus, quanto longius in dies genus mortalium a natura desciscit. stianorura

Chri-

et gentilium horainum sive recentiorura et pri-

scorura saeculorum hanc esse diversitatem iudicavit Schil-

11 lerns, quod

illi

magis rudes siraplicesque natura inscii dw-

quam imitationem naturae cum natura conciliare studerent.

cerentur, hi interprete ratione, esse dixit Seneca,

vitam

Recte ille hoc discrimine priorum et posteriorum vitae formam distinxit, sed non recte fines spatiorum terminaWt. Ipsa enim antiquitas divortio

illo in

duas quasi partes dis-

commutatio atque transitio

cessit,

alterius

alteram

aetate Euripidis et Socratis, his potissimum ipsis viam du-

centibus , facta est,

clamante quidem Aristophane et rapi

trahique antiquam

discipiinam testante, sed necessitatem

soli

vertendi

ac trans^rediendi limitem, intra

quem anti-

quiores constiterant, pro viriii parte ipso augente.

saeculorum cognosces,

malorum

iudicia

diversa poetarum

comparabis.

In^enia

de auctoribus

Non damnat Homerus He-

lenam, alteram Evam, et ne accusat quidem , quin etiam dignam esse censet, cuius pretio viri fortissimi mutuis caedibus

pereant,

idque senum ipsorura, quorum

terficiuntur, iudicio coraprobat.

filii

in-

Nec minus Paris Troianis

gratus est, quo negante, se ferainam Graecis postulantibus traditurum, reliqui consentiunt: quod facientes, quid aliud

quam praestare interire, quam dulcibus venustisque carere, declarant?

Contra Euripidi turpissima feminarura Helena

esse videtur, turpissiraus vir Mcnelaus, qui conspecta adultera abiecto gladio,

plexus ruerit; tus

fuerit,

quo puniturus erat, in oscula et am-

Paris vero

quod non statim, postquara na-

a matre ipsa suffocatus sit,

veheraenter putat

dolendum fuisse. Quocum consenSocrates Xenophonteus bestiarum omnium venustos

et Graecis et Troianis tiens

magis censet vitandos esse iis, qui sibi temperare nequeant, oscula vero eorura

cum phalangiorum raorsibus com-

parat, a quibus percussi horaines doloribus conficiantur at-

que insauiant. meutis

illis

Horum tamen

longe abest sententia a la-

perpetuis, quibus multi homines christiani uni-

versum genus humanum

scilicet

eo, quod Eva

cum Ada-

mo peccasset, depravatura et in miserias ex felicitate proiectum, deplorant,

Malorum coraparatis auctoribus, porro salutis auctores aevorura singulorura coraponaraus. Aevo, quod ingenuum appellare licet, salvatores quidam ac liberatores mortalium

12 celebrantiir Jieroes, contrarii chiraaeris, sphingibiis, polypheinis

aliisque eiiis generis monstris atque latronibus,

nim

rapinis terrae

tur.

Heroum autem

cuius

laboribus

vastentur

princeps

terrae

quo-

le^es civitatum evertau-

est Hercules,

lovis filius,

omnes sunt purgatae, quin etiam

terricula.

Aevi eruditi spes omnis salutis in

8apientiae praeceptis

cognoscendis utendisque nitebatur;

orci

victa

haec homines admirabantur, his animos, mentes moresque, alii aliam sectam sive disciplinam sequentes, conformaItaqne non iam heroes et latrones, sed sapientes et quinam essent quaerebant; omnes autem stultos in-

bant. fitulti

saniae

crimine teneri

affirmabant:

„etenini

qui

veri falsique diversas mentis tumultu permiscet,

species

ac,

dum

aequa iustaque se sequi arbitratur, scelera amplectitur, is commotus recte habetur, neque quicquam interest, stultitiane erret an ira vel cupidine." Christiano denique aevo sanctos in locum sapientium successisse videmus, iidemque mortui divorum numero habiti et divinis honoribus in similitudinem heroum affecti sunt.

Tria igitur aeva pro duobus, quae Schillerus posuit, distinguenda sunt, et princeps poetarum, qui sensis cogitatisque exponendis

plus vel tantundem

quam rebus imi-

tandis tribuerunt, Euripides est, propter id ipsum

Bophus scenicus

antiquis

appeliatus *),

philo-

quem

pleraque eorura, quae de eo genere poeseos ille praedicavit,

conveniunt **).

Perfectae virtutis exeraplaria paene in

*) Vitruv. praef. iib. VIII. : Euripides auditor Anaxagorae, quem

philosopbuni Athenienses scenicum appellaverunt. Alex. Strom.

p. 279. Origin.

Cleraens

Sextus

Emp. ad gramm. I, 13.

Cels. IV. p. 214.

Oraculum Chaerophonti

V. p. 581. C.

consulenti edltum esse traditur hocce

Uocpos 2!oq)0)iXTJg, oocparfqos S' EvginiSrjg, dv8g(ov ds TcavTcav SmxgaTrjg coqpajTaros. Cf. Schol. Arist.

Nub. 145.

Cic. Sen.

21.

**) Diversum a prioribus Euripidem et plerosque posteriorum

saeculorum scriptores esse non fugit Schillerum, id quod hisce eius verhis declaratur: „Die8e Veranderung in der

Empfindungsweisc des, ivenn

ist

schon aurserst auffallend im Euripi-

man diesen mit seinen Vorgangern, besonders

13 «ingulis

expressa proponit et multos,

fabnlis

dum specie

qnam gerunt in mente et cogitatione inincendantur dumque facinora imitatione digna in fixam populares edere studeant, facit suam ipsorum naturam in iis, quae dicunt perpetrantque, superare, quorum quidam recti honestique, ,

sententias

profitentur

atque res gerunt equitum illorura,

quos medium quod vocatur aevum

tulit, consiiiis

operibus-

que simiiiimas, veiut Achiiles propter laesam famam suam contemtamque auctoritatem irascens et pro virgine indi^ gne tractata proelium cum universo exercitu conserere volens.

Sententiarum copia et notionibus communibus eun-

dem poetam abundare notum est, quas quidem eius divisicut omnem philosophiam Socraticam ad vitam mo-

tias,

resque conformandos pertinentem, nos, utpote eiusmodi bonis pridem repleti et navium instar supra

modum onusti,

minus admiramur atque etiam ut rem vulgarem parumque

sublimem fastidimus. At antiquis philosophis, ut ait Ci-* cero (epist. fam. XVI, 8.), singuli eius versus singula testimonia esse visa sunt, ut sapientiae laude magis etiam quam poeseos fabulae omnibus merito commendarentur '*').

dem Aeschjlus, vergleicht, und doch war jener Dichter der GiinstUng seiner Zeit.

Die namliche Revolution lafst sich

auch unter den alten Historikcrn nachweisen. Horaz, der Dichter eines kultivirten und verdorhenen Weltalters, preist die ruhige Gliickseligkeit in seinem Tibur und ihn kiinnte man als den wahren Stifter dieser sentimentalischen Dichtungsart nennen (?) , so wie er auch in derselben ein noch iiicht ubertroffenes Muster ist. Auch im Properz, Virgil a. A. findet man Spuren dieser Empfindungsweise." *) Diphilus ap.

Athen. X.

p. 422.

B: (v y' 6 yiarccxqvaos slne

Philo lud. p. 685., quo loco omnem proliberum esse docetur: vjroxgtTcov, inquit, rqaytpdiav

noXk' EvqtniSriq.

bum

Bni8£ixvv(jiivaiv yial

xu naq' Evqmidij Tgt^trga dis^tovzoov

inBtva •

TovXsvd^sqov yaq ovofia htX. (cf. Aug.

fr.

X.),

Tovg &£aTug anavTag dSov in angcov nodcov vn innXi^^sag

dvaaTavTag

-iiai

qproratg fisi^oai

nal

ix^oijasatv inaXXi^Xoig

snatvov (ilv ttjs yvoafiTjs, enaivov Ss xai tov notrjTOV avvsiqovTag, oj ov fiovov tjJv iXsv&sqiav sqyots, dXXa xat tovvo(la avTTJs iasfivvvs.

14 Nobiiitati generis,

qiiam quasi imiciim Tirtutis funda-

mentiim snspexerat aevum qiiod appellavi ingenuum, nihil tribuit Euripides. Et apud Horaerura quidera quod Achil-

Hectorem vincit cunctosque virtute superat, quod Vulei fabricatur quodque coelestium principes ad au^endum eum conspirant, stirpis divinitati debetur, teles

canus arma

stante lunone

58.):

co,

(II.

^vfjTog tb yvvalxd tb %i]0aTO fia^ov'

'^'ExTCJQ fiev

avTccQ ^A%ilkBvg Ictv %eag yovog^ T£ xal

^QiTl^a

dTLTrjka xal dvSQi

^v hyb a^Ti] noQOV TCaQaTiOiTiv,

dg tceqv xtjql cpUog yiveT^ dr^avaToiOiV' ndvTtg 6' dvTtdaO'^6^ •d-eoi^ yd^iov ktX, Atqui nuptias quidem Thetidis Euripides et ipse carmine IlrjXel,

praestantissimo celebrat et futuram Achillis gloriam in lis

nuptiis a diis

nis

cantam esse refert,

plus

disciplina

11-

ceterum hic Chiro-

quam nobilitate generis conlidit.

Te-

nenda sunt iila, quae Hecuba disserit: IcQ^

oi TBxovTeg dtacpeQovOLv

^Xei,

ye fievTot xal to &Qe(p&rjvaL xaAwg

tovto 6' ijv Tig ev iid&ij, alexQov xavovi tov aaXov

dida^LV ec^lov'

olSev t6

TQOcpal;

^a&cov. Dlmidium virtutis, iudice Homero, (Od.

9, 322.);

contra

servis aufert luppiter

Euripides nihil ad virtutem differre

servos, spurios, ing^enuos omnibus locis affirmat, quin etiam ^irtutis

matrem egestatem esse, quum divites saepe se so-

cordiae tradant, arbitratur ; gessit

testimonia.

cf.

quae Hasse 1. 1.

Itaque multos in

p. 30. con-

tragoediis pauperes,

egenos, servos, spurios induxit, qui animi generositate et sanctitate

vitae divitibus regibusque essent praestantiores,

velut in Eiectrae fabula colonum illum, gnitis Orestes disserit

illa,

cuius moribus co-

quibus sententia Euripldis aper-

tissime declaratur (v. 367 seqq.):

(pev'

ovx fW dnQi^eg

o^ddev elg edavdQiav ktL

Mutatam morum disciplinam mutata de diis rebusque De diis quid sen-

divinis opinio necessario consecuta est.

serit Euripides, his

ostendl T.

duobus versibus apertissirae declarari

6 Cog d' Idav vlv vovg s^OL'ijd'7] KvitQLg. Opinabiles esse arbitrabatur deos, qui voliiptatibus, ambi' et

tioni

reliquis

Iiumauis

vitiis

Tictimis se placari iubereut,

servirent,

qui

hominunoi

qui denique in simiiitudinem

morum humauoriim fingereutur (^vrjtol &8G)V voôlOl XQ^' êâ, Hippol. 97.) , quorum tamen personis more ab Hotradito per qûandam significationem (Ailegorie) uti

mero non

dubitavit.

sua

vitia in

Non debent, inquit, homines suos erroreSy

deos transferre neque stultos iniustosqne esse

deos fiugere, qui le^es et civitates condiderunt et omnino bonorum, non malorum, auctorea sunt: Troad. 981: ^rj

xo Cov Kaxov Ko6^ov6ay ^rj lon. 454: jtag ovv dUaLOV vovg ^gotolg y Qaipavtag avrovg dvo-

dnad-eig tcqivbi &8ovg

o^ TtslCyg OoqDovg*).

vofiovg v^dg

ftiav dcphOKaveiv; Suppl. 201: alvco d' dg TJpilv

^Cotov

7teq)VQêvov x«l &rjQLG)8ovg êav dLe^ta%î]Oato, TtQCJtov ^lv evêlg 0vve6LVy elta S* ayysB7C

Aov

ykaOGav koyav Sovg ntl,

et prospexerunt

nem

tribuendo

dii

bona,

reliqua

excuita a pecorum feritate,

que ventri obedientia",

Consuiuerunt igitur

humanis rationem

rebus

oratio-

quibus vita mortalium

„quae natura prona finxit at-

„Dux igitur at-

distinguitur.

que imperator vitae mortatium animus est **), qui,

ubi ad gloriam virtutis via grassatur, abunde poilens

potensque et ciarus est neque fortuna eget, quippe quae probitatem,

industriam aliasque bonas artes neque

neque eripere cuiquam potest.

nibus ad inertiam et voiuptates corporis *)

Adde schol. TOJ

'OqEGTTj,

fiTjrqog

Orest. 417:

Q-iX^t ivravd-cc

pessum datus est Sd^at 6 MsviXaog

OTt ov^ 6 'AtioXXcov TcqoqSTa^ev avt(p xov rfjg

qp6*ov,

dXX' OLnod^sv iqy aa ufisvog r ovr ov

infl 8h dvgrvj;??,

Iphig.

dare

Sin captus pravis cupidi-

T. 392:

n§o ^dXXsra i tov 'AnoXXcova xri.

ovdiva

yccq

datfiovcov

oi/nai

slvai naKOv.

Cycl. v. 352. et quae collegit Hasse p. 34 sq.

**) Plat. Cratyl. 413.

dUaiov

vovv slvai TOVTO, avT oyiqdr oq a

dsvl

fisfi ly fi sv ov

yfjtaxa,

dtd ndvxcov iovxa.

ndvTa cf.

Xiy^t'

'Ava^ayoqas

ydq ovra xai ov-

avTov HOGfiStv xcc nqdHasse 1. 1. p. 15.

q)r]6iv

16 perniciosa libidine paulisper usus, ubi per socordiam vires,

tempus, ingenium delluxere, naturae infirmitas accusatur,

8uam quisqueculpam auctores ad negotia (sive ad deos) transferunt.

Quodsi bonarura rerum tanta

cura esset, quanto studio aliena ac nihil profutura multum-

que etiam periculosa petunt, neque regerentur magis quam regerent casus, et eo magnitudinis procederent, uti pro

mortalibus gioria aeterni fierent."

Confer cum

his Salhistii quae PJnripides professus est in Suppl. 196

Polyid. fr. 1. Phrixi

218.

fr.

14.,

—

quibus adde Hasse p. 38.

Animum igitur divinum vel etiam deum esse dicere

et 31.

ausus est noster, ilemque divina quae animi sive rationis

quae T. I. p. 98. exposuimus. Rahumana, tanquam aUera naturae necessitate, res hu-

vi instituta essent; vide

tione

manae administrantur, puniuntur sceiera et defenditur iustitia*) sive ^Urj, summi lovis filia, quam in fati locum a nostro

substitutam esse videmus

Phrix.

8.).

fr.

ris (qui luppiter appellatur)

pars

quius,

(Androm. fragm.

.32.

Ex mente enim numinis divini sive aetheemanavit mens humana,

illius

imago, cuius memor originis nihil habet anti-

quam virtutem colere, iustitiam tueri, ulcisci scele-

cf. Troad. 890 Haec qui statuit, eum necesse est instituta a maioribus tradita cum deorum po-

ratos, leges civitatum incorruptas servare; seqq. Hec. 834. 189. Electr. 890.

pularium cultu et religionibus caeremoniisque

sancta ha-

Et planissima eiusmodi fidei pietatisque documenta Euripides cum omnibus fabulis tum Baccharum et Hippolyti edidit. Fere eadem, quae Socrates, de his rebus sentiebat, ut Xenophon illum defendens nostrum una purUterque quum opinionera de diis vulgo gare videatur. conceptam improbaret, tamen usitatas perceptasque deorum cognitiones minime totlebat. A contemnendis vero religionibus noster tam ionge aberat, ut non tollendam esse divinationem, cultum, honores, preces, quae diis immortabere.

libus adhiberentur, arbitraretur,

sed puritatem, sanctita-

tem, pietatem eorum, qui adhiberent, augendam. *) Hecub.

952—958. Troad. 890 seqq.

git p. 37.

cf.

Neque

quae Hasae coUe-

17 profecto Euripides erat

numero eorum , qui in natura vira

omnem divinam sitam esse censentes mundum animantem in

locum deorum ratione, sensu et figura praeditorum sub-

stituebant aut rebus inanimis atque mutis per quandam si-

gnificationem deorum nomina tributa esse credebant,

sed

quum mentem infinitam, quasi aliquod animal, per naturam rerum commeantem

fingeret,

ex qua tum mortalium tum

immortalium animi omnes carperentur, multas deorum forroas speciesque ex illa mente delibatas esse censebat, item-

que multos deos ex hominibus factos maiorum institutis iure

raeritoque

partem corpus, redire;

spiritura

coli.

vel

Aetheris

et utraraque post cf. Suppl. 533.

enira sive mentis infinitae

animura esse dicebat, terrae autem

mortem eo, unde profecta sit,

Helen. 1020. Orest. 1085. cum schol.

Chrysippi fragra. T. I. p. 139. Vitruv. praef. lib. VIII. Ita-

que aniraos hominum virtute praestantium, ubi discessissent

modo non interire, sed etiam tum deraura vere vivere et felicitate frui, cura ex corporis

a corpore, permanere, neque

vinculis liberati essent:

Polyid.

fr.

1: tlg d' oidev,

J^v ^kv lctt, XttT&avelv, xb ytazâvuv bl îjv xdtc) vo^lêtai; Erechth. fr. 11: eyoj ds rovg Ttakag Ted^vfjnotag J^v Phrix. fr. 14, q)rjfLL iialXov tov pXejtecv tovg ^rj Ttakag. Qui vero rebus utilibus et salutaribus inventis aut periculis

depulsis

magna generi humano comraoda attulissent, eos

deorura

numerura

dignitateraque receptos esse,

velut

Bacchura, Apollinera, Ilerculera.

His ut omnibus praesagium quoddara ac desiderium eorum, quae absoluta consumraataque christianae insunt disciplinae, declaratur, ita hoc quoque a gentiliura sententia discrepat, quod plenam miseriarura esse vitam dixit humanam, et felices praedicandos magis qui morerentur quam qui nascerentur (Cresph. fr. 13),

Atque ipse tristis atque

severusfuissedicitur, contemtoraraorura,verecundus, amans solitudinis, lucubrationis, meditationis, defixus in cogitatlo-

nibus, haerens in libris, quura Sophocles, apis illa Attica,

circura flores

volitaret

ac vinum et amores ne senex qui-

dem sectari desineret: 'Atd^ig 6' ola fieXLOaa TColvTtgijaiva

KoXav^v

leLTtove^ ev XQayLzoig '^de xoQo^taaiaLg,

Bdxxov Kal tbv Eqcox* dveyeLQS ©ecoQidog xtX, 2

T. II.

18 dl TiciTidvov tov dd TtscpvXayfievov ScvdQa xal 67cavlc3v ^iGog xtco^evov 1% 6vv6dcov

(pfj^l

7td0ccg d^(pl

yvvalxagy vnb 6x0X1010 tvnevta

To^ov, vvxtSQivag odx dTto&iod'' ddvvag.

Hermesianax Colophoniiis ap.

Atheii. XIII. p. 591., quibiis-

cum compouas quae Euripides

ipse

de invidia hominum

abstrusorum atque abditorum, quasi sui consolandi caussa, effatus est in

— 93.

Med. v. 214

— 221.

293

— 298., ia Hipp.

Haec praefatus suni Herculem furentem explicaturus, quo summi heroes Hercules atque Theseus iidem sapieutissimi homines repraesentantur, qui, quum purgarent orbem vincerentque orcum, simul se ^incere atque vitiorum mor-

animum purgare didicerunt:

bis

cuius

sapientiae

fructus

quod immani clade*) prostratus Hercules aegritudine non opprimitur, sed sublevatus amici solatio ad conhic est,

sueta negotia contiuuo redit. Infortuniorum omnium maximum est sceleribus innocentem pollui ac perniciem suis invitum inferre: id quod duobus hominum accidisse accepimus Oedipo atque Herculi, quorum nenter apud Euripidem mortem sibi consciscit, quum Aiax Sophocleus ,

ovibus seat.

per insaniam occisis vita sibi carendum esse cenGravissimarum scntentiarum pienum est colloquium atque Thesei de mortis

Herculis

habitum: quocum

voluntariae

necessitate

composueris quae super eadem re

Cesar Schillerianus cum choro disputat, nil fere eorum, quae in eiusmodi caussis apte graviterque dici possunt, desiderabis.

Caussa malorum, quibus Hercules iniquissime

deorum et luno imprimis Sed iidem, qui accusant, opiniouem na-

cruciatur, saevitia fingitur esse

iniuriarum rea est.

tura numinum divinorum indignam spernunt, velut Hercules V.

1301: toiavtifi %sa tig av jtQogsv%oito ; et Amphitruo

V. 347

d^a&ijg tig sl ^sbg ?) 8iy,aiog odx scpvg.

Ex qui-

bus simulationem eiusmodi accusationibus inesse patet. Et veriora, spretis vilissimis poetarum fabulis (doidav 8v6ti]VOL Xoyoi)^ vv. 1341 in

— 1346. declarantur.

rerum humanarum administratione,

Apparet iustitia

id quod, negantibus

*) T. 1240: untii xuToaQ^sv ovgavov dvsnqalicc.

19 stultis, intelligiint

pnidentiores;

Sed mortalibiis per

virtutis

8unt, enitendura est,

cf. v. 75T

— 159. 717—780.

viam arduam eo, unde profecti quanto quis audacius

certatim diis,

deorum virtutera aemulatur, tanto graviores labores dolo842. resque, ne unquam quiescat, iraponentibus cf. v. 840 eamque ob caussam lunoni invilovis filius est Hercules

—

;

natura eiusdem fatum continet, virtus pericula et caQuod insignem aetheris, ex quo ).

sus;

lamitates ei destinat

animae emanant, partem accepit **) raaior

ei,

virtutis

simul laborum pars

quara reliquis, hereditate obvenit : pretium eniin

non est vacatio dolorura, non fructus bonorura, non

huius vitae felicitas, sed imraortalitas, qua sola ad coelestium deorura dignitatera atque honorera ascendiraus. Con-

hanc deorum hominuraque fortitudinem cum irabecilli-

fer

tate, ad

quam nostris poetis, si fabulara Euripidis imitari

velint,

descendendura esse etiam Lessingius censet, et mi-

seriae

horum te poenitebit.

Inde ad tempus, quo haec fabula agi potuerit, exquirendum transeo. Provectiorem aetate Euripidera, quum

eam scriberet, fuisse haec eius verba significare videntur: Eti xoL ysQov docdbg XEXadBi MvaiioOvvav Iti tav 'HgaTcltovg xaVUvLKOv duijGi %tl. Fuerunt qui eam post 01. 88,

actam esse ex sacrorum

Sed recte Zirn-

Deliacorum comraeraoratione coniicerent.

dorfer ad ea aniraum advertit, quae de Thebanorura civitate dicta huic tragoediae insunt.

intelligatur,

Quorura vis quo melius

de iis, quae circa 01. 89,

Thebani adver-

exponendum est. Anno igitur 424. vel 01. 89, 1. Boeotorum factio, auctore sus Athenienses hostilia fecerunt, paucis

Ptoeodoro exsule, cura Hippocrate, Atheniensium praetore, transegit,

cupiens civitatium administratlonem

ab optimatium potentia ad plebera transferri, ut

sirailes

redderentur reipublicae Atheniensium.

Cf. V. 21: ,

ftO-'

"Hqcis

vno kevtqois

dafiaod^els

Placuit

itzs z ov

Xqim V (lircc.

**) Verus Herculi pater Amphitruo est; lovis se filium esse virtutibus testatur;

I*) I

cf. v.

802

— 806.

20 autem, ut Hippocrates ex Athenis ducto exercitu pedestri Delium , Apollinis templura in Tanagraea situm, occuparet utque eodem die Demosthenes, alter Atheniensium praeex Acarnania et vicinis

tor, coactis

sociorum copiis,

locis

cum navibus quadraginta ad Naupactum proficisceretur ad insidiandum Siphis, oppido in sinu Crisaeo

sito,

quod qui-

dam Boeotorum per proditionem tradere constituerant. Errore dierum, quibus uterque praetorum proficisci debebat,

quum Demosthenes prior ad Siphas applidetectis per Nicomachum Phocensem insidiis. Ea re cognita coniurati, qui in civitatibus

factum

est, ut,

casset, res frustra esset,

res novare voluerant, quieverunt. citato

Hippocrates autem, ex-

omni populo Atheniensi, civibus ,

incolis et hospiti-

bus quicuuque aderant, posterior contendit ad Delium, Boeotis iam reversis a Siphis et Chaeronea, quas urbes, prius-

quam quidquam Demosthenes moliretur, occupaverant, Ille, quamquam sero se advenisse cognovit, tamen Delium rauPerfectis munimentis

nivit.

fines

Atticae ad Oropura

maxiraa rauititudo erat) levis arraaturaerailites discesserunt, reliqui porecessit, statimque (quae

sitis arrais

quiescebant.

Boeoti autem ex omnibus civita-

tibus coactis copiis recedentes insecuti sunt.

Proelio

com-

misso Atheuiensiura exercitus, quura ex gravis arraaturae militibus totus

Hanc

constaret,

sine dubio

clade

rera gestam

est

aff*ectus

gravissiraa.

respicit Euripides

eo loco,

quo levis quidem armaturae utilitas, gravis autem incom203. Vera enira haec esse illo moda explicantur, v. 190

—

proelio cognitum est :

nam quura aciei pars altera vicisset,

aitera yicta esset, huius clades illara traxit,

immissoque ab

hostibus equitatu oranes perturbati sunt.

Discordia civitatis Thebanorura et iniquitas optiraatiura,

qua qui et populari potentiae et societati Atheniensium studebant-opprimebautur, hisce significatur verbis V. 210:

—

o-d yccQ

su (pgovst noh^

Ctcc6eL vo0ov6a accl TcaKoig ^ovIbv^uQiv, TCoXXovg nsvrjrag, 6 X^lov g de xa Xoya V. 582 Soxovvtag elvai^ Ov^^dxovg dva^ Ex^h :

ot 6td6LV s&rjKav xal dLCjkeOav jtoXiv

£(p' dQ%ayal6L tav %ekag, td d' Iv ddfiocg 6a7tdvaL6L(pQ0vda^dLaq)vy6v&' vn' dQyCag,

Mores describuntur hominum nobiliura, qui, patrimoniis per sumptusque immodicos dissipatis, non cedere pristina dignitate, sed malis artibus et rapinis rem perditam Quorum tanquam caput atque exemrestituere studeant. plar Lycus ipse inducitur iniquissimus. Horum igitur cruluxuriarn

absentis vexari et in discrimen videmus, quae societate cum Atheniensibus

deiitate familiam Herculis capitis adduci

iuncta florere poterat laetissime (v. 471.):

2jtdQti]g ts ®Yi^G)v ^', G)g dvr^^^svoL

xaAwg

jtQV^vi]6ioi6L ptov s%oit' sddaifiova.

Et Theseus quidem auxilio ducit Hercuii exercitum Atheniensium TJKG)

(v. 113.5.):

0VV dXkoig^ ot TtaQ* 'AConov Qoag

fiavov6iv evonkoL yijg 'A&rjvaicov xoqoi

—

sed sero venit: ^TCov kelei^fiai xal

veatEQOv naxav

vGtiQog dq)iy^ai; Praeterea summis beneflciis miituis Theseus atque Hercules inter se obstringuntur,

retrahit,

atque alter alterum ab interitu

quae potuit felicitas civitatibus et ipsis,

vicem adiuvare voluissent, obtingere.

se in-

Atque ipsa amicitia,

qua Hercules Thebanus cum Theseo Atheniense coniuntum auctoritas maiorum et honos, quo Hercales ab Atheniensibus aff^ectus erat (quaecunque enim delubra Theseo consecraverant cum Hercule communicaverant et omnino primi Graecorum aras heroi Thebano consecraverant), Thebanos, ne Atheniensium amicitiam respuerent, admonere debebat (v. 1303,): ctus fuerat,

9v6iai0i XaivoiOi t* i^oyxco^aCiV tifiiov dvd^Bi 7td6'

'A^r^vaiav Ttohg*

xaXbg yccQ d^tolg ^tecpavog^EXXijvcJv vito dvdQ' e6^kbv cocpekovvtag e^xkeiag tvxelv, Ex his, quae ostendi, indiciis actam esse fabulam Hersive anno 422. coniicio, quo eodem anno Pax Aristophanis exhibita est. Et pacis desiderium Euripides ipse quoque declarat, quam sperat iuncta inter Athenienses Thebanosque amicitia tractisque ea coniunctione Spartauis couciliari posse (v. 471.). Sociatas autem cum culis Oi. 89, 2.

22 Herciile

fiirente

fiiisse

fabulas

coniicio

Temenidum

Cresphontis, quibus Heraclidarum Peloponneso potitorum fata illustrabantur.

Optiinatium et popularium certamen Teme-

nidum quodam fragmento significatur, belli pacisque com-

moda ibidem comparantur, pacis desiderium alterius fabulae carmine praestantissimo exprimitur.

Digna sunt etiam,

ad quae animum advertas, dicta Meropes, sapientissimae feminae et multorum dolorum perpessione purgatae. Quartam denique fabulam Cercyonem adiungo, qua ad Thesei atque Atheniensium res ex Peloponnesiorum rebus spectatores

commode reducerentur.

Hercules furens.

Thebis res aguntur ante aedem lovis Servatoris, quam Hercules victis Miuyis liberatisque Thebanis dedicavit, nec

mlnus etiam ante domum regiam, quam eiecto Amphitruone exclusisque Heraclidis Lycus occupavit. Ab altera igitur scenae parte templum dei, ab altera aedes regiae repraesentantur. Sedent autem in ara dei Amphitruo et Meg^ara, Herculis uxor, Creontis regis iilia, una cum liberis Herculis, omnes fame, squalore et macie deformati. Dum enim Hercules Cerberum in lucem protracturus apud inferos abest, inter scditionem civitatis Lycus, ex Euboea reversus, regnum patcrnum recuperavit, qui interfecto Creonte etiam nepotes eius, Herculis eosdeni liberos,

cum matre cumque

eorum, Amphitruone, ne qui superstites sint avitae caedis ultores, neci daturus est. Qui subvenire miseris pos-

tutore

sit,

nemo invenitur: nam iuvenes quidem ThebanorumLyco

favent, senes autera viribus carent.

exponuntur. Megara dit

Haec ab Amphitruone

et ipsa infortunii

dicens Amphitruonem ,

magnitudinem ostenquondam de

clarissimam

qui

Taphiis victoriam rcportavit, et se ipsam, regis opulentissimi filiam,

summi viri uxorem

iam adactos esse,

liberos

ad moriendi necessitatem autem Herculis (qui intus com,

morantur) patris desiderio flagrare et, quotiescunque fores crepent,

pedem una tollere, ut ad genua reducis accidant

23 8upplice8.

lam qiium iieque fiigiendi facultas apparcat ne-

que in amicis ulla spes salutls relicta sit, pati fortiter quae Hanc Ainphivitari nequeaut optimum factu esse stntuit. blandis rainus liberos nec Terbis auimo sit quieto ut truo, atque etiam commentis trauquillos reddat, hortatur: posse

enim etiamnunc fortunae commutationem reditu Herculis effici^ et sperare constanter neque temere animum despondere fortitudinis esse. Nulla hic prologus verborura pompa,

quara admiren-

tor spectatores, nulla sententiarum gravitate, praeter finera,

Res enim ipsae, dignitas hominum et calaHoc satis vehementer animos movent. egit poeta, ut postea caede liberorum uxorisque ab Hercuie ipso facta vehementius afficeremur. Hoc consilio sumrao desiderio illius adventum exspectari et suspensos inter spem

insignis

est.

mitatis

gravitas,

metumque ad quemvis strepitum erigi fecit, cupientes genua illius amplecti omnemque spem salutis ponentes in eo, qui miserius, quam hostes crudelissimi, ipsos trucidaturus est.

lis

Veniunt senes decrepiti, Amphitruonis aequaies, bacumanibus vestibusque se invicem retinentes, quum

innixi,

corpora a lapsu vix sustineant, quara

auxitiura

ad studiuiA signincandura

ferendum aptiores: quippe somniorum in-

star se esse ipsi dicunt.

Miseret eos senis et matris, sed

maxime puerorum, Herculis os vultumque, quamvis sint in miseria, referentium, miseret vero etiara patriae,

quod ta-

libus sociis defensoribusque privetur,

Actus secundus totus capitis

consumitur contentionibus.

enim iudiciura vocantur Heraclidae, quae discepta-

tio sic instituitur, ut ad Herculis merita omnia referantur. Absens igitur hic caussam dicere et certamen inire laudis virtutisque videtur. Et primum quidem Lycus mortem pati et Jiberos et parentes illius aequum esse censet ideo, quod non sint tantae illius res gestae, propter quas vitae horura

parcatur:

ultores

enira

caesi

Creontis regnique

vindices relinqui stultum esse arbitratur.

illum

cominus, stantem

sed aut

sagittis,

in acie,

occupati

Nunquam igitur

cum hostibus pugnasse,

timidorum armis, feras sustulisse aut re-

tibus cepisse, postmodo se manibus eas strangulasse meii-

24 Contra ea Araphitnio ostendit non cum belluis modo, sed cum gigantibus quoque centaurisque Herculem

titiim.

congressum esse ac deos ipsos arcura

pugnfs adiuvasse; tura

sagittasque raulto reliquis armis praestare: et-

ait

enira arraatos servos esse

arraorura stantesque in acie so-

ciorura ignavia ipsos una interire,

bere quo corpus defendant. eraissis sagittis

non

neque fracta hasta ha-

Contra

defici telis,

sagittarios plurirais

quibus hostes ulciscantur,

stantesque ipsos in tuto neque a fortuito proeliorura eventu pendentes, darano afficere hostes neque corpus ofFerre vul-

hidignum autera esse Herculis liberos cognatos-

neribus.

que propter tyranni ignaviam a fortibus

occidi

decere.

Herculi referre, qui

victis

vita privari,

Male

etiara

potius

ignavos

Thebanos gratiam

Mlnyis unus oranes in libertatem

vindicaverit; raale a Graecia liberos negligi eius viri, qui terra

raarique raonstra atque tcrrores tollendo laboravit:

solum enim se imbecillem senem relictum esse, ad quem iili miseri respiciant; quod si iuvenilibus valeret viribus se ac,

cepta hasta ultra Atlanticos fines tyrannos fugaturum esse.

His auditis Lycus se ait audacter dicta atrociter factis re-

pcnsurum esse; tum sine mora ligna apportari iubet, quibus accensis

stip^ilices

arae insidentes interficiantur.

Se-

nibus quoque Tliebanorum, quod adsint hostibus, supplicia

minatur.

Tum vero

senes,

meraores se ex draconis

dentibus natos^ esse, baculis caput tyranni advenae, qui ciTitatera iuniorum factione distractam corrnptamque oppresserit,

se cruentaturos esse testantur, negantque passuros, ut

fructu virtutis paternae Herculis liberi fraudentur.

Quod si ad

arraa gestanda vires sufficerent, non dubitaturos, quin pulso

tyranno patriae dignitatera decusque restituerent.

Id vero

committeudum esse negat Megara, ut propter se liberosque suos senes gravissimi mala patiantur, neque aut Amphitruonis gloriae aut ipsius dignitati, cum sit summi viri uxor, convenire se metu fractos igneque cruciatos interfici, aut liberis Herculis cum ignominia servari. Atqui spem salutis relictam nuUam esse neque enim queraquara adhuc raortalium ab inferis redisse, neque precibus mitigari posse hominem ferum, a pudore atque verecundia alie:

num

;

atque etiamsi fuga iiberorum impetrari possit, mise-

25 ram esse Titam patria carentium, egenorum, ab hospitum Proinde forti animo mortem esse ocofficiis pendentium. cumbendam censet neque necessitati frustra reluctandum. ,

Quibus dictis motus Araphitruo, servari liberos posse desperans, tyranni arbitrio corpus permittit; hoc unum rogat, ut ante liberos ipse iuguletur:

hos enim pereuntes ad-

Megara autem beneficii loco rogat, ut in paternam domum liberi, unde exciusi sint, remissi funestis vestibus ad mortem obeundam ornentur. Quo im-

spicere non sustinet.

petrato intus abit

cum liberis, quos sequitur Amphitruo,

magna cum indignatione iniquitatem accusans lovis, qui et in alienum thalamum clam intrarit et liberos, quos procreaTerit, ipse prodat.

quaedam, quae tempori noster Ceterum neque haec neque reMores autem perliqua a rebus personisque aliena sunt. sonarum probabiiissimi atque convenientissimi tum caussa Misericordiam movet non ipsa tragoedia dignissima est, solum Amphitruonis, Megarae et Heraclidarum sors, sed senum quoque, temeritate tyranni atque factionibus civitatis oppressorum, contumelia, quod genus iniuriarum per Inesse his orationibus

dederit, facile intelligitur.

illa belli

Feloponnesii tempora passim in plurimis

civitati-

bus fiebat, ut etiam propriorum malorum recordatione homines, cum haec spectarent, moverentur.

Sed ante omnia quaerendum est, quo consilio Euripides, quum Ilerculis furorem necemque liberis atque uxori huius manu illatam imitari voluerit, Lyci scelera, nihil ad haec pertinentia, an-

tea ostendendo duplicem fabulae actionem pro simplici instituerit.

Aiacis furori Herculis furor simillimus est:

uter-

que enim maximis rebiis gestis, cum esset servator civium et

summum patriae decus, ad nefaria scelera committenda

deorum

iniquitate

invitus adigitur,

quibus patratis fructu

Tirtutis privatus tolerare vitam vix posse videtur.

Sed Her-

cules non pecora, sed homines, neque hos alienos, sed co-

gnatos vitaque ipsa

ei cariores,

obtruncat.

Hos, antequam

funesto fato perirent, notos esse spectatoribus, neque tan-

tum notos, sed etiam admirationi, verecundiae, miserationi esse necesse fuit. Ac notos quidem theatro fecisset poeta, si

ostendisset Herculem

cum laetitia excipientes et Tehe-

26 menter patre ex inferis reverso gaiidentes. Atenim otiosos expertesqiie aGtioniim producere noliiit. Desiderio enim patris absentis liberos teneri, eodeniqiie

recepto gaudere,

vul^aris res est neque gatis di^na tragoedia, nisi grave ali-

quod periculum accedat, quo metus et misericordia exciteSimul autem hoc disrrimine efficitur, utHerculis ipsius

tur.

calamitate vehementius moveamur, trucidatis iis, quos cognovimus non solum innocentes esse, sed etiam honestissimos

fortissimosque et

opera servatos.

ex discrimine capitis paullo ante ipsius

Eosdem enim, postquam

in portum ex tempestatum (luctibus pervenerunt et perfugium nacti sunt id, quod flagrantissime concupiverant, in ipso portu miser-

rimc interire et multo atrociore morte ab eo, quem lucem rebus perditis suis afferre speraverant,

simo

lioste,

affici,

quam continuo

quam a crudelis-

vero tristissimum

est

multoque,

post reditum patris iuterfici, miserabilius.

Tum Ilerculem quoque, antequam edita per furorem faciiiora describerentur,

sanum ostendi, quantaquc sit virtute,

quantis beneficiis et patriam et gentem Graecorum et uni-

versum genus humanum affecerit, exponi necesse fuit, id quod absente illo, quam praesente, fieri potuit commodius. Simiii ratione in Odyssea primum mala liberorum uxorisque ostenduntur iniuriis civium domi pereuntium, patre famiiias peregre pericula laboresque tolerante, deinde hoc

quam efficit, commutatio exHoc interest, quod non in laetius, sed in peius

praeter spem reverso rerum, ponitur.

deorum

invidia

res reverso patre commutantur, quodque,

quanto Hercules omnes heroes corporis animique viribus invictoque robore praestat , quanto audaciora edendo facinora deos ipsos ad certamen provocat, tanto eius calami-

quaecunque unquam a mortalibus tolerata sunt suEius autem ipsius miseriae magnitudo minus perspiceretur, nisi cum alia minore, quae antecedit, corapatates

perant.

raretur.

Ad argumentum fabulae redeo.

Dum

mortera obeundara Heraclidae ornantur, ne-

quasi defuncto cantans chorus virtutes eius carmiue splendidissimo celebrat, quod legentibus manife-

niara Herculi

stum

fieri

potest oranibus, tanto Herculis virtutem

reli-

quorum virorum fortium laudibus praestitisse, quanto reli-

27 quis diis luppiter antecellat.

Merito igitur Musa tragoediae,

utpote in heroum iaboribus celebrandis cum epopoeia conspirans, hoc differens,

tes ostendit,

quod ipsa succumbentes, haec vincen-

Herculis potissimum insignibus,

clava atque

Magnura quidem est, quod leonem Nemeaeum, quod Centauros, quod cervam Oenoaeam, quod equos Diomedis, quod Cygnum, quod draconem Hesperidum, quod Amazonas, quod hydram Lernaeam, quod Geryonem vicit, quod oranes omniura terrarura terrores toi-

pelle leonina, ornatur.

ultimasque

lendo vit;

verum

effecta sunt.

adeundo orbera terrarura purga-

gentes

similia,

etiamsi non tanta,

aliis

heroibus

Maius est, quod coelum, pontum atqne or-

cura domare et ab eorura iniuriis mortales tutos praestare

conatus est: coelum

enim humeris

suis

imposuit;

ponti

undas, ne navigantibus nocerent, cohibuit; postremo in or-

cum

descendit,

terriculura mortalium

Cerberum in lucem

protracturus, quo in conatu interisse videtur.

Itaque iiberi

quoque iam ad inferos eura subsecuturi sunt. Redit in scenara Megara cum tribus filiis atque Amphitruone, funereo cultu ad mortem obeundam parata.

Ui-

timura adspiciens araplectensque liberos, quanta spe deciderit, recordatur.

Hercules enim antea superstites forefilios

sperans, uni Argos, Eurysthei regnum, alteri Thebas,

ternum regnum,

tertio

ma-

Oechaliam, quam ipse expugnavit,

adiudicabat, nec minus clavam, pellera

arcumque iis distri-

Ipsa autera Megara uxoribus ex potentissimis civita-

buebat.

eorum lam pro sponsis KijQsg^ pro socero Orcus, matri autem pro balneis lacrimae obtigerunt.

tibus, Atlienis, Spartis Thebisque, delectis fortmiam

firmatum

iri

sperabat.

Multis cum lacrimis liberososculanssalutansqueoptat, utvel umbra Herculis appareat suffecturara enira eara ad pellen:

dos hostes ignavos. plorat,

Arapliitruo

autem lovis auxilium ira-

deinde valere iubet senes, socios suos atque aequa-

neque fovere spes lubricas, ut quas tempus frustrari sed de die in noctem securos vivere: fallacera enim fortunam esse, suo exemplo confirmari. Haec disles,

soleat,

cedentium verba gravissima, rebus personisque couveniensunt. Quibus dictis subito redux ex Orco Her-

tissiraa

cules,

tacite occulteque in urbera ingressus,

conspicitur,^

28 qui plane obstiipescit suos videns funesto habitu ornatos,

vitia,

genua sua suppliciter accurrentes; tum de Lyci saede ingrato Thebanorum animo, vehementer iratus

statim

tyranni

lacrimantes

et ad

cognitis rebus edoctusque cle caede afflnium,

domum evertere ipsiusque caput abscissum

canibus proiicere,

prehenderit

civium autem quoscunque ingratos de-

clava telisque sternere

verum implere

constituit.

ac rivos stra^e cadaCuius impetum reprimens pa-

ter monet, ne temere aut vita periclitari aut civitatem tur-

bare velit: caussam enim seditionis inopiam esse nobilium, qui patrimoniis per desidiam sumptusque immodicos dissipatis,

tuerent,

rapinis

divitum

rem familiarem perditam resti-

tyrannum in civitatem induxerint.

Proinde prius

deos penates salutare iubet et occasionem opperiri.

rei

gerendae

Quo consilio probato, porro Hercules patri quae-

renti narrat,

Cerberum pugna victum et in lucem a se pro-

tractum in Hecates lucum Hermionumque civitatem portatum esse, neque minus Theseum ex orco reductum atque patriae restitutum esse; denique se sacris ceremoniisque initiatum.

mystarum apud inferos

Tum liberorum uxorisque,

usque lacrimantium, trementium vestibusque eius inhaerentium, animos confirmat, atque sic navis instar scaphas tra-

pignora in domum reducit, ubi mox eiusdem patris, quem lovis instar Servatoris amplexi sunt, fuRestituti in domum, ex qua tyrannorore perituri sunt.

Iientis carissima

rura iniuria eiecti sunt,

cepto patre, tur,

redditi larihus penatibusque ,

re-

quem tanquam scopulum naufragi amplectun-

securitatem nacti ex tempestate, haec omnia, quibus

confidunt, perniciosa habent; et Hercules, qui lux aifulsit

moestis perditisque , qui suis opitulari maius

esse dixit

cum leonibus hydrisque pugnare, domum servare praestantius quam orbem terrarum purgare, qui ex orco reversus nihil prius neque antiquius habuit quam suos viquam

sere,

qui

suorum patriaeque amore ne ab Ulysse quidem

se vinci ostendit,

igitur eo ipso

tempore,

quo

liberos,

uxorem parentemque vindicare, quo ultionem contumeliarum, quibus affecti sunt, parare studet, suis manibus illos pro hostibus trucidat. Deme hunc actum ex tragoedia,

29 ambagibiis immitti, liberos

finge

furorem viro sine

nullo

antea periculo tentatos iugulari,

his

et pro

metu atque

horrorem reliqueris, corruperls fabulam consiiio iuventam, everteris opus summa

raiscratione solum

prudentisslmo

Et queruntur horaines vecor-

in^enii virtute corapositum.

des de duabus actionibus inepte copulatis, accusant arguraenti amplitudinera; tera

isti siraplicitati

turpitudinem ,

Sed res etiam

necessario inter se iunctae sunt, neque aitera dra-

ipsae

raatis pars

ab altera propter caussae effectusque rationem

Certe enim furoris divinitus

divelli potest.

exstare necesse est.

sara

quin etiam imraanita-

inesse non intelliguut.

iraraissi

caus-

Quarane autera caussam

iusti-

orem esse putaraus, quam Hercuiis ad inferos descensio-

nem victique Cerberi et in lucera protracti invidiara*? Atrocia

qui atrocia

pati

raoliatur

et imroanibus calamitatibus

prosterni qui immania facinora perpetret, aeterna lex est atque voluntas.

deorum

Hercules, quantum valerent vires

humanae ad vincendos omnes , quoscunque terra coelum, mare creat, terrores exeraplo siio generi humano ostendere ,

voluit:

cuius

audacia provocati dii irabecillitatera naturae

huraanae eiusdem viri calamitatibus ostendere non oraiseUltiraura

runt.

eius

idemque audacissiraura facinus fuit,

quod etiam raortis tiraorera, quo vehementissime vita mortalium perturbatur, removit et, quum vivus ad inferos descendisset, non solura ipse incolumis inde rediit, sed^^etiam forraidinera raorientiura, Cerberura, captivura abduxit, quod-

que

araicura

suura ex vinculis inferorura liberatum in lu-

cem restituit.

Talia non potuit ferre impune, sed efficien-

dum fuit diis, ut pro ipso liberi uxorque eius, aut hostium vi aut,

quod miserius est, ipsius manu trucidati, orco traSic Herculis salus suis perniciei duplicique ra-

derentur.

tione illius audacia his funestaest: primuni enim non rede-

unte

illo

per

Lycum interituri sunt,

reverso autem ipsius

furori ohvii interficiuutur.

Herculis

suae

vigore

invictoque robore

irabecillitatis recordati,

conspecto senes,

senectutera, onus Aetna gra-

vius, cuius

pondere caput gravetur luraenque oculorum ob-

ficuretur,

abominantur, iuventutem oranibus opibus prae-

etantiorem esse praedicant.

Debuisse censent deos mor-

30 taliom

qui virtute praestarent,

iis,

geminam

iuventutera

duplexque aevum concedere, quo signo rectius boni a ma-

quam divitiarum possessione discernerentur. unquam Musas cum Gratiis

lis

se non destituros

Ceterum iucundis-

sima societate coniung^ere sertisque redimitos inter pocula

sonum

virgines Deliacae Apollinem cantibus clioreis-

que ceiebrent, sic se, quamvis sint senes, star

canescentibus genis

belluarum

Quemadmo-

lyrae ceiebrare Herculis virUites.

dum autem

praedicaturos

eum

cygnorum in,

qui sublatis

terroribus suis aerumnis vitam mortalium tran-

quillam reddiderit.

Redit in scenam Lycus eoderaque tempore foras

Am-

quo dicente Megaram cum filiis denuo ad focum penatium consedisse et virum ab inferis evocare, phitruo egreditur,

iile

impatiens morae nulla religione nulloque deorum metu

prohibitus abstracturus

domum In

ingreditur,

plagam,

incidit

illos

rapturusque ad supplicium in

ubi repente in tela Herculis, tanquam

datque poenas, inspectantibus iis, quos

trucidare voluit, scelerum meritissimas.

De hac iaetissima

rerum commutatione senes prae gaudio lacrimantur simulque deorum potentiam in ulciscendis improbis manifestari laetantur. Deinde ad choros conversi paeanemque cantantes non solum cives Thebanos, sed Nymphas quoque rivorum montiumque cum Musis Heliconis, totam denique terram aB laetitiam, tripudia cantumque propter punitam tyliberatam patriam receptumque regem ranni violentlam Reversum enim ex terrae penetralibus priorem invitant. aiunt splendidisque editis virtutis documentis verum lovis filium agnosci iustiusque tenere regnum, quam homines ignobiles, hoc ipso tempore pereuntes. ,

Hanclaetitiam gestientisque animi elationem repente funestissimae cladis deploratio excipit, calamitate triumphura

continuo subsequente.

Adducit enim lunonis iussu Iris Lys-

sam sive Furiam, currui insistentem, capite anguibus cincto, iubetque mentis tumultum viro clarissimo imraittere, ut liberis sua manu interfectis deorura cognoscat potentiam. Invita reluctansque Furia invadit viriim, qui extremas terras saevumque mare peragrando deorum honores, ab impiis eversos,

restituerit.

Itaque

Solera

prius testata,

facere

31 quae facere nollet, maris iindis et terrae motii et fnlmivehementius in pectiis Herculis irniit, efFectura, ut

nis vi

liberos interficiat

domnmque subruat. lamque ille quassat

caput, distorquet lumina, ducit anhelitus, mugit instar tauri

pugnam molienlis, furias invocat Tartari; tum vehementius

eum commotura Furia in aedes invehitur, Iris autem in Olympum redit. Incipiunt lamenta eiulatusque chori parVae,

tim deplorantis partlm significantis quae aguntur intra. flos

Graeciae vastatur,

optime meritus furore corrum-

vir

Mox liberi patris manu caesi exspirabunt, interibit

pitur!

proles lovis innocentissima!

Tum fureutis tripudia et libe-

rorum fuga atque

et Herculis

eiulatus

persecutio

inspectantibus liberi trucidantur! lam vero

domum

star

concutit vellitque columnas;

e servis , qui, postquam collegit,

tis

ex metu sit,

lustro

domum

illius

capite

turbinis in-

prorumpit unus

atque horrore animum

ordine exponit.

repente furor mentem invasit

sacra

luminibus,

ille

Cum indomum Hercules expiaret, inter

rem, quomodo gesta

terfecto proiectoque Lyco

ipsa

signi-

Vae grandaevo patri, vae matri altrici, quibus

ficantur.

dixitque distor-

spumante ore, vesano risu: „pater, quid priusquam interfecerim Eurystheum , cum,

insuper allato ,

una opera rem

rite conficere

Deinde statim abiectis sacris arreptisque armis

liceat?"

MyMegaram se perve-

imitatus est speciem hominis, qui curru veheretur, ad

cenas diruendas se proficisci dicens.

putans humi recubuit epulasque se parare

finxit,

Isthmi positis vestibus adversus neminem certavit,

tum se

nisse

ipse

victorem renuntiavit,

iamque confecto

itinere

dira

Eurystheo minitabatur, quum Amphitruo manu eum contingens, „fili'*, dixit, „quid pateris*? numquid te neces eorum,

quos occidisti, exagitant *?" At ille eum, Eurysthei patrem esse ratus, repellit alio, tela

dirigit,

statimque in

filios,

trepidantes

alium

clamantibus matre, patre ac ministris.

Alium post columnam confugientem insecutus telis transfigit, alterius ad genua accidentis clava caput perfringit; tertium mater secum in conclave abripit portasque obserat, quas ille quasi Cyclopea moenia fodit, concutit, effractisqne tandem claustris uxorem et filium uno ictu transfigit. Inde cum etiam ad seuis caedem ferretur, imago

32 quaedam divina adfuit saxumque pectori iniecit. Recubuit supinus ad columnam, quae per niinam tecti disrupta iacebat, et Ui somnum soiutus est. Ibi statim mi-

igitur

nistri

cum

sene,

ne quid ultra mali expergefactus patra-

ret, «orpus dormientis coiumnae alligarunt.

Tum chorus

Danaidum et Procnae caede multo atroAperiuntur aedium fores, et conspiciorem esse ciamat. citur infeiix medius inter interfectorum corpora stragemque editam dormiens, corpore coiumnae ailigato simul hanc caedem

;

senex progreditnr avis instar pullos amissos deplorantis

^ibus conspectis scnes tardo pede, ut fractus dolore. neque lacrimis neque iamentis tef^iperant, quos quidem Amphitruo, ne bene soporatum oblitumque malorum expergefacere clamoribus velint, enixe rogat: verendum enim esse,

ne ruptis vinculis et civitatem et patrem perdat et

tecta deiiciat.

Tum aure admota somnum miseri, qui tru-

cidavit eos, quos hahuerat carissimos, examinat ; volutante illo

corpus, se in atrio occultat, non quo non lubenter in

tantis malis

lucem relinquat, sed, ne ille caede genitoris

pollutus mala malis augeat, timens.

Expergiscitur deinde

Hercules, horrente paventeque Amphitruone, occultantibus se senibus

sortem patris perinde atque

iilii

miseran-

tibus.

Totus hic actus, qui catastrophen continet, mira arte Mam quum intus res gravisstructus compositusque est. simae quaeque gerendae essent, tamen efFectum est, ut ante ora spectatorum omnia fieri viderentur. Primum enim

Lyci caedes sic coniparata est, ut praeter ictum letalem paene nil spectatorum oculis subducatur. Deinde furoris ratio statim, antequam incipiat, Furiae deae praesentis sermone, tum eiusdem in domum abeuntis minis sic ostenditur, ut haec oculis non manifestius perspici posse videan-

tur,

quam percipiuntur auribus; quam narrationem merito quam pictores imitarentur,

admiratus est dignamque esse,

duxit Philostratus, cuius verba transcripsit Pfluglcius p. 13.

Maiore etiam horrore animi occupantur, choro ex strepitu discurrentium intus, ex eiulatione morientium et clamore lamentantium , ex aedium concussione singula, quae intus geruntur, significaute ac proprio pavore iuctuque timorem

33 gpectatorum animis inciitiente. Nuntii vero narratio ea est, qua percepta oculorum testimonium nemo desideret: sic

enim vividis coloribus res depictae sunt, ut narrata paene evidentius,

quam acta, appareant. Patentibus denique aedi-

bus atque ob oculos positis rerum effectibus, Amphitruonis sollicitudine atque trepidatione efficitur, ut ne quie-

scentem

quidem Herculem sine pavore securi otiosique

spectaremus.

quod furori subest quodque Eurysthei liberos se trucidareputatHerlusta enim haec est iracundia et cules suos interficiens. paene necessaria. Potuit igitur recordatio malorum ab hoc Convenientissimum est naturae,

iracundia,

ei illatorum vei sine externis caussis

hominem vehementis

ingenii, in ultione inimicorum occupatum, in furorem agere.

Praeterea propinquam vecordiae mentem esse eius, qui perpetrare tam ingentia audeat,

quanta vel cogitare insanum

Neque tamen noster morquam iram deorum, caussam furoris iingere, neque siccus fuit adeo, ut deorum

esse videatur, facile intelligitur.

bum vel animi

vei

corporis maluit,

personas e fabulis suis iuberet exsulare.

Qui quod in Orenon ideo hoc fe-

stis

dramate persona Furiarum

cit,

quod sperneret, sed quod ibi rebus agendis non potue-

runt

commode

adhiberi.

abstinuit,

Hoc moneo

propter Ariadnae,

fallacissimae ducis, scriptorem, qui ne lectis

quidem omnibus Euripidis fabulis amplissimi spatii librum , criminatio-

nibus huius poetae confertum, tatis

opus, ut

stilo exaravit,

tantae levi-

me gratiara apud ipsum initurum esse spe-

rem silentio tegendo errores, quorum iam ipsum pudere suspicor.

Deos tragici adhibent iis rebus omnibus, quarum caussae latent neque possunt ostendi.

Fortuita enim,

caus-

sis carentia,

quod sunt temeraria neque prudenti mundi ad-

ministrationi

conveniunt aut virtuti vel dignitati respon-

dent, tragoedia perinde atque epopoeia a suis penatibus arcet.

Temeraria, ubi immeritis adversa accidunt, foeda sunt

neque miserationem movent, sed indignationem et fastidium, ubi secunda indignis, molesta neque laetitia afficiunt, sed odio atque invidia.

Atqui furoris, sive est animi sive cor-

poris morbos, latent caussae, quas

T. II.

quidem investigare uoa 3

34 sed medicornm, qui

est poetanira,

talia ciirant,

officium.

Qu In etiara earum renira, quarum origo eos, qui patiuntur, fugit, sive earuni,

quae ignaris invitisque accidunt, auctores

esse dii perhibentur.

Quaraobrera noster deos non ad furo-

rem tantum, sed ad amorem quoque vehementiorem animis raortalium iniiciendum

iii

scenam

induxit.

Somno soUitus Hercules et liberatus furore, pauliatim se coliigens ex raentis perturbatione rairatur se ad fractam

columnam

vinculis religatum inter corpora mortuorura se-

hurai

quas gestare ipse

sagiltis iaculisque,

dere,

sparsis

soleat,

Paullulura dubitat, an in Tartarura reciproco itinere

relatus

sit.

bitationera

Circumspiciens deinde amicum, qui raentis dusolvat,

Amphitruonera

latebris prodeuntera.

videt una cura choro e

cunctanter propius accedit, dubi-

tanter vincula solvit, paullatira de calaraitatibus sciscitantem

Cognitis

edocet.

iis,

quae patravit, Ilercules non araplius

sed raorte sua caedem liberorum uxorisque

sibi vivendura,

expiandam esse statuit quod consilium quominus exsequatur, Thesei adventu prohibetur, quo quidem conspecto simul pudore motus, siraul sanguine caedis innocentera pol:

luere nolens , caput obvolvit, ne ab amico conspiciatur.

Thesei gratia Hercules in orco diutius est (v. 61H.)» q"2i6 coramoratio , qiuim

retur, tos

occasionem

Ilerculis

attulit

coraraoratus

mortuus esse puta-

Lyco regni occupandi et cognaNeque rainus audaci facinore

interficiendi.

quam Cerberum, ex inferis retraxit, ut qui temeraProserpinam Piutoni erepturus, cum Pirithoo illuc descendisset. Aequum igitur fuit partem infortunii illura,

rio consilio,

suscipere eum, qui partera sustineret culpae.

Sic postreraa

cum prirais bene connexa sunt, ut neque furor teraere Herculi iramittatur

terveniat.

neque Theseus fortuito rebus perditis in-

INeque

potuit furor Herculis ,

nisi

his caussis

reruraque implicationibus quasi circumvestiretur,

ulli

tra-

Horremus, non miseraraur, furibundos: veheraentiore enim affectu ienior peliitur. Non igitur furor ipse, sicut ira, amor et reliquae perturbatlones, animos spectatorum recte afficit, sed ea, quae subsequuntur, comparata cum iis, quae praecegoediae construendae roateriam praebere.

dunt.

Utrique parti sapientissime a poeta consuitum esse

35 Nam et antequam furor bacchetur, faTor et salutis

vides.

studium conciliatur iis,

quam

quos grassaturus est, et post-

saevire desiit, misericordia excitatur eius, qui furore

correptus

fuit.

cuius

animum sanandum ievandamque

aegritudinem remedia philosophiae, non vulgaris, sed recon-

quemadmodum Herculis ipsius la-

ditioris, adhibentur, ut,

boribus

terrarum terroribus purgatus

orbis

tragoedia animi

est,

hominum peste errorum, quibus

sic

hac

vita

per-

turbatur, liberentur.

Theseus igitur, quura certior factus esset de Lyci indeque periculo , quod Herculi redeunti Thebanorum seditio intentabat, sine mora, ut gratiam amico referret,

iuriis

Atheniensium manu coacta auxiiio venit. Conspecta domus vastatione et strage puerorura atque uxoris, edoctus-

que ab Amphitruone de caede miseranda per furorem panon fugiens pia-

trata, rogat, ut opitulandi sibi facultas fiat,

Itaque pater

culi societatem.

supplicibus precibus,

bus raanibusque filii advolutus,

geni-

cum lacrimis orat, ut ob-

stinatum animum vincat apertoque vultu amicorum sermo-

sed frustra.

nes admittat: se

convertit,

testans

Tum Theseus ipse ad preces neque piaculi neque infortunii

communitatem vitare, sed velle, cum ipse in tuto sit, invicem amicum,

quo servatus

et in lucera restitutus sit,

adiuvare, ne^^ans ullas tenebras tantas esse, illius calamitatem abscondere,

quae possint monens decere deorura iniu-

rias forli animo tolerare, postrerao velamen

de capite amici

ultro detrahens.

Sic tandem, ut Hercules colloquendi fa-

cultatem

pervincit.

faciat,

pollui aut contagio araicorum

INegat

ab ullo

amicos infici,

horaine

divos

negat Hercu-

lem, qui tantos labores toleraverit, qui universura genus huraanura beneficiis affecerit, quera Graecia respiciat, decere vulgaris horainis more raalis frangi, denique negat sa-

animo,

pientis

esse

quasi

nova plaga locum

non

habitura, cura diis contendere.

Huius diverbii sin-

sit

praefracto

gulae sententiae gravitate cum testimoniis certant.

Laudavit

Longinus simpliciter idem ac sublime dictum yEfico KaTcav drj

zovKtx'

£(5^'

oTtrj

16, 51. iraitatus est.

rt^jj, ideraque Ovidius

^sog, TCQog dh tovg d^eovg lycb.

ex Pont. IV,

Egregium etiara illud est: av^adeg 6

Neminem novi, qui sic, ut

36 Euripides,

immensa sententiarura pondera tenuitate verbo-

sustentata obferat, praeter Goethium.

rum

Sed Hercules,

provocatus, iabores

his

miserias,

quibus ab infantia usque ad hunc diem deorum iniquitate

omnes recenset. Extremam vero caiamitatem ut neque Thebis sibi habitare et deorum sacra conventusque amicorum adire fas sit, neque patria profugo Argis commorari aut in aliam quampiam civitatem ubivis enim omnibus odio fore interproficisci honestum fectorem liberorum uxorisque atque obnoxium caviilantibus. Talia pati acerbum esse insueto. Timere se, ne terra ipsa vocem mittens, ne tangat, et mare, ne traiiciat, et fontes, ne hauriat, interdicant exclususque instar Ixionis vagetur. Praestare se a nemine Graecorum, qui felicem florentemque viderint, conspici prostratum. Ergo vitam sibi inutilem esse. Tripudiet igitur lovis uxor: perfecit enim quae vexatus

sit,

talem esse

dicit,

voluit virum Graeciae primarium funditus evertendo. Talera

deam qnis adoret, quae amores coniugi invidens viros optirae

de Graecia meritos

innocentes perdit'?

Contra haec

Theseus ostendit ne deos quidem, si fldes habenda sit nam et adulteria eos poetarum fabulis, sceleribus vacare :

commisisse et regnandi cupidine vincuia parentibus iniecisse, et

nihilominus

tenere

Olympum

aequo animo tulisse

Thebis quidem excedendum esse, Athenis vero eum non solum purgatum iri, sed etiam quibuscunque donis ipse a civibus suis propter victum Minotaurum affectus sit, et quaecunque ipsi dicata sint delubra, haec eum communia habitupeccata: quidni igitur

Hercules ferat mortalis?

rum mortuum denique statuis templisque publice honoratum iri. Nam et civitati decori esse virum bonum debito honore prosequi, et sibi iucundum amicum laborantem ad;

iuvare. aiiena bulis

His auditis haecce respondet Hercules: Sunt haec

quidem a raeis malis, et falluntur qui poetarum fafidem habentes peccata in deorum naturara cadere

arbitrantur: nara,

sunt revera dii, nihil

iis

deest orani-

busque nuraeris absoluti sunt; sed consideravi raecura, ne sponte e vita decedere ignavi sit : nara qui adversam fortunam non sustinet fortiter, is ne hostiura quidera tela susftinere

queat.

Quamobrera a morte voluntaria abstinebo,

37 tecum in civitatem tuam et dona, quae obanimo accipiam. Ceterum maiorum^ quae plurima maximaque perpe$sus sum, hoc longe immanissimum iacrimare co~ est solumque, id quod fieri posse negabam git. Inde vehementi cum dolore vir alioquin durus suos discedens saiutat. Seni mandat, ut sua vice mortuos com^ ponat lugeatque ac deinde vitam forti animo toleret. Filios occisos osculatus miseratur, quod paternae gloriae hoet proficiscar fers, grato

mortem pro patrimonio adeItem uxori servati fidissime castissimeque con-

nestissima hereditate spoliati pti sint.

iugii

pessime

gratiam relatam

esse

conqueritur.

Arma

humi sparsa an riirsus sumenda sint , perpetuo facinus teterrimum in memoriam revocatura, dubitat. Mox eadem victoriarum praeclarissimarum monumenta esse recordatus timensque, ne nudus hostibus obiectus turpiter intereat, tol-

Tum Theseum rogat, vit Argos proficiscenti ad delit. ducendum Cerberum comes esse velit. Postremo a civibus precatur, ut suis defunctis omnes exsequias eant neque minus hos, quam se ipsum, tanquam una prostratura, lugeant.

Huius orationis maxime miranda est ea pars, qua poetarum figmenta, tanquam indigna personis deorum, damnat Hercules idem, qui paullo ante lunonem summae turpitudinis ipse accusavit, negBtque adulteria a diis commissa esse idem, qui lovis adulterio se prognatum eiusque adulterii invidia

mala omnia a lunone in se collocata esse te-

quam dictorum repugnantiam ego quon-

status est, propter

dam

illos

sum.

versus

philosophis inculcatos esse arbitratus

Retracto sententiam, quod, etiamsi non in Hercu-

lem, tamen in Euripidem eos convenire intelligo. Eiusmodi enim consociatio rerum dictorumque inter se pugnantium ex poeseos et philosophiae coniuuctione paene necessario nascebatur. Sequebatur Euripides vulgi opinionem non ideo, quod discedere ab ea periculosum sibi fore putaret,

sed quia,

fuisset.

illam reliquisset, poesis ipsa relinquenda

A poetis enim, id quod iam Herodotus cognovit,

et primitus deorum personae effictae erant et perpetuo vulgi

opiniones sustentabantur, neque cuiquam poetarum respuere licuit fabulas,

quas poesis ipsa procreaverat, in quibus tan-

m suis habitabat.

qiiam

sitas erat, tis

iis

Neque has damnandi uUa necesmodo non veritatem ipsam, sed invohicra veritaLicuit igitur Herculi se lovis

inesse inteliigeretur.

filium esse credere, et

tamen Amphitruonem tanquam ve-

rum patrem colere, et adulteria in deorum naturam cadere negare; neque minus recte odio lunonis in mala et labores se praecipitatum esse conquestus est, etiamsi suos cui-

que mores fingere fortunam constaret; denique Furiam, quae furorem immitteret, induci necesse fuit, etsi bilem atram eius morbi caussam esse docerent intelligentes. Lietiam Phaedrae se Veneris

cuit

ira

pessumdari dicere,

quamvis vere Hecuba arguat: 6 66g 8' Idav vlv vovg BTtoLij^fj KvitQig. Quaecunque enim non prudentibus gnarisque accidunt, sed insciis atque invitis obrepunt quorumque caussae ignorantur,

horum deos auctores esse credit vulgus. Inter ultimam iacentium

corporum saUitationem rursus

moerorem relabitur Hercules rursusque sedens in media strage lacrimansque animum despondet, sed a Theseo, qui

locum successisse ipsi videtur, rursus

filiorum

matur.

Tum amplexus patrem poliicitusque se eum post-

modo Athenas deducturum, humeris Thesei cumdato,

eiusdemque

sermonibus

confir-

brachio cir-

confirmatus,

amicura

omnium bonorum praestantissimum esse intelligens, e conspectu discedit,

choro,

quod optimo viro patria orbetur,

doiente.

Respexerunt ad hoc drama Cicero Sen. c. 2. v. 632. Off". I,

33. V. 1342. Acad. II, 28, 89. v.950seqq., Plutarchus

locis,

qucs Matthiaeus indicavit, v. 111. 266. 661 seqq. 105T.

1216. 1311. 1320., Philochorus apud Plut. vit. Thes. c. 35., Aristides Vol.

p. 58 seq.,

Sextus Emp. I, 19.

41. VIII.

Athenaeus(XIV.p.619.C.) v. 345. et v.909., Longinus §. 40. v. 1216., Dio Chrysostomus v. 660. et 929., p. 450. et 410.,

Clemens Alex. v. 1316., Philostratus v. 381. et 921., Asciepiades in scholiis ad Odyss. scriptis A, 269., JNicoIaus Da-

mascenus et Hyginus c. 32., qui tamen mutarunt argumenti exitum, tum Servius Aen. VII, 21. Eustathium, Pollucem et grammaticos omitto. Abusus est Lucianus versibus 511. 518.

Cantare Herculem furentem amabat Nero,

39 teste Siiet. vit. Ner.

Totiim drama Seneca imitatiis

21.

de qua imitatione et uberrirae exposuit et benigiiissime, ne dicam ambitiose, iudicavit Lessingius. Etenim paenc pur^andi poetae Romani studium in iniquitatem verest,

tit

quem

iniuriam eius,

imitatus est.

iile

Magni

fa-

Senecae inventum exitum statim in prooemio praedicentisj.quo dicit duplicitatem argumenti ad simplicitatem cit

revocatam

At hoc ipsum artificium ex Euripidis

esse.

peim depromptum est, utentis

Non

est

necesse res

geri miseria potest

eo,

miseras in

et Scylla

ubicunque

laetas

utile er^it.

mutari ,

ne occupari quidem opinionem necesse

fuit.

Neque

tanda fuit duplicitas, quae nulla a principio adfuit. tia enim patrisfamilias

domino oppressa plane

vi-

Absen-

etredituseiusdem, tumfamiliaabsente

redeunte

aut

pessumdata succumbente,

viilnere potesf?

ubi au-

Charybdidi vicina est: ergo

liberata vincente

quomodo

eo aut

dissecari

sine

Contra neglexit Lessingius iaudem Euri-

quae summa est, quod finibus naturae humanae Herculem et res gestas eius felicissime circumclusit, quodque grandia sequens pompam rerum verborumque omui^m vitavit. Licet igitur ad hanc fabulam transferre quod de Phaethonte eiusdem poetae Goetliius praedicavit: ,,Wie viel licfse sich nicht Viber die Einfalt und Grofslieit auch dieses Stiickes riihmen und sagen, da es ohne labyrinthische Exposition uns gleich zum Hochsten und Wiirdigsten fiihrt und mit bedeutenden Gegensatzen auf die naturgeraafseste pidis,

Weise ergotzt und beiehrt!"

Temenides.

Ti]^ev6g an TTjfievldav an Trj^svidsg nomen tragoediae fuerit, incertum est.

Nam Stobaei quidem libri fere

ubique Tr]^tVL6LV vel Trj^evldcsv, tribus autem vel quattuor locis Tt]^8va) praebent;

item Hesychius quater Trj-

Duobus tantum fragmentis nomcn Ttj^bvldavg^ et quidem apud xAelianum et Pollucem, adscriptum est, quod scribarum errori tribuendum esse facilius credo.

liivca scripsit.

«B novies formam Tr]^£vl6t,v ex Trj^svldaig apiid iit Stobaeum depravatam esse raihi persuadeam. Feminarura nomen ad chorum referendum esse videtur, quem ex Temeni famiiia confectum fuisse coniicio. Potuerunt etiam muh'eres ex Temenio oriundae significari quod erat oppiduium Argoh*di8 terrae prope Lernam situm , munitum a Temeno, Doriensium sive Heraciidarum duce, eo tempore, quo cum Achaeis atque Tisameno, Orestis fih*o, bellum ge-

quam

rel^at.

Doriensium

Ibi castra

stativa posita erant,

ex qui-

bus proficiscentes perpetuis invasionibus hostes fatigabant; cf.

Pausan. II, 38. p. 200.

Quae de Temeni liberis, imprimis de filia eius Hyrnethone ,

a Pausania II, 19, 1. 28, .3. et Dioscoride (Anthol.

epigr. Xi. n. 195. p. 315. lacobs.)

memoriae sunt prodita,

ea minime quadrare in huius tragoediae reliquias ex

intelligitur

quae Welckerus exposuit.

iis ,

satis

iam

Hoc magis

fit planum adiectis iis fragmentis, quae, quura iii Cresphonte locum non habeant, ad hanc tragoediam reiicienda esse ostensuri suraus, quo eodera loco Ennii imitationera non minus ad Temeni, quara ad Crespliontis fabulam perti-

nuisse docebimus.

Divisionem

Peloponnesi

igitur

suspicor

Cresphontis huius tragoediae materiara fuisse. visione

caedem

Ac de di-

terrarum a Doriensibus occupatarum haec scripta

reUquit Pausanias IV, 3, 3. p. 285 :

„Cum Temeno Dorien-

ses Argos assignassent, Cresphontes ab iis terram sibi Mes-

seniam depoposcit, quippe qui et ipse Aristodemi filius esset

Hic

maior natu.

enira

decesserat, relictis

iara

filiis

Theras autera, Autesionis filius, Cresphonti maxime adversabatur, Thebanus ilie quidera et

Eurysthene Polynicis

Procle.

abnepos,

tura

autera

tutelara

filiorum

gerebat

Aristodemi, quorum erat avunculus: Autesionis enira filiam

duxerat Aristodemus nomine Argiara.

composita,

Cresphontes autem,

assignari

magnopere cupcret, fraude

Temeno persuasit,

ut rera sorti committeret.

quura Messeniam

sibi

Itaque Teraenus in situlara aqua repletara

deraisit Aristo-

derai filiorum et Cresphontis sortes, re ita constituta , ut,

utra sors prior exisset,

his

illa

portio

Sortem autem utramque Temenus ex

prior contingeret. argilla

confecerat,

41 sed Aristodemi qiiidem liberum siccatam sole, Cresphon-

autem igne coctam, quo factura est, ut ilia soiveretur, Cresphontes autem sic sortiendo terram adipisceretur Messeniam." Eandem rem pauiio immutatam Apollodorus II,

tis

„PeIoponneso

8, 4. refert:

potiti tres aras lovi patrio

ex-

citarunt, in quibus sacrificantes sortiti sunt civitates.

Pri-

ma autem sortitio Argos fuit, secunda Lacedaemon

tertia

Messene.

Illata deinde situla aqua repleta,

sin^ili sortes demltterent.

placuit, ut in eara

Calculos igitur Temeno et filiis

Aristodemi deiicientibus, Cresphontes,

quum Messenen sibi

obtingere cuperet, glebam luti demisit, qua soluta, illorum Educta igitur prima Tesortes prius exire necesse fuit.

Messenam De morte Cresphontis haec idem memoriae prodidit: ,,Cresphontes quum breve tempus in Messena regnasset, simul cum duobus filiis hiterfectus est,

raeni sorte, S^cunda autera liberum Aristodemi,

adeptus est Cresphontes."

et adeptus

procreatus.

invitam

regnum Polyphontes, ex Herculis stirpe et ipse occisi Cresphontis uxorem, Idem Meropen ,

duxit,

cuius

opera postmodura interfectus est,"

His adde quae Hygin. c. 137, scripsit: ,,Polyphontes, Messeniae rex, Cresphontem , Aristomachi filium , quura interfecisset, ipse eius

imperium et Meropen uxorem possedit."

Cresphontis frater erat Polyphontes, teste Gellio VII, 3, 27., qui Euripidis ipsius carmen respexit.

Itaque aegre tulisse

Tidetur se a maiore fratre regno excludi neque pari vel

praemio vel dignitate affici.

cum Cypselo

silia

Qua ductus aemulatione con-

Arcadiae rege eodemque Cresphontis

socero, contulit, qui sua potissimura opera, quod ad Heraclidas

a Peloponnesiis

descivisset,

victoriara

illis

partam

esse gloriabatur *), iara expugnato Achaeorura imperio, nullara sui in dividenda praeda rationera haberi querebatur, iiec

meliore esse loco

sibi

videbatur quara qui vi armisque ex-

pugnati in hostium ditionem venissent.

Conspirantibus igi-

tur duobus invidis, Cresphontes cum liberis interfectus est,

uxor autem eius Merope invita Polyphonti in matrimonium data.

Populorum fabulas secutus est Pausanias haecce scri-

bens:

diOLXovnevov Sh adxov {KQZ6(p6vxyiv) tcc nokKa sg

Pausan. 1

Polyaenu8 I, 7.

—

42 tov drinov fidkXov ol ta XQijfiata exovteg avtov t£ KQ£0q)6vtt]v sjtavaatdvtEg xal roug vtovg dito7it£ivov6L tovg loLTtovg. OpuleiUi illi vel optiraates siiiit XccQt^v

Polypfiontes atqiie Cypselus.

A Polyplionte prologum actum esse coniicio. Enarrarebus gestis, pauperem se relinqui, neque praeter generis nobililatem et fortitudinem manus habere quo con-

tis

omnibus praeda ditatis, conqueSe tamen negat tam patientem esse, «t aequo ani-

fideret, reliquis Heraclidis ritur.

mo iniquitatem fratris ferat: Ttoklol ysycjt^g dv8Q£g oi;x £xov6' OTttog

dsi^ovOLV avtovg, tav xaxav l^ovoia, Ad hunc deinde Cypselus accessit, alter invidus, qni se in-

praemio auxilii fideliter praestiti spoliari queSimul duces in eo esse, ut terras expugnatas in-

iuria affici et

reretur.

ter se sortirentur, nuntiat.

„ ^ 7^

int er

sese

Quaerit enim Cresphontes sic:

sortiunt

urbeni atque

agros?'^

Huc pertinet lemma Hesychii: dvavofiyv dvadaaiJLOv* dvav£^£LV yccQ tb ^£Qi^£LV' EvQL7tld)]g Trjiiivcp. Auditis deinde Cypseli querelis, Polyphontes eum hortatur, ut agendo potius

quam querendo malis mederi malit

avtog ti vvv dQCJV £ita daifiovag TcdksL* ta yaQ TCOvovvtL x^ ^^bg 6vXXa^^dv£L, Horum colloquio parodus chori subiungi potuit. Deinde duces prodisse et distributionem terrarum atque nniversae praedae in scena exhibitam esse consentaneum est. Ver-

ba faciebat Temenus, et primum quidem terrarum civitatumque singularum, quaedividendae erant,laudesexponebat:

"Ana6a II^XoTtovvrjOog svtvxsi nohg dXkrj JCQog

dlXo yala XQV^i^^c^tsQa

£X^L 81

—

TColXrjV

—

JaKGJVLXTJ

•

^£V aQOtOV., £K7tOV£iV d' o^d oddLov

koHt] ydQ , 6q£0l Tt^gidQo^og tQaxsid te

dvgeig^oXog ts Ttols^ioLg MB66fjVLKrjV ds KaXXiTcaQTiov

—

43 KatccQQVTov ts hvqIol6l vd(ia6if xal fioval xal 7ioi^vaL6iv £vPotOTdrr}V^

ovt Iv 7tvoai6L xel^atog dvgxSL[iBQOV o{>r' av ts^QLTiTtoLg rjUov ^SQ^rjV dyav

•

6 r^g tviYig Ttalg TcXiJQog stcl tovtcp tayslg*)' Sortitiones qiiales fuerint, his verbis ostendit Strabo :

tav

TtdXav q)rj0LV^ cov oi 'HQaKksldaL nsQL tijg ^copag snoLi]'

Cavto , rov iisv nootSQov ysvs6%aL ^yalrjg jiaKalvrjg xvqlov, q)avXov %%ov6g" tdv ds dsvtSQOV Msa6i]vrjg ,^dQStrjv sxov6r]g ^sl^ov^

Xoycp cpQd6aL^'^

ds AaKCDVLTirjv xal trjv Msaarjvlav oql^slv adtov q)ij-

trjv

6avtog „ndfiL6ov sig %dXa66av sôQâ^svov" ov 6vyxcoQrjtsov. Oiuk sv dh ovd^ otL, trjg Ms66i]VLag oÔLCog snL%aXattiag ov6rjg

tjj

AaKCJVLKJjy q)rj6lv avtrjv

^nQoCcj {ds) vavtiXoL6Lv" SLvaL.

^AXV ovbs tr]V 'Hhv sv diOQi^SL*

^,nQ66cj

ds pdvtL

nota^ov 'Hhg rj /iLog

ysitcov xd^rjtaL.''

His transactis Temeniis et filii Aristodemi in suas quisque terras

cum exercitibus proficisci potueriint.

inde chorus

potiiit,

Interponi de-

quo Herculis virtutes ceiebrabantur:

rjX^sv d' snl xq^66ksqc3v sXaq)ov fisydkcjv dxtkov dsi^ad'' vno6tdg,

^hg Kat' svavkovg oosov d^dtovg, snl XsL^G)vag noi^VLd t dX6r].

Tum Cypseii et Meropes colloquiura sequi potuit. autem

bat et,

ille

iiliam

Stude-

coniugio Crespliontis abstrahere,

quura recusaret, etiam invitara Polyphonti in matrirao-

nium dare conabatur. Meropes quidera verba haec fuerunt: .,,Iniuria abs te afficior indigna^ pater:

Nam

improbum Cresphont em

existi-

mav er as, Cur me huic locabas nuptiis? sin est probus^ Cur talem invitam invitum cogis linquere?^* •"•)

Fragm. inc. 142.

44 Respoiidit Cypselus haec

yyNulla ieindigna^ onata, afficio iniuria, Si probus est, hene locavi; sin est improbus^

Te liheraho incommodis» Duxi prohum, Erravi, post cognovi et fugio cognitum,^"* Idem, rogante Meropa, si

coram Cresphonti exprobraret,

quid commisisset improbi, haec dicere potuit:

^^Quare accusem hunc, nequeo exputando evolvere, Nam si veretur,quid eum accusem^ qui est

probus? Sin inverecundum animi ingenium pos^ sidet,

Quid eum accusem, qui id parvi auditu esistimetr^

JSunc ego te ah summo iam detesam exordio *). Pridem Cresphontes Cypselura rupto foedere hostiiia facere intellexit.

gere constituit.

Itaque armorum vi illum ad officium rediQua de re quum consilia cum fratre con-

ferret, hic societatem belli abnuit

duabus de caussis, pri-

mum quod bella fastidit et vi potius quam consilio imperium augere inutile esse censet, deinde quod in dividendis terris expugnatis sui uuliam rationem habitam esse aegre fert:

t6 81 CtQati^ysiv tovt^ eyc) kqivcs^ xaA^g yv&vai tbv l%%qbv jj ^dXi6^' dXaCi^og. Qco^rj de y'

d^a^rjg noXXdKig rtxrat ^Xd^fiV,

ccQ^ELg dQ' ovtc); xqtj dl

tbv CtQatrjXdtrjv

6^G>g dlKatov ovta jtOLfialveLV CtQatov,

Cresphontis autem haec fuisse verba videntur:

cda UctL 'HQUttov dklo nl^v nQateiv 8oqI *) Cf. auct. rhet. ad Herenn. II, 24, 38. et II, 26, 42. Cic. Invent.

44, 83.

—

— —

du dl TIelo7CovvYi6ioL

tXrieiiiox^OL KoijTCo^' ri6v%oi 8oqI *).

q}iXH toi jtoXe^og o^ ndvt^ t()tvxBlv,

eC&Xav de x^^Q^'' TitcbiiaCiv veavicav, xccTcovg 8s ^L6Si' tij noXsi ^sv ovv v66og t68' s6tl, tolg ds xatd^avov^iv siuAXssg

dgstr] ds^ ^TJ

mtv ^dvy rtg, o^jc dnoXXvtaiy

d' oiuxst'

Svtog Cco^atog' icaKol6i 81

anavta (pQ0v8a, 6vv&av6v^* vjto x^6v6g shog 8s Ttavti nal Xoycp aal ^rjxavjj 7CatQi8og SQG)vtag sxTtovslv 6otriQiav.

His de pacis deqiie belli commodis disputatis, perseveranter recusante

Polyphonte et iniuriam

fratri

expro-

braate, in rixam abit colloquium:

7caX6v

/ dXjjd^r^g xdtsvTjg naQQti^la

d6iJvstog ogtig sv q)6pc) ^sv d^d^sv^g,

Xapcn/ 8s ^iXQov f^g tvxrjg cpQovsl fisya al8c)g yccQ ^Qyijg nXslov cocpsXsi ^QOtovg.

Ghorus Polyphontis ingenuitatem admiratur: q)sv, cpsv* to (pvvai natQog siysvovg djto o6rjv sxsi (pQ6vrj6iv d^lcofxd ts'

xav yccQ Ttsvrjg av tvyxcHvy XQV^'^^'^ V^ycog, tiiirjv Exsi tiv^ '

dva^stQov^svog 8s Ttcag

tb toi) TtatQog ysvvalov cocpsXsl tQ^ncp. In carmine tamen canendo Cresphonti asseatitur:

toX^dv 8s ^9£«i/* 6 yccQ sv xaiQa fi6x^og TtoXXrjv sv8ai[ioviav

tUtsi %vatol6i tsXsvtav. Interim Cresphontes, monitus, puto, ab uxore, insidias

Polyphontis cognovit. Hic autem, capitis discrimen se sub-

Fragm. inc. 99.

46 isse

simulans,

armatus in loco quodam sacro consedit.

Prodit Cresphontes de perfidia et conspiratione inimicorum

Testimonia exstant apud

auct. rliet. ad Heren„Item vitiosum est, quum pro certo sumitur, quasi inter omnes constet, quod etiam nunc in controversia est, hoc modo: ,^E hodtim **), Di, quibus est yotestas moiratus.

niura*):

tus superum atque inferum! Pacem inter sese c onciliant conferunt ,

concordi a m.'*

Nam ita pro suo iure hoc exemplo usum Cresphontem Ennius induxit, quasi iam deraonstrasset." agit

satis certis rationibus

ita

esse

Adde Cic. Orat. III, 26, 102: „Nunquam

hunc versum Roscius eo gestu, quo potest,

^^Nam sapiensvirtutihonorempraemium,

haud praedam expetit''^ —

sed abiicit prorsus, ut in proximos

^^Sed quid video? ferro septus possidet sedes sacrasT^ incidat,

adspiciat,

Eiusdem loci ccTtVQyog^ dxd%i(5xos' E{)-

admiretur, stupescat."

fuisse potest lemraaHesychii: QLTtldrjg Trj^evc),

Ad Herculera, communera proavura, Polyphontes provocavit, cuius se auctoritatem , ut defuncti, speruere profitetur bI

Cresphontes:

^bv yccQ oUel vsgtsQag vjtb x^ovbg

Iv toiCiv ovKBt' OV0LV, ovdhv

ccv

C&tVOi.

Cf. Piut. Consol. Apoll. p. 110. B.

Reliqua qualia fuerint, non liquet. Interfectum Cresphon-

tem luxit Merope, consolante eam choro: tolg nd6iv dv&QcoTtoiCi Tcat&avBiv ^avsi' xaxbv o' s%ovtsg aiutb noiva ndOxo^sv ndvtsg' to yaQ xqscov ^sit,ov t) to ^r] %Qsd)v. Respexisse

ad hanc tragoediam Aristophanes

uis (v. 1376.) videtur ***).

*) Adde Cic. Invent.

**) Vulgo ,,Eho tu'\ '^**) Cf.

Welck. p. 698.

Ra-

Praeter hunc Aelianus in Hist.

49, 91.

41 An., Polybius, Strabo, Plutarclius,

Clemcns Alex., Sextus

Emp., grammatici et scholiastae idcntidem eam laudarunt. Eandera gratam apud vulgus et celebratam theatris fuisse ex Demosthenis orat. pro corona p. 180. (288.) intelligitur.

Cresphontes.

Argumentum huius fabulae ex ipso Euripidis carmine expressum Ilyginus fab. 184. perscripsit, iu hac una re ab illo decedens, quod filium Cresphontis, idem cum patre nomen gerentem, Telephontera pro Cresphonte appellavit, mutatione

qua huius

errores

gravissimos

dramatis compositioni

inducti

sunt

qiii

fragraentis cognoscendae

quura Cresphonti patri, qui pri-

operam dederunt*).

INara

dem exstinctus esse

fingitur,

priraas actionum partes de-

ferendas esse censerent, neque Temeni et Cresphontis fa-

bularum

reliquias

ex certis

indicils dignoscere

potuerunt

unam Cresphontis fabulam tantura materiae, quantum uno draraate contineri nullo modo potuit.

et congesserunt in

Atqui planis perspicuisque verbis et noraina personarum et

rationem actionum

docebat epigramma CyzicenuraV. ;

cf.

lacobs. Paralip. e cod. Vat. p. 624. T. lU, 3: '

IxH KQ£0(p6vz7]v dvaiQovvxtt IIoXvtov TtarQog rbv cpovea EcrL dl aal Mbq^hyi /3a-

Ttk^Tttog

q)6vtrjv

•

xtQOv TiarexovOa zal GvveQyovGa tw vla jcqos rrjv rov dvdQog 8}c8r]^lav (i. e. caedem)

KQ.B0q)6vrov yevkrriv necpveg rb jtaQog,

TIo-

Xvcp6vra, TiovQidirig

dXoxov XbKrQa Q^elav liidvai'

6-^1 bk ot ndig

tjxs

q)6vov yBveriJQog

d^vvav

zal 6E KaraKrsCv£L ^arQog vTtSQ MsQ^Ttag'

doQv Ttij^e ^eracpQBVG}, d 5* sjtaQijySL^ ^Qi&v xara KQordcpov fiaKrQov SQSido^sva.

roijvSTia y,ai

Idera schol. ad Aristotelis Ethic. III, I. docet: ical s<5rL TtaQ* EvQiTtidrj sv

ra KQsaq)6vrj] STti^ovlsvovOa KQBGcpov-

*) Cf. Lessing. dramat. Hainb. n. 39.

Welck. p. 829 seqq.

48 r\]

ta vta ag noXefil(p dt' Hyvoiav,

Cf. Matth. p. 121.

Tetigerunt eandem materiam Apoilod. II, 8. et Paiisan. IV, .3.

Imitatus

p. 286,

Enniiis,

est

hanc tragoediam et Temeniira

quarum imitationum fragmenta et ipsa a criticis

confusa sunt. Prologi materia,

cesse est, his

quem a Cresphonte actum esse ne-

„Cum qua (Merope)

inest Hygini verbis :

Polyphontes, occiso Cresphonte, regnum occupavit.

Fi-

quem ex Cresphonte habebat, absconse ad hospitem in Aetoliam mandavit. Hunc Polyphontes maxima cum industria quaerebat aurumque poiiicebatur, si quis eum necasset. Qui postquam ad puberem aetatem venif, capit consilium, ut exsequatur patris lium autem eius infantem Merope mater,

et fratrum mortem." Veniens igitur Cresphontes ad regiam Polyphontis de genere suo, de vitae casibus deque caussa adventus exposuit. Memoria tenebat verba, quae dicens mater ipsum hospiti Aetolo educandum commenda-

verat

thv Ttaldd ^ot rdvS' d^las 'HQaxXeovs i/iyLGiv

^Qe^ai *).

Speculatus loca recessit adolescens, opportunitatem rei ge-

reudae exspectaturus. Prodiit

quem

deinde Merope territa rumore sparso filinm,

hospiti

educandum

a Polyphonte

quaeri,

quis interfecisset.

Misit

tradidit,

praemio proposito amplissimo,

senem InteFnuntium, qui re explorata de vita et conditione eius se certiorem faceret.

Talibus lamentis

dum familiam

concitat, parodus conficitur, cui deinceps plenior oratio subiungitur,

Meropes

qua caussam doloris fusius mulieribus

familiaribus explicat:

^^Neque terram iniicere neque cruenta convestire corpora Mihi licuit neque miserae lavere lacrumae salsum s anguinem.^* „Corpora" dicit, non „corpus'': nara fiiii quoque duo una cura patre trucidati erant.

Fragm. dub. 16.

jfDucit

me uxorem liher orum sibi quaesendum gr atia'^

IXQriv yctQ rjiiag, dijXXoyov Ttoiov^evovg,

Tov q)vvTa ^QTjvslVy

slg od' SQxstai

xaxd,

xov 8' av %av6vta aal novav nsTcav^ivov XaiQOVtag evcprj^ovvtag IxTCS^JtELV doiicav.

Quae sic verlit Cicero Tusc. I, 48, 115: ,,Nam nos decebat^ coetus celebrantes^ domum Lugere^ ubi esset aliquis in lucem editus^ Humanae vitae varia reputantes mala:

At qui labores morte finisset graves^

Hunc omni amicos laude et laetitia exsequi,'^ BTCSLta Tiaidag

6vv nmQalg dXyrj86(5L

TtxTO, T£xoi5(5a 8\

T^v

^ev dcpQOvag tsxoj^

âtaiag elgoQcb6a êv xaxovg, XQrjCtovg 6' dnaXeO* *) ^v 8b xal 0e6o6êvovg^ CtBvco

TijxG)

tdkatvav ocaQStav 6QQCo8ia.

Tt Tot5ro 8r^ tb ;t9??(>rdv

o{)ii

dQ%ei ^iav

nokevfLV**) adnl tovS^ exeiv n6vovg; Recte haec huic tra^oediae asseruit Weickerus: optime tl^vxrjv

enim in Meropes

filii

eius conditionera conveniunt.

Prodit deinde ad Meropen Polyphontes. ei scelera et iniurias

j^Audiy

Exprobrante Meropa, accusatio instituitur:

atque auditis hostimentum adiungito."

Contra Polyphontes suae securitatis caussa necem Cresphontis

necessariam fuisse defendit:

suae enim saiuti prospi-

cere turpe esse negat: eKeivo ydo nenovd'^ onsQ ndvxeg ^QOtoi' fpLXciv iidlLOt'

e^avtbv oi;x alexvvo^aL.

fiJEgo meae cum vitaeparcam^

letum inimico deprecer?'^ ***)

*) Vulgo unoXiooca.

**) Vulgo dnoXvsiv.

Correxit Grotius, probantibus Valcken. et

Musgr. Vide Matth. p. 397. ***) Vulgo deprecor.

T. II.

;

60 Haec qua ratione arguerit Merope, Geilius VII, 3. ostendit: „Si non occupaverimus, opprimemur incidendumque erit in insidias, a

quibus ante non caverimus, recteque hoc

vitio dat Lucilius poetae Euripidae, quod,

tes rex propterea se interfecisse

cum Polyphon-

fratrem diceret, quod

ipse ante de nece eius consilium cepisset, Meropa, fratris

eum verbis eluserit

uxor, liisce

ag oh (jprjg, xtelvblv nodig^ ag XQOVog dij^ev jcaQ^^v" Potuerunt praeterca a Meropa haecce dici, quae in incersl yccQ

(5'

e^eXksv,

XQrjv Tcal 0£ ^UketVy

tis

fragm.

n. 3.

ponuntur:

cvyyvcD^ovdg zot rovg d^eovg eivat, doxelsy

otav ng oqkg) ^dvatov eKtpvyelv QeXy ^ decôv rj ^laia noltiiiav xaxa rj toiOiv avêvtaiCi xoivcovri Soâv 7]

taQa \iv}]tG)v hOlv aGvvetcotEQOi,,

d taTiLBLxrj jiQoa^ev iqyovvtai dUrjg. Hoc finito colloquio quum Meropa intro abisset,Cresphontes se Polyphouli ignoranti obtulit.

quum, Chalcidicura

se esse dicens, allatis pignoribus, Cresphontem a se inter-

fectum esse probasset, praemium propositum sibi dari poQuibus auditis rex eum magna cum laetitia in hospitium recepit. De qua re Hyginus: „Itaque venit ad stulavit.

Polyphontem aurum petitum, dicens se Cresphontis interfecisse filiura et Meropis Teiephontem. hiterira rex eum iussit in hospitio manere, ut amplius de eo perquireret." Verba regis donum promissura offerentis haec fuisse puto (fragm. inc. 52.):

^^An aliquid^ quod dono illi^ moraris? Sed accipito,^^ Quae dicens in domura deduxit adolescentera, ubi hic cibo potuque recreatus paullo post corpus quieti tradidit.

Choro interposito, internuntius rediit et acta sunt ilia, quae his verbis adumbravlt Hyginus: „Qui cum per lassitudinem obdorraisset, senex, qui inter matrem et filium in*) Vulg-o ncciGiv. dicit

Meropa

toleret.

Recte correxit Valckenarius ut

ipsam enim

quae coniug^ium Polyphontis pridem invita

51 erat,

ternuntius

flens

Meropem

apud hospitem esse, nec comparere. esse

fiiii

negans

venit,

eum

Merope credcns eum

sui interfectorem, qui dormiebat, in

Chalcidicum

cum securi venit inscia, ut (ilium suum interficeret: quem senex cognovit, et matrem ab scelere retraxit." Exstant fragmenta, ex quibus intelligatur, quanta cum constantia animi atque tranquiliitate mortem posita erat,

fiiii,

quo spes

saiutis

mater tulerit

omnis tB&vd0L Ttaldeg ovx, f.uol ôvy ^porwv, oi5d' dvdgog kcreQijê^', dlla ^VQiai rbv avtbv eîjvtlrjoav ag tycj ^lov, xal 8lg fjrr' adtijg tsKva

— — âvovta Aoôv to^£vâ6iV, Nio^ri — — — at tvyai ds *),

/itc,

^i6^bv la^ov6aL tav liiav ta qylktata, 0o(pr]v 8Q^r]xav,

Optime convenerunt sublimioris philosophiae praecepta in mulierem multorummalorum perpessione et praemeditatione futurorum perpolitam, et perinde graviter atque utiliter haec monebantur in theatris teste Plutarcho ^ 61 Ms:

Taval ta ^hatQa Recordata deinde Merope hospitem kiyovCa tOLavta. quendam modo a Polyphonte raagna cum laetitia exceptum esse, inteliigensque signa in eum omnia convenire, quibus QOTCrj Xoyovg dvdQcoSeLg TiQOcpBQOiihr]

signis

filii

sui

interfector esse argueretur,

ad interficien-

dum Chalcidicum, quem putat, et ulciscendi studio (quod veterum nemo improbabat) et pietate impeliitur. Sola enim

eum interfecisse videbatur, nulia Eo spectant verba haecpe:

lucri cupidine ductus iile

ipse laesus iniuria. TtBQdrj figj'

tOLavta xq^ tiva ntdOd^aL jSpOTwv,

olOi fielkSL

/ijj

Ttod^'

V6t£Q0V 6tkvBLV,

Hunc igitur, qui improbissime trucidaverat insontem, probissime ieto datura est mater interfecti. Necesse autem fuit

adolescentem

in porticu regiae,

quae esset pro vestibuio,

quum corpus quieti daret, recubuisse, et quidem alto somno oppressum esse, utpote languidum ex itinere. Coram theatro enim haec acta sunt teste Plutarcho T. II, 998. E.: ^KOTtBi Vulgo Ni6§rjs,

52 ds xal trjv iv tjj rgaycjdia MEQojttjv snl tbv vtbv tx^ijg,

ag (povia tov viov^ tcsXskvv aQa^ivi^v xal Xeyov^av* oOiCJtfQav 8rj tovd* kya didcJiil 0ot jt^tjyjjv,

o6ov iv ta dsdtQG) xlvrjâ TtOLU, 6vviôQ%idt,ov6a cpo^tj g)&d6y tbv imka^âvo^tvov ysQovta jSoj xal dseiy xal tQcaay to êiQdxiov.

£o

ipso

igitur

tcmporis mo-

mento, quo mater iii caput filii securira demisjiura erat, senex, agnito Cresphonte, manum ferieiitis prensam retiHaec eadem omnia ita, ut dixit Plutarchus, in vase nuit. depicta sunt, quod reddidit Millin. T. II. tab. 24. Laudavit autera hanc actionem praeter Plutarchum etiam Ariquo loco, quum quattuor genera stoteles Poet. c. 14, 9. ,

movendi timoris et miserationis posuisset, optimura horum genus esse censuit, si quis cognatura tanquara hostem ignarus ulcisci conaretur

et,

antequara facinus perpetraret,

errorera cognosceret:

xQdnGtov 61 tb tBXivtalov.,

8i olov iv KQdGcpovry

Xiycj

MeQOJti] iielkei tbv vtbv ditoxtel'

vsiv, djtoxtelvei 61 ov , dkk' dveyvcSQiCs, xal iv 'Icpiyevela ij dbeXfpr^

tbv d6ekq)6v, xai iv 'TipLjtvXr] 6 vtbg trjv firjtSQa

ixbcbovaL ^ekXav dveyvcoQiOev *)•

Pudet furoiis Meropen,

postquara errorem cognovit, misceturque dolor laetitiae: aldcog iv dcp&aX^olOL ylyvetaL^ texvov,

Deinde statim interficiendi Polyphontis consilia ineuntur; cf. Hyginus: „Merope, postquam vidit occasionem sibi da-

tam esse ab inimico se ulciscendi, redit cum Poljphonte Rex laetus cura rera divinara faceret, hospes

in gratiajn.

falso simulavit se hostiara percussisse (percussuruin*?), eura-

que interfecit patriumque regnum adeptus est." Quae aiitequain gerantur, Merope, quo cautius filius hostium insidias vitet, salubribus praeceptis euin , ut muiier ultra mo-

dura vulgarera sapiens, instituit ;

cf.

Plutarch. T. II. p. 63. A.

o&sv ij [lev tQayixrj MfQOTtrj naQaLvel' cplXovg 6s tovg fLSv /it^ xaXavtag sv Xoyotg xextriQo, tovg 6e TtQbg xdQLV avv rjbovfj tfj 0fi novrjQovg xXel^Qov elQyetcj Cteyrjg, Reverso deinde in scenara Polyphonte, Merope se in gra-

tiam

cum eo redire siraulat nec

*) Cf. Lessing.

velle,

Dramat. Uamb. n. 37.

quamvis de priore

53 tiianto

interfecto

doleat,

exstiiicti

caussa simQitatem ge-

rere ciim vivo:

^^lllae me ae t am "^) p ot es pacis pot iri." felicitate laetiis ad sacra extra urbem facienda rex proficiscitur, secum ducens Cresphontem ut hospitem. Profectum Merope exsecratur (fragm. inc. 39.): „Cmi, quod in me est^ exsecraborhoc^quod lucet, quidquid esi**)." Intervallum temporis expleri potuit carmine illo, quo Inde duplici

chorus pacis EiQijvrj

concordiae desiderium declaravit:

Pa^vnXovte xal

xaXklOta âKCCQcov ^BCiv, ^Âdg (Jioi CBêv, ag xqovIJag, 8e8oLy.a df, û^ Tcovoig ***) vTtBQ^dXr] TtQiv

fi£ yrJQoig,

6av x^^QieGCav TtQogidelv cjQav

xal xalXixoQovg doi-

dag q^iXoatecpdvovg te Ttcofiovg' Xd^i fiot, notvia jtoXiv, ,

tav d' f) ex^Qccv Ctdoiv eiQy' dn^ olXG)V tav liaivo^evav t' bqlv, d^fjxta teQJto^evav CtddQC).

Res gesta a nuntio coram Meropa exposita est:

—

.,.,Opem

Consivam advocant

eunt adfontem, tidant corpora.^^ ,

ni-

„In terram cadent es cubit eis pinsebant

humum j^j^)" Quod epigrammate Cyziceno Merope filio hostem interlipraesens exhibebatur, id noii ipsum ex Euripidis opere expressum fuisse opinari: mentem enira poetarum

cienti

Fragm. inc. 31. Tam pro tamen positum esse dicit Diomedes grammaticus. **) Cic. N. D. II, 25, 65. Bene convenit in Meropem philoso*)

pham Lucis \e{ Coeli invocatio pro lovis. ***) Vulgo dedoiKu di, (irj nqiv novots, •J;)

Vulgo tccv8\

tt) Fragm. inc. 69.

54 potius,

quam externas rerura formas, veteres artifices imi-

tabantur, ita ut quid scenae, quid picturis conveniret, ele-

Itaque saepe plurium actionum argumenta una signorum coraplexione exhibuerunt. Praestanti hanc tragoediam gloria floruisse omnia te-

ganti iudicio discernerent.

Et recentiores quoque fabulam egregie inventam exornarunt, quorura carminum censuram dedit Lessingius in dramat. Hamb. n. 36 50. stantur.

certatim

—

C e r c y o n.

Duas narrationes duarumque fabulanim, Alopae et Cercyonis , argumenta in unura coniunxit Hyginus c. 187. Cer-

cyonis autera fabulae hoc fuit argumentura: „Quera iterura equa nutriebat pastoresque inventura infantera sustulerunt, sentientes eum deorum numine educari, atque nutrierunt nomenque ei iraposuerunt Hippothoura. Theseus, cura ea iter faceret a Troezene,

Cercyonera interfecit.

Hippothous

autera ad Theseum venit regnaque avita rogavit.

Cui The-

seus libens dedit, cura sciret eura Neptuni filiura esse, unde

Alopes autera corpus Neptunus in

ipse genus ducebat *).

fontera corarautavit, qui ex nomine Alopes est cognominatus **)."

Quibus addenda sunt quae Pausan. I, 39, 3. me„Post Argivorum sepulcra Alopes raoni-

moriae prodidit:

mentura est, quara ferunt, quura Hippothoontera Neptuno peperisset, eo loco a patre Cercyone interfectaraesse. Cer-

cyonera autera tradunt iniurias fecisse hospitibus, qui luctae

certamen recusarent.

Et palaestra locus etiara hac aetate

appellatur, qui non longe a turaulo Alopes abest.

Dicitur

autera Cercyon omnes, qui luctae certamen inirent, sustu-

quo arte magis quam viribus su-

lisse praeter Theseum, a

*) Hesychius: "Innod^ocovTetov t6 tov ^Iitito&ocovTog i^Qaov'

Ss vlog no6ft8(Svos. i|

?7g xort

Suidas:

'AXonr]

UoGsidcovog ^lnno^ocov 6

rrjg

Kfgxvovog

r]V

d-vyocTTjg,

^lnno&omvzidog q)V-

Xrjg incovvfiog.

**) Hesychius s. v. 'AXonr]

noXig iv "Agysi nal xgjjvij iv 'EXsv-

elvi, '^Tig ^tXoTTjg iHaXsiTO.

55 Palaestriram enim Theseus primus invenit

peratus est*).

et palaestritarum

auctor fuit:

disciplinae

antea enim sola

corporum mR^uitudine ac robore in lucta certabant." Duplex i^itur dramatis argumentumfuisse videtur: nam et certamen Thesei caedemque regis nefarii et ag^nitionem Ilippothoi ac restitutionem iufuisse testimonia, quae transscripsinius, ostendunt. A Neptuno Hippothoiim procreatura Quamobesse non potuit probari sine matris testimonio. rem Alopen e vinculis liberari (carcere enim clausa erat) necesse

Id ab

fuit.

Hippothoo, ducente ad carcerera deo,

antequam se ex illa natum esse cognosceret, factum esse coniicio. Et repraesentatur ana^lypho, quod Winckelmannus Monum. ined. tab. 92. divulgavit, Alope turri clausa, digito ori admoto audiens ea, quae a duobus iuvenibus laureatis (Theseo et Hippothoo) nuntiantur; adest etiara eqna, quae expositum nutrivit, et hinnitu salutat mulierem, unde facile intelligas iuvenes ab hac ipsa ad carcerem in quo Alope clausa erat, deductos esse; cf. Weick. p. 715. Luci ,

igitur

reddita

mulier,

quura

ad Theseum adducta esset,

conquesta est de iuiuria et acerbe accusavit stupratorem

ovaQ xat' Bvq)Q6vi]V

7tXT^6ag de vrjdvv ovd' (pikoig Bdei^sv avxov.

nonnisi unum certum servatum quod ex prooemio decerptum esse videtur:

Praeter hoc fragmentura est,

Oivi]uaTog {de jtaQ^evos) &Bo67t6QOV

yeftovOa **). Pastor, qui Hippothoum educaverat, audita Aiopes narratione,

eum, quem sustulisset atque educasset, huiusfilium

esse intellexit.

Nam illius quoqu€ testiraonio ad rem ex-

plicandam opus

fuit.

Postrema, quibus mulieris quidem

mutatio, adolescentis autem honores praedicebantur, a Mi*) Plutarch.

vit.

Thes.

iv Ss 'Elevolvt

Ksqkvovu tov l^

'A^xadiag yiaranaXalGag dvtlXs. Diodor. IV, 59: dvsiXE 81 v,ai TCEql

rrjv

'EliVGlvu Ksqxvova rbv dianaXalovra rolg naqi-

0V61 nai tov tlTTrjd-ivTa diacp&iigovTa. p.796. A.

Cf. Piato Legg. VIL

Suidas s. v. Ksq-avcov.

*) Eustath. II. ^, p. 65t) seq.

mg drjXot xal Evqini87]g iv Kfq-

xvovi, ov rrjv ^vyariqa ysfiovGuv scpj] xvfiazos &80Gn6qov,

rov ia noasi8<avos 8riXa6^.

66 nerva corainodius quam a Neptuno agi potuerunt; quamquam ex vasis cuiusdam imagine *) Neptunum ipsum prodisse

enim deus

ephebo cuiautem Neptuni sedentis stans femina quaedam coronam vel lineam margaritarum tradens adolescenti, qui pede sinistro insigne gerit

coniicere

licet.

Repraesentatur

dam dextram porrigens;

tergo

annuii.

Hippothous, ut adolescens strenuus laudisque cupidus,

iam statira, cura adveniret Theseiis, ad amicitiam eius se applicasse videtiir.

Ex verbis

quae facta sunt ab adole-

scentibus amicitiam iungentibus, petitum esse videtur fra-

gmentum, cui Carcini nomen pro Cercyonis in codd. Stobaei adscriptum est: o^ddslg

tnaLvov TJdovaig £KTij6ato.

Potuerunt ibidem locum habere verba, quae de fidelis amici natura dicta servavit Plutarchua T.

II.

p. 94.

avxov T£ TCgdrtcjv ev tl^rjGLv slg ii£0ov, toi) dvgtvxovg te Xayidvav ovk dxxfetai. Neque a Thesei persona abhorrent ea, quae in Crameri Anecd. V. p. 253. scripta sunt: fpvXkcov Xaycoovg tK(popov6LV ot xtvTCoi,

dvdgcjv d' dvdvdgovg at CKLal tav nQay^dtcav,

XIII.

De natura poeseos. In imitatione poesin

cum reliquis artibus, qiiaepulcra

sequuntur, constitutam esse dicens Aristoteles, imilationis ipsius vis

quaenam esset, non declaravit.

imitandi, quae essent naturae

-^)

Caussas tamen

hominum ingeneratae, duas

De Luynes, description de quelques Tases peints, Pari8l840. cf. quae Otto tab. XXI. Vario modo explicant viri docti ;

lahn seruit.

ephem. litt. Hail. anni 1842. nnm. 87. p. 86. dis-

57 ostendit Esse enira hominibus insitura a pueris dixit studium imitandi, et Iiac re liomines a reliquis animalibus

quod essent imitandi cupidi et imitando initium Alteram esse caussam, quod imitamenomnes gauderent, cuius rei signum esse quod in ope-

differre,

facerent discendi. tis

Quae enim ipsa (vera) aegre ferremus, horum nos iraagines ad veritatem expressas spectantes delectari, velut bestiarum, quas fastidiremus, formas Cuius delectationis caussam in studio poet cadaverum.

ribus evcniret opificum.

sitam esse discendi, quo non eruditi

soii,

sed omnes pro-

miscue ducerentur, alii penitus ei traditi, alii leviter attinHanc enim ob rem imagines spectando nos delegentes. ctari, quod spectando disceremus et quale quidque esset reputaremus, dicentes: hic est ille! vidisseraus,

non imitamento nos

colore aut

aliis

esset

rebus.

imitandi studinm

Verum simul

Nara

nisi prius

vera

delectari, sed artificio aut

cura naturae ipsi insitum

cum concentu

numero

(metra enim manifesto partes esse nuraerorum), a principio qui ad hoc ipsum

maxime nati fuissent paullatira pro-

vehentes poesin ex subitis conaminibus genuisse. In discendo ipso nuila inest delectatio, neque imitamenta magis quam veras res spectando discimus. Soli iudo inest delectatio, neque discendo aliter delectamur, nisi si cum ludendo coniunctura sit, ut ludere idem sit discere. Ludo contrarium est opus. Ad hoc faciendum necessitate cogiraur, ad illura ineundura voluptate invitaraur. Opus faciendo aliquid efficere vel parare studeraus, quod sit vel

uecessariura vel utile; ludo finis adventitius praeter occupationera ipsam nullus est propositus.

Ludiraus, ut aliquid

agaraus, quoniara nihil agere non possumus, nisi torpeamus

somno

vel

exercitatio.

Virium Exercemus quidera

lassitudine.

ciuudis, sed neque eas, quibus

enira

sensus

vires

etiam operibus fa-

est

virium

abundamus, neque omnes,

quibus praediti suraus, aequabiliter, sed eas, quibus ad rem,

quae proposita est, efficiendara opus est. Unde fit, ut, cum sit virium in opere atque in ludo contentio, illud ex

par

continuatione habeat fatigationem, hic ex varietate delecta-

tionem.

Accedente aemulaticne certamina instituuntur et

spectacula eduntur iudorum, quibus non solum qui spe-

58 ctant delectentiir, sed etiam qui certant, nisi forte, ut gladiatores, iussi coactique crudelius certant.

Ludunt etiam bestiae, ubi cibi potionisque cupidinem expleverunt, sed soli homines, quoniam ad aliorum exempla diriguntur, non coeco naturae impetu dncmitur, luden-

do imitantur. Imitatio operis est ludus, unde fit, ut ludendo discamus, idque aiiud a^entibus atque insciis evenit, quod ipsum iucundum est. Atqui Latini etiam disciplinam, qua ad artes in^enuas pueri instituuntur, ludum appellarunt, in quo vei maxime dedita opera hoc agunt, si minus pueri,

praeceptores ,

certe

illi

discant,

ut erudiantur

atque utilium rerum exercitatione instituantur. Rectius Graeci (?;toA?Jv,

quasi vacationem negotiorum ,

appellarunt,

quidem disciplinae cum ludo communis est. ludendi studium alterum naturae

quae

Praeter enim

hominum insitum est stu-

dium otiandi, quorum studiorum ex altero poesis, ex altero philosophia ducit originem. Qucmad.iiodum enim ludentes omnes imitantur, ita otiosi omnes meditantur, quarum rerum utrique inest praeparatio quaedam atque exercitatio. Contemplantur et rerum naturam etpublicasomnes domesticasque res qui negotiis vacant, vitas inspiciunt et aliorum et

sas

suam, comparando cognata, distinguendo diversa causrerum effectusque deprehendunt idque confabulando

cum aliis communicant. Quorum meditatio non minus quara iilorum imitatio subitanea est et ab insciis neque hoc agentibus, ut

rerum caussas investigent, instituitur. Extempoatque fortuita non minus philosophiae quam

igitur

ralis

poescos origo litur,

est.

Arte

perpolitur atque

naturam,

demum accedente utraque excoHoc enim inter artem

perficitur.

inter eruditos et studiosos interest,

quod illi

prudentes, hi ignari finem rerum, quibus operam dant, con-

sequuntur, quod

illi

voluntate et consilio res administrant,

tempore teraere impelluntur. Non valet ars sine ingenio, neque ingenium sine arte; perfectissima quae-

invitante

que ex intima artis naturaeque coniunctione gignuntur, cuius perfectionis signum est , si non sentitur ars et falluntur

qui opera eius percipiunt,

sponte

subitoque nata

esse videantur quae sunt dedita opera et cogitate quae-

59 Natiirae

sita *).

igitiir

imitatio artiiim omniura , quaeciin-

nam ratio quoque, quara

que colnntur, communis est finis

phiiosophi sequuntur,

naturae recte appellatur,

imitatrix

et vera rectaque esse in philosophia iudicamus quae sponte

apparent,

quemadmodum etiam imaginum, quas poetae ex-

primunt,

eas

probamus, quae cura natura congruunt vel

SDnt verisimiies.

Via autem, qua ad iilam perfectionem pervenitur, duplex est, partira in usu, partim est

quo quid

utile sit

in disciplina posita.

ctando ipsi cognoscimus; disciplina, qua ab traditaque docemur. nisi

Usus

rebusque conveniat res saepius traaliis

cognita

Quorura haec difficilius percipiuntur,

addantur rationes et caussae, quibus cognitis, quoraodo

quidque se habeat et unde oriatur et quid inde eveniat, perspicitur.

Philosophiae autem negotium est caussas ra-

tionesque ostendere easque ad

ordinare: unde

fit,

certam normam revocatas

ut nuila ars philosophia possit carere.

Vita quoque ipsa in morem artis excolitur ab iis, qui operam dant, ut res sibi, non se rebus subiiciant neve naturae

impetu pareant imprudentes.

disciplina,

Inde

morum

existit

quae, ubi opinionura errores traditi removendi

sont, auxitium desiderat philosopliiae.

Neutra poetis, qui

quidem se perpolltos perfectosque haberi neque infra gra-

dum eruditionis, quera saeculum occupavit, consistere volent, carere licet.

Et phiiosophiam reliquis ingenuis artiut enim in mercatu illo,

bus praestare censuit Pythagoras

qui haberetur raaximo ludorura apparatu ,

Graeciae

totlus

celebritate, liberalissimum esset spectare, nihil sibi acqui-

rentem, slc in longa vita longe omnibus studiis contemplationem rerum cognitionemque praestare (Cic.

Tusc. V, 3, 9.). His opponendum est, non minus liberalem esse ludum, quam otlura, neque iraitationera, quam

contemplationem: a quaestus enim et lucri studlo utrumque alienum esse, gloriae autem phllosophos, etiamsi se spernere simulent, perinde atque poetas studere, quod stu-

'*)

Long-inus de subl. 22:

tote yocq

(pv6ig slvcti SoHTJ^ ?/ 8^

av cpvGLg snnvx^St

aav ytsgiixri r^v tsxvtjv.

^vtx' «v Xav&dvov-

tsxvrj rslsios,

otccv

60 dium, 81 vitiorum numero habendum sit, hominura esse, non vitium ; neque itleo philosophos superiores esse poe-

artis, tis,

quod poeseos rationem viamque co^noscant et praececarminum componendorum proponant: in-

pta, quasi leges,

enim poetas sententias phiiosopliorura et ipsorum unde imitationem contemplatione mores vitasque imitari vicera

superiorem esse concludas. Vacatione perturbationura atque libertate animorum non ininus iis, qui imitantur, quara iis, qui raeditantur, opus est.

Exsequias parentum suorum admodum severe pueruiossaepe imitantes conspicimus, quod est signum egrcgiae felicitatis,

qua ab aegritudine illa aetas perpetuo vacat.

lidera , nisi

gravius funere affecti comraotiqne fuissent, nunquara imi-

Horura

(qua

quidera

usa esse dicitur

prisca gens mortaliura universa) poetarura

felicitas sirailis

tarentur.

est immunitate

felicitati

operum laboruraque, vacatione aegritudinis,

securitate atque tranquillitate, ut soli vere liberales, reh'qui

mortales operarii servique esse videantur ; cf. Eurip. Antiop.

Xoyov xal tovto' tG>v TCo^.kav figoTGiv 8bI tovs fiBv Bivai dvgtvxilSi "^ovg 6^ ai^rv^farg.

£X^L

ov XQV ^^''^' ^^^Q^ dovXov 6vt' sksvQ^SQag yvcoâg diaxSLv ov6' kg aQyiav Ûjteiv, tbv d' v}ivo7COl6v avtog av tUty êXt] XaiQOvta tiKtuv' ^v 8e îj ndCxV ''ôds, ovtOL dvvact' dv, oXko&sv y"* dtco^svog,

av dkkovg' odds yaQ dUrjV ex^i, sya ^sv ovv adoi^L xal ksyoL^l ri. 6o(f)6v, taQdaaav ^rjdsv cov nolLg voCeL zsQTtSLV

Illam igitur

aurei saeculi felicitatera reducunt poetae, vel

potius deorura felicitatis nos faciunt participes,

curantium

quidera res huraanas, sed ita, ut deiectentur iis, non perturbentur.

Quicquid autera poetae expriraunt iraaginum et qnas-

cunque inducunt personas, neque ex rebus hominibusque ipsis, quos imitantur, neque ex imaginibus rerura horainumque, sed ex ratione imitandi et mentibus eorura, qui imitantur, pendet delectatio. Neque enim pulcritudo, quae est caussa delectationis , aut in rebus ipsis sive in veritate inest,

aut in organicis imitamentis sive imaginum iis, quae

61 lucis ?i sponte exprimuntiir, sed

tantur,

mentlbus eorum, qui irai-

Itaque non quid quisque imitetur,

efficitur.

sed

quomodo imitetur, quaerere solent iutelligentes. Recte iginegavit

tUE Aristoteles qui quae

beneficia

imitarentur non

illi

pictorum percipi ab

vidissent

iis,

cognossentque an-

Non enim ad imitandi rationem, sed ad res, quae dumque imaparum dispropriis a veritati substituunt, communia gines tea.

sunt imitando expressae, animos advertunt,

cernunt.

Quemadmodum autem aliud agunt artifices,

qui

bestiarum

vulgo incognitarum formas docendi caussa

irai-

tantur,

aliud

pictores,

caussa ostendunt: officiura

Interpretes

est.

qui cognitarura formas delectandi

nec historicorum

ita

poetarum idera

quidam naturae rerum hominura-

que sunt poetae, quorum in carminibus quas intuemur imagines ad veritatem expressas, in iis non ipsam veritatem magis, in organis,

quae cameras dicunt obscu-

quam decus

et pulcritudinera quaeriraus,

qualem redditara ras,

intuemur,

ex mentiura habitu eorura, qui imitantur, redundantem,

Hoc sentiens

Aristoteles

praestantiores,

quam essent re-

vera, ac decoras imagines exprimendas esse censuit, cuius

verba T.

379 seq. interpretati sumus.

Sed ne hoc

enim interesset inter poetas et rerum vel vitarura scriptores si certarura rerum certorumque hominura imagines, quamvis pulcriores, expressisse ilEtenim Plutarchus in vitis virorum fortiura lis sufficeret. scribendis idera sibi, quod imaginum pictoribus, sequendum quidem sufficit.

Nihil

esse censuit:

„Quemadmodum enira," inquit, „qui decoras

et eximie venustas pingunt imagines,

incomraodi,

prirai, quoniara

ditur imago,

quid insit iis levis

nolumus hoc aut plaiie omitti aut acriter exilla

sic,

ratione deformis, hac discrepans red-

quum

difficiie sit vel

potius fieri nulio

raodo possit, ut ullius hominis vita pura a vitiis macuiis-

que inveniatur, in puicris honestisque veritas tanquam oris lineamenta ad plenura reddenda est, turbatione aliqua aut vitia

quae autem ex per-

temporum necessitate factis obveniunt magis quam pro iraneque studiose et cu-

fatalia, pro virtutis imbecillitate

probitatis

fraudibus habenda sunt,

muiate in scribendo ostendenda, sed ita, quasi erubesca-

mus natura humana, quod nihil pulcri sincerum illibatum-

62 que ingenia ad virtutem nata efferant." Non igitiir faciunt quod proprium est poetarum officium qui certorum hominum certarumque rerum imagines, quamvis meliores, quam in veritate occurruiit, reddere student, sicut neque quod pictorum est faciunt qui vel homines obvios vel bestias vel terra gipnentia imitando exprimunt. Neque vernm est quod ait Aristoteles,

praestantiores mores,

quam vulgo sint, in

carminibus quaeri, sed perinde et vitiosioribus et aequali-

bus sive vulgaribus delectamur: quid, quod ne monstra

quidem et miracula, dummodo apte inventa sint, fastidimus?

Neque enim eadem sunt lionesta atque pulcra aut turpia atque foeda, sed delectamur turpiibus rebus comoediarum, et fatigamur saepe honestis narrationum ad fingendos

res compositarum.

Pulcra enim sunt quae delectant.

quod proprium est

igitur in imitanda vcritate cernitur id ,

poetarum, sed res

in fingendis

moNon

quibus commoveantur lecto-

iis,

perinde afficiantur atque affecti fuerunt

illi

ipsi.

Fingunt quidem etiam rerum scriptores, non nostrates in testimoniis conquirendis componendisque solisoccupati, sed antiqui,

hominum

quorum res expoQui tamen quod exquae sunt memoriae prodita, operam dantes

orationes sententiis

nunt, accommodatas his tribuendo. plendis

iis,

fingunt quae cum traditis testimoniis congruant, neque fictis

personis

rebusque tanquam

signis

eorum, quae sentiunt,

utuntur, in poetarum provinciam neutiqnam incurrunt.

In-

vicem nostrorum poetarum multi intra terminos historiae se continent. Certorum enim hominum certarumque rerura imagines exprimere studentes dis

nil

fere, nisi (juod supplen-

monumentis aptum sit, fingunt, interpretes se rerum

gestarum magis vitarumque hominum illustrium, quam suorum cogitatorum sensorumque, esse volentes. Contra poetae, qui

bus

vere sunt TtoirjTal sive fictores, certis nomini-

certisque personis utuntur

illi

quidem, sed non hae-

neque horum illustrandorum caussa carmina componunt, sed exprimendorum caussa eorum , quae sen-

rent in

iis,

tiunt ipsi, his tanquam formis et corporibus utuntur, qui-

uberrimam sui ingenii copiam personam transferentes atque uno nomine divi-

bus cogitata circumvestiant in alienam

tias undique coiiectas includentes.

Hoc significavit Goetliius

63 Eieonoram inducens honorera, quo eius personam Tasso ornare videretur, abnuentem:

Uns liebt er nicht — verzeih', dafs ich es sage —

Aus allen Spharen tragt er was er liebt Auf einen Namen nieder, den wir fiihren, IJnd sein Gefiihl theilt er uns mit; wir scheinen Den Mann zu iieben, und wir lieben nur Mit ihm das Hochste^was wir lieben konnen. Sein

Auge weiit auf d*Ieser Erde kaum;

Sein Ohr vernimmt den Einklang der Natur.

Was die Geschichte reiht, das Leben giebt, Sein Busen nimmt es gleich und wiliig auf;

Das weit Zerstreute sammelt sein Gemiith, Und sein Gefiihl belebt das Unbelebte; Oft adelt

er,

was uns gemein erschien,

Und das Geschatzte wird vor ihm zu Nichts. In diesem eignen Zauberkreise wandeit Der wunderbare Mann, und zieht uns an, Mit ihm zu wandeln, Tiieil an ihm zu nehmen; Er scheint uns nah' zu sein, und bleibt uns fern; Er scheint uns anzuseli'n, und Geisterrao-

gen An unsrer Stelle seltsara ihra erscheinen. Eadem haec dicenda essent omnibus, quorumcunque personas vel ex populorum faraa vel ex scriptis historicorura acceptas veteres poetae carminihus exornarunt, quorum nemo unquam, ut tradita talia, qualia accepisset, redderet mlnirae mutata, operara dedit, sed in suos quisque usus materiam ab antiquitate traditam libere convertit, hoc uuum spectans, ut et res et iiomines

mendis accommodarentur. poetas a vitis

certis

imitandis,

iis,

quae ipse sentiret, expri-

Testatur hoc etiam Aristoteles,

moribus depingendis, certorum hominura certis temporibus locisque describendis,

certorum saeculorum ingeniis exprimendis semper loiigissirae abfuisse. Cui si fidem habemus , plane contrariam viam, atque nostri poetae, graeci ingrediebantur, a cora-

munibus ad propria descendentes, cum hi a propriis ad eniti, et saepe quidem frustra, conentur; cf.

comraunia

Poet. 17,

componunt

„Debent," inqiiit, „poetae, quiim argunienta et

ipsi ante oculos

oratione

res quara

iliustrant,

proponere

maxime sibi

enim manifestissime intu-

sic

entes, quasi rebus ipsis intersint gerendis, facillime invenerint decora et minime eos fugerint contraria,

tum

fieri

potest,

etiam

corporis

Et quan-

motu simul operari de-

maxirae enira fidera faciunt ab eadera natura qu!

bent *)

animis

ipsi

commoventur,

perturbat

qui

perturbatur,

Quamobrem aut in-

exacerbat qui irascitur verissime **).

genio valent poetae aut fnrore: alteri enim facile ad omnem

animi

motum formantur,

niunt.

Et haec ar^umenta et quae accepit ficta debet ipse

alteri

explorando decora inve-

exponere communiter, tum demum proprie dicere episodiis atque extendere fabu-

fingens

Comraunia autera ut spectentur, sic fieri censeo, fabula: Virgo quaedam quum imraolata esset et ex conspectu immolantium subducta, in aliam terram transiata, in qua institutura erat, ut hospites iraraolara.

velut in iphigeniae

Terapore autem in-

larentur, Imic sacrificio praefecta est.

eodem perveniret (dei oraculum et caussa veniendi extra id quod commune ap-

teriecto accidit, ut frater sacerdotis

pellamus, posita sunt).

Quum igitur venisset, captus et ad

aram adductus est, ubi, quum iam in eo esset, ut immolaretur, soror eura agnovit

(sive queraadraodura Euripides

sive quemadmodum Polyidus finxit, quorura hic probabili-

ter fecit dicentera:

Ergo non soror sola , sed

que destinatus

sacrificio) ;

fuit

frater quo-

atque inde nata est salus.

Itaque coramunibus compositis, tum demum nomina imponere atque propria personis red*)

Comparanda sunt quae de Galba oratore Rufus apud Cic. Brut. 87. narravit:

„lnterira

cuni esset

nuntiatum tem-

pus esse, exisse in aedes eo colore et iis oculis, utegisse

caussam, non commentatum, putares.

Addebat

etiam (idque ad rem pertinere putabat) scriptores illos male mulcatos exisse cum Galba, ex quo significabat illum

non in agendo solum, sed etiam in meditando vehementem atque incensum fuisse." **) ,,Si vis me flere, dolendum est

Primum ipsi tibi ctc,^^

65 dcre oportet.

Et ciirandum est, iit idonei sint ac ne-

cessarii actus sive episodia ,

velut in Iphfgeniae fabula et

furor Orestis, quo factura est, ut caperetur,

et lustratio,

qua salus impetrata est." Cum hac argumentorum simplicitate congeriem rerum personarum, quae recentiorum plerisque multitudinem et

componens, quam longe hi a recto aber-

tragoediis insunt,

Yeiut communia fabulae Vallenstenii „Rex aliquis, magis opibus quam virtute pollens, in magno rerum suarum discrimine auxilium petiit ab ingenio et virtute viri alicuius factis, quam genere, illustrioris et qui plus auctoritate posset, quam ille imperio; raverint, perspicies.

haecce sunt

quod auxilium ut impetraret,

nihil

non fide data promisit,

nullam non conditionem sua persona indignam

Li-

subiit.

quam quo fuerat masalutem regno sibi emtam esse intelligens.

beratus e periculis alio fuit animo , h's circumventus ,

Accedebat, ut ille, male fidens inconstantiae regis pridem ad proditionem spectare crederetur.

sibi cognitae,

eum exuere studuit :

Itaque

rursus honoribus iraperioque,

quo ornaverat, cui consilio quura opinio popularium et ingens re-

rum ab ilio gestarum gloria obstaret, ad dolum et insidias confugiens non proditionis tantum virum optime meritura accusavit, sed etiam opera usus hominis alicuius, qui pri-

vata iniuria se ab

illo

laesum putabat,

interfecit."

Haec

fere omnia eadera Bellerophontis insunt rebus; sin ad ferera adduci raalimus et agnitione facta cae-

licem exitura

dem prohiberi, Theseus Euripides composuit. lerus,

occurrit et fabula, quara de eo Verura sine dubio recte fecit Schil-

quod ex nostratiura rebus, quam alienarum gentium,

raateriam petere raaluit ; sed non historici partes cura poepartibus

tae

cibus

coniungere debuit, non

omnibus

et calonibus,

exercitura

quasi illuviem

du-

cura

quandam,

non totius saeculi imaginera exprimere, Avertuntur enira animi a surama re et in propriis discenscenara invehere,

dis detinentur sic, ut vix in mentera scriptoris intrent vira-

que carrainis

Quod sentiens Goethius quam fiiiam spuriam inscripsit, materiam

difficilios percipiant.

qaura fabulae,

in similitudinem eorura,

quae de sua vita comitissa quae-

dam Francogallica memoriae prodiderat, T.

II.

conforraare con-

66 stituisset,

ad taiitam revocavit simpiicitatem, ut etiara no-

minibus propriis omnibus abstinuerit.

Piane eandem viam

Euripides ingressus est recentes fere res ac sua memoria gestas imitando et in heroum nomina , tempora patriasque

transferendo : cuius instituti luculentissima sunt exempla fabulae Telephi

quarum est altera fata ca-

et Plioenicis ,

susque Themistoclis pleraque, altera errorem senis cuius-

dam Anagyrasii imitatus. Eam rationem, plane laudabiiera, multi Iiodie non perspectis caussis neque poetarum et hi-

storicorum officiis

satis distinctis vituperant,

nimirum aegre

quod pleraque argumentaEuripidesaliter, quara a prioribusaccepisset, conformaverit. Quinescio quam imprudentiam et credulitatem opinantur fuisse veterum poetarum, ferentcs,

more modoque puerorum fingere se ipsi nescirent, quura

bona fide accepta quae raeraoriae prodidisset antiquitas simpliciter cum vulgo comraunicarent, haud raagis iramutata quara fere oranes, qui se relata referre dicant, inscii

Quara iraprudentiae opinionera quura minus , quara in Homerura vel Aeschylura

invitique imrautent. in Euripidera

vel Sophoclera, cadere intelligerent,

novura finxerunt cri-

quod fabuias ad mentem suam sententiaraque accoramodando Hberius imrautasset: quod crimen in Sophoclera non minus quara in iilura convenire facile est intellectu. Quid enira*? nonne hic, ut hoc uno utar, solitudinem et raen,

vastitatem desertissimara in Lemno esse finxit, quara cellara

Graecorura vinariara laetissimo

florere

immutationera sperarent,

esse finxerat Horaerus,

omnes

sciebant*?

nunquara poetis

Verum

quara cultu talera rerura

raodo fallere se posse

religioni fuisse Aristoteles cura aliis locis plu-

rirais tura verbis,

quae supra interpretati sumus, testatur.

Rudis atque indigestae moiis speciem praebent facta casusque hominum, quae in rerum veritate oculis obiiciuntur; concordiara et caussarura eventuuraque, quasi consiliorura et

efFectuum, necessitatera animus agnoscit. Etcertarum quidem rerum seriem et coniunctionem, qua aliae ex aliis necessario pendeant, historicorura est ostendere ; universara rerura

humanarura naturara

vel

adrainistrationera talem,

qualem

esse mentis cogitationibus ipsi fingant, idonea rerum ficta-

rum compositione imitari

perspicuis iraaginibus exprl-

61 Non minus igitur poequam philosoplii, ex turbis et erroribus, quos rerum

meiidis demonstrare poetarum est. tae,

obscurarum raultisque modis impeditarum atque iraplicata-

rum species oranibus obiicit, liberatos in editiore quodam loco nos constituunt, unde tanquam ex specula et rerum con-

cursus et pugnantium

conflictationes et origines eventus-

que omnes securi, \acui timore, aegritudine, labore, perturbatione eorum, qui in illis certaminibus versantur, contempleraur. lovis igitur Homerici similes, proelia et labores mortalium ex Ida spectantis, rerum humanarum imaginem intuentes delectamur.

Cuius

fructus

percipiendi

caussa perspicua ac dilucida esse debent quaecunque poetae iraitantur, neque quicquam relinqui occulti, absconditi, obscuri.

Tum suus cuique rei honor suusque locus, qui

fugit eos, qui, in media rerum iraplicatione versantes, turba

obruuntur, restituendus est deprimendis quae supra digni-

tatem suam elFeruntur, obscurandis quae falso spiendore oculos obstringunt, araplificandis augendisque quae iacent contemta, novitatis quadam gratia ornando vetusta atque obsoleta , admirationem minuendo

sensum, pacem ter

novorum

denique con-

concordiam conciliando eorura, quae in-

pugnantia atque discrepantia temere miscentur ac

turbulente confunduntur.

„Wodurch bewegt er alle Herzen'? Wodurch besiegt er jedes Element*? Ist es der Einklang nicht, der aus dem Busen dringt Und in sein Herz die Welt zuriickeschlingt ?

Wenn die Natur des Fadens ewige Lange, Gleichgiiltig drehend, auf die Spindel zwingt;

Wenn aller Wesen unharmonische Menge Verdriefslich dnrch einander klingt:

Wer theilt die fliefsend iraraer gleiche Reihe Belebend ab, dafs sie sich rhythraisch regt?

Wer ruft dasEinzelnezur allgemeinen Weihe,

Wo es in herrlichen Accorden schlagt? Wer lafst den Sturm zu Leidenschaften wiithen, Das Abendroth im ernsten Sinne gliih'n?

Wer schiittelt alle schonen Friihlingsbliithen Auf der Geliebten Pfade hin? 5-

68 Wer flicht die unbedeutend griinen Blatter Zura Ehrenkranz Verdiensten jeder Art?

Wer sichert den Olymp, vereinet Gotter? Des Menschen Kraft, im Dichter offenbart." Dissipata et discordantia sunt priva vel propria; ea-

dem ad communia rcvocata non sohim concih'antur inter se,

eed etiam vim nanciscuntur movendi.

Propria dicimus

quae sunt certorum hominum, temporum locorumque; coramunia eadem inflnita appellamus et a singularibus hominibus rebusque abstracta, quod in queravis hominem cadunt et in

quamvis temporum iocorumque naturam. Propria pos-

sidentur, coraraunia autera cogitantur : itaque in illorum usu est

posita

in horura perceptione cognitio.

utiiitas,

haec

cuique propria sunt,

ei et

Quae

gaudii et doloris et spei

metus et omniura perturbationura caussa sunt; alieni nequaquara moventur, nisi quatenus ad se quoque Communibus autem neque dolemus pertinere inteUigunt. neque gaudemus neque ullo modo perturbamur, sed delectamur. Quaecunquc enim propriis insunt incongrua atque incomraoda, ad coraraunia relata, inter se conciliantur, unet

iisdera

de fit, ut aniraadverso rerura concentu delecteraur iis ipsis, offendebamur, utque metu ac miseratione

in quibus antea

tamen percipiamus voluptatem. Etenim illa misequa coramunia mala, i. e. quae cogitatione fingun-

affecti,

ratio,

tur, afficiunt,

longe discrepat a societate doloris, in quam

vera aliorura raala intuentes pietate adduciraur.

Itaque ne

uno quidera noraine utraque appellari debuit, et distinguunt nostrates,

alterara

norainantes.

Riihrung,

Neque

alterara

Mitleid

recte

simpliciter miserationem Aristoteles

quendam adMetuimus autera non praesentia,

illum animi affectura appellavit, quin metura

iunctum esse

diceret.

sed futura : ergo non quae sensibus obiecta sunt, sed quae

opinamur vel fingimus cogitatione. Iraaginaria enira raala in scena intuentes eaque naturae huraanae communia esse intelligentes, nos

pro se quisque in locum eius, quem pa-

tientem spectamus,

substituimus , ultro fingentes quae ad

poetarum respondeant. Sic recte Lessingius metum, quem dicit Aristoteles, non ad mala, quae scenicis personis ficta

impendeant, referri, sed ad ea, quae sibi quisque impen-

dere propter natiirae communitatem opinetiir, interpretatiis est. Hoc aiitem modo qui carminibus afficiuntur, recte afficiuntur et patiuntur id,

quod

efficere

summum poeta-

rum officium est. Inveniuntur autem homines brutorum instar animalium ut ad communiura

qui in propriis haerent adeo,

stupidi,

perceptionem vix unquam emergant.

quum ma-

igitur

quae iraitantur poetae, tanquara veris et propriis affi-

lis,

ciantur, horrent tragoedias et aversantur, impatientes sci-

quem poetis invitis inde percipiunt;

doloris,

licet

iidem,

ubi laetae res repraesentantur, ad libidines, protervitatera et lasciviam se invitari arbitrantur.

Simiae cuidara hos si-

miles esse,

qui pictos scarabaeos ex tabulis erosos devo-

rarit, dicit

Goethius in colloquio de veris et verisirailibus

operura

qui,

res, ritate

quura

rerura et

quomodo

Sunt

scripto.

artis

sed

itera

paullo

alii

eruditio-

opera fictaraque imitationera a ve-

artis

fide historicorum

parum discernant, non

quid repraesentetur ,

respiciunt et partira

araant partira oderunt quae poetae effinxerunt facta raores-

que, partibus

operum inhaerentes, quorura ad universam Hi longe ab-

vim finemque cognoscendura non assurgant. sunt ab

illa,

quam Aristoteles dixit, purgatione perturba-

tionum, quae ex contemplanda comrauni rerura humanarum

natura redundat, et perturbantur ipsi, dura studio iraeque in

percipiendis artis

operibus indulgent.

Materia igitur

magis quam compositione carminura eos teneri (ein

stofF-

liches Interesse haben) idera dixit Goethius, et artis opera

a naturae operibus

parum distinguere, passeribus similes,

qui ad uvas a Zeuxide pictas advolaverint. „Perfecta," inquit , „artis opera , quatenus quidera ex

horainum ingeniis

emanarunt, naturae esse opera videri possunt; eadem iii unum coniungendo res dissipatas et vira dignitatemque suara

vilioribus

restituendo

naturae

opera superant.

volunt illa se raentibus bene temperatis et quasi ad numeros

corapositis

percipi,

quae

perfectissiraa

quaeque et

oranibus nuraeris suis absolutissima naturae suae convenire

Haec ut ineruditorum captura fugiunt, qui venanumero rerum ipsa quoque artis opera habent, ita

sentiant. liura

inteUigentes ,

cum rebus moribusque ad veritatera. expres-

delectentur ,

818

ium ad aciite inventa, ingeniose delecta,

ad reraotam a rulgaribus rebus naturam commenticiarum animos advertunt; sentiunt sibi, ut eleganter composita,

mentem eius qui finxerit intrandum, animum a multiplici rerum occupatione expediendum esse, fruantiir fictis , in

ut versando

cura

illis

operibus et frequenter intuendo ad

ipsorum natura praestantiam evehatur." De intelligentium iudicio haec ita disseruit Goethius;

similera

sed perfecta artis opera non ab

iis

soh's,

qui inteliigunt,

sed a multitudine quoque percipi necesse est; neque equi-

dem c.

dubitaverim quae

de eloquentiae vi Cicero

in Bruti

49. et 50. egregie disseruit ad poeseos vim paucis mu-

tatis

transferre:

Necesse est eum, qui ita scribat, ut a

multitudine probetur,

eundem

doctis probari.

Nam quid

rectum sit aut pravura, ego iudicabo, si modo is sura , qui id possim aut sciam iudicare qualis vero sit poeta, ex eo, quod is carrainibus eff^ecerit, poterit in-

in carminibus

;

teUigi.

Efticiendura autera est, ut qui vel iegunt vel spe-

ctant fabulas afficiantur ita,

ut poeta velit, ne in partibus

operis aut imaginibus propriorum plus, reant, ut ad scii

quam decet, hae-

summam rem sentiendara percipiendamque in-

perducantur, ut denique probare

spernere quae idem spernit,

etiam

quae poeta probat, inviti

cogantur.

quibus virtutibus poetae efficiatur, artifex aliquis iudicabit; efficiatur

autem a poeta necne, ut ii, qui spectant, ita affi-

ciantur, ut poeta velit, ex vulgi sententiis ad poetae men-

tem conforraatis iudicandum est. Eam autem vim nemini poetarum raaiorera, quara Euripidi, infuisse iVristophanes ipse oranibus locis testatur. Quare tibicen Antigenidas dixerit discipulo sane frigenti ad populum: Mihi cane et

Musis, prudens aestimator Euripidi fabulas docenti: Mihi doce et popuio, dixisset, ut qui spectarent, quid efficeretur, ille etiam, cur id efficeretur, intelligeret.

Efficitur

autera,

qui spectant fabulas ea ratione,

qua volunt poetae, iis afficiantur, rebus apte componendis, ut

aliae aliis

vel augeantur vel depriraantur et splendeant

ea capiantque animos, quae splendere vult poeta, abiician-

idem arguit obscuratque. Concordem igitur, congruam simplicemque oportet esse compositionem , atque tur quae

31 qua nihil desitleretur, nihil abundet. Suus cuique

eani, in

parti

modusque, quem iubet universi operis ratio, est, neque propriis aut fortuitis describendis

finis

constitucndus

quam digna sunt decetque, tribuendum. Ficta igitur

pins,

an vera, praestantiora an vitiosiora, divina an vulgaria in-

duramodo

troducautur, apte haereant,

Hoc loco non alienum vulgo

verba

quid

ille

poetarum respondeant et

consilio

nii refert.

male

intellecta

videtur

Aristotelis

diligentius

de hac re censuerit,

quaedam

considerare,

intelligatur.

iit,

Haecce enira

in Poet. c. 9. §.10. scripsit: toiavtai, da (sc. sjteLgodLcodsLg

^vÔL xal TCQccÊLg) icoLovvtaL vno ^lv tav qâvXcjv noiTjtav dt' aiLftovg^ vnb 8\ tav dyadâv dLcc tovg vtcokqltdg' dyaviîiaxa yccQ JtOLOvvteg nai TCaQcc trjv dvva^LV TCaQatelvavteg ^vQôv, TCoXXdxig dLa6tQsq)eLV dvayxdôvtaL to ecpeîjg. 'EiceLgodLOV, Auftritt, Graeci appellabant

quem nos Aufzug sive actum, partem tragoediae integram inter bina chori carmina interpositam quae partes exponendis caussis personarum et aperiendis sententiis atque :

moribus magis quammaturandoeventuiinserviebant: nam in impediendis quidem rebus prologi maxime versabantur.

Ha-

bent igitur medii ilii actus caussarum dictiones sive accusationes defensionesque cum altercationibus, nuntiorum relationes,

hospitum adventus, deliberationes, eiusmodi commorationes inhibetur:

insidias, conatus et alias

quibus decursus rerum consuito

unde fit, ut IneLgodLOvv idem sit quod %aQa-

ducere atque extendere (Aristot. Poet.

teiveLV

sive

11, 3.).

In his ipsis

disque

summa poetarum ars conspiciebatur, quandoquidem

illis

autem episodiis inveniendis perpolien-

potissimum positum erat, ut privati iuris

publica materies Aristoteles

et proprie

nominum

personis

fieret

unde imponendorum munus cum

dicerentur communia,

episodiorum elaborandorum studio voluit consociari: iieth tavta 8e i]di] vjco^evta tcc dvoiiata STteLgodLOvv, IT, 4,,

quo loco nomini ineLgodLovv eandem vim esse, quae voci individualisiren a recentioribus tribuatur, manifestum Sed in hoc genere modestius tragicis, quam epicis, est.

versandum esse

facile

intelligitur ,

et cognovit

Goethius,

quum his retro spectautes vel retardantes dixit, illis pro-

12 Idem Aristoteles rao6vvto^a, rj Episodia igitur Odysseae

moventes rerum caussas convenire. ev iilv ovv rolg dgdtxaCL

nuit:

81 iTiOTtoda tovtoig ^i^iivvetaL. partes dis

tcc

STCEigodta

omnes esse praeter eas, in quibus Ulysses un-

ait

iactatus

veniat

hostibus

interfectisque

a paucis cognitus procos adoriatur

ipse servetur:

^lv ovv Xdiov

tovto , ta 6' dXXa iTCZLgodia. Hac ratione argumentum Odysseae universum imius tragoediae finibus commode includitur;

composuit Euripides plures

similis

Oeneum, Peliades.

dicit Aristoteles,

multis uti episodiis,

tum

scenae

velit

angustia

tum actorum

argumenti

Tragoediam

tragoedias, vehit Peleum,

varietatera

paucitate auferenti-

bus, celeriter satietatem afferre atque explodi (ro o^olov Ta;ti; TtXrjQovv exTtiTttSLV

noLel tag tQaycoblag., 24, 4.).

apud nos aliter fieri, et ex meris saepe episodiis constantes

tragoedias gratiam

iiotum

crebris scenae

mutationibus inire,

est.

Ex his, quinam sint STtHgodLCodEtg TtQcc^ELg Tial iiv&oi., aestimare licet.

Agendis rebus magis, quam describendis,

factisque potius,

quam moribus sententiisque

tragoediara

destinatara

esse

illustrandis,

censens Aristoteles,

partes,

quae his tribuerentur , minoris esse momenti arbitrabatur; et probabat, si rebus convenire et necessaria esse (01x61«,

17, 4.) appareret, damnabat,

serpentibus aves, tigribus

agnos gerainari videret .,^De?iique sit quidvis

simplex dumtaxat

unum?"*

Hoc modo mali poetae eorum gratia, in quibus imitandis se putant praestare, (dt avtovg) plerumque peccant ; boni contra actorura caussa rerum compositionera araplificare solent,

ut habeant, in quo agendo nervos virtuteraque ostendant.

Operae est cura his Aristotelis ea, quae de eadem re in epistola ad Goethium scripta 488raa disse-

Schillerus ruit,

coraponere:

ac sententias

„Personas

fusius explicantes.

argumenta

induco multa disserentes

Et paucioribus quidem

certum est; idque rebus gerendis convenire melius videtur. Sed veteorationibus

rum

auctoritas

explicari

posse

eadem utentium ratione paruraque raores

et sententias, quas dicit Aristoteles , restringentiura videtur

altiorem

quandam legem, qua recedere a veritate iubea-

13 mur, significare. Quod si meminerimus , signa dumtaxat verorum hominum personas esse scenicas et, quoniam sint

communi hominum naturae expriraendae imi-

species fictae,

tandaeque destinari,

licere poetis artificibus-

reputemus

que a veritate rite, non dissimulantibus, recedere, non est quod illum usum abiiciamus. Alioquin adstrictior composed etiam sicca supra modum , in acrioribus vero caus-

set, sis

modo nimis ieiuna inopsque es-

quasi infantia, non

sitio,

plane intoleranda,

cum ex copiosiore compositione tran-

quaedam

humanitas etiam in atrocissimis re-

quiliitas

bus nascatur." Propria diximus

poetis imitanda

sic

esse, ut

iis

communia ostenderentur. Mentis enim suae cogitationes poetae non minus, quam philosophi, aperiunt; hoc interest,

quod hi rationem reddendo

vel

disserendo cogitata

exponunt, illi veritati similia effingendo per imagines significant.

Itaque alteri communia abstracta a corporibus sive

temporibus locisque accommo-

propriis

ostendunt,

data

certorum hominum moribu? infixa atque infusa.

alteri

Hoc igitur spectandum est poetis, ut propria vim naturamque adipiscantur communium, id est, ut perfectas consummatasque rerum species exprimant, non vulgares atque fortuitas.

Perfecta enim appellamus quae propria vim

com-

plectuntur

communium sive quae generis naturam referunt

singularia:

quod fit non meliores praestantioresque , sed

liberatas a fortuitis vel adventitiis, ditatasque necessariis et

generalibus res

hominesque effingendo.

bus autem

exponendis

temperandis

simplicitas carminum

perspicuitas,

In in

communipropriis Quam-

posita est.

obrem, quantum utrique operum parti tribuendum sit, quatenus poetis

describendis

propriis progredi et suas

sententias in personas imaginarias transferre liceat, ex totius

operis

dum est.

ratione

argumenti conformatione aestiman-

Evertitur simplicitas,

quis imitandi caussa ea,

quibus imitandis ipse aptissimus est, non ea, quibus opus est, imitetur:

^^lnceptis gravibus plerumque et

magna professis

Purpureus, late qui splendeat, unus

et alter

Adsuitur pannus, cum lucus et ara Dianae

t4 Et properantis aquae per amoenos ambitus agrosy Aut flumen Rhenum aut pluvius describitur arcus. Sed nunc non erat his locus. Et fortasse cupressum Scis simulare: quid hoc^ si fractis enatat exspes

Navibus, aere dato qui pingitur ?

Amphora

coepit

Institui : currente rota cur urceus exit?^^

Idem de propriis describendis dictum esse puta, quo iii genere frequeiitissime a nostris poetis peccatur, adeo ut

hominum vitas non in romanensibus tantum fabuiis, quod geiius scribendi medium qiiendarn inter historiam et poesin locum obtinet, sed in scenicis quoque imitari soQuidquid vel privatim vel publice geritur rerum, leant. etiamsi ab uno maxime efficiatur, tamen non ad unum pertinet; aequa autem ex parte et qui patiuntur et qui faciunt studium curamque scriptoris desiderant; et quantum cuiusque personae ad rem gerendam momentum est, tantotas

tum explicandis eius moribus sententiisque tribuendum. Non igitur circa unum hominem sed circa unam rem ,

versandum,

simplicitas

non personarum quas dicunt

principalium, sed rerum inter se caussis efFectibusque iun-

ctarum efficienda

est.

Porro

in his aperiendis priva vel

communis rerum humanarum natura sive, quod idem est, deorum ilias administrantium vis appareat. Nam deorum simul vim potentiamque poetae, hominum fata factaque imitantes, ostendunt. propria conformanda

sic

sunt,

Quanto autem in privis propriisque hominum studiosius immorantur describendis , tanto minus tribuunt rerum momentis, magisque priva vacuefacta communibus imitantur. Atqui propria communibus aucta, communia propriis circumscripta, quasi corporum animarumque coniunctio, itemque deorum horainumque inter se conflictantium momenta et ipso conflictu conciliata efficiunt iila, quae consummata atque perfecta appeilainus. Huiusmodi autem conflictatione et conciiiatione

simplicitas implicationum et solutionum

(quae eadem argumentorum simplicitas

est) efficitur, pia-

eam simplicitatem constare non posse ubi universae hominum vitae describantur. Atque etiamsi possint

imm

est

praecipui unius vitae casus, iuncti caussarum continuatione,

75 singulis cariTiinibus ostendi,

tamen aut amplior existet car-

minum ambitus, quam quos animus facile contueri ac lustrare possit, aut, si

modico erunt circuitu, varietate et viSed nos a vera

cissitudine nimis distincta dissipabuntur *).

ratione adeo descivimus,

ut,

quum philosophiae nunquam

privorum esse hominum res gerendas statuamus, poesin,

sororem eius consanguineam , singulorum personis semper esse censeamus, utque ofFendamiir in So-

adstringendara

pI»och's ultra obitum personae principalis fabula extensa, Euripidem vero plurium personarum principalium fata coniungentem simplicitate argumentorum carere arguamus. De qua veterum poetarum ratione infra disserendi opportunitas redibit. Hoc quidem loco in partes Aristotelem voco verissima docentem (Poet. c. 8.) „Fabula una est non, :

quemadmodura nonnuUi opinantur, si circa unum versetur. Multa enim et infinita singulis contingunt **), quorum plerisque nulla inest simplicitas; item facta singulorum multiplicia sunt,

ex quibus unura factum nullum conficiatur,

Quapropter errare videntur quicunque poetarum Herculeidas et Theseidas et alia eiusmodi carraina confecerunt. Opinantur enira, quod unus fuerit Hercules, imum etiam Horaerus autera sicut in re-

necessario argumentura fore. liquis excellit,

ita

hoc quoque recte intellexisse videtur

Odysseam enim coraponens non omnia, quaecunque ei contigerunt, composuit, velut quod ictus est sive arte sive natura.

Parnasso, quod insaniara siraulavit in delectu, quorum, alterum fieri non erat necesse aut consenta-

facto altero,

neura ; sed circa unara rera vel actionera, qualem dicimus,

Odysseara fecit occupari, itemque Iliadera.

Oportet igitur,

queraadraodura etiam in rehqxiis artibus imitatricibus simplex est singularum rerum iraitatio, ita etiam fabulam, quo-

niam rerum est imitatio, simplicis esse et quidem totius, et partes quasi raerabra rerura sic componi, ut mutata ea-

rum aliqua vel demta evertatur turbeturque corpus univer*) Aristot. Poet.

Xiccv

TtTOs i^hlXtv hsad^cci, 7]

yag av fiiyag 'accl ovx sv avvoTc3 fieyid^si fi&tgLci^cav ,

naTCins-

nlEyfisvog ttj noixiXta. -^*)

Scribo TtoXXa yag nal ansiqa rca y \v\ 6vfi§aLvsi pro roa yivst.

76 sum: iiam quae pars sive addita sive demta nil facit mo-

Ma-

menti, ne pars quidera corporis universi habenda est.

nifestum iam ex his, quae disseruimus,

est,

non res vere

gestas exponere poetarum officium esse, sed quae geri potuerint et probabilia sint aut simiiitudine veri aut necessi-

Hoc enira poeta ab historico differt, non eo, quod

tate.

numeris metrisque alter utitur, alter caret. Possis enim etiam Herodoti scripta numeris includere, neque tamen minus historiam feceris metris redditam quam metris caren-

Sed hoc differunt, quod aiteri quae gesta sunt dicunt, alteri qnae geri potuerint. Quamobrem etiam magis cum philosophia conspirat et gravior sublimiorque est poesis, quara hitem.

storia. Poesis enira magis communia, historia autem proReliqua vide T. I. p. 376. et adde quae idera

pria dicit." c.

23. scripsit.

qua componenda pius aequo pliilosophiae tribuit Euripi-

Haec praefatus sum fabulam Supplicum explicaturus, des, ut parura dissiraulato docendi studio orationes personis

minus necessarias minusque caussis convenientes triquo partium tumore detrimentura affertur universi

buerit,

operis simplicitati et pulcritudini. rio incidunt poetae, si certam

venustis anteponunt.

In hoc vitium necessa-

rem efficere studentes utilia

Neque enim

inscitia

noster neque

inopia peccavit, ut ii, quos dixit Horatius ea, quae scirent,

pro iis, quae res postularet, imitari, sed caritate patriae ac studio utilium in terapore necessario monendorum, ut quid-

quid

arti

detrahitur

accedat laudi pietatis.

Haec

igitur

temporura conditio quaenara fuerit, porro nobis exponendum est. Una autem Andromachae fabulam exhibitam esse et iisdem

rerum caussis inniti coniicimus.

Quum Spartani neglectis quibusdara sociorura coraraodis pacem cum Atheniensibus inissent, quae Niciae pax ab eo, qul conciliavit, appellata est, plures Peloponnesi civitates, odio

Lacedaemoniorura raoti, suadentibus Corinthiis, ad Argivos se applicarunt, quorum integraeerantvires, quod neque bellum hi cum ceteris susceperant, et magna illo tempore spes erat fore ut in pristinura locum potentiae auctoritatisque restituti,

quem obtinuerant, priusquam ab Heraclidis vinceren-

tur, principatiim inter Peloponnesios rursus adipiscerentur.

Odio enim invidiaeque erant Lacedaemonii cunctis, et propter clades acceptas etiara contemnebantur.

Plerisque au-

tem civitatum Peloponnesi iam ad foedus et societatem x\rgivorum traductis, operam dabant Corinthii, ut Thebanos quoque cum illis conciliarent , qui tamen, quod ipsi optimatibus parebant, Argivi autem populari imperio utebantur, horum societatem abnuebant. Mox Spartanorum quidam ephori, paci, cuius auctor Nicias et priores ephori fuerant, adversarii, cum Boeotorum Corinthiorumque iegatis egerunt, ut Argivos simul

Lacedaemoniorum reducerent.

cum Boeotis in amicitiam Ea res aliter cessit, atque

gperaverant, uU repudiatis Corinthiis Argivisque, Thebani cum Spartanis societatem renovarent, quo facto hi violati foederis merito ab

Atheniensibus accusabantur.

Nondum

enim traditis urbibus, quas integras Atheniensibus tradere lege foederis iubebantur, imprimis Panacto, Boeotiae civitate,

separatim societatem

cum Thebanis inierant, quum

commiuies cum Atheniensibus socios omnes se habituros esse polliciti essent. Audiamus Thucydidem de hac re pluribus exponentem V, 35. et 39 „Post haec Lacedaemonii :

(nam habebantur inter ipsos atque Athenienses assidua de reddendis iis, quae invicem tenebant, colioquia) sperantes, si Panactum Athenienses

a Boeotis recepissent, fore ut ipsi

reciperent Pylum, adierunt per legatos Boeotos rogarunt-

que, ut sibi Panactum

et qui in vinculis essent Atheniensium traderent, ut pro his ipsi Pylum reciperent. Boeoti

autem negabant se reddituros, nisi secum, quemadmodum cum Atheniensibus, societatem separatim inissent. Lacedaemonii autem, quamvis se scirent iniuriam facturos Atheniensibus, pacti, ut alteri sine alteris neque foedus inir ent neque bell um, cupidi Panacti recipiendi et pro eo Pylum recuperandi,

praesertim

quum

qui

studebant turbare foedera propensiores in

Boeotos essent,

societatem feceriint, hieme iam extrema

ineunteque vere.

Et Panactum statim excisum

est, et undecimus

belli

annus

exiit."

His adde quae idem

„Haec cum dicerentur, graviter tulerunt Athenienses iniuriamque sibi fleri puc. 42.

scripsit:

18 tariint a Lacedaemoniis, tum Panacto exciso, quod integrura

Boeotis

oportuit,

tradi

societatem

tum quod audiebant illos cum

iunxisse,

quum

antea se communiter

adacturos ad confoederationem eos, qui recusarent, polli-

Haec atque alia considerantes, quae ex pacto deceptos se esse existiraabant, adeo ut cura aspero responso legatos Spartaciti essent.

servata non essent,

norura diraitterent. Quum esset huiusmodi dissidium Atheniensiura

atque Spartanorura, statira

ii,

qui

Athenis

sohita foedera cupiebant, huic rei efficiendae operara de-

derunt, cura ahi, tura Alcibiades, Ciiniae filius, vir aetate quidera, ut quis in alia civitate, etiaratura minor, dignitate

autem maiorura

comraendatus:

cui

videbatur ad

satius

Argivos potius, quam ad Lacedaeraonios, se applicare, ce-

terum etiam ambitione foederibus infestus erat, quae per Niciam et Lachetem, contemta ipsius adolescentia, Lacedaemonii fecissent, ncglectoque vetusti iure hospitii, quod ab avo repudiatura ipse renovare studuerat officiis, quibus Quamobrera undique captivos ex Pylo prosecutus erat. sibi

de iure suo detractum esse arbitrans, adversatus est dicendo

cedaeraoniis

et ab initio La-

illos infirraos

esse et

ea caussa foedera cura Atheniensibus percussisse,

ut per

haec ab

iis

Argivos abducerent rursusque Athenienses de-

solatos adorirentur, et tura, cura discordia exstitisset, sine

raora ad Argivos privatira raisit,

iubens

illos

quara ceier-

rime ad societatem provocatos venire una cum Mantineis et Eleis : opportunum enim tempus incidisse seque, ut fieret foedus,

Quo nuntio accepto Argivi, omissis cum Lacedaemoniis de foedere ineundo

annisurum.

suis legatis,

qui

agebant, ad Athenienses raentera adverterunt, reputantes civitatem et pridera sibi

amicam fuisse et populari impe-

rio regi, queraadraodura ipsos, et navibus pluriraum valere,

magno sibi, si bellum moveretur, praesidio fore." Haec cum parari cognovissent Spartani, legatos raiserunt, qui

populo Atheniensiura satisfacerent :

quo tempore

insigni

Alcibiadis fraude eff^ectum esse, ut alia apud senatura, alia

apud populum profitentes Spartani bilingues fraudulentique esse viderentur, affirmatThucydides, qui ne obtrectatorum calamniis fidem,

quam non debebat, habuerit, vehementer

;

19 vereor.

Nam verba dare Spartanos, quara revera satisfaNam quum Nicia Spartam

cere, maliiisse eventus docuit.

profecto, ut remotis discordiae caussis amicitiam restitueiili ea, quae ab legatis eorum in concione Atheniensium dicta erant, factis confirmarunt neque ulla re foede-

ret,

ris

legibus

satisfecerunt.

Athenas redisset,

Itaquje

quum

Nicias infecta re

etiam magis indignati Ath enien-

ses, continuo cum Argivis, qui forte aderant, foedus et societatem au ctore Alcibiade com-

posuerunt. Iratum Atheniensium aniraum, quah*s illo terapore erat,

quo laesi foederis et ambiguitatis verborum Lacedaeraonios accusabant,

rcputantes,

piane

convenire

inteHigiraus

quae in Andromachae fabulaSpartanis exprobrantur (v. 44T.): d)

3ta6LV dvd^QCOTtOiCLV U%%L6rOL PQOtCOVy

ZTtccQtrjg tvoLTcoL,

doXia ^ovXevtiJQLa,

^Bvdav dvaKtsg^ ^rjxavoQQdq)OL naKcbv, ihicta xo^^dlv vyLeg, dlla ndv TtkQLlE, q)QovovvtBg, ddixcog BvtvxBlt' dv' ^ElXdda,

o{nc alaxQOTiBQdBlg; oi5

OV TtkBLCtOL CpOVOL; UyovtBg dXXa ^bv

^16667], (pQOVOVVtBg

dW B(pBVQL6KB6d'^ dBL

XL 8' 0V7C Iv Vlilv B6tLV ;

Unde non absonum terapore, quo

agebantur,

iila

erit

statuere hanc fabuiara

eo ipso

inter Lacedaeraonios atque Athenienses

scriptam et in theatro exhibitam esse.

enim attinebat

ilia

Spartanis

obiectari,

nisi

Quid

civium iram

inflammando consilia Alcibiadis noster adiuvare veilet? Accedit, quod totius fabulae vis finisque eo redit, ut perniciosam esse Spartanorum societatem et pestis contagio magis fugiendam ostendatur.

419mo

aut ineunte 418rao

Quaraobrera aut exeunte anno

mensibus Posideone, Gamelione

aut Anthesterione, quibus Dionysia ac Lenaea celebrari solebant, sive 01. 90, 2. Andromacham doctam esse statuo.

factum esse Boeckhius ac Petitus statuerunt: significari enim versu 725. illum rerum statura, quo Lacedaeraonii Argivos invaderent, propter ea, quae in P51UII0 serius id

Troezenios, socios suos, patrassent, irascentes (Thuc. V,

Verum tantam ex ea re iram ab Atheniensibus susceptam esse, ut gravissima opprobria noster in

58. VI, 7.).

80 Spartanos fundenda esse

censeret, niinus verisimile

est.

Neque niagis probandum est, quod Zirndorfer suspicatus ad inducias, qnas Brasidas in Thracia violasse argue-

est,

retur (Thuc. IV, 111

geruntur crimina, videantur,

neque

— 123.), respici.

Graviora enim in-

quam quae ad unius delictum pertinere solet

Euripides

nisi

ea,

quae summam

rem tangunt, respicere; et publicam Spartanorum perfidiam scholion

quoque (ad v. 446. scriptum)

t^g 'AvdQOfidxrjg

dicc

cpridiv

significat:

E^QLTtldrjg

tavzcc

XoLdoQovnsvog

rotg 2J7taQtLccT acg, oti 7iaQe67tovdi]X86av. Exstat alterum temporis, quo eam fabulam doctam esse statuimus, indicium, quod v. 125. civitas quaedam haud procul a Sparta sita, antea amica, nunc descivisse et hostilia facere perhibetur, quam civitatem Argos significari viri docti uno ore elocuti sunt. Amicitia inter Thebanos

Spartanosque iuncta, Argivi timentes, ne soli relinquerentur, ceteris sociis ad Lacedaemonios transeuntibus ,

antea

quum

neque Lacedaemonios neque Athenienses foedere,

quod cum Corinthiis inierant, recipi voluissent, iam alteexpetendam esse censuerunt, ac fere eodem tempore ad utrumque iegatos miseriusutrius populi societatem sibi

runt.

In Atheniensium

Eleisque recepti ,

societatem

Lacedaemonios

ludi Olympici celebrarentur, tanta fuit

sacrificiis

prohiberent,

una

cum Mantineis Mox cum

spreverunt.

Eleorum

ferocia, ut

certaminibusque Spartanos dispositis custodiis

quorum quum unus

celato

nomine bigas in

certamen demisisset, ad coronandum aurigam suum victo-

rem in medium progressus,

virgis a lictoribus caesus est.

Contra Alcibiades splendore omnes, qui unquam certarunt,

non modo privatos, sed etiam reges, longe superavit. Septem enim curribus in certamen deraissis et primam et secundam et tertiam palmam retulit *). Quas victorias Euripides carmine celebravit, cuius particulam Flutarchus servavit:

2Je d' dslCofiaL, TCal'

KIslvlov

xaXbv d vlxa, %dlXL(5tov d'

iir^tLg

dXXog ^ElkdvaVy

*) Isocrat. nBql tov ^svyovs»

Plutarch.

vit,

Alc.

11.

81 ccQ^atL 7tQG)ta dQa^BLV xal devtSQa xal tQuta, pijvatd'

dnovrjtl tQlg 6t£cp&Bvt' iXala

xal TidQVKL ^oav TCUQadovvai,

Hunc splendorem illustriorera fecit civitatium munificentia: siquidem tentorium Alcibiadi Epliesii posuerunt eximie adornatum ; pabuium equis et copiam victimarum praebuit Chiorum civitas, Lesbii vinum et ceteras epulas large multos

invitanti.

Reprehensam esse ab

adversariis

tantam

magnificentiam facile est intellectu ; quin etiam praecipuam belli redintegrandi caussam Alcibiadi fuisse cf. Thuc.

VI, 12. et 15.

nificentia in ludis

criminati sunt;

Neque minore iiie splendore ac mu-

scenicis edendis utebatur,

potissimum fabulas eo honore affectas esse

et Euripidis

ex iis ,

quae

harum quibusdam insunt ad Alcibiadem pertinentia, colligere licet. Supplicum fabulam tum actam esse, quum foedus inter Athenienses et Argivospangeretur, docuitBoeckliius, cui raerito ceteri adstipulati sunt.

pore, quo Andromache,

docta

cum eodem temnon est dubium, quin Et revera utriusque draItaque

sit,

eiusdem etlam didascaliae fuerit.

matis ea est vis ac natura, ut alterum altero compleri vi-

Nam alterum fugiendam esse Spartanorum amicitiam ostendit, alterum, ut Argivi foedere icto in societatem deatur.

recipiantur, non obscure, sed aperte hortatur.

Et caussas

iexpromunt Argivi, quibus moti Atheniensium potius,

quam

Spartanorum, amicitiam expetant: esse enim hos feros et varios versutosque, Athenienses contra mites humanosque,

ac praeesse eorurareipublicaeiuvenemexcel-

lentem, quali carentes duce multae civitates perierint: UndQtT] ^lv c)^r] xal TtEnoUiltai tQOTtovg, ta d' dkla (sc. IleXoTCovvijCov) ^cKQa ado&Evij' %6Xig b\ 67]

^ovYi dvvait'

av tovd' vnoOtijvaL tcovov

td t' olTCtQa yccQ dsSoQKS %al vsaviav l%si 6s TtOL^sv sad-lov, ov XQSia TtolsLg noXXal dLcblovt' svdsslg 6tQatr]Xdtov. Haec de Theseo dicta nemo non Atheniensium propter

caussae similitudinem ad Alcibiadem referre potuit.

Foeautem leges paene eaedem in fabula, quae apud Thucydidem, sanciuntur ; cf. Boeckh. Gr. trag. princ. p. 189. deris

T. II.

Tum quod noii aiile, quam necessitate cogerentur, ad Athenienses confugeruiit Argivi,

cietatem

experti

prius perniciosam aliorum so-

cum Thebanis

(qiiippe

et Spartanis

foedere egerant), graviter vituperantur:

daâ Cv^ûâg rb 6bv

Xa^Ttgbv 81 ^oleQa 7JXKco6ag OLKOvg KtX.

Excusatur Polynices, socius Argivorum fectus

sponte patria excessisse ,

nam et iniuria af-

ne fratrem interficeret,

mortuus (v. 149.150. Thebanos vero, Spartanorum

fingitur, et praedicatur laudaturque

930.);

Weick.

cf.

p. 57;^.

muUarumque iniu-

adversarios

socios, popularis potentiae

riarum Atheniensibus auctores, multis opprobriis prosequitur

Theseus sive Euripides.

turam

Qui quod mortuorum sepularguuntur probri, quod

prohibentes ostenduntur,

paucis ante annis (01. 89, 1.,

Chr. n. 424.) post pugnani

apud Delium factam commiserunt *). resuraendi adhortationes seqq.), Alcibiadem

quum

Belli auteni strenue

legimus (imprimis v,

.320,

cum iis, qui eiusdem erant sententiae,

audire nobis videmur.

Temporibus id quoque Euripides tribuisse videtur, quod fecit Theseum, principem civitatis eundemque reipublicae constituendae primum auctorem, de fundamentis civitatum, de fontibus malorum, de virtutibus vitiisque accuratius doctiusque, quam dramatum naturae convenire videtur, multa disserentem. Etenim in magna iurum divi-

norumhumanorumque confusione, morum corruptione, opinionum discrepantia, superantibus vitiis, iacente probilate, deorum ira ac bello pestilentiaque mortales

ingravescente

vexante, vulgus, a pristinorum institutorum reverentia de-

pulsum

paene ad desperationem adactum,

cupide am-

plcctebatur philosophorum placita secum communicata et

tanquam

medicinam quandam malorum

avide hauriebat.

cui quae infuit tanquam supplementum quoddam adiungitur, qua ad homines a diis fontes malorum re-

Testis

est

Bellerophontis

fabulae gloria,

disputatio, ei Thesei oratio

cte transferuntur, iique duplices ostenduntur, alteri natu-

*) Cf. Soethbeer de

tingae 1837.

myth. argum. Euripidis Supplicum.

Got-

83 hominum omnium

rae

proprii,

alteri certii^

civinm gene-

gcnus medicinam quaerit eorum cjui de vita ribus. moribusque inquirunt, hoc eorum, qui civitates gubernant lllud

legibus institutisque temperant.

Neqiie defuit vir ad

corrigendas civium opiniones emendandosque mores aptus, ac iam tum aetatis vigore florens optimos quosque et

di-

scendo habiiissimos consaetudine devinxerat, neque solum disputando, verum etiam, quod maius est, suae vitae exem-

pUim proponendo, quum moribus

suis pariter atque ser-

monibus quid verum, rectum bonumque esset ostenderet, incredibile ad conformandos animos mentesque eorum, quibuscum versabatur, momentum habebat. Qui quaecun-

que sentiebat sibique persuaserat, ea quum mirum in mo-

dum cum Euripidis stitutum ipsum

pareat,

hunc

sententia congruant et vitae

plerique hodie, rivulum

illius

tione ipsa

iilius

in-

simile esse moribus ab hoc expressis ap-

divitiis

cum fonte permutantes,

ditatum esse affirmant, temporum ra-

puerum Socratem fuisse, quo tempore philoso-

phicas Euripidis tragoedias populus admirari coeperit, ar-

guente

(cf. T.

p. 131.).

flic

quoque error, ut plurimi,

Aristophanis depravatoris auctoritate nititur, qui tamen in-

verum significavit cum fecerit Phidippidem Socraeam potissimum ob rem, quod Euripidem sapientissimura sperneret (ostig odx EvQLTCidrjv enaivsLg <3oq)cotccTOv) patri irascentem. Haec admiratio unde, nisi ex admiratione, quam idem poeta Socrati iniecerat, nasci vitus tis

discipulum,

potuit?

Quamobrem, si Theseum' noster induxit plane ea-

dem de deorum providentia, de divinatione, de vitiis naturae humanae docentem, quae de liis rebus Socratem sensisse

Xenophon testatur,

erit

haec quoque philosophi et

poetae consensio testimonium magni ardoris, quo Socrates ad senioris viri amicitiam rapiebatur et ad exemplum hominum, quos ille carminibus effingebat, suam mentera suamque vitam conformabat. At Aristophanes in deturpandis rebus sublimibus, quarum meditatione medela prae,

senti

morum corruptioni vitaeque perturbationi parari pos-

set,

proscindendis

studiis

honestissimis ,

gravissimorum virorum fama sibi constans,

in laceranda

quum antea de-

torquendis Euripidis carminibus gloriam sibi fabuiisque suis 6-

m honorem quaesivisset, tum vero, quum iam in veritatem vitae communis translata ad effectum huius commenta Socratis

imitatione adduci intelligeret,

ctore

conversus,

vexatum,

ad discipulum a do-

illum opprobriis coopertum, contumeliis

minus pessuradare, certe in contemtum addu'

cere atque infringere auctoritatem eius conatus est fabulam

scribendo Nubium, qua eadem omnia crimina in Socratem quibus postea

congessit,

accusatores ad perdendum

prosperrimo cum successu usi sunt.

ipsum teinpus, quo doctae sunt Supplices Eu-

stat circa id

ripidis, erit

eum

Quam fabuiam con-

bis

theatro

absonura

iudicare

exliibitam esse.

Quamobrem non re

plurimum

fabula

tribuisse

hac potissimum dc hac

iUustraudis

pliilosopbicis

Euripidem

quod Aristophanes eadem magno cum vulgi

studiis

Reliquos eius latratus et lacerationem fa-

plausu riserat.

mae suae ab Euripide contemtam esse manifestum est, Utinam inter Athenienses exstitisset iuvenis ad gubernandam rempublicam natus, qui quanta cum probitate mores Socrates excoluit, tanta in adrainistranda conformanda-

que ad illius praecepta republica versaretur,

spem,

lisset Alcibiades

dole

et Euripides

fuit

fatis ,

quam

neque fefel-

praestantissima eius in-

Sed enim non et Socrates posuerunt, idem Atheniensium populus simul pacis

artibus florens ad liumanitatem reliquas gentes erudiret si-

mulque bellis victas imperio regeret.

Vidit Euripides pa-

triam succumbentem belio, ad quod gerendum ipse saepius hortatus

erat;

vidit

ad irritum cadere

morum

exempla,

quae ducibus populorum utilissima proposuerat: neque tamen interire potuerunt quae divina orta origine naturam habuerunt sempiternam, scd commigrarunt cum ipso ad

Macedonum populum, cuius reges ad hereditatem

gloriae

Graecorum et proferendum regnum propagandaraque eruditionem et cum barbaris communicandam fatis destinabantur; eadem interpretantibus Ennio Attioque ad Romanos translata aniraos inflammarunt Scipionum, quorum virtute fundamentum positun^ est imperii clarissimos quosque antiquitatis

populos amplectentis.

Supplices.

qui

Notus est honos, quo ab Atheniensibus affici solebant pro patria pugnantes occiderant, cum iusta funebria

publice peragerentur et a principibus civitatis viris virtus

eorura et merita copiose laudarentur. Eiusraodi exsequiarum iraaginem hac tragoedia expressam videmus.

que vitae humanae

horum

tristius,

nihil

quam

venientius ,

digna

nihil

gravius,

Quum autem sedare perturbationes

con-

nihil tragoediae

mortes,

virorum

fortium

Nam quaecun-

quae poesis imitetur,

insunt,

invenitur.

erigere animos

metu

vel aegritudine afflictos, purgare vehementiores affectus et

Gonstantiam mentibus ingenerare tragoediae propositum

sit,

quomodo hoc praestare efficacius potest, quam imitando ea, quae plurimis usu venire communiter? Alienos enim casus similes propriis quum intuemur, fieri solet, ut his minus per-

exemplis repraesentando

et accidere solent

turberaur,

liberiore anirao

sortem mortalium universo-

rum reputantes atque propria comraunibus accensentes acenim non tantum futura, «ed

Meditatione

quiescaraus.

etiam praesentia mala minuuntur, eademque solaminis do-

lorum initium est.

Tam aptam tamque vere tragicam materiam quod non frequentius nisi

veteres

tragici

mirandum

tractassent,

esset,

sumraara eadem haberet implicationura inopiam, qui-

bus quae carent arguraenta, neque rerum varietate distingui possunt et carent tum morum describendorum tum actionum instituendarum caussis. felicissima ingenii

sollertia vicit

Flas

tantas difficuUates

Euripides adeo, ut primo

adspectu qui intuentur opus rudera raateriam, ex qua conforraata tanta venustas est, vix agnoscant.

Templura Cereris Eleusiniae repraesentatur, ante quod prope aram ac vestibulum Aethra, Thcsei mater, constituta conspicitur; in basi sive infirao gradu, orbe dimidio facto, feminae Argivae supplices

cum ramis olivae, tonsis

consederunt, quarum dux Adrastus rex in sumrao gradu et prope fores templi capite obvoluto sedet, suppliciis in ara depositis, circuraque eura capiliis, sordidis vestibus

pueri

ducum

qui apud

Thebas interierunt.

Septem raa-

86 tres cura totidem famulis pleniim cliori bipartiti efficiiint*).

Nam

niimerum neque Polynicis neque Amphiarai

etsi

in scenam produci recte potuerint nec nisi sex mortuorum corpora reportentur, tamen haec non accuratissime explorata esse inteih'^imus neque urguenda sunt quae poetae consulto celaverunt. Celavit autem noster manifesto, quum fecerit Theseum, quo quisque interfectorum genere, quo ingenio qualique vita fuisset, non ex raa-

mater

tribus

ipsorum

rentera

atque

quod decebat), sed ex Adrasto quaequa contra natu-

(id

excusatione utentera ea,

rara se facere ipse fateretur:

^eklcjv

iQOtav, rjvW s^ijvtXeLg Otgata

Tovg 6' 1x81 ^lv iKliTcbv 0d ys ^vQ^ovg, vvv o^ "A8Qcc6tov lctOQG), i. e. quura antea, dum laraentis operam dabas, yoovg,

dg^i^^cj

ig tcc

quaedam ex

quaesiturus

nunc

fuissem,

oraittam, invicemque quae ad te pertinent ex

Adrasto quaeram**).

Queraadmodura

singuli

duces

cura singuHs sateliitibus in bellum profecti sunt,

sic sin-

gulae famulae

raatres

attributae sunt. pito

singulis

reginis

quasi

satellitum

Item cerlum numerura puerorum in pul-

proximura Adrasto sedere ex v. 106 seq. intelligitur:

quos intuentes qui spectabant profecto non curabant, quo-

modo eorum numerus habitusque cura filiis heroura, quos Sunt certae rerum scenicarum leges, decoris caussa constitutae, quibus dura obe-

fando accepissent, congrueret. diunt qui dramata componunt, veritati

minus respondeant.

interdum fingunt ea, quae

Cuius

huius dramatis prologus continet.

rei

insigne

Primara

exemplum

enim

perso-

narum omnium chorum verba facere ac de suarum rerum conditione exponere,

'^)

T. 963.

quum Aethrae

auxilium imploraret,

Imoi ficiTsgsg snrcc Kovgovg iYStvccfis&a. Cf. Boeckh.

Gr. trag. ^rinc. p. 75. Elrasl. in class, journ. V. IX. n. XVII. p. 56.

Contra Astius in programmate gymn. Clivensis ann.

1827. inania opinatur. *'^')

Vocem ds post rovg inserui et interpuncta mutavi verborum. Altera ds, quae post vvv coUocata est,

que connectit enuntiata

(anderseits).

ad fisv refertur ne-

sed tantum vicissitudinem declarat

8t neccssariiim

erat

naturae

accomniodalum ;

un-

quam Fiuripidi occasio fuit prologum clioro agendum deferendi et cum parodo miscendi, Iiuius certe tragoediae maSed enim ab eiusmodi teria eam rationem praescribebat. mixtione adeo abhorrebat, ut maliet vel minus naturae convenientia fingerc,

Fecit

praemittere.

qnam non iustum prooemium parodo enim Aethram prius caussam mulie-

rum, quae supplicant, exponeutem, quam harum voces precesque audirentur: quae res absona et praepostera ha-

benda

dudum chorum in gradibus arisque temdudum reginae suppjicatum esse et multas

esset, nisi

pli consedisse,

iam preces, antequam aulaea demitterentur, quas iteratas audimus,

factas

similes

esse appareret.

iis,

medias

res rapimur, quum catervam hominum non nunc demum advenientem, sed assiduam et pridem in supplica-

igitur

tione occupatam conspiciamus, et mediam inter supplices Aethram verbenis cinctam (v. 359.) et quasi ab obsidentibus retentam in loco, in quo rediens e tcmplo constitit,

adventum, quem per nuntium arcessivit, exspectantem

filii

atque interim de rebus actis exponentem.

Precespro sementepublicefactura templum Cereris Eleustipata sine dubio matronarum Atheniensium grege,

siniae, adiit

Aethra, Thesei regis mater, Aegei uxor, Pitthei filia.

Functa sacris cum ex aedibus deae redisset, ante fores templi, in gradibus et apud aras matres conspexit ducum prostratas,

ad oppugnandas Thebas cum Adrasto ac

qui

ibi omnes interierunt, unaque Adrastum supplicantem. Omnes vidit moerore, iuctu, squalore iacentes, supplicia tenentes, genua ipsius

Polynice, Argis profecti,

cum

iis

cum lacrimis amplectentes, ut et misericordia et ramorum sacrorum reverentia quasi vinculis adstricta (dsG^bv dds-

0^ov Bxov6a)

retineretur.

oravit, ut preces ris auxilio

Tum Adrastus

interponendo

filio

caussa dicta

persuaderet, ut mise-

esse et mortuis vel verbis vel

armorum vi vin-

Insepultos enim omnes, qui contra Thebas arma tulerint, iacere iubent iura deorum conteranentes. victores Quibus comraota dicatis

vellet

sepulturae

auctor

esse.

precibus Aethra,

cum nihil, ut mulier, sola moliri vellet,

nuntio misso fiiium

arcessivit.

Refert igitur Aethra ea,

88 ab Adrasto

qiiae

deni officiiim

Noluit enim

edocta est.

ne hiiic qui-

Euripides rerum exponendarum

deferre ne-

que praeoccupare orationem, quam opportuniore idem tempore coram Theseo dicturus est. In hoc igitur stant res ioco, cum raatres interfectorum , de eyentu anxiae, quo

animum

reginae

certius

flectant,

cum preci-

supplicibus

bus genubus eius advolvuntur , ora lacrimis oppleta, corpora pianctibus laniata ostendentes, et per partuum perque

communitatem obtestantur, ut sua felicitate ipsamedeatur filio persuadendo, ut liberorum

aetatis

rum

calaraitati

suorura corpora

bestiarum

liberata

ianiatibus

matrum

curet raanibus ac sepulturae reddenda.

His raatrum pre-

planctusque accedunt

famularura doloris

lamenta

cibus

quae et genas unguibus cruentando et fletu

consortium,

et lamentatione debitos

manibus defunctorum honores per-

solvunt.

Hae

lamentantiura

animura advertunt Thesei

voces

ad matrem diu dorao absentem tendentis.

Qui, conspecta

supplicantium forma et habitu, ubi ex raatre, quinara essent, cognovit, caussara veniendi

quem

iubet

Alternis

explicare. sirai

detecto

capite

versibus

ex Adrasto ipso quaerit, luctu

raisso

quaerit accipitque Theseus, feroci\is illud, quara con-

sultius,

invitis

diis

susceptura esse

intelligit.

inde misericordiara confugit AdraStus, nis

rem dicendo

dum caussam belli infelicisAd solam

quura genua iuve-

rex senex amplectens oret, ut matrura in decrepita orbatarura

aetate

filios

vindicet.

Miseros ad feiices con-

fugere, felices raiserorura rationem habere,

Patriam iacere calaraitate exhaustara "*') ticordia

perinde ac

fide alienara esse;

;

aequum esse.

Spartara a misesolos Athenienses

ac ducera eorum huic suscipiendo labori pares esse. auditis

Theseus negat

se alienae

propter delicta raulctetur,

rum

civitatis,

calaraitate

His

qnae merito

suos cives oneratu-

aut

coraraunilate inita participera fore piaculi.

Altius a fonte

malorura repetens ac de coramunibus mor-

esse

*) Idem versu 126. significatur

t6 5' "Aqyog vfitv nov 'ariv ;

KOfinoL fiDCTrjv; quibus verbis miror quid insolentiae inesse

putaverit Marldandus.

89 talium peccatis, ut philosophiis, disserens, propria Adrasti

peccata

argiiit.

Orditur igitur illud philosophorum

strare:

„Falso

queri de natura sua genus

Quod nisi plura bona

quam mala

dii

illu-

humanum"*).

mortalibus imper-

pridem putat genus humanum abundantia pestium, periturum fuisse. Et quas. homines hominibus inferant

tivissent,

maximas quidem esse naturae dotes, quibus abestiis diflFeramus, rationem atque orationem. Deindecibnmterraebonitate coelique temperie procreari , fontes pluviamque adesse, quibus et solum irrigetur et

sitis

Tum

expleatur ventris.

aestumque praesidia suppeditari, naviga-

adversHS frigus

tionem inventam

esse ,

quibus quique abundent,

ut permutatione facta

exportent

invehant quibus indigeant.

nique quae humana prudentia procurari nequeant,

De-

omini-

Haec deorum dona

bus significata divinandi arte coniici.

ad beate vivendum sufficere: quibus non contentos plerosque ad contemnendos deos insolentia adduci, ut his esse sibi

ipsis

videantur.

sapientiores

Sic Adrastum

fi-

quidem cum peregrinis iungendo, ubi consulto opus nam si quis puram dofuerit, oraculis obsecutum esse

lias

mum cum polluta raisceat,

eum,

vacuum crimine cum

una interire; eundem spreto

vate, cui parere

noxiis

debuerit,

societate inita piaculi,

adolescentibus obtemperantera,

honoris cupidis, iniustitiae amantibus , avaritiae indulgentibus

nentibus ,

semper patriae salutem suis commodis postpobello temere rnoto calamitatem attulisse rei-

lentos

Nam quum tria fere cjvium genera sint, opusemper plura concupiscere, pauperes semper ob in-

vidiara

malignos esse et turbidis populi ducibus pronos;

publicae.

solos qui medii

inter utrosque

sint iura

firmum reipublicae fundamentum

legesque tueri et

esse.

Quotiescunque Euripides Theseum in scenam induxit, doctrina eruditum ac philosophantera exhibuit, sine dubio

neminem, nisi philosophum, recte reipublicae praeesse et condendis

civitatibus

scribendisque

legibus

parem esse

Prodicum his refutari (f^f|f yuq rts) vidit Welckerus museo Bhen. T. I. p. 622.

90 iudicaiis.

Eiusdem personae convenire arbitrabatur tle recrescerentque civitates vel colla-

bus, quibus vel starent befactae

conciderent, doctius disputare, neque ea dispu-

tatio ab

hoc quidem

loco,

cum fortissimis ducibus

quo tum excrcitus amplissimus

malis artibus pessumdatus osten-

tum civitas potentissima ad tantam inopiam redacta, quidem ad honorem vindicandum vires

ditur,

ne occisorum

«t

sufficerent, plane aiiena est.

Respondet Adrastus non iudicem sibi vel censorem, medicum vindicemque opus esse. Quod si repudietur, esse Thesei decreto acquiescendura et relictis verbenis, quae sint spretac supplicationis testimonia, abeundum. Mulieres vero, priusquam ei obsequantur, iteratis precibus animum Thesei expugnare connntur. Admonent sed

eura coramunis stirpis; esse aiunt feris specus, servis aras

deorum,

civitatibus

civitates perfugio,

quemquam mortalium tutum

tibus

neque a calamita-

esse.

Tum relicta or-

chestra sive fundamento {danidcp) templi in puipitum escen-

dunt et in genua cunctae orbe facto procumbunt, genua Thesei manusque amplectentes, cum lacrimis, cum gemitu orantes , ut liberorura corpora matribus re-

flebili

stituat.

Hoc alterura carraen cantans chorus, quanara ra-

tione saltandi,

dique usus sit,

ad nuraerura se raovendi gesticulan-

poetae verba ipsa

satis

declarant.

Tam miserabili spectaculo non leviterTheseus ipse movetur ; Aethravero obvoluto capitedolorem inlacrimas effundit;

consolante eara

tura,

filio,

occasionera nacta pro Argivis

intercedendi, neque repudiandas esse supplices docet, ne-

que coraraittendura, ut sepultura et iustis funeribus exstincti prohibeantur, sed compescendos homines violencoramunera Graeciae raorera interpellent. Et qui tos, multo iustius honestiusque hunc laborem, quam certaraen

cum

esse, ne quis

fuisse

Theseo, Torvo vultu si

quamobrem cavendum

suscipi :

sue aliqua agresti,

tela et

aciem horrori

populum

Atheniensium

detrectet,

exprobret.

intueri, si quis cavilletur;

hac ratione auctum

esvse

labo-

quae cautae quiescant civitates in tenebris Proinde opem ferat viris exstinctis et latere obscuras. mulieribus affiictis; neque se matrem fiiio arma sumenti ribus:

contra

91 metnere.

iustissima

qiiae Spartanae

iis,

Haec Aethrae verba sJmillima snnt qnaedam mnlieres filiis in belium pro-

licisccntibus dixisse tradnntur,

et manifesto Enripides fe-

tanquam exemplar Respondet Theseus se, nt recte Adrasto delicta obiecerit, ita probe intelligere mortuos vindicandos esse, neqne snae esse personae laborem ullnm detrectare. Sed antequam rem adgrediatur, ad popnlnm de ea referendum esse quem ait a se snffragiis redditis in libertatem restitutum ; ceternm tantam esse minis

Atheniensinm hanc

orationem

proposnit, qnod imitarentnr.

auctoritatem snam, nt, qnicqnid ipsi placeat, civibus pro-

His dictis abit, secum in concionem adducens Adrastum; inde cnm inventute iecta rediturns est, ut, in

betnr.

armis sedens,

nuntiis raissis cadavera

mortnornm a Cre-

Simnl verbenas de matre demi iubet, nt domnm redncat, manibus snis anum grandaevam sustenonte reposcat.

tans.

quamnara

Declaravit Euripides Thesei verbis,

publicae

forraara raaxime probaret.

rei-

Periclis adrainistratio

tanqnara exeraplar ei ob ocnlos versabatnr, quara his verbis descripsit et

Thucydides: „PolIens dignitate consilioque

pecnnia raanifesto rainime corrnptus, ingenne tractabat

ranltitudinem ,

praebebat, tiara

nec magis illi se comitera,

qnippe qnnra

quam ducem,

non per illicita adeptus poten-

nunqnara ad volnptatera diceret qnicqnara, sed, di-

gnitate princeps,

etiara indignanti raultitudini obniteretur.

Quoties igitnr intelligebat eos qnippiam interapestive raoliri

sus,

fcrocientes, dicendo repriraebat terrebatqne, idera rur-

nbi sine ratione formidarent, ad

fiduciam

erigebat;

denique specie- quidem popularis erat status, revera autem penes primarium virum principatus." Profecto Theseo, cliorns precatur

eornmqne

Honestissiraura

ait

fausta

civitatibus

decns

eundemque gratia frni serapiterna.

eins

consiliis

pinra esse laborem,

Simul optat, nt idera

Atheniensibns, qui regi eorura, aniraus

currendi raiseris,

piis

testem invocat civitatera Argivorura.

vindicandi iuris.

sit

Hoc

cura studio sucbrevissirao

car-

mine longissimura teraporis spatinra expletnr, qno populi concionem Theseus convocat, rera exponit, in suffragia

92 mittit tribus,

exercitum conscribit et ad

Eleusinis*) copias conducit, ubi

Caliicliori

dum lustrantur,

puteum ipse

templum Cereris reversus praeconem instruit, qui ad Creontem profectus mortuos repetens araicitiam populi Atheniensium si voti compos fiat offerat, sin minus impetret, bellum indicat. Sed ut in scena agantur res gravissimae, fingitur hoc ipso tempore praeco Thebanus ad\enire de eadem re cum Theseo collocuturus. Quam ,

quam

deinde praeco orditur disceptationem, dignissima est, Insigne

consideremus.

enim documentum

est

propositi,

quod in scribendis fabuiis Enripides tenebat. Nam quum propter diversam suae civitatis formam Thebani, quod paucorum imperio ipsi parebant Athenienses autem libera republica utebantur, sumraa rerum popuio commissa , ab horum amicitia semper abhorrerent et nuper etiam Argivorum societatem repudiassent, defensionem Euripides popularis potentiae, quasi maxirae ad rem caussamque pertinentem,

huic dramati inseruit,

eaque accusatione Theseum institutorum et

vitate

Thebanum

fingens

Atheniensium vituperare,

statum

reipublicae

arroganter

ostendendam

praestantiam provocari.

Itaque

regia inter se comparatis, in

illa

patriorum

populari

ci-

reprehenditur,

quod pauperes, etiamsi minus sint rudes, quaestu a rerum publicarum cura abstrahantur, quodque homines ambitiosi dulci oratione multitudinem deleniendo ad sua flectant

commoda, tum, eveniente errorum fructu, novis calumniis priora peccata celando poenam effugiant: et acerbara

rem esse optimo cuique,

videre homines

pravos sola di-

cendi facultate ad principatum ex humilitate evectos. Hanc verissiraara accusationera minime Theseus vel Euripides refutat;

sed

dominatu unius

praestantissimis prirao

loco

aequentur,

bonis

esse leges ,

eoTL

I, 38. p.

vel

civitates

paucorum opulentium privari. Haec bona

quibus lenuium

deinde suadendi

cognoverit libertatem, *) Paus.

ait

quae

divitumque iura

quisque

optiraa

esse

tum virtutis studium et viriura ex-

'EXtveivloig ds tart filv TQiTttoXsfiov vaog,

TlqonvXciiag 'Jqrifiidog

Kal

no6Ei8c5vog

narqog'

cpqiaq Tf KaXovfiEvov KaXXixoqov^ tv^a nqarov 'EXsvaivioav al yvvatnsg x^Q^^ sarrjaav val yaav ig r^v &£6v.

Contra

ercitationem.

unus

ubi

opulenti re-

plures

vel

horum arbifrium pro legibus esse, imbeciiliores vi

gnent,

iuvenum succrescentiura iiifesti, ad exemplum eius, qui per hortum ambuians surama florum

coerceri, robur autem

civitatis,

ilorem, et optiraos quosque, quod sint tyrannis

nemiui iicere vel

divi-

suis frui vel filiarum virginura venustate gaudere :

haec

capita baculo decuteret , tiis

omnia quasi

enira

quo

declaravit ,

commodo (quid

praedam

libidinibus

exposita esse ty-

His Euripides ea, quae penitus animo sentie-

rannorum. bat,

interimi;

acerbitatera

enira

quamvis nemo maiore cum suo inpopularis

licentiae

expertus

esset

Aristophanis protervitate nasci molestius po-

neque quisquara ambitiosorura hominura pestera

tuit?),

magis abominaretur, tamen parva haec incommoda esse ducebat, coraparata cum iis, quae ferret dominatus. Ceterum non hoc referre iudicabat, unus an plures an oranes de suramis rebus decernerent, sed opes an virtus, arbi-

trium

an leges plurimura valerent.

Thesei,

qui

legibus

se non minus

Itaque

principatum

quam populum teneri

arbitraretur, quique persuadere civibus raallet,

gere eosdem, a populari statu

quara co-

differre iudicabat.

nil

His disputatis, urgente Theseo, edit praeco mandata: vetare Thebanos

supplices

recipi vel

trarium facicntibus beilum minari.

mortuos tolli;

con-

Hinc rursus ad locum

communem transit, pacis bona praedicans damnansque cupiditatera imperandi, caussara bellorura. Solere, ait,

quando

neminem de suo fato cogitare, sed in alios a se quemque hoc infortuniura transferre. Quod si raors singulis in ferendis suffragiis ante oculos versaretur, nunquam futurum fuisse, ut po-

bellum

in deliberationem populi veniat,

tius bellorum furore civitates perirent aut aliae alias sub-

jgerent,

quara pacis bonis dulcissimis fruerentur.

Veria-

sima liaec est sententia. Sed dicit eara is, qui iniustissima et postulando et agendo necessitatera belli gerendi ipse iraponit.

Recte

dicit auctorera esse,

subdito,

Theseus non se huius

sed eos,

arroganter imperent.

immoratur, fuerint

igitur

impii

quod praeco

dixit

diisque infesti

qui

alieno

popuio,

belii

quasi

Copiosissime autem in eo

septem duces, quoniam

et manifesta coelestium vin-

94 dicta interierint, iure meritoque sepultura mortuos privari.

Qnidquid enini peccaverint, caede eorura expiatuni esse neque ultra mortem puniendi saevitiam procedere

docet,

debere; esse corpora terrae, animas aetheri,

singula do-

minis, qui quasi commodaverint, reddenda;

et universae

Graeciae, ut mos sepeliendorum teresse:

infringi

enim virtutem,

mortuorum servetur, insi aliter fiat. Absurdum

autem esse eundem sepulcra mortuorura cire in superstites,

tiraere et fero-

neque intelligere quasi luctamen esse

vitam humanam, ilhidente nobis fortuna, quo impensius et a miseris

beatis

Hoc enim

colatur.

qui

eum convenit et modice irasci, iniuria affectum ab

iniuriis faciendis abstinere.

Stultorum est

reputat, et

ipsum

veJIe

cor-

poribus mortuorum, in quibus nulius residet sensus, male tractandis iram explere, vei credere humationem ad aliud quicquam praeter corpus pertinere. Huius quoque sententiae auctor Anaxagoras fuit, qui quum Lampsaci moreretur, quaerentibus amicis, veiletne Ciazomenas in pa-

triam, quit:

quid accidisset, auferri, Nihii necesse est, in-

undique enim ad inferos tantumdem viae est.

eandem Socrates amplexus

est,

qui moriens aegre

Et tulit,

quod multa opera consumpta non potuisset Critoni persuadere se hinc avolaturum neque quicquam sui relicturura. Haec igitur sentiens Euripides, quura su,

perstitiosae

tum

credulitati

leraurura

timori

adversaretur,

longe abfuit a Cynicorum turpitudine,

referre

quicquam negaret, sepelirentur mortui an ferarum laniatibus obiicerentur, sed terram terrae reddendam esse censuit.

Idem comprobans vulgi opinionem consortiura quod-

dam manium cum sepulcris esse statuebat, simile deorum commorationi in delubris, in quibus colerentur.

Memoria

enim, qua mortuos prosequimur, cura sepulcri veneratione coniuncta iidera

est,

gratiara

quo se honore destitui aegre ferunt defuncti Nam quura ne pie colentibus referunt.

vulgariura quidem horainum animae intereant, tura qui, quoad vixerunt, virtute et egregiis facinoribus vulgus superarunt, eandem praestantiam servant mortui et genii cf. Alappellati deorum quandara induunt similitudinem cest. 995. Rhes. 962 seqq. ;

95 Commodatum accepimus

quicquid

nostrum esse di-

cimus, non solum vitam, sed etiam externabona(PIioen.555.). Haec qui reputabunt, in quocunque erunt fortunae statu,

modestiam servabunt utentur.

Non

licet

verecunde rebus

hominibusque

iram perpetuam exercere,

quoniam

ne vita quidem perpetua nobis concessa est(Philoct. fragra. T. I. p. 351.). Non licet viribus suis vel opibus fretum humiliores contemnere, quoniam cuilibet accidere potest quod cuipiam accidit neque quisquam ante mortem ab infortunio tutus est.

His

dictis

Theseus, memor certaminum plurimorura a se atque Atheniensibus iam feliciter

contra improbos

sustentatorum ,

memor gloriae et incrementi civitatis inde

accepti, minas pares paribus hostium referens, parari arma,

currus, equos iubet, ut statim

cum exercitu, ducis simul

praeconisque officio ipse fungens, terram hostium invadat;

Adrastum autem remanere iubet, nolens huius geniura infaustuin suo raisceri, ut, quura sine

numinum favore nihil

mortalibus prosit virtus, propriis utens

numinibus opus

perficiat.

Longissimum temporis spatium, quo haec omnia, quae proposita sunt Theseo, ad exitum adducuntur, brevissimo

carmine expletur, sed eo, quo affectus exspectantium acer-

rime depingitur. Bipartitus enim chorus incise membratimque canens et antispastico maxirae utens numero, voivens inter se cogitata, exclamando, interrogando, optando,

conquerendo animum inter spem metumque suspensum deciarat. Et prima quidem stropha sollicitas se de exitu esse matres significant:

nam

nova ciades cladi priori

quanam tandem mente erunt ipsae, calamitatis auctrices*? Antistropha spem produnt et luctus

luctui adiiciatur,

fore ut evertatur qui triuraphavit: deos enim, quamvis varie,

tamen iuste eventus temperare, neque semper urguere afflictos; caedem autera caede, vindictam vindicta rite puniri.

Altera

stropha optant,

ut sibi adesse in loco,

pugnatur, et sortem amicorum cognoscere liceat. antistropha altera precibus, ducia,

quo

Denique

quae sunt sola timentium filovem patrium implorant, ut ex contumelia in ho-

uorem tumuli viadicare corpora liceat.

96 Quartus actus tum eventura pugnae

reductionem laudationemque continet.

tum mortuorura

Nuntius autem, qui

de rebus gestis exponat, famulus quidam Capanei prodit, qui, quum esset apud Thebanos captivus, de turri qua-

dam urbis spectavit proelium, donec inter tumultum occaAnte portas Electras in campo sionem nactus eflfngit. Aesopi inter Tliebas et Piataeas patente pugnatum est, et agmen Atticorum, dextrum cornu Pediaeis

tripartitum fuit

adversus

coilem Ismenium positum

militibus

cum Theseo, laevum autera Paralis sive

apud fontem Martis tenentibus ,

sive gravis

armaturae hastatis

quibus adiecti equitcs,

extrema acie coMocati, horum numcrum numero illorura In media denique acie apud Amphionis mo-

acquabant.

numentum positi Diacrii erant, qui de curribus pugnabant. Qui a laeva utriusque cornu parte stabant, equis curribusque primi ex acie provecti proelium commiserimt, ipsi pro prima acie, pedites autem pro quodammodo ut secunda haberentur. Hostes ante moenia aciem instrupraediti,

xerunt sic, ut equites equitibus hostium , currus curribus

opponerentur cadavera ut

;

a tergo

autem media inter aciera et urbem de quibus certabatur. Quae

erant Argi^orum,

redderentur postuian*s praeco Thesei

esset, primi

ii,

Provecti igitur ex acie aurigae ibi,

cum

repudiatus

qui curribus insistebant, pugnara inierunt.

pugnatores

constituerunt

ubi manus consererent: quibus dimicantibus, ipsi con-

rursum equis praesto fuerunt ad auxilium ferendum. conspecto certamine sine mora Phorbas, dux equitum Atticorum, cum hostium equitibus raanum con-

versis

Quorura seruit.

Et hoc quidem certaraen acerrimum fuit, donec,

cedentibus Thebanis, Creon rit:

cum graviter armatis succur-

quod fieri videns Theseus non negiexit, sed ipse quo-

que graviter armatos adduxit, ut, retractis in cornua curribus

equitibusque ,

utriusque,

armati

graviter

quasi raedia acies,

clinato laevo Atticorura cornu (in trura,

hastatique

In-

quo erant hastati), dex-

quod Theseus ducebat, superavit; inde hic in lae-

vura transgressus

voce

manuque animura languescentibus

addidit et , iraraani clava Epidauria saeviens , stes

exercitus

proeiiura decernerent.

terga

vertere coegit.

Inter

tandem ho-

Thebanorum terrorem

97 capiendae

qiiura

potestas

iirbis

esset,

contentiis

fuit

perfecisse, qnoruni caussa exercitum adduxerat, plaue di-

ducibus Argivorura,

versus et a septera conditionibus

aequis

et a

perierunt,

his non contenti

Eteocles

belium

quum satis

qui,

componere

quum repente opulentus ex inope factus esset, felicitatis et

vellet,

Thebanorum rege,

qui,

impatiens

contumeliose tractans victos, iara invicem prae-

Eadera imraodestia Athenienses paucis ante homini ambitioso, malient quam ami-

cipitatus est.

annis, quura Cleonti, cis patriae

rant,

obteraperare, niraiura intendentes arcura frege-

prudenter

quura

eventu docti

doluerunt;

consulentes

hoc loco per Adrastum autera narratio lit: nihil

dire

cf.

audire

saiubriter

noluissent,

Cuius peccati

p. 505.

adraonentur,

Nuntii

verisirailitudine rerura excel-

diligentia et

narrat, nisi quod aniraadvertere et au-

enira ilie

coramode ipse potuerit.

Addit deinde, raortuorura

corpora railitura quidera hurao raandata esse in parte Cithaeronis Eleutlieras vergente, ducura autem curribus im-

admodura huraane Thesei

ipsius

ma-

nibus ex caede protracta, abluta vestibusque

stratis

ira-

posita huc adduci ,

Quibus auditis Adrastus cum plancti-

posita et contecta.

bus

tur,

raatres

tes,

obviam

lamentis

quod acerbissima

liberorura

fructu matriraoniorum , sint.

defunctis

carissimis

proficisci-

autem ibidem adventura exspectant, gaudenquod voti compotes sint factae, siraulque lugentes, in

funera ,

orbae

extreraa aetate

Adductis cadaveribus et in conspectu

sequitur Adrasti chorique coraploratio ,

privatae

conspicaturae positis,

inter

rautua

quam funera

velata araplectuntur raatres , laniant genas , pulvere capita

deformant. Numeri huius comraatici cantus maxiraara partem ex dochmiis constant. Cantant autera non singulae matres, sed coniunctae.

Quaerit

non

illis

deinde

quidera

quera quisque

Theseus

bellicis

mortuorura

(vanos enira esse

qui

laudibus,

doceant,

neque posse talia pro corapertis referri), sed de civilibus. Aeschylura hoc loco vituperari manifestum est; ceterum etiam propter genus laudationis qua usus est Euripides , hac praein proeliis

vulneraverit ,

fatione

T. II.

opus

fuit.

Spernebat

noster,

ut inane,

quid-

98 quid a sui saeculi moribus et Tita,

quam

horrebat lon^ius,

qualis

theatra

iis

tum

erat,

ab-

moveri possent:

moventur enim homines iis soils rebus, quas ad se sirailitudine

putant.

pertinere

artes

tum res

poris

procedebat,

proeiiis

Atqui

militaris virtute

iila

aetate

cum reliquae

animi magis quam

vi cor-

neque singulorum certaraina magni in momenti erant, neque iis in acie spectandis iocus

Speciosae quidem sunt imagines rerura pridem abo-

erat.

sed inutiies magisque deiectandis

litarum ,

adoiescentibus

vana, quae cogitatione finguntur, sectantibus,

movendis viris, usu et prudentia

quam com-

et exercitatione praeditis,

Hoc intelligens Euripides homines taies,

idoneae,

quaies

revera erant, non tales, quales antea fuerant vel fingcbantur, imitatus est.

Non enim iisdem, quibus Homerus, ho-

minibus scribebat, adolesrentlum qiiadam similitudine prae-

cum priore comparaimaginem referre fatendum erit.

ditis,

sed floruit eo saeculo, quod,

tum,

virorum

naturae

eandem esse diverquandoquidem haec rerum gestarum gloriam quasi adolescentium grandia omnia spe-

Ac tragoediae sitatem

ipsius atque epopoeiae

facile iiitelligitur,

rantium imaginationes narrat,

illa

destitutas spes, eversaa

fortunas, ruinas de conatibus excidentium, qualia

virili ae-

usu venire solent, repraesentat.

tati

Orationis igitur funebris imaginem,

quam laudationem

(iTiaLVOv) ipse appellat, Adrasto tribuit Euripides.

Novum

hoc fuit et ab heroum moribus discrepans, teste Dionysio „Certamina quidem tura Hal. A. R. V, 17. (p. 291.) gymnica tum equestria in illustrium virorum funeribus ab amicis instituta esse memoriae est proditum ; at laudes :

iis

dictas

cos,

esse

nemo tradidit praeter Atheniensium tragi-

qui adulantes

civitati

suae de

iis ,

quos Theseus se-

hoc quoque commenti sunt." Eius autera laudationis ratio haec est, ut singuli heroes singuiis hominum generibus imitandi proponantur: exemplaria enim expripelivit,

muntur divitis carentis insolentia, pauperis vacui avaritia neque ex odio iniustorum in odium patriae delapsi, iuvenis

frugalitatem

patientiara

pro elegantia

mollitie

affectantis, inquilini caritate reipublicae civibus aeraulantis

casteque degentis,

cum propter corporis formam a plu-

99 rimis amaretur,

denique

viri

factis

ma^js et fortitudine

quam dicendo laudem adepti. Atque has tantas virtutes, quibus et gloriosam mortem et honestam sepulturam omnes adepti sint, ex pudore natas esse disputat Adrastus, pudorem autem anirais inseri disciph*na. His humanitatis honestissimorum

studiorum imaginibus quantopere ve-

teres moti sint, ex testimoniis scriptorum inteiligitur, velut

stoicae auctor disciplinae, in ore habere soiitus

Zeno,

de Capaneo dictos (Diogen. Laert. VII, 23.). Eiusdem Capanei exemplar Pelopidae Thebano, Eteocli autem Argivi personam Epaminondae ob oculos positam versus

est

Respexerunt eiusdem atque mores Euclides apud Athen. VI. p. 250. E. et

fuisse Plutarchus significat.

Eteociis

Teles ap. Stob. XCV. et XLVI.

Ilaec efficere pluris erat,

quam mores heroum ab aliis poetis traditos, ad hanc fabulam

nihil pertinentes, servare.

Dicta laudatione, placet Capaneum, lovis fulmine con-

eecratum,

separatim

monumento prope templum excommuni rogo cremari.

structo componi, reliquos mortuos

Ad quem dum corpora

abducuntur, matres,

ne vuinerum

foedissimo adspectu dolor augeatur, relinquuntur.

Finitur

actus tum sententiagravissima, qua avaritia caedium caussa

pestisque

felicitatis

esse

arguitur,

tum carmine lugubri,

quo orbitatem suam et commutatam sortem liter

deplorant.

matres

flebi-

Contrahere licet spatia ac terapora eorum,

quae oculis spectatorum subtrahuntur, non eorum

quae,

quum coram spectentur, rainus possunt fallere. Quaraobrem quum in ipsa scena rogi cremandis corporibus exstruerentur ardentesque

conspicerentur

(et

summaeque huius dramatis accommodate) ut,

recte quidem curandum fuit,

dum in cineres considerent ignes, episodio aliquo magnicum rerum

conditione congruente animi tenerenqua ratione Euripides perfecerit , iam videamus. Exstructo enim per famulos Capanei monumento ac-

fico et tur.

censoque rogo, repente uxor huius, Evadne, Iphidis filia, rupe imrainente stans conspicitur, inde in rogum viri,

cui se immolare constituit, corpus demissura. In episodium noster contraxit argumentum eiusmodi quale antea ,

integra tragoedia ornaverat.

Revera enim Evadnae factum

100 Laodamiae omnibus ex partibus respondet: quod quod tristia tristibus cumuiando assequi id, quod est tragoediae propositum,

facto

faciens duplicem subiit accusationem,

quam temperatione rerum tragicarum

magis multitudine

quodque

studuisset ,

quandam

ingenii

iisdem inventis

iterandis

inopiam

Inopiae quidem non recte

significasset.

accusatur is, cuius tantae sunt divitiae, ut etiam detractis iis,

quae iteravit, opulentissimus esse non desinat; iteraautem ne natura quidem rerum, dei potentissimi

tionibus

mortalium vero neminis

vacat;

sapientissimique fabrica,

quam Eu~

unquam tanta fuit

sollcrtia ,

ripides,

Exaggeratio vero miseriarum tum de-

vitaverit.

ut eas impensius,

mum vituperanda est, si fit cum detrimento simplicitatis: nam si congruant idque

haereant, etiam iaudanda;

res et apte

hac dramatis parte usu venit.

funeribus

matres et

quas vel maxirae

Adsunt curandis

defunctorum; absunt, ad

liberi

calamitas pertinet,

uxores.

Potuit

iis

cliori

munus delegare poeta, sed matres vetulas, quam fe-

minas

aetatis vigore florentes,

duce rege iuvene inter pere-

grinos versari, magis decere iudicavit.

Quamobrem quum

neque omitti coniuges, quin deesset pars necessaria, possent, neque tertii chori inducendi copia esset, unam instar

omnium ob oculos posuit,

cuius spectata pietate et

amore reliquas minus desideraremus. Dixerunt mulieres privatam bono , quo omnis felicitas continevitam suam ,

retur, nullam esse;

relictum esse praeter aegritu-

nil sibi

dinem perpetuam et lacrimas. teruni certe iudicio),

nisi

Hoc qui

sentit,

eum (ve-

ignavus est, raortem quaerere

necesse est: praestat enim inferorum

numero accenseri,

quam inter vivos raortuosque medium pendere oi5t'

8v rolg (pd^L^BVocg

OVZ' iv ^a^LV XQLVO^SVf], XCHQlg S^ tLva tavd' sxovCa ^OLQav. Sed videndum est, ut mors uostra aut superstitibus aut Evadne vero, desiderii stimulis acta defunctls utilis sit. et furore quodam divinitus concita, quum fefellisset cu-

stodes e

domo patris aufugiens, duce

vel natura vel

deo

rogum raariti, quo ne defuncto quidem carere vult, delata est. Quam quaerens pater, qui idem Eteocli

aliquo, ad

101 pater est, pauUo serius frustra

ad latns iacens mariti, una combusta ima ad

desilit,

ut,

inferos

descendat.

summus

eodem pervenit, qiio praesente et accensum rogum femina

preces interponente in

Honorum,

una mori maiie

est

quibuscum mutuo amore

qui

defimctis

quam

vivere

tribuuntur,

orbatos

eos,

Quibus honoribus celebrandis quum universum hoc drama oc-

illi

coniuncti fuerunt.

cupatum sit, huiusmodi facto recte consummatur. Ardori Evadnae siraiie quicquam a priorum poetarum Neque enim uilo inventum fuisse non est verisimiie. ille nasci aut inveniri potuit, antequam ea, quae prisci admirati erant,

pro inanibus haberi atque contemni coe-

Deus, qui in mortalium pectoribus dominatur, Gurat, ne unquam exstinguatur ardor, quo inflammati homines spretis humilibus sublimia petunt; utque contraria perunt.

fere

inter

coniuncta esse soient,

ita illius aetatis so-

rerum admiratione quo ad sempiterna pro caducis, ad animi bona pro corporis, ad diviua pro humanis amplectenda homines muito incitatius ferebantur, quam rerum corporis viribus gestarum gloriam priores secuti erant. Eius autem impetus interpres exstitit Euripides. Et Iioc quidem loco imaginem furoris plane singularis ac paene monstrosi proposuit, cui similes in romanticorum quidem qui dicuntur poetarum carminibus multae occurrunt, nullae in Graecorum, qui ante Euripidem fuerunt. In celsa rupe mulier subito apparet brietas

prudentia,

alienissima,

fanatica,

opinabilium

novimi quendam peperit impetum,

rogi ardentis,

rum tam

ornata coronis auroque*),

avis instar suspensa,

ut hilaris diis manibus hostia

veniat,

imminens ilammae

cantans carmen plenum ardoris, vocans vi-

cui se devovet, praedicans

consecraverit.

His aliisque

matrimonium , cui se todictis,

quibus consilium

Philostratus, qui haec in Imag. II. p. 826. imitatus est:

yvvTJy yia&DcnBQ ol ig ta Iequ avscpoivovs rs xai x^vaov tgcc-

6H0VVTSS, tos cpaidga ^votro xai tg

Jjc^gtv

rols Q-eolg, ovTCog

CTsHaGa xat ovdl tlssLvov ^ksnovaa nr]8a sg t6 nv§ KxX. Rogum hic a Cupidiuibus facit accendi. havT^v

102 suuni significaret, non audiens patris voces, laeta, qiiasi ad

deos ascendat, in ignem ad latus mariti devolat*). Pater autem miserrimus, duobus liberis praestantissimis cum ge-

nero orbatus, privatus fructu iaborum, quos in iilis tollen-

educandisque toleravit,

dis

solus

senectute

relictus,

neque ossa defunctorum attrectare neque amplius vitam inutiiem extendere vult,

sed statim

domum se reduci iu-

bet, ut tenebris tectus vitam inedia finiat.

Cum Oedipodarum ad

fato

sorte

perniciem una trusus

suam commiscens horum est. Hanc sententiam et

universum drama et partes eius mentibus spectatorum inculcant. Evadnae autem rebus similitudo inest eorum, quae Oenomai fabula ostenduntur, quam uno didascaliae

cum Supplicibus coniunctam fuisse suspicamur. His peractis, exstinctis ignibus, pueri ducum compo-

corpore

sitorum in scenam prodeunt urnas tenentes, quibus ossa patrum collecta insunt, et naeniae canuntur, alterna vice pueris matribusque

memoriam exstinctorum querelis pro-

Onus gestant grave doloribus, leve pondere; cineris exiguum modum pro robustis quondam corporibus, sequentibus.

Carcnt pueri praesidio, carent matres fructu laborum at-

que vigiliarum: haec enim omnia, igne soluta, partim in aetherem partim in Orcum abierunt. Sed exstinctis viris non est exstincta vindicta: superstites sunt ultores, qui, ferreis arrais induti, memores piique ea, quae patres nead quod conandum et matrum doquiverunt, perficiant :

Haec sic cantantur, ut praeeunmatres, non singulae, sed universae, succi-

lore et suo impeliuntur.

tibus pueris

nant,

confirmantes illorum verba et sententias fere dimi-

diatas

explentes.

Puerorum

noster

inseruit,

gratificans ,

cantus

pluribus

tragoediis

credo , Timotheo musico et

acutae symphoniae voci modulandae dare locum volens.

Priusquam Adrastus et ii, quos adduxit, donati publice ossibus cineribusque mortuorum abeant, iubente Theseo,

*) Haec imitatus est Ovidius Amat. III, 21 ,,Accipc me,

Capaneu! cineres miscehimuSf inquit

Iphias, in medios desiluitquc rogos.^*

103 memores accepti

promittunt, ee,

beneticii,

gratiam esse

Atheniensium relaturos. Ilis iinlri draraa potuit. quae Minerva praecipit ad argumenti exitura expli-

civitati

Nam

candum

nil

pertinent.

lubet

enim

obstringi se nunquam in Atticam

iureiurando Argivos

infestis

armis invasuros,

iuranientum autem tripodi inscribi, eumque Delphico deo servandum tradi, et huius generis alia liominum , qui tum erant ,

opinionibus accommodata.

Tnm fiiiis eorum,

qui

apud Thebas interfecti sunt, pollicetur fore ut vixdum puberes, duce Aegialeo ac Diomede, Thebas expugnando

patrum mortem vindicent.

Argumentum fabulae taie, quale ab Euripide conformatum fuit, retulerunt Pausan. I, .39, 1, 2. Diodor. IV, 65. Apoilod. lil, 7. Non armis pugnando, sed persuadendo cadavera a Thebanis impetrata esse et mutasse Euripidem tradita a prioribus dixit Plutarchus in

paciscendoque

vit.

Thes.

29.

Sed praeierant illi et Herodotus IX, 21.

Aeschylus in Eleusiniis (Plut. 1. 1.), quem Euripides potest imitatus esse. Laudes Atticorum et in hoc draet

mate

Heraclidis

et in

quenter iraitati sunt Rhetores,

Erechtheo praedicatas

fre-

velut Isocrates in Panegy-

qui et argumenta fabularum , quas dixi, retulit. Etiam Aristoteles Polit. V, 9. p. 151. in iis, quae de rerum publicarura formis disputavit, Euripidem imitatus est. Deniquenon omittam, quod Macedones quondam, Aetolorum saevitiam, qua Dium Dodonamque vastaverant, ulti, excisi rico,

oppidi Thermi parietinis inscripserunt versum celebratis-

simum (861.): oQas tb ^LOV ov ^fAog dLETttato, Nulla huic dramati inest persona, dicere possis, sit.

nisi

quam principalem putandum

forte chori eas partes esse

Legum etiam, quas critici proponunt,

sas esse apparet;

plerasque lae-

tamen movendo docendoque vix iil-

lam tragoediam aptiorem fuisse intelligitur.

104

Argiimeiituin

Oenomaus.

Iiiiius

fabulae apud

Diodorum IV, T3.,

cuius verba Servius Virg. Georg. III, T. iteravit, et Hyginura

Imitatus

exstat.

Euripidem Attius,

est

quod ex his

maxime verbis inter se congruentibus intelligitur z£K^aiQ6iis6&a tolg naQovGi rd^pavij.

^^atque ea coniectura auguro»^* Prooemii materia his inest Hygini verbis : „Oenomaiis, coniugio BvaHippodamiam, virginem eximiae formae, quam nulli ideodabat in coniugium, quod sibi responsum fuit, „a genere mortem caveret"**).

Martis et Asopi*)

habuit in

filiae fiiius,

reten, Acrisii filiam, ex qua procreavit

Itaque

cum complures eam peterent in coniugium,

tatem constituit, se tasset victorque

daturum

(quod

exisset

qui

simul-

secum quadrigis cer-

equos Aquiione velocio-

Haec ab Hippodamia ipsa commode theatro exponi potuerunt. Horres habuit),

victus autera interficeretur."

rebat virgo crudelitatem, qua plurimi iam viri nobiles tra* et

cidati

caussa,

capita

super

valvas,

deterrendorum procorum vicem dolebat, quod

simulque suam

fixa erant,

connubio privaretur:

unde cura odiura patris concepisset,

ad deserendura eura prona fuit***). Alteram prologi partem colloquio Pelopis, forte ex Phrygia advenientis, cor;

cf.

Diodorura

et Hippodamiae confectura esse suspi1.:

Ileloip ds 6

Tavtdlov xatav-

tijCag slg 1116 av Tcal Q^eaCd^evog trjv 'iTtxo-

dd^eiav e7te\fv[irj6e tov yd^ov. Post parodura Oenomai atque Pelopis colloquium seCaussam adventus his verbis ostendit Pelops

qui potuit.

*) Sic ex Diodoro reponendura pro Asteropes esse censui. **) Servius vel Diodorus: „Finera vitae ab oraculo sciscitanti responsum est tunc in fata illum casurum, quum filia nupsisset. Decrevit igitur fiiiam perpetua virginitate frui." ***) Philostr. iun. Im. 10 kqavai. yocq aal zbv ysvvi^roqa iivaax:

x&rai TOiovTOig aHqod-ivioig cpqovovvra, a drj dgag, xsgja-

Xa$ xavxag Tav TCqonvXaioav.

105 ^jConiugium Pisis petere^ tendere" —

ad te itiner

„Ego, ut essem adfinis tibi, non ut te esstinguerem, Tuam petii gnatam; numero se expur gat timor*'' Osteiidit

Oenomaus capita priorum procorum in valvis fixa

Europae principum primo ex loco.

fyHorrida konestitudo

Metum hoc

spectaculo Pelopi iniectum

es8& dicit Hygi-

nus: „MuUis interfectis, novissime Pelops, Tantali filius,

cum venisset et

capita huraana super valvas fixa vidisset eorum, qui Hippodamiam in uxorem petierant, poenitere

eum coepit, regis

crudelitatem

timentem."

narrationis Hygini ab Euripide recedit. rotis detrahere

tum

aliquod

Reh'qua pars

Non enim clavos

Myrtilum iussit Pelops , sed terriculamencurriculo infodere, quo equi consterna-

rentur

radiorum ardentum indicem^ Cum e somno in segetem agrest es cor-

t^Fer te ante Auroram^

nutos ci ent, Ut rorulentds terrdsferro rufulas Proscindant glehas arvoque ex molli escit ent." Cf. Pausan. VI, 20. p. 504 seq. : litovo^dCaL TaQd^iitTtov, ozi

t(p

Olvoy.dcp

dia xov

%%ri6av al LTtTCOi %tX.

MvQttlov r^g

T£%vi;g ItaQa-

Ex eodem Pelopis et Myrtili colloquio

depromptum esse suspicor fragm. inc. 237: 0"u% lyyva^ai' ^fj^ta (piliyyvov CKOTtel'

ta TIv%ol d' oi)^ la yeyQanfieva*'),

Quae verba bene conveniunt

in Pelopis

personam malam

perfido aurigae gratiam relaturi.

Certaminis rationem his verbis persequitur Diodorus:

„Equorum instituit cursum a Pisa ad aram Neptuni, quae *) Vulgo axonsiv za Tlv&ot^ ovk iu ra

autem crat jraga d' ata.

ygccfificcTtt.

Scripta

templo Delphico seDtentia Chilonis: iyyvUf

106 Cursus autero

apud Isthmurn Corinthi.

erat

Oenomaus

erat eiua-

autem equorum ferebatur curru. Sacris demum peractis, Oenomaus cursum incipiebat et secum habens hastam et Myrsequebatur praecedentcm tilum aurigam. Nactus eum, quem perscquebatur, hasta feriebat interficiebatque procum. Hoc pacto cum semper equorum velocitate assequeretur aemulos^ multos interfecerat." Certus de victoria Oenomaus haecce dicit: ,^Atque hanc postremam soiis usuram inodi.

virginem

arietem

postulabat,

lovi

sacrificabat;

qui

quattuor

capeJ^ Sacrificium his verbis indicit:

ijVos

ite

actutum

atque opere

magno

edicite Per urhem^ ut om?ies, qui arcemque astuque accolunt,

Cives ominibus faustis augustam adhibeant Faventiam, ore obscoena dicta segregent:' Nuntius quidam certiorem

Ilippodamiam de eventu certaminis

facit.

NUNTIUS. ,,Praesto iam adsum"

HIPPODAMIA. ^^ExpromitOy Quid fers: nam te e longo itere cerno vader e^ Ex

iocis

editis

cursum a se spectatum esse ait nuntius:

Quemcunque

inst iter am

grumum aut

praecisum iugum*):^ Locum periculosum, in quo

currus Oenomai fracttis

sit,

his verbis designat:

Saxum id facit angustitatem^ et suh eo saxo exuberans Scatebra fluvia eradit rupem. Quum procul spectans infortunium Oenomai non oinnia *} Noniufi:

Grumm dicitur aggevy a congerie dictm.

107 explorata

coinpertaqiie

habeat,

qiiaedam

coiiiectura

su-

8picatur

TSKâiQoêa&a tolg jcaQov6i> tdcpavij. ^Âtque ea coniectur a auguro.'''* Chorus tantum abest, ut Ticem regis doleat, ut iustam numinis vindictam in calaraitate eius agnoscat: hyca filv edz'

av tovg xazovg opw ^QOtav

niTitovtag, stvai cprj^i dai^ovcov yfvog*).

Hippodamiae tribuo verba, quibus fatum nulia arte vitari posse declaratur:

6 nXeldta 7tQd66ov %Xei6^^ a^aQtdvei pQot&v. victoria Peiops extemplo ad Hippodamiam ex eo

Parta

abducendam re-

ipso loco, quo haec cursura spectaverat,

versus est.

Philostr. epist.

Konog dQo^ov,

^7]^eL6av; itj

ot^jc

Idem

XLII: o^k ijxov^ag tbv JJe-

eâvâOag trjv Ik QêdtQov yccep. XLVII: ovde yccQ tbv Ilekona

'innoMêia 'iqtijirjae êvov bvta Tcal ^dQâQov.

filia

Reversus in scenara Oenoraaus, quum desertum se a videret, quam vehementiore quam paterno amore di-

lexisse dicitur, simulque fatum a diis

nisse

crederet,

mortem

sibi

destinatum

conscivit:

qua

sibi

ve-

de re haec

Bunt Servii sive Diodori verba: ^Quo dolore actus Oenomaus, existimans advenisse responsi tempus, sibi mortem conscivit." Aegritudinem hisce verbis deciaravjt: ev e0tL ndvtov nQcotov elbevai Todg, (peQeiv

ta avfinintovta ^7] naXiyKOtcog

•

Xovtog y* dvr]Q dQidtog aZ te <jv^q)OQal TjGCov ddxvov^iv dXXa tavta yccQ keyeiv '

eni6td^e6&a, dQdv d' d}i7]xdvcog eiei

dXV e6ti yaQ dr] Tidv KaK0i6iV- TJdovr] -O^fT^Tors

ddvQ^ol daKQVcov t' eniQQoal,

dXyr]86vag de tavta Tcovcpi^ei cpQevav

xal xaQdlag elv6e Tovg dyav novovg d[ir]xava) 8' eycoye xoiux ex(0 elt'

^a^elv,

ovv d^eivov e6ti ylyve^^ai T£xva

*) Orion V,

Schneidew. p. 41.

108 &VfjTol<3LV, €tr' ScTtatda 7cccQ7Cov6^aL piov.

6qc3 yccQ ols fiBv

ovK E(pv6av d^Xiovg,

oCoiCi, d* £t0ti; o^ddhv

edtvx^^teQovg,

xal yccQ Tia^nol ysyatEg Ix^ictrj v66og, Kccv

av yivovtai 0cb(pQovBg, aaKbv fisya'

KvTCOvCu tbv (pv6avta,

iirj

nd^(o6l n,

ogtig 81 ^VTjtav ^ovXstai dvgcjwiiov

dg yiJQag iXd^SLV, o^d Xoyi^staL xaXag' HaKQog yccQ alcov ^vQiovg tixtSL 7c6vovg. Disparem fabiilae conformationem , cuius auctor Sophocles fuisse potest, Lucianus in Charidemo c. 20., PhiI, 11., Hyginus c. 253., Schol. Apoll. I, 756. memoriae prodiderunt. Myrtilo enim dicunt ab Hippodamia persuasum esse, ut cereos clavos pro ferreis

lostratus Im.

aliique

rotis iniiceret;

dem non

Oenomaum in ipso cursu interiisse*); eun-

oraculo monitum,

sed quod filiam ipse praeter naturam amaret neque a se dimittere veiiet, dolum excogitasse, quo proci perirent; Hippodamiam ex ipso cer-

tamine,

cum Pelopis curru veheretur, cum hoc aufugisse; fuisse cum equis im-

Pelopi currum a Neptuno donatum

quod flore aetatis ei frui non liceret, misertos esse et Pelopi praesentes auxilium tulisse. Hanc fabulam expressam videmus in amphora eadem, qua Archemori fatum exhibetur, itemque in ea, quam Dubois Maissonneuve tab. XXX. curavit reddendam. mortalibus; deos ipsos virginis,

Andromache.

Mirum est dictu, quantum Euripidi criminationum iniuriarumque importaverit iudicii illa perversitas, qua vulgo,

ad unam personam primariam omnia referantur., tragoediam uUam pro simplici unaque habendam esse negant nisi

*) In Iphig. Taur. 823. etiam Euripides

hasta transfixum esse finxit.

Oenomaum a Pclope

109 Mrjviv

SiSids

&sd dicens

in principio operis

Home-

non in uno homine, sed in imo facto eiusque eventibus cardinem rerum et simplicitatem operis a se poni significavit; idque non epicis solis, sed tragicis quoque faciendum esse iudicavit summus arbiter Aristoteles. Ubicunque autem in factis insignibus, gravibus ct ad multos rus

pertinentibus

momenta rerugi communia pOnuntur, princi-

pales istae,

quas recentiores appellant,

personae frustra

Andromachae fabula primae quidem partes ei feminae, ex qua tragoedia nomen accepit, quaeruntur.

Itaque

mandatae sunt, sed pro principali persona neque haec neque Hermione haberi potest.

Iniuste igitur criminantur

duabusque personis male coagmentatum simplicitate carere. Quod si id, quod isti volunt, propositum fuisset Euripidi, quid attinuit Neoptolemi caedem copiosius describere, quum obiter commemorare satis esset? quid, Pelei obitum ac-

hodie, copulatis duabus

actionibus

principalibus opus

curatius persequi^

quid, Thetideiii adhibere et facere di-

centem ea, quae ad neutram personam principalem quicquam pertinerent? Accedit, quod chori carminum pleraque,

ad iliam normam exigantur,

otiosa sunt,

Qualis

autem poetae raens et consilium fuerit, drama ipsum periustrantibus

et ad

graviora dicta accuratius

attendentibus

planum erit. Actio dramatis in oppido quodam Thessaliae, prope Phthiam Pharsaliamque sito, constituitur, quod Thetideura

quod ibi Thetis cura Peleo seorsim ab hominibus habitasse fertur. Ibi Neoptolemus ex Troia

vocatur propterea, redux,

cum vivo Peleo regnum accipere nollet, sedem fi-

In conspectu sunt aedes Neoptolemi , et prope eas fanum Thetidis, quod, ut monumentum nuptia-

xisse fingitur.

rum, religione colitur a Pelei sobole sanctissima. In hoc Andromache, de vita sua timens, confugit ; puerum autem, quem exNeoptoIemo conceptum peperit, extra domura clam ablegavit. Verba igitur facit Hectoris coniux, quam expugnata Troia filius eiusdem viri, qui Hectorem occidit, captivam pro pellice abduxit.

Qua utens

conditione mu-

miserrima aliquid nacta erat solatii ex filio Molosso, donec Neoptolemus Hermionam, Helenae filiara, in matrilier

110 monium duxit, quae, quum sterilis esset, aemulam accusavit,

sterilem se factam esse invisamque marito occultis

illius

medicamentis,

quae quidem tantum aberat ut

consortio delectaretur, ut,

tori

cum principio invita inisset, hoc

tempore iam reliquisset. Quaerens autem Hermiona occasionem aemulae cum filio eius occidendae, Neoptolemo ad oraculum Delphicum

patrem ex Sparta

profectq^ statim

quo adiuvante conata perficeret: cuius ex ad-

arcessivit,

sibi praesagiens Andromache filium quidem parvulum aliquo tuto loco occultavit, ipsa autem in ara

ventu mala

fani supplex consedit.

His ab Andromacha prooemio dilucido probabilique, ut ait argumenti auctor (TtgoXoyog 6acpojg%al evXoyag elQrj^tvog), convenit illam mulier

expositis,

quaedam Troiana, quae,

cum famula Andromachae in Troia fuisset, una cum hac Phthiam a Neoptolemo abducta erat. Quae quum eadem fide et benevolentia captivam, qua quondam dominam, colat, Androraachen de periculo filii certiorem facit, comperto , quo loco occultaretur, Menelaum ad illura rapiendum profectum esse. His auditis Andromache auxilio

destituta irapetrat a faraula,

iit

nuntiura discriminis, in

quo Molossi salus versetur , ad Peieum senem clara perferat; ipsa interim mala et priora et praesentia deplorat

threnum versibus elegiacis fundens, quem nuraero prae8tantissiraarum huius dramatis

partium

qui scripsit vetus argunfentum

(m ds Tial xa alsysla ta

T»

^QTjVcp

iudicat

is,

Unicum hoc carminis

xijg 'Av8Q0u.d%r]g).

elegiaci in tragoediis,

esse

qnae exstant, occurrit exemplum, sed

Est autem certe numeri rebus accommodatissirai sunt. hoc carmen initium parodi, in qua iisdem rursus hexametris dactylicis utitur poeta, ithyphallicos ,

sed

ita,

paroemiacos aliosque

ut singulis plures

eius

generis versus

Chorus, ex feminis Phthiadibus constans, migericordia atque benevolentia ductus ad captivam Troiaeubnectat.

nam congregatur; ceterum eam monet, ut necessitati pacontentione et relicto delubro, quum ipsa

reat missaque

serva

sit

submittat.

ac peregrina, dorainis Spartanis potentissimis se

111 Videmus iam trea quasi partes inter se conflictantes, quanun prima sunt Spartani victores, altera Troiani victi subditique, sive

Spartanorum, Phthiotae

tertia socii affinesque

domus Pelei.

Nam hac mente haec a poeta sic ef-

ut quasi gentium civitatumque personas ii, qui producuntur, gerere viderentur, inde intelligitur, quod sae-

ficta esse,

pius populorum civitatumque illos

privatorum

facta

sic

dictaque

facit

mentionem, ut ad

eum revocare

appareat.

Et victores quidem superbos, arrogantes, iniustos effingit, neque minus sociis quam subditis iniquos. Impudentissime enim facit Menelaus, in aliena domo tanquam in sua dominans simulque fictis criminibus innocentes damnans improbissime.

Huius populi amicitiam secuti Pelidae fe-

minae improbae repetendae caussa Troiam everterunt, quo facto malam mercedem mali tulerunt facinoris. Mala enim merces Hermiona est, improbae matris improba filia, mala raerces captiva Andromache, eius quondam viri uxor, qui crudelissime a Pelide ipso, patre eius, qui in matrimonium duxit, interfectus et circum urbis moenia tractatus Et Hectoris quiet canibus volucribusque proiectus estdem raortem pridem ultus est ApoIIo. Huius enim iussu atque impulsu ille in templo eiusdem interfectus est; idem iam filio eius supplicium paratum est. Fingitur enim Neoptolemus, quum antea Delphos profectus paternae necis poenas a deo expetisset, hoc tempore rursus expiandae temeritatis caussa eodem versatur,

contendisse: ubi dura

deus, spreta satisfactione eius, mortera

per

Orestem curat inferendam. Continuatur igitur Hectoris, pridem defuncti, ultio, eiusque ultionis pars etiam ad Andromachen pertinet, quam quidera, priori raarito unice fidara,

concubinae loco Neoptolemus

claravit poeta

anactis

habet invitam.

De-

mentera suam et AchiUis interitum et Asty-

pueri necem et reliquas

statira in prooeraio describendo.

Andromachae calamitates Inde planura iara fore arbi-

summara rerum in Pelidarum domus interitu ostendendo poni, ad quera illa, Spartanorum societatera irapro-

tror,

bara

sequens raalamque gratiara pro iniusto auxilio acci-

piens,

detrudatur,

set Euripides,

Neoptolerao partera actionura tribuis-

locum actionum mutare iicuisset.

Pri-

112 mas tamen partes ne Sophocles quidem, idem ornans argumentum, liiiic detulisse videtur: Hermionae enim pro Neoptolemi nomine fabula eius appellari solita est. Prodit

scenam

Hermiona Lacedaemoniae

gentis

fastum insolentiamque et vestimento et dictis et factis referens.

Spartanos

constat

peregrinis

degentes

terris

legumque patriae vinculis liberatos faciilime ex domestica esse

frugalitate

luxuriam

degenerare

solitos.

est,

lam ad Hermionam

tradidit.

filiam

liereditate

Idera

quam corrupte-

Helena, rnter Troianos versans, passa

Conspici-

tur igitur haec femina capite auro gemmisque ornato, cor-

pore splendidis vestibus instructo, ut Asiaticum luxura cum Lacedaemonia superbia coniunctum ostendat. Quem

splendorem admirationi invidiaeque mulieribus Phthiadibus esse animadvertens, statim eas

marito se his

occupat,

glorians

non a

sed

ex paterna

domo opulentissiraa ampla cum dote attulisse.

Licere igi-

tur sibi ait

captivam

divitiis

libere

instructam esse,

loqui,

sibi aequari,

divitiis

quin etiam

fretae.

Servam autem

domum se expulsa so-

indignum esse. Quae quamvis ad aram supplex consederit, tamen eam aut interfectura iri propter-

lam occupare ea,

quod invisam se marito sterilemque reddat,

aut,

sospes esse velit, fore ei genibus suis corpus advolvendura, fore domum

verrendam ex aureis vasis aquam sparsit, cognoscendum. Turpe

genti, denique fore, ubi locorura

esse

eam cura iilio eiusdem, qui maritum ipsius

occiderit,

concumbere; sed enim talera esse barbarorum gentem, ut fas nefasque confundat. INeque decere eum, quibenererado-

mesticam administrare velit, unura pluribus uxoribus uti, sed ad unam respicere legitimam. Convenire hanc orationem personae Hermionae merito iudicarunt veteres (gijCLg ^EQ^iovrjg

tb ^aGihxbv S[i(paivov0a). Neque enim haec quidquam dicit agitve, quod non deceat raatronam paternis opibus et propin-

quorum potentia fretam, pellici servae postpositam, fecunditate carentem, amore viri privatam. Laudandum est etiam hoc, quod opprobria atque crimina , quibus et aeraulam mulier invida oneraret et suara iracundiara excusaret, poeta speciosissima

excogitavit.

Foedum enim

quod cum mariti sui interfectoribus ,

revera facinus est,

quos

ulcisci

debet,

113 Androinacha concumbit, qiiod invitam se facere testans Hermionae non persiiadet. Denique pestem coniugiorura esse pellicum amores dicens, sententiam effatur eara, quae huius dramatis argumento ipso confirmatur.

Andromachae

prudens, eademque et animosa planeque constantiae feminae probis-

oratio

et considerata est,

simae accommodata. cipio

constat.

Exordium ex insinuatione

Primum

enira

loco

prin-

comrauni utitur: raa-

hira esse iuventutem, et in iuventute iniustitiam.

Tcreri

dicit ,

ne,

quoniara ipsa serva

sit,

Deinde locum non

inveniat oratio sua, neve ipsa veritas, quod vinci se argu-

detrimento sit.

Tum

suspiciones absurdas esse ostendit.

Inde

mentis aegre ferant potentiores, crimina veras

dihiit et

caussas,

propter

sibi

quas Herraione a marito parura

Vchementius

ametur, iugenue exponit.

ait

modestia, ob-

sequio, indulgentia, pudicitia , quara forraositate corporis,

amorera conciliari; nulla autera re viros magis

ahenari,

quara arrogantia et concubitus cupiditate parura celata. Cha-

Tu, si quid te pungit, raagnam Scyrum nihili facis, divitem te inter egenos fers, et Achille maior tibi est Menelaus. His mo-

racterisraus inest hisce:

dicis Lacaenam civitatem,

ribus

plane

contrarios

suo exhibuisse ostendit.

se ipsam Hectori quondara raarito In fine

hac utitur sententia: noli

matrum mores viHas orationes excipit altercatio, qua Hermione, quum suam caussam inferiorem esse intelligat, sine ambagibus moriendum aemuiae esse matrem tuara imitari: malarura

tant filiae,

quibus

enira

sana est raens.

declarat , seque, nisi lubens

illa

delubrum deae reiinquat,

inventuram esSe ea, quibus cogi possit, rainatur.

Cuius non movetur Androraache; ceterura remediura malitiae mulierum, atrocissimae pestis, nullum a diis concessum esse queritur. His peractis chorus ad caussam belli Troiani memorainis

ria

rediens

trium dearura

contentionem

et Paridis iudi-

hoc universae genti inlatum carmine elegantissimo persequitur. Cuius commemorandae duas foisse video caussas, quarum altera est, quod illustri aliquo exemplo poeta, quara perniciosae essent tum ferainaciura et perniciem ab

rum aemulationes tum virorum libidines, T. II.

ostenderc voluit;

114 quae hoc dramate continentur, ea, quae altera, qiiod iis apud Troiam g^esta sunt, quodammodo iterantur. Nam et Neoptolemus paternae impietatis lieredium accepit, et Hermione quasi altera Heiena pestem regno, in quod ,

transducta

est,

importat, et Menelaus iterum pro iraproba

rauliere certamina movet, et

Andromache, Hectoris dignis-

sima coniux, adest, cuius contumeliam una cum iiiius nece deus persequatiir. Venit Mcnelaus Molossum adducens comprehensum, nisi Andromache relicto rainaturque se eum occisurum ,

sacello

sua morte

filium

Iterum Androraache

rediraat.

Hectoris uxore

digna

ita ad iram dorainorum magis accendendam, quam restinguendam, idonea.

oratione utitur

Huius orationis priore parte ostendit turpe esse quod Memoliatur, altera idem ne utile quidem sed potius

nelaus ipsis

perniciosum.

auctoribus

qua conqueritur

Orditur

iudignos saepe homines fama atque opi-

nione extolli, esseque gloriam fortunae

ab exclamatione,

non virtutis fructura, sed

donum, siquidem Menelaus Troiara

ratur, vir tantae vecordiae, ut filiae stolidae

cura muliercula

misera

^n certaraen

vicisse

descendat.

plius, inquit, nec te Troia nec rursus

fe-

obtemperans

Non ara-

Troiam te dignam

Tales homines foris splendidi sunt, intus, praeterquam quod praestant opibus, similes vulgaribus. Deinde multo acerbiora raala, quam quibus hoc tempore filiam iudico.

quam patrare conetur, et ipsi Primum enim piacnlum atque infamiam contrahi, deinde Hermionam a Neoptolemo domo pelli necesse fore tum turpi *de caussa di-

laborare putet, ex caede, et

Hermionae oritura esse docet.

carendum et apud patrem consenescendum. Denique monet, ne propter levem rem grandia sibi mala parare, neve mulierum dementiara vir aequare velit, missae viro

sed Neoptolemo , ad sint,

quem eae iniuriae damnaque, si qua

perinde atque ad Hermionam pertineant, iudiciura

suppliciumque sumendum permittere.

rem

iniicere

Haec partim pudo-

partim ad sanam mentem reducere quemvis

potuerunt praeter cum, qui unius muiieris

moto Troiam

perdidit.

Verissima tamen

caussa belio

sunt quae

Me-

115 Haec parva quidem sunt neque digna im-

nelaus dicit *) : perio meo;

at scito ,

quo quis opus liabet,

id raaius cui-

que est, quam Troiam capere. Itaque ego in his filiam meam adiuvo: vita enim excidit rauiier, quae viro exciReliqua speciosa sunt: quoniara coraraunia sint bona

dit.

araicorum , licere

sibi

Neoptoiemi loco de servis eius de-

Non Menelaum solum

cernere.

sed

oranes

Spartanos,

eodem utentes praetextu, sociorum sive araicorura, quos rebus saepissirae se

vocabant,

imraiscuisse et

in alienis

tanquam in sua, versatos esse notum est. Quum alteri de duobus aut raatri aut fiiio utique moriendum esset, illa sua morte filium rediraere non duEt initio quidem precatur, ne, quod coacta cum bitat. civitatibus,

dorainis concubuerit,

pro

auctore raalorura interficere

raox autem reputans raiserias, et quas antea per-

velit;

pessa est et quae hoc tempore imrainent, infelicissiraa potiorera esse cognoscit.

hostibus se trucidandam tradit;

memor

raatris,

crudelissimam

patrem

inipellat.

mortera vita

Itaque, relicta ara,

ceterura

filio

raandat, ut,

ad ulciscendam necem Materni animi sensum gravissima

blanditiis

quam a filio discedens effatur: omnibus mortalibus vita sunt liberi; quibus qui aequo animo declarat sententia,

carent , minus quidem dolent , sed qua se uti putant felicitate, ea ipsa miseria est.

Menelaus vero, Andromacha

potitus, facinus committit uti indignissimum, ita Spartanis satis

usitatum.

caussa,

quo

Impudentissime enim

citius

eliciendae

raanus suas veniret,

matris

pueri raortem

se praetendisse fatetur; iam, impetrato quod voluerit, hunc et ipsum filiae suae occidendum, si velit, comraissurura

esse.

vividissimara

verissima

naturae

gentis

adspiciens

oranes

noveris,

Spartanorura

lineamenta! et

iraaginem

Unum Menelaum

Androraachae Molossique

sortera intuens Helotas conspicere tibi videberis, ex Neptuni

templo Taenario per dolum protractos,

cumventos,

crudelissima caede

*) Idem iudicarunt veteres:

catervatim

insidiis

cir-

pereuntes**).

nal 6 ngog 'AvdQO(iccxr]v Xoyog ov

xaxcoff slgrjfisvog.

**) Notum est illud Taivdgov ayog ;

cf.

Thuc. I, 128.

116 autem facinore eo ipso tempore, qiio haec diio millia Helotum fortissimoriim de

Foedissimo

tragoedia acta cst,

medio siistiilerant. Nam quum id agerent Lacedaemonii, ut exercitum duce Brasida in Thraciam mitterent, Helotas

iusserunt

stipendia

facere

et»

libertate

proposita,

praeceperunt, ut, quicunque se fortes ac strenuos esse iudicarent,

a reliquorum

Hac enim nam ut ita maxime

turba secernerentur.

ratione facillime mentes illorum explorari putabant :

quisque maxime se dignum duceret libertate

eum propter elationem animi pronum fore ad insidiandum. Quorum quum ad duo millia discreti essent et templa coronati,

tanquam libertate donati, circumissent, non ita

multo post de roedio sublati exstinctique sunt, neque, quo quisque pacto interisset, compertum est*). nostro respiciantur, ri

Haec quin a

ipso dicente, non potest dubitari:

zavt* Iv viiLVy tolg TtaQ' EvQcbta^ 6oq)d;

Ceterum sumnia illo tempore, quo haec fabula acta est, indignatione Athenienses Lacedaeraoniorum tergiversatione

atque insidiis inceusos fuisse supra ostendimus.

Athenien-

sium igitur personam ferre Andromache videtur opprobriis atque criminationibus gravissimis non Menelaum tantum, sed universum populum Lacedaemonium exagitans.

Ne-

que tamen illa animositas, qua, mortem contemnens, pro suppiici celsa contumaxque conspicitur et magnifica oratione hominem turpem nefariumque percellit, non ipsius

quoque ingenio optime convenit. Andromacha cum filio in doraum abducta^ chorus praestantissimo carmine, aemulatio quantum in oranibus rebus malum sit exponit. Neque enira doraibus geraina coniugia aut civitatibus gemina imperia aut navibus geminos ,

gubernatores salubria, sed discordiarum , seditionum, turcitiusque unum, quamquam multitudinem sapien-

barum semper materiam esse, vis minus excellat prudentia,

tium, quae ubique opportuna sint atque conducant invenire.

Deinde obfertur,

miserabile

indignumque spectaculum oculis

cum Andromache viucta cum puero ad raortem

Thuc. IV, 80.

111 a Menelao alternis

diicalur

sortem

flebilibusque

querelis

deplorent.

Atque

suara

mater et

filius

cum

ipsa

illa,

mortem pati non recuset, tamen filium iubet ad carnificis genua procumbentem misericordiam hominis implorare, qui, saxi instar

durus atque immobilis,

neque pueri inno-

centis precibus neque mulieris lacrimis retinetur,

quominus

iureutens victoris captivos, quos commodis suis obficere pu-

Sed repente Pelei interventu res commupostquam conspexit Andromacham cum filio vaccae instar cum vitnlo ad lanii cuitrum venditae morti propinquam, cognita caussa^ tanta exardet indignatione, ut tat, interficiat.

tantur,

qui,

quasi iuvenilibus receptis viribus

Menelaum minis atque

oppugnet, donec pudore victus tergum homo uxorius vertat. Turpem illum turpis uxoris maritum fuisse, opprobriis

turpemque turpis filiae patrem esse arguit. Rursus autem haec singulorum vitia ex pravis

civitatis raoribus originera

ducere ostendit.

Non potest,

Spartanarum

pudica castaque esse, quae nudis cruri-

bits

ulla

laxisque vestibus

cum

etiamsi

cupiat,

mulierura

iuvenibus in palaestris discur-

Helenam ait cum adolescentulo peregrino iu terram alienam aufugisse; Menelaum autem, hoc affectum Itaque

runt.

dedecore, quara feminara etiara pecunia addita a se able-

plurriraorura

viduitate,

parentum orbitate, cura pluriraarura raulierum

cura iramolatione

filiae fratris

recuperare

duisse , receptara autera non poena aff^ecisse, gladio

cum

eara totius Graeciae copiis contractis

gare debuerit,

araplexus

ruisse.

stu-

sed abiecto

Et quidera ipsura incolurae

Mo-

corpus, integra arraa ex bello luctuosissimo retulisse. nuisse se nepotem, ne cura eo, fuisset, affinitatera iungeret,

domura reciperet;

qui Achilli auctor raortis

neve raalae matris pullum in

iara efl^ecturura,

Hermiona quidera

dorao pellatur, Molossus autera incolurais sit: saepe enim spurios

filios

legitimis et

pauperes affines divitibus prae-

stantiores esse.

Ad haec Menelaus, utpote conscientia convictus niter respondet.

barbaram

le-

Et primura quidera rectum esse negat

mulierera

Achiliis propinquara,

captivara

eanderaque interfectorura

quara in ultiraas terras ablegare de-

ceret, iegitimae uxori anteferri

ex eaque liberos tolli,

qui

118 Deinde aequiim esse dicit

imperent Graecis. iuria a marito

affectae

miilieri in-

parentes atque cognatos opitulari.

Helenam excusat: quippedeum impulsu peccasse, utGraeci,

cum antea bellorum rudes fuissent, rei militaris gioria augerentur;

cui

quod ipse veniam dederit, melius factum

quam quod Peleus ira abreptus Phocum occiderit.

esse,

Haec, ut sunt inania, merito Peleus negligit. Dolet autem admodum populariter, quod victoriarum gloriam, aliorum laboribus atque

aerumnis

partarura,

duces

sibi

animo horaines prudentia atque Tura sine raora, refortitudine multo reliquis iuferiores. vindicent,

sintque

elato

Andromachae adiuvante Molosso

pulsis

famulis,

solvit.

Simul Menelaum cum

excedere iubet.

vincula

In fine

filia,

orationis

bellica laus deesset Spartanis ,

additis minis ,

e terra

hac utitur sententia:

plane

nii

praestarent re-

liquis.

His auditis Menelaus, tiraens non tam senem quam iuvcntutem, quae ad arma vocari possit, vitatem

domum abit, ci-

quandam finitimam ad officium redire coacturus.

Ceterum quo timidius agit, eo ferocius verba facit, se ad sua exsequenda remque cum genero disceptandara opportuniore tempore rediturum. Pulso hoste Androma-

conata

chae aniraum senex confirmat. Laude dignam Pelei personam habnerunt veteres tici,

quorum iudicium

refert

scriptor argumenti:

£i)

cri-

exov Tcal 6 Ui^lEvg 6 trjv *AvdQO^dxrjv dcpeXo^evog. Atheniensium pars ea, quae idem atque Alcibiades sentiebat, probare haec potuit; contra eos, qui paci favebant,

quum toto

dramate tum imprimis hoc actu propter obtrectationem Spartanorum offensos esse arbitror. Plane enim universa Spartanorum disciplina ab Euripide damnatur, quum praeter virtutem bellicam quicquam ei boni inesse neget. Et recte quidem :

giorum

nam sublata feminarum

sanctitate

tolluntur

pudicitia et coniu-

domesticae virtutes,

tollitur

Nec praeter patriae amorem et fortitudinem, quorura ille cum foedo proprii coraraodi studio, haec cum immani animorum duritia coniuncta erat, uUa virtute insignes fuerunt, ullam rem generi humano utilem invenerunt, quicquara operam raagnorum atque praestansensus humanitatis.

119 tium posteritati tradideniiit.

Vincere liostes et victorum

iure cnideliter uti iieque ullum facinus ,

esset,

utile

quod modo ipsis

horrere unice sciebant*).

Kaec

respiciens

praestare docet victoriam non invidiosam adipisci,

chorus

quam opibus ac potentia ad subvertendam iustitiam abuti. Praeterea et Andromachae ^ratulatur, quod propter generis nobiiitatera

gloriamque Hectoris ex discrimine servata

quam quondam cum Lacum Argonautis navigans, cum Hercule Ilium evertens praestiterit. Hoc quoque carmeu omnibus numeris absolutum est. Finem iam haberet tragoedia si Andromachae dumtaxat sors decernenda fuisset. Verum vix credas quemsit,

et Pelei virtutem praedicat,

pithis

Centaurisque pugnans,

quam, qui non titulum operis solum inspexisset, sed fabulam ipsam diligentius legisset, hoc opiuari potuisse. Nam in Pelei domo, non in Andromacha serva, summam tragoediaecaussamquetotam consistere, propositumque poetae fuisse ostendere, qua ratione illa domus propter societatem

cum Lacedaemoniis

initam

Meneiao

iunctam

non

interierit,

sive affinitatera

admodum

Hoc qui minus respexerunt, iis

difficile

cum est

non licet in Euripidem culpam conferre, quasi iilud propositum non cognitu.

certe

plane commodeque declaraverit. Apertissune enim mentem suam et orationibus et sermonibus et sententiis, qui-

bus personae utuntur, et totius operis structufa declaravit. An quo facilius compositionem fabulae vituperare possis, illa

omnia pro supervacaneis spectatorum lenociniis habere

aequum est? Pestis

Calumniari lioc quidem

domum

civitatem

est,

non aestimare.

recepta est

amicitia

cum Menelao inita.

Et primum quidem in Achillis caput ea pestis conversa est (cf. v. 605.). Alteram quasi praedara Neoptolemum absumptura est. Tertius Molossus interiisset, Peleus malo, ne longius vagaretur, obviam isset, acrique medicamento utens, exturbato Menelao, puerum serTasset. Hoc autem pulso, nondum omnes mali radices nisi

excisae sunt.

Relinquitur enim in

domo femina iraproba,

quasi telum mortiferum in visceribus haerens, quod evelli

*^ Liberalem disciplinam non in fortitudine neque opibus, sed in

eruditione cerni recte iudicavit Isocrates Paneg. c. 13. p. 49.

120 non potest, quin profiisione sanguinis raors consequatur, quod in reliqua dramatis parte perfici videmus.

Deserta igitur a patre Hermiona non minus vehementi poenitentia,

quam antea vehementi iracundia

perturbatur,

metuque trepidans, ne maritus iustissimas delictorum poenas sumat, tanto

aestuat dolore,

ut raodo gladio pectus

modo laquco collum implicare conetur, nutrice

percutere,

cum famulis ab utroque prohibentibus.

Postremo, mente publicum se proripit, passis crinibus , vestes scindens, genas unguibus lacerans, in flammas, in raare se praccipitare, in aerem toiiere, in solitudines aufugere cualienata,

Qnam

piens.

mente perturbatam dum consolari se-

sic

dareque nutrix studet, venit, in locum Menelai successurus, pestis domus Pelidarum multo etiam, quam ille, atro-

quum per Phthiam ad oraculura

cior, Orestes, qui forte,

lovis

Dodonaeum

dromachaeque

proficisceretur,

et Menelai consilia

Herraionara

tate,

nelao,

Hermionae Anquemnara iUius

cognito

speculatus

dissidio,

erat,

eventum haberent, iit, data opportunisibi

Fuerat enira

vindicaret.

priusquara Troiara proficisceretur,

Me-

desponsa, sed

si Troiam excidisset, promissa: quod factura aegre ferens Orestes, ut qui a patria exsu-

postea rursus Neoptolemo,

lans

parricidio

inquinatus

reciperctur repudiatus

contenderat % Neoptolemo , sui,

sponsam

sibi

difficile

alienorum

affinitate

a propinquis, suppiicibus precibus ut,

cederet.

respectu habito is

infortunii

contumeliose propulit

matricidara, qni tura quidera, raiseriis oppressus, iniuriam pertulit,

sed ulciscendi opportunitatera exspectare consti-

quam hoc tempore adeptus est. Nara non solura Hermionam abducit, sed Neoptoleraura quoque, deo iutuit,

bente, huius simul suasque iniurias persequens ,

interficit.

de Hermiona contentionem Sophocles, idera arguraentum

Orestis atque Neoptolemi

caede Neoptolerai tractans,

finitara

summam fabulae constituerat.

Delphis res age-

bantur, quo Neoptolemus

cum uxore, sterilitatis remedium

quaerens,

fingebatur*).

contulisse

Et quidera

illara

prius a Neoptolemo rapi fecerat: cuius raatrimonium

cum

invita passa esset propter Orestis, cui desponsa erat,

amo-

*) Cf. Welck. p. 319 scqq.

121 rem, interfecto per Machaereum raptore, Orestes illara recnHoc igitur argiimentum a Sophocie mutua-

perabat**).

Euripides admixta mulierum ac Menelai contentione fabulam amplificavit. Praeierat quodammodo in hac quoque parte Sophocles: sterilem enim Hermionam finxerat, Andromacham contra trium liberorum possessione felicera. tus

Primas partes quum Hermionae tribuisset, non magis in huius persona cardinem rerum posuisse potest, quam in Andromachae persona vertitur apud Euripidem, sed ad

fatum Pelidarum non minus illum quam hunc omnia retunecesse est. Copiosiorum argumentorum multiplicis-

lisse

que implicationis amans Euripides non ex uno fonte duxit eventum, sed plures caussas ad eandem rerum conver-

Qua in re facilius tardorura conspirantes. hominum reprehensionem vitasset, si statim in principio sionera fecit

dramatis Orestem producere atque eo more, nostri poetae, rerura

tenorem

rei

quo solent

moraenta actionesque miscendo unius

interpellare

licuisset.

numerus actorum

Quod facere quum

scenae simplicitas et reliqua institutorum morositas vetaret, alteram post alteet

destinatus

ram actionem institui necesse fuit. stis

Non potuit enim Ore-

atque Hermionae colloquium, antequam Andromachae,

arae insidentis, sors decerneretur, in scena exhiberi.

Alio-

quin Orestes Hermionae iram acuens et ad tollendam ae-

mulam ultro mulierem, quam recuperare cupiebat

incitans

quo tendebat, pervenire. Coramodissirae etiam Neoptolemi atque Orestis colloquium excitius certiusque potuit eo,

hibuisset poeta,

locum actionis mutare licuisset.

Nihil

horum reputatum est ab iis, qui futilissimis criminationibus poetae famam lacerare nunquam desinunt. Conspecto Oreste ac de rebus actis edocto, spem salutis

concipit Hermione.

Itaque

obtestatur

obsecratque

eura, ut, priusquara Neoptoleraus Delphis redisset, se ex

hac terra doraoque, ipsara

videatur,

restituat.

quae quasi voce praedita propellere

quara longissirae

tbducat aut in patriam

Siraul factura excusans, raalarura raulierura, qui-

bus ianuara aediura praecludere satius fuisset, consuetudine atque sermonibus se corruptam esse conqueritur. **) Ovid. Heroid. 8.

122 Partim enim hicri studio gantur aiieno bono ,

partira aemiilatione ,

laborantes

ac libidine ad malas artes

rum

tranquillitatera

ipsae,

qiium an-

partim maiignitate

impellere et turbare coniugio-

insusurrando in aures ea, quibus ira

atque cupiditas incitentur.

Summi momenti haec geniura perspiciendura ,

est narratio ad Hermionae inmagnaque iaude dignus Euripides,

quod moribus, quantum dramatis natura patiebatur, accuratissime describendis operam dedit ita, ut etiam ad priora

tempora recurrendo, quomodo res natae essent, ostenderet. Qiiod si eo, quo nostri tragici, Shaxperii maxime exem-

phim sequentes, utuntur studio amoenorura ac diverticulorum amore struuntque tragoedias paene non minus, quam siint epopoeiae, iaxas,

Euripidi uti licuisset, neque rectissemper properandura fuisset, non est dubiura, quin colloquium Hermionae atque vicinae alicuius siraa via ad finem

familiaris in initio dramatis positurus fuisset.

Cognita consilia

Hermionae

explicat

voluntate

hortaturque

Orestes

illara,

sua invicem

ut secura statira ad

Menelaum redeat, sibi nuptura. Quum Herraiona matrimonii quidem curam patris arbitrio se permissuram esse, secuturam autem abducentera dixisset, porro Orestes de Neoptolemi ultione nihii tiraendura esse ostendit. lam

enim

ei insidias structas

Delphis habeat,

raortemque per socios suos, quos

qua quondam paternae cae-

cipere satisfactionem culpae, dis reus ab

iilo

nam neque Apollinem ac-

paratara esse:

postulatus

sit,

ct sese

poenam repetilurum , quamobrem suisque manibus

exi^endum

iaraiara pereundura esse.

iam contumeliarum

deo secum conspirante

supplicium

utente,

illi

His dictis cura Hermiona decedit.

Chorus temporis spatium, quo illa, quae Orestes praedixit, Delphis perficiuntur perfectaque nuntiantur, carmine explens reputat, quanta mala

Apollinis

Neptunique

ira

Graeciam victricem redundarint. Periit Priamus cura domo regnoque, eversa urbe, quam unice Apollo Neptunusque dilexerant, periit autcm etiam Agamemno iixoris manu, periit vicissim haec filii manu ApolTroia victa

linisque consilio, et innumerae Graecae mulieres, orbato-

rum liberorum matres, maritos interfectos in publico lu-

123 aliae

xeruiit,

tecta

coniugia mutarunt,

nec

soli

Her-

mionae accidit, ut propter Troianae pellicis amorem coniugio privaretur, sed communi malo, tanquam poena a Troia immissa, universa Graecia vexata est. Hoc carmen componendum est cum querelis Androraachae, quibus non sua

tantum, sed communia Troianorum mala, quorum particeps Eorum igitur malorura testisque fuerat, coramemoravit. ad Graecos redundantium pars propter societatem Achiliis

cum Atridis affinitatemque Neoptolemi cum Menelao iunctam in Pelei domum conversa hanc tragoediam cxcitavit.

Cum Atridarum Pelidaruraque ercitura ducentibus,

his

coniunctis viribus,

illis

ex-

gravissimam operara raanu prae-

stantibus, Troia interierit, Hectoris autera maxirae fortitu-

dine

defensa

sit,

tes

considerate sic noster

argumentum fa-

ut horura triura quasi partiura supersti-

bulae coraposuit,

unura locura perducti inter se confligerent salutis-

que periculum subirent.

Vix Peleus, quura ruraore excitatus ad chorum redisHermionae fugara consiliuraque Orestis coraperit, quura statira faraulus Delphis veniens alteram calamitatera, mortem

set,

filii,

seni infelicissirao nuntiat.

Neoptolenms, quum Del-

phos ad aedes dei venisset, antequara rera sacrara faceret, triduura

spectandis terapli

ornaraentis

hoc statira Delphicis suspectura fuit

consurasit.

quibus de ea re ser-

mones conferentibus, Orestes, ut incitaret indignantes, ilJura

evertendura

diripienduraque teraplum venisse af-

Quod quura persuasisset raagistratui senatores et quibus opum dei custodia mandata erat insidias in por-

firmavit.

ticu templi locarunt.

Cuius

doli ignarus Neoptoleraus cura

hospitibus

sacerdotibusque ad arara constitit hostiara ira-

molaturus.

Sacerdoti, cui preces faciendae erant, interro-

ganti, cuiusnara

rei caussa adesset quidve a

tur, velle se dixit priora delicta expiare. fecit fidera iis,

qui

ctoritati tribuebant.

insidiabantur :

deo precare-

Hoc dicens non

plus enira Orestis au-

Cura deinde, dum

victiraa creraatur,

penetralia intrasset, ut ante oraculura deo corara supplicaret,

inter ipsas preces raanus arraata,

tata

insidiabatur,

coepit

tela

quae lauro occul-

iuerraem iaculari.

Ibi

Neoptolemus, pede relato, arma in templo suspensa arri-

124 tectus stans

quibiis

puit,

iii

ara

fortissime

se defendit.

Quuni multitudine oppressus niliil proficeret, relicto altari, saitu Troico in medios hostes insiluit, qui columbarum instar, viso accipitre, in

cum

sibi

ipsi

fugam se coniecerunt, multique,

officerent

angusto

exitu,

interierunt.

lamque Neoptolemus, splcndidis lucens armis, vicerat, quum voce ex adyto niissa hostes denuo incitavit. Ibi Neoptolemus gladio percussus a quodam Delphicorum ce-

deus

iacensque saevis vulneribus toto corpore laniatus est.

cidit,

Sic deformatum

corpus extra templum proiectum est, unde sublatum farauli lugendura Peleo domum retulerunt.

Statim hac narratione

finita

cadaver apportatur flebilibus-

que lamentis a Peleo excipitur.

Videmus igitur senem quondam opibus, gloria rerum gestarum, felicitate florentem, quondam divina coniuge dignatum, Troiae expugnapatrem, hunc igitur videraus orbum, desolatura, ruina

toris

domus suae oppressura. Ad hunc eventura ab initio cursum direxit Euripides. Quaraobrera, si utique unus homo pro capite rerum,

ad quod omnia referrentur, habendus

esset, Peleum^hunc esse, non Androraaclien, neque Her-

mionen, necesse esset.

Ad quera consolandura deque fu-

Haec iubet corpus Neoptoostensum theatro, Delphos reportari et sub limine

docendura Thetis venit.

turis lerai,

terapli, ut sit Delphicis

Orestique opprobrio, sepeliri. An-

droraachara autera praedicit in terra Molossia Heleno nu-

pturam esse; ibi Molossum, Pelidarum solum superstitem, auctorem fore regum perpetua serie inter se succedentium. Denique Peleum suo beneficio malis iiberatum imraortalera fore et in Nerei regia secura habitaturum, unde ei siccum pedem ex ponto tollenti potestatem fore Achillera in

beatorum

insulis

degentem videndi.

Proinde eum sta-

tim, ubi composito nepote Delphis reversus fuerit, ad ru-

recessum considere et manere iubet, donec veniat ad ipsura deducendum. His auditis Peleus placato animo est et felices praedicat pis Sepiadis

ipsa

cum Nereidura choro

qui

matrimoniis ineundis

non opes, sed honestatem

respiciant.

Dolet Hermannus, quod salvi

evadant

Menelaus

Hermiona, quorum malitiosam saevitiam quivis puuiri velit,

125 eonimque loco Peleus, cuias generosa intercessione periAndromacha et eius fiiius, in malum in-

culo liberati sint

veluti poenas luat

cidat

iustitiae suae-

Scilicet prae-

iudicumque munere poetas fungi primum esse Melius iudicasset, si Emiliam Lessingii audisset

ceptorura ducit. liaec

dicentem : „Dieses Leben ist Alles, was die Lasterhaben. Mir, mein Vater, mir geben Sie diesen

haften

Dolch!"

Et in Schilleri fabula, quae Don Karlos inscriAlba, salvus Domin-

bitur, salvus evadit Philippus, salvus

gus, salvi improbi omnes; solus Posa et Karlos mulcantur.

Hermannus, si hoc non didicit, praemium labores esse. Probatum esse hoc drama antiquis multa testantur,

Nihil didicit ex tragoediis virtutis

imprimis iudicia,

quae auctor arguraenti

retulit.

Quod

idem non priraum, sed secundum iilud in certamine didascaliarum iudicatum

esse significat (rd

da dQct^a tav

dsvreQCOv), non mirabuntur qui inesse ea reputabunt, qui-

bus

magnam civium partem, certe quicunque Niciae auctosequentes pacem atque Lacedaemonios fovebant,

ritatem

offensam esse necesse sit. Alterura testiraoniura sunt loci scriptorum, qui ad hanc fabulam respexerunt. Iraitatus est

Menander versura 20T. et 925. (cf.

Pflugk. ad v. 20T.

et 944.). Abusi sunt Eubulus ap. Athen. p. 63. D. versu 3T0.,

Charraus Syracusius ap. eundera p. 4. B. versu 449.

Per-

strinxit Aristoph.Lys. 155. v. 630.; eundera respexerunt Aristides, Cieraens Alex. et

lianus in Caes. V. 419.,

Diodorus v. T65.

ticos omitto.

Galenus; Plutarchus autera et lu-

p. 46. (331.) v. 449. et 684. ,

Philostratus

Stobaeura, Tzetzera et gramraa-

Tertio loco nominandi sunt nobilissimorura

quos

fuit

Didyraus, cuius raentionem faciunt scholia ad v. 86T.

De-

criticorura

interpreturaque

nique comraemorandura imitatus est,

cuius

ex Troadum quadam Liberius

est,

coraraentarii,

inter

quod totam tragoediara Ennius

versionis

fragraentis

iraitatione

aliena quaedara,

depromta, intermiscentur.

eandem Racinius Gallus iraitatus est, cuius drama

neque ipsura raihi neque quae de eo a Gallis scripta sunt innotuisse fateor.

126

Autolycus

prior.

Ex hoc dramate depromtam orationem servarunt Galenu8 atque Athenaeus hancce: EvQiTcldrjg A{)tolv7i(p

Iv ta TCQCotco

UyEL'

Kaxav yaQ ovtcov ^vqlcov xaO*' 'ElKcida cddlv xdxLOV satLV d^Xrixav yivovg, oY JiQGita filv ^ijv oijts fiav&dvov0LV ev

o^t' av dvvaLVto

Tcag yccQ ogTtg eCt' dv7]Q

yvd&ov T£ dovkog vrjdvog O^' iêcrj^lvog av dXôv slg vTteQôXr^v natQog; av jiivEOâL xd^VTtrjQSttlv tvyaLg olol t'* iQ-r] yccQ ovk l&LC&evtEg v.aXa

XTij0atr' 0'dS'

CnlriQUig ^ietakldc6ov0LV elg tdfii^xava.

la^TCQOL 6' Iv ijpi] xal Jtokeag dydX^ata tpOLtao' ' otav dg nQogniCrj

y^Qag TnxQov,

XQL^covig ex^aXovtBg oXyovtaL ZQOxag, l^e^Tpdiiriv bb Kal tbv 'EXXi^vov

dl tavd^ exatL

vo^ov

Cvkloyov TtoLOVfievoL

T/fiwc' dxQhlovg r^dovag daLtog xdQLV.

tig yccQ TcaXalOag sv, tig cDKVicovg dvrjQ 7]

6l0kov ccQag ^ yvd^ov TcaiCag xaXag

TCoXsL TcatQcpa Oticpavov tjqxbobv Xaficov;

notSQa iLa%ovvtaL TCoke^ioiCLV iv %sqolv diCTcovg e%ovtEg^ ^ 6l' dCnidcov %eqolv*)

&ELVOvtEg ExpalovOL noXE^iiovg ndtQag;

tavta ^coQaivsL neXag dv6Qag ovv E%Qrjv Cocpovg te xdyad^ovg

o^ddslg CL6r]Q0v

Ctdg.

cpvXXoLg CtEcpEC^aL %KigtLg rjyEltaL noXsL TcdXXLCta^ GcocpQcov xal dixaLog cbv dvi]Q,

ogTtg T£ ^vQ^oLg EQy' dnaXXdcCEL xaxd,

[id%ag t' dcpaiQcbv

Tcal

noXsL T£ ndcr;] ndci

9"'

CtdCELg- tOLavta yccQ "EXXr]CLV %aXd.

Quosdam horum versuum etiam Eustathius, DiogenesLaert. et Plutarchus attuierunt.

Codicum pars

^tfgotv,

Sententiara

universara,

pars Ttoai praebet.

ut pie-

IIvYfKxtg repone-

rem, si correptae syllabae ante y(i praesto esset exemplum.

127 rasque Euripidis,

Isocrates in Paneg.

init. in

suum usum

convertit.

Celebratissima inde ab

Homero fuit perfidia Aiitolyci;

Od. XIX, .396. Plaut. Bacch. 11,3,41. Martial. VIII, 59. Corporis robore eundem insignem vel pugilatns peritum

cf.

fuisse

nusquam legi scriptum , neque potuerunt illa contra disputari aptius , quam Herculem quem ut

quemquam

pugilum principem auctoremque a

coraicis frequentissime

satis notum est. Eosdem viri mores Euripicum in Alcestide tum in satyricorum dramatum pleUnde non absonum est suspicari inrisque imitatus est. ductum in hac fabula Herculem fuisse cum Autolyco disputantcm, ac certaute ingenuitate cum vafritia victum esse perfidum ac de medio sublatum. Eidem Autolyco tribue-

risum esse

des

rim fragm. inc. 16: KdkXiCtcc

XIV.

MovCcav (p^syysTaL TtXovtav dviJQ.

Natura tragoediae ab Euripide immutata.

Aristoteles sex ponit partes tragoediae, quae naturam

quarum tribus continentur ea quae imitaduabus ea, quibus imitatur, una genus imitandi. Quae

eius efficiant: tur,

imitatur tragoedia

sunt

res et sententiae. diclio et

moduli

ratus scenicus sive

fabula sive argumentum, moQuibus iraitatur sunt verba sive

sive

cantus.

Ratio iraitandi est appa-

spectaculum.

Fabulam dicit rerum iraitationem sive compositionem factorum; mores, in quibus natura eorum, qui agant, consistat;

sententias, quibus

quid censeant declarent.

dicendo

demonstrent aliquid vel

Facta ex moribus

dicit et

sen-

neque ab his separari posse; sed illa finem imitationis esse, mores autem et sententias quasi viam, qua ad ea perveniatur. „Summum igitur trium est factotentiis nasci,

rum compositio nam tragoedia imitatio est non hominum, sed factorum (nam et felicitas et infelicitas in :

128 factis cernitur), et finis eius actio est aliqua,

autem

Consistit

tas*).

minum,

in faciendo

licitas.

Non

non proprie-

moribus quidem proprietas ho-

autem patiendoque felicitas vel infemores imitentur res gerunt, sed mores una complectuntur propter res gerendas. Ergo res et argumentum finis sunt tragoediae. Finis autem omnium rerum summum est. Praeterea rerum actione carere tragoedia nulla potest, moribus potest: etenim recentiorum plurimorum tragoediae moribus carent, et omnino poetae muiti sunt tales,

igitur ut

itemque inter pictores Zeuxidis haec est Polygnotique Polygnotus enim moribus exprimendis valet,

diversitas.

Praeterea si quis caret. continuet sermones moratos et dictiones et sententias quamvis bonas, non fecerit quod est tragoediae officium, sed multo magis suppetet Zeuxidis pictura moribus

quae his parcius

erit

compositione valens.

usa tragoedia, argumento et rerum Accedit, quod

quibus maxirae

ani-

mos tenet tragoedia argumenti partes sunt, rerum commutatio et errorum coguitio. Etiam hoc signum est, quod qui carmina scribere ordiuntur prius dictis moribusque elaborandis sufficiunt quam rebus componendis, quemadmodum etiam primi poetae fere oranes. Principium igitur et quasi anima tragoediae est fabula, secundo Simile enim quoddam in arte evenit loco sunt mores. pingendi.

Nam

quis illinat pulcerrimis coloribus fuse,

non perinde delectet, ac si quis albo describat imaginem. Tertium locum sententiae tenent: hoc est dicere posse quae ad rem pertinent aptaque sunt, idque in orationibus partim res

civilis

quidem

est scientiae partim rhetoricae; civilibus

et antiquio-

utentes inducebant orationibus,

qui

nunc sunt, rhetoricis. lam mores sunt tale quiddam , ex quo mens et voluntas qualis sit inteiligatur: ergo quaecunque orationes non quid vel expetat vei fugiat is, qui dicit,

declarant,

*) Scribo sic : dX?.a.

Ttgd^fcog

morum

significatione carent.

yag rgayadia fiifirjGis sgtlv (xai yccg

evdaifioviK nal

Sententiae

ovv, dvd^qconcov, tJ

yiazoSaifiovia

iv ngd^si iGzi) , xaJ ro TsXoe ngoc^ig rlg icriv,, ov noioTrjg.

129 aiitem insDnt iis, in qnibus demonstrant aliqiiitl aut esse aut non esse aut enuntiant aliquid in universum."

Diversam veteris tragoediae naturam a nostratium tragoediis fuisse Aristoteles in his , quae interpretati sumus, Homines enim nostri tragici et vitas, non facta, ostendit. imitantur; mores et sententias tanquam tur, cui fini res et facta servire

necesse

summum sequunEam autera est.

rationem damnat Aristoteles, negatque facere, quod sit tragoediae officium, quibus iile finis propositus sit. Haec

recentium et veterum tragoediarum spiciatur

planius,

diversitas

quo per-

medium proferamus quae de eadem

quo de Egmontis fabula Goethiana „Aut facta," inquit, „insignia rerumque

re Schillerus eo ioco , ludicavit, disseruit.

compiexionem (Situationen) aut mentis perturbationes aut mores tragoedia imitatur. Quae res etsi possunt, utpote alia ex alia nascentes, in uno dramate consociari, tamen una fere tanquam finis proposita reliquis antefertur. Rerum igitur compositioni qui pluriraura tribuunt

poetae, pertur-

bationes moresque imltari non habent necesse,

nisi

qua-

tenus illae ex his nascuntur; in perturbationibus autem ex-

primendis qui elaborant, viiissimis rebus, quibus quideraillae excitentur, recte utuntur, velut sudarium alieno loco inven-

tum palmariae actionis in Aethiopis Veneti fabula caussa est; denique quibus raorura est iraitatio proposita, neque raagni-

tudo neque

continuatio rerura

sequenda est, iisdcraque,

totius vitae imaginera exprimere studentibus, ne nimiura uni perturbationi tribuant, cavendum. Veteres tragici fere toti sunt in rerum compositione ac p erturbationura imitatione; iidera in moribus describendis parum diligentes, in propriis hominura ingeniis persequendis paruraacuti. Recentiore deraura aetate, et quidera Shaxperio raaxirae auctore, hoc genere tragoedia aucta est:

enira

primus in Macbethii,

Richardi

tertii

hominum vitas expressas in scenam detulit, inter Germanos autem primum huius generis exemplum proposuit is, qui scripsit Goetzium Berlichialiisque fabulis universas

nensem.

Nolo hoc loco quaerere, utrum conveniat in hoc

genus necne metus et miseratio, quem tragoedia sequitur T. 11. 9

130 finem;

quod exstat quodque eius leges snnt de-

sufficit,

Goetzii

aiitem

fabula

scriptae.

iliustrior,

nulia mentis gravior

nulla inest res gesta

perturbatio,

nulla

rerura

vel implicatio vel compositio vel continuatio, sed sola actio-

num

intermissarum descriptionuraque series

re, nisi vita eius , qui

aliae

interest, vel ad

iis

quae nulla

Itaque neque in rerum caiami-

referuntur.

alias

concursu, neque

taturaque

quem pertinent,

affectu aliquo turbas con-

flante, sed in vitae hominis iinius decursu

simplicitas fa-

Neque magis Egmontis rerura ulla materiara praebere tragoediae potuit: nam vincula quidem eius et capitis daranatio neque ipsa quicquara

bulae

conspicitur.

illius

grande habcnt neque ex ulla re graviore proficiscuntur, sed ex pluribus levioribus, quae tales, quales revera fuenint, parura dignae sunt tragoedia

rura

possunt coniungi,

sic

neque cura suraraa re-

apta actionura corapositio

Quamobrem sumpta hac materia aut fingendo

efficiatur.

veritas

immutanda

traditis

moribus adiicienda aut plane relinquendum genus

fuit

quod diximus,

utrumque,

praevalens aliqua perturbatio

tragoediae,

in vita

moribus hominis depingendis acquiescendum: quorura postremum factum esse. videraus.'*

Tria tragoediae genera Schilierus pro duobus Aristotelis posuit :

perturbationes enira hic, quoniara et comraunes

sunt et vehementissiraa laborura incitaraenta, priori generi adnuraeravit.

Ceterura diversara veteris et recentioris tra-

goediae naturara

nemo illo acutius dignovit, nemo descriquam-

psit rectius. Idera ad Graecorura tragicorura virtutera,

vis

illos

rainus

Goethius

rum

araantior,

horrebat,

iraitaretur,

a perturbationum vero

summa Romanensiura

fabulis

omnia

pauca tragoediae,

epico

furore adeo

vix spectare sustineret depictura.

bona,

tamen propius accessit quara

qui erat cogitatorura sensoruraque quara facto-

insunt

carmine

qualera

coraponendo

ab-

Cuius in fabularura

esse veteres voluerunt.

ambo poetae

principes

saepius cogitaverunt, raultura et secura et inter se delibe-

raverunt,

raeditati sunt,

volutarunt in anirais;

gentis nostrae genio oleum

sed invito

operamque perdiderunt.

131

summem tragoediae sequuntur

Qui tanquam finem et

raorura et ingeniorum imitationem,

horainura

totas

officio,

vitas

iis,

recte fungentur

inde a pueris enarrare ne-

cesse erit, id quod Goethius non in Romanensibus tantuna,

sed

scenicis

una

caussa

quoque

fabulis facere solitus est.

Atqui Deinde nuiia

scenae natura ipsa repugnat.

huic instituto

vel

rerum complexio ei consilio sufficit, sed

opus est phiribus et ampliori ambitu. In alios autera atque ah*os locos consessum abripiendo theatri et raultorum annorura spatiura emetiendo ac saepe intra binas horas senes ex adolescentibus

ostendendo vix mentis suae

factos

compotes esse sinunt spectatores; omitto, quod ad oculorura delectationera ab aniraorum commotione tragoedia crebra apparatus mutatione transfertur.

Tura loco actio-

nura confabulationes componi necesse est, quae legentibus

quam

spectantibus

offeruntur:

rectius

cuius generis ser-

monibus dramata nostrorum orania repleta sunt. Qui sensa raagis quara facta et perturbationes

imitantor poetae,

fo-

ras efferunt ea, quae penitus debent pectore clausa teneri,

temerantque penates fere sublimioraque,

captura cadant,

publico

propositos,

quam quae in populi

et subtiliora

ludos spectantis

tanquara florura quendara pul-

enuntiant,

visculum offerentes, qui ipso horainura importunissimorum tactu decutitur.

Praeterea ad

vultura fingendura a gesti-

culatione sive saltatione, quara veteres appellarunt, artera

actorura avocant, quod et ipsum nimis subtile et a specta-

alienum

culis

est.

Nara

qui quidera reraotioribus sedent

locis spectatorura, fructu privantur; qui autera propinquio-

res

sunt,

quam

corporibus

scenicorura

poetarura sententiis,

scenicarumque raagis,

quaravis gravibus

argutisque,

tenentur.

Factis et vehementioribus animorura raotibus, qui sunt ipsi factis aequales, iraitandis Graeca theatra destinata fuisse

cura fabularura natura tura quae de vestitu

actorum,

scenae apparatu, de

de personarura usu, de saltatione, de

cantu eiusque generis aliis rebus

cognovimus

ostendunt.

Et quidera unura fere insigne factum, quo magna efficeretur rerum commutatio sive 7cara6tQO(pYi^ repraesentabant.

Itaque Macbethii fabula,

veterum rationem revo9

132 care voles, in duas tragoedias dispescenda erit,

quariim

altera interfectionem regis, altera Macbethii interitum contineat.

Multae ex hac veteris tragoediae natura pendent

quibus illa a recentiorum carmiuibus longissime distat, quae diversitas a nostris aestimatoribus ueutiquam satis perspecta est. Veiut personas primarias ve-

proprietates,

terum tragicorum fabulis tales, quales recentium, inesse debere falso sibi persuaserunt, et quasdam illorum tragoedias, ultra istarum principalium, quas putant, persona-

rum

fata

damnant.

porrectas ,

Quorum

quasi

simplicitate carentes ,

iniuste

a veterum tragicorum ratione,

opinio

quibus nihil tale in meutem

venire potuit,

longe aberrat.

Etenim si circa factum unum , non circa unum hominem, Graecae tragoediae occupatae sunt et KtttaCtQoq^rjv non vitae, sed rerum vel pri\atarum vei publicarum, i. e. vel familiarum vel civitatium, ostendunt, planum est non posse unam aliquam personam in lumine, reliquas in umbra coilocari, sed tantum cuique tribuendum esse, quantum ad rem summam afferat momenti. Itaque ne nomen quidem personae principalis ullum apud veteres scriptores usur-

patum

invenitur.

personara sicut

Nam

TtQOtccycjvi^tTjv

sive

primam

dsvtSQayaviCtrjv et tQLtaycivi6t7jv non

hominum momentis,

sed

cx actionum temperatione

planum est*). Nulla igitur inest una principalis person» Aiaci Sophoclis, nulla Trachiniis, sed singulae res summae, atque eae aequa ex parte ad Aiacem atque Ulyssem, ad Deianiram atque Herculem constitutos

esse

Yidemus in Aiacis fabula corporis robur et contumaciam cum prudentia conflictantem in eoque certamine sic succumbentem , ut etiam iustis funebribus ei carendum foret, nisi aemuli beneficio impetraret ; in altera

pertinent.

tragoedia

vir

exhibetur pellicera super uxorera reducens

mente amorem mariti recuperare Huius generis sunt comraunia illa, quae in componendis tragoediis

et materfarailias

bona

studens, quae res in perniciem vertit iitrique.

„Quia primas partis qui aget, is erit Phormio parasitus, per quem res geretur maxime"; cf. quae K. Fr. Hermann. in annail. critt. Berolin. mensis

*) Terent. Phorm. prol.

Martii amii 1843. disseruit.

133 sequenda esse dixit Aristoteles: quo loco »d rerum implicationes, non ad hominum Titas imitandas, omnia revocavit.

Aiter recentiorum error est, quod cum interitu hominum, quorum sors praecipue agatur, tragoedias utique iiniendas esse arbitrantur, quum conversionem tantum sive 7iata6tQO(pi]v^

non eversionem, et quidem rerum, non

\itae, tragoediae propositam esse veteres vohierint,

Itaque

non minor erat numerus tragoediarum, quibus miserae res in laetas, quam earum, quibus laetae in raiseras mutarentur, et reprehendebatur Euripides, quod infelicem rerum eventura saepius quara felicem stotele et

finxisset,

defendente Ari-

maxime tragicum poetarum propter hanc ipsam

adde quae T. I. p. 57 seq. Et recte quidem hic gravia infortunia et perniciosos eventus a comoedia iudicavit aliena esse, recte laetum exitum in comoediammagis quara in tragoediam conrera illum appellante (poet. 13, 6.

disseruimus).

venire dixit, erravit idera,

Non enim

felicitate

tragoediam dedecere putavit.

vel infelicitate ,

sed granditate et le-

vitate tragica a comicis distinguuntur ,

decent tragoe-

quaecunque maiestatem deorum manifestant, qualis est inopinata atque insperata rerum conversio, quum effidiara

ciuntur ea,

quae humanis viribus effici posse desperave-

ramus, non minus laeta quam misera. Tertius recentiura error est, quod semper singnlorum hominum, nunquara civitatium vel populorum fata tragoedia

ostendi

Tenuis materia sunt res singulo-

opinantur.

rum, et longe tragoedia inferior esset quam epopoeia, si tam angiistis contineretur terrainis: a qua illa modestia tam longe abest, ut nunquam circa singulos homines, sed semper aut circa familias, ut Odyssea, aut circa populos occupata sit, Et aperte populoet respublicas , ut Ilias ,

rura

res

et rerura publicarum aut conversiones aut ever-

siones fabulis Phoenissarum,

Troadum, Hecubae, Rhesi,

Heraclidarum, Supplicum itemquePersarum Aeschyli ostenduntur:

quibus in fabulis quae priraas agunt partes per-

sonae, harura in nulla sumraura rerura

momentum est.

Exposita Aristotelis sententia, qui res

et facta dixit

finem tragoediae propositum esse, itemque Schilleri, qui

homines vitasque praecipue imitatus est, tertiam adiungam

134 Horatii, qui mores et sententias censuit minime negllgendos, sed aequa ex parte effingendos esse.

„Tm, quid ego et populus mecum desideret

audi,

Si plausoris eges aulaea manentis et usque Sessuri^ donec cantor Vos plaudite dicat^

Aetatis cuiusque notandi sunt tibi mo^ res^^ etc. ^^Respicere esemplar vitae morumque iubebo

Doctum imitatorem et vivas hinc ducere voces, Interdum speciosa locis (dLavolavg) morata-

que r e cte Fabula nullius veneris, sine pondere et arte, Valdius oblectat populum meliusque moratur,

Quam versus inopes rerum nugaeque cano^ r a e."

Res hoc loco non facta, sed cogitata dici apparet. iudex ad phiiosophiam , et quidera Socraticam velint ad

Idem

poetas, si

rem summam efficiendara idonei esse, se appii-

care iubet: y^Scribendi recte sapere

est et

principium et fons,

Rem tibi Socraticae poteriint ostendere chartae^ Verbaque provisam rem non invita sequentur, Qui didicit^ patriae quid debeat et quid amicis, Quo sit amore parens^ quo frater amandus et ko§pes, Quod sit conscripti, quod iudicis ofjicium^ quae Partes in bellum missi ducis^

ille

profecto

Reddere p ersonae scit conv enientia cui^ que,^^

His igitur Socraticae philosophiae vira momentumque Horatius ostendit, cuius quum non adrairator tantum, sed etiam auctor esset Euripides, Anaxagoram, qui viam Socrati

munierat,

sequutus,

naturara

tragoediae immutavit.

Priraum autem ne erres, quod mores piane a tragoedia

non communes mores, Neque enim unquam sine

abesse posse censuit Aristoteles,

sed peculiares dixisse videtur.

moribus facta ulia ostendi possunt, quippe quum faciendo Quaraobrera

patiendoque raores necessario manifestentur.

quaecunque iile raoribus carere putavit opera vel poetarura vcl opificura, non carebant moribus nisi propriis, et in servanda

135 communi qiiadam

corporumque

raentiiim

coiiformatione,

Haec ratio

quae lieroica dicitur, inter se conspirabant imitandi propria est

qui

poetis,

ad certa quaedam exemplaria

communitate

ac discipiinae inter se coniunctos ho-

quadam studiorum mines

maxime

iis

quae mentibus

obversentur, habitum auimorum corporumque conformantes

Hniusmodi hominibus quoniam unum tanquam imitantur. summa eorum, quae vera, recta hSnestaque habentur, propositum

ad quod dirigendum est quidquid volunt sen-

est,

si non damnandum, certe non dignum admiratione videtur. Varietas nulla

tiuntque,

nisi

quid ab eo discrepent, hoc,

virium

et magnitudinis vel

intercedit

explicandis

gradus,

quo a

Iiis

igitur rebus

carmina necessario tota versantur;

sententiis,

perfecta virtutis specie singuli distant.

medium proferunt, non certorum hominum persuasionem sed opinionem commu^i vulgi consensu comsi

qoas

probatam proponunt.

Ab eiusmodi vitae genere studia eruditorum saeculorum raultum dilFerunt. Nascitur fere eruditio quo tempore maiorum disciplina sufficere hominibus desiit, neque iam simpliciter

singuli

patribus tradita amplectuntur,

sed

rerum caussis ea, quae cuique probaniur, adsciscunt. Inde pro communione studiorum varietas sententiarum, pro legum institutorumque reverentia admiratio placitorum inventorumque existit, discessionibus discordiisque vita tum privata tum publica turbatur; nil firmi neque certi relinquitur, et quae vera esse natura ipsa duce cuncti sibi persuaserunt ad purganda singulorura comraissa veteratorie detorquentur. Raro enira facognitis

cta et

iudicia,

saepius

sentiunt prave

recte fecerunt;

iudicia ad

facta

conforraantur,

prave fecerunt , recte sentiunt qai

qui

praecepta sapientiae, quibus

contra qui

impetum fortiter sustispecie quadam menti obversante rerum perfectiorum, quam quas vulgus sequi-

irabuti

sunt,

neant ,

pauci inveniuntur.

tuentes cupiditatum

adrairanda,

perpetrarunt :

vero

edunt virtutis exempla, tanto magis

tur, inflamraati egregia

oranibus

quanto rainus naturae impetu pulsi

videntur

enira

semet ipsos generoso animi

consilio vicisse et auctis raentis viribus naturara suara su-

perasse.

Sic

vitiis

perind6 atque virtutibus ducti in di-

136 Tersas sententias discedimiis

a popularibus opinionibus

magis magisque discrepamus.

Haec paratio.

cura Homero vel Aeschylo comenim aetate fieri discidium iiiud, ut ait Goe-

est Euripidis Illa

thius, vix sanabiie coepit, quo homines et

secum et cum

vulgo dissidentes, aliud natura vel sensu, aliud ratione vel

meditatione suadente, veri cognitione nibus puguante, plus

sfcnsis

Novum

buere coeperunt.

igitur

inventum esse concedendum crepans,

cum traditis opinioquam factis, tri-

cogitatisque,

genus tragoediae ab illo

erit a priore

non minus dis-

quam Menandri comoedia ab Aristophanis disce-

Nam liuius quidem personae omnes tam similes sibi

dit.

quam ovo ovum, communem Atticorum formam notamque tanquam nummi uno malleo signati prae se ferentes. Moribus nihil ille tribuit; rerum compositione et actionibus pollet*). Coutra Menandri, qui Euripidem imisunt,

tatus est, fabulae,

quales ex Terentii Plautique imitatio-

nibus novimus, densae erant senteutiis, mores vero

dili-

gentissime expressos habebant et fidissimam vitae vulgaris

imaginem ob oculos ponebant.

Cuius rationis Euripidem

hominum

habuerunt auctorem , qui

mores pro fictis imitatus

est et

in declarandis

aperiendisque voluntatibus magis

quam

sententiis

veros

sui saeculi

plures tragoedias scripsit

rebus gerendis occupatas ,

primus studia sin-

gulorum cum publica disciplina conflictantia et iudicia eruditorum a traditis opinionibus discrepantia ostendit, et omnem disputandi prudentiam cum callida et captiosa cupiditatum excusatione exseruit et induxit homines falsa sibi vitiorum suorum amore persuadeutes. Ab hac via, quam ingredi natura rerum ipsa iussit, semel monstrata si posteriores tragici, qui Philippi Macedonis tempore fuerunt, recesserunt (id quod verba Aristotelis significare videntur), si Atridarum Alcmaeonisque scelera exhibuerunt Duliis mentium vitiis excusata, si ad fati necessitatem rur-

"^)

Plutarchus in Aristoph. et Menandri comparatione (XTto

tiXriQov

UTtovifisi tols Tigosoonois tcc

ovofiuTcov, xal ovx

SgnsQ

nqosTVxovza roov

av Siayvoirjs shs vlos sariv sivs nccr^q

sits ayqoixos Bi'ts d^eos sfvs rjqcos 6 dtaXsyofisvos.

137 SU8 revocare atque huius efFectui asserere conati sunt fla-

quae ex naturae humanae depravatione nasci saeculum recte sibi persuaserat, non minus, quam inter noerrarunt neque digna, strates Miillnerus et Grillparzerus

gitia,

quae posteris traderentur, opera composuerunt.

Ad libertatem enim agendi sentiendique ex vinculis morum traditorum tendit generis humani cognitio. Itaque non iam fatum tanquam necessitatem sensus mentisque expertem horremus, sed in dei optimi maximi providentia Item ex legum severitate Christi beneficio sumus, pro religionibus fidem, pro caeremoniis

acquiescimus. vindicati

sanctitatem animi, pro sacrificiis poenitentiara, pro iuris contentione gratiam et pietatem commendantis, neque legibus

homines ad observanda sua praecepta obstringenamorem sibi conciliantis et sui exempli

scriptis

sed amore

tis,

imitandi studium excitantis.

Inde gravissima nata est studiorum commutatio. Spretis

corporibus,

quae locorum temporumque finibus conti-

nerentur angustissimis , in animorum

rum

terminis

coercitorum et per

vi divina,

infinita

sentiendi cogitandique libertate evagantiura,

nullis re-

summa omne momenspatia

tum poni coeptum est; neque iara in agendo, sed in sentiendo dignitas est huraanae naturae consistere visa.

Huic

contrariam vitae rationem sequebantur antiqui, iudice Goe-

„Quae gerebantur

thio:

sola

magni

faciebant,

nos praeter ea, quae cogitantur ac sentiuntur,

multum

tribuere videaraur.

et vera sequebantur adeo,

gerent,

quum

nulli rei

—

Omnes proxima quaeque

etiam quae cogitatione fin-

•

Haec .„Quum

ossibus ac raedullis praedita putarent*)."

ille verissiraa ;

nec minus haecce probanda sunt:

recentiores, quidquid raeditantur, in infinita ferantur, po-

stremo, suri,

contingat,

angustum aliquera locura rever-

veteres sine arabagibus

statira

intra

araoenos ve-

uustarura rerura fines consistentes integra voluptate atque *) „Da8, was geschah, hatte fiir sie den einzigen Werth, so

wie fdr uns nur dasjenige, was gedacht oder empfunden worden, einigen Werth zu gewinnen scheint. Alle hielten sich am Nachsten, Wahren, Wirklichen fest, und selbst ihre Fhantasiebilder haben KuocheD und Mark."

—

138 Quibus cave dictum putes in

delectatione friiebantur*)."

humanarum rerum fragilitate veteres acquievisse. compositae essent tragoecHae,

nullae ab

iis

cisque

visa esset huius vitae conditio;

iis

Etenim

suavis dui-

nunquam susti-

nuissent viros fortissimos dolore fractos, gementes, lacri-

mantes, eiulantes, immortalitatem ipsa morte quaerentes spectare, si huraanae vitae commoda iis arrisissent; nun-

quam solos deos felicitate frui, mortalium neminem ante raortem beatum esse dixissent,

nisi

fluxam atque fragilem

esse divitiarum et formae gloriam cognovissent.

commutationem

poeseos genus

plane diversum consequeretur necesse fuit.

Proprium re-

Vitae

centioribus

nensiura ,

studiorumque

fabularum genus est quod appellatur Romatotum in sententiis exponendis, in moribus ex-

primendis, in proprietatibus hominum tam humillimorum

quam

illustrissimorum

describendis, in

consuetudinibus persequendis strandas res conspiratione

occupatum.

quibuslibet

vitae

Idem ad

illu-

bonorum viriumque coniunctione

ad repraesentandam divinam

virorum principum mole malorum aut succumbentem ant superantem, minime idoneum est; contra nulium est tam peculiare studium, nulla tam privata mentis voluntas tamque singularis sententia, nuilum tam proprium ingenium, nulla tam depravata natura, nuili tam alieni a publico consensu mores, in quibus adumbrandis, depingendis describendisque non studiose immoretur. Quin etiam ad remogestas,

virtutem, irruente

tissimas,

longinquissimas ,

alienissimas

gentes poetae nos

omnium terrarum incolas, omnium saecuiorum

abducunt,

mores, omniura populorum disciplinas, omniura teraporum conditiones

fideliter

expressas ob

oculos ponunt,

neque

solum mores et ingenia hominum, verum etiam ora, pedes, manus, vestitum, neque horum tantum , sed etiam equorum et canum, denique locorum situm, coeli habitum, silvarum, pratorum, amniura naturam describunt, quicquid *) „Wirft sich der Neuere fast bei jeder Betrachtung ins Unendiiche, «m zuletzt, wenn es ihm gluckt, auf einen beschranltten Punlit wieder zuriickzukehren, so fiihlten dic Al-

ten ohne weiteren Umweg sogleich ihre einzige Behaglichkeit

innerhalb

der lieblichen Granzen der schonen Welt."

139 nspiam invenitiir ostendiint praeter ea , quibus ad fortiter patiendum homines instituantur. fortiterque

faciendum

^iam hoc est epicae tragicaeque Musae officium, cuius formam quidem multi recentiorum poetarum induerunt,

vim virtutemque pauci assecuti sunt. eiusmodi carrainum coraposuerunt, rationibus

illis

differt,

Nam fere quicquid

specie

quidem a nar-

natura illis simiiiimum est.

Nam quum omnia ea, quae diximus, insint, tum absunt res quae quidem dignae sint studio hominum virtute

gestae,

praestantium ; tuntque

alii

amant homines amanturque, fugiunt expe-

alios

aut matrimoniis iunctis feiices iiunt

aut deiecti hac spe infelices;

ex eodem fonte

diflficulta-

tes et implicationes rerum fere omnes proficiscuntur.

Com-

munitate quadam discipiinae studiorumque coniuncti pristini aevi equites

fuerunt:

nihiiominus virtutum volunta-

tumque conspiratio etiam in hoc hominum genere desideratur,

Itaque in Tassonis Ariostique carminibus

pleriquc

ducum nulla iraperatoris laesi iniuria, sed feminas venantes, alius alio palantur per totum orbem terrarura vagantes, neque fere eorura quisqnara maius malum novit, quam quod ex amore nascitur voti non compote. Demtis igitur vocumque concentibus Romanensibus fabulis illa quoque carmina, quae in horum rebus studiisque illnstrannuraeris

dis versantur,

tum propter rerura novitatem tum propter

miras hominura cogitationes sirailia esse apparet.

Medium quendam locura inter christianos poetas et antispeciosae locis morataeque recte veheraenter populo probatae sunt Virtutes quum Homerus ostendisset a naturae impetu sic penquiores Euripides tenet, cnius fabulae

dentes, ut vix hominura fortitudo ante belluarum excelleret

(nam Achilles quidera ne dei aliqua specie in proelio

oblata timidus ex irapavido fieret,

tiraendum esse censet

luno II. XX, 130., idemque mortera

sibi ante

tempus prae-

stitutum adesse putans perterretur II. XXI, 216.), Euripides

eandem ostendit ex rerum adventiciarum vi, quales sunt genus, opes, potestas, sic vindicatara, in se sistentem et generoso mentis consilio mancipatam , «t multo praestantiora facinora,

quam heroes

faciunt Homerici,

non viris

tantum, sed feminis quoque et pueliis, suam naturam vin-

140 neque

centibus

Tiribus adiutis,

alienis

ullis

attribuerit.

hominesque inviti parerent, miilam agnovit, sed eius loco aequa iustaque, tuentibus Necessitatera fatalem ,

cui dii

diis

et conspirante sensu generis

(cf.

T, I. p. 522.).

animi voluntatem

humani, regnare docuit

Denique suae mentis cogitata, suique in

personas

sic transtulit,

ut interdum

parum videatur dissimulasse. Haec sequens Euripides formam quidem tragoediae traditam minime deseruit neque facta tanquam primum sequi desiit; sed vim naturamque immutavit moribus sen-

quam factum a prioribus erat, Quamobrem quum moribus per facta mani-

tentiisque exponendis plus,

tribuendo.

festandis ambitus tragoediarum receptus et forma partium tradita

parum

disputationibus

sufficerent,

sententias

poni necesse fuit,

orationum

contentionibus

hominum vitaeque

institnta ex-

quod oratoribus magis vel philoso-

quam personis scenicis, convenire videtur. Hoc et ab Aristotele argui, parum commodam fabularum structuram phis,

esse dicente

oIxoSo^h)^ et acerbissime ab Ari-

(oi; tcuXcjs

stophane, hoste philosophiae infestissimo, vituperari identi-

dem monuisse utiie erit. Euripidis tamen ratio quantum distat a recentiorum poetarum imitationibus Hoc componentibus cum iilius Iphigenia Goethii fabulam eodem nomine inscriptam omniEam utriusbus, qui poterunt iudicare, manifestum erit. !

que operis diversitatem recte Guil. E. Weber in libro de Goethii Iphigenia et Schilleri Tellio scripto notavit, verbis utens hisce, quibus ad Aristotelis praeceptum re„Apud Euripidem moribus delectamur carrit ignarus: caussa eorum, quae aguntur, apud Goethium morum caussa delectamur iis, quae aguntur*)." Alterum igitur poetarum res gercndas, alterum mores tanquam primum sequi agnovit, quod dicens recentioris et veteris poeseos diversitatem indicavit. Quanquam fatendum est plus Euripidem in quibusdam aliis fabulis componendis, quam in hac.

P. 87 fiir

„Man kann sagen, bei Euripides interessiren wir uns

um der Handlung willen, bei Goethe fiir um der Fersonen wiilen."

die Personen

die Handlung

;

141 moribns sententiisqae imitandis tribiiisse: est enim Ipbifabula numero earura quae ad Sophoformam propius accedunt. Restat, ut quonam tempore iiia primum docta sit dis-

geniae Tauricae

eieae tragoediae

Ante Aulidensem Ipbigeniam compositam esse nisi certis testimoniis constaret (nam haec in Ranis Aristophanis respicitur, iilam post Ranas a iilio Euripidis doctam esse schoiiasta Aristophanis memoriae

quiramus.

Tauricam,

tradidit) ,

ex argumentis

ipsis

fabularum

coniici

posset.

Licuit sine dubio Euripidi Aulidensem post Tauricam com-

ponenti argumentum

sic

conformare,

quemadmodum erat

movendis docendisque spectatoribus aptissimum futurum, nec tenebatur iis, quae de Iphigeniae immolatione in priore dramate erant obiter commemorata. in

castra

arcessere,

sine

Licuit igitur matrem

qua non poterat argumentum

commode impediri; licuit virginem facere ultro se ad mortem obferentem, quod invitam per vim abstrahi pueliam insontem, tis

praesertim

si in

eius persona

summum drama-

poneretur momentum, facinus immane fuisset exitusque

argumenti is,

quo vix possent spectatores acquiescere.

Caussas igitur mutationum vides iustissimas atque gravissimas. Tauricam vero si posteriorem esse ponas, vix ullam idoneam immutandi argumenti caussam reperies. Potuit enim fere eadem omnia et sentire et agere virgo, etiamsi lubens unmoiata fuisset. Eodem argumento Tauricam Iphigeniam ante Orestem compositam esse efficitur. Orestes enim sorori de Menelao hocce quaerenti o^ nov voCovvtccg Q-slog v^ql6bv do^ovg contrarium respondet eorum, quae Orestis dramate continentur;

idem quo loco recenset quaecunque post patra-

tum matricidium mala perpessus est, periculum, quod in patria, antequam Furiarum impetu expelleretur, subiisse altero dramate fingitur, omittit.

Vestigia autem,

bus definiri tempus posset, haec inveni.

ex qui-

Feminae chori,

quo loco patriae desiderium exprimunt, summa cum voluptate in Deii insulae atque eorum locorum, in quibus Latona geminos liberos enixa sit, commemoratione immorantur, unde illas Delo oriundas fingi recte Marlclandius fiuspicatus est.

Exlmie Athenienses

gavisi

esse videntur

142 sacris Apollinis in Delo per se restaiiratis liidisque splen-

quara fuerant antea,

didius, id

celebratis

lem ludorum celebrationem

(Thuc. IH, 104.),

Hanc igitur quinquenna-

quod factum erat 01. 88, 3.

civium suorum

gratiam

commemorans Euripides illa de loco, in quo nati dii esse credebantur, uberius persecutus est. Quod autem chori fecit querentes se patria hostium vi privatas barbarorum terram abstractas esse, et acri patriae

mulieres et in

desiderio flagrantes, et quidem in Deli

potissimum et sacrorum Apollinis comraemoratione imraorantes *) , id quo pertineat, intelliges cognitis iis, quae Thucydides V, 1. retulit: „Insequenti aestate (anni 422.) Athenienses e Delo insula Delios submoverunt,

stare

rati

illos

vetusta

quadam

non esse castos ad sacra facienda et hoc sibi re-

caussa

expiationis,

quam

rite fieri arbitrati sunt.

mortuorum corporibus autem Atrarayttium in Asia,

tollendis Delii

locum iis dante Pharnace, ut quisque adibat, incoluerunt." Quibus adde quae idem c. 32. commeraoravit „Per eadem huius aestatis tempora (01. 89, 4. anno 421.) Athe:

nienses , expugnata Sciona, puberes interfecerunt, pueros

ac mulieres pro servis vendiderunt, agrura Plataeensibus

colendum dederunt.

Delios

vero

rursus in

Delum redu-

xerunt tum casus reputantes proeliorum tum oraculo moniti ApoIIinis."

Haec quum

respici ab Euripide raanife-

Btum sit, doctum hoc draraa esse hierae inter utraraque aestatem interposita suspicor, ut oraculo dei cummaxirae Symplegadas peedito carmen Euripidis sufFragaretur. trasque Cyaneas sive insulas, quas Tauri habitarent, Bosporo Thracio

adiacere

231. 250. 1354. 1371. bello

captas

fecit

credebat In

iis

Euripides ;

locis

cf.

vv.

124.

quod ferainas Graecas

pro servis venditas coraraorari,

finxit

rem illis temporibus minime novam, sed eam, quae usu venire saepissirae potuerit.

iicio,

Consociatam cum Iphigenia fnisse fabulam Phrixi conde qua exponendum prius esse videtur.

*) Vv.

1065-1081.

143

P h r i X u s.

iis,

Argiimentiim, id qiiod Welckerus cogiiovit, coiitinetur quae Hyginus c. 2. refert, quibuscum congruit narra-

tio

Apollodori.

Cadmi

verba

quidem

lilius

liaec

sunt:

„Ino,

Harmoniae filia, cura Phrixum et Hellen ex Ne-

bula natos interficere voluisset, iniit consilium cum totius generis matronis et coniuravit, ut fruges, in sementem

quas darent, torrerent, ne nascerentur, ita ut, cum stericivitas tota partim fame litas et penuria frugum esset, partim morbo interiret. De ea re Delphos mittit Atha-

mas satellitem, ita

ut falsum

responsum pestilentiae

eam ex coramuni

vi-

odium fieri,

potuit propter unius feminae

omnes non

sed oportuit

praecepit,

Ino

— Coniuratio mulierum omnium contra

fore finem."" ros

cui

„Si Phrixum iramolasset lovi,

referret:

indignatione atque impa-

igitur

fingi. Ad Lemniadum modum Boeotiae mulieres ex servitute se atque in-

iuriis,

quibus a viris afficerentur, in libertatem vindicare

tientia

imperii

conabantur. ditione

natam esse

virilis

Eiiripides

quum de universa mulierum con-

deque coniugiorum iuribus disputationes frequentes

instituerit,

tum

illam

plusque una tragoedia

sententiam

studiose

imitatus

est

in ea caussa versante effinxit.

Prologum ab Inone actum esse fragmenta ostendunt, quibus de patre et cognatis eius exponitur: ULdcavLov noz^ d6xv

Kdd^og lycXLncov,

'AyiqvoQoq naig,

eg @i]Prjg %k8ov.

ltcsx

Earopae quoque et tauri, quo vecta erat, factam mentio-

nem esse Eratosthenes Catast. 14. testatur: xavQog' ovtog XkyBttti ev tolg cc6tQ0Lg te^ijvaL dLa td EvQC}7tr]v dyayslv ex OoLvlxijg elg KQijtrjv 8ia tov TteXdyovg^ 6g EdQLTtldrjg ev ta ^ql^g). Nec fratres Inonis omittebantur

rj^av yccQ

— — — ^AyiqvoQog

KlXl^, dq)' ovTteQ

y,6Q0i

KLhxla xLxXijCxetai.,

0OLVL^, od^evTteQ toijvoii'

xcoQa qteQSL,

xal 0d6og.

Ad Gadmum inde rediens Ino eam dicit a patre, nisi so-

144 rorem invenisset, exsulare iussiim, in Boeotia sedem iixisse:

Tam claris peregrino, qui sit,

se prognatam

maioribus

Athamante

cum matrimonio suo simul regnum adeptus

non eo, quo deceat, honore haberi queritur;

vero

minime ferendum esse quod regnum a suis liberis Cadmique nepotibus ad Nepheles fiiios, ut natu maiores, transferre constituerit. Quare se ad vindicandam ab iniuriis suam dignitatem conspirationem fecisse mulierum totius civitatis, ut fame ex agrorum sterilitate effecta fe,

rocia virorum comprimeretur.

Intellecturos

viros,

quan-

tum in mulieribus ad salutem tam publicam quam domesticam tuendam momenti

Simul hoc se illa machina-

sit.

tione consecuturam , ut, Fhrixo privigno sublato,

regnum

avitum Cadmi nepotibus servaretur. Accedit deinde ad

eam satelles, ex oraculo Delphico

rediens, quo erat ad consulendum de fine sterilitatis deum

missus ab Athamaute.

dmeae famulus

Cui,

—

IdtQLS TtBvkGtrjg

ccfibg

cum sit

antiquus

dQxalov dd/Liov*)

facile persuadet, ut celato dei

domus Ca-

—

responso ficta referat, Phri-

xum, ut sterilitate terra liberetur, immolandum esse. Aequum rectumque esse ducit satelles dominam , cui hereditate traditus

sit,

persequendo iure adiuvare:

stolXolCi SovloLg rovvofi' aiCxQov, Tcav ovx)' dovlcov

£(?r'

dl q)Q^v

ikBvQ^SQcotBQa,

Hoc finito colloquio prodeundum choro fuit,

qui non po-

test ex viris, sed ex feminis reginae familiaribus constitisse.

Parodo labores civiura, penuria famesque describendi fuerunt, tum sciscitandum , quidnam deus remedii proposuisset.

Prodit rex, de oraculi responso certior factus, negat-

que se sua manu pro salute populi liberos suos interfecturum**). Argumentis utitur ex philosophia petitis: impiam

Athen. VI. p. 264. b. ovtol filv ovv ol

-nttta rocq

ofioXoyiag

naTaiiF.lvavTts ^c^l nagaSovTsg havtovg ixXijd-rjaav tote

(i £-

vsGzaiy vvv dh nsvioTa i' tial noXlol t(ov yivgicov hav~ TcSv stGiv svnogcoTBQoi' Kal Evgtnidrjg iv ^gi^cp ktX. '^*)

Hyginus: „Quod cum Athamas se facturum abnuisset."

145 esse pietatem ipsam^

quis

opinetur, neque lovem,

improba cupiat, summi numinis

caede

deos

colendos esse

naturam dignitatemque tueri:

d d' 6t;(5fj3r^s av xol6i dvgOEPeCtdtOLg IngaCCov, nag tdd' av TcaXag %ot,Zevg 6 ka6tog [ii]8lv evdLocov q)Qovelf

eig Tuijt'

—

His auditis Ino privigni

simulato studio viro adstipulatur vitaeque

parcendum esse ipsa censet:

6g o-ddlv vyieg (pa0L firjtQviag cpQovelv v6&ol6l TtaLGlv cov q)vXd^o[iaL tpoyov.

Et probat chorus fidem feminae: dtxat' eke^e XQV V^Q ^'^vaLCp noGei yvvaixa tcolvtj tag tv%ag (peQeiv dei. Sine dubio celare oraculum rex et, si necesse sit, potius 6uam, quam iilii, vitam populo condonare constituit. Locus fit alteri chori carmini, quo de atrocitate re> •

medii feminae queruntur:

{6teQQa iiev) dvdyKrj

neLv^v dLa ^iov, 8' dx^lLcoteQOV

dnaXXdtteLV *). Interim oraculum percrebuit, et populus seditione mota

regem vi ad immolandum filium coacturus est**). Verba exprobrans rc^i, quod nulla usus

facit aliquis plebis dux, sit

liberalitate

aut

beneficentia ^neque inopiae plebis ulla

ratione succurrerit:

KOLvavbg olâL êv CLQOvg o-dTC ojltov***) XQeiddGiv 8e Paibg oXôg dpia^rjg PQOtotg, rj

daâ TtXovta dvgOsâg cbyxaêvov.

Ignaviae accusat, quod quominus filium

immolandum con-

cedat recusat: Triiiic. 242. vulgo xal ccd^Xidrsqov pro ro 5' k9-X. metros Matthiaeus efficere noluisset, si rationem habuisset

*) Fragni.

cacsurae.

**) ApoUodorus

Tovro

axovffas 'Ad-dfiag ,

evvavayna^ofiBvos

vno Tcov T^v yfjv Karoiyiovvttov, ra ôofim naqsGrrjas ^giôV' ***) Vulgo nal (1(0 V dvolâi.

T. II.

Sunt audno&saiv nvqmv xat

Valck. xal v(pv dvoi^ai.

tem aigol ro iniriidsiov dyyslov tav aXXcov oonqitov.

sls

146 dvrjQ 5' og elvai

fpirig,

dvsgog odx d^Lov

dBLlbv xSKXij6^aL xal vo6£lv al^xQav v66ov. iium

Quaerit,

exstinctis

civibus

regiium

suuin

constare

posse opinetur: ai yccQ noXsLg fto' dvdQsg, odx, iQrj^la,

Denique absurdum esse dicit spe animum paseere, ubi nil iam sperandum sit: dt,' sXTcldog ^^ xal dt' IXnidog XQStpov. Perseveranter rege recusante, cum periculum

giae immineret, Phrixus ultro se

domui reimmolandum obtulit. Hy-

„Quod cum Athamas se facturum abnuisset^ Phri-

ginus:

xu8 ultro ac iibens pollicetur se unum civitatem aerumna Generosi adolescentis oratio philosophicis liberaturum." exornata fuit, velut hacce,

sententiis

quam risit Aristo-

phanes xlg 5' ol8sv, tl

t,ijv

Toi)'^',

d xsxXrjtaL ^avelv,

tb ^ijv 6e ^VTq6xeiv e6ti; 7tXr]V oijiag ^QOtcbv

vo6ov6lv ot pXeTtovteg, ot d' dXioXoteg vo6ov6lv o^de xextrjvtaL xaxd.

oiudev

Potuit fragm. inc. 238. hic locum habere:

td ^ev 6q)ayrjvaL deLvov, evxXeLav d' Exei^

fiT]

Q-avelv 6e deLXov, '^dovrj 6' evL.

Ducitur igitur ad aram Phrixus,

choro

eum cum paeane

prosequente.

Inter

hunc cantum acci-

gratulationibus

dun-t ea,

quae his verbis Hyginus exponit:

ad aram cum

„Itaque quura

infulis esset adductus, et pater

lovem com-

precari vellet, satelles raisericordia adolescentis Inus Atha-

manti coasiiium patefecit." per nuntium

exposita

Haec non in scena acta, sed

esse videntur.

Narrationis

vesti-

gium exstat apud Photium: „naywva nvQog, trjv dvacpoQav tov nvQog' EdQL7cidt]g 0pt|w", quod de igne altarium dictum esse videtur. Pro ciausula hanc fuisse sententiam arbitror: ogtLg 8e ^vrjtciv oXetai xa%^ i^^eQav

xaxov tL nQd66(ov tovg dêovg XeXrj&evaL, doxet novrjQa xal doxav aXi^xetat,' otav 6xoXrjv dyov6a tvyxdvy îxy, tL(ic3Qiav etL6ev c}V rjQêv xaxcjv.

Praesentis enim numinis vi atque potentia adolescens ser-

147 Redit cum filio Athamias et nefariam mulierem in iudicium vocat: de qua fabulae parte vatus frausqiie detecta erat.

„Rex facinore cognito uxorem suam

haec refert Hyginus : hio

Melicerten

eius

filium

Phrixo dedit necandos.'*

Ex oratione Athamantis haec depromta mulieres,

sint

probae

dulcissimo

sunt,

quibus

viris solatio, sin

im-

probae, atrocissimam perniciem esse docuit: yvvr] yciQ hv 7iaKOL(5i Kal v6(jOLg %66bi i]dL0t6v lCtLy dcb^at

dgyriv ts

tJv

ow^ xaAwg,

ngavvov^a %al dvg^v^iag

ipvx^v ^s^L0td6'

7J8v TidndtaL (pLkav.

Capitis damnata lo misericordiam TCal ycCQ TtECpVKS

movet chori:

tOVt^ iv dv^QCOJtCOV (pV0SL'

^v xal dlxr] &vi]0Ky tig, oi)% r^C^Sov Tto^sl nag tig daxQVSLV tovg nQogi^xovtag (pilovg, Abducta iam ad supplicium Inone cum filio, relictoque in scena Athamante, descendit de coelo Liber servatamque a se nutricem suam ostendit. Hyginus : „Quos cum ad supplicium duceret (Phrixus), Liber pater iecit ,

et Ino

sequenti

Capite

perscripta

insania ab Libero obiecta,

cum

sunt: in

ei caliginem in-

His addenda quae

suam nutricem eripuit.'*

„Phrixus

silva

et Helle

errarent,

Nebuia

mater eo dicitur venisse et arietem inauratum adduxisse, Neptuni et Theophanes filium, eumque natos suos ascendere iussit et Colchos ad regem Aetam, Solis filium, transire

ibique arietem Marti immolare."

ripidis

vestigia

Sed accuratius Eu„Ne-

Apollodorus secutus esse videtur:

phele autem ipsum cum filia sua eripuit et a Mercurio acceptum aurei velleris arietem ei donavit, quo quum per aerem veherentur, quicquid terrae ac maris interiacebat, superarunt. Ubi autem ad fretum, quod Sigeum inter et Chersonesum iacet, pervenerunt, Helle in profuudum delapsa ibique exstincta est, unde ah ea fretum Hellespontus appellatum est.

ubi

Aetcs

regnabat."

autem in Colches pervenit, Testimonium huius praedictionis,

Phrixus

quam Phrixus, quaravis procul errans, ex dei ore audieapud schol. ApoIIon. II, 382 oti 8s V7J(5og avdQVL&ag sxsl to^svov6ag tolg ntSQolg (hg ^sXs^lv, t(jroQSi xttl EiL)QLnL8f]g sv Qql^cd, Unde pericula itineris omnia

bat, exstat

tr]

10*

148 praedicta esse apparet.

Etiam fraudem generis matrona-

riim a deo detectam esse consentaneum est.

Duas Phrixi fabulas ab Euripide

conscriptas fuisse

ex scholiastae Aristoph. Ran. 1256. (1225.) verbis hisce collegit iXQXij'

Welckerus: £6tL dh tov ^' OqI^ov EvQinidov rj Ego citius scribam iu hac una littera errasse, quam

omnibus hunc unum schoiiastam Terum tradidisse crediderim. Ceterum non exiguam huius tragoediae laudem fuisse inde apparet, quod partes eius vel versus Isocrati, Antisilentibus testibus retiquis

patri , Aristophani, Piutarcho, lustino,

Athenaeo, Erato-

Emp., Eusebio, Clementi Alex. aliisque familiares fuerunt. Neque ad verba tantum quaedam Aristheni, Sexto

stophanes in Ranis (1225. et 1477. et 1082.) respexit, sed

totum drama ad risum detorsisse videtur in Lysistrata, qua fecit viros abstinentia Veneris pro cibi privatione in angustias

mulieribus

compelii.

Idem argumentum

Aeschylus et Sophocles tractaverunt, Athamantis nomen fabulis

suis

inscribentes.

Et Sophoclis quidem argumen-

tum quomodo conformatum fuerit, ex schol. Aristoph. Nub. 258. cognoscitur. Sterilitatis auctricem Nephelen induxerat Atharaanti, quod spreta atque Inoni mortali postposita

erat,

irascentem.

Adulterinum oraculum

fraude Inonis referri finxerat.

ipse

Arcessebantur deinde per

dolum ex agris duo Nephetes liberi, quibus aries, voce utens humana, periculum declaravit, statimque illi in eiu8 tergum ascendentes salutem petierunt. Nephele autem poenas caedis liberorum ab Athamante expetens ipsum iussit immolari. Qui cum coronatus ad aram constitisset , Herculis interventu servatus est. Duplici igitur deorum auxilio dupliciter impeditum nodum Sophocles non solvit, sed discidit. Neque tamen inelegantem hanc tragoediam fuisse inde coniicias, quod Attius eam imitatus est*^). *) Welclr. p. 319 6eqq.

149

Iphigenia in Tauris.

Repraesentatur templum Dianae spoliis immolatorum

ornatum et ara cruore sparsa. Tempus diei fingitur esse mane. Prodit autem ex aedibus sacris, in quibus habitare soraniorum, qui-

fingitur, Iphigenia sacerdos, visis excitata

mortem significari putat: quamobrem Sed antequam inferias ei, ut defuncto, mittere constituit. bus Orestis

fratris

haec pronuntiet animique sensa aperiat, de vita sua priore

Neque enim solis eruditis atque acutioris iudicii

exponit.

hominibus Euripides, sed multitudini

scripsit,

quae,

quum

parum apta ad coniungenda cailide ea, quae aliud agendo obiter monentur et rebus ipsis postulantibus opsit

portune inseruntur,

perspicua atque continua explicatione

8ine ambagibus docenda est.

Immolandam se ait Iphigenia fuisse propterea, quod pater eo anno, quo nasceretur,

vovisset se quidquid an-

nus procreasset

pulcherrimum Dianae

Tauricae vero

deae victimis

oblaturum esse^).

humanis

gaudentis

numen

quo minus detestetur, vix se retinet**) et praeter nomen quidquam in ea pulcri esse negat***). Ceterum non virgo ipsa caedes perficit, sed tantum crinibus desectis mola spargit hostias ; eaedem, postquam sic deae consecratae sunt, intro in penetralia templi abductae a barbaris sacerdotibus in

occulto interficiuntur. sit

docet,

Thoantis nomen quod unde ductum

pedum celeritate

illud

impositum esse

di-

cens, hoc illius saeculi Euripides consuetudini atque opinioni tribuit, qua

nomina pro ominibus habebantur, neque

transferebantur a patribus ad

filios,

sed ex temporibus lo-

cisque aut ex praedictionibus ducebantur. Solent autem prooemiis partim res ante actae exponi,

partim ad

ea, quae

statim

agenda sunt, aditus parari.

Huc respexit Cic. OfF. III, 25,4: ,,Agamemnon, cum devoTisset iilo

Dianae quod

in suo regno pulcherrimum

natum esset

anno, immolavit Iphigeniam, qua nihil erat eo quidem

anno natum pulchrius." **) ra d' aA^a eiya, ttjv ^bov cpo^ovfiivrj. ***) tovvofJL ^s itctXov (lovov. Cf. Aeschyl.

Agam. 140. d KuXu.

150 Quod

Iphigenia a patria

nisi

domoque paterna sic esset

remota, ut ne nuntius quidem ad eam uHo modo pervenire posset, non esset poetae necesse ad somniorum visa

Ceterum somniorum a diis, id quod facile est non levior fides quam nuntiorum est, ut recte Iphigenia, tanquam re exptorata, ct inferias fratri defuncto obferat et funditus iam gentem suam interisse credat: nam quod errat in interpretando somnio iamque raortuum fratrem esse putat, qui in periculum tantum raortis adduci significatur, id ipsum aptum et necessarium est. Hic autem error impeditionis fons et caussa est: nam si recte somnium Iphigenia interpretata esset fratrera esse alterum eorum, qui pro hostiis adducerentur, Neque vero, si Pyladis genus ei nostatim intellexisset. tum fuisset, imprudens occisura fuisset cognatos: quamobrem illum minorem natu quam Orestem fuisse et postea confugere.

intellectu, missorurti

quam Iphigenia domo abduceretur,

naturh esse,

necesse

Nam

fuit.

noraen

propter furorera Orestis

fieri

significari

Pyladis ut celaretur,

quidera

non potuit.

Mirati sunt qui-

dara, quod non de patre potius, quara de fratre Tphigenia cogitasset,

qui

rainus

attendisse

ad caussara ,

quam ipsa

profert, videntur:

6tvXoi yccQ

oYtccov si(jl Ttaldsg

Flanc expositionem

aQCsvsg.

qui nimis iraportunara et raegis

actore aliquo , qui se actoris durataxat munere fungi profiteretur,

quam persona

bunt, permitto

iis,

Iphigeniae

dignam esse iudicaNihil enira

demta

quod est documento

Euri-

ut totara abiiciant.

ea dramati deesse videbunt:

pidem non propter sui ingenii inopiam, sed ut spectatorum Sed Iphigenia his tarditati occurreret, haec praemisisse. rebus expositis in doraura redit, famulas, quibus adiuvantibus inferias oblatura est,

nondum adesse dicens, revera

autera locura datura colloquio Orestis ac Pyladis, qui, an-

tequara capti ad suppliciura traherentur, producendi osten-

dendique spectatoribus fuerunt, ut invicera ipsi quoque de de caussa navigationis et consilio

prioribus rebus gestis, iraaginera

deae

procederent,

auferendi statira

nisset, simuique aptius

exponerent.

Coramodius

res

famulas Iphigenia paratas inve-

sermonem cum his serendo, quara

151 ad coiicionem diceiido de priore vita exposuisset. Accedit, Ore§tis Pyladisque collofiuium , quura ad docendos iit spectatores et ipsum instituatur,

in initio dramatis collo-

Haec, quae quilibet videt, fugisse Euripidem non est credibiie: qui quod facere, quod aiii quae prona erant, omisit , inde patet eum id potuerit

cari

comraodissime.

sequebantur, etiam de industria vitasse, ac noluisse ab inratione

stituta

modo discedere*). Pluris nirairum quam facilem naturalemque rerum

ullo

faciebat perspicuitatem,

decursum, ac praestare censuit doceri semel de summa quam rerum plana apertaque explicatione spectatores ,

cognoscere

paullatim

divinando et coniiciendo quae pas-

sim obiterque significarentur. sione

Statiin igitur priraa aggres-

occupavit animos imbuitque studio

periculis versantiir; nihil obscuri, diti reliquit,

nil

eorum,

ambigui,

nil

qui in

recon-

per ambages significavit, sed plane diser-

teque de omnibus rebus expiicavit.

Abiicienda est igitur

satis pervulgata, varietati

formularum ac dispo-

opinio

iila

sitionis lis

Euripidem studuisse, ut novitate quasi supellectiquos rerum verborumque virtute

spectatores alliceret,

tenere minus posset,

neque certum compositionis institu-

tum servasse, sed per

libidinem alia atque aifa tentasse,

quibus vetus tragoediae institutum dignitasque a prioribus tradita everteretur; tis

repudianda est accusatio importunita-

imperitiaeque, qua iniquissime premitur poeta

summa ingenii sollertia in struendis dramatum

is,

cuius

argumentis

apparet. *) A. tion

Um Gottes willen gesehen!

hat man schon eine solche ExposiMan sehe doch, wie tief die dramatische !

Kunst gesunken ist! B. Aber ich habe doch AUes recht gut verstanden. \. Das ist ja eben der Fehler! Man mufs es dem Zuschauer so verstohlener Weise unter den Fufs geben, ihm aher nicht geradezu in den Bart werfen B. Aber man weifs doch nun, woran man ist A. Das mufs man ja durchaus nicht so geschwind wissen dafs man so nach und nach hineinkommt, das ist ja eben !

der beste Spafs.

Die Illusion leidet darunter, das ist au^gemacht

Tiecks «restiefeiter Kater.

152 Prodeunt igitur primo mane in scenam caute circumne quis obviam veniat barbarorura, Orestes atque

spicientes,

qui Apoilinis iussu iter longum ac periculosum emensi ex Graecia in Cliersonesum Tauricam navi profecti sunt^ simuiacrum deae de coelo delapsum petituri,

Pylades,

quo Athenas perlato Orestem furore atque erroribus, quibus per totam actus est Graeciam, liberatum iri deus Pericula adierunt Argonautis

praedixit.

borem

non minora,

susceperunt lasone non leviorem;

Orestes malo

omnium

accedit,

la-

quod

quae mortalibus accidere possunt,

Hac virorum

nil non sustinentium audentiumque conditione veliementissime Graecos homines

gravissimo

cruciatur.

Nam quanto studio nos motos esse facile intelligitur. homines umbratici vitaeque amantes otiosae abstruse cogitata amplectimur, ut ne fabulas quidem probemus nisi eas, quibus sententiae aliquae haud vulgares vel praecepta sapientiae demonstrentur,

tanto studio

ut erant stre-

illi,

nui et laboribus animi corporisque ferendis adsueti, viros

certamina

fortiter

subeuntes ^et

pericula

callide

vitantes

non sensorum cogitatorumque subtilitate, sed robore anirai corporisque et factorum magnitudine communem mortalium conditionem vincendam esse

in scena spectabant, quippe

ccnsentes.

Hoc sentientes illorum poetae Hercules, Thecum belluarum ho-

seos, lasones, Ulysses effinxerunt, qui

minuraque raonstris certareut, qui terrarum marisque terrores contemnerent, qui Orci formidines tollere et coelum humeris

suis

iraponere

conarentur;

nos

contra

delectaraur, pertractantibus quidquid artiura nii

sollertia

inventum cultumque est,

caussa pericula subeuntibus. stes

cum Pylade,

Faustiis

humani inge-

et veri investigandi

Exemplo igitur lasonis Ore-

fidelissimo amico,

donarium sanctissi-

mum barbaris erepturus et in patriam relaturus extFemam orbis terram adiit;

iaraque ante ipsum templum,

illud servatur, constituti, conspiciunt

in quo aram sanguine hospi-

tum sparsam exuviasque interfectorum de pinnis suspensas; mortem certissiraam sibi, si conspiciantur, imrainere intelligunt. Clausum est templum, muri vero altissimi sunt; sive in muros per scalas evadere sive claustra soivere conentor, iatendi potestatera nuUam esse vident. Privati

;

153 imaginis

igitur facuUate

auferendae,

interdiu

postquam

speculati sunt foramina tempii atque opportunitatem irre-

pendi, noctu redire ad conata exsequenda, interdiu autem in antro littori propinquo procul a navi corpora occultare,

ceterura forti esse animo deique auxilio

confidere consti-

tuunt *). Animorum generositas conspicitur in eo, quod Orestes, cuius salus in auferenda imagine tota nititur, ipse

fugaeque

rei difficultatem ostendit

Jades contra,

quem ad subeunda

facit

raentionem ,

pericula

Py-

propria

nulla

necessitas cogit, aut non suscipiendam navigationem fuisse,

cum ad finem

aut extrema iam,

denda esse

cursus pervenerint,

au-

Amici caussa pericula horret Orestes, amici caussa eadem conteranit Pylades: haec tacita amoris

affirraat.

facundissiraa

significatio

oratione praestantior est.

Etiara sententiis hoc colloquium egregiis ornatum est, velut

hac:

„Difficultas nulla iuvenibus excusationi est."

Veniunt deinde feminae, quae chori munere funguntur, captivae,

quarum patria Graecia est, sacrorum cultui Hae, quura

destinatae eaederaque sacerdotis faraulae.

ab Iphigenia arcessitae,

sint

dum ad fanum deae sancte vere-

cundeque accedunt, cuius rei caussa arcessantur, quaeHis illa luctu se et moerore acerbissimo aifectam esse ostendit, fratris morte, qui superstes fuerit unicum domus paternae columen, ex somniorum visis corunt curiosae.

gnita: railiam.

hoc enira exstincto, exstinctam esse universam faQuare se nunc ei praesentibus illis unaque lu-

gentibus inferias daturam sollemnes.

His

dictis

lac,

vi-

num et mel, quibus manes placantur, quoniam crines lacrimasque in turauio libare non licet, roanes , ut placidi accipiant , nias defuncto rite cantat,

precatur,

ipsum

humura effundens, Tura chorus nae-

siraul et

Atridarum do-

*) Fugam Orestem suadentem faciunt scribarum et criticorum corrupteiae.

— Tj

Scribendum est sic: n<os uv ovv Xdd^oifiEV av

—

jjalxoTSvxra nXijd^qa Xv6ccvtbs /to;j;io?s,

av ovSlv ta/isv

;

rjv

dvoiyovrss nvXag

Xrjcpd^cofisv

sis^daBis t£ /ttTyjjavw/tavoi,

&avovfisd''

dXX' ^, nqlv &avEiv, vsoos ^ni

tpivyafiEVf '^neg devq' ivavGtoXjiGafiev

154 contiiiuis

imira

ex nefastis maiorum scele-

calamitatibus

ribus deletum tantumque

re^ni pristinum splendorem ex-

stinctam flebilibus modis depiorans*). Excipit cantum

Iplii-

genia, sua ipsius mala deplorans, quod statim nascens raorti

destinata fuerit,

hunc finem, nuptura ,

quod pro victima a matre nutrita sit ad

ut per dolura e

pro festorum

domo abducta, quasi Achilli perniciem inveniret. Nunc

iaetitia

autem se cognatis, amicis,

barbara

liberis privari, in terra

atque inhospitali aetatem agere, non deos patrios in templis

Graecorum laetissimis colentem sed nefasto cultu hospimaculantem misere lamentantium raisere lacrimantium, et super haec omnia fratrem, quem viderit in matris manibus et pectore etiamtum infantem, unicum regni heredem, morte exstinctum sibi lugendum esse. Haec quum omnia apte, graviter, eleganter coraposita sint, tura praestantissimum est illud, quod pro abqui modo praesens vivusque sente et mortuo lugetur is ,

tura sanguine aras

conspectus est**). est,

Tum simplicissima

ratione

effectura

ne vacua dolore et quodammodo otiosa fratrem Iphi-

genia reciperet, neve, nulla facta doloris accessione, vetera

mala tanquam recentia doleret, quod contra naturara est. Finitis his cantibus, non est dubiura, quin somnium quale

sit

quaesiturus fuerit chorus et cognito eo virginem

Sed praeciditur colloquium interventu bu-

consolaturus.

bulci***), qui duos iuvenesperegrinos in littore comprehen-

aquam lustralera et molara pa-

sos esse nuntiat simulque rari

iubet,

quo

citius

illi

adducti

immolentur.

Graecos

esse atque alterum Pyladera appellari compertura est, al-

nomen ignoratur. Cognoscere cupienti Iphiquonam modo in potestatem barbarorum Graeci

terius autera

geniae,

Tenerint, qui primi in hanc terram appulerint, haec nuntius exponit :

Bubulcorum, qui boves maris undis lavabant.

*) Pro naenia dubitationes de somniorum fide proferendas fiiisoblltus, opinor, in Graecia feminas se censet Hermannus ,

illas nutritas

educatasque fuisse.

**) Haec Sophocles imitatus est in Electrae annis post hanc fabulam docto ;

cf.

dramate aliquot

Schoell. de Soph. vita

p. 254.

***) V. 230: ri 8' sgti tov

naQovTOs STikX^aGov Xoyov;

155 imus detexit iuvenes diios in spelunca delitescentes, quos priino barbari deos esse putarunt, mox, quum naufragos esse intellexissent, venari et pro victimis deae adducere constitueInterim Orestes raugitibus, ut videtur, boura perci-

runt.

quum Furiarum vocem sibi audire videretur

tus,

spelunca caput concussit tremuitque manibus ,

venatoris

armenta

Furias esse putans, tere, aliam ignera

stricto gladio

relicta

clamans

impetum fecit,

aliam viperas sibi infestas immit-

necemque ex ore spirare, aliam matris

Tum vero pastores,

iraaginem instar saxi in se coniicere.

cum antea obstupefacti

timidique sedissent, nimirura ae-

gre ferentes caedera armentorum, conchas audito sono turba

inflant,

incolarum magna congregatur.

quarum Interira

remisso furoris impetu Orestes spumante ore corruit; Pyet barbarorura irapetum

lades et hunc protegit curatque,

telorum saxorumque iactus Orestes,

solus sustinet.

Inter

recepta mente,

solo exsiiit,

scens:

cognitoque periculo ingerai-

moriendura est, inquit, Pyiades: at videamus, ut

quam honestissime moriaraur!

Inde coniunctis viribus gefngara coniiciunt. Sed

raini iuvenes partera

barbarorum

fugientibus

usque a tergo instabant.

aliis

alii

Nec tamen

vicissent, nisi saxorura iactu gladios iuvenibus undique circura-

de raanibus excussissent:

clusis

sic deraum lassitudine victi

domitique et ad regem perducti sunt. tulatur nuntius Iphigeniae,

quibus

tam

immolandis iniuriam

ulcisci

ut propter

possit.

Non

singulorum

His expositis gra-

quod in manus devenerint Graeci, ipsi

est

ab universa Graecia

iniuriara

iila-

tara

duro anirao,

universara

gentera odio

Iphigenia

persequatur, neque vacat sensu huraanitatis pietatisque ad

Graecos pertinente. Hoc autem tempore suae conditionis iniquitate elferata est, et neces-

barbaros perinde atque sario

quidera.

pertus est.

Pietatem enim nemo sentit ,

diera vitam solis iniuriis insignem 8te

nisi qui

ex-

Atqui Iphigenia ab omnibus destituta ad hunc

Postremo Ore-

traxit.

cum domo paterna amisso etiam patriam plane araisit:

itaque suae gentis araore deposito ne peregrinorum quidem

amplius eara

raiseret.

Hos

igitur

ulla misericordia iraraolatura est.

Helenara

priraos

hospitura sine

Atque utinara,

aut Menelaura venti in raanus

inquit,

meas detuiissent^

156 ut

eadem crudelitate, qua invicem

illos

ulciscerer!

ipsa Aulide morti oblata gum,

Nulla enim

mihi misericordia

cum instar vituli ad aram trahebar, suppliciter manus ad mentum patris tendens, suppliciter genua amplectens oransque, ne, dura mater cum feminis Argivis hymenaeum cantaret festisque clamoribua tectum personacontigit,

ipsa

ret,

pro nuptiis supplicium

acciperem, ne

me per

dolum domo abductam, quum, tanquam in thaiamum Achillis itura, amplecti fratrem sororemque pudibunda omisissem, crudelissime interficeret. Ultimum igitur tum videram Orestem, qui iam opibus et aemulatione paternae virtutis pri-

Ceterum non potest Diana, lovia neque tam vafra neque tam inconstans esse, ut, cum eo8, qui aut cruorem aut puerperas aut cadavera contrectaTatus exstinctusque est.

filia,

verint,

ab aris arceat*), humanis victimis ipsa delectetur;

cum sint ingenio crudeli, suum probrum in numen divinurn transferunt. Nemo enim deus improbus Odium barbarornm et imprimis regis haec ultima est. sed barbari,

declarant , quo minus mirandum est, quod illos decipere non dubitat. Nisi enim et crudelitatis et superstitionis opprobrio barbari tenerentur, nunquam fraudem Iphigeniae vel Oresti, quaravis ingenuis, ignoscereraus.

His nihil inest, quod reprehendi possit,

nihil,

quod non

egregie inventum apteque dictum esse fatendum sit. Furoris ratio ad naturae veritatem expressa ;

pugnae descriptio talis,

Horaerum deceat; tota narratio tura adrairatione commovet, tum exspectatione suspendit spectatores. Acqualis vei

cedit, ut,

quae Iphigenia dicit, omnia verissima sint et na-

humanae

turae

accomraodata.

Et quidem dignissimura,

ad quod aniraura advertaraus , illud est , quod mansuetudinem suam et clementiam a pietate atque amore nationis suae et propinquorura originem duxisse fatetur. Qua in re quantum dispar est Goethii Iphigeniae, cuius ad uni-

Tersum genus humanura salutis

perinde,

pietas

pertinet,

ut barbarorum

essent populares sui,

curam

gerat.

*) Verba §eo(i6v dnsiQysi absurde intcrpretando Gruppe egreg^iam

nactus est reprehensionis

arguit vitiorum, ipse finxit.

ansam

qui fere quicquid

157 ut regis impriinis

animum ferocem sensu humanitatis im-

populum universum beneficio niitioris impeiii Contra illa, eversa cultusque deorum sanctioris ornaverit. buerit,

domo

paterna abscissaque spe reditus^

exstirpata,

atque amore amplectatur, caritate

vigebat.

quae studio

quamque antea pietatem a suis

ad alienos transferebat, ea exuta est

rum

e patria radicitus

non habet quae praeterea diilgat,

Quamvis

amissis

aliena

sit

iis,

quo-

a crudeiitate,

non est aliena ab ulciscendi cupidine, quum recordatione eorum, quae ipsa passa

est,

misericordia erga eos, quibus

idem patiendum est, minuatur. Haec dicens quum terminis inteliigentiae Graecorum angustis includatur, tum rursus, vitia hominum diis imputari conquerens, eandem superat. Malis igitur exacerbata omnique pietate vacua est Iphigenia eo ipso tempore, quo immolandi adducuntur ii, quibus-

cum necessitudinis vincuiis arctissimis coniuncta est; hostes sibi ulciscendos in manus dari putat, cum tradantur frater atque affinis, suae gentis, quam penitus interisse quod deletam doraum paternam putat, coluraina eius inscia ipsa eversura est. Quae rerum conditio vere tragica nullo artificio quae-

putat, unicae reliquiae; doiore efferata,

sita,

sed ex caussa necessario nata

est.

Interponitur cliori carmen rebus ,

quae aguntur, ac-

Et priraura quidera scire cupiunt feroinae, quinam Graecorum et ex quanam civitate profecti fretum traiecerint horribile, quod ante lonem furore percommodatissiraura.

citam nemo tangere aasus

sit,

quinara vecti sint in terram

inhospitalera, ubi humano sanguine arae Dianae spargantur:

an mercatores, natu

auri caeca cupidine ducti, temerario coper saeva maria in terras remotissiraas navi adacta

delati sint eo,

adepturi.

ubi frustrata spe pro divitiis raortera sint Deinde rairatur, quod potuerint tara raulta tara-

que atrocia iittoris iraportuosi pericula, ventis cursura adiuvantibus et secundantibus iter Nereidibus *), feiiciter vitare.

Denique optat, ut aut Helena in manus dominae

Hermannus inutilem verborum strepitmn

ait

continere ea,

quae de Nereidibus inserantur, semper reprehendens quae non intelligit.

158 delata sit*),

iiltrices

aiit

venerirt qui servitutis iugo ipsas

liberent.

Nam vel in somniis se

sistere et

participes esse festorum

cupiunt patriae solo inlaetitiae,

communi

cum beatis gaudlo perfrui. Adducuntur deinde colligatis manibus duo iili iuvenes immoiationi destinati^

quibus opus est,

simulque Ipliigenia, expeditii»

domo

scenam redit, quae

iis,

statim,

postquam in conspectu suo victimae constiterunt, ut rite autem intro in templum abire iubet et parare ea, quae ad rem praesentem fiant sacra, vincula soivi, apparitores

opus sint. Tum vero intuens iuvenes, quasi praesagiente animo propinquos esse, quos intueatur, miro modo afficitur seque deplorat victimarum vicem deplorans. Ita repente

omnis duritia ex animo abiit, ut se loco sororis peregri-

norum esse iingat et misereat eam patris, matris, sororis quippe qui praestantissimis iuvenibus ignari

ignotorum,

denique de

priventur, ratur.

longissimum iuncti

obscuris

deorum

consiliis

conque-

Scire igitur cupit, unde profecti sint hospites, qui iter

emensi longissimum tempus a

apud inferos

sint

futuri.

suis dis-

Haec animi commutatio

quam sit naturae et conditioni Iphigeniae quamque ad afficiendos animos spectatorura apta, praesertim quum quam ignorantiam mortalium circa ea, quae iis accidunt, deplorat virgo, ea vel maxime ipsa quivis

intelligit

conveniens,

Huius autem generis totum hoc colloquium est, commovendosque mirifice comparatum. Nam quum exspectationem moveant quaestiones, tum responsa fere omnia partim tecte significando quae

teneatur.

ad suspendendos animos

aperire personae vel invitisque

tionem

iis

nolunt vel nequeunt,

ipsls, qui loquuntur,

miserationem,

studium,

partim

insciis

tangendo veram condisollicitudinem

excitant.

Nam quae verborum ambiguitas in levibus ridiculisque rebns *) Scribendum est: Zv

<x(i(pl

;i;a/rav

Sqoaov alfiaTTjqDcv kXix^slaoc XaifiOTOfiog

dsGnoovva ^&avsv noivug Sova ttVTmaXovs, ut coniungantur 8Bano6vva noivag Sovocc»

hilaritatem

gignit,

^avibus moestisque eadem, quum

breviter

conciseque

gnificari

videtur,

159

plus

dictis

multorumque

significatur,

admonentur

quam

si-

spectatores,

quae eos ipsos, qui colioquuntur, fugiant, mirum quantum valet ad afficiendos miseratione animos peritorum, caussam

eorum, qui colloquuntur, cum iis, quae illi imprudentes dicunt, comparantium. Huic autem miserationi adrairatio admiscetur magnanimitatis et constantiae Orestis, acerbae necessitati, in

quam se putat deorum iniquitate deductum Postquam enim eo deventum instar pereundum sit, ne

esse, sine querelis parentis. sit,

ut iudigna morte

cum

corporis

pecoris

snpplicio

nominis

ignominia coniungatur,

iguotusque omnibus intereundum

tacitus

Ergo miserationem sacerdotis,

tuit.

sibi

esse consti-

ut inutilera, respuit,

nolens, cura spem salutis nullam esse videat, duplex malum pro simpiici suscipere aut imminentis periculum morEadem ratione aperire virgini quae tis obruere lamentis. sciscitatur recusat.

Itaque, quis sit,

quaerenti infelicem

se dicit esse, cetera iam curanda esse negans*).

Sic re-

quod Iphigeniae dolor antea obstruxerat, impedimento, alterum infertur obstinatus fratris aniraus. Postremo comiter benigneque roganti, ut id sibi tanquam beneficium tribuat, Argivum se esse declarat, ex Mycenis raoto,

quondam felicibus oriundum, sed ex patria exsuiare. vero Iphigenia,

cognito

blande iterum rogat,

ut quae

scire

neque

dolorura

additamentum

Orestes

Cognoscit igitur fuerit

leve illa

Tum

quod iucundissiraura erat auditu,

primum

qualis ,

cupit aperire velit; detrectat.

eversa Troia ,

sors

eorum, qui ipsius immolandi auctores fuerunt, red-

Helenam

et Spartae rursus cura Menelao habitare, Calcham, errare etiaranunc procui a patria, raultis malis afflictum, Ulyssem Deinde occidisse Achillem.

isse

interisse

de propinquorum suorum fortuna molestius quaerens et de patris matrisque caede et de sororis fratrisque sorte docetur.

Haec omnia

singulis

versibus et quaeruntur et

respondentur ita, ut muita breviter dictis

insit

ambiguitas

*) Meritis laudibus hanc morum Orestis adumbrationem extulit Guil. E.

Weberus p. 76. 77.

160 Utroque nomen genusqiie suura celare studente , et tamen passim , superante vel metu vel cupiatque obsciiritas.

dine, invito,

quam sit rebus hominibusque, de quibus quaespem metum-

ritur, affinis, prodente, exspectatione inter

Hoc dissimuiandi stuquam de suis quaerit Tphige-

que suspensi tenentur spectatores. dio ducta prius de aiienis, nia,

sperans hospitem ultro ,

dum de summa belli deque

ducibus quaeratur, imperatoris, qui summae praeerat, men-

Hoc autera ipsum, quod illa cupidissime

tionem facturum.

Orestes studiosissime declinat.

petit,

Tandera

luctante impetrat, ut aperiat pronuntietque ea ,

recordatione

animus

refugit.

illa

a re-

quorum a

Matrem ab Oreste occisam

esse audiens, recte quidem iusteque, sed infeliciter factum

Horum

esse censet. stantissimus

finis.

non cgregium est,

nihii

sed prae-

Cognito enim vivere Orestem, sed va-

gura errare, ubi se somniorum fraude virgo inanium de-

ceptam esse

Orestes reputans

significavit,

insigni dei fraude,

cuius oraculis paruerit,

se et ipsum tum ad nefa-

rium scelus compulsum tum in miserriraum letum deductum esse, „Failaces sunt," inquit, „non minus dii, qui sapientes esse putantur,

quam levia somnia;

est divinis perinde atque humanis rebus,

confusio in-

neque quidquam

certum constansque est praeter infortunia." Et nobis quo-

que confusio pro soiutione nodi eifecta esse videtur; sed rem dirigunt dii. Statira enim Iphigenia unum ex

alio

captivis

domum

ad amicos suos

cum

epistola

dimittere

autem sacrificio deae satisfacere. Generosum enim eum, cura quo colloquatur, esse, iit confidere ei recte posvsit, cognovit. Scriptara autem epistolara, constituit, alterius

quam

traditura

qui inteliigens, esse

est,

fingit

non ipsara ,

immolationis, hoc

scilicet

priore

aliquo esse

captivo,

sed legera civitatis , caussara

sibi roganti gratificatus sit,

hoc

humanilatis exemplo animura Orestis movere stu-

dens, ut excusata rauneris nii imitari

ne dedignetur.

sui crudelitate sociura infortu-

Probat Orestes consilium utris-

que utiie, sed pro se ut amicus suus dimittatur, suadet.

Hunc enim, quum nulla propria necessitate coactus propter solam amicitiara societatem inierit laborum et navigationis digniorem esse, qui superstes sit, idque

sibi suscipiendae,

161 Turpe enim esse, Hanc animi ma^nitudinem admirans virgo optat, ut eodem sit animo sibi ipsi et salutare fore et

iucundum.

amicis in calamitatem coniectis, ipsum servari.

quem superstitem esse gaudet, disiunctum a Probato consilio, cum Orestem immolari

frater suus,

se esse dolet.

certum esse videatur, hic, cuiusnam sacerdotis manibus Quo loco egregia et quanam ratione immoletur, quaerit. ambiguitate virgo

a dea

accepisse dicit tijvde itQog-

Reliquum coUoquium eiusmodi est, ut ritus im* Ratio autem molandi depingatur vividissimis coloribus. immolandi describitur ea, qua utebantur Poeni. Forti animo haec audit Orestes; unum dolet, quod ne mortuus quidem a sorore, quam unam ex cognatis superstitem haTura Iphigenia pollicetur se loco sobet, componatur. roris quocunque possit honore popularem suum affecturam esse, infusuram mel et oleum corpori defuncti, et tumulum decoraturam proinde ne quid odii in se immolantem rgoTtijv.

His

iubet apparitores, qui interim ex templo redierunt, custodire peregrinos ; ipsa intro abit peconcipiat.

titura litteras,

dictis

quas sperat magnae suis iaetitiae fore, vi-

vere nuntiantes eam,

quam illi pridem mortuam esse falso

sibi persuaserint.

Commiserante choro Orestera, gratulante autera Pybeatam videri, hic reditum sibi amisso amico tristera esse dicit unde aeque utruraque raiserum esse apparet. Reputans autera Orestes, quara accurate virgo de beilo Troiano, de Agaraeranone, de uxore deque liberis eius nominatira oranibus quaesierit, Argis eara oriundam esse suspicatur. Ab his tamen vestigiis persequendis Pylades rursus abstrahit, regum casus fere omnibus, qui animum advertant, notos esse monens. Avocatur etiam in alienam deliberationem. Decere enim censet Pylades ladi, ille mortem sibi

se,

cura

socius

fuerit

navigationis ,

sociura esse raortis.

Nam infame sibi fore interfecto araico solum redisse,

credituros plerosque hunc a se, ut ipse cum sorore regnum eius

adipisceretur,

vel proditura vel etiam

ex insidils in-

Cuius turpitudinis vitandae caussa necesse se cum amico una et exspirare et concremari.

terfectum esse. esse dicit

Haec ab Oreste T. II.

sic refutantur,

ut vitam Pyladis,

quam

162 Ac primum qui> dem probrosura non minus sibi, quam Pyladl, fore per-

inortem, amico utiliorem esse appareat.

Tum sibi,

dito amico redisse, ostendit.

mortem detrectandam nuilis

pollutus

sit

piaculis,

liberis

elFecturum, ne memoria sua neve

ex Electra

cum

sublatis,

domus paterna deleatur.

Proinde, inquit, proficiscere et vive et

domum habita pa-

autem Argos tumulum mihi exstrues

reversus

tris;

qua sit fortuna,

P^^Iadem contra,

esse negat;

monumentum impones,

vero crines sepulcro lacri-

soror

dabit. Obtestatur amicum, ne unquam sororem domo paterna deserat, et valere iubet socium, soqui amici caussa omnia todalem, amicum fidelissimum

masque prodita

His

leraverit.

editis

mandatis, se ab Apolline,

cui unice

confiderit suaque omnia permiserit, proditum esse queritur.

Pylades,

quidem non vivus, sed mortuus colendus sit

amicus, effecturum se mandata fideliter pollicetur; ceterum, quamvis prope caedem constiterint, desperandum esse negat: accipere

nam atrocissiraa saepe discriraina felicissimas

rerura

Nulla huic

mutationes.

colloquio

inest

putida generositatis pietatisque affectatio, qua in eiusmodi

nunquam abstinent recentiores poetae, mutua laudis praedicatio, nulla animorum moltities, nulla lacriraarum excitatio. contentionibus fere

nulla voluntatis dissimulatio, nulia

Huc accedant, haec intueantur sit

vera virtus et

miseria,

tatem ,

cognoscere volent. ingenuitatem,

proponant, decepti

quantum

Orestis Pjladisque

tranquillitatem,

quicunque vera a

plerique

adolescentes, qui,

somno

qualis

distet a Selmaris Selraaeque

fictis,

simplici-

anirao

constantiara

quorura adrairatione

se socordiaeque tradunt,

discer-

nere volent; haec adrairentur, qui veteris disciplinae lacte saiuberrirao se corroborari et virtutis

veteres poetae artificesque stantiae

aemulationem

exeraplaribus,

proposuerunt,

quae

paris prae-

animos excitari atque inflammarl

cupient.

Redit ex aedibus Iphigenia nullo carmine chori, quo

tum satellitibus rursus in templum ad expedienda necessaria ablegatis, priusquam litteras Pyladi tradat, cavendum esse censet, ne hic liberatus periculo mandata negligat. Quamobrem, quo certius actus disiungantur, interposito;

163 epistolam Argos perferat reddatque cognatis suis,

obstringendum

rando eura

esse censet,

ioreiu-

inviceraque ipsa,

iureiurando affirmat se Pyladem non solum incolumem dimissuram esse, sed etiara, ubi persua-

postulante Oreste,

tyranno, ipsara navi irapositurara.

serit

luraraentis

rite

utriraque datis, Pylades, ut decet virura prudentem, nau-

fragium excipit, ne etiamtum,

epistola in mari cum ce-

rebus suis interierit, soloque corpore evaserit, iure-

teris

Etenim iuratis non sensus tantum, sed

iurando teneatur.

formulas quoque verborum, in quae iurassent, veteres

esse

credebant.

servandas

Quibus auditis Iphigenia curan-

dum esse statuit, ne cum rebus raandata intereant. Ergo quae scripta sunt in epistola, ut, si quo casu amissa sit, ore

Pylades

quae

referre

possit,

verbis

„Oresti, Agaraeranonis

inquit,

Aulide immolata est,

filio,

exponit:

„Nuntia,"

haecce:

Iphigenia,

viva vivis has mittit litteras.

Deduc me Argos, o frater, priusquara moriar, ex terra barbara, eripe e munere, quo hospites deae imraolare co-

gor;

diras farailiae tuae imprecabor,

sin rainus,

Orestes

(ut bis auditura noraen firraius teneas). Dic", inquit, „cerva

supposita,

quam

pater immolans

servatam

me a

Haec

epistola

perscripta sunt."

genia bis ab Oreste,

sorore

raissas continuo tradit:

timque abiectis corpus ipsum

recitans Iphi-

cuius ta-

satisfieri

sine raora

Oresti praesenti litteras

quibus hic acceptis sta-

sorjoris araplecti,

ribus tantura, sed etiam roanuura

insperatum

Haec

Auditis autem omnibus,

Pylades facillimo se iuramento et cui obstrictum esse gaudens,

putarit,

translatam esse.

ut par est, interpeilatur ,

men voces prae cupidine negligit. possit,

iraraolare

dea et in hanc terram

neque au-

contrectatione gaudium

Temeritatem peregrini miatque avertitur; mox, affirmante eo se Agamemnonis filium esse, signa documentaque incredula requirit. Proferente Oreste primum, quod Iphigenia Atrei Thyestisque iitem atque inversum solia cursum texendo in veste expresserit, alterum quod rantur

percipere

cupit.

famulae, stupet

Iphigenia

Aulidera

proficiscens

tertium,

quod crines inde moniraentum matri pro corpore quartum, quod hasta, qua Pelops Oenomaum

lavacro

nuptiali a

matre affecta sit,

remiserit,

164 occiderit, in Iphigeniae conclavi servetur, simul scrupulis

liberatur

virgo

praeteritorum

Inde lacrimas prae gaudio stienti

recordatione movetur.

ambo quidera profundunt, ge-

vero laetitia Iphigenia

effertur;

mox recordatione

priorum malorum et cogltatione imminentium pericuiorura dolor laetitiae vehementissimus succedit. Vix enim vodulcissimum fratrem,

Inptate et laetitia exsultavit,

parvulura Argis reliquit, plectens;

vix sibi

quem

iuventutis vigore florentera ara-

persuasit

se verura corpus,

non volu-

crera imaginem^ tenere eius, qui solura desertae, orbatae,

crudelissimo supplicio affcctae solatiura

sit,

quura

statira

horrore animus perfunditur cogitantis, quantulura abfuerit, quin 8ua raanu iugularetur, reputantis cervici

eiusdera

irarainere,

loca invia gentesque

feras

gladiura etiaranura

fugara autera,

sive terra per

mari per

Symplegadura

sive

fretura ingrediantur, periculosissiraam esse.

Sic

soluto

nodo

altero alter continuo annectitur,

ab anxietate per laetitiam ad raetura traduciraur. autera nodi solutio,

cum scite iis ipsis, quibus prohiberi

videbatur, praeparata sario,

sed

etiara

Prioris

esset,

serael

non solura sponte et neces-

ac repente evenit,

unde factum

est, ut fructura laetitiae integrura plenumque perciperemus.

Nam recitatione eorum,

quae epistola continere fingitur, omuis ignorantia atque obscuritas subito reraota, discissis-

que nebulis, sol repente ex tenebris conspectus est. Monente Pylade, ne vel gaudio vel raoerori dediti salutis parandae opportunitatem oraittant, iaraque fidentiore anirao Oreste ad eara rera agendara parato, Iphigenia

prius deElectra, dePyladedequematris morte quaedara accuratius cognoscere cupit, cuius quaestionibus Orestes ad ex-

pouendos ordine accuratius casus suos coramovetur. Patrato igitur matricidio se narrat incursibus Furiarura e patria pul-

sum iussu Apollinis Athenas se contulisse, ubi accusantibus apud Areopagura Furiis caussara diceret. Ibi se a comraunione sermonis, penatiura, cibi potusquehospitum prohiberiaegre tulisse. Certantem autera iudicio cura Furiarum una , quae esset natu maxima, quum testimoniura dicente Apolline atque aequante suffragia Pallade Ticisset, parte quidera Furiarura liberatum esse,

partem autem alterara illo iudicio neuti-

;

165 qoam acquievisse neque ab incorsibus destitisse.

Tom se

atque iacentem humi

delubrum Apollinis iterum adisse

ante adyta, abstinentem cibo, iurasse

se vitam morte ab-

rupturum esse, nisi idera, qui perdidisset, servaret. Inde Toce e tripode missa iussum se esse Tauros proficisci ad auferendum simulacrum coeio delapsum, quo Athenas perHunc igitur conatum lato fore, ut furore liberaretur. adiuvando soror ut et fratrem et domum paternam servet, precibus rogat biandissimis.

Huius narrationis bona pars

Atheniensium,

institutis

quae ex Orestis infortunio originem ducere putabantur, celebrandis tributa est; nitur

tum

difficultates ,

reiiqua

tum caussa itineris eipo-

quae expedientibus

salutem vin-

cendae sunt. Iphigenia se paratam esse ostendit ad servandum quovis pretio fratrem :

quamobrem, quum celandae deae efFu-

giendique tyranni facultatem nullam esse videat, sua morte

salutem redimere constituit. Orestes contra se aut una cum sorore occumbere aut una servari velle affirmat

iliius

ceterumDiauaeauxilioconfidit, iusserit idem, qui ipsi

quam Athenas referri Apoilo

iam sororem reddiderit.

per vim regem interficiendo aut

clam

Aut igitur donec

templo,

nox redierit, delitescendo conata perfecturus est. Quorum neutrum fieri posse docet Iphigenia, interim callidiorem rationem ipsa commenta.

Persuasura est regi nefas esse

immolari hospites parricidio contaminatos, priusquam maris

undis

sacrisque arcanis

purgentur; item

simulacrum

deae, utpote istorum contagione pollutum, abluendum esse.

Hoc probato consilio Orestes, ut perlato ad navem simuquam citissime aufugiant se dicit curaturum esse.

lacro

Reliquum

est,

ut famulae silentio

rem tegendo consiiia

adiuvent : id quod Iphigenia mulier a rauiieribus tum suppliciter precando,

tum reditum se ipsis quoque paraturam

esse promittendo, denique per quidquid cari habent obte-

stando facile impetrat.

quidem

ut et se

Accepta feminarum fide, iuvenes

aedes intrare

cum

fratre

iubet,

ipsa

autem deara rogat,

atque affine ex discrimine servatos

in patriam incoiumes restituat et ipsa e terra barbara propitia egrediatur.

His dictis adventum regis opperitur.

166

A misericordia ad spem traducti spectatores felicem rerum exitiim tanto ciipidius exoptant, quanto raagis prioribus

Sic

doiuerunt.

miseriis

pars

altera

tragoediae al-

tera adiuvatur atque augetur.

Interponitur carmen chori tertium.

Quanto luctu hai-

cyon avis in raaris scopulis sedens raaritum trans mare profectura araissumque prosequatur, tanto se dolore aiunt mulieres Graecorum coetus terraeque patriae amoenitatem desiderare,

iis

potissiraura locis, in quibus Diana nata esse

Redit tristis raeraoria quo expugnatis suae urbis moenibus pretio venin barbaram terram navibus abductae sunt, ubi

ferebatur, cogitatione iraraorantes. illius

diei,

ditae

sacerdoti Dianae servientes perpetua aegritudine

Nam qui ex florentibus quondam

meraor pristinae fortunae, dolere nunquam

cidlt,

Felicem navis

laborant.

rebus ad raiserias de-

igitur praedicant

vectura, fistuiae

quara

dorainara,

sit

desinit.

patriam

sono reraiges incitante, Apoiline

yate inter strepitum lyrae cursum secundante: in qua CO' gitatione dura magno cum desiderio defiguntur, navigationem slc verbis depingunt, ut quasi stantes in littore con-

spicere navera videantur expansis velis, porrectis per prorara rudentibus, in altum proficlscentem*).

ut alis praeditae cursura

equorum solis

pente in thalarao locisque

iis

Deinde optant,

iraitentur,

ut re-

constituantur, in quibus quon-

dara virgines praesentibus raatribus choreas duxerint, nustate, splendore vestiura,

Non

tes.

potest desiderium

affici solent,

ve-

mundo cura aequalibus certan-

quotiescunque in

patriae,

quo qui ea carent

littore stautes

naves in al-

tum proficiscentes conspiciunt, ullo modo verius exprimi, quam factum est hoc praestantissimo carmine; neque cani hoc loco aptiora potuerunt. Veniens, sicut Iphigcnia praedixit,

an sacra rite perfecta

sint, in limine

rex exploraturus,

templi obviam habet

virginem ex aede Dianae simulacrum manibus efferentem.

Nova

introitu

stupefactura

illa

recedere iubet.

vitandae

^) Rursus his ubertatem inutilium

G. Hermannus.

contagionis caussa ab

Deinceps rege cupide quaerente

Terborum

inesse

queritur

16T ac singula, quae audit, adrnirante, virgine autem niulata

gravitate

alternis

dictis

cum si-

quaesita respondente,

colloquium efficitur eleg^antissimum; neque possumus non et attento

animo commenta virginis cognoscere et stupore Impuras igi-

regis deiectari et successu fraudis gaudere.

tur victimas deae adductas esse affirmat Iphigenia , idqiie

prodigio cognitum esse :

nam et aversam uttro esse a sede Matrem com-

sua statuam deae et clausos oculos eius.

muni opera ab hospitibus istis interfectam, ipsos ab omni Conatos esse ilios etiam suavi quadam illecebra suum animum, ut liberarentur supplicio, deGraecia exactos esse.

lenire,

bene

nuntiantes vivere

valere.

Orestera

cum Agamemnone

Se vero infestam esse nomini Graeco*).

Immolandos nihilominus esse hospites, sed antea sub dio maris undis purissimis lavandos et in loco solitario arcanis

quibusdam

sacris

expiandos

contagione maculatum lustrari

esse;

signum deae Deinde hospites

simul

debere.

quidem iubet vinctos, velatis capitibus, ne solis lumen adspiciant, addito praesidio, ad mare deduci, civibus autem edici, ut se domi teneant, regem denique, oculis veste tectis, ne obvius egredientibus sit, cavere. Praeterea, dum redeat ipsa, totum templum docet a rege lustrari debere. Haec omnia homo ridiculus religiose exsequitur, virginis, quam de civitate putat optiomnibus admirationi esse. Egredlunut ante dictum est; simul ornatus deae,

admirans sapientiam

me mereri et iure tur deinde sic,

victimae facesque portantur; Iphigenia autem edicit,

decedant proculque fugiant, quibuscunque piaculum vitandum sit; postremo sic ambigue precatur: „Ubi purgavero

horum caedem atque immolahimus eo loco, quo decet, et puram domum habitabis et nos erimus felices."

tu, regina,

*) Minus necesgariani hanc vafritiam esse et persona Iphigeniae indignam iudicat Guil. E. AVeberus, quo in utroque fallitur. Neque enim in struendis fraudibus quicquam superfluum cst, quo eorum, qui decipiuntur, securitas augetur, neque dolo improbos turpesque

vel

circumvenire Graeci sacerdotum vel heroum personis indignum esse cense-

bant.

168 Haec et callide excogitata et acute dicta qiiin probata sint Graecis, noli diibitare: quae gens quanti fecerit calliditaiis, quae de Mercurio deo narrabantur, intellilidem quant«pere delectati sint viris strenuis astu-

tera, gitur.

non

ubi

tia,

liceret fortitudine uti,

Ulyssis

tibus,

gloria

ex periculis evaden-

Odysseae

admiratio

testatur.

Ceterum de industria noster a moestitia spectatores ad risum traducit. Neque enim hilaritatem tantum, sed etiam risum movet Thoas velari iubens peregrinos, qui per frau-

dem abducuntur, insuperque

ipse vestem ocuiis suis op-

ponens.

Huius feh'citatis quoniam auctor Apollo est, apte chori carmine huius dei laudes oraculique eius auctoritas praedicantur.

Phoebum partu in Deli convallibus editum sta-

tim Latona ad Parnassum

scopulo marino atque Inopo

Ibi infantulus interfecto dracone, qui

fluvio pertulit.

spe-

cum custodiebat, sedem oraculi cum tripode in terrae umbiiico ipse occupavit. Quo facto Tellus, ut Themin filiam 8uam

oracuio exutam,

rere coepit,

qui

ulcisceretur,

mortalibus in

somniorum visa pa-

humo cubantibus et prae-

quietem significarent. Privatus igitur honore Phoebus recta ad Olyrapum contendit raanuque

terita et futura per

throno lovis circumdata puerili questus est iniuriam. sit

pater,

ditissimum obtinere, nocturna,

et annuens capite vana reddidit visa

solisque Apollinis

oraculis

fidem

Nunquam noster carmina minus proposito terponit,

rus

Ri-

quod infantulus statira venisset cupiens cultum

nisi

ubi

confirmavit.

conducentia in-

tegendorum coraraissorura caussa cho-

praesentium rerum consideratione de industria re-

cedit: id

quod hic usu venire manifestura est.

Redit ex littore nuntius regera quaerens fugara hospitum sacerdotisque cura iraagine deae expositurus. Hunc ferainae chori ad aedes regias ablegare student, redisse iam ex templo in urbem regem falso affirraantes. Sed ille id, quod erat, suspicatus vociferando foresque pulsando re-

gem

excitat,

deinde fraudem

aperit,

nuntians

Clytaemnestrae filium , a sorore servatum gisse.

Cum ad littus ventum esset,

statione fuisset ,

Orestem,

cum hac aufu-

ubi navis occulta in

Iphigeniam famulos quidem iussisse pro-

169 cul recedere, ipsam autera vincula hospitura

mami tenen-

tem, tanquam arcana sacra facturam, e conspectu abiisse.

Audisse se identidem ululatus edentem et carmina cantantem peregrina. Post longum intervallum, quum, abiecta formidine atque religione, famuli propius

navem

essent,

nautis

accedere ausi

repletam iamque ad cursum para-

tam vidisse, luvenes autem duos vinculis solutos a puppi

Tum se, cognita fraude,

stantes atque ascendere conantes. et

virginem et rudentes manibus

retinuisse et revellisse

navem per vim retinere conantes.

Sed puiuvenum in latera, in capita, in oculos impactis adeo esse contusos, ut in propinquum collem se recipere cogeren-

gubernacula, gnis

cum lapidum iactu hostes peterent, sagittariorum telis e puppi missis repulsos esse. Interea, cum veheraens unda navem ad terraro appulisset, Orestem subiata in humerum sorore cum simulacro, progressumque in mare, tur; inde,

per scalas evasisse et praedam in navi coliocasse.

salta

Tum vero, quum se potitos esse viderent iis, quorum grasusceperant,

tia iter

omnes, cum laeto fremitu remis inAt, navi vix e portu egressa, coortum esse ventum, cuius impetu

cumbentes, mare pulsasse.

vehementem subito navem rursus ad terram reiectam esse. Implorasse Iphigeniam opem Dianae, nautas autem simul fausta acclamatione et paeane preces virginis excepisse, simul nudis lac^tis se ad remos applicasse;

sed

vem ad scopulos reiectam esse,

ut nonnulii

silirent ,

alii

ancoras religarent.

magis magisque nain

Se autem

mare demora

sine

redisse, ut regi discrimen nuntiaret peregrinorum, quibus

propter iram Neptuui spes salutis nulla reiiqua esse videretur.

quo speiuvenum ingenia atque virtus. Extremo tamen impedimento carere potuit, si hoc tantum curasset, ut argumenti explicaretur exitus. Abstinens enim illo impedimento dei interventu carere potuit: nam navi secundo Difficultates aliara super aliara invenit poeta,

ctarentur

vento sertim

altum evecta vix timendum erat, ne barbari, prae-

naves nuUas paratas haberent, consequerentur.

Planum est igitur non ad res expediendas, difficultatibus iam sponte soiutis, deum arcessiri, sed ad aperieuda ea,

170 quae non possint ostendi praesentia. nas reportari

primum est: huius

rei

Simulacriim Athecaus^a suscepta est

navigatio; huius iaboris pretio et morbo liberatur et sororem recipit Orestes; hoc volens Diana ad Tauros Iphigeniam transtulerat in hac re necessario epilogus immo;

ratur.

Rebus

Thoas et equites et navem ad

cognitis

igitur

persequendos simul terra marique hospites propere emittit ,

famulis autem sacerdotis, ut consciis , poenas minatur.

iram impetumque Minerva

Cuius

simulque cursum Oresti

interveniens

reprimit,

siio

ro^atu a Neptuno concessum

Oresti,

quorum institutorum Athe-

niensibus auctor esse debeat,

quamvis iam procul navi-

esse

nuntiat.

ganti, praecipit.

Tum

Partim enim cultum deae Brauroniae sive

TavQOJtokov instituendum esse, partim legem Areopagi, qua absolvantur quicunque paria nacti sint suffragia , sanDenique feminas Grgecas a Thoante dimittenciendaro. das esse docet, et iubet eas idem ministerium, quo adhuc inter barbaros fnnctae sint, inter Atticos facere reversas *).

His audilis postqnam Thoas se deornm voluntati paritu-

rum esse dixit facturumque quaecnnque Minerva iussisset, haec se comitem itineris Oresti fore ipsamque sororis suae simulacrum in urbem suam deducturam esse pollicetur; chorus autem fausta proficiscentibus precatur : qui-

bus

dictis

omnes discedunt.

Primus Enripides hanc materiam concinnasse videtur: Aulide enim, non Tauris gestas res Aesch^lus atque Sophocles

composnerant.

personam

Contra Sophocli,

effingeret, Iphigenia Euripidis

cum

Electrae

ob oculos versata

esse videtnr, siquidera recte Schoell. (in Soph. vita p. 254.) illara fabnlam scriptam esse suspicatus est.

post 01. 90, 2.

Secutus est Euripidem Polyidus, de quo retulit AristoteHuius de dramate ex5. les Poet. c. 16, 6. et 11, 4

—

*) Hoc mulieribus ipsis a Minerva niandari

mandatorum

similitudine

iis,

ex reliquorum

quae feminae respon-

dent, intelligitur

dgccGOfisv ovTCog, cog av hsXsv t tsMinervae enim verba interciderunt.

m pressa esse potuit pars ea Dulorestis PacuTii, quae res in

Taurica Chersoneso gestas continebat: diversam euim ab Euripide viam hunc ingressum fuisse testantur ea, quae

de eius carmine Cicero Nonius et Priscianus decerpserunt Nostrum Goethius imitatus est sic, ut, qui utrumque opus comparare volet, huic saeculorum prius, quam poetarura, natura consideranda sit. Ab externarum enim rerum dis,

laboribus ad voiuntates et sententias

corporisque

crimine

animoriim aerumnas momenta

Goethius omnia trans-

argumentum omnes abiecit et caussam universam plane immutavit. Custodia tenentur hospites tam laxa, ut ire iis quocunque lubet, quin ctiam ad navem sine Itaque quibuscunque rebus Enripides

tulit.

fabulae intricavit,

ulla

eas

ille

redire

difficultate

Mortis periculum

liceat.

antequam regis

impendet,

coniugium Iphigenia

nemini recuset.

Tura quod iniunctura Oresti videbatur siraulacri auferendi officium, hoc agnita sorore sponte sublatum esse intelligit.

Agnitio autem

ipsa

latione impeditur;

nulla vel

fratris vel sororis

dissimu-

quod Pyladis commento opponitur

obstaculum, Orestis sinceritate continuo reraovetur.

Cor-

poris raorbo Orestes a Furiis nullo cruciatur; Furiae ipsae

nullae

sed pro

sunt,

riculura intentat;

tionem movet. stes

iis

mentis ex conscientia

Barbarorum nulla feritas neque

perturbatio.

potius

iustitia

facti

nata

saevitia

pe-

atque huraanitas adraira-

Pugnae, quibus corporis fortitudinem Ore-

Pyladesque

ostendant,

nullae

subeundae sunt: nam

hostium manus non repugnantes devenerunt et sub fincm, militibus irapetum hostium sustinentibus, et

initio

ipsi interira

omnia,

cum rege coiloquuntur. Ergo expedita essent fraudem Iphigenia coraraittere sustineret. In

huius anirai sinceritate moruraque sanctitate cardo rerura totus vertitur; ex pravoriira declinatione difficultates oranes

nascuntur:

quo fonte nunquara cessante

sic pericula au-

gentur, ut in extreraura discriraen salus postrerao

adducatur; et succumbendum certissime fuisset, medicaraentura, quod perturbavit, etiara

Eadera autera anirai

virginis

castitate

morbus Orestis sanatur.

nem Goethius

secutus est,

omnium

nisi

idem

sanare potuisset.

regis ira mitigatur et

Quippe christianam ratioqua peccata nuilis corporum

172 piirgationibus ,

sed

animorum

sola

integritate

expiantur,

quum ex copia sanctitatis, qua pollent ii, qui a vitiis peccatisque Tacant, ad liberandos poenis iraprobos, qui

rum auxilium implorant vel favorem impetrarunt, redundent.

ilio-

merita

Sanctorum igitur vi naturaque praeditam essc

Iphigeniam volens poeta, more coelestium a vitiis vacan-

tem effinxit, ut possent ii, qui vel propinquitate vei amicitia vei

consuetudine

in eo8 illius virtute,

cum ea coniungerentur vitiis

redundante

peccatisque et poena scelerum

commissorum iilius consortio ipsi liberari. Sic universum populum, inter quem aetatem degit, et imprimis regem ab immanitate retraxit, mansuetudine, clementia, pietate imbuit,

favorem numinis

evenirent quaecunque eifecit.

divini

publice

conciliavit,

faustaque ut

privatimque susciperentur,

Sic fratrem morbo animi liberat, nefanda maiorum

scelera expiat,

domo paternae restituit. Item in formam morum divae Maomnino Raphaelem cum reliquis

felicitatem

Dianae ingenium Goethius riae

permutavit, atque

generis pictoribus iraitatus est emendando deorum Graecorum personas et christianorum sententiis sententias Teterum accommodando, ut utriusque saeculi coniunctis eius

bonis disciplinarum discrepantia tolleretur: usqne adeo et qui vere antiquum esse ac penitus ad mentem Graecorum

expressum Goethii opus iudicarunt et qui in recentium populorum sententiis idem totum habitare affirmarunt perinde et errasse et verum vidisse videntur. Quodsi quanto probiores sanctioresque quisque mores personarum effingit, tanto sit praestantior habendus poeta, Iphigenia Goethii non solum huius ipsius operum, sed etiam omnium, quae a reliquis poetis com^osita sunt, carminum erit

praestantissimum ; contra quanto quis vitiosiores ef-

mores personarum, tanto deterior videbitur esse At hoc ineptum est. Omissis igitur iis bonis, quae 8unt disciplinae christianae et huraanitatis, qua hoc saecu-

finxerit

poeta.

lum floret, considerandae crunt eae virtutes, quae propriae 8unt poetarura. Ab hac autem parte, cum non eandera materiam retinuerit Goethius, sed substituerit eam, in quapraeter

nomina personarum et quosdam prioris vitae casus plane nihil gervaretur, et caussa universa

hominum, quorum res agi-

113 tur,

cum arguraento fabulae iramutaretur, non possenostri cum Euripidis opere comparari facile est

poetae opus

Accedlt apparatus institutorumque scenicorum

intellectu.

qua plus tres

diversitas,

actores una in scenara produ-

Neque iliud negligendum est^ quod de persona, quae dicitur primaria, aliter Goethius sensit, quam veteres poetae, ut in una oportere summura rei moraentura niti censeret, quum Eucere

licuit

Goethio, non licuit Euripidl.

ripides pari fere dignitate duos instruxerit.

neris est, quod

ille

Eiusdera ge-

nullara debere tragoediae partera iae-

tam esse et priores actus utique posterioribus malorura In quihus efficiendis

incremento inferiores esse censuit.

quod nostrorura hominum iudicia secutus est, alia quidem effinxit, quara Euripides sed ea, quae per se neque me,

liora

neque deteriora essent.

telliges relinqui , in

dera

iraitari

Deratis his,

paucissima in-

quibus coraponendis Goethius Eurlpi-

potuerit, quaeque inter se possint coraparari.

Coraparavit

taraen

utruraque

opus

neutiquara ea, qua decuit, ratione.

Herraannus, sed

Coraparavit itera Gre-

verus, pauilo quidera melius, sed tamen sic, ut neque quae

distinguenda satis

distinxerit neque in mentera Euripidis neque verborura sensura oraniura recte

sunt

intraverit

Coraparavit denique Guil. E. Weberus, de Euripide quidem rectius quara uterque iudicans , cete-

perceperit *).

nim eo occupatus errore, quo hodie

multi tenentur,

opiticura opera atque Sophoclera iraitari

ret,

'^)

unde factum est,

idem esse putaut vere Sophocleum opus ei Goe-

Saepe Euripidem immemoreni eorum esse, quae antea dineque sibi constare affirmat. Cuius rei documentum affert hoc, quod v. 1159. gladius Iphigeniae manibus tribueretur, cum tamen antea hospites non ipsius manibus immoiari dictum esset. Quasi vero nudis digitis capilli

xerit,

resecari possint!

appeliet Tit,

Quod Thoas suam ipse gentem barbaram

morositatis est reprehendere-

morem Athenis etiamnunc

enim Graeciam a se,

Neque Orestes erra-

servari

dicens:

totam

antequam oracuium denuo adtret, agitato Furiis peragratara esse (nsgcnoXmv xocO"' ^EUdda) aliis locis

aperte dixit.

174 Et dulcissimum et utilissimum

thii fabula esse videretnr.

opus propter sententiarum gravitatera, propter venustatem verborura suavitateraque numerorum, est Goethii

lectu

propter pietatem

personarum

Iphigeniae et reliquarum

castitateraque

virtutes, propter

rerum metum, admirationem

miserationeraque raoventium compositionera; sed idera mi-

nus aptum theatris propter raediocritatera affectuura, propter

8umraam horainura, propter sententiarum certantium

tanquara iraa^inum , subtilitatem

inter

erat,

non poetae, praesertim

Talia

absentiara.

tranquiliitatem,

propter opinionum

scenici;

effingere

opificis

et tabulis signis-

que contempiandis co tempore, quo hanc tragoediam componebat, maxime operam dabat Goethius; eadem se in scribendo imitari.ipse professus est*). Refer te ad Euripidem, vide poetae in theatris, tanquam regnantis virtutem!

cia,

sua provin-

Singula verba feriunt,

singulae

res movent, suspendunt, efferunt, contrahuut, perturbant, sedant, delectant, concutiunt animos.

Occupat spectatores,

tenet, rapit trahitque, suramavi ac virtuteintheatriconsessu

frequentissirao dominatur, de Aristophanum insidiis securus.

Carpere

tantos

ris partes, notare, si

viros,

non iudicum est,

Tideantur,

cavillari

circa

sin^ulas

ope-

qua minus probabiiiter inventa esse sed vel raercatorum vel su-

torum, qui supra crepidam iudicare vetantur. Universura Euripidis draraa Aristoteles inPoet. c. 11,5. 16, 4.

et 17, 3. et 4.

(v. 710.) in

Rhet.

laudavit,

III, 6.

citavit.

locura

quendam eiusdem

Respexit

Aristophanes in Ran. v. 1232. et ad carminis

ibidem '^)

1309.

Argumentum

prologum

tertii initium

fabuiae eleganter

retulit

Iinaginum composilionem yidetur cum in aliis rebus tum in hoc imitatus esse, quod sine yinculis libere yagantes fecit eos, qui pro vinctis habendi essent, tum quod quae ex-

scenam agi finxit adeo neglexit, ut vix, quomodo fieri omnia recte potuerint, cogitatione assequaraur. At nunquam non peccant qui leges generum imitationis ab alio ad aliud genus transferunt, id quod Goethius pluribus locis ipse effatus est. Contra Euripidis laudanda diligentia est, qua perinde quae in littore atque quae ante templum coram tra

spectatoribus agerentur, accurate persecutus

est.

175 Ondias Pont. III, 2, 45

— 95. Idem expositiim vides apud

Hygiiiiim fab. CXX. et CVIH.

Euripide

tiara

§. 47.

Pyladisque

araici-

adumbratara laudavit Lucianus

Amor.

Orestis

Sententiis quibusdam huius dramatis usi sunt Plu-

tarchus (v. 253. iuExii. p. 602. A., v.279. ad Colot.p. 1123. A. B.,

555. in profect. in virt. p. 15.,

p. 182. E.),

110. in apophth.

Lucianus (v. 302. in Amor. T.n.p.450., v.584.

ibid.T. V.p.311.), DiodorusSic. (v.6l2.iib. XX,14., v.610. lib. 1,3.), Diphilus apud Athenaeum (v. 521.1ib. VI.p.241.), Clemens Alex. (v. 555.). Imitatus denique Horatius esse

videtur sententiam versus 486. in Ep. I, 1, 92.

Signorura

quibus

caelatorum ,

argumentum

fabulae

Euripideae expressum est, ad hanc aetatem piura durarunt,

quorum duo Wimarae in atrio, quod Goethii nomi-

natura est,

servantur.

Tres

altero partes quasi actus

distinguuntur: quarum prima iuvenes vincti

rore, ut hunc ab reat.

illa

cum Iphigenia

sic

se intuentibus fratre ac so-

ex iis,

quae narret, agnosci appa-

colloquentes ostenduntur,

Stant autem ante teraplum et simulacrum deae, quo-

rum huic caput humanum affixum est, quo ritus hominum imraolandorura et periculura omnibus impendens signiHcaretur.

Aitera parte

Iphigenia

quidem epistolam tradens,

Orestes autem et Pylades iusiurandum dantes accipientes-

que exhibentur. Tertia conspicitur Pylades impetum barbarorum apud navem sustinens,. uno Scytharum prostrato, Orestes autem Iphigeniam cura simulacro in navem tollens. Aiterius operis partes sunt totidem, sed non eaedem. In prima Orestes conspicitur sedens et veste contectus , Pylades autem stans ante eum et quasi ad adiuvandum moerentera paratus. SGunt.

Altera frater et soror se

Tertia virgo simulacrura tenens

invicem

iuvenes

agno-

ad raare

deducit, rege cura duobus famulis procul sedente. Tertium opus, quod Berolinis servatur, fere cum hoc congruit, sed pluribus famularum Scytharuraque personisauctum est.

Quartura opus Winckelraann.

n. 149. imitandura curavit : cuius

Furiis pugnans

ostenditur;

monura.

ant. ineditis

prima parte Orestes cum

ipse gladium

tenens e vagina

eduGtum corruit, Pylade eum sublevare Gonante.

Aitera

116 Iphigenia exhibetur fratrem eo ipso moniento, quo lare

conatur, agnoscens;

opere significata

templum et Tertia

sunt.

parte

cetera

immo-

ut in primo

pugna apud navem

repraesentatur, quarta denique ascensio in naTem et profectio.

E p o p e u

Quod in monumento Albano scriptum est nomen tragoediae "Eneog^

pro eo 'Enuog reponendura

mihi

esse

quicquam inveniri posset de hulus persona memoriae proditum, quod praebere aptam ad componendam tragoediam materiam potuisse videretur. Nam equum Troianum, quod nomen Livii cuidam fabulae inscriptum fuit, non eundcm esse atque Epeum, neque Epei nomen fabulae tribui potuisse, nisi ipsius fabricatoris, non persuaderetur ,

sors

fabricae,

aliquo

dlscrimine versaretur

vei

certe

magnum ad fallendos hostes persona illius momentum faceErrasse igitur operarium in illo Domine exarando, sicut in reliquorum pluribus, et nomen Epopei pro Epei rcponendum esse mihi persuadeo. De Epopeo autem haec memoriae tradita sunt ab Hygino

ret, facile est intellectu.

fab.204: ^Nj^ctimene, Epopei, regis Lesbiorum, filia, virgo formosissima dicitur fuisse. incensus, compressit: batur.

Hanc Epopeus pater, amore

quae, pudore tacta,

silvis occulta-

Quam Minerva miserata in noctuam transformavit,

quae pudoris caussa in iucem non prodit, sed noctu apAdde fab. 253. et Servium ad Georg. I, 403. Eandem rem his verbis illustravit Ovid. Met. li, 591: paret."

,5^72,

quae per totam res est notissima Lesbon^

Non audita tibi est: patrium temerasse cubile avis illa quidemj sed conscia culpae Conspectum lucemque fugit^ tenebrisque pudorem

Nyctimenen?

Celat et a cunctis expellitur aethere

toto.'^

cum

insano

Similis

est

fabula

Myrrhae,

quae,

amore

patrem deperiret, fraude nutricis effecit, ut in patris cubili

occutta

amplexu eius imprudentis potiretur; cf. Ovid. Serv. adVirg. Ecl. 10, 18. Aen. V, 12. Hy-

Met. X, 298.

m Pseudoplutarch. Parall. c. 22. Sed in Epopei fabula pater ipse incesti criraen suscepit, per vim

§fn. fab. 58. et 169.

stupraus

filiara invitara,

quara merito miserata est dea, cui ut

virginitas perpetua cara erat,

noctuam, avem

sibi

carissiraam, mutatara ab aegritudinis perpetuae cruciatibus iiberaret.

Non est dubium, quin subtiliore argumentatione Epopeus cupidini suae opitulatus

Quod

comraitti

defenderit.

Jocus sit,

huic tribuerim

sit

et recte a se

incestum

suspicionibus proponendis

verba,

quae Euripidis esse in

Crameri Anecd. V, 316. traduntur:

—

Iduv,

i^dovi]

di* i^dovijg

A 1 o p e.

D. Hyginus fab. 187 : sima cura

esset,

yag 7tavxa%ov

dh ndvta yLyvetaL*).

„AIope, Cercyonis filia, forraosis-

Neptunus eara corapressit: qua ex com-

pressione peperit infantem, dit

exponendura."

quibus

quem inscio patre nutrici de-

Prologi raateriara haec verba continent,

intelligitur

prooeraiura

Alopa ipsa actum

annexo colloquio eiusdera atque nutricis, cui infans

esse,

traderetur exponendus.

Initium

autem proiogi hoc fuisse

puto: cj

KvTtQigf

ag ijdeia xal (.lox^yjQog £t**).

operam suam offerentis haec exstant verba: yvvrj yvvaiiCL Gv^^axog naq^vKS nog. Forte eodera terapore, quo virgo infantem exposuerit, nuptias filiae a patre, stupri ignaro paratas esse Wel-

Nutricis autera

ckerus ex anaglyphis, quae in Winckelraanni monum. ined. expressa sUnt, coniecit***),

quae coniectura cum

partibus valde probabilis sit,

tum conRrmatur fra-

tab. 92. aiiis

gmento sexto, quo virorum quaedam caterva ex gymnasio, *) Vulgo jjSovrj notvtaxov iari nal Ttuvta di i^dov^s yivstat,. ^^] Boissonad. An. Gr. III. p. 239.; cf. Schneidew. Conii. critt. p. 104 seq. ***) Cf. Welck. p. 711 seqq.

II.

118 corporum exercitatione, redeuntium ad festorum ce-

finita

lebratioiiem venire perhibetur:

OQC) ftfv dvdQcbv x6v6e yvfivdda 6t6Xov

6xHxovra '9"£wpdv, £x xqoxcov TtBnavfiBvov. verbis chornm si^nificari manifestum

Quibus medias

„Qui cum expositus

ponit Hyginus:

praestabat*).

lac

Quidam

eum sustulit.

tum cum

tulisset,

fiibi

casam

eum intantem donaret.

equa venit et

esset,

equam

pastor

vidit infantem, atque

est.

quae his verbis ex-

igitur nuptias inciderunt ilia ,

persecutua

Qui veste regia indualter compastor rogavit, ut

Ille ei

Cum

donavit sine veste.

autem inter eos iurgium esset, quod qui puerum acceperat insignia ingenuitatis reposceret, iile autem non da-

contendentes ad regem Cercyonem venerunt et contendere coeperunt." Tertius igitur

ret,

dramatis

actus

pastorum confectns est,

lite

caussam invicem et accusatore fuseque narratum est, quomodo

tentione,

plane

quomodo

tus,

actionis

nutritus,

qua con-

et reo dicente,

infans

inven-

quomodo sublatus esset.

Huius

fragmenta nulla relicta sunt,

nisi forte inc. trag.

CXCVI. inde depromtum sit: yaQ oUg)v Îotov eîdQvad^rjv. referri glossa Hesychii odrj&sitjgf Xijq)%Birig, TtQaêirjg, et Photii od^âac tb (ovijaaGâL» Ei)QLTiidrjg 'AX6mfi xai KvxkojtL**). Pergit deinde Hyginus hisce verbis: „Ille autem, qui infantem donatum acceperat, repetere insignia coepit. Quae cum allata essent, ti]kov

Potest eodem

agnosceret Cercyon ea esse ex veste scissa

AJopes esse." est.

damnata atque

,,Qui fiiiam iussit ad iici."

indicium

Extremo denique actu Alope

convicta,

filiae

suae

eum Ne huius quidem actus quicquam relictura

Alopes, nutrix timens regi

fecit

infantem

iudicium

supplicio affecta est.

vocata,

Plyginus:

necem includi, infantem autem pro-

Orationis , qua pater filiam increpavit iucusavitque,

haec exstant fragmenta: *) Etyui. M.

'Inniod-cov, MEqrjvdSvos jrtug (^lnno^ocov , Jffgxvo-

voq naig),

ori Xci&gcc

&7]xsVy i'nnos 8e

**) Cycl. V. 12.

ctvrov

ix UoGEiddovos xvtjaaaa i^s-

uvtov i^s&qstpsv,

179 sycD

8\ 8 plv iLiyi0tov, ccQ^ofiai, Xiystv

sx tovdB TtQCitov' TtatQL TtEL&BOQ^aL j^pawv

naldag vo^l^slv t' avtd tovt' slvai diTiriv* oi5 /[iijr (Jv y' rjiLaQ

Tovg tenovtas iq886g)

nox^Biv Sel, yvvaLxeiov yevog*) q)QOVQovvtag; ai yccQ ev ted^Qafi^evaL nXeov

tl 8ijta

6(pdkkov6LV oYxovg tav TtaQrjiiekr^^evcov.

Non defiiisse patroniim

qui vitiatae virginis caussam de-

fenderet, ex hisce verbis colligo, quae non addito dramatis

nomine Orion apiid Schneidew. p. 36. servavit: av OL teKovteg tovto yiyva6xco6\ otL veoL not* ri6av^ i^nicog trjv

tav tey,vcov

oX6ov6l KvnQLV, ovteg ov 6y.aLo\ (pv6LV.

Respexit ad hoc drama Demosthenes orat. funebr. p. 1398: efiefivrjvto

'inno&ocovtlSaL tav 'yiXonrjg yd^ov^

'lnno%6a)v aqpv, xal tov dQxviybv jj8e6av cjv, tb nQS-

nov q)vXdtt ov^ eyatipSetc) xaLQo einelv

rum levitatem,

t6 6a(peg

locum dramatis propter recum esset Danaes fabulae simiilimum, ob-

vneQ^aivo.

Satyrici

tinere potuit.

XV.

actione et saltatione scenica.

Graecae tragoediae naturam intelligere ac vim virtutemque aestimare voientibus necesse est actionem scenicam respicere, quam patet diversam fuisse ab ea, qua nostri histriones utuntur. Nam suggestus iilos comae (6'yxot) etcothurnos, quibus allitudo corporum augebatur, et pectoris laterumqueamplificationem (nokno^a) et pallam ad talos demissam, laxam rugisque abundantem, et super omnia personas oribus patulis hiantes et cetera horum similia reputantes, vim et efficacitatem magis quam venustatem a Graecis *)

Vulgo yvvoctKstov ya^ov.

180 qnaeri solitam esse

intelligimus ,

multumque imitationem

sceniconim discrepasse a ratione imaginum, quas pingendo scaipendoque

exprimerent.

artifices

Signorum enim vul-

tus doloris sensu distortos, ora risu diducta, corporis habi-

tum vehementiore motu depravatum cum intueraur, non delectamur, sed violentius perculsi cito fatigamur atque fastidimus. Recte igitur opifices placidam quandam quietamque constantiam sequebantur, quam qui omnibus iraitationis generibus tanquam finem propositam fuisse putant,

dubio

sine

Graeci

Qui

errant.

repente

theatri

alicuius

consessu constituti spectarent histrionum antiquo-

rum habitum actionemque, vehementer rairarentur, similes quem in iibro de saltatione scripto iili saltationis osori, induxit Lucianus,

tus esse in

morositatem

eius

ridens

liisce

verbis:

laudans comoediam atque tragoediam obli-

„Videri8 mihi

utraque earum propriura quoddam saltationis

genus exerceri, ac tragicam quidem esse Emmeliam, coraicam autem Cordacem, nonnunquam etiam tertiam accedere Sicinnidem*). plemur, qualis

sit.

lam tragoediae

Quam

spectaculum est horao

habitum contem-

tetrum periude atque horribile longitudinem absurdam defor-

larva supra caput matus , allis calceamentis ingrediens eminente indutus, ore hians vastissimo, quasi devoraturus ,

spectatores;

omitto adscita

pectora

ventres factitios,

quibus agglutinata arteque facta corporis crassitudo alFectatur,

ne lougitudine discors compositio in tenui corpusculo

magis offendat; tum intus ipse clamans, sursum deorsumque membra contorquens, interdum etiam ululanti voce dicens iambos, et, quod est

maxime indecorum, cantibus

significans

nec praeter vociferationem quicquam

praestans: reliqua

enim sunt poetarum pridem defuncto-

dolores

riim.

Et quoad quidem Andromachae aut Hecubae agun-

tur, tolerabilis est cantus; ubi vero ipse Hercules

prodiens

neque leoninam neque clavam, quam gestat, verecundans, ineptiam hanc esse sani iure affirmaverint.'' Noa me fugit depravatam iam Aristoteiis canticis utitur, oblitus sui,

'*)

Non omnibus didascaliis^ sed nonnullis, satyrica infiiisse dramata his significatur.

181 artem fuisse histrionum et in deterius detorsam, testimoniura in actores eos, quos docuerunt

aetate

ut Luciani

Aeschylus

Euripides,

non

plane

videatur

Testatur enim Aristoteles Rhet. III, 1, 4.

plus

convenire.

sua aetate

quam poetas, valere (/ictjov SvvavtaL vvv rav Ttoirjtcbv oi VTtoxQitai). Idem simias recentiores esse actores a senioribus prnpter nimium imitandi studium appellatos in Poet. c. 26, 2. commemorat: quo loco quae de recta imitandi ratione disserit, ea integra in meTragoediam dium proferre non alienum esse videtur. enim, quod in eam cadat molesta ((pOQtixrj) sive nimia in scenis histriones,

atque importuna imitatio, inferiorem cpopoeia multis vi-

sam esse memorans , „Utrum," an tragica imitatio, ea,

inquit,

quaeminus molestaest,

^praestet epica

Nam si praestat

dubitari potest.

minus moiesta est

quae ad meliores spectatores accommodata est, molestam esse quae omnia imitetur, planum est. Nam quasi non sentiant, nisiaugeatis, qui imitetur, multo

utuntur motu, cem,

velut maii

tibicines,

qui volutant vo-

coryphaeum Scylaiunt eandem esse ra-

discus imitandus sit, et trahunt

lam canentes.

Tragoediae igitur

quam actorum recentiorum esse putabant antiquiores, quippe quum Callippidem, tionem,

quod nimis res imitando extolleret, simiam Myniscus appellare sit solitus, et talis etiam de Pindaro paratio,

sit opinio: quae autem horum sit inter ipsos comeandem universae artis esse cum epopoeia. Hanc

enim ad ingenuos spectatores instructam esse, qui nil egeant movendi figuris, tragicam autem ad illiberales. Et inferiorem quidem esse quae molesta sit, planum est. Verum primum haec non poeticae artis accusatio est, sed hi^trionalis, quandoquidem modum excedere in significando etiam rhapsodus potest et cantor, id quod Mnasitheus faciebat Opuntius. Deinde ne motus quidem omnis impro-

quod etiam Caliippidi exprobrabatur et nunc aliis, non ingenuas ab iis feminas repraesentari.

bandus est, siquidem nec saltatio, sed illiberalis: id

Tum

tragoedia

etiam

quemadmodum epopoeia

sine :

motu

munere suo

fungitur,

legendo enim qualis sit cognosci-

182 tur.

est

opus:

igitur

hilominus

etiam

bantur actores, ritatem

hoc ei adesse non quae epopoeia etc." Ni-

praestat,

reiiquis

habet

omnia,

Ciceronis

aetate

qui simplici,

aeraularentur;

et erant et probanon molesta, imitatione ve-

Cic.

cf.

Brut.

motu

celeri

30, 116:

enim, ut in scena, sic in foro, non eos et difficili utantur, sed eos

„Volo

modo laudari, qui etiam, quos sta-

tarios appellant, quorum sit illa simplex in agendo venon molesta." Duplex esse genus motus gestusque idem et Quinctilianus: altero verba exprimi, altero

ritas,

ait

universam tantum rem et

sententiam non demonstratione,

sed significatione declarari. sed

decere;

tores

Illud

histrionura

histriones,

quoque

qui

hoc sint

orapaullo

quam ad verba gestus accommodare (Cic. de orat. III, 59, 220. Quinct. XI, 3, 89.). Hi 8unt illi, quos statarios vul^us appellabat; qui autem verba

graviores ad sensura magis

exprimebant, horura artem ut molestara antiquiores daranabant.

Sed etiarasihistriones aetateEuripidis omnes statarios

fuisse nobis persuadearaus, taraen ne hos quidera ab acriore

corporis raotu abstinuisse intelligendum

motus

oranis

gestus

vultus

erit.

Nam quum

moderatione cernatur,

histriones, officientibus personis, hac, quae plurimura poprivatis,

test,

iacturam

corapensare

buendo uecesse erat.

plus

gestibus

tri-

Idque tragoediarum natura ipsa po-

stulat, qiiibus Aristoteles

non raorura

ait

sententiaruraque,

sed factorura fuisse et perturbationura iraitationera propositam.

natura,

lam vero sensorum multiplicior est subtiliorque eorumque quasi imago vultus est indicesque oculi.

utpote penetralibus magis, Qua subtilitate et mollitie quam vicis et concursibus horainum apta quum veterum ,

tragoedia,

in publico et sub dio agens, abstineret,

vultus moderatione,

illius

interprete,

facile

caruit actio histrio-

num. Eadera tragoedia quum ab initio ad finem vehementia perturbationum saeviret atque ampullaretur, nulla Tocis

contentio,

comraotio, quae

dedecebant.

nulla manuum iactatio, nulla corporis modo diguae essent, histrionum actionem

Permissa erat vel oratoribus (quorura tamen

multo quam histrionum verecundior erat actio) pedis supplosiO;

femoris

plangor,

frontis

percussio:

unde scenica

183 quam gestuosa

actio

fuerit,

coUigere

Idque sic 86

licet.

habuisse piurimis scriptorum testimoniis confirmatur: nam ut, omissis reliquis, ea, quae sunt ab Euripidis interpretibus scripta, referam ,

ad Hipp. v. 214. scholiasta raonet

qui

Phaedrae agat personam , ut desi-

debere histrlonera

deriflm silvarum

atque

voce commoveri, tum quasi

a lecto,

venatus exprimat, in

verbis

proficiscentem.

corpore et

vXav prosilire De lonis autem actoribus sifiL

TtQog

Demetrius in Rhet. Gr. T. VIII. p. 584. tradit

solere eos,

quo loco lon aves a templo fugare conetur, raulto uti motu ad arcum petendum recurrentes , et in sublirae os convertentes quasi sermonera cura avibus ictiira

sagitta

gutiae,

rainitantes (cf. T.

ineptae qnidera,

conferentes,

exerapiura

Manuura ar-

p. 492.).

ad Orest. v. 632.

tovtov Qrjd-ivzog aXQOvCiv ot vTtoxQLtal t^v XeiQa xtX. Oreste dicente nihil se reposcere eorura, quae quasi mutua Menelaus ab Agameranone accepisset, actor Meneiai nihil pecuniae fidei suae a fratre coraraissum profertur:

manu

esse

significabat,

quera

sensu auctoris

gestura a

alienum esse arguit scholiasta *).

Ad vocem quod attinet, quae est tertia pars actionis, illi personarum hiantes, quarum iraagines hodie miramur, taediura spectantibus uecessario attutissent, nisi

rictus

vocis contentio

perpetua fere perturbationura

iraitatio

Moderationem autem vocis a tibicine adiutara esse arbitror eadera ratione, qua 6. Gracchus servum habere ad manura solebat, qui, cum cura

illo

habitu

oris

convenisset.

eburnea post ipsura concionantera stans occulte, si quando ira irapetuque concitatus ferretur, remissiorem mi-

fistula

tioremque inflando sonura a claraore revocaret, impetum *) Idera,

ex eodem sine dubio fonte petitum, Hermogenes in

Rhet. Gr. T. IV. '!4

£A,a^«s

p. 7. notavit:

rov yug 'Ogfarov EinovTOS'

dnodog natqog ifiov

X(x§(ov nccqa,

xov MsvsXaov ^toi tov vnonqitrjv xal o^tv xal o inicpeqofKvos lafi^og mg dvavfviv-

OXriiiUTiGttO^oci tpttOL

dvavhvaai liotog

•

tov MivfldoVj vo/iiaavtog nsqi tcov

'Oqactrjv diaXsysa&at, iniqisqstai ovtag'

nov x. t. X.

jjg^j/uaTWV

tov

Ov jjgij/ttar' el-

184 sedaret animumqne ipsiim demiilceret *).

Neque eiiim iis,

qui cantabant, neque qui saltabant, solis, verum etiam iis, qui verba faciebant,

modos tibicines praeire solebant.

Restat, ut de saltatione exponaraus, et quomodo iila ad

tra^oediam pertinuerit ostendamus.

Quod

corporis

iffilur

quaedameloquentiaactioesse dicitur,idem de saltationepraedicatur, cui et morum et pertiirbationum et factorum imita-

tionem propositam esse dixit iam Aristoteles ; copiosius au-

tem naturameiusdemLucianushisverbisdeclaravit: „lmitamotibus ea, quae cantantur, semet expressuram

trix est et

Quamobrem perspicuitati eam studere ne-

esse pollicetur.

cesse est, ut per se quidque eorum, quae ostendit, intelligatur

neque desideret interpretem, cadatque in illam Pythicura illud dictum, etiam mutum intelligi et tacentera audiri. Ita-

que saltator quidam Neronis temporibus celeberrimus, non imprudens, ut aiunt, sed si quis

alius antiquitatis

memo-

motus elegantia praestans, petiit a Demetrio rem, puto, minime ineptam, ut se spectaret saltantem ac deinde ria

reprehenderet,

et poliicitus est se sine tibia et cantilenis

argumentum repraesentaturum, id quod fecit. iis,

qui

Nara

iussis

numerum percutiebant et qui tibias inflabant, cum

choro ipso

silere , solus

per se Martis Venerisque concu-

Solem indicantem, Yulcanum insidiantem ac vinculis ambo, Martera Veneremque, iilaqueanlem, deos utrique adstantes, erubescentera Venerem, paullulura con-

bitum

saltavit,

sternatum et veniam precantera Martem et quae sunt reliqua ,

ita

laudem sumraam, ut exclamaret et magna voce „Audio, o homo, quae agis, non video tanlaetatus spectaculo Demetrius hanc

saltatori tribueret

increparet:

tum, sed videris mihi ipsis manibus loqui." Eundem saltatorem quum barbarus quidam rex ex Ponto spectasset, adeo perspicue saltantem, ut, quamvis nihil eorum, quae canebantur, perciperet (erat enim semigraecus), tamen intelligeret

omnia,

illum saltatorem.

petiit

a Nerone pro gratissirao munere

Interrogatus ,

cuinam

rei

ille

utilis

futurus esset, Sunt mihi, inquit, vicini barbari lingua dis-

pares neque facultas est interpretum.

Fiutarch. de coh. ira p. 430. Hutt.

Si quid igitur opus

Cic. de orat. III, 60, 225.

185 singula

erit, inniiens ille

perfectione,

interpretabitur."

inilii

quam Augusti

De summa

aetate Pyiade et Bathyllo au-

ctoribus ars saitandi adepta est, haec narrantur.

Sed per-

fecta ab inchoatis magnitudine et quasi gradibus,

non ge-

Itaque iam Aeschyli saltator Tele-

nere, solent differre.

stes dicitur plurirais inventis figuris

demonstrasse et, cum

res

nibus

admodum argute ma-

saltaret

septem duces,

qui Thebas obsiderent, singuia, quae gererentur, saltationis

Triplex perinde panto-

manifesta reddidisse*).

gestibus

mimorum sive saltatorum atque actorum genus erat,

tra-

comicum, et excoluerat Pylades quidem tragicum, Bathyllus autem comicum saltandi genus **). Quemadmodum autem scenicae, item lyricae saltationis tria erant genera, quorum Pyrrhiche Slcinnio velocitate similis erat, Gymnopaedice gravitate et verecundia Emmeliam Hyporchematice autem Cordacem ioco et fagicum, satyricum

aequabat***).

cetiis

choros

solos

Tragica

saltatio

quoad

pertinuerat,

sive

Eramelia ad

tragoediam

canticis

enim inter saitatorem atque actorem interest, quod ilie ad numerum, modulos praeeunte auxit Euripides,

FIoc

tibicine, gesticulatur, hic extra

que saltatio a cantu nunquam gestibus

sive

demonstrari

narrata erant, est

pollicitus

vocis

velut

numerum raovetur, quod-

separatur-j-).

poterant

Virgilii

Turnum

Nero (Suet. c. 54.).

se saltaturum esse

Separatae enim erant

et gesticulationis partes in saltatione,

in actione coniunctae erant, ita ut,

Saltari igitur

etiam quae ab epicis

quae eaedem

dum saltator corporis

motibus et manuum praecipue gesticulatione res ostenderet,

verba poetarum vel argumenta fabularum chorus

tibiarum ,

cum

cithararum aliorumque organorum concentu et

scabellorum crepitu recitaret -i"l-).

Et in scenicis quoque

*) Aristocles ap. Athen. I. p. 21. et 22.

**) Cf.

Soramerbrodt.

disputt.

programm.

gymnasii

cantari saltarique

commen-

scen.

Liegnit. 1843.

***) Athen. XIV. p. -[)

Tacit. Dial. de

()30.

orat.;

„iactant

tarios suos."

tt) Cf. Sommerbrodt. l. 1.

Suet. Cal.

54.

186 exhibendig apud

fabulis

Romanos quidem cantica agi sic

solebant, ut gestus tantum

latus

illius

slans

liistrio

canfaret,

praestaret, verba alius

tertius

accederet tibicen,

qui modulos praeiret.

Contra apud Graecos iidem et cantabant et saltabant neque munus alterum ah aitero aut 8cenicis

artificibus

aut thymeiicis

sive

choreutis separa-

tum erat. Fuerunt qui certura

fabularum ^enus,

saltatorum

usum conformatum, ab his exhiberi solitum esse putarent: cuius generis numerum infinitum fuisse necesse esset, siquidem quae Lucianus recenset saltationis ar^umenta, non solum tragoediarum, sed epopoeiarum quoqueet omniaomnis generis carmlna complectuntur , ex qua copia ne unum quidem exemplar, ac ne nomen quidem generis, servatum esse sane mirandum esset. At ipsa immutata veterum poetarum carmina plerumque

saltatoribus

ex muttis scriptorum testimoniis

solita esse

agi

Quamobrem

iutelligitur.

ubi Sophoclis aliquas aut Euripidis fabulas saltatas esse tra-

dunt auctores, non est quod de propriis etad usum pantomi-

morum compositis cogitemus, sedsimpliciter id, quod verba dicunt, inteiligendum est. Accedit, ut saltatorum nomensae-

pissime idem quod histrionum, et saltare idera quod agere significare videatur, et quod etiam

oratorum ii, qui nimis ge-

stuosa uterenturactione, velut Hortensius, saltatoresinterdum

probrose appellati sunt.

Macrobius porro histriones a sal-

quo ioco (III, 10.) de saltando

tatoribus niinime distinguit,

dissereus Roscii Aesopique histrionum rat,

striones non

inter

quem

ignorat

nullus

turpes

habitos

Roscio

Cicero

commemo-

„Ceterum hitestimonio

est,

Aesopo histrionibus tam

usum ut res rationesque eorura sollertia tueQuod cum aliis multis tum ex epistolis quoque

familiariter retur.

eius

laudes

cuius operae est verba transscribere:

declaratur.

legerit, in

Nam iliam orationem

gestum agente tumultuaverit. contendere saepius

quis

qua populum Romanura obiurgat,

eum

eandem

est qui non quod Roscio

Et certe satis constat

cura ipso histrione solitum , sententiara

utrura

ille

gestibus efficeret, an

jpse per eloquentiae copiara sermone diverso pronuntiaret:

quae res ad hanc artis suae fiduciam Roscium

abstraxit,

187 ut libriim

conscriberet ,

qiio

eloqiientiani

cum histrionia

Aperte Trachinias Sophoclis fabulam saltatam esse Arnobius adv. gent. IV. ed. Lugd. p. 151. testaA!ius cuiusdam trasoediae, quae Cinyras appellatur*). compararet."

mentionem Suetonius Callg. 51. fecit hisce verbis: „Pautomimus Mnestes tragoediam saltavit, quam olim Neo-

batur,

ptolemus tragoedus ludis, quibus rex Macedonum Philippus Saltare autem unus tragoediam dioccisus est, egerat." cebatur

is ,

cuius plurimae

erant personae partesque pri-

mariae: ternis enim actoribus personas esse omnes fabu-

larum

attribui

notum

solitas

Hunc morem signifi-

est.

„Summnm saltationi

care videntur verba Luciani haecce: et finis est actio (vTtdxQLCLg) ,

operam dant tum rhe-

tum ii, qui ex hoc studio nomen acceperunt. Neque etiam in actoribus maiorem se laudem adi-

tores illa

cui

ignorat

pisci, si sit

conveniens personis,

similis et

neque ab oratione eorum , qui

quas

induat,

scenam introducantur,

sive optimates sive tyranuicidae sive pauperes sive rustici,

discrepet, sed in horum unoquoque id quod cuique proprium sit et in qno excellat, repraesentet. Itaque barbarus ,

quidam cum conspexisset quiuque personas saltatori pa(tot enim partium erat drama seu in tot partes

ratas

unius liistrionis officium divisum

unum, quaesivit ex hoc quas personas disset

saltarent

unum

erat) ,

saltatorem videns

quinam essent futuri

qui

reli-

Quum ille responsaltaturum omnia etactuagerentque.

rum, Fugerat me, inquit, o bone, unum quidem corpus tibi,

sed plures esse animas.

tatorem pautomimum

Non iniuria igitur Itali sal-

appellant,

paene rei convenienter."

quibusdam tragoediis, Troadibus imprimis et lone, saltandis laudem adeptus est Pylades quidam, sive Euripidis

auctor

ille

titulus

positus

artis sive alius,

T. I. n. 2629.

est,

qui

cui

raerita

raemoriae

ille

habetur ap. Orell. Inscript. Lat.

Aeolum eiusdem poetae fabulam saltatam

esse epigrammate, quod T. I. p. 264. posuimus, declaratur.

Quum nostri poetae scenici

soleant

quae agi ab

strionibus volunt parepigraphis significare,

his notuiis abstinentes sermonibus reliquarum

*) Citayit

Sommerbrodt. 1. 1.

hi-

veteres tragici

personarum

188 ipsis talia declarare maliierunt,

ad Orest. v. 163

liasta

& yaQ

quem raorem notavit scho^r]

dvvazai ygdq^eG^aiy

tavta 8t>' etigov TtgogcjTtov drjXovtat.

olov ti ical Ttaga

•

ta KG)^LXG)i oIkstov Ctevd^avTog, eTSQog (prj6iv dxoveig ejg 6tevei; Praeterea quum sua quisque dramata ipse '

primus doceret, voce tradendi quae idonea viderentur poQua autem erant iiistriones, qui primi fatestas erat.

bulam egerant, usi gesticulatione, eam servatam et ad posteriores traditam nec nisi sensim leviter

immutatam esse

consentaneum est: quis enim prudens sperneret quae apte Tenusteque inventa esse intelligeret? Quae autem et qualia poetae histriones docuerint, ex iis, quae de Aeschylo scripta sunt ap, Athen. I. p. 21. E., cognoscitur :

lu8 non pallae tantum

quam

decorem et gravitatem

aemulati sacerdotes

in mysteriis

,,Aeschy-

excogitavit,

induunt,

sed sal-

quoque iiguras piurimas a se inventas chori persotradidit. Chamaeleon quidem ab eo scribit primo

tandi nis

choros informatos esse, nullis adhibitis saltandi magistris:

ipsum enim choris saltationis figuras praecepisse et omnino

omnem

tragoediae

dispositionem in se recepisse."

Idem

Athenaeus XV. p. 628. D. a principio ait poetas saltatiomim ingenuis hominibus auctores fuisse, quum gestibus ad demonstranda ea, quae cantarentur, utentes honesta ac lidem igitur poetae ipsi personas actovirilia tuerentur." ribus distribuebant et quidem in componendis statim fabulis tuti

eius distribulionis rationem habebant: cuius instigravissimum est testimonium scholiastae ad Phoen.

V, 93. scriptum.

Nara qui personara ageret locastae actor

primus, eidera Antigonae partes ab Euripide assignatas fuisse declarat, eamque ob rem, ne una matri et filiae

scenam prodeundum neve mutandarum personarum hitempus ac facultas deesset, caute ab ipso prospectum esse*). Errant igitur qui talia histrionum arbitrio

strioni

comraissa esse opinantur '*'*).

Tavru KaTCcfir]XUva6&ai cpaat rov Evgini8r]v, Tva tov ngatraycaviGrrjV dno rov 'loxc(6rr)q nqosmnov (israanivda'^ 8io '

ov 6vv£yiq}aivsrai avri} 'Avriyovr}, a^l' vanqov. ^*) Pluribus de hac re nuper exposuit C. Fr. Hermannus annal. Berolin. 1843.

189 Invicem poetae

actomm iisu ac soHertia adinvahantar, Et multum semper a poetis,

velut Aeschylus Cleandri atque Mynisci Chalcidensis. testatur Arlstoteles Poet. IX, 10.

quidem

iis

boiiis ,

struendis

tragoediis

plificabant

enim

tributum

actoribus

atque etiam in

habitam eorum rationem esse.

argumenta

contentionibus,

Am-

ut haberent

histriones, in quibus agendis virtutem ostenderent.

Neque

hoc reprehendendum est, siquidem quod actoribus communiter, non certis proprie, datur, id tragoediae ipsi, quae

quidem posci velit et spectata reponi, dari intelligitur. Huius igitur rei caussa societas scriptorum actorumque neque fere qiiisquam poetarum, qui neque

utiliter initur,

quid theatrum requireret neque quid acturis gratum aptum-

qne foret, respiceret, slare potuit aut in theatris regnare. Quod igitur de Sopliocle memoriae est proditum, eum ad certorum actorum naturas in scribendis fabulis respeclum

quodque idem de recentiorum tragicorum pluconstat, idem ab Euripide factura esse multa deciarant. Intima enim familiaritate hahuisse,

Schaxperio imprimis,

rimis,

cum Cephisophonte histrione in

iunctus fuit, adeo ut etiam

dorao sua illum habitare voluerit, ex quo virorum con-

sortio quanta uxoribus Euripidis infamia nata sit, alio loco

Quod etiam natum

exposuimus.

fuisse tradunt,

originem duxisse : in vernae QdKLOV, vit. cod. Vindob.) bantur.

Hunc

igitur

esse Aristophanes stantur,

domo Euripidis ilium

enim locum {oUoysvhs ^bl-

amicum poetae detrahere cona-

frequenter ab

et qui

Euripide

consuitum

eum secuti sunt grammatici te-

Cephisophontem ad componendas fabulas operam dicentes Aristoph. Ran. 1452: tavtl

suam

contulisse

noTSQ'

aiftbg

ex eoriindem comicorum caiumnia puto

d^idag

evQsg ^ Krj(pi60(pa)v ; „'Eyc) ^ovog' tag Krjtpieocpcav.'' Vit. cod. Vindob. : dia^dXXstai,

8e vno (p^ovov, cog tbv Krjq^iCocpavta sixs dv^noiovvta a^ftc)

tag tQayco8iag,

licet

agendls Cephisophon

maxime

exceileret,

ciato

studlo

arguunt:

Aristoph. Ran.

sit'

effecta

Et cantica imprimis, in quibus sciesse

huius so-

dvitQScpov iiovcp8iaig^ KrjcpiGocpcjvta ^iyvvg.

944: Itaque

omnes, quae ubique invenirentur, infimorum hominum cantilenas coilectas et in

tur, ibid. v. 1301:

tragoediam ingestas

esse

criminan-

190 ovtog d' dirb ndvrcov filv tpsgsi noQVLdiav, axoliov MsXijrov, KccQLxav a^dXrj^dTcov, &Qi]V(X}v^

XoqbIov^

contrarium iudicium faciente populo, qui chori persona repraesentatur, v. 1253:

TlV CCQK flB^TpLV STtot^eL dvdQL ra Jiokv nkelQxa drj xuL ndXkLOta fikkrj noLi]-

hi vvvl;

GavtL tcjv

Bonis, quae vuigus

invenerat,

uti praestantissimi

quique

omnium temporum omniumque gentium poetae non suut dedignati: quod facientes quum politiora perfectioraque redderent

qiiae

horrida, inculta

agrestia acceperant,

animos popularium descendentia carmina componendo tum de illis optime meruerunt tum sibi gloriam penitus in

perpetuam paraveruut. rietate

Idem igitur Euripidi contigit, va-

Musam lyricam augenti (Ran. 132S: dva tb dcoda-

Tittin^Xavov KvQi^vtjg ^eXonoLCJv) :

quo in genere laus Eu-

ripidis fuit tanta, quantae parandae ipse ^olus vi\ suffccisse

putaretur.

adiutus cc^dtq)

Itaque

esse

ab lophonte et a Timocrate Argivo

ferebatur

(vit.

(pa0LV locpavta noLslv

cod. Vind. : tj

ta ^eXij

TL^oxQdti^v '^Qyslov).

Filium Euripidis, Mnesilochum nomine,

actorum nu-

mero clarum fuisse memoriae est proditum a vitae scriptoQui vereor ribus (cod. Medlol., Thom. Mag. et Suida). ne illum cum avo eodemque patris socio, cui et ipsi nomen Mnesilochi fuit, permutantes hoc commenti sint. Hunc enim agendis fabulis, quas Euripides composuisset, operam dedisse iure mihi videor colligere tum ex iis, quae in

Thesmophoriazusis Aristophanes facetissime finxit, tum

ex opprobriis,

quibus vir sine dubio gravis atque erudi-

tione

haud

tor,

laesus a comico est

vulgari excellens,

generum suum

idemque Euripidis admira-

frequentissime.

Accedit,

ut et

componendis fabulis adiuvisse feratur; cf. vit. cod. Mediol. coll. Ambros. et vide quae T. I.

ipse

p. 132. disseruiraus.

Defunctis poetis, teste Aristotele, plus actores quara

auctores

Itaque quaedam per insciquaedam consulto immutabant; sunt

fabularum valebant.

tiam corrumpebant,

;

191 etiam qiiae abiecisse et interpolasse videantur: qaarnm corruptelariim multa passim ab Euripidfs scholiastis no-

lidem

tantur.

delectandi

vnlgi

caussa interdum et ante

dramatum initia et inter medios actus repraesentabant ea, quae cum argumentis fabularum minus congruerent. Cuius ^eneris memorabile exemplum proditum est scholio ad Orestis v. 58. scripto : ovk dgO^ag 7COLOv6tv aiutrjv (ttjv 'EXevTjv) ital

rivhg tviv vTtoxQLtav

ra kdcpvQa ^e^' TJ^bQav,

TtgoeigTtoQSvo^svrjv 'Prjtcbg yccQ adtrjv

vv-

xtbg aTtBCtdXdâL (pv^6l, ta 6b xata tb dQaîa iîiBQa 6vvt£XsLtaL.

logus

Pompam igitur triuraphalem, antequam pro-

ageretnr,

scena ostentabant histriones.,

spolia,

tanquam ex Troia capta reportata, ducentes; post quae Heleua in carpento sedens praetervehebatur id quod contrarium erat iis, quae finxerat Euripides: noctu enim clam Helenam in urbem praemissam esse, quod vulgi invidiam Menelaus vereretur, versu 58. aperte declaratur. :

Verum eiusmodi spectacula

grata erant multitudini,

ocu-

lorum magis quam animi voluptatem desideranti. Quamobrem merito hanc scenicorum ambitionem Horatius vituperavit:

,,Quattuor aut plures aulaea premuntur in horaSy

Dum fu^iunt equitum turmae peditumque catervae; Mox trahitur manibus regum fortuna retortis^ Esseda festinant, pilenta., petorrita^ navesj Captivum portatur ebur, captiva Corinthus"

Phaethon.

Fragmenta huius tragoedlae ex qui Parisiis servatur, per Henr.

codice palimpsesto,

Hasium et Imm. Bek-

kerum transscripta sunt, quibus accesserunt alia passim apud scriptores inventa.

De quibus corrigendis interpre-

tandisque bene meruit G. H e r

mannus

;

cf. opusc. Vol. III.

Germanice verlit simulque structuram fabulae delineare conatiis est Goethius vol. XLVI. p. 30 seqq. idem hoc Rau. Lugd. Bat. 1832. et Weickerus p. 594 p.

3 seqq.

seqq. et ipse ante hos

novem annos experti sumus.

192 Locum Eiiripides, in qiio res agerentur, talera finxit, niaximam haberet opportunitatem tiim iilarum contum ad consuetam formam finesque tragoe-

qualis

tinuantlarum

fabulosa

diae

revocandi.

cuius

natura Strabo

loci

Graecorum sententia sicut notae versus septentrionem gentes omnes Scythae nominabantur, ita quae ad Oceanum versus meridiem sita sunt omnia Aethiopiae nomine notabantur. Et Euripides in Phaethonte Clymenen ait Meropi datam esse, regi iliius terrae, quam sol cum quadrigis sursum se tollens primam qui nigra sint aurea flamma feriat, eamque ab accolis cute, Orientem (sco) et lucidum solis stabulum appellari." Et hoc quidem loco communes vult esse Aurorae et Sop. 23.

haecce docet:

„Priscorum

iis autem, quae deinceps sequuntur, vicina Meropis esse domicilio, et per totam fabulam utramque sedem connectit, id quod profecto non convenit in Aethiopiam, quae supra Aegyptum est, sed magis ad oram maritimam per universum tractum meridianum paPlane ad communium et consuetarum rerum tentem."

stabula; in

lis

illa

ait

modum monstra fabellarum et miracula reduxerat noster: fecerat

enim Phaethontem ex aedibus paternis ad

Solis

aedes quasi a vicino ad vicinum se conferentem, finxerat

eundem

Solis

curru

per coelum eadem paene ratione,

qua Ilippolytum per terram vehi,

et post

ruinam corpus

eiusdem domum quasi ex agris suburbanis, rursusque inde ad Eridanum simili modo, atque Neoptolemi corpus ex Delphis in Phthiotidem, reportari: in quibus agnoscimus rationem poetae fabulosa cum physicis et divina cum hu-

manis coniungentis. Hunc diem Merops duplici nomine faustum sibi foradolescentem,

nam filium, optimae indolis cum sponsa divina matrimonio iungendo et

proli et regno

prospecturus erat.

tunatumque fore sperabat:

mi conditionem oblatam

At adulescens alti aninam qua quidem

aspernabatur :

erat

morum castitate, alter Mippolytus, Venerem sperne-

bat,

qua autem consiliorum magnitudine et gloriae cupiuniversum potius orbem, quam angulum illum, in

dine,

quo pater regnabat, suae virtutis curriculum fore sperabat. Oderat desidiam, fastidiebat voiuptates et luxuriam, qua

193 in patris domo tam aiiro, gemmis, reiiquis rebus pretiosis, tum esculentis potulentisque, odoribus, omnisque generis Quod autem divinam deliciis repietissiraa circumiluebat.

virginem in matrimonium ducere iubebatur, non felicitatis praestationem, sed servitutis initium esse ducebat. Quippe

beatitudinem nbn in absentia doloris,

vacatione et im-

munitate negotiorum, in voluptatibus vel animi vel corporis

positam esse iudicabat, sed in virtutis usu, in libertate,

couscientia beneficiorum

humanum

universum

vel

ad immortalium gloriam et praestantiam

mortales

quum divinae stirpis memores fonte

patriam vel in genus

collatorum: hanc ingrediendo viara eniti,

(ex aethere euim tanquam

communi non minus homines quam dii animas ac-

ceperunt)

deos factis et magnitudine consiiiorum aequare

studerent.

Hac sententia

qua

praeter

adolescens e

domo paterna,

raoruraque corruptelara

servitutera

nihil

boni exspectare liceret, abire constituit hac ipsa die, qua

quidquid vulgus raagnura et beatura

qno taraen

esse ducit sponte ei

raox interventu matris

obferuntur:

abducitur.

Et quidem ante lucem surrexit, ut, priusquara

parentes

consilio

sorano solverentur,

conata

exsequeretur.

Quas

Tolvens curas quura noctera insoranem egisset, ubi prodiit

e tecto, dicit,

questus pectore effundit.

Hic igitur prooemium

primura quidera explicans illa de parentura vita et

de ioci coelique natura, quae Strabo servavit: KXv^evtjv do^^^vccL MtQOiti^ r^gd' ccvann y^g^ ^V £X tS^QLTtTtaV CCQ^dxOV 7tQC3tl]V %%6vCX, "HXtog dvi<3%ov %QV(3m ^dXkBi cpKoyl ") • %c:Xov6i d' adtrjv yeitovss iisXd^PQOtot "Eco (paSLvav ^HXiov

^ tjtTtoCtdasLg,

In tanta solis propinquitate orania putes comburi , quod

cus

esse

docet Phaethon sive Anaxagoras:

longius a sole absunt,

haec

se-

„nara quae

veheraentius

urit,

pro-

421: iqilioq nqos8§aXXsv dqovgas sisccvimv.

Haec

ilie

piora vero teraperata habet":

&SQ^7j d' dvaxtog g?A6J vnsQtslXov^a yijg TtaisL

*) Cf. II.

ta TtoQQG), tdyyv^sv d' tvKQat

71,

^%sl.

affero, ut Valckenarii coniectura arceatur.

T. n.

194 His aliisque, quae theatri caussa moneri necesse fuit, expositis,

ad ea,

ptiis suis

celebrandis hic dies praestitutus est; sponsa au-

tem electa Aurora

quibus ipse angitur, convertitur. est

(hoc enim

Nu-

sine dubio significatur

verbis: d6z£QG)7tol6LV d6^OL0i %pi>(5£0tg, v. 125.): quae con-

quamvis minime spernenda

sit, tameh se dicit hanc quod generis gloria et divitiis opibusque a muliere superetur, coniugium eius fugere et nolle libertatem suam honore atque dote vendere: servum enira

ditio

ipsam ob rem ,

uxoris et affinium esse qui

potentiorem,

ribusque parentibus natam,

quam sit ipse, ducat:

ditiorem

ciario-

IXtv&SQog d' G)v dovXog icti tov Xexovg, TtBTtQKfievov tb

6a^a tijg (pSQvijg B%Giv.

paullo post ilium in scenam proinanem esse liunc timorem ostendit. Esse enim ipsum non immiliore ioco natum, esse fiiium Solis, cuius

His auditis mater,

gressa,

famula

Aurora, neque potentiorem , sed aequalem uxo-

sit

rem sua cura delectam et patris Phoebi beneficio concessam esse: proinde felicitate a parentibus parata uti ne Haec ut laeto, ita incredulo animo accipit dubitaret. Ac primum quidem necesse esse iudicat maadolescens. inilicium

tris

sibi putat

patris testimonio

confirmari;

deinde licere

debere, palam divinitate generis gloriari.

rerum alterius mater facultatem vino simul

Quarum

fore ait, ubi, coniugio di-

cum regno accepto, et ipse tutus fuerit et ma-

trem tutandi potestatem adeptus, alterius fidem confirmandi cummaxime tempus adesse: proinde extemplo ad Solem se conferat, ut, priusquam

ille

coelum tollatur, salutato

donum pro signo ac documento postulet id, quod ilie quondam, cum ipsa concumbens, filio ex ipsa nato se patre

daturum esse pollicitus

sit:

KATMENH. ^vr]6&elg o ^ol not' elcp, bt

ai^vccGd^ijv,

^eog^

Uy, 8i tL %9^'S£tff, av neQU yuQ o{) ^eybig •

V. 10.

Rau comparans lon. 17; ovnsQ ivvoio&r} ^f(p, et 1505: Non est correxit svvdad^r^v ^sm.

ttgvTtTOfiEvov Xsx^s svvaGd^ijv,

opus. V. 11.

Sic recte restituit

Med. 1320. Electr. 909.

Rau

pro ccItov

ti XQV^^^S-

Cf.

195 IccPeIv 0£* x^v filv xvyxdvirig, Gd(p X6\^, ou %Eov TticpVKdg' sl dl ^i], 'tpevdrjg iyco.

TCag ovv itQogzi^i d&fta &eQ^6v

HXlov;

KATMENH. xslvG) ^eXq]6el 6G}iia

fiTj

^laTttEiv xo <Jdv.

^AE®SIN, dklcjg Uystg.

sXtieq TtatTjQ TtEcpvxE, xoiLfK

KATMENH. Cdcp X6^i' 7tEv6y 6' a^drbg ov XQOvqi (iaKQ0.

0AE®£lN aQKEi' TtEJtOL^a ydQ 6e ^tj dXX' EQjt

dficjal TCEQcbOiV,

(jaiQ0v6L XftO"'

jjjEvdij

UySLV,

sg OLHOvg' y.a\ yccQ aid* e^cj cti

noda 20

naxQog xol^cj^evov

da^a %a\ dp^cjv TcsLfiijXLa

TJ^EQaV CpOL^CJOL TldTtLXCOQiOig

66^al6L ^v^iCJ^LV Elgodovg do^cov,

oxav d' vTtvov yEQaibg ExliTtcjv naxrjQ TtvXag a/i£tV?/

^ocl

Aalj^ TtQog riy.dg,

^oyovg ydjiav TtEQi

'Hkiov fioXcjv do^iovg

tovg 6ovg EUy^cj, ^tjzeq^

6a(pEig Xoyoi.

XOPOU, 6XQ. a.

Tcaxa

yav

fisXTtEL dh dEv8QE6L ISTtxdv drjdav dQfiovlav^

Egregium Welckerus versum concinnavit huncce: l'69t,' niverj S' avvos ^v ^ugovo» ^gccxsl.

V. 16.

KA. Matiga

Gurp ipse

explendi versus caussa addidi:

codicis

enim signa

deficiunt.

V. 19.

noScc de coniectura Ravii adiecimus;

alii do/icov ma,-

iuerunt. V. 28.

Voces xccTcc yav quid veiint ut intelligatur, Rau com-

parat lon. v. 82: ^hog '^drj Xdfinsi xara yav, et Archil. fragm. Ttd-gLnnsvovzos rjliov Huza x^ova.

13*

196 ydoig oQ&QSvofiha "Itvv, "Itvv TtoXv&Qrjvov,

dvti6tQ.

cc\

6vQiyyag d' o{)Qi^dtai

MVOV0LV nolfivag iXdtai' sig ^otdvav ^av&dv Ttd^Xcov 6vtvyiai'

zyQovtai d^ ijdi] d' elg

SQya xvvayol

6td%0V(SlV ^riQOCpOVOL, Ttrjyalg

aKSavov

t In

fieh^oag KVKVog dxsl.

6tQ. ^\ ScKatot 5*

dvdyovtai vit siQSQiag

dvs^ov t sdasCLV QO^loLg, dvh 8' i6tla

...

6lv8g)V ds TtQOtOVOV

STtl

fis6ov 7tsld66SL,

dvtLGtQ. ^\

ta flSV OVV StSQOLOL flSQLflVa TtsXSL,

xoCfiov d' vfisvalcDv dsoitooijvcjv sfis

^al td dlTcaLOv dysL Kal SQCjg

vfivslv Sficoolv yaQ dvdKtav si}dyLSQOL 7tQOgLOV6aL fioXTtal STtl

^Qdeog aij^ovo' sl ds tv%a tt tsmi^

%dQiiat '

âQvv âQsla cpoôv 'snsfiil^sv olxoig. STtqydog,

oQLt^staL 8s

tods (pdog ydficav tsXog,

tb 8i^ Ttot £^%ars syc) Pcofiovg KL66ofisva TtQogs^av vfisvaLOv dsL6ai

(pLlov (plXcov 8s67totdv'

V. 31. Transposuit Hermannus verba oQd^gsvofisva yootsrecte, ut Tidetur :

idem enim error librariorum in \. 120. et 123. arguitur.

V. 44. Cf. Hec. 114: V. 46. HOGfioVj

Xccicpri

ngorovoig insgsidofisvus.

decus, non est quod mutemus.

197 Q^sdg edcjKe,

XQovog ExQavt

^£^0? eiioi6iv aQxkaig' Ltcj teXela

yd^av doidd. 0v6tr]fia»

aAA' ode

yaQ drj ^a^LXevg TtQo do^cov

xiJQV^ &' LeQog Kal Ttalg Oaed^cov

^aLvovCL, tQLTtXovv ievyog, e%eLV XQ^ ev i^Cvxla'

(StofL

jieQL yccQ

^eydXcov yvcofiag

del^eL,

Tiald' v^evaloLg, cog g)rj6L, Q^eXcav

^ev^at vv^(pTjg xe XenddvoLg.

KHPT^. 'Slxeavov nedlcov oixîjtoQeg, e^dqâêlt', dt,

eKtoTtLOL te doficDv djtaelQete, G)

Lte,

laoL.

le^xav ^a^iXi^Cov.^ altca d' aloav

iiriQv66G}

e^teKviav te yd^OLg, cuv e^odog

ao evex rjxeL, '^ naLdog itatQog te tijd' ev riêQa Kexî XQdvaL êlovtcav dXXa 6ly e6to lecog. Ex his, qiiae sunt prior pars fragmentorum e codice depromtorum, de argumento dramatis haecce cognoscimus. Ante iucem, quiescente etiamtum rege grandaevo, sermo habitus est matris et

filii.

Quo finito colloquio statim fa-

mulae regiae ad verrendas aedes purgandaque ornamenta et domesticis odoribus atrium suffiendum prodeunt.

Eius

qua thura atque odores nascuntur: eaque et Oceano et fontibus Oceani vicina esse fingitur (v. 39). Carmen autem famularum, quod paroigitur terrae incolae sunt, in

dum

constituit,

matutini temporis imagines amoenissimas

V. 59. Cf. tsXhoi Q'soi et tsX^sggcc snaToii^r},

V. 69.

AberraTit a vero Goethius vertens:

vom Bereich des Falastes.

Contrarium enim

Tretet hinweg

dicit

praeco: Ac-

cedite atque appropinguate, ut orationem accipiatis regiam.

V. 71,

Pro Xsaxav Bekk. et Hcrm. oaiav legerunt, quod indico revcrcntiam rcgis.

voluerunt csse

198 continet, describens solis

pastores inter

ortum et lusciniae cantum, tura

syringis soniim

greges pastum agentes et

cum canibus venatum exeuntes, denique cygnos

venatores

in fontibus

Oceani ludentes et naves passis

vento per mare currentes.

Sic

allis

alia

velis

secundo

curantibus, fa-

mulae ipsae ad nuptias domini cantibus celebrandas et officio et studio ducuntur. Eluxit enim tandem dies pridem votis expetitus, quo ad exitum adducantur quae deus proraisit. A deo aiunt uxorem regulo donari (^ebg edcJKS iBX^g s^olClv dQxhaig), et peracto tempore praestituto deduci. Is deus, pater Aurorae, quinam apud Euripidera fuerit, latet. Ceterura non sine caussa poeta et varia hominum strenuorum negotia in hoc carmlne et matrem de amisso filio querentem commemorasse videtur. Interim procedente tempore, quum iam vici et forura hominibus impleri coepissent, prodit filium manu ducens , praecone comitante, rex ipse Merops de iis, quae parat, apud poPraeco, in mediam viam vel paropulura concionaturus. dum theatri progressus, raagna voce incoias terrae, quae Oceano adiacet, iubet linguis favere et ex aedibus protura

fausta

regera audiant verba facienteni;

gressos praesto esse,

precatur nuptiis,

tuantur; postrerao

silentiura

quarum caussa haec instiindicit

popuii

concioni con-

vocatae. Orationis, quara habuit Merops, praeter quattuor voces nihii inventura est:

—

£i

-r-

yag sv Uya. nobilitatis splendorera

Divitiarura

pretiura

landem

vitam

taiem,

rei

fingebant,

suspicatus

copiose

est.

qualem

deorum

Epicu-

eo praedicatam esse Goethius

Reliquum argumentura

aperte et saepius

et desidiae

esse

in prioribus

eius quale fuerit,

declaratur: de nuptiis enira

cum populo et cum filio agere velle vv. 25. 65, Quamobrem quae de parte regni in filium transferenda coramunicandoque cum hoc imperio frapatrera et

et 13. ostendunt.

gmenta quaedara

satis luculenta continent,

ex disputatione,

quae orationi patris annecteretur, deprorata esse decernendura est. Nolebat enira filius uxorera in doraura ita ducere, utipse sub tutela teneretur, et, si deae coniugio digna-

199 retur,

sui

iuris

aequum esse

fieri

censebat.

Siraul

civibus ipsis hoc salutare fore arbitrabatur , patre iam se-

nectute tracto neque ad tractanda imperii gubernacula sahabili. Non perinde navem una ancora tutam esse ait, quam si tribus committatur, itemque unum civitatis praefectum minus firmum esse, quam si alter adiungatur: vavv tov fii ccyxvQ o^ddafiag ^cj^elv (piku ag tQBig dcpkvti' 7tQO<5tdt7]g d' aTcXovg tcoXsv tis

80 ov xaxov Ttolev. quidem iudicio esse affirmat, qiii Tel patres filiis parum fidis rem domesticam vel reges ciCcpakegdg, vtccov 8h '/.aXXog

At pater

suo

stultos

vibus potentiam committant:

^OQolg toi)t

tol<3i

eycj %qiv(o, pQotcjv

ogtig TtatfjQ cbv naidi ^rj cpQOvoviJLV ev

Kal noUtaig TraQadldcoO' B^ovolav.

His disputatis

dimissa concione,

quum pater in do-

mum redisset, Phaethon, de animi caecitate, de angustia, de contumacia senis acerbe conquestus, sine mora iter propositum ad Solis domum, comitantibus sine dubio famulis quibusdam, dlxlt,

Eorum, quae patrem accusans

ingreditur.

haec servantur:

detvov ys' tolg nXovtov^i tovto 8' £^q)vtov,

6xaL0i6LV sivai' tl note tovtov taXtiov;

Aq SX^og a^dtolg oti tvcpXbg CvvTjQsq^el, tvcpXag s%ov0i tag cpQsvag xal tijg tvxrig; i.

quemadmodum caecae sunt divitiae, ita etiam caecas

reddunt mentes divitum

Non

eiusdem generis, cuius est haec patri exprobrat ado-

fortuna

eorum.

lescens

ma^no animo praeditus meritotjue, cum sit altioris recusat, quominus uxorem

iniuria

doctrinae praeceptis eruditus,

ducens condilione in domo paterna utatur ea, quae et patrefamiiias

tara

praestantis

uxoris marito

Voluptates enim , quamvis delicatas , nullo

Tivendum

sufficere

sibi

persuasit.

indigna

sit.

modo ad beate

Itaque spretis deliciis

et libidinibus, contemta uxore Tenustissiraa, omissis opibus et regno, in quibus nuiius virtuti locus detur excrcendae "^),

*) Cf. fragin. inc. 21. p. 437. Mattli.

ovdfls tnatvov rjdovulg iHtijoato.

200 patria se ipse privare constituit, gloriam egregiorum faci-

norum

per

labores

certamina

audacter

quaesiturus.

enim caret iis rebus , quae iis , qui sibi imperare possunt, minime necessariae sunt: cibum enim potumque Facile

terra ubique suppeditat; quaecunque autem

alit terra,

ea-

dem sapientibus patria est: 7Cavta%ov ys TtatQvg tj p66iC0v6a yrj.

(Bg

Ex eadem oratione depromtum esse suspicor fragm. inc. 190 quo se suum ipsius dominum solum esse declararet.

velle adolescens

Neque ab eadem absona est sententia, quam M.

Planud. in Rhet. Gr. ed. Walz. V. p. 422. attulit: ?)

yccQ TcaXcjg ^ijv

ocalag ts^vr^KBvac

tbv s{)ysvri xQy. His expositis ad primum suscipiendum laborem proficiscitur, a Sole petiturus, ut equos divinos sibi regendos permittat, qua re impetrata, sperat tum patris testimonio, quasi pignore quodam, tum sua virtate se dei filium esse

comprobatum iri. Pridem lucem factam esse cecinit chorus, diei

inter

has

actiones iam

partem

praeterisse fingendum

est.

Unde planum est vera cum fictis misceri, cum modo fabulas sequens Euripides de quadriga equis iuncta, modo naturalem

rationem de sidere cogitare videatur, et Solem

modo deum esse fingat cum sidere coniunctum modo regem aliqiiem in domo vicina habitantem. Sed profecto Phaethonte stasimon interponi necesse quo finito Meropem cum caterva faraularum in scenam redire, quarun> dux templa deorum deinceps omnia fuit:

per urbem adiret, supplicaturus, thura ac dona oblaturus atque fausta nuptiis filii precaturus. Alter hic chorus famulo a Merope reducendus in domum traditur: quod idem in Hippolyto et in Alexandro usu venit. Haec supplicantium priori superinducitur, et finita supplicatione

caterva postquam per pulpitum ambulans e conspectu abiit,

statim unus eorum, qui cum Phaethonte profecti sunt, ad nuntiandum eius interitum redit. Eventum breviter quidem, sed Euripidem sine dubio sequeus, Cicero Off. III, 25.

201 „Sol

ostendit:

quid

Phaethonti Optavit,

optasset.

filio

facturiim

se dixit

quic-

ut in currum patris toUeretur.

atque is, antequam constitit, ictu Imitatus Euripidem esse fulminis deflagravit." Sublatus est:

Solem haecce fa„Magnopere ac diu restiti, nolens ei aurigationem committere; ubi autem cum lacrimis flagitavit*) simulque cum eo Clymene mater (debebat dicere: „testem excitans matrem et quod illi quondam promisissem") , in currum impositum monui, quomodo oporteret insistere et quatenus sursum evectum per cacumen ferri, deinde rursum per declive deorsum vergere**), et quomodo tractare frena neque impetum equis permittere ***) ; docui etiam, quantum foret periculum, si non recta via ageret. lile autem, cum conscendisset tantum ignem et in vastam profunditatem superne incubuisset, ut consentaneum est, obetiara Lucianus Dial. deor. 25. videtur,

ciens narrantem:

vero, ubi non me currui insistere ani-

equi

stupuitf);

madverterunt, contemto adolescentulo a viaevagati sunt-l-[-); ille

autem dimissis habenis, verens, opinor, ne excideret iugum currus manibus retinuit, currus autem trans-

ipse,

verse abreptus est, modo ad laevam, paullo post ad dextram,

interdum etiam in contrarium eius, quem coeperant, cursus, in summa sursum ac deorsum, quocunque equis libitum

est."

Cum his fragmenta fere congruunt. Aureae massae similem esse solis currum dixerat Euripides, ritatem

secutus Anaxagorae,

aucto-

Phaethontem autem ex illa

decidentem lapidi ex aethere labenti comparaverat , teste Diog. Laert.

II,

TtBiv TTjv TtBQl

10:

qpa(?l

ds a^dtbv {'Ava^ayoQav) tcqobl-

Alyog Ttorafibv ysvoiiBVTjv tov U&ov jctGt-

*) Plutarch. Tranq. an.

vov ETiXaisv,

4: o ^as&cov ccva^ag ftg rbv ovga-

si (iTjdelg

avrm zovg zov natqog Tnnovg xal

ra agfiata nagadidcoaLV. **) Cf. Ovid. Met. II, 63—69. imitationem. ***) Ovid. n, 127. t) Ovid.

II,

178.

tt) Ovid. II, 202.

202 ov sinsv Bx tov rjXiov 7ts0ei6Q^at

0LVy

od^sv

xccl

E^Qmi-

6vra avtov ;^9V(9£av ^g)Iov slTtslv Tov rihov Iv Oae^ovTL. Itaqne etiam Lucianus iii i^nis drjv,

fiad^rjTrjv

multitudinem, quasi solis currum (eTti^ag to6ovtov Ttvgog), conscendisse dixit adolescentulum: cuius vis ne corpori eius

noceret,

patris

Ovid.

122.

II,

beneficio

effectura

est;

cf. v.

14 et 15.

Orat deinde pater filium, ut conatu absistat: ^ij, Ttaly ^iyy^g

nod^ rjvlcov, aneiQog wv,

iv 8icpQOi0i ^fjg, ekavvsiv ^r] fia^mv. 90 Traditis autem habenis liisce verbis filium docet pater: fi?;d'

sXa ds inqTS Jipvxov al^SQ' TiQaCiv

s^Palav

yaQ vyQav odx s%ov, diplda erjv

—

TCaTCJ dii^asL

—

quibus deinceps addit: isi 6' scp' STtTa nksiddav syciv 8q6^ov. T06avT dxovCag atr' s^aQxl^sv i^vlagj iCQOvCag 8s %ksvQa TtTSQorpOQOv dxrj^taTav

fis^rJKSV al 8' sitTavT^

sit

itaTyjQ 8' OTCiO^s, vcaTa

OSLQaiov

iTtTtsvs^

al^SQog TtTvxag, ^sficjg,

nal8a vovd^STCov stcsIo^ ska,

100 exemplar animi imagine rerum incensi ponens Longinus, „Nonne, inquit, animam scriptoris ima CTQSCp' ccQ^a T7i8s.

Haec

currum conscendisse dicas et cum equis periclitantem avo-

cum coelestibus illis rebus cursum aequaret, talia ima^inata esset." Sucularum quoque

lare? INunquam enim, nisi

sideris

mentionem

fecit

Euripides eo loco, quo finxit viara

a Sole Phaethonti proficiscenti praescribi: et quidem tres

esse Hyadas dixerat teste Arato Pliaen. 169. (fragm. 12.).

V. 89. seq. (^rj

Q-Iyrjs

fiTjSl

alii aliter

Haec apud Clementem Alex. sic scripta: ijvlcov,

naidlov, ansigos mv,

dvo^ijs xbv dlcpgov, iXavvsiv fiiq (laQ^mv^

coraposuerunt.

100.

Ante voces

crgscp'

adiecta sunt vocabula t^ qa.

ccqficc

xfjSs

Longini

libris

Quum scriptum esset naida vovds-

rav sXat^ga, Gzgscp' agfia Trjds, librarii partem vocabuli iXatrj^u a corpore solutam verbis poetae affixerunt.

203 Ruinam denique Phaethontis

traiectioni

de coelo

stellae

labentis similera esse finxerat, teste Piutarcho def. oracul.

dgtL ^dXXov 6a^a, dtOTtEtrjg oTtcog

d6tr]Qj dnic^rj, tcvsv^' d(pdg slg ald^ega,

Rursus

igitur

nera revocavit,

hoc loco poeta fabulas ad physicara ratioquasi caussam aperiens illorum de Phae-

Quae iraitatus est Ovi-

thontis conatu coraminiscendorum.

dius

II,

320:

^,Volvitur in praeceps^ longoque per aera tractu

Fertur, ut interdum de coelo stella sereno^

Etsi non cecidit, potuit cecidisse videri." Exstincto igitur more sideris ardentis Phaethonte, non est

mirandum, quod etiamtum, cum ad domura paternara

cor-

pus

furai

cura

vapore exhalavit,

scenara

cumraaxirae tens,

cura

relatura

choro

domum

rever-

de stupro uxoris inquirendo

Qua cura sollicita Clymene,

propere corpus in

vira

timeudura esset, ne Merops,

snpplicantiura

aniraadverso corpore,

cognosceret. tis,

ingentera

esset,

omissis laraen-

firmissimum aedium conclave,

quo auri thesauri servantur, auferri iubet, ubi a neraine sperat detectum iri, quoniam suae custodiae ciavis commissa sit.

KATMENH. nvQog d^BQiôvG' Iv vEKQoig &eQ!Ji7]v q)X6ya^ êCavt dvlrjC'' dtôv s^cpavrj %a%vov. d%G)k6^Yiv. o{}K o'i(5et sg doôvg vinvv; 1-9^',

(bg

n66ig ^oi nXrj^Iov ya^rjXiovg

ôknag dvtsl, jiaQ^svoig i^yovêvog. ov ^d60ov vyQov jceXavov eô^^Qêts,

V. 102.

105

Ex obscuris Htterarum signis id, qnod raaxirae sensui

accommodatum esse visura est, erui. Verte calidam ignis fiammam in cadavere delcns (aqua, quam infusam iussu :

Cljmenes fuisse fingendum est)

vaporem fumi fervidum,

longe conspicuum, emittit. V. 106. caret.

Hermannus ov d-ocaaov; ovyi ocfioXyov xrX., quod sensu nam mors

Cruoris et vulneris caussam ruinam fingito

quidem per apoplexiam sine vulnere evenerat; cf. v. 1T6.

204 £l'

nov rlg e<Stiv ainatog xa^al jts6av ;

eTCEiyst^ sia^ diKatdsg' xqvtI^cs 8b viv

^s6tol6L ^aXd^ocg, ^v^'

s^a Tisltai ito^si

XQVGdg- fiovT] ds tiXtj&q' syc) CtpQayi^oiiau

w KakUq)syysg"Hh\ ag xal tovd'

•

'^tcoXXg) d' sv pgotolg 6'

ogtig ta 6iyGivt'

110

djtalsOag

/Lt'

6Q&wg Tialsl

dvo^at olds dainovmv,

X0P02. 6tQ,

xav jdibg o^vQavtav dstdonsv, tav SQ6t(0v TtotvLaVy tav TtaQ^svoig

115

yaiii]XLOV 'Aq}Qo8ltav,

notvta, 6ol tdd' sya vvfiq)sr dcpsilG), KvTtQt^ xalXieta ^sav,

120

ta> ts [lovo^vyL 6ci

jraSAw,

r6v sv ald^sQt XQVTttstg,

6g)v ysvsav ydfiG^v^

dvttCtQ. dt tbv iisyav

tdgds TtoXsag ^a^LKij vvfi(psvsts d6tSQG)7tOL6LV d6^0L6L XQv6soLg,

125

dQxbv cpiXov 'AcpQodita G) ^dxaQ, G) pa6LXsG)S [isi^G)v Et' 6'Aj3oi/, •

V. 112. tioribus,

Macrobii et schol. Orestis v. 1373. Testigiis aper-

quam codicis obscurissimis

instare velimus, sic scri-

bendum erit: 'AnoXXmv 8' ificpccvag "alTJ^SL §goTols, osrig ktX. V. 114,

Virgines, quas ducit rex a templis publicis reversas,

non famulae, quae chorum perpetuum constituunt, haec cantant. Hlae enim corpus auferentes intro abierunt. V. 119^ et 122. Cod. &£<Sv naXXiaTU et yccfLcov ysvsav. De re

cf.

Hippol. 66 seqq.

V. 123.

oV pro a,

quod ex cod. profertur, postulante sensu

reposui.

V. 124.

Cf.

Androm. 403:

cpovsvaiv "EnTogog vvficpsvofiai.

Veneris et Cupidinis favore factum esse aiunt, ut connubio Phae-

thon deae, quae auream Aetheris domum teneret, splendidissimo iungeretur.

205 dg Q^sccv 7i7]dsv6£i,g^ ical

fiovog d^^avdtoLg

130

ya^^Qog 8l' ditsiQOva yaiav ^vatbg v^vij0sai.

MEPOW. 6v Kal tdgd' slg doiiovg dycav icoQag yvvaiK' dv(0%^L 7td6L tolg Kata <3tsyi]v %G)QSi

^solg %0QSv6aL ^cal 7iVKlco0a(5%aL dofiovg 6sfivoi6LV vfisvaLOL0LV^ ^E^tlag aqp' -^S

O''

sdog,

135

ys dacpQcav ndg dv dQ%s6%aL %sXoi

....

sl)%ag 7t{oLSL6%aL)

%sdg 7tQogsX9sLV tsfisvog s^ sficov 86fiov*

GEPAnSlN. 8s6not\ £<Jrp#' sx 86fiov ta%vv 7c68a* ov yccQ (Sv 66^7] 6s[ivci &i]6avQL6nata G)

140

%Qv6ov, dt' aQiiav s^a^sL^staL TtvXfjg Kajtvov fisXaLva XLyvvg sv8o%sv 6tsy7]g' jtQog&slg 7tQ6ga)7tov (pX6ya ^sv 0^6%

Sqo TtVQ^g,

ys(iovta d' olkov fislavog hv8ov ald^dXov.

d}X sgL^' sg olxov, fit] tLV "HcpaL6tog %6lov 86noLg

STtSLgcpQslg

145

iisla^Qa 6vficpU^i[j 7tvQl

sv tOL6LV i^8L6tOL6L ^as^ovtog ydfioLg.

MEPO^. oQa (irj, Q^vfidtcjv 7iVQ0Vfisva)v xar' OLHOv, dtnbv %sl6' d7to6talsvt' %8\ig*

Ttog cpirig;

V. 131.

Legnnt alii viivi^acoVj alii vfiv^aszat.

V. 133.

Feliciter finem versus explevit Rau.

V. 136. Bekk. dq)' ^s rt, Herm. dcp' ^s to 6coq)qov. lubet rex reginam domesticis diis eadem ratione, qua ipse modo publicis, supplicare; lustratis autem rite aedibus, ad deducendam sponsam divinam ex aedibus suis ad illius templum cum eodem

choro abiturus est. V. 139.

Idem ille famulns, qui chorum domum reducere et

tradere Clymenae iussus est, reversus inde de imminente incendio docet.

;

206

®EPJnSlN. ajeavta tavt' aY&Qfjg ccxccTivcjrov (SsXag,

150

MEPO^, oI8bv d'

IfLT]

tdd^

o^K lni6tatai dd^aQ;

©EPJnSlN. d^V7j7toXov6a QsoLg, Ikuo' exu (pQivag^

MEPOW. dX^ £l^\ litBi toi oial q)iXBi ta toidds, l7]cp&evta (pavkcjg, eg

0v 8%

^eyav xeiuav dyetv.

TCVQog 8e67toiva, zIij^rjtQog xoqtj,

H(paL6ts T,

eXrjt

tdXaLv

tdXaLva, nol 7i68a

svfieveTg

155

86^0Lg s^olg,

X0P02J. fyco,

7tteQ6svta 7cata6td0o; tlv alêQ ^ ydg vnb Tcsvôg dcpavtov sââvQCj&a lc>

160

^OL ^oi, xata(pavij6etai,

^a^lXeia tdXaLva nalg t s6co TCQX/cpaiog vsxvg,

dtototoi, xsQavvLOL t

^tbg

TtVQL^oXoL nXayal Xe%ed ^' ^AXlov, £»

165

8v gt dXaLva tav d^etQi^tav xaKGiV

'Sliceavov xd^a,

TtatQog i^L nQ6gns6s

y6vv XLtaig, 6q)aydg, 6(payag oUtQd t dQ7ie6aL 6dg SsiQag.

110

MEPOW, l(x>

^oL {loi.

XOPOZ. 7i7iov6at

aQxag 8s6n6tov 6tsvay^dt(X)v

MEPOW. Ih tSiCVOV.

XOPOU. icaXsl tbv o^d

V. 150.

KXvovta dvgtvxij y6vov 6[i(Jidtov OQdv 6a(pij.

Herm. afd-gr] x

stigiis longius,

ciyiuuvGixoi &' odoi,

quam nos, recedens.

115 a

scriberetur sic:

anuvzu y

cci^d^grjg

tccvt

codicis ve-

Numerosior esset versus

dnccnvoaTOV asXocg.

207

Mox in scenam reportato corpore in largas querelas demum intelligentis, feli-

dolor Meropis efFiindiUir, nunc

ces non eos esse, qui ab aliis feiices praedicentur, sed qiii

ad oranes fortunae casus ferendos parati sint, ac dicentis illa, quae apud Plutarch. de tranquiil. an. ex hac tragoedia decerpta p.

nuper

esse

vidit

Meineke progr. gymn. 1843.

38:

Quum reginae soii recludendi conclavis, in quo thesaurus servabatur, copia esset, non potuit auctor facti diutius iatere.

Et praesto erant farauli, qui Phaethontera profici-

scentera coraitati erant , a quibus inquirendo integrara posset veritatera

rex cognoscere.

subtraxisse et patris tisse

consentaneum

Clyraenen

enira

fuga se

Oceani praesidio se tutara praestieius

INutricera

est.

loco

ad defen-

dendara caussara prodisse coniectare inde iicet,

quod

indice personarura, qui in codice praemittitur, XQOCpbg no-

Eius autem quaestionis unum exstat fragmentum apud Plutarchura, qui haecce scripsit Syrap. IV, 2: „Innuraeros iam tonitru pereraptos audiviraus, quorura in minatur.

corporibus nuilura vel plagae vel ignis vestigiura appareret,

propter

metum nirairum anima avis raodo ex corpore

avoiante, ut ait Euripides:

noXlovg dh ^QovTrjg Ttvsv^ avai^ov SXeCsv.^' Cognita caussa

cura

rex et dolore

ira

veheraentius

commoveretur, Oceanus intervenit, qui prirao quidem mitigaret furentem et

filiae

reductae reconciliaret, deinde au-

tem de curando corpore quae dii decrevissent praeciperet,

De qua re eiusdem Plutarchi verba „Oraniura rairacula superat,

cognoscenda sunt:

quod cunctis fere notum

est,

fulmine ictorum non sentire corpora putredinem: siquidem multi eos neque

creraant neque hurao tegunt, sed relinquunt circurasepta, ut conspiciantur cadavera putredinis

perpetuo expertia, ut Euripidis Clyraene refellatur, pu-

saxorum faucibus dicens." Vetuit Eridanum*) per faraulos portandum curaturum esse, ubi sorores (Phae-

trescere sibi

filiura in

igitur deus corpus humari ; promisit se illud ad

*) Ovid.

II,

324: „Ercipet Eridanus spumantiaque abluit ora.

208 thontides, Solis etClymenae filiasHyginusappellatinpraef.) in arbores fletu mutatae frigidis eum frondibus, quasi bracliiis,

tecturae et perpetuis lacrimis lucturae essent ;

cian.

dial.

deor. 25.

saltat. §. 55.

de elect.

XXXVII, 2. XI, 1.

Diodor. Sic. V, 24. Plin. H. N.

cf. Lu-

cygn. init.

Eurip.

Hipp. 740. Huius quoque praedictionis fragmentum exstat

dsvdgea q^tXaiCLV (oXevaLCL dE^eraL. Quibus dictis statim corpus aufertur, neque ad satiandum

dolorem matri relinquitur querenti*), quod neque lavare corpus, neque componere neque contrectare licuerit:

g)Uog de ^oi

^Kovros ev (pccQay^L 6iqneraL veKvg. Inde ad supellectilem eius, ad arma, quibus uti, ad loca, in quibus versari solebat, conversa, aegritudinem non mitigari, sed augeri sentit quamobrem, ne amplius illis angatur et soUicitetur, removeri e conspectu cupit quaecunque cogitationem renovant; sed rursus veretur, ne una filii cum moerore etiam memoriam eius eliciat (Plutarch. Gonsol. ad uxor. init.): 180 [iLCa d' sddyxaXov :

—

rdôv TCQavelag, yv^vddLa d' olôtrd ôl,

Huius operis quanta fuerit praestantia, quilibet, qui

modo iudicare possit, etiam ex

reiiquiis intelligit:

quam

demonstrare supervacaneum est, ex quo magnificentissi-

mam carminis huius laudem Goethius praedicavit.

„Lon-

gum est," inquit, „de huius fabulae tum simplicitate tum magnificentia disserere, ut quae sine molesta ac spinosa re-

rum explicatione continuo ad summa et gravissima perducat et maximarum rerum proposita contentione convenientissime naturae et delectet et doceat.

Utinam plures post-

modum

detegantur, quibus

gratissimi carminis

lacunae fideliter

reliquiae

expleantur!

Equidem

feiices

praedico,

quibus contigerit, ut oculis videant, si qua detecta erunt,

^^)

Ovid. II, 333:

At Clymene, postquam dixit quaecunque fuervnt In tantis dicenda malis, luguhris et amcns Et laniata sinus etc.

209 quibus moniti ad antiquitatis gloriam mentes convertant,

ex qua 8oIa doctrinam et rationem petere debent quicunque ad veram humanitatem ingenuamque eruditionem adspiraut."

Praeierat Euripidi

Aeschylus eandem materiam He-

h*adum fabula exornans, cuius quale fuerit argumentum, ex iis, quae Hyginus fab. 154. retulit, coniicere licet:

quem sic secutus Euripides est, ut et nuptiarum apparationem et Ciymenae periculum intexendo variaret argu-

mentum augeretque, quo factum

est,

ut primae partes

Clymenae agendae deferrentur. Haec autem immutatio praestantissimarum rerum, quibus hoc drama exceiiebat, fous et principium

fuit.

P o 1 y i d u s.

Argumentum

et Tzetzes

3, 1.

Hyginus fab. 136. et Apollodorus III,

ad Lycophr.

primi verba haecce sunt: filius,

dum

ludit

pila,

811. retulerunt,

quorum

„GIaucus, Minois et Pasiphaae

cecidit

dolium melle plenum:

quem cum parentes quaererent, ApoIIinem sciscitati sunt de puero.

tum

est:

Quibus Apolio respondit: raonstnim vobis naquod si quis solverit, puerum vobis restituet.

Minos, sorte audita, coepit monstrura a suis quaerere. Cui dixerunt natum esse vitulum, qui ter in die colorem mutaret per quaternas horas, primura album, secundo rubeum , deinde nigrum. Minos autem ad monstrum sol-

vendum augures convocavit.

Qui cum nou invenirent, Po-

lyidus, Coerani filius Byzanti*),

raonstrum demonstravit,

eum arbori raoro

similem esse:

nam

deinde rubrum,

cum

ait

ei:

ApoIIinis

priraura

responso filium

album est,

Tunc Minos

perraaturavit nigrura.

mihi

oportet re-

stituas."

Haec Polyidus ipse prooeraio explicavit: initiura enira puerum quaerentis auspicium. Ce-

dramatis erat auguris

d Mivmg iv ra tvfi§co HUTCoqv^s tov tov KoigUVOV noXvEl8oV, Og lijv £X TOV "AqyovS'

*) Palaephat. 27:

T. 11.

210 terum non Apollinis oraciiium, sed Curetes a Minoe coneulti erant, teste ApoUodoro: iique non inventum tantum, sed etiam in vitam

fiiiura

dixerunt restitutum

iri

ab eo,

qui vituli cuiusdam tricoloris *), qui in regis gregibus pasceretur, optime effingere speciem potuisset dicens, simiiis

rei

Rebus

esset.

expositis

conspiciens ex mari in terram

Polyidus

cuinam

haliaeetum

volantem coniecturam inde

Glaucum in terra, non in undis, exstinctum iacere:

facit

£«/

£«,

OQGi y* Itz' dKtaig vo^dda ^vfiatotQOcpov aXiaUtov tov %ai8a xeQ^evsc ^OQog' el fifr yccQ Ik yrjg elg &dXa66av mtato

6 KV^at''

oiitcjv dQVLg, 7JQ^ijvBv6£V

tbv Ttald' iv vyQolg av^aGiv tE&vrjKSvai,' vvv 6' iTiXiTtcov ri%"ri ts Tcal vonov ^iov devQ' BTttat ' ovKovv £6^^ 6 Ttaig Iv oYdfia6LV.

Inde terrestri

operam dans

inquisitioni

„vidit

noctuam

(ylavKa) super cellam vinariam sedentem atque apes fugantem. Augurio accepto puerum exanimem de dolio eduHaec Hygini verba confirmat Aeiianus de nat. anim. xit.'* "V,

eoLTcev

EvQiTtldrig

d^a(5avL6tag

jteTtOLrjnevaL

tbv

TLoXvCdov oQ&vta ylav%a Tiai e^ avtijg teK^rjQd^evov^ oti evQi^6ei, xal tbv

rXavTCOv^ xbv te&vectta tov ML-

va VLOV. Abeunte augure in locum, ad quem aves deducebant, Post paroqui pro choro essent. dum corpus pueri in scenam relatum est, comitantibus Polyido, Minoe et satellitibus. Rex, conspecto pueri defuncti corpore ac declarato dolore, ut spiritum augur ei prodierunt populares,

restitueret, postulavit **). testatis,

iusta

funebria

plurima in

Quo negante hoc suae esse po-

simulans se voluntate sua cedere,

sepulcrum et

puero quam possent amplissima parari et

eorum, quae

vivis

vel

cara vel necessaria sunt,

sepulcrum addi mortuo iussit, hoc spectans, ut Polyi-

^ovv

rqLxqcofiov appellant Apollod. ,

stid.

T. II. p. 30T.

**) Hyginus: restitue."

Tzetzes et schol. Ari-

In proverbium abierat rgorytK^ §ovs-

„Cui Minos

ait:

corpore invento nunc spiritum

: :

211 du8, quum esset una cum puero in monumento inclusus, haberet unde vitam sustentaret, donec catus

ille in

vitam revo-

Quamobrem, quum septem undique pedura

esset.

modum sepulcri esse Polyidus voluisset, dupiicem ille numerum esse iussit: tdcpov Kv^ov dh (iTj aq)cck7jg,

fiLKQov y' cAgJas ^aGiXvaov OrjTibv

8L7tXd0LOV 's6tGi' tov

Monumentum

quin

inspectante

exstructum esse

theatro

fingamus, nil impedit: idem enira in Supplicibus Euripidis

Una autem sepultum

esse quicquid puer

fieri

videmus,

cari

habuisset, Plutarchus in iibro de vita iuc. sec. Epic.

p. 1104. (129.) testatur :

Tcal

onla xal

axBVTj nal

l^dna

Cvvri^ri toiQ te&vr]x66Lf nal 6g 6 Mlvag rw JTAavxca,

„KQ7]tLiC0Vg aiulovg^ &avov67]g acola noi^llrig ve^QOv,''

(Svv&djctovteg ijdLOv e%ov0L, Iraprobabat autera Polyidus suratum inutilem et superva-

caneum lidtrjv yccQ oXkco <5bv tod^ eTC^alrj tiXog.

—

dv&QcoTtov de iialvovtaL q)Qevsg,

duTcdvag otav %avov0L 7Ce^7tc36LV otevdg.

mores haec sententia declarat, et solet Euripieosdem sapientes esse fingere. Cui Minos respondet non ad hoc solum divitias parari, ut voluptatibus Sapientis

des

vates

epularura convivioruraque sufficerent, verura etiam ut calaraitatibus

afflictorum

malisque

laborantium

minuerent

dolorem

od yhQ TtaQcc HQatiJQa Tcal ^OLvrjv ^ovov ta XQriiiat' dvQ^QcoTtOLCLV i^dovag e%eL,

dXV ev icaicol6L dvva^LV od fiLTCQav lyeL. autem illa tara ampla atque magnifica rex thura quidem incendit vinumque libavit, sed abstinuit tibiis et coronis, ut moerori suo parum convenientibus *). Loco

Sacrificans

*) Sueton. Tib. 70:

Minois

exemplo thure quidem ac vino, ut ille ofim in morte filii.

verum sine tibicine supplicavit,

Plutarch. de tuenda san. p. 397. (Hutt.)

^s M/v«)S xal

xov avXov a^>iiXh rrjs rd^vaiag ytccl zov criqtccvov vno tvntis.

Haec attulit Welckerus p. 1600.

14*

212

in Orcum

chorum cantibus iugubribus descendentem puerum prosequi decuit. Dona, aliud post aliud,

ofierens,

quae illum ad inferos subsequi volebat,

enim

tibicinis

quibus

usus sit verbis , ex Aristoplianls imitatione colligere iicet, cuius hoc servatur fragmentum

idov dldcofit, ti^vd^ tyGJ yvvalm Coi

QaidQav Itii nvQ 61 tcvq £ot%' tiIblv ccyav, Sapiunt

enim haec Euripideam dictionem ac sunt similia

quae Hypsip^^ies dramati infuerunt: tg y^v q)8Q0VTes

iis,

yijv,

Postremum munus Pol^idum ipsum in sepulcrum mittere vivumque

filio

comitem addere decrevit.

lussit igi-

tur augurem, nii taie opinatum, in monumento includi, ut Verba vitam mortuo restitueret, et gladium apponi*).

imperantis haec soia servantur:

ot0^' ovv o dQd6ov; Id vero

imperium superbum et crudele esse merito visum Testantur verba, quibus et ipsum tyrannum

est Poi^^ido.

et adiutores eius satis asperis 'vexavit

TtlovtBigy

ta d' dkXa firj doKSL ^vvdvau**)'

iv ta yccQ 6'A/3m cpavlorrjg evsCti tig, jtBVia dh 6o(piav elaxB dia tb dvgtv^Bg'

paQv tb qiOQriiC OLrjCLg dvd-Qanov xaxov* otav KaKog rtg ev noXst nQd66xi nalGig, V06BLV tld-i]6L tG)v dfiBLVOvcov q)QBvag, TtaQddsLy^^ Bxovtag tav xaxav b^ov6lg)V.

Denique dolet, quod iuveniiibus viribus destitutus potestate caret vim vi depeliendi: q)Bv, (pev,

tb y^Qag cjg ^xbl xoXkag v66ovg. ut paria paribus referat, sapientem

Contra Minos,

esse negat eum, qui moderari animo suo nesciat:

*) Tzetzes: cvvaTtsnXsiad-rj

avrm Iv ttvt oinTjfiari, cSgrs ^coSaai

Hyginus: Minos iubet eum cum puero in monumento includi et gladium poni. **) Vulgo firi doKSig. Correxifc Meineke programm. 1843. avtov.

213 ogtig V8^si KccXXL^ta xrjv

avxov q)v6LV^

ovtog 0oq)6g nsq)vxsv slg tb 6vfiq)SQOV, Et hortatur chorus quoque, ut necessitati pareat,

docu-

mentum sapientiae id certissimum esse affirmans: dvdyxy CvyKSxcoQrjKSV ^Qotav, 60(pdg nao' rjiilv xal tk ^sV STtCdtatai,*),

ogtig 6*

Mutatur deinde sententia Polyidi et praestare cognoscit sponte vitam deponere, quam turpiter interfici. Queritur qiiod perniciem pro commodis sollertia iis, ille quidera, qui habeant, afferre soleat: ol tag tsxvag d' sxovtsg dd^XLcotSQOi

xal yaQ sv xoLva

tijg g)avX6trjtog *

ij^sysLV

a7ia6L KSL0%aL dvgtvxsg koiujc svtv^sg

cum iis, quae Medea v. 296 seqq. Sed mortem, quae omnibus iropendeat, neque miseram neque timendam esse intelligit: (quae sententia congruit

disserit).

na<5LV yccQ t^^lv tovt' dcpslXstai TraO^fw/**).

Quem locum et ipsum comicus deformavit sic: t6 yccQ q^o^sled^ai tbv Q^dvatov XiJQog TioXijg,

Idem quod

omnium praestantissiquam quae in mediocrium sordidorum hominum captum caderet, minime risit

sententiam longe

mam et multo sapientiorem vel

etiam

mirandum est: tlg d' oidsv, sl tb

tb xat^avsLV ds Clauso

monumento

t,rjv

^rjv

fisv s0tL

xat&avsLV,

Kdtcj vo^i^stai;

Polyido

pro

victima

inferis

diis

quidem a seputcro in aedes regias redire potuit, sed choro in eodem loco remanendum fuit, donec gpiritus mortuo restitueretur. Locus igitur dabatur precibus votisque faciundis. Cantatis autem iis, quae caussae conveniebant, audlerunt Polyidum et Giaucum vociferantes, unde revixisse Glaucum cognoverunt, et invicem missum a se esse nuntiura, qui regem arcesseret, iliis, qui in raomimento inclusi erant, clamore significarunt. Reverso rege

tradito, rex

*) Fragm. inc. trag. 120. **) Euripidis hunc versum esse,

depromtum

quidera ex hac tragoedia

recte iudicayit Bergkius in annal. Zinimerm.

1835. p. 962. et fragm. Aristoph. p. 245.

214 apertoque monumentO) Glaucus cura Polyido vivus ductus est*): quo recuperato quanta fuerit regis facile intelligitur.

Quae

intus

gesta erant, Polyidus ex-

posuit: de quibus haec refert Hyginus: essent,

draco repente ad

„Qui cum inclusi

corpus pueri processit.

eum velle consumere

Poiyidus aestimans

pro-

laetitia,

Quod

gladio repente

parem quaerens, vidit eam interfectam, et progressa herbam attulit atque eius tactu serpenti spiritum restituit. Idemque Polyidus fecit." Non gladio, sed lapide serpentem percussum esse

percussit et occidit.

Altera serpens,

aitApollodorus, et temerario ictu interisse,

quum ad se ne-

candum Polyidus eum eiferare vellet. Alter autem serpens, priorem exstinctum conspicatus, retro abiit; mox reversus allata herba quadam totum mortui corpus contexit: quo

magna cum admiratione Polyidus mortuum vidit retum sine mora, iisdem utens herbis imitansque serpentem, Glaucum mortuum suscitavit; cf. Tzetz.

facto

viviscentem;

et Apollod.

Huius narrationis

nihil

servatum

esse

videtur**), nisi forte haec, quae in incertis ponuntor fra-

gmentis n. 108. et 240., inde decerpta sint £X^L reXevtr^v '^gTteg ovveK' eyevero

Zevg iLdvrig Iv %eoi6Lv djpevde6rarog Tcal

reXog adrog ^%6t.

Tantopere Minos gaudebat Glauco recepto, ut cuperet iuvenescere, quo diutius dulcissimi iilii adspectu delectaretur

yegovri 6' o^^x ^^^^ "^^ ^TjKi^veiv xQovov.

Polyidum autem, teste Hygino, cum multis muneribus ih patriam remisit. Ex alienis enim fabulis petitum videtur quod Apollodorus cum Tzetze refert, ne tum quidem ii'^)

Hyginus

Qui cum vociferarentur, quidam praeteriens Mi-

noi nuntiavit , qui monumentum iussit aperiri et filium inco-

lumem recuperavit. **) Respexit autem eam Ovid. Fast. VI, 750 seqq., quo loco scri-

bendum esse: ,,1/sMS et auxilio est

augur ah angue dato^^

Tidit Bergk. fragm. Arist. p. 246.

215 dimissam esse, antequam vaticinandi artem Glauco

liim

coactus tradidisset.

Ornaverant idera argumentam et Aeschylus et Sopho-

quornm carmina Euripidis tragoedia obscurata sunt. fit mentio et a nobilissimis quidem

cles,

Huius enim pluriraa

scriptoribus, quos videas ap. Matth. p.

308

— 314.,

et qui-

Ut optimos ita hanc quoque

dam loci sententiaeque in proverbia abierant. quosque fructus vespae invadere solent,

tragoediam Aristophanes turpaverat, cuius comoediae no-

men idem quod Euripidis

tragoediae inscriptum fuit;

cf.

Euripides autem

Aristoph. fragm. ed. Bergk. p. 224 seqq.

hoc dramate ostenderat hominem, qui scientia atque sollertia exceileret, mala ex iis ipsis artibus, quae commoda afTerre solent,

aiiis

nanciscentem ;

fecerat

sapientiam

quidem potentiae succumbentem , postmodum autem victricem. Sic ad comraunes casus et veram vitae humanae naturam imitandam transtulerat fabulam plenam miraculorum et hariolis, quam poetis, coramodiorem.

initio

S c V 1 1 a. Scyllam Euripidis tragoediam fuisse recte Welckerus auctore Vossio ex Aristotelis quibusdam verbis 26, 1. et

15, 5.) coniecit;

(Poet.

idem scribarura errore, qui

'08v66BCog noraen cura Nl6ov permutarunt, in falsam opi-

nionem induci se passus est, ut de Scylla, Phorci filia, deque Ulyssis labore et periculo cogitaret. Vellem docuisset, quonam loco res agi potuisse, quaranara rerum implicationem,

quaranara

Talia enim

curasset, abhorrere

actionum seriem illara

fuisse

iingeret.

a scena materiem

extemplo intellexisset. Scyllae Megarensis facinus nobilissima tragoedia unius

ex principibus tragicorum celebratum fuisse ex plurimis scriptorum testimoniis intelligitur, quorum Ovidius Trist. II,

393., quo loco ad plurima Euripidis draraata respexit,

haecce scripsit: ,,Impia nec tragicos tetigisset Scylla cothurnos^

Ni patrium crinem desecuisset amor.*^

216 Item Lucianus Saltat. §. 41., quo loco arguraenta saltationis receuset, s^ijg ds, inquit, rcc Meyaga x«l iVr^og x«i Uzvllcc

Kal TtOQcpvQovg JtXoxaiiog xal Mivaog noQog xal rriv

aifSQykiv dxaQL6tia.

Argumentum multi

nsQL

retulerunt,

quorum numero est Hyginus, qui tragicorum vestigiis insistere solebat.

Eius igitur verba operae est transcribere

ut alii dicunt, Deionis, rex Megarensium, in capite crinem purpureum habuisse dicitur. Cui responsum fuit tam diu eum regnaturum, quam diu

„Nisus, Martis

eum crinem

filius sive,

custodisset.

pugnatum cum venisset,

Quem Minos, lovis fiiius,

op-

a Scylla, Nisi filia, Veneris im-

Quem ut victorem faceret, patri dorcrinem praecidit. Itaque Nisus victus a

pulsu est araatus. mienti

fatalem

Minoe

est.

Gum

autem Minos Cretam rediret, eum ex secum aveheret. lile negavit Creten sanctissiraam tantum scelus recepturam. Illa se in mare praecipitavit, ne persequeretur. Nisus autem, dum filiam persequitur, in avem haliaeeton, id est aquilam marinam, conversus est, Scylla filia in piscem Cirim, quem vocant. Hodie si quando ea avis eum piscem natantem conspexit, mittit se in aquam raptumque imguibus dilaniat." Congrua cum hac narratione Servius (Virg. Ecl. VI, 14.) imprimis refert: „Pandioni, Athenarum regi, quattuor fuere filii: Aegeus, Lycus, Pallas et Nisus. Cumque Attica refide data rogavit, ut

gio in partes quattuor esset divisa,

Niso Megara sorte

obveniunt,

qui

bat, potiretur.

Postea in aves ambo conversi sunt." Haec originem traxisse fragmentum docet,

Nisaeam condidit (Strab. lib. IX.). Contra hunc demum Minos bella gessit. Scelere autem Scyllae filiae obtruncatus est, ut Minoe ipsa, quem adamaex Euripidis opere

quod Suidas s. v. Nl6og posuit: Ni(3cp 6' tkaxsv ij MeyaQig*}. Adde eandem rem exponentes Pausaniam I, 19, 5. et 11, 34, 1., Apoliodorum III, 15, 8., Tzetzen ad Lycophr. v. 650. 153. et, qui nostrum imitati sunt, Ovidium Met. VIII, 1 auctoremque Ciris, quod carmen Virgilii scriptis accensetur.

—

*) Supplendum est vn^-noog dvoci.

Fortasse scriptum fuit;

Nia(o liXoyx^ MByccqls i^^kQ^iiv

nctXcp.

2n Media

iirbe

ante aedes regis res omnes cora-

mode agi potuisse videntur. Et prooemium quidem a VeDe genere autem nere actura esse ex Hygino colligo. regnoque eius referenda fuerunt illa, quae Servius quo Apollodoriis et Pausanias conspirant*), deque origine urbis illa, quae et Ciris auctor et Ovidius

Nisi

tradidit, cura

tradiderunt ^^Stat

Megara^ ^ctaei qiiondam munita labore

Alcathoi Phoebique: deus namque adfuit illi:

Unde etiam^ citharae voces imitatus acutas^ Saepe lapis recrepat Cyllenia munera pulsm

Et veterem sonitu Phoebi testatur honorem^^ (Cir. V. 105

— 109. Cf. Ovid. 14 — 16. Paus.

caussa belii et praesens rerura

statiis et

1,42,1.).

Tum

fatum Nisi enar-

randa fuerunt:

—

,^Hunc (Polyidura) bello repetens Gortynius heros Attica Cretaea sternebat rura sagitta. Sed neque tunc cives neque tunc rex ipse veretur Infesto ad muros volitantes agmine turmas Ducere et indomita virtute retundere mentes, Hesponsum quoniam satis est meminisse deorum,

Nam capite a summo regis {mirabile dictu) Candida caesaries^ florebant tempora lauro: At roseus medio fulgebat vertice crinis^ Cuius quam servata diu natura fuisset^ Tam patriam incolumem Nisi regnumque futurum Concordes stabili firmarunt numine Parcae.

Ergo omnis caro residebat cura capillo: Aurea sollemni comtum quoque fibula ritu Mopsopio tereti nectebant dente cicadae" 114 Denique suura con128. Cf. Ovid. 9 10.). siliura Veneri explicandura fuit, quod irascens IViso favensque Minoi illura perdere constituerat.

(Cir. V.

—

In turrira.

—

quandam raoenibus additam ascendisse Scyl-

*) ApoU. : inoXEfirjas gtoXo) rocg 'Ad^rjvccg kccl Miyceqa stXs, Ni-

oov

§tt<jiXs-vovTog

^Xd^sv 6

tov TIttv8iovog.

Paus. I, 19, 4: Jg ovg

AvKtog (psvyoav Aiyia ktX. ^soti 8s oniG^sv rov

Avniov Niaov fiv^fia »trA.

218 lam et Ovidius et Ciris auctor retulerunt.

Pro

fuisse

arbitror,

quum

XBixoGTiOTtiav fingeret,

Euusum

turri

ripidem tecto aedium regiarum, sicut in Phoenissis,

Homerum

imitans.

^^Regia turris erat vocalibus addita muris etc.

Saepe illuc solita est ascendere Jilia Nisi Tunc, quum pas esset. Bello quoque saepe solebat Spectare ex illa rigidi certamina Martis,

lamqtie mora belli procerum quoque nomina nor at

Armaqu e equosquehabitusque Cydoneasque pharetras. Noverat ante alios faciem ducis Europaei

quam nosse sat est. Hac iudice Minos, Seu caput abdiderat cristata casside pennis^ Plus etiam,

In galea formosus erat ; seu sumpserat aere Fulgentem clypeum^ clypeum sumpsisse decebat. Torserqf adductis hastilia lenta lacertis:

Laudabat virgo iunctam cum viribus artem. Imposito patulos calamo sinuaverat arcus: Sic Phoebum sumtis iurabat stare sagittis.

Quum vero faciem dempto nudaverat aere., Purpureusque albi stratis insignia pictis Terga premebat equi spumantiaque ora regebat Vix sua, vix sanae virgo Nise'ia compos Mentis erat. Felix iaculum, quod tangeret ille^ Quaeque manu premeret felicia frena vocabat. Impetus est illi (liceat modo) ferre per agmen Virgineos hostile gradus ; est impetus illi Turribus e summis in Gnosia mittere corpus Castra^ vel aeratas hosti recludere portas,

Vel si qiiid Minos aliud velit etc." Ovid. V. 14 seqq.

Cf. Cir. v.

ITl

— 111.

Retracta ex tecto per nutricem Scylla choro prodeun-

dum fuit, quem

ex virginibus aequalibus atque familiari-

bus Gonstitisse necesse

est.

Post parodum rursus Scyllam arbitror.

Materiam autem coiloquii

deprendisse mihi videor:

cum

nutrice prodisse

in his Ciris versibus

;

219 ^.Infelix virgo tota bacchatur

in urbe,

Non styrace Idaeo flagrantes picta capillos^ Cognita non teneris pedibus Sicyonia servans^

Non niveo retinens baccata monilia collo. Multum illi incerto trepidafit vestigia cursu: Saepe redit patrios ascendere prodita muros^ Aeriasque facit caussam se visere turres

Saepe etiam tristes volvens in nocte querelas, Sedibus ex altis coeli speculatur amorem, Castraque prospectat crebris lucentia flammis.

Nulla colum novit carum nec respicit aurum; Non arguta sonant tenui psalteria chorda^ Non Libyco molles plauduntur pectine telae, Nullus in ore rubor : ubi enim rubor., obstat amori" Haec atqiie alia nutrice exprobrante, ad fatendum amorem virgo cogitur; confessioni preces adiungit: ^,Quod te per divum crebros obtestor amores

Perque tuum memoris haustum mihi pectus alumnaey Ut me, si servare potes, ne perdere malis, Sin autem optatae spes est incisa salutis^

Ne mihi^ quam merui^ invideas, nutricula, mortem^ Tum anus se omnia et patrare et perpeti malle, quam dulcissima alurana privari, ostendit:

numina iuro^ Prima deum quae te mihi dulcem donat alumnam., Omnia me potius digna atque indigna laborum Millia visuram^ quam te tam tristibus istis ,,Per tibi Dictynnae praesentia

Sordibus et scoria patiar tabescere tali." Sed priusquam atrocius quicquam conetur, operam dan-

dam

esse

monet, ut

artificio aliquo

doloque optata nan-

ciscatur *) .,,Sed prius

incolumi potius te nubere regno

Atque aliquos tamen esse velis tibi., alumna^ penates. Quod si non alia poteris ratione parentem Flectere (sed poteris ! quid enim non unica possis ?), TSinc potius tamen ipsa, pio cum iure licebit. *) Aristoph. rjv

Thesm. 927.

firj

nqoXincoa

al (ivqiai (iB firjxavai.

;

220

Cum facti caussam tempusque doloris habebis^ Tunc potius conata tua atque incepta referto

Meque deosque tibi comites^ mea alumna^ futuros Polliceor : nihil est, quod tesas ordine^ longum.'^

Post alteriim deinde chorura Nisus

nam prodierunt.

cum filia iii sce-

quaenam caussa quod cibo potuque abstineret, quod aegritudine tabesceret*), quod ad cubile suura totas noctes vigiiaret (Cir. V. 231 seqq.): ,yQua caussa ad patrium solam vigilare cubile^ Tempore quo fessas mortalia pectora curas, Quo rapidos etiam requiescunt Jlumina cursus?^^ Fingit Scylla se de patris salute pavere deque belli eventu vereri, cum hostem et opibus longe potentiorem et lovis Quaesivit pater ex

filia,

esset,

filium esse reputet:

—

„multus ineptae

Virginis insolito sermo novus errat in ore,

Nunc tremere instantis belli certamina dicit Communemque timere deum^ nmic regis amicos (Namque ipso verita est orbari moesta parente!)^ Cum love communes qui quondam habuere nepotes" (Cir. V.

357 seqq.).

imica orat,

ponendo

Deinde enixis precibus patrera filia ac pavore se perpetuo bellum comPro filio interempto bellum ab hoste

curis

liberet.

lustissimum geri (Ovid.

58.):

ergo filiam

JNisi

pro filio

tradendam esse, ut et civibus otium et illi salus Dulce sibi et gloriosum esse securitasque restituatur. Minois

maltorum civium mortes patrisque ipsius periculum suo incommodo redimere. Quamobrem se sine mora in hostiura

castra profecturara, ut pro obside pacisque pignore

se hostibus tradendo reliquorum vitas fortunasque suo periculo exsolvat:

„Me tamen accepta poterat deponere bellum Obside: me comitem^ me pacis pignus habetoJ" Ovid. V. 4T seq.

quoad crine

*) Aristoph.

fatali

Magna fuit Nisi fortitudo atque ferocia, praeditus fuit:

unde facile potest ae-

Thesm. 406:

To X9^f^'^ rovTo

ovH ccgianBi t^s nogrjS'

221 stimari,

cum indignatione filiae consilium repudia-

quanta

Ceterum bono animo esse filiam inssit neque quid-

verit.

quam curare, nisi ut patris crinem dormientis seraper diligenter custodiret: etenim

cum regno futurum

hoc salvo saivum etiam patrem

esse ostendit.

Hoc comperto,

filia,

ut amore potiatur hostis, patrem prodere constituit.

Rur-

sus se nutrix sociam adiungit aiumnae (Cir. v. 381.), ipsa-

que Minoem de consilio virginis certiorem factura in hostium castra proliciscitur *).

Quartus actus proditione urbisque expugnatione conINox facta esse fingebatur, quae favet furtis. Reversa a 31inois colloquio nutrix responsum nuntiavit, hac conditione Scyllam illius uxorem fore, si crinem paficiebatur.

purpureum abstulisset. Quo audito statim Scyila ad tondendum patris capillum in domum abit: ^yPrima quies aderat^ qua curis fessa diurnis Pectora somnus habet. Thalamos taciturna paternos Intrat^ et^ heii facinus ! fatali nata parentem

tri

Crine suum tur.

spoliat,^^

hostes

nocturno impetu urbem expugnare conan-

Armorum

strepitum hostiumque appropinquatiouem

Interim

audiens chorus haec cantare potuit:*

dXoXv^BT, (b yvval^Bg, 6g eXd'!;] &£a XQv0^v 8xov6a FoQyov aTtUovQog tcoXsl**). Hoc carmen dicere Aristoteles potuit Poet. c. 26. §. 1 olov ot (pttvXoi a^dlTjtttl sXxovtsg xov xoQvq)ttlov, av IJxvXXav ttdka^LV*'^*). Plenum enim erat tumultus, mu:

— —

lieribus

de salute paventibus, quo fiebat, ut ad imitandum

importunius choragus abriperetur. Rediit deinde ex aedibus

cum „praeda nefanda" fiiia

impia *)

£x choro, qui hoc loco interponendus fuit, haec Aristophanes depromere potuit (Thesm. 715): r/s

ovv aoty r/g uv

^vfificixoq iK d-sdiv

d&avdrcov sXd^oi |uv dSUois sgyots; **) Vide Matth. fragm. Eurip. p. 117. '*'^*}

Cf.

quae supra ezposuimus p. 181.

222 „Fert secum spolium sceleris progressaque porta Per medios hostes (meritis fiducia tanta est !) Pervenit ad regemJ'^ Sed iam Minos ipse, superatis moenibiis, ad regiam tendit. Cui obviam procedente Scylla, acta sunt iila, qiiae his verbis Ovidius exposuit:

—

^^quem sic affata paventem est:

Suasit amor facinus : proles ego regia Nisi Scylla tibi trado patriosque meosque penates: Praemia nulla peto^ nisi te. Caj)e pignus amoris Purpureum crinem: nec me nunc tradere crinem, Sed patrium tibi crede caput : scelerataque dextra Munera porrexit. Minos porrecta refugit,

Turbatusque novi respondit imagine facti

Di te summoveant, o nostri infamia saecli^ Orbe suo^ tellusque tibi pontusque negentur!*) Certe ego non patiar lovis incunabula Creten., Qui meus est orbis, tantum contingere monstrum.^^ His dictis Minos, praesidioque in oppido coliocato, statim

cum comitibus in castra rediit atque ,.,classis

retinacula solvi

remige puppes.^^ Scylla vero, quum nusquam terrarum iam tuto morari posMinoem persequitur, in sit, ira simul ac pavore amens mare se praecipitatura, si navis negetur. lussit et aeratas impelli

Quintus actus &q^vov habebat Nisi, fortitiidine regno-

que cum crine privati.

Ea iamenta a persona illius aliena

esse iudicavit Aristoteles Poet. c. 15, 5: e6tc da TtagddsLyna rot) dTtQETiovg xal

tTJ

ZlTivKXri

firj

Tcal

ccQ^ottovtog o te &Q7Jvog Ni6ov^*)

f^g MeXaviTtTtrjg

Qrj6Lg,

Videtur

autem philosophus oblitus fuisse mutationis, quae resectis capillis

consecuta est***).

pennas

sibi

Inter has querelas INisus,

quum

ad persequendam filiam dari cuperet, citato

*) Fotuit haec Aristophanes respicere Nub. 40; stg

T^v Ksq)CiXrjV anavztt rrjv arjv rqsipSTai. Frequenter in propriis nominibus scri-

**) Scribitur 'OSvaGscog.

bendis erratum est. ***) Tzetzes ad Lyc. v. 650: iv i-nsivr] yccg t^ Tgtxi '?" avroo to

ndv Ttjg Svvc({iEms, nccd^dnBQ xal rco Safitpcav.

223 cursu e conspectu abiit.

Reliqna per nuntium, qui e

iit-

tore rediret, exponenda fuerunt:

^^lnsequar invitum puppimque amplexa recurvam

Per freta longa trahar. Vix dixerat : insilit undas^ Consequiturque rates^ faciente Cupidine vires, Gnosiacaeque haeret comes invidiosa carinae.

Quam pater ut vidit — nam iam pendehat in auras Et modo factus erat fulvis haliaeetos alis*) — Ibat, ut Illa

haerentem rostro laniaret adunco.

metu puppim dimittit: at aura cadentem

Sustinuisse levis^ ne tangeret aequora^ visa est.

Ftuma fuit : plumis in avem mutata vocatur Ciris, et a tonso est hoc nomen adepta capillo,^* Ovid. V. 141 seqq. Cf. Virg. Georg. I, 404-409.

XVI.

Veritatem qua ratione Euripides imitatus

sit.

Goethius quo tempore de nostratium iudicio et sensu veri

desperans

decrevit

nullam

saeculi

componendis

carminibus rationem habendam esse, sine dubio vehementius erravit,

quam unquam adolescentuhis vel inscitiae vel

aifectuum turbis implicatus erraverat,

coepitque Achillei-

dem scribere, quod frigidissimum opus fore mox ipse sentiens omisit.

Frigere putant etiam Iphigeniam

iliius,

ne-

que in eo plane faUuntur. Quatenus enira heroum Graecorum speciem formamque personae referunt, frigida est fabula;

quatenus autem nostratium raoribus sententiisque

tenet, movet atque delectat: quorum quidem voluisse videtur poeta, hoc autem (rectius nimirum natura quam voluntate ducente) assecutus est: heroum enim imitatio in principum virorum abiit i%mina-

imitatio respondet, illud

*) Aristoph. Ran. 1352: d S'

avinxax , avinxaz

ai&iqa

KOvq)Oxdxat,g nrsgvytov dnfiaTg.

224 rumque imitationem , quibuscum Wimarae vivebat amicitia Laedunt aniraos poetae mala et errores re-

coniunctus.

praesentantes eos, quibus ipsi, qui spectant yel legunt, perfuncti sunt, velut Phrynichus expugnationem Mileti populo Atheniensium ante oculos ponens; contra frigent necessario carraina et vi raovendi carent, quae alienas res aiienis sententiis

moribusque coniunctas ostendunt.

Hoc intelli-

gens Schillerus, quum Phoenissas Euripidis imitari vellet,

non nomina tantum personarum mutavit, sed res etiam sive argumentum in ea loca ac tempora transtulit, quae substituendorum haberent studiorum

morum sententiarum-

que nostratibus consuetarura opportunitatem. Itemque ante hunc Lessingius Appii et Virginii factura sic imitatus est, ut moribus recentis saeculi in locura antiquorum repositis res oranes plane ad huius aetatis rationera conformaret. Verum nominibus, locis, temporibus et ceteris, quae sunt adventicia,

nemo nisi indoctus olfenditur, neque reprehen-

dendi essent Gallorum tragici, quod aulicorum suae gen-

mores imitantes noraina iis Graecorura heroura et facta quum veterum tragoediarum argumenta retinerent, a suraraa tragoediae defecissent. Retinuit etiam Euripides nomina heroum et tempora locosque rerum et quaecunque de illorum factis fama vetustissiraa tradebantur, cura tamen raores et sententias non heroum, sed civium Atheniensium , quaies tis

tribuerunt, duramodo ne,

erant, iraitaretur et ad sui saeculi morem raoduraque dicta factaque orania conforraaret, quod faciens

tum

tum incongrua effinxisse tura descivisse ab Homeri exemplo atque auctoritate multis videtur, quos faili nunc osten-

surus sum. poris

viribus

Iraitatus est

Horaerus maioribus quidem cor-

praeditos homines,

quara vidit in veritate,

quod formula oIol vvv ^Qoroi elCiv significavit, sed raores non hominum tantum, sed deorum quoque cum viid

tiis

et virtutibus tales, quales revera esse cognoverat, ex-

obscoena in ipsum Olympura mediuraque deorura conventum invexit, neque ea sola effinxit, quae tragoediarum scriptores rite imitarentur, verura etiam satyrica dramata et comoedias scripturis tum viara raonstravit, tum exempla proposuit materiamque suppeditavit. pressil^ turpia atque

225 At nihil unquatn hnmile, inquis, nec illiberale nec tenue Certo non heroum, sicut nec affinxit. at gregariorum horainum et, Euripides phiiosophorum quod maius est, deorum tum, etiarasi quid turpe vel molle heroibus, velut Alexandro, tribuit, venustate eorum vel facetiis excusatum esse voluit, quum Euripides quae turheroura personis

pia sunt turpia esse dixerit et Menelaos, Alexandros,

He-

Deos, quales Homerus effinxerat, Euripides, ut mera opinionum commenta, in machinae usum scenicae retinuit, ut abditae obscuraeque rerum caussae, quas neque investigari in fabulis deceret

lenas

probri

severe damnaverit.

neque ostendi exlipcarique necesse esset, in tenebris atque obscuritate ea, qua deberent, relinquerentur. Etenim quaecunque in ridiculis rebus casu fortuito, eadem in gravibus per

deorum

personas

recte

efficiuntur.

Casuum

enim duplex est genus, partim levium, quibus severa repente In ridicula permutantur, partim gravium, quibus Huius generis sublimia sublimibus additis exaggerantur. casus fuerunt illi, quibus Fiescus eo ipso tempore, quo finem assecutus temerarie ac turbulenter factorum se trinm-

phaturum esse sperabat, tum uxorem sua manu inscius transfodit, tum de assere pede errante lapsus in undis ipse periit: quorum neutrum sine numine divino factum esse Quamobrem non debuit Schillerus neque alterum videtur. casum in scelus mutare neque alterum in solo manus errore ponere, sed

daemonum personis atque interventu uti

ad exemplar eorum, quae Schaxperius in Hamleti et Macbethii

fabulis

ostendere.

finxit,

atque vindictam numinis evidentius

Nam in Haraleti

dramatis exitu quaravis res

casu misceri videantur, tamen, quod daemonera esse

vidimus,

quin

manibus

iis

inter-

occisorum praesentibus

oranes ad inferos rapiantur, non dubitaraus.

Carere igitur neque tragoedia neque epopoeia potest, quibus qui abstinent poetae, naturales eventuum caussas omnium demonstrandas esse censentes, plus tribuunt prudentiae quam anirai raotui ei, quo iraagines conformantur , simulque detrimentum inferunt tum simplicitati carminum tum gravitati. Pluribus enim personis, pluribus episodiis et accudiis

ratiore

II.

morum

vitarumque

imitatione

opus

est

iis,

qui

226 caussas

altius

latentes

ostendere student;

tamen sae-

pissime ne haec quidem satis valida sunt : multa enim et in

rerum natura et in hominum ingeniis eveniunt, ad quorum investigandam

originem

nulla

humana

cognitio

sufficiat.

Praestat igitur deorum personas etiam per significationem

inducere,

quam spretis iis iacturam facere gravitatis. At si deorum perso-

incongrua et secum pugnantia effinges, nas adhibehis iisdem fabulis,

mas a disputantibus feceris.

quibus

tolii

illorum for-

Et quis non deorum perso-

nas effingens incongrua finxit?

An Homerum eius criminis

expertem esse putas, qui fecit Martem humi prostratum septem iugera obtinentem et Minervae galeam centum civitatium militibus aptam, et lovem effinxit tantae magnitudinis, ut posset terras cum mare catenae alligatas de ca-

cumine Olympi (qui tamen ipse terris inniti credebatur) suspendere'? Hoc nonne est eodem tempore ponere deo-

rum personas figurasque et tollere rursus infinitate magniDicas

tudinis*?

Homerum

ipsum

poesi coniunxisse et interdum illam

philosophiam cum cum huius dispendio

secutum esse. Noli igitur Euripidi crimini vertere id quod mentis humanae vitium est, quae videtur non posse un-

quam deorum figuras speciesque fingere, quin fingat incongrua. Non miuima Homeri laus cernitur in eo, quod acerrime Plato vituperavit, quod hominibus similia deorum et corpora et vitae actionem et raentes effinxit: nam etiamsi poetis

philosophis certe haec

Euripides

quod,

alia

sola

poeticam

deorum natura magis conveniat, debet. Neque ulla re

convenire

virtutem

magis

quum omnibus philosophiae

manifestavit ,

quam

bonis instructissimus

esset et haec carminibus includenda et

cum vulgo commu-

nicanda esse decrevisset, in illa re Homerum sibi sequen-

dum esse intellexit.

Eiusdem generis est et cum

ctissime coniunctum, quod,

ilio

ar-

qua fabulis traditis inerant

miracula a natura et ratione abhorrentia, sic conformavit, ut simul et doctis et indoctis satisfaceret. tentis physicas rationes tecte subiecit,

Naturae enim por-

hominum autem facta

naturam superantia sic exposuit, ut, etiamsi non consueta atque communia, certe communibus simillima esse vide-

227 rentur.

Utriusque generis exempla luculentissima in fa-

bulis Phaethontis , Herculis et Cressarum demonstravimus.

Homerum ipsum,

Euripidis

aetate vixisset,

scri-

pturum sic ut Euripidem, non ut Sophoclem fuisse arbiNam lecythis ipse quoque abstinuit, naturali nitore tror. contentus. Solent autem verba fere cum rebus, propterea quod altera ex alteris pendent, conspirare. Atqui non facta, sed nata est Homeri oratio (id quod Crantor intellexit, solum Euripidem ab hac parte cum eo comparandum esse dicens): qui igitur homines convenit ab eo fu,

puicritudine pictos

cata

esse putare?

simulato splendore praeditos

Quosnam autem praeter eos, quos in veritate

videret, imitaretur homines, qui

priorum poetarum, si qui

non sic teneretur admiratione, ut a morum imaginibus traditis recedere non auderet? Neque enira idem est erant,

veros mores atque vulgares vel aequaies imitari,

hos Euripides non minus

quorum

quam Homerus fastidiebat; hoc

differt,

quod meliores raores hic heroibus, ille philosophis

tribuit,

virtutem hic in corporis,

bitare iudicavit.

ille in

mentis viribus ha-

Quod si conterapleris raagnitudinem ani-

morura, qua res humanas personae Euripidis praestantissiraae quaeque conteranunt, si recorderis divini raentium ardoris, quo egregiorum eaedem facinorura gloriam sequun-

quum irapetu qnodam et calore incitatae suam ipsae

tur,

naturam vincentes,

oraissis

quaecunque dulcia

et iucunda

habuerunt, durissima quaeque sponte et cura laetitia eunt,

hanc, inquara, non

lescentiura, feminarura, \it

vult Aristophanes ,

heroum tantum puellarura,

virtutera

sub-

sed etiam ado-

raendicorura denique,

supra vulgarera hominum

illud olot vvv si considerabis Horaerum non magis quam in Euripidem

opinionem longe elatara pQoroL fl0LV

convenire intelliges.

Quicunque

quocunque negotio operam

suara

iis,

quibuscum vixisset, accomraodasset et ad adiuvandos cives vel gentera suam valuisset, eum Goethius omnibus saeculis commodum et vere iraraortalera esse censuit, qua sententia

vix

ulla

verior

unquara aut

utiiior

proposita

est.

Huic autem rei quis unquam poetarum, praeter Homerum, efficacius operam quam Euripides impendit*? cuius quanta

15»1

228 fuerit Tis

ad conformandos ciTium mores quantumque car-

minum in omnes vitae partes momentum,

nisi et Aristo-

phanes confiteretur et reliqui scriptores testarentur, res ipsae satis docerent. Id autem minus assequutus esset, si minus homines tales, quales revera erant, imitatus esset minusque rerum, quae tummaxime gerebantur, imagines

carminibus expressisset, neque mores tantum, sed res quo-

que de medio sumtas imitatus esset. dia sola

Etenim non comoeGraecorum in mediis rebus, quae forte gereren-

tur, versari solebat, sed tragoedia quoque, quamvis esset rigidior et a vulgari vita remotior, pleraque sic

conforma-

bat argumenta, ut similitudinem referrent eorum, quae iis

maxime temporibus, quibus fabulae docebantur, fiebant. Non magis igitur ex fama vetustissima quam ex veritate ,

rerum praesentium materia carminum petebatur, quippe quum ex illa praeter nomina personarum locorumque pau-

usum suum convertere solerent, in argu-

cissima poetae in

mentis autem conformandis et in moribus describendis

si-

militudinem eorum, quae veritas suppeditabat, sic sequerentur, ut colligendo dissipata et ad concordiam discrepantia

revocando fabulas componerent sic, ut et movendis animis et consolandis et confirmandis civium aptae essent, et suo-

rum quisque tum malorum tum bonorum imagines

iis

ex-

pressas intueretur. Invitabatur autem

ad hoc genus imitationis Euripides

et civium voluntate et reipublicae natura.

Etenim necesse

non solum quae ad usum utilitatemque parantur, verum etiam quae ad delectationem populi instituuntur , imprimis Musarum artes, accommodari ad res , quibus vulgo omnes moventur, et quoddam ad diest

in liberis civitatibus

rigendas

hominum

difficile est iis,

voluntates

momentum

qui attendunt,

cognitu,

facere,

Neque

quinam singulis

hominum, qui rebus praeerant gerendis, requaenam rerum imitatio: quod si quae privis hominibus magna acciderunt eadem diligentia, qua res publice gestae, memoriae ab historicis tradita essent, de fabulis insint

spectus,

imprimis Euripidis, iudicare rectius Publicarum autem rerum et principum virorum

fontibus tragicorum, liceret.

similitudinem tragoediis expressam investigare utilissimum

229 Primum enim tempus, quo quaeque fabuia docta sit, ex tum quanam consiliorum communitate, quo studiorum voiuntatumque consensu scriptor cum civiest.

definiri potest;

illis

bus coniunctus

fuerit,

quid vel probarit vel damnarit, quid

fugerit vel petierit, inde aestimare, denique vitam eius ex

operibus, tanquam certissimis testimoniis, cognoscere licet. Sed ad carminum quoque ipsorum vim virtutemque aestimandam, ad caussas conformandorum argumentorum , ef-

fingendarum personarum, inserendarum sententiarum co-

gnoscendas maximi illa investigatio momenti est. etiam

iis,

Denique

qui de rebus iudicare gestis volent, adminiculum

haud sane contemnendum obfertur,

cui se applicent,

qua in re historicorum censeant fidem addubitandam esse. Certe enim ut factorum rationes, ut hominum principum consilia et voluntates,

ut populorum studia et iudicia co-

gnoscas, non minus fabulae poetarum,

rum,

quam orationes eoad quas animum

qui res forenses agebant, diguae,

hisunt enim illis testimonia iudiciorum, quae de rebus hominibusque faceret civium pars advortas, esse videntur.

non vilissima, quae iudicia ubi cum eorum, qui res scripserunt, contulerimus, de

vel sanissima vel certe

narrationibus fide

horum iudicare tutius licebit.

Neque unquam unius

hominis auctoritate acquiescendum est, quippe qui, quamvis fuerit ira studioque vacuus,

quamvis diligentia, acumine

homo fuit, in quera caderet error, ut supra naturam humanam ingenii eius vim extoliudicioque praestiterit, tamen

lere videantur qui quicquid retulit, quicquid iudicavit, se-

cure adsciscunt.

Quaraobrem operae pretium est indagare, quid de principum virorum personis senserit Euripides et quae de iis tecte innuerit. Themistoclis res gestae magnae adolescenti admirationi fuerunt, et videtur, quem-

admodum

ille Miltiadis tropaeis ad aemulandam gloriam factorum excitatus est, sic ipse praestantissimi viri virtu-

tibus contemplandis incensus esse studio imagines

simorum hominum carminibus expriraendi.

fortis-

Itaque Thesei

mentem ad Themistoclis exemplum sic conformavit, ut et verba

facta similia effingeret

casibus ultra

Extremis eiusdem viri

modum vulgarem aflfectus fere omnes inTe-

lephi personam transtulit, qua in re, quod ad hostes The-

230 excusatum esse voluit proautem crimine purgavit, quum Telephum fecerit recusare, quominus hostium castra secutus contra patriam arma ferret infesta. Periclis non solum mores, sed etiam consulta vehementer approbavit, eruditionem vero summa laude dignam esse iudicavit. Induxit enim eundem Thegeum Anaxagorae disciplinam admirantem seque ad iila

rnistocles confugit, necessitate

ditionis

praecepta vitam instituisse

profitenfetti.

Tum reipublicae

eam potissimum, cuius commendavit. Neque invicem Peri-

administrationem

forraam atque

Pericles auctor fuit,

clem indoles, qua Euripides pollebat, fugere potuit; quin etiam adiulum hunc ab illo auctumque esse suspicor, ut,

quum Sophocles

uteretur Cimonis,

praesidio

et comraendatione Periclis choros et

ipse

opera

facultatem docenda-

rum fabularum adolescens irapetraret. Quod inde coUigo, quod eodem fere terapore Pericles gubernacula civitatis capessivit et Euripides fabulas docere coepit: nam Olympiadis

LXXVIII. anno

fere

tertio

Rhesi fabulam actam

esse ex satis certis indiciis conieci; ineunte autem

eadem

Olympiade civitati praeesse coepit Pericles. Quae deinceps per quadraginta annos, quibus principatum tenuit, gessit vir omni laude virtutis florens, haec qua ratione, vel antequam fierent, comraendaverit vei facta raemoraverit

Euripides , deperditis plerisque

ignoramus.

illius

aetatis

fabulis,

Bellum quidem contra Peloponnesios ut susci-

peretur, raagno studio suasit fabulam Heraciidarum doDefuncti

cendo.

et lonis fabulis

autem Periclis memoriam

prosecutus

Hippoiyti

est.

De Cleontis ingenio idem Euripides quod Thucydides sensisse videtur,

siquidem Ulysses iile, qui inducitur in

Hecubae fabula tum atrocissima suadens, tum multitudinis gratiam neglecta humanitate atque probitate venans, tura beneficiorum dictis

imraemor, illius sirailitudinem Ceterum magni ingenii quod comoediae persona Cleontis mate-

acceptorum

factisque

referre videtur.

documentum est,

riam praebere potuit, neque imraerito contra Aristophanis iniquitatem caussam eius Droysenius defendisse videtur.

Aicibiadis Euripidisque

bula explicavimus.

amicitia in

Suppiicum fa-

Alteram de eadem materia disserendi

231 Troadum fabula infuit, obquam priusquam aggrediamur, temporum ratio et

opportiinitatem tetralogia, cui fert,-

caussa prius ostendenda est.

„01ympiade nonagesima prima, qua Exaenetus Agrigentinus stadio

Euripides,

contenderunt inter se Xenocles atque

vicit,

primus quidem fuit Xenocles, quisquis iile

Oedipode, Lycaone, Bacchis atque Athamante satysecundus Euripides Alexandro, Palamede, Troadibus et Sisypho satyrico. Id vero nonne est,

rico,

Euripidem,

ridiculum, inferiorem discessisse,

Xenoclem superiorem

praesertim eiusmodi fabulis? Alterutrum

igi-

tur necessarium est, aut insipidos fuisse arbitros certaminis imperitosque

a recto iudicio

alienos,

aut pecunia

Ineptum autem utrumque est minimeque dignum Atheniensibus." Verba sunt Aeliani II, 8. ignotum aliquem auctorem secuti, quae confirmantur scholiis duocorruptos.

bus

ad Aristophanem

scriptis,

Vesp. 1317. ,et Av, 834.,

quorum altero Troades septera annis post Vespas, altero Palamedem paullo ante {o^d TtQo noXXov) Aves editas esse docemur.

Atqui Vespas constat 01. 89, 2. sive a. Chr. n. anno 422., Aves autem 01. 91, 2. sive a. Chr. 414. archonte Chabria in scenam esse delatas. Unde efficitur, ut Euripidis didascalia anno a. Chr. n. 415.,

chonte Aristomnesto

e. 01.

cum vulgo communicata

91, 1. arsit*).

Er-

rore calculi Schoell. T. I. p. 39. et 70. atque Welcker. p. 442.

anno secundo Olympiadis nonagesimae primae coramissas has fabulas esse decreverunt**), quo errore ille inductus ut quasdam res in Troadibus respici crederet, quae quo terapore haec fabula edita est nondura erant gestae. Quura autera tribus anni teraporibus ludi scenici fieri soest,

lerent,

Decerabri,

prirao

Dionysia rainora sive

lanuario

et Martio,

agrestia in

quorum mensium Piraeeo,

altero

*) Cf. Zirndorferum de chronol. fab. Eurip. p. 70. **) Hos secutus est Planck. in libro deTroica Eur. didasc. scripto

Refutavit Vater in censura librorum Schoelli, p. 415. Welck. et Bodii p. 10., recte decernens primum Olympiadis annum signiiicari , quotiescunque non addito anno victores

Oiympiorum nominarentur.

232 Lenaea , tertio Dionysia magna celebrabantur, horum temporum extremum vei ideo deligendum esse videtur, ne maius, quam necesse est, spatium inter Palamedem atque Aves editas interponatur. Aviura enim fabula et ipsa Dionysiis magnis sive mense Martio anni 414. in scenam desi minimum, integrum annum inter utrumque spectaculum intercessisse appareat. Quum de occupanda Sicilia pridem Athenienses cogitassent atque anno 427. etiam classem, quae Leontinos

lata est, ut,

contra Syracusanos adiuvaret, eo misissent, cui infecta re

redeundum fuit, eo anno, quo fabulae Euripidis, quas diximus, in certamen commissae sunt, obiata opportunitas est conata repetendi.

Egestanis enim contra Doricas civitates

auxilia petentibus, Athenienses legatis missis rerum statum

expiorare decreverunt, quibus vere anni 415. reversis ne-

que solum optata omnia nuntiantibus, sed etiam sexaginta secum afferentibus, statim concione populi Iiabita

talenta

bellum

decretum

est.

Itaque tribus mensibus interpositis

classis araplissima et splendidissima omnium,

quae unquam

unius Graecae civitatis viribus instructae erant, audacissimo

conatu, maxiraa spe imperii proferendi, in remotissiraam terrara Siciliara sub trium imperatorura auspiciis missa est.

Quod, nisi terapore eo, quo dixiraus, tragoedias Euripidis posset de Troadibus ex Euripidis ipsius verbis deraonstrari. In ea enira in theatro actas esse aliunde constaret,

fabula feminae

captivae

percensentes terras,

quas se

abductum iri a victoribus arbitrantur, postquara exoptatara sibi

Atticam dixerunt ac Thessaliara

esse,

detestabilem

Spartam videri, statim post Atticam sumrais laudibus Siciliara

cum vicina

Italia,

q^ua erat

Atheniensiura colonia

Thurium apud fiumen Crathidera condita, extollunt: xal xhv Alxvalav 'Hcpatotov 0OLVLxag dvtiJQrj %coQav^

ULxelav 6q£G}v fiatSQ', dxo^^G) XTjQvd^s^d^ai. <5tsq}dvoLg dQStdg^

xdv z* dy%L6tsvov6av ydv ^IovLcp ctv

vavtaLg %6vtcp,

vyQalvsL TtaXXL^tsvcjv

6 ^av&av xaltav TCVQ^alvcov

233 KQcc&ig^ ^ad^saig nayal^i rQeg)CDv

eijavdQOV x dA^tJoji/ yav,

Huius commemorationis caussa plane nulla feminis Troianis, Euripidi vero satis gravis fuit. Eo ipso enim tempore, quo ludi scenici parabantur, iegati a Siciiia redierunt et sub

ipsum ludorum tempus bellum decretum est, quo quoque et Carthagi-

beiio non solum Siciliam, sed Itaiiam

nem brevi se in potestatem suam

redacturos, deinde au-

ctos iliarum terrarum copiis Peloponnesum denuo aggressuros, denique totius Graeciae imperio potituros sperabant

Athenienses.

Alexandrus sive Alexandra.

In huius tragoediae compositionem diligentius,

quam

Weickerus p, 462 seqq,, cuius inventa pleraque cupidius quam verius reprehendit Vain reliquarum, inquisivit

t e r

tulit.

Argumentum

autera fabulae Hyginus

91. re-

Praeter huius narrationem et reliquias operis Eu-

quam Ennius quaedam fragmenta; accedit imitatio Ovidii Heroid. XVI. et narrationes Daretis Phrygis c. 1. Dictyisque Cretensis III, 26. eandem famam secutorum. Venerem ad res agendas ab Euripide adhiberi plane raihi necessarium fuisse videtur. Cui deae cum curandum esset, ut Helenam Aiexandrus uxorem acciperet, neque id ripidei

opitulantur nobis etiam imitationis,

scripsit*),

posset, quoad ille hurailis inter pastores degeret, ante omnia curandura fuit, ut parentibus suis redditus et in eura locura, quo natus erat, restitutus regalibus opibus

fieri

ad invasionem in Graeciara faciendam instrueretur. igitur deara rerum, quae hoc dramate continebantur,

auctricera consilia

atque effectricera fuisse putandum

est.

et machinationes nullo draraatis loco aptius,

prooemio,

aperiri potuerunt,

Eam

omnium Cuius

quam

unde hanc praefatam esse

quae theatro explicanda fuerunt suspicor. Cuius praefationis

*) Varro L. L. VII, 82: „Imitari dum voluit Euripidem" etc.

234 manifestum exstat fragmentiim ex Ennii lersione a Cicerone (Divin. I, 21.) depromtum *) , quod priusquam afferam, transscribenda esse videntur Hygini verba eadem ^^Priamus, Laomedontls

explanantis: res

fiiius,

quum compiu-

haberet ex concubitu Hecubae,

liberos

Cissei

sive

Dymantis fiiiae, uxor eius praegnans in quiete vidit se facem parere, ex qua serpentes plurimos exisse. Id vi-

sum omnibus

coniectoribus

quum narratum esset, impene id patriae exitio foret."

rant, quicquid pareret necaret,

„§Mi« mater gravida parere se ardentem facem Visa est in somnis Hecuha : guo facto pater Rex ipse Priamus^ somnio mentem*'^) metu Perculsus, curis sumptus suspirantibus^

Exsacrificabat hostiis balantibus.

Tum coniectorem postulat, pacem petens, Ut se edoceret obsecrans jipollinem,

Quo seae vertant tantae sortes somniiim. Ibi ex oraclo voce divina edidit

Apollo : puerum^ primus Priamo qui foret Postilla natus^ temperaret tollere:

Eum esse exitium Troiae^ pestem Pergamo^ Cum his componenda sunt verba Ovidii Heroid. XVI, 43., qui et ipse Euripidem

hom. 40 Hyginus

secutus

— 48. et Dictye Cret.

III,

est,

cum Tzetzis Ante-

26.

Reliqua sic refert

„Postquam Hecuba peperit Alexandrum

interficiendus.

Quem

satellites

Eum pastores pro suo filio repertum runt,

eumque Parim

datur

misericordia exposuerunt.

nominaverunt.'*

expositum educaSeni cuidam

man-

datum esse, ut infantem necaret, sed eum vitae eius pepercisse, FJuripides ipse in Troad. v. 914. dicit:

dQ%ag eteKSv ijds tav Tcaxav dnaXe^ev TQolav te tckh^ 6 7tQe6^vg, ov Tctavcov PQeq)og,

TtQCirov y.BV

IlccQiv teKoij6a' devteQov d'

daXov TCCTCQov ^l^7]^\ 'AXe^avdQov note. Congruentia

cum

his,

quae ostendimus,

Iphig. Aul.

*) Non retulisset hoc fragmentum ad Hecubam Welckerus, si hanc atque Euripidis Hecubam eandem fuisse meminisset. *'^)

Vulgo mentis.

235 12T5 seqq. (meae edit.) ridi a

Nomen Pa-

commeraorantiir *)»

pera impositum esse, in qua positus

sit,

scholiasta

ad Androra. V. 294. , Euripidem, puto , secutus**), refert.

Huius pastoris armenta significari fragm. inc. 23. videntur

ad armenta."

„lpsius iudicium €18

fuit

Deinceps

commemorandura

de tribus deabus factum, quod pluribus

lo-

Euripfdes celebravit, velut Androm. 214 seqq., Iphig.

Aul. 1288 seqq. et 566 seqq., eleganterque etiam Ovidius

Quo iudicio quod Venus

exornavit.

sissimam

ei pastori

feminam

promisit,

in raatrimonium

iam se ait elFecturam esse, quura antea in

nam eum restituerit. nebribus,

quos

formo-

daturam, id

domum pater-

Cuius rei caussa se hodie hidis fu-

memoriara interfecti infantis anniversaParidi victoriam daturam: quae

rios Priaraus instituerit,

res quo

sit

Cupidinem de caelo volantem coro-

insignior,

nam leraniscis ornatam victori imponere iubet: ^^Volans de caelo cum corona

tae-

/21 /S ***)."

His expositis, reginara ex aedibus regiis prodeuntem viabit. Hecubam e domo prodeuntem se-

dens extemplo quitur

chorus

virginumf)

Ipsa autera regina, infantis

ludis

naenias

defuncto

cantantiura.

funebribus meraoriara dulcissirai

ad n^cera dati renovantibus, veheraentiore, qiiam

aequura est, dolore

illura,

quem putat exstinctum, prose-

*) Pluribus locis

dlscrepant quae Apollodorus IIT, 12, 5. et paene iisdem verbis Schol. ad Lycophr. v. 139. referunt, qui

nomen eius, qui exposuerit, Archelaum fuisse dicunt, idem tribuentes pastori, qui educavit;

nec non ab ursa infantem

per quinque dies nutritum esse affirmant. De ursa etiam Aelianus V. H. XII, 42. Ab Hecuba ipsa clam infantem pastoribus

alendura esse traditum

in, 26.,

quocum

i^sQ-rjyifv

ctvxo ,

auctor

est Dictys Cret.

ad Androm. 294: ?) 81 Tolfi(o6a cpovsvaai. Hi omnes Sopho-

consentit schol.

(ir}

clem secuti esse videntur. **) xat tovTO Xa^(av noifi^v iv

ttj

nriqa Ted^siKSv, bncos Sia-

^Lo xai IJdqis covoficcaQ^j] 6 Trj nrjga xgacpsig. ***) Cf. de usu taeniarum Welck. p. 467. not. et p. 1582. f) Intelligitur hoc ex fragm., quod est apud Cic. Div. 1,31,66., ubi Cassandra „virgines aequales^' alloquitar. Tgsq>oi.

236 quitar.

lamentantem alternis versibus chorus conQuerelarum quidem fragmentum hoc est:

Itaqiie

solatur.

dQQtjtog KoQi],

consolationum autem hoc:

ndvtav tb ^avslv tb de xolvov a%OQ dXyuv docpia iiiXtta.

lietQLCjg

Fhiita parodo Priamus prodit, nuntium a ludis redenntem exspectans *)

^^lamdudum ah ludis animus atque aures av ent^

Avide exspectantes nuntium,^^ Uxorem luctibus deditam videns consolatur pristinum enim malum non esse recentibus lacrimis deplorandum: :

TCaXaia xaLVolg dajCQVoig ov XQ^ Ctkvsiv,

Commemorante regina illum infantium omnium, quos ipsa peperisset, et formosissimum fuisse et robustissimum mi-

nimeque dignum, quod feris proiectum crudelissima morte interiret **), olS', inquit,

dXla itd[im£LV ra XQOVcp Ivjcag ;u^£tDV.

Cui Hecuba: XQi]* tovto d' elTCBLV gaov tj q)8Q£Lv xaKa, Tura rursus Priamus mortalium neminem ab omni parte felicem esse monet:

&gt

oijtLg

dvdQav £lg a%avt

£i}bai\iov£L,

Prodit deinde nuntius de Paridis tauro., regiis, ut esset

ride ipso

illa

„ls (Paris)

qui

ex armentis

praemium victoris, deligebatur, deque Pa-

exponens, quae Hyginus refert hisce verbis:

cum ad puberem aetatem pervenisset, habuit deliciis. Quo cum satellites missi a Priamo,

taurum in ut taurum aliquis adduceret, venissent, qui in athlo funebri, quod ei fiebat, poneretur, coeperunt Paridis taurum *) AtIs simulacrum in regis sceptro fuisse Aristoph. Av. 512. significat

ondx i^iX^oi ITqianog xis fjjcoi' ogviv iv toZgi xgaycodoTg. **) Cf. Iphig. Aul. 1275 :

^gvymv vccnog *'l5as ^' ogsKy Ugicxiios o&i noxh ^gicpos anuXov k^aXs, fiaxgbs dnongo voG(pi6as vitp6§oXov

(logco

^avarosvzt.

231 Qui persecutus est eos et inquisivit, quo eum indicant se eum ad Priamum adducere (ei)i qui Ticisset ludis funebribus Alexandri. II le, amore incensus tauri sui, descendit in certamen et omnia vicit, fratres quoque suos superavit." Quae explentur hisce Apollo-

abdiicere.

ducerent,

Illi

dori : ysvofiEVog dh vEavi0Kog xal noXXav dLa(p8Q(0V ndXXsi,

T£ xai Qcoiiy,

av^LQ 'udXs^avdQog 7tQogcovo^d6%'i]^ li[j6tks

d(ivv6fiBvog Tial ror^ noi^vioLg dXBîjâg, ojtBQ l6tl ôrj-

Eademque confirmantur ab Ovidio I. i. v. 35T: „Paene puer caesis ahducta armenta recepi

&i]6ag.

Hostibus^ et

caussam nominis inde tuli;

Paene puer vario iuvenes cert amine vici, In quibus Ilioneus Deipkobusque fuit,^^ Fragmenta autem huius narrationis nulla Euripidis, sed pauca Ennii exstant: .^.^Quapropter Parim pastores nunc Ale-

xandrum vocant^)^^ Deiphobi verba de tauro cum Alexandro altercantis haecce sunt

^n^Hominem appellat: quid lascivis, stolide? non intelligis

— T*

Singulorum, qui in certamen descenderant, nomina, genus

cum praedicasset nuntius, haec addidit: ^^Multi alii advent ant paupertas quorum

et virtutes

obscurat nomina.^^

Tum certaminibus ipsis,

quibus omnibus vicerat Alexan-

drus, descriptis, his verbis narrationem nuntius concludit:

o^Bv bB VLxav xQTjv 6B, dvgtvxBig, dva^, od^Bv 6e 0*

cd JCQV'^f BVtVXBLg' dovXoL0L yccQ

Tots 6ol6l VLxag, tolg d' bX£V&eqol6lv

oi),

Prodit deinde Paris pastorum caterva, quorum dux

est,

quasi altero choro, stipatus, qui et praemia victoriae

am-

plissima

adducunt**)

laudes

victoris

carmine extol-

*) Cf. Troad. 934: d TTJgS' ccXdGTcog, «IV 'AXi^avdQOV ^sXeig ovofiaTt ngogcpcovslp viv sfrs Mat Udgiv.

**) Aristoph. Av. 1104: wgzB ngsiTrm Sagoc noXXot

dqov Xa§siv.

twv 'AXs^ccv-

238 lunt*).

Cuius adspectu rairo modo et Hecuba et Priamus

afficiuntur.

Usu venit illud, quod apud Ovidium v. 51. de

se Paris praedicat:

^^Forma vigorque animi, quamvis de plebe videbar, Indicium tectae nobilitatis erant.''^ Lineamenta igitur et simiiitudinem gentis Priamidarum rex in bubulco agnoscens haec dicit admirans cjg nQLcc^L8ij6iv sfi(pEQ7]g

Admirationem aetatis

consociatae

6 /3ov)cdAog **).

cum

fortitudinis

innuit Ennii

puicritudine

tenerrimae

fragmentum primum,

modo catamidio puerum Ganymedi simiiem significare potuerit

^^Catamidio purus putusy Qua fit admiratione, ut Priamus, oblitus fortunam stirpemque adotescentis , neglecta fiiiorum suorura contumeiia atque pudore, pastoris filium tanquam ingenuura amplectatur. His actis rursus cantus interponi cliori potuit. Interim filii

Priami, duce Deiphobo,

dedecus, quod a servo infensi.

certamine redeunt propter

victi essent,

et afflicti et victori

Deipliobi haec sunt verba victorera triumphantem

conspicientis

^yHabet is cor onam vitul ans vict oria^^^y^ Augetur eius indignatio, tutura esse videt. tur,

quod Priami praesidio servum

Quo se interponente, accusatio institui-

defendente Deiphobo notum

iilud, virtutera

non disci-

plina parari, sed natura ingenerari: necesse igitur esse ser-

vos continentia et raoderatione omnique honestate carere:

quamobrem

ali

atque tolerari eorum

minis se praeferat, festo

profitens

utile esse negat,

sententiara.

Semper

quemquam,

qui do-

Spartanorum manienira

servos a ser-

*) Schol. Hippol. 67: gragot 8b Btet tov xoqov, v.a&anBq iv xjj 'AXf^dvSqoc (sive

tw 'AXs^cxvdqcai) 7toi(i£V£S' ivTavQ^cc (scilicet

in'Hippolyto) fihv ovv ov dvvarcci TtqoaTtoXQTjGccG&cct toig ccno XOQOv.i izsl Ss (in Alexandro) 6v v sGztoTog tov jfoQov ETtsigocyst. rovto t6 ad^qoiGficc.

Tov

*^) Sext. Empir. adv. logic. VHI. p. 471. Diog. Laert. VH, 67. **A=)

Fragm. inc. Ennii n. 42.

239 Torum partibus contra dominos stare, neque posse uuquam ad horum utilitatem bona sua conferre affirmat: dovXovg yccQ od xaXbv 7iB7td0&ai iCQEl66ovag ta>v ds^Ttotav dovlcov O0OL cpiXov^L dedTCotav yBvog, jtQog xav oÔLOv jtoleôv alQOVtai êyav. BX tav SÔLcav ot KaKol yaôvo' dBL

dKoXadta Ttdvta ylyvBtai dovXav tBxva. 01)

yaQ tLg ovtcj Jtaldag bv JtaLdBTjGBtaL^ BK %OVYlQGiV ^7] OV KaXOVg TtBtpVKBVaL'^).

CJgr'

ijlByxov ovto) yaQ xaxov dovkov yBvog' yaCt^^Q aTtavta, tovTtlGG) d" ovdlv 0KO7tBL.

ovv bl, IlQLa^'., o^cog ds 6oi Xsyo* dovAov q)Qovovvtog ^dXkov 7} (pQovBlv ^^^swv cdx ^6tLV dxQôg ^blôv o^ddl 6coâ6LV Tif^CLg KaKLav odd' dvco(pBXB6tBQa. (Socpbg fiBV

Contra haec confidenti oratione se defendit Alexandrus: nobiiitatem non opibus, sed virtute terrainari, et fere divites ignavos esse,

egenos autem, quod periciila et labores

adire necessitate cogantur, fortes se ac strenuos praestare

denique neminem pro servo habendum esse, contemnat:

qui

mortem

Ava^., dLa^oXal dsLvbv dvd^QcoTtOLg KaKov.,

dylc366la dl TtolXdxLg XTjcp&Blg dviJQ,

dUaia XB^ag, '^06ov Bdyk666ov (pBQBi' &8lkov 6 TtXovtog, %oXXa 6'

o^jk

dQ^ag noLBl,

kukSv tt naidBVii' ^v dQ* slg BiuavdQlav

Fragm. inc. 130. et 63.

Cf.

Welck. p. 470.

240 6 TtXovtog dv&QC07toL6LV a.b t' icyav XQvtpal^ jtevia 8s 6v6ti]vov fiBV^

aXK o^cog tQ8(peL

(lox^ovvt' dfielva} tenva %al dQa6ti]QLa

« 7cayxdKi6toi Tcal tb dovXov od loya axovteg, dlXct r^g tvxy xeKtrjnevoL. tlg 8' e6tL

dovlog tov ^avelv dcpQOVtig cctv;*)

Habiiit igitur haec caussae actio hunc eventum, ut Alexan-

der in domum a Friamo reciperetur, sperante, iilum animo non rainus quam corpore probatum iri: XQOvog 8e delêL 6\ « teK^7]QLG) âd^cov 7] %p?2^ôi/ ovta yvcoOonai 0s y' 7] Tcaxov, Quibus dictis quum rex Alexandrum intro secum abduxisset, interpositum est carmen illud, quo yeram nobiiitatem chorus non tam in natalium splendore, quam in virtute

positam esse docuit: (jtQ,

7ceQL666^v&og 6 Xdyog, e^dyeveLav el ^QOteLov eiuXoyi]6o^ev' tb yaQ TtdXai

xal TtQCitov., ot* eyevo^e^a, dia

SKQLvev

d teK0v6a ya ^QOtovg^ o^oiav X^cov d7ta6Lv ei,e7iai8ev6ev 6ipLV, IlSlov oiudlv exofiev^

^ia 8e yova to t' evyeveg KCLL to 8vgyeveg' vd^cp 8e yavQOv a^dtb KQaivBL XQOvog.

dvtL6tQ. d,

tb (pQovLiiov edyeveLa xal tb 6vvetbv «

^ebg 8i8c36LV, o{)K e6tLv Iv TtaQ*

o-dx

b itXovtog

- ^ -

KaK0L6LV e^^yevsLa,

dya&ol6L

— w — w dv8QG>v KtX.**).

*) Fragm. inc. trag. 116. "^^)

Erravit sine dubio Welckerus, his Ycrbis putans virtutem

ab iis, qui ignobiii essent loco nati, abiudicari. Contrarium enim dicit poeta. Quod idem vir doctus duos clioros inter se certare

et contrarias sententias

defendere arbitratus est,

241

xal XQOvov TtQo^aivs noda*), (SvQ.

j3'.

tLfiav d' dvTLTETaO^Sf nlovtcp d'

dQBtav itttteQydCaO^ai doxeLt\ av lc^kolg ds 7ca&iJ6E0&s ccvoXfioL**).

Interim liberi Priami conspiratione facta aemiilum de dio

Iterum igitur

decreverunt.

toliere

capitis

me-

caussa

Aiexandro dicenda est:

vvv ovv BxatL Qrj^atav TitsvsLte /tia^**),* ot^ot, &avovfiaL dia to xQTq^LHOV (pQSvav,

b tolOiv dXXoLg ylyvstaL GotriQia»

quod

Ibi evenit illud,

his verbis retulit

gnans Deiphobus gladium ad eura lovis

Hercei

Quod

insiluit.

Hyginus:

,,Indi-

strinxit, at ille in arara

cura Cassandra

vaticinaretur

eura fratrem esse, Priaraus eura agnovit regiaque recepit."

Aniraum sacerdotis raestici

divinitus

advertit Paris in arara dei do-

ad servandum supplicera impulsam esse putandum est. Haec actio plena

insiliens;

itaque iliam

turbarura, minitantibus Priami

gnantibus pastoribus ,

iiliis,

timente Paride, indi-

suspenso choro, interponente se ac

repente oranibus admirationeni incutiente Cassandra, multis

antiquorum opificum operibus expressa fuit, quorum quaedara iraitationes scrvantur;

cf.

cal[>ulis

Etruscorura

Welck. p. 472

insculptae

seqq.

etiamnunc

Ceterum cave

toti-

noTum inauditumque est neque uUo Tcterum scriptorum testimonio fuicitum. *) Fragin. 21.

Tempore Alexandrum spectatum iri chorus prae-

dicit.

^*) Fragm.

inc.

trag. 117.

Vulgo dvrixuG^s.

'AvTttsivsGd-al

Tivog idem est quod vqsyiGd^cii Tivog..

***) Fragm. inc. 181.

T. II.

242 dem personas huic draniatis actioni interfuisse imaginibus repraesentantur ,

scena regera in

geniis

Et absunt illi a picturis vasorum,

fuit.

Museo Etrusc. tab.

intercedeutibus

tollens ,

altera

iilis

reginam vel propter actorum numerum

definitum necesse

quae

quot

Nam abesse ab hac

credas.

18. et 19. suut redditae, ubi

Alexandrus

verbenas

allera

tenens ,

manu gladium

fratribus

defenditur.

Adstat autem paedago«::us, qui Alexandrum sustulit: quo e turba prodeunte

drae confirmante,

illius

ad accipiendum nuntium

ex aedibus provocatos esse putandum Ovid.

vaticinium Cassan-

crepundiis

allatis

parentes

est.

De qua re cf.

89:

versis ad prospera fatis^ Re^ius agnoscor per rata signa puer^" ^,Secundum vero Troica Neroet Servium Aen. V, 370

ffhiterea^ credo^

nis

adeo

fuit fortis,

ut in Troiae agonali certamine supe-

raret

omnes, etiam ipsum Hectorem

eum

stringeret

gladium,

se esse

dixit

qui

cura iratus in

germanum et al-

latis crepundiis probavit qui sub habitu rustici adhuc Cf. Welck. p, 464. Aderat igitur in pastorura, latebat." qui Paridera comitati erant, caterva is, qui hunc servatum et cogente

educaverat,

necessitate veritatem

regi

et re-

ginae aperire decrevit.

Chori verba haec esse puto, de recepto

Hecubae

filio

gratulantis 'EKcc^rj,

t6 &slov ag ccEXTttov EQXBtat

%vritol6iv, ekxBL d' ovnot^ ex

Hac facta rerura sultarunt,

tavtov tvyag,

conversione parentes

ut festa Priamus

cum

laetitia

cantibus

adeo exsacrificiis

urbem celebrari iuberet; cf. Ovid. v. 91: y^Laeta domus Jiato per tempora longa recepto; Addit et ad festos hunc quoque Troia diem^ Adde Tzetz. Antehom. 78 — 85. Tum sine mora Alexandrus iudicium a se de tribus

statim per totam

deabus factura et insignem patriae gloriam fatis destinatam ostendens iussit classe parata cives in Graeciam ad peten-

dam Helenara se duce proficisci; cf. Ovid. v. 54 — 88., cura quo consentit Dares Phryx

„Alexander cohortari

coepit, ut classis praeparetur et in Graeciara raittatur: se

243 rei

principem fore,

pater vellet; in deorum benignitate

se confidere victis hostibiis inde laude adepta de Graecia in

patriam reditiirum

Nam

esse.

Mer-

Ida siha

sibi in

curium adduxisse lunonera, Venerera et Minervara, ut inUnde sperare debere ter eas de specie iudicaret etc. Priaraum, Venerera adiutricera Alexandro futuram." Quibus auditis admirabili animorura ardore ad exstruendas naves parandamque expeditionem populus fertur:

„Troia caeduntur Fhrygia pineta securi^

Quaeque erat aequoreis utilis arbor aquis etc." Frustra igitur et pater et mater consilio obsistunt: ,jEt pater et genitrix inhibent

mea vota rogando^

Propositumque pia voce morantur iterT Vincuntur igitur populariura furore coeco irapetu ad perniciem ruente.

Nam Deiphobo quoque, si credimus Dareti

Phrygi, placuit, ut classis in Graeciara mitteretur.

Chorum hoc dis,

loco interponi necesse fuit,

ornatioque classis

structio

Venere ducente,

bus quara raaxime ea ipsa,

quo

exspectatio Troianorura

vividis

colori-

quum

Interea

depingeretur.

quae hoc carraine chorus persequebatur

et necessaria

et in-

cursusque Pari-

profectio

eflFecta

omnia prospecta essent, redierunt in scenam

ad profectionem parati pastores,

quicunque Paridis ductu

egricolae,

oppidani

auspiciisque gloriara et

praedam

ex Graecia petituri erant. Civitate in sacris faciundis, in festis celebrandis, in supplicationibus habendis occupata, Cassandra furibunda per vias vagans diris ominibus,

tristi

va-

ticinatione, bellum, incendium patriae, internecionem civiura,

parentum, fratrura ostenditur

et quicquid in tertio

praedicens,

coraraunera

dramate efFectum

laetitiara

interpellavit.

Cf. Ovid. V. 119 seqq. *)

„£^ soror effusis, ut erat^ Cassandra

capillis^

Cum vellent nostrae iam dare vela rates^ *) Helenum in Cassandrae vaticinari

locum

substituit

Dares:

,,Helenu8

coepit Graios venturos Ilium eversuros, parentes

et fratres hostili

manu interituros, si Alexander sibi uxorem

de Graecia adduxissct."'

244 Quo ruis? exclamat: referes incendia tecum ; Quanta per has^ rtescis, flamma petatur aquasj*^ Adventus virginis furibundae his verbis significatur: «AA* dyxi^og yccg ijde ^OL^Bia yi>i'ij*).

Vicem dei, qui per machinam demitteretur, Cassandra explevit: cuius vaticinationis plures reliquiae non sohimGraeci,

sed Romani quoque carminis servatae sunt:

^pollo, qui umbilicum certum

,,S anct e

t err arum obsides, Unde superstitiosa primum saeva evasit

vox fera.^'' dXX'

q>lki7tnov

—

TQCJsg

—

^fAdest, adest fax obvoluta sanguine atque incendio; Multos annos latuit: cives^ ferte opem !'^ et restinguite

„Iamque mari magno classis cita Tesitur: exitium examen rapit: Advenit

et fera

velivolantibus

Navibus complevit manus littora**)" ,^Eheu videte^ iudicavit inclutum liidicium inter deas tris aliquis, Quo iudicio Lacedaemonia Mulier furiarum una^ adv eni et**'^).** ^

„0 luj; Troiae, germane Hector, quid ita cum tuo lacerato Corpore miser, aut qui te sic respectantibus tractavere Nobis?''

_._>_

—

*) Fragm. inc. trag. 246.

**) Cic. Div.

II,

55, 112.

***) Cic. Diy.

50, 114.

31, 67.

245

,,Nam maximo saltu superabit gravidus armatis equus,

Qui suo partu ardua perdat Pergajtia." Ad Hecubae vitae finem pcrtinet versus liic: 'EKCczrjg

dyaXfia cpagcpoQOV tcvov

£(???*).

Queni iinitatus est Aristoph. fragrn. inc. 82. Bergk. p. 307:

—

'Exdtrjg

aal xvcov dKQaxoXog

ayaX^a (pogcpoQOV y^vTqCo^ai,

Haec audiens populus

spernit nec fidem Iiabet furi-

bundae: quod animadvertens ilia icKQavta yaQ Tial TtQog

/i'

sic conqueritur:

d^sCTiL^BLV ^tog,

'i^rixi^

Tta^ovtav xdv xaKol0L xsi^hov

60(p7] xBxkrjfjiaL, TtQLV

Jta%Hv 61 ^alvo^aL.

animus frustra me ire, quum esir em do?n o."

^^Praesagibai

Zsvg yccQ xaxov ^lv Tqcool, nijâ d' ÊkkddL êkav ysvaCxtaL xavt' iôvXsvCBV 7tat7]Q**). Postremo mater se interponit et comiter castigando benigneque monente ad sanam mentem filiam revocat***): „«Serf

HECUBA. quid oculis rabere visa

dere-

pente ardentibiis? Ubi illa paullo

ajit e sapiens^

virginali

m odestia?** CASSA^DRA. ^.^Mater,

optimatum multo mulier melior mulierum,

Missa sum

superstit iosis hariolatio^ ni bus., Meque Apollo fatis fandis demente m in-

vitam ciet. Virgines aequales\) patris mei meuJii factum pudet. .^

-^)

Fragra. inc. 126.

Cf.

**)

Fragm. ino. trag. ICO.

-^**)

Cf.

Weick. Cf. Welck. p. 475.

Troad. v. 170. et 350.

t) Chori virgines dici manifestum est.

246

Opiumi viri: mea mater, tui me miseret^ mei piget.

Optumam progeni em Priamo

peperisti

extra me; koc dolet, obessey illos prod esse, me obstare^

Med

illos bsequi." Haec afferens Cicero Divin. I, 31, 67. „0 poema teneriim molle!"

et moratiim et Itaqiie

dicit.

cum Cassandra

ipsa

irrita

esse vaticinia pro-

fessa esset, urgentibus Aiexandri fratribus, ancorae sublatae sunt*).

Idem argumentum a Sophocle iliustratum fuisse ex quibusdam fragmentis cognoscitur**) cuius opus gloria ,

obscuratum est. Multis enim virtutibus huius tragoediam insignem fuisse facile etiam ex refabulae Euripideae

h'quiis intelligitur.

getur is,

qui

dramatis

principio

summa corporis

pro mortuo lu-

formositate

robore vi-

is non solum vivus ipse interest, sed etiam ex omnibus certami-

get; cui, quasi defuncto, ludi funebres celebrantur,

nibus superior discedit.

ineuntis

aetatis

venustate

summa fortitudine cum mira

praediti,

odium invidiamque delenientis ***) pro duce ac rege

culti,

tenendos spe-

Aptissima fuit ad

ctatores persona adolescentis

ipsa

praestantia sua

admiratione pastorum

alacris, audacis, nihii

non

sibi ar-

taurum, quem in deliciis habebat, non modo a latronibus, sed ne a regiis quidem satellitibus abduci pal-ogantis, ut

teretur,

tum sincerissimo pulcri iudicio praediti, ut a diis

ipsis arbiter formositatis delectus esset,

denique eius, qui

posset rempublicam,

vcl

cuius civis esset,

summis bonis

*) Dares Phr. : „Troilus, minimus natu, non minns fortis quam

Hector, bellura geri suadebat,

Yerborum Heleni

(Cassandrae).

classera comiiarari et in

**)

non debere teneri metu

Quod omnibus

placuit,

Graeciam proiicisci."

Cf Welck. T. H. p. 465. et 468. sunt quae in medium proferantur

*^*) Digna

quamvis non accuratissime cuni

Dictyis

h'uripidis fabula

verba,

congruen-

„Eum iam adultum, cum res palara esset, ne hostem quidem, quamvis saevissimum, ut interJBceret, pati potuisse

tia:

tantae scilicet fuisse

eum pulcritudiais atque forraae."

24T Hiiic plane contraria persona

vel

sumiuis malis afficere.

fuit

Cassandrae, quae qiuim nil nisi iitllia suaderet*),

ita

ut se pudori parentibus, fratribus aequa-

contemncbatur,

Cuius deprecatio non solum

doleret.

libusque

esse

tenera,

morata mollisque est,

ipsa

cum veniam petat ea,

sed

etiam movendo apta,

cui gratia referenda erat, laudibiis

autem efferantur a parentibus ii, qui perniciem ipsis paAemulus autem Paridis omnibus allaturi sunt. in rebus Deiphobus est, idemque illi infestissimus. Quemadmodum enim Helenae connubium defuncto demum Paride nactus est, ita reliquis quoque illius commodis hic triaeque

offecisse videtur.

Certaminum descriptione, quo in genere Euripides non minus, quam iis quae coram ageban-

excellebat,

tur, theatrum

Praeterea

quum

complexio et idonea personarum occoncinna mentium agitatio dramatis conve-

apta rerum

etiam cupatio niat,

delectatum esse arbitror.

ut ipso adspectu res pictarum instar tabularum

de-

hoc in genere Euripidem a nemine poetarum su-

iectent,

peratum esse, vel inde intelligitur, quod neminem frequentius pictores artificesque imitati sunt.

concinnior potest,

rerum consociatio

vel

Vix autera ulla vei

vegetior

actio

inveniri

quam quae inerat ei dramatis parti, qua Deiphobus

Paridem

interficere conabatur et

summa rerum iraplicatio

repente Cassandrae interventu dissolvebatur.

Non rainus autem ad docendum quam ad delectandura aptum hoc drama fuisse perspicitur ex iis, quae de servorum ingenuorumque natura philosophorum ratione disQui hoc commodius poterat locus illustrari, quod in illo summa huius fabulae tanquam in cardine nitebatur. Neque de hoc genere quidquam verius dici potest illo: rlg d' i6n dovXog xov ^avslv dcpQOVtLg cov; Principium enim servitutis ignavia est hominum turpium, putabantur.

qui facere patique indigna,

quam mori malunt.

*) Propcrt. III, 11, 01:

Sola Parim Phrygiac fatum componcrc, sola

Fallacem patriac serpere dixit cquum. llle

furor patriae fuit utilisj ille parenti; Experta est veros irrita lingua deos.

248 De hac didascalia iiniversa subtili dissertatione exposuit Schoell. p. 39

—

124., neque solum, quarerumsententiarumque necessitudine singulac fabulae inter se iunctae quibusque

artibus ab Euripide, ne studium spectatorum langueret, prospectum fuisset, explicuit, sed etiam quomodo ad res belli domique ab Atheniensibus illo tempore gestas peret quam multa iis infiiissent ad docendos, monendos castigandosque cives apta, ostendere studuit. Lubrica est quaestio de simiiitudine, qua ficta fabularum

tinuissent,

argumenta ad exprimendam imaginem eorum quae gesta sunt, conformata sint, proptcrea quod fortuita a quaesitis ,

distinguere

difficile

est.

Quocirca caute et circumspecte

hoc arbitror genere versandum esse, atque imprimis diligenter reputandum, quid postularit fabularum natura, quid concesserit et quasi venia data admiserit. Etenim cum haec, si rerum hominumque certorum speciem et illis quasi vultum referant accommodata esse facile sit intellectu, tum ilia non posse nisi ad universam agendi rationem summamque rerum pertinere manifestum est. Hoc quoque cavendum est ne eandem imitandi rationem tragoediae, quam comoediae, convenire putemus. Huius enim natura haec est, ut singula quaeque ex vita communi arrepta in scenam producat et quam maxime proprias rerum hominumque, quos deridendos propnnit, imagines effingat: quod facere indignum est tragoedia, com-

munia atque universalia sequente et quasi ratione ducta snmmam eorum, quae ex contemplatione computationeqne rerum collecta sunt, cum vulgo communicante. In hoc igitur genere modum excessisse mihi Schoell. et qui

eum secutus est Planck videntur et plura suspicati esse, quam iiceat. Nam ne longius in comparando procedamus, exemplo monemur, cuius morte Socratis mortem repraesentari etiam veterum quidam minus diligentes quam Socrates damnaaffirmarunt, quainvis longe ante

Palamedis

fabulam

retur,

scriptam

esse

constaret.

Sic

Deiphobi,

qui fuit in Alexandri fabula, non moribus tantum, sed no-

mini

quoque {duCidal^ova

ingenii

Niciae inesse

etiam cavendum est,

posses

enim

significat)

suspicari.

ne notationem

notationem

Sed etiam atque

morum hominumque

249 quae comoediam decet, ad tragoediara temere transAlexandri vero personam effingenti Euripidi quin

eani,

feramiis.

Alcibiadis vila moresque ante oculos versati sint, vix potest

Tanta enim, quantura quidera ex deperditi dramatis reliquiis cognoscatur, scenicae personae cum eo viro, dubitari.

quem in deliciis populus habebat, similitudo intercesserat, ut alteram spectans de altero nemo non potuisse cogitare Et quantumvis Alcibiadi tribuerit Euripides, quamsummi fecerit ingenium viri et corporis aniraique virtu-

videatur. vis

tes, insolentlam eiusdem et effusos sumtus,

propter quos, ut

rem familiarem reficeret, bella movere non desinebat (cf. Thucyd. VI, 15.), probare nullo modo po-

imperator creatus

tuisse videtur,

neque sollertiam eius et praestantes ingenii

admiratus esse credendus

dotes

sic

triara

discriraen

illius

nus intelligeret,

est, ut in suraraura pa-

arabitione atque licentia adduci rai-

Neque Euripidera, quura fictas res per-

sonasque de veris expriraere et iraagines eorura, quae in gererentur,

republica

tatis

fabulis

omittere potuisse virum,

proponere

decrevisset,

quem maximum fore rerum civi-

moraentura et fati patriae arbitrura, ubi priraum rem-

publicam capessivit, oranes intellexerunt.

Quaraobrera quis

credat temere ab eo quasi inscio atque invito Paridis perso-

nam sic effictam esse, ut Alcibiadi omnibus a partibus esset Eadera enira in utroque deprenditur forraae graqua vel infestissirai inimici deleniantur, eadera ineunte

similliraa'? tia,

adolescentia viriura excellentia atque confidentia, eaderaprincipatus cupido, eadera audacia atque arrogantia,

eadem

in-

temperantia et libido ; tura ducera non rainus Alcibiadesquam Paris Venerera sibi delegerat, clypeo Araoris iraagine or-

nato *).

Utrumque

cives statim,

prirais ingenii docuraentis

editis, tiraentes, ne ipsi niraia eorura potentia oppriraerentur,

de medio tollere voluerunt**), quo postmodura conatu desistentes perniciera sibi pesteraque patriae aluerunt.

Irape-

rium autera totius Graeciae affectare non rainus Alexandrus

quam Alcibiades putabatur cf.Troad.920., schol. ad v.92l. Qua impulsus cupidine iile Troianis persuasit, ut classe ;

*) Plutarch. Alc.

**) Plutarch. Alc.

c. 16. c.

13. p. 197. Nic. 11. p. 530.

250 exstructa ornataqiie araplissima, imposita populi iuventute, se duce atque auspice, faventibus diis, quibus se carum esse cognovisset, ad expugnandum regnum opuientissiraum,

rapienda Graecorum bona abducendasque coniuges alacres

Quod quum consensu non tantum suae quoque probatum esset, quum

proficiscerentur.

inimicorum

factionis, sed

praedae cupidine incensi ad societatem gloriae periculique omnes se obtulissent, iamque in eo essent, ut navibus soCassandra commota divinitus lutis in altum veherentur, mente perniciem patriae et miserrimum domus regiae interitum ex iis inceptis eventurum esse praedixit. His quis non intelligit imitationem inesse eorum, quae de expeditione Alcibiadis auctoritate in Siciliam suscepta memoriae sunt prodita*? „AIcibiades Carthaginem somnians Africam-

que, harum accessione Italiam et Peloponnesum iam ampiexus, tantum pro viatico ducebat esse Siciliam.

Ac iu-

ventutem habuit statim spe elatam, seniores vero miracula narrantes expeditionem commendabant, ut multi in palaestris

exedrisque sedentes formam insulae et situm Libyae

Carthaginisque

describerent.

autem

Socrates

Meton

astrologus nihil civitati boni ex ea expeditione augurabantur, ille,

opinor,

quod genius ille familiaris apparens eventum

praedicebat, hic, sive ex computatione timens de futu-

ris sive aliqua utens divinatione, insaniam

face ardente vit.

Plutarch.

Haec autem eo ipso tempore, quo commis-

Alc. 11.

sas has fabulas esse decrevimus ,

eunte,

simulavitetarrepta

domum suam incendere instituit." vere

fiebant :

enim In-

quum legati Segestam raissi e Sicilia redissent, bel-

lum, iit diximus, parari coeptum

est.

Palamedes.

Huius tragoediae non multa quidem , sed insignia ac perspicua fragmenta exstant, cum iis, quae Servius ad Aen. II, 80.

imprimis Philostratus Her. X.

c. 8.

et 12.

Discrepantem fabulam Hyginus c. Cum Philostrato autem Tzetzes 105. memoriae prodidit.

referunt, congruentia.

Antehom. 265 seqq. conspirat, quod

est

signum

251 communi

dramate, piito, Euripidis, narrationem

fonte,

Quamobrem, antequam de compositione quicquam suspicemur, vertenda esse videntur quae de caussa simultatis, quam Ulysses cum Palamede exercuerit, Philostratus exposuit: „Dissidiura inter Ulyssem ac Palautriusque fluxisse.

Solis defectus in Troia factus hinc ortum est. moestus erat exercitus, ad futura ostentum pertinere putans. Prodiit igitur in medium Palamedes et de-

medem

est,

fectum

soiis explicavit, obscurari

ac trahere caliginem: quod

eum luna subtercurrente

qua raala, inquit, porten-

derentur, Troiani, puto, ea passuri sunt, qui intulerunt in-

iuriam, non orienti

soli

nos,

qui

illatam

defendiraus.

Decet autem

supplicare et pullura ei candidum indomitum-

Haec cum Achivi,

que immolare. coliaudassent,

victi eius

argumentis,

progressus in raediura Ulysses,

quae qui-

dera, inquit, sacrificare quidque precari vel quera oporteat,

Caichas docebit

etenim divinationis suitt talia

lupiter novit, a

tio,

quae autem

quo haec distincta et inventa sunt.

terrestribus

ma-

animum intenderis, quam coelestia meditaberis.

Gui

vero, Palaraedes, pauciora nugaberis, gis

;

siderum vel ordo vei perturba-

in coelo gerantur et qui sit

respondens Palamedes, intellexisses nerainem

si, inquit,

sapiens esses, Ulysses,

de coelestibus prudenter posse disse-

rere, quin raulto plura de terrestribus cognosset.

tem his deficere non rairor.

Te au-

Aiunt enim vobis Ithacensibus

neque horas esse neque tellurem. Inde Ulysses quidem discessit ira plenus, Paiamedes autem, ut adversus invidentem, iam se ipsum praeparans. Accidit autera, Graeconcionera vocatis,

ut grues

solito volarent raore.

cis

Ibi

Ulysses Palamedera adspiciens, grues, inquit, Graecis

testantur se, non te, lilteras invenisse: et Palaraedes, ego, inquit, litteras rainirae inveni, verura ab ipsis inventus

sum.

Pridem enira in Musarum domicilio sitae huiusmodi virum desiderabant dii autem talia per viros sapientes in lucem ;

edunt.

INeque vero litteras sibi grues vindicant, sed ordi-

nem commendant volatu.

Libyam enim proficiscnntur, Tu autem ordinis haud facile mentionera feceris propterea, quod nullura in

bellum

acie

parvis

hominibus

ordinem servas."

illaturae.

Easdem discordiae caussas Tzetzes

252 V.

306 seqq. coramemorpt, falsa esse testans qiiae de con-

Haec autem omnia eiusmodi sunt, ut vix ab alio praeter Euripidem inveniri poAnaxa^orae enim et Periclis, quos viros tuisse videantur. victo Ulyssis furore traderentur.

ille

admirabatur,

atque eruditionis prae se ferunt

contra liostes profecturus,

vellet,

quod

ingenii

Pericles enim quondam,

imitationem.

sol

quum naves solvere

timenlibus

repente sereno coclo obscuraretur,

militibus,

caussa eius

defectus et ratione explicata, animos railitum confirmavit; cf. Plutarcli.

vit.

Per.

35. p. 171.

Cogita igitur Palamedera, versus hostes inhibitum

esse,

duceret

quura in eo esset, ut ad-

railites,

superstitioso

eorum metu

Finguntur enim haec eo tempore geri,

quo nondum Troiam ipsara Achivi, sed loca circuraiacentia, duce Achille ac Palaraede, oppugnarint: de quorum coniunctione

haec

scripsit

Philo^tratus:

„Achilies adversus

insulas maritimasqtie civitates ducens a Graecis petiit,

cum

Palamede bellum administraret. Pugnabat autem Palamedes quidem strenue et considerate, Achilles autem

haud continenter, ira eum auferente et extra ordinera raquamobrem Palamede gaudebat una pugnante et ab impetu ipsura avocante et, quo pugnandura esset pacto, Etenim magif*tro sirailis erat leonura, generomonente. sum leonem nunc placanti nunc excitanti; neque hoc declinans faciebat, sed et emittens tela et evitans et clypeum admovens et aciem insequens. Itaque quum alter altero

piente:

socio

gaudentes profecti essent, capiebantur civitates et

egregia Palamedis facta nuntiabantur, isthmorum effossiones, flumina in urbes conversa ac derivata, portuura septa

ac propugnacula." Haec a Palamede ipso, quum populum in concionem convocatum exspectaret, theatro exposita esse deinde catervam quandam railitum arbitror ;

pro choro prodisse ac de rerum statu deque expeditione,

quae pararetur, canendo expojsuisse;

tum congregratis ci-

vibus acta esse inter Palamedera atque Ulyssem

supra transscripsimus;

illa,

quae

dimissa concione Palamedera

cum

suis in expeditionera profectura,

chorum illos cum faustis

ominibus prosecutum esse, laudes Palamedis carmine prae-

253 Possunt ad hanc, quam fingimus, actionem haec

dicaiitem.

ut Palamedis dicta referri: 1) fragra. dub. 3T. (cf. Valcken. Phoen. 519. p. 188.):

ndv^' oye docpbg vovg eh, d^iriidvov dyu xal ndvta Tiijkei, xdv dTta^otov xi tj'^). 2) Gregor. Cyprius in Bekk. Anecd. 11, 273: tig o^x olds

rbv EvQiTtldrjv 'i6tiv olg tcbv noLTjudtav edxo^svov firj ^ijv ^rjdl ysvi^^ai ol rovto CvvoXog, av

BxtalHv Ttots 117]

Kttl

Xoyog TtaQTJ rfj ^otj;

Carmiuis

antem argumentum Tzetzes referre videtur

vv. 290 seqq. : evQcov 7ts66bv stSQTts xal s^sXdaCKSV dvii]V, i^ds

vovGovg

jtQoijlsys

xal vovCcov djtSQOi^v,

dl^s-

cpdQ^axa ^QcSasLg t' s^sqsslvcov ovvsxa 6ijaata rsQdara TtQovksys ndvra, ovvsnd rs ^v^naOL (piXog

CriJQLa i^ds

HSQOTtsaCL

rkvxto, o^d' dysQOxog si]v 7J drdaftaXa 'sQya

SQS^s' roijvsKa rbv cpLXss6}iov ^AxcticiV l%vsa ndvra.

His cantatis chorum

puto,

coram profectionem

spectaret, de scena abisse: secreto enim remotis testibus

agendum de insidiis fuit, quas ad perdendum Palamedem Ulysses atque Agameranon struxerunt, scena et absente e castris

Vacuefacta igitur

Palaraede, conveniens

Agame-

mnon Ulyssem allocutus est hisce verbis: AaQrLS, ndXaL OXoXi] ^'

8i]

s^SQCor^6aL ^sXcjv^

(J'

dTtSLQys"^*).

De argumento autem et ratione colloquii haec docet Philostratus:

„Aegre ferens Ulysses, quod senior a iuniore In

concione vinceretur, Agameranonera contra

illura incitavit,

quasi ab ipso ad Achillem exercitum traduceret***).

composuit argumenta falsa quidem, sed probabilia temere Achillem Graecorum iraperiura affectare et le-

audienti,

none ad id Palaraede uti: post,

tibi

revertentur,

inquit,

paullo

quidem boves, equos ac mancipia adducentes,

*) Vulgo dnrofioTog Tig et d aocpog, quorum hoc correxit V^alcken.

**)

Adgns pro Aais de coniectura reposui.

***) Tzetz.

363 seqq.

Dictys Cret. II, 15:

„Fuerunt qui

eius consilii h.iud expertem Agamemnonem dicerent ob amo-

rem

ducis

exercitum

cupiens, tradendum ei

quia pars maxima,

regi ab eo

imperium palam loquebantar."

254 pecunias, quibiis quidem Graecorum duces

sibi

Vero

sibi

adversus te conciliabunt.

ipsis

Et ab Achille quidem absti-

nere oportet eumque cavere perspectum,

hunc vero so-

eum dolus^

Inventus autem raihi est in

phistam occidere.

per quem et in odium Graecorum adducatur et ab iis in-

teriiciatur.

ostendit

iiii^

quomodo a se parata essent

iila

ad Phrygem et ad aurum a Phryge acceptum pertinen-

tia.

Quae quum caliide excogitata esse viderentur et suf-

fragaretur fraudi Agaraemnon, Age, inquit, o rex, Achilquidera

circa civitates, in quibus nunc est, mihi Palaraedem vero ad oppugnandura liium inveniendasque machinas huc arcessito. Nam sine Achilie ubi lera

custodias,

non mihi soli facilis erit captu, sed alii quoque minus prudenti." Ilaec Pliilostratus; de dolo autem haec Tenerit,

retulit

„Adulterinam Priami nomine epistolam qua agebat Palaraedi proditionis gratiam et com-

Servius:

scripsit, in

memorabat secretura auri pondus esse transmissum. Dedit captivo ferendum, eoque caeso epistola ad regem est portata, corruptisque (Palamedis) servis aurum in tentorium invexit." Paullo aliter Hyginus „Uly8ses, inquit, :

clam noctu solus

magnum pondus auri ubi tabernaculum

Palamedis fuerat obruit; item epistolam conscriptam Phrygi captivo

ad Priaraum dat perferendam, militemque

suura

eum non ionge a castris interficeret. Postero die quidam miles epistolam, quam Ulysses scri-

priorem

mittit,

qui

pserat, super cadaver Phrygis positara, ad attulit ,

qua scriptum

fuit :

Agaraemnonera

Palaraedi

Priamo

missa; tantumque ei auri pollicetur, quantum Ulysses in tabernaculum obruerat, si castra Agamemnonis, ut ei convene-

Sed cumServiocousentitTzetzes v. 368— .314. Servatur alterum huius colloquii fragmentura, ad ambi-

rat, proderet."

tionem Palamedis et conturaaciam Aclnllis, puto, pertinens: CtQaxYildxai xav ^vqIol yevoLÊâ, Cocpog d* av elg tig rj 8v' iv âxQG) XQOVcp. Reversi deinde milites, qui chorum constituunt, pacis

desiderium cantu significant:

od 6vv ^L0irv6a) xcDfiGtv,

og dv' "I8av

tSQjiBtat

Cvv natQl q)Lka

255 TV^TtdvCOV ICCKXOLS

Interim duces , venerunt.

pugnandae,

iii

retractura esse

ab Agaraemnone vocati,

consiliiiin

Palamedes

Ibi

se,

rerura gerendarnm cursu in castra

raedio

queritur ;

cf.

Philostratura ,

cuius paene

verba cura Tzetzis verbis congruunt:

singula

con-

quum spes fuisset Lesbi ex-

„Quum in

castra redissent et Palaraedes de rebus gestis exposuisset,

iubes

me Per-

cuncta Achilli attribuens,

rex,

gama oppugnare; ego vero

raachinas egregias esse arbi-

inquit,

Aeacidas et Capaneura et Tydeura

tror

Locrenses et

Patroclura et Aiacera ; sin inanimatis quoque machinis opus est,

iam Troiam, quantura in me est, iacere putate." Haec

cura Palaraedes partira exprobrans partira operara suara poliicens dixisset, venit servus ab

Ulysse subornatus et epi-

in manus regis traQua palam recitata, stupentibus omnibus, Palamedes

stolara iliam falsam, didit.

quara dixiraus,

iictam failaciam calumniamque ad se perdendura structam

Ad hanc quaestionera refero fragm. incer-

esse affirmat.

tum

libr. 7t.

Chrysippo allatum

(cf.

Bergk. coraraent. de Chr.

dnocp. p. 35.):

ovK olda' tdXrj&lg yaQ d(5<paXeg Nescire se dicit, quid

epistola

cpQd(5ai.

scriptum

sit,

simulque

insidias se vereri significat.

Cuius patrocinium se suscipere simulans Ulysses specie

defensionis

comraemorat ea, quibus suspicio

confir-

metur **) 'Ayd^e^vov, dvd^QajtOiCv 7ta6iv ai rexvai ^OQcpfjv exovGi avvTQex^LV elg ;^99jii«ra ***),

) SerTavit Pollux X, 31, p. 491, 20. de gladio dictum esse ostendens. ^•^)

Servius:

„Citatus

principum lecta,

est

Falamedcs.

Epistola in conspectu

simulabat reo adesse Ulyxes sua-

debatque, ut aurum

in tentorio

situm inquireretur."

Hygi-

nus: „ltaque Palamedes cum ad regem esset productus et

factura negaret, in tabernaculum eius iverunt et aurum effoderunt."

**^) Sic Pflugk. in Zimmcrm. scientia autiq. 1840. p. 1229. emendavit.

256 TOvtGiv 8s TtdvtBg OL t£ ^ovOiKrjg q)tXoc oCot ts xdQig ^g>6l XQYiadtcav vntQ fiox^ovCLV, dg 8'

ccv

nXsl^t*

sxjj,

6o(pcotatog.

Deniqiie, quo citius reiis crimine purgaretur,

omnes ad

raonuit, ut

si aurum, quod in epistola scriptura csset, nuilura repertura fuisset,

recta

eius tentorium pergerent,

ubi

Paiamedem crimine gritate

liberatura fore. De Palamedis intemorum atque innocentia sic pcrsuasum est choro,

ut eius studiuni sapientiae tanquam iustitiae abstinentiaeque meditationem praedicare non dubitet (fragm. dub. 35.): Ttotvi' G) Oocpia^ Cv fioi avdavs' dXôv 8s fioi firj xQî^^sov (pasvvhv dxtlva TtdQog Cocpiag Saiôv Sidoir] 7] z/toff tVQavviS" dvatata asltai, %albg

^fjCavQog, otcp TCQogi^aXXs.

Auro reperto reversisque principibiis iudicium agitiir*), tantamque sua

Confidit etiaranunc Palaraedes innocentia

fore

sperat veritatis

iustitiaeque

vim divinam,

unus

possit plurimoruni tela eifugere:

dg tov Sixaiog ^vQiav oiux svSixav XQatSi, tb &slov trjv 8iK7]v ts CvkXa^diV.

Comraemoratione beneficiorum , quibus

universos

afFecit,

se defendit: STtSLta Ttdarjg 'Ekkd8og xa\ Iviiiidxoav

PlOV 8i(pXl]6' dvta TtQlV JtSlpVQ^SVOV <9'' o^OLOv TtQcota ^sv tbv %dv6o(pov

^tjQCiv

dQL^^bv svQrjii' sôxov ooqpi(9^«'rcDV **) ta trjg te lijd^rjg (pdQâx,^ dQd^d^Cag ôvog dqxava xal (paavovvta, 6vXla^dg ts ^sig^ s^svQov dv%QC07t0L(SL yQd^^ttt^ sibsvaL.^ «gt' o^ TtaQovta Ttovtiag vjtSQ nXaxbg tdnsL Kat' olxovg itdvt' S7ti6taQâL TiaXag,

naL6LV t* dTtod^vi^^iCOVta ^f^TyftofrcJi; ^stQOV

Ovid. Met. Xm, 59:

Prodere rem

Danaam finxit fictumque prohavit

Crimen et ostendit quod iam praefoderat aurum. **) Cf. Welck. p. 501. Adde Vater. in huius censura p.

257 yQccjpavta KbItcbiv^ tbv Xa^ovta 8* ddkvai,

S d' ilg BQiv 7tL7ttov0LV dvd^QCJTtOLg icaxa deXtog dLaiQsl kovk ia tpEvdij Xhyuv,

Ad anni descriptionem pertinent haecce, fragm.

(n.

quae

in incertis

143 ) ponebantiir: OTtcoQag dLTttviovg, iiQog t' X6ovg,

(piXrig t'

ad vigiliarum

tintinnabula fragm. 10.,

deniqiie

quod nu-

meris reddo sic

(pvlaxdg te 6vv KadcoCi, wjctI neQiTtoXsLv'^),

quem locum Aristoph. Avib. 1158 seqq. perstrinxit. Ilkid quoque a Palamede commemoratum esse arbitror, quomodo pestem ab exercitu Graecorum avertisset, de qua et ipsa re Phiiostratus ac Tzetzes congruentia retulerunt: „C*i™ lupi cx Ida descendentes calonibus et iumentorum iis, quae circa tentoria erant,

sumtis

detrimentum inferrent, Ulysses iussit

omnes

iaculis

Idam adversus iupos

proficisci.

Tum Palamwdes, Lupos, o Ulysses, inquit, Apollo indicium fecit pestis, et ipse illos

canesque

sagittis

benevolentiae

Lycio

haud secus atque apud nos muios mlttit autem ad aegrotaturos

interficit,

caussa,

Phyxio

ut e.

(i.

quidem Istas

sibi

fugae

Itaque Apoliini

consulant. praesidi)

supplicemus,

luem autem in capras convertat. Nos vero, o Graeci, nobismet ipsis prospiciamus. Opus enim est pestilentiam vitaturis frugali victu et motu corporum acriore. Quamvis enim medendi artem non attigerim, sapientia omnia comprehendit. Haec feras

*) Harpocratio

XovvTcov avv

tollat,

disiia) 8c6v las'

v.codcoci

rjtoi

dno

vvyiTog Tccg cpvXaxdg

tcov

Ttsgmo-

EvgiTtlSrjg Ila-

Adde schol. Aristoph. Av. 842 seq., quem

XufijjSsi.

Vater

suis sagittis

p. 33.

citavit

Eadera, quae Euripides , Philostratus et

Tzetzes Palaraedi inventa tribuerunt, quorura ille ngp yug d^ tov TlaXtt/njdovg cogai filv ovnco rjaav fir}vav ds ovnco xvxXos, hiavTog 81 ovnco ovofia ^v tc5 xgova>, ovdl vo:

/itafiaTU

Tjv

ov8£ GTa^fia.

T£ ovnco Egcog, insi

-nal

fihga ov8e dgi^fioi^ oocpiag

—

ovtcov 81 tcav Axaicav iv AvXi8t, nttTOvg svgEv, ov gcxd^vfiov nai^idv, dXX' dyxivovv ts xal ti'6co Gnov8fjg. Eodem respexit Plato Rep.

VII. p. 522. D.

fiijnoT'' rjv

ygafifiaTa.

Ceterum conferas quae de Palamedis

vcntis disseruit Otto lahn.

T. H.

in-

258 quidem vendi vetuit et militares cibos ius-

locutus carnes

ad beiiaria autem et oiera silvestria deduxit ex-

sit arceri,

ercitum obtemperantem

ei et

quicquid praeciperet divinum

Etenim pestis, quam quidem civitates invasit et Ilium, Graecorum vero, quamvis in pestilenti telet oraculis aequale esse

ducentem.

praedixit, ex Ponto profecta, Hellesponti

neminem attigit. Nam praeter victum corporum quoque motus sic moderavit: Centum de-

lure castra posuissent,

ductis navibus vlcissim exercitum

impositum

gantem

promontorium circum-

inter se certantem aut

vehi aut

scopulum attingere aut

naves appellere.

littori

ris navigationis

tientes

corrupta terra ac

spirandum tutius." dis societatis

alicui portui

remi-

vicino

rel

Suasit etiam Agamemnoni, ut cele-

praemia iis proponeret.

valetudinem

iussit

laeti

Ltaque bonam sen-

exercebantur.

Docuit enim eos

pestilcntc suavius esse

Sic

cum per totam

humanae commodis

mare et ad revitam in augen-

posthabita^ua utilitate,

se elaborasse ostenderet, non persuasit de innocentia sua,

Ulysse re et facto verba eius refutari affirmante:

ogng UysL filv «v, tcc d' BQy\ Iqp olg Xiyu, ai^xQ^ £6tiv a^ftov, tb Cocpbv oi5x

ctlvGt

tods*).

Latis igitur suffragiis condemnatus Palamedes non se, sed

patriam deplorat ad augenda mala sua ingeniosam: deLVfj nohg vo6ov6' dvsvgl^KHv xaxd**), Agamemnoni autem praedicit fore tempus, quum

ipsius

interfectl illum poeniteat:

xal ^v^nB66vto3v nQay^dtov ScXXoiv xote sij^SL

Totovrov dvdQa 6ol TtaQi^tdvai'^**)*

Denique rogat, ut, priusquam ad mortem ducatur, paullalum 8ibi spatii ad sacra facienda concedatur:

AFAMEMNSIN, xL dei

^Bovg 6bPbiv 6s xat^avoij^Bvov

nAAAMHJHE. AydiiB^vov, o{fdslg xd^atog siCB^islv ^BOijg. Abiens quoque lamentis abstinet, tantummodo Teritatem ante

*) Cf. Schneidew. ad Orion, p. 62. Welck. P. III. p. 1584. **) Fragm. inc. n. 38. *>v*)

Fragm. inc. ii. 89.

259 se exstinctara atqiie e vita

hominum sublatam esse dolet*): nQoe^aveg yccQ auoi)**).

XaiQ\ 'AXrj^iia xvdQcc,

ceteris

querelis Liban. pro Socrate ed. I. Morell.

eiiis

dkV odd' axelvog tiqo rov ^avdxov 6ico7cdv dXX s^ijv avx^ xal XeyEiv %ai yQacpuv koI

p. 242. docet:

IxsAfvEto,

xov Ivkov rot) vavxixov xrjv eavxov xvxriv hce^tl^s xa savxov naxQl NavnXlcp xrjv STti^avdxiov stcl0xolijv. In risum haec ab Aristophane in Thesm. 768 seqq.

yQdjl^ag anl

conversa

qiio loco scholiasta qiiidem ab

notiim est ,

esse

Oeace, lugente mortuum, epistolam remis inscriptam et in mare abiectam esse affirmat (6 yccQ Oia^ sy%aQdxxsL noXXaig nkdxaig xa nsQl xov Uaka^i^di]

Tcal d(pii]0LV slg d^d-

^ia ys xivi xov NavnXiov TtSQinsCslv)., cui

ka60aVy tamen Aristophanes ipse contradicit, cum Libanio conspiPiures rans: cog SHslvog xag nldxag ptx/>£0 yQdcpav. cogts

Euripidis

versus

ex Palamedis threno decerptos Aristo-

phanis carmini inesse planum est, velut hosce: itys 8rj TiivdKCQV

JcOtwv 8sXxoi^

8sla6%s 6^ikrjg okxovg

—

XTJQVTcag siLcbv ^6x^<*iv'^'^*)

pd0KSx\ snsiysxs ndaag xaO'' odovg, xsiva, xavxa' xaxsag

xq'^.

Tum scholiasta tanquam Euripidis affert haec: dnsX^sxs., 6i]^dvaxs,

quae continuo supplicii

annectenda esse videntur.

illis

verbis

his

describit

Philostratus :

Rationem

„Vinctis post

terga manibus., lapidibus obrutus interiit,' mittentibus Peloponnesils

viderunt

atque

quidem

sed

reliqui

scelus

Graeci

commissum

Crudele fuit etiam hoc, quod

esse putantes quiescebant.

edictum est,

nam

Ithacensibus:

haec,

ne quis Palamedem sepeliret humoque pie

contegeret, et suppiicio aifectum

iri,

quis sublatum se-

oiJ ya§ 8tj lKiTSV6cet 'Jyo/fiFfivovu ovSe oinTQov ti ilmiv ov8b oSvgaG^cci, dXX' ilncov iXsm 6f, dXjjd^Eia 6v

*) Philostr. :

yotq

ifiov

nqoocnoXcoXas

vntGx^

Tr,v

KSCpttXrjv

Tolg Xi&oig,

otov ^vviBig., OTi ?J dUr] tiqos avTOvg forat. Tzetz. v. 384. **) Cf. Welck. p. 505. ***) Testatur Suidas s. v. afiiXrjf quem citavit Fritzsche p. 288.

11*

260 mandasset.

pnltiirae

Aiax maior,

Haec

aiitem

Agamemnoiie edicente,

cumin mortuumincidisset, multas qui-

dem lacrimas circa ipsum profudit, tollens vero eum demidato atque expedito gladio per multitudinem transiit." Non Aiax, sed Oeax, frater Palamedis, mortuum luxit, tequem supra commemoravimus

ste scholiasta ,

quibuscum

congruunt quae Euripides ipse in Orestis fab. v. 432 seqq. exponit. Oeax autem, id quod recte Philostratus memoriae prodidit, eo ipso

momento

iectu interficiebatur ,

quo Palamedes lapidum conId enim intelligitur ex

supervenit.

fragmento eo, quod nuper Schneidewin. (Coniect.

crit.

108.) in Crameri Ann. II. p. 258, 2. inventum huic tragoediae vindicavit: ttg

fW 6 ^Xlav (jKoXojtog ^ XevO^ov tvx^lv;

Idem sublato

interfecti

corpore

cinit illum, cnius Philostratus

naenias sive d^Qrjvov ce-

Her. X, 12. mentionem fecit:

£xdveT\ ExdvETS rav ndv6o(pov, c5 ^avaoi*), tav o^ddsv' dXyvvov6av drjdova Mov6av, 7CH6\fkvtig dvdoi deiva ts Xsysuv xal dvaidsl. Simul ex his non narratam esse Palamedis mortem, sed in scena exhibitam intelligitur.

Cogita igitur lapidationem

ipsum chori cantum, Palamede e conspectu abeunte, factam esse. Ceterum non potuit drama sine dei alicuius inter

nec iniuria Welckerus p. 509. per Mercurium res compositas esse suspicatus est. Huius erat

interventu finiri,

Achillis

iram Achivis perniciosam **) et diuti\rnitatem uitionem

praedicere ***)

simulque impe-

belli

et Nauplii

rare,

ut non tantum sepeliretur in Aeolensiura

lamedes,

terra

Pa-

sed etiam divinis honoribus afficeretur atque ab

universo populo lugeretur f). *) Articulum deleri iubet Bergk. ap. Welck. p. 1585,

In tertio

versu voculam rs inserui. **) Cf. Philostr. p. 688. ***) Cf Hygin. c. 116. Eurip. Hel. 1126. Troad. 90.

t) Philostr. X, 11. Virg. Aeii. 11,85: nunc cassura lumine lugent. Dares Phryg. c. 28: „Argivi Palaraedis scientiara, Dictys aequitateni, bonitatem, clementiam lamentantur." Cret. II, 15: „Igitur a cunctis Graecis, veluti publicura, funus eius creraatura igni aureo vasculo sepultum est." De sacello Palamedis cf. Ott. lahn. p. 22. Tzetz.

ad Lycophr. 384.

261 Homero plane omissae, a tragicis qiiorum omnium opera siint, Non omnes vicit obscuravitque Euripidei dramatis gloria. Palanieilis res,

frequentissime

tractatae

poetae insontem finxerant Palamedem , id quod colligo ex Philostrati verbis : xat %qv6ov ^lv riztav fdo|£, nQodotrig

slvai

xat8xlf8v6&7j.

enim,

Hic

quamvis Euripidem

maxime seqnatur, tamen etiam aliunde petita intermiscere Quidan» Dioniedem cum Ulysse interltum Palamedi solet. machinatum esse dixerant, idque in Cypriis carminibus scri-

ptum fuisse discimus ex Pausania X, 31, 1., quam famam secutus erat tragicorura is, cuius argumentum refert scholiasta Euripidis

ad Orestis v. 422., cui accedit Dictys Cret.II,

JNeque potest dubitari, quin Sophoclem

15.

ille

auctorem

habuerit, a quo Nauplium productum fuisse poenam ab Achivis

postulantem (tov (povov jcatdbg dixdoai,) certissimo te-

stimonio Achillis Tatii et fragmento 379. Dind. edocemur.

Nam Palamedem

Sophoclis et Nauplium, qui dicebatur eandem fabulam fuisse mihi persuadeo. Proprium Euripidi fuisse arbitror hoc, quod sola in-

xataTtXicDV,

vidia malitiaque interitus parabatur homini innocentissimo

eidemque sapientissimo.

Haud magnopere hoc dramate

delectatum esse populum Atheniensium,

quod

sui in<^enii

vitium tauquam

Aristophanes

Thesm. v. 848. ostendit, Euripidem, quod

frigidi

Palamedis

esse negans:

—

speculo

repraesentatum

eum pudeat,

—

OVK

conspiciebat,

conspectum proditurum

fW OTtCJg

tbv UaXa^ijdrjv t^vxQbv oVr' «tdjjvi/atat. Neque enim unquam aequo animo tolerant homines verioi)

tatem sic ob oculos positam, ut eam effugere falsa sibi persuadendo nequeant. Neque enim castigari se, sed decipi volunt,

neque nudari vitia ac turpitudinem, sed occul-

Aemulatio vel nimium principatus studium, ubi homines se bouis artibus id, quod volunt, assequi posse detari.

sperantes ad malas se converterunt, parit fallacias, insidias, calumnias, crudelitatem omnisque generis iniustitiam, qui-

bus vitiis tum sin^uli tum

civitates ritissime subvertuntur.

Ex aemulatioue natum bellum Peloponnesiacum foedara morum depravationera totiusque vitae conversionem effe-

262 iam rerum vocabulis immutatis

cerat, adeo ut consuetis

nomina

virtutum

vitiis

imponerentur.

^Temeritas enim

inconsiderata pro fortitudine 8ui incuriosa habebatur, cunctatio providens pro speciosa timiditate, modestia pro igna-

Cui insidiae

praetexebatur.

via

succedebant,

hic

erat

astutus

atque eo astutior,

Qui

nocendo alterum praevertisset, laudabatur et qui

alterius in^idias praevidisset.

ad hoc cohortatus esset non cogitantem."

Ilaec atque alia

de morura depravatione commemorans Thucydides (III, 82.), „fons et

caussa.,'^ iuquit,

,,horum omnium erat principatus

per avaritiam ambitionemque quaesiti cupidiias,

ex qua

eadem natum est studium factionum." Quamobrem non est dubium, quin mores Euripides descripserit popuiarium ambitiosorum

rationem

et agendi

et factiosorum, a nulia fraude abliorrentium, et

omnia divina

humana iura polluentium, ut quod vellent consequeren-

tur.

Atque

ad tollendos adversarios

falsis uti

crimina-

damnatos populus interficeret quoscunque consiliis suis obstare putarent. Qua in re quo im-

tionibus

solebant,

pudentiae

atque

documento

est

audaciae

hominum

quae paullo

malitia

processerit,

post accidit Flermarum

deiectio et quae inde consecutae sunt innocentium civium

damnationes, quae ad perdendum Alcibiadem omnia spectabant.

lidem,

vium innixum

quem amicorum potentia et factionibus ciquam quem

potentiorem esse videbant,

antequam ipsum aggredefastigii, quo ille stabat, demoliebantur, velut Anaxagoram^ Phidiam, Aspasiam aliosque Periclis amicos invadeutes hunc in periculum adduxerunt. Imaginem igitur expressit noster non unius facti, everti statim posse

rentur,

amicos

sed eorum ,

sperarent,

eius, quasi

quae

columina

ct antea saepius facta erant et saepius

postea evenire potuerunt.

Nara Anaxagoras quidem in vin-

cula couiectus de vita decessit, Phidias autera aegre Periclis Gonsiliis servatus est, rogatione lata a Diopithe, ut nomina

deferrentur eorum, qui deos esse negarent vel de rebus aethereis docerent *).

Eo ipso autem terapore, quo hanc tra-

goediara componebat Euripides,

Plutarch. Pericl.

Alcibiadis levitate et re-

31 seq. Diog. Laert. II, 9, 12 seqq.

263 rum divinarum contemtu indignationem multorum et su« movente rursus accusationes phiiosophorum Tel

gpiciones

sophistarum factitatas esse probabile est. Nam et Protagorae fugam circa hoc tempus evenisse computata tem-

porum ratione Schoell. (p. 110.) probavit, et Diagoram Melium paullo post impietatis insimulatum, quod deos esse negaret, Athenis fugisse, quo facto talentum ab Atheniensibus propositum esset ei, qui interfecisset, Diodorus (XIII,

Protagoras vero Abderites Athe-

memoriae.

prodidit

6.)

niensium iussu urbe atque agro exterminatus,

libris

eius

quum nusquam tutus esset, navi-

combustis,

concione

bus iilorum omnia maria tenentibus, parvo navigio vehens esse traditur. Caussa autem damnationis

undis obrutus

fuerunt verba in principio

libri

posita haecce:

„De divis

neque ut sint neque ut non sint habeo dicere. Multa enim sunt, quae obstent coguitioni, rei obscuritas et vitae

humanae brevitas*)."

Hunc librum in Euripidis domo ab

recitatum esse traditum est memoriae**), unde fami-

illo

vis

Verum quammagna fuerit viri dignitas atque praestantia***), quam-

vis

intima

liaritate utrnmqueiunctum fuisse intelligitur.

atque Euripidis amicitiaf) ,

eius

tamen hunc

potissimum sub Palamedis perRona imaginaria latere nolo

imminere tionibus

enim

Satis

suspicari-i-l-).

quod

caussa fuit,

sciebat.

capitis

gravis

Euripidi talia fingendi

periculum quotidie amicis suis

Nam Socrati quoque iisdem insimula-

intereundum

fuit,

mente anticipasse videtur.

cuius mortem quodammodo Eadem enim ratione Socrates,

qua Palamedes, fensione usus, nuit,

accusatus damuatusque est, eadem deeadem animi magnitudine a lamentis absti-

eadem trauquillitate passus est supplicium. Frequenutrumque ab antiquis comparatum esse satis no-

tissime

*) Cic. N. D. I, 23. Diog. Laert. IX, 3, 51. et VII, 55. Sext.Emp.

adv. Math. IX, 56. **) Diog Laert. IX, 5, 54.

***) Cic. j-)

Cf.

1. 1. „8ophiste8 temporibus iilis tcI maximus." Yitam Eurip. codd. Vindob. et Ambros. :

tf ) Rcfutavit Schoelli sententiam Vater in huius et Welckeri et Bodii librorum censura, Berol. 1843. p. 13.

264 tum est,

populas ipse Atheniensium spectans Euripidis

cum canerentur illa:

tragoediam,

BKdvet\ kxdvBte tav ndv6oq)oVy

« ^avaol,

xav ovdiv dXyvvov6av dtjdova Mov6dv, desiderio Socratis

iniuste necati captus

collacrimasse tra-

Fuerunt etiam qui, tempus, quo primum fabula scripta est, ignorantes^, hoc ipso consiiio iilam dicerent ab Euripide compositam esse, ut iniustissimum Socratis suppliditur*).

cium civibus exprobraret**). Ex quo intelligitur auctam esse huius tragoediae laudem Socratis morte, partemque admirationis^ qua hic afficiebatnr, ad Palamedem redundasse **). Cuius admiralionis exemplum est apud Philostratura Her.

657. agricola

ille

Iliensis,

qui Palamedis calamita-

tem deplorans frequentat locum, in quo dicebatur lapidatus

esse,

inferiasque obfert

cum Palamede canem,

cui

bibere

sibi

quotidie

videtur,

nomen imposuit

Ulyssis.

Aristophanes Ran. 1450. Euripidem paravit,

quum

simul

finitis

negotiis

male tractans

Verissirae

autem

cum Palaraede com-

ipse nequitia malitiaque Ulyssera superare

Cuius latratibus Euripides neque vivus unquam motus neque mortuus laesus est, donec nostris tempori8tuderet.

bus exstiterunt, qui oanem Insciiiiae anteponentes atque illi auscultantes verissimam sibi Musarum sunt vocem per-

Et vehementissimo impetu canes esse furioEuripidem irruere solitos ex eo intelligitur, quod canum laniatibus postrerao interisse traditur. Verura enimTero nemo unquam rem novam, magnara utileraque in hominura vitara intulit, quin idem experiretur, et sanari sointeremto etiam canum furor, quo tempore let domino cipere

visi.

808 in

ululatus

eorum et gannitus desiderantiura eum, quem ipsi

laniarunt, saepe

non minus acer esse, quam antea ianiatus,

solet.

*) Cf

Welck.

p. 507.

not. et lahn. p.

Argum. Isocr. Biisir. p. 220.

10 scq Schoell. p. 106. iis, qui hoc vere

Adsentior

^'^)

evenisse statuunt, cum iterura fabula spectaretur. Diogen. Laert. II, 23, 44. Auctor argum. Isocr. Busir. p.247.

^*-^)

Bekk. (p 220.). Vasorum quoque picturas Euripidis fabulam imitari Weickerus p. 509. not. commemorayit.

265

T r o a d e

Exhibetur scena tentorium i\gamemnonis, ante"*quod prostrata citur;

Heouba adstantibiis ciistodibus (v. 464.) conspiesse

intus

finguntur

feminae

principibus

captivae

delectae; procul urbis tecta, ex

incen^ fumantia, impri-

mis arx Pergamus, prospiciuntur.

Haec quidem in sinistra in dextra autem

ornatus

scenici

prospectus

parte repraesentantur ;

mare et naves Graecorum patet: a qua parte eam noctem, qua Ilium captum esse fingi-

prodit postridie

Neptunus urbis suae, quam ipse munivit, sortem coraqua ratione expugnata sit exponens. Tum

tur,

miserans, et

Graecorum quidem impietatem et crudelitatem

rum autem

sanguine fluere, et

dicit

Priamum ad

Troiano-

omnia lucosque

calamitatem ostendens, fana

ipsos tempii lovis

omnibus interfectis, resonare mulierum dominos sortientium eiulatibus Scamandrum , denique Polyxenam in sepulcro Achillis pro victima immolatam esse, Cassandram autem, virginem deo Hercei gradus trucidatum iacere;

viris

sacratam, neglecta pietate et reverentia deorum, in adulterinum concubitum ab

Agamemnone duci.

His quidem in drama introducimur; ceps sequuntur,

nil

praeparatur

quae dein-

at iis,

eorum,

quae

scena

aguntur, sed constituuntur ea, quae rebus peractis eveatura sunt.

Accedit enim ad Neptunum Minerva,

plena

quod Aiax in templo suo vim Cassandrae intulerit, a nemine Achivorum reprehensus neque punitus. Quaraobrem perdere eos, quos antea coluit, gaudio autem afficere eos, quibus infesta fuit, decrevit, iamque a love impetravit, ut terapestate, imbre et grandine Graecos per-

indignationis,

dat a Troia redeuntes ;

concessa

ei. sunt

naves incendat: quae quo funestior hoste Graecorura Neptuno

mare

iungit

sit

fulmina,

quibus

tempestas,

societatera,

fluctibus raiscendo obruat navigantes.

cum

rogans,

Quod ille se

facturura lubens proraittit siraulque eff^ecturura, ut navibus

ad rupes appulsis fractisque corpora raortuorura ad orania SicTroiae urbis deflagrationera incendium navium Graecorum continuo subsecuturum est, utmiseriae

littora eiiciantur.

266 eorum, qiii Ticti sunt, miseria eorum, qui vicerunt, exaeque,,Stulti igitur sunt qui urbes hostium et delubra et se-

tur.

pulcra mortuorum depopulantur ipsi postmodum interituri."

Non victae tantum civitatis,

sed victoris quoque exerstatim ex hoc pro-

citus interitum hac

tragoedia

logo

Et praemisit Euripides praedictionem

intelii^itur.

ostendi

ultionis divinae e<^consiiio^ ut crudelia facinora alia alia

super

contemplantes haberemus, quo animum consolaremur,

simulque effecit, ut initium Troadum

fini

Palamedis an-^

necteretur:

Euboeae enim angulum atque promontorium

Caphareum

cadaveribus

repletos

fore

nominatim

fecit

praedici*).

Tandem Hecuba, quae hoc

toto

tempore dolore ob-

mutuit et in solo iacuit, caput humo toilens quereias effun-

dere incipit.

„Surge, infelix, tolle humo caput: non iam

haec Troia est, neque nos Troiae reges; tolera mutatam fortunam, naviga secundum fluctus, noli undis adversis proram vitae obvertere, sed naviga fortunae arbitrio." Huic tam magnifico exordio cetera respondent, quibus amissa bona recenset anus miserrima, ac dolere caput, latera, dorsum ex volutatione perpetua et lacrimis significat. Solum enim perditorum solatium est luctus insatiabiiis. O naves illae, quae quondam cum fistularum tibiarumque funesto cantu celeri cursu per mare et Graeciae portus vectae ad Troiam appulistis, Helenam, Spartae dedecus, petentes, quae quinquaginta mihi liberorum patrem interfecit et me miseram in hanc demersit calamitatem, qua iam

apud Agamemnonis tentorium iaceo, serva anus ex aedibus tracta, capitis lugubri rasura dedecorata.

Talibus lamentis

reliquas captivas, uxores virorum interfectorum filiasque vir-

gines,

e tentorio ad communiter plorandum excitat, ipsa

avis instar

aedificiis

sicut antea cum laefumum enim ex Troiae

modos lugubres praeiens,

carminibus deos celebraret:

tis

surgentem conspicit.

Nondum sortitione facta, in praetorio principum Tro^)

Cf. Schoell. p. et Planck.

62 seq., quem immerito reprehendunt Vater

Nam quod priva Minervae ira poena Graecis

irrogatur, reliquorum scelerum

poena non tollitur.

267 ianorum

uxoresque commorantur: unde prodeuntes

filiae

omnes praeter Cassandram Helenamque, quarum illa moerore,

haec piidore prohibetur, duobiis effectis heraichoriis,

partem lamentorum

incitiam

cum Hecuba alternantes, par-

tem in unum collectae chorum continuam peragunt.

Quum

Graecos iamiam naves soluturos esse videant, anxiae suspensaeque, quae cuiusque sors futura sit, exspectant.

Tum vitae

futurae suae conditionem,

qualis

hostium

quo loco quod quasdam se terras praeoptare, alias odisse dicunt, id Athenien8ium gratia fieri supra coramemoravimus. Venit famulis stipatus Talthybius, facta captivarum sor-

terris futura

sit,

mente

anticipant,

titlone, Cassandram regi adducturus.

A quo Hecuba de Po-

lyxenae, nuper abductae, obitu obscure, de Andromachae futura ac de sua sorte aperte docetur.

His cum omnibus

Tehementissime, ut par est, doleat mulier paveatque (nulia

enim harum delectionum non crudelis, improba, nefaria est, nulla non victores pietatem et iustitiam spernentes, divina humanaque iura polluentes arguit), tum longe miserrimum esse ducit, quod ipsa Ulyssi, homini abominabiii et fraudulento,

belluae, qui

servire cogatur, iustitiae hosti, nefariae

omnia hinc et illinc confundens duplici lingua

amicitiam in inimicitiam converterit.

Deinde ubi priraam Talthybius Cassandram imperatori adducendam esse dixit, repente tentorium igne collustratur;

mox inde

tenens Cassandra

quasi ad nu-

ptias suas celebrandas procedit, quas innuit

non minus fu-

ardentes

faces

nestas esse hostibus futuras,

quam Paridis nuptiae fuerint

Itaque hyraenaeum canens, deos invocans, faces

Troianis.

vibrans, saltans tripudiansque, felicem se, felicem patriam et

parentes praedicans, ad parera laetitiam raatrem atque sodales invitat.

Mitigante furorera eius raatre siraili oratione, at-

que apud Enniura in Alexandri dramate utitur, faces

ex raanibus deratas virginis intro auferrl,

quillior facta,

orationera sobriam

et iubente illa,

tran-

quidem, sed tamen

gravem veheraenteraque transit, gratulandas sibi nuptias et coronanda tempora victricia esse docens, quippe quum mala ab Helena in Priamidas invecta vicissim in Atridas retor8ura

sit

ac poenas fratnun patrisque occisorum a Tictori-

268

Tum tecte significans suum interitum cum

bus exactura.

doraus

Atridarura

fuisse.

Hos

cubuisse,

sortem

quam Graecorum

iara

feli-

antea

pro patria pu^nantes honestissirae oc-

enira

bello

iilos,

coniunctum docet miilto

interitu

ciorem Troianoruni

turpi

de caussa suscepto, privatos

uxorum liberorumque consueludine, procul a patria interFelicem isse nemine neque componente neque lu^ente. etiam Hectorera et quicunque pu^nantes occiderint propter

perpetuam nisi

meraoriam praedicandos esse. Quod neque illius virtus neque

virtutis

bellura

Graeci intulissent,

quo cura love affinitatera iniit, fama bellum decere prudentes; sin in-

Paridis connubiura, celebrarentur.

Vitare

gruerit,

occurabcre honeste pulcrura esse.

etiara

Quam-

obrera neque se neque patriara coraraiserandara esse. auditis

His

miratur, quod insanae virginis

praeco Graecorura

concubitum, quera vei humiles spernant, sumraus Graeco-

rum imperator concupiscat, ceterum vaticinia ventis dat ferenda et sequi illara ad Agameranonera iubet, Hecubara autera exspectare eos, qui ad Ulyssera essent ducturi.

negat,

Ulyssis

Tum

Hecubam Penelopae faraulaturara esse

Cassandra unquam

per

autera

decera

errantis annos raala et

labores oranes praedicit tantos, ut aurnra

cum

videri debeat

Postremo rursus coraraotior, se raente praevidens una cura Agameranone

Phrygura

iugulatara,

miseria

eiectam

sua

comparata.

convallera

torrentis, nudara, feris

laniandara, decerpit capitis abiicitque coronara; iaraque in

navem conscendere et in altum proficisci cupiens valere iubet raatrem patremque, valere patriam fratresque in ea sepultos; sed brevi se, ubi Furiae instar in Graeciam ducta fuerit, victricem dicit inde

iUis iri

ad inferos descensuram et cum

coniunctum.

Manifesto haec vaticinatio

illi

priori,

quae fuit in Ale-

xandri fabula, respondet, et hac quidera laeta in tristibus, illa

autera tristia in laetis rebus praedicuntur.

Quara au-

tem Cassandra enuntiat sententiara, honestara mortem crudeli victoria meliorera esse, eadera omnibus huius carrainis

partibus declaratur,

qui

miserias ac

ut sensu caruisse raihi videantur

desperationem honiinum

potestate privatorum

illo

omni obnitendi Grande et

ostendi affirmarunt.

269 cum universum drama

magnificura

est,

tum haec

actio

digna persona vatis,

nullum non verbum continens, quod

iion sit habitui animi

accoramodatum.

Abeunte filia rursus in terram Hecuba procumbit, cu-

Rege patre nata, regi erigere volentes arcens. cum liberos peperisset tam multos tamque praestantes, quam nulla alia mulier, filios quidera omnes nec

stodes niipta

minus coniugem

vidit

ferro interire,

ad mortem abstrahi.

servitutem vei

filias autem vel in lam sola, orbata ac

deserta in eo est, ut ad servilem sortem et humilliraa mi-

detrudatur,

ipsa

nisteria

incerta sorte Polyxenae.

nes praestantissimo expugnationera tis

pars,

profanata

Cassandrae

castitate,

Haec conquerente regina, virgi-

carmine vividissimis coloribus Troiae

Quae deinde sequitur draraaAndromachae et Astyanactis sors spectanda depingunt.

exhibetur, qui plaustro insidentes cura Hectoris armis aliis-

que spoliis per scenam vehuntur. Ubi in rautuura conspectum

Hecuba atque Andromache redierunt, alternis vocibus versibusque, primo canentes, deinde colloquentes, tum mala sibi coraraunia

Accipit

deplorant,

tura altera alteram consolantur.

Andromache ex Hecuba Cassandram

ad Aga-

memnoncm abstractam esse, inviceraque haec ex illa, Polyxenara

turaulo Achiiiis immolatara, a se autera

positara sepullaraque esse.

com-

Tara raisera re nuntiata An-

dromaclie, o raater, inquit, o parens, accipe praestantissi-

mam sententiam

quae dolore raentera tuara possit levare.

Non nasci et mori idem esse dico, vita autem aerumnosa mortem potiorem:

sensu

enira

malorura

carentes liberi

8unt dolore qui e vita decesserunt; contra qui e florenti-

bus rebus in raiseras devenerunt, aegri anirais priorem felicitatera desiderant. Poiyxena igitur talis est raortua, qualis

esset,

malorum. pta fui

lucera nunquam conspexisset, nihil sentiens Ego vero, quae et appetii felicitatem et ade-

gravissimara eius feci iacturara. INara quaecunque feminis decora sunt, in his, quura in Hectoris dorao degerem, elaboravi. Exinde ostendit ipsam sibi ,

atque honestatis laudem in malura vertisse, quippe propter quara Neoptolemo nubendum sit et in domo interfectoris serviendum. Miserum autem connubium ipsum pudicitiae

270 probae esse mulieri, quae Tirum eum, cui virgo deduvere ex animo dilexerit.

Haec largior et coquam res postulare videtur, et credas occasionem probarum uxorum mores describendi praecta fuerit,

piosior est disputatio^

cipiendique

cupidius ab Euripide arreptam esse,

utllia

primum quidem curandum fuit, ne lamenta lamentis continuarentur: qua eadem de caussa attero episodio, accusatione Helenae, hoc drama disting:uitur. Tum mores feminarum, quas domos suas principes Graecorum pro praeda deducerent,

accuratius describendi hanc ob caussam fuenon minus probas quam improbas illis inutiles ac

runt, ut

perniciosas

fore intelligeretur.

pars merito

Denique mngna tragoediae

Hectoris et Hectoridarum \irtute, qua diu-

tissime Troia defensa est, celebranda occupatur.

Hecuba

autem, his auditis, quamvis iam se ipsa plane tempestate victa desponderit,

tamen non omnem spem illam abiicere

dominum colendo

sed praesentem

iubet,

filium Hectoris

Hoc ipso momento Talthybius redit ex consilio Ulyssis Astyanactem abducturus de turri praecipitandura. Haec altera victima eervare

educare,

atque

iubente invidia et

8uam

Troiam

restauret.

suadente Ulysse propter praestantiam

cum cedendum victoribus puerum mater ex ampiexu suo divelli patitur,

caeditur.

esse videat,

qui

Forti animo,

facinore tam crudeli,

ut vix praeco ipse perseveret.

„0

carissime," inquit, „0 frustra culte fili, interiiceris ab hosti-

bus relicta matre misera; quae

rositas,

patris

autem

esse solet.

saluti

aliis

te perdidit

meas, ex quibus non reges Troianis eram, hostibus,

paritura!

inhaeres,

sub meas

fili,

veluti

Hector adest, qui salutem

quid

ploras*?

pullus

alas

aiferat,

gene-

infelices nuptias

sed victimas

quid

vestibus

confugiens*?

Non

non affines, non Phry-

itaque funesto saltu in cervicem datus e sublimi praeceps spiritum abrumpes." Ultimum amplectitur, oscu-

ges:

latur duicissimum corpus, frustra

mammis ipsius nutritum,

educatum, et exsecratur et Heienam, invidiae, caedis, perniciei et malorum omnium

frustra

curis

caussara. cultet,

suis

Tradito

abit

iaboribus

filio,

statim ad navem, ubi corpus oc-

haecce dicens : „ad egregios vero proficiscor

hymenaeos liberos tradens iugulandos.*'

2T1 His peractis chorus expugnationera Troiae olim per

Telamonem, Saiaminis regem, eximia laude Athenarura

bem eversam

esse,

Herculem factam cum coramemorat bis ur-

celebrat et

quamvis

in ea natus

educatusque sit

Ganymedes, pocuiorum lovis minister, quamvis luppiter Electrae amore ductus Dardanum gentis auctorem ipse procreavit, quamvis AuroraTithono, Laomedontis filio, nupta sit ex eoque Memnonem pepererit. Ceterum haec, quae de summi lovis stupris in fabulis tradebantur, verecunde

innuuntur magis

quam expiicantur.

tua felicitas

huraanarum rerura inconstantia

medis

hilaritas

Deorum autem perpeet

Gany-

interitu simiii ratione celebra-

patriae

qua recentiores , velut Goethius, saepe vim praedlnaturae soltertissimae efficientisque omnia et coqtinentls, nullis mortalium turbis interpeltatae, nutlis homitur,

carunt

num vitiis corruptae, nutlis sceleribus poltutae: „Wir ieise Geschaftigen scheuen Wedcr Adter noch geflugelten Leuen, Weder Kreuz noch Mond, Wie es oben wohnt und thront, Sich wechselnd wagt iind regt, Sich vertreibt und todtschlagt,

Saaten und Stadte niederlegt:

Wir so fortan Bringen die liebtichste Herrin heran." Auctor scelerura, ex quibus haecalaraitates pullularnnt, Paris, interiit: pro eo igitur Helena ad in

caussam dicendam quod expteto Graecos mala reversura sunt.

medium producitur, idque hoc aptius

Troianorum

iam in Est igitur haec Helenae accusatio atque dcfensio e regione posita iudicio itti, quod de Paride in priraa fabuta habifato

tum esse ostendimus;

ipsa

autem Helena huic omnib«s

a partibus simittima est: aiQsl yccQ dvdQcav d^^cct\ l^caQet srdAft?.

Et eventus quoque iudicii idem est: nam servatur mulier morte dignissima, ut pestem in patriam non rainus Meneiaus quara Agaraemnon et

Neoptolemus reducat. Protracta e tentorio per Menelai ministros caussam sic dicit, «t in deorum voluntatem culpam omnera conferat. Contra quae

2T2 Hecuba, accusatoris partibus susceptis, frustra ab ea deos praetexi libidini, ambitioni^ socordiae ostendit:

Menelaus poena quidem afFectum

gnitis cit,

domum.

sed ducit nibilominus

Summa

quibus co-

adulteram di-

iri

pbilosopbiae arcana

bac fabula Euripides

aperuit, idque necessario: quippe atrocissiniarum calamita-

tum remedia promenda fuerunt Cuius generis

mitigandi.

tutam

et vehementissimi dolores

illud est,

quod Hecuba consti-

iudicium Helenam videns effatur:

de qua sententia T. I. p. 96. exposuimus.

xtA.,

xandri

fabula

deas

noster

ipsas

yijg

dxfJ^K

Cum in Ale-

Alexandrum convenisse hoc vero dra-

et iudicium formositatis subisse finxerit, in

mate absurdum csse talia opinari et divina natura indignum ostendat, apparet eum censuisse, Paridem more modoque Herculis Prodicii quasi in bivio constitutum ac deliberantem ,

quamnam potissimum viam vivendi ingrede-

retur, Toluptatis viara pro ea, quae ad gloriam et poten-

tiam duceret, delegisse, et sui animi errore, cupiditatibus

deorum fraude, ad prava amplectenda abreptum esse*). Idem Helenae in deos culpam conferenti ab Hecuba obiicitur, de qua sententia T. II. p. 15. disscruimus, His actionibus postquam intermissio quaedam et inobcaecati, non

tervalinm paratum est raiseriarum prospectumque, ne cu-

mulatione malorum

animi

fatigarentur

spectatorum

stu-

diumque languesceret, confestim deinde ad cumulum fastigiumque calamitatum abripimur,

quibus haec tragoedia

imitandis consummatur.

Quarto carmine chorus festa civitatis a interisse et

diis

proditae

locorum amoenissimorum sanctitatem sublatara

esse

conqueritur.

beris

abstrahi

Tum in

se nondura sepultis raaritis a

alienara terrara duci reputantes

li-

mu-

Menelai navis, qua Helena, caussa malorum, mundo ornata deliciisque circumfluens, vehatur, fulmine medio in mari icta defla^ret. lieres optant, ut

Sequuntur Astyanactis exsequiae, cuius corpus Tal-

*) In versu 968. leg-endum esse suspicor

i]ld-ov Tiqos "Idrjv,

273 Neoptolemum, qnod Pelenm ab Acasto e patria eiectiim esse thybiiis, siciit promisit, ipse reportat, simnl nnntians

quam vellet, profectum esse, cuius festi-

andierit, citius ,

quo minus

natione Andromachen,

filio

iusta ipsa faceret,

Hecubae corpus cum scuto Hectoris, quod esset et pro cedrino feretro et pro saxeo monumento, se-

prohibitam,

Non minore prudentia, quam qua Ticum in immolanda Iphigenia tristem Calcham, raoestiorem Ulyssem, moerentem Menelaum ex-

peiiendum mittere.

mauthes

pictor,

obvolvendum

hibuisset,

summum

quoniam

caput

Agamemnonis

(Cic. Orat. 22, 74.), Euripides lugendi

tari

vidit,

componendique

munus nou Andromachae, sed Hecubae delega-

Astyanactis vit*).

esse

iuctum penicillo non posset imi-

ilium

quoque scitum

humanum

quod fecit a

est,

praecone hostium corpus crudelissime interfecti lavari et

sepuicrum ab eodem parari.

Gravius vero nihil fingi pot-

armorum, qnam pruhunc metuentes pueNe scilicet Troiam everrum novam caedem patra^tis sam restitueret! ergo nihil eratis cum, Hectoris florente est

Hecubae

oratione.

„0

raaiore

dentiae, laude florentes Achivi, quid *?

virtute et inflnitis copiis pro nobis pugnantibus, nihilomi-

nus periimus, capta vero urbe ac deleto populo hunc infantem timuistis. Non laudo metum iudicio carentem. O carissime, quam infelix tibi fatum obvenit! Nam si obisses

matrimonium

adultus,

aequantur, adeptus,

beatum

Nunc

est.

regnum, quo mortales diis si horum quicquam quidem opes domesticas, sed et

beatus fuisses, vidisti

usus es nullo raodo.

raiserabile caput,

quam te saucia-

runt raoeuia patriae, raonumenta Apollinis! Quara studiose

saepe coluit comsitque

caesariem mater et oscula decer-

manus,

ubi nunc confractis ossibus vulnus hiat!

psit,

quam dulcem patris imaginem referentes artibus haeretis solutae!

araabile os, quara raulta

straque promisisti,

*) Schol. ad V. 1119 : QiJgrjTO 7J

T. n.

yiofiipcc

81 xccvru

ndvtu TZEnotrins

ro TgayiHov xaTaG,iSva6[j,a.

'Avdgoficcxr]

ccvzijg

quondam iactasti fru-

cum lecto raeo incidens, o mater, dixi-

Efnsg

yccq

•

ncc~

nttqrjv

oUTgoxsqov uv iysvsxo to nd&og ^qrjvovGfiS

Tov tdiov nalda.

2t4 sti, largos tibi cincinnos abscindam et aequalium choros ad tumulum tuum ducam et grata dabo alloquia. lam non tu me, sed ego te, puenim avus, extorris, orba, miserum multa illa suavia et nutricatio funus sepelio. Hei mihi ,

iabores

Quonam carmine inscribere debeat

perierunt!

sepulcrum tuum ?

poeta

„Puerum hunc

Argivi

quondam

Turpis sane Graeciae inscrimetuentes interfecerunt." Sed qui paternorum bonorum expers es, habebis ptio!

tamen, in quo sepeliare, scutum aere munitum. scutum, quod pulclierrimam quondam Ilectoris manum tuebaris, optimum tui custodem amisisti! Quam dulcia in manubrio

tuo sunt

vestigia impressa et sudor in polito

um-

bonis ambitu, qui fronte Hectoris exstillabat laboribus fungentis,

quum scutum mento obtenderet. Obferte misero quem praesens sors concedit. Non

corpori ornHtum eum,

enim ad decus

deus fortunam nostram autem est quisquis mortalium feiicitate utens eam perpetuam fore sperat: more enim hominis parum sobrii modo huc modo illuc transiiit." comparavit.

Allatis

corpus

et magnificentiam

Stultus

interim

decoretur,

a captivis spoliis vestibusque,

Hecuba

illud

in scuto

quibns

componens hoc

innumerabiliura victoriarum auxilium alloquitur: Coronator, inquit,

neque, quamvis cum defuncto

sepeliaris, morieris:

muito enim, quam Ulyssis improbi arma, dignius es honore.

Tum vulnera fasciolis ligans, inferos dicit.

curaturum illa patrem apud

Inter haec chorus et inferias dat et naenias

canit et plangit

mortuum cum Hecubae oratione alternans.

Postremo „Nihil ergo,'' inquit, „praeter miserias meas apud deos fuit, et Troia prae omnibus civitatibus iis invisa fuit,

frustraque immolavimus.

set nos

Verumtamen nisi subvertis-

deus et ad inferos demisisset, obscuri ignotique

fuissemus, non celebrati carminibus, neque ullam poetis ma-

teriam praebuissemus."

Hoc quid vult aliud, quam iabori-

bus virtutem manifestari*? neque enim ipsae miseriae carminibus dignae sunt: quam sententiam hoc ipso dramate declaravit Euripides.

Quanto enira atrociorem malorum fin-

xit multitudinem magnitudinemque, tanto enixius curavit, ut ii,

quibus evenirent, animorum magnitudine iila superarent. Posuit haec Hecubae lamenta Longinus fragm. VIII.

275 numero eonim, quae miserationem movere vehementissi-

mam valerent*).

Talthybius autem, postquam corpus huhastam iu sepulcro fixit, in scenam reversus duces iubet manipulorum, ad hoc paratos, faces ardentes in urbis tecta coniicere, captivas autem signo tuba dato

mavit

ad naves se conferre; simul Ulyssis ministri adsunt, qui Hecubam abducant, quae in incendium se praecipitare volens a TaltlJYbio prohibetur.

urbe

Fla^^rante

cum fra-

gore corruente, sonantibus tubis, Hecuba cum choro alternis ululatibus deos paternos et manes interfectorum et urbem iamiam deletam valere iubentes e conspectu deceHaec est illa fax, quam quondam in somnis parere dunt. sibi visa est

Hecuba.

Multum huius tragoediae compositio dispar a reliquarum est. Non enim rerum alius ex alia nascentium iraplicationem, sed paene una natarum imitationem continet,

quo

chus

genere praeierant Aeschylus

Miki]tov &Xco6h,

in Persis et

Rarius

poetas

Phryni-

eo usos esse

credo non ideo, quod a theatro alienum esset et minus idoneum sed quod difficilius tractatu esse intelligerent. Praeterquam enim quod implicationibus rerum faciiius ho,

mines tenentur atque delectantur, ne varietate quidem iucunda distingui facile potest drama in describendo rerum eventu,

Cum

quamvis graviter

varietate

autem

animos movente,

consociatio

rerum

occupatum.

se pugnantium seque invicem dissimilitudine illustrantium amittitur: quibus absentibus rebus tollitur vigor actionis atque animorura oblectatio. Eiusmodi materiara tractandam

fuerunt

per imprudentiam a nostro

qui

dentissirao

soiiertissimoque

sumtam

esse

inter

poetarura

pru-

crederent ob-

quod cumulando mala eiusmodi, quae non sed ne ferendo quidem a miseris vinci possent, animos spectatorura fatigaret. Qui incredibile est dictu quanta cura vecordia hanc tragoediam legerint: nulla enim pars eius non contrarium efficit, nulla non ad iicerentque ei,

modo

obsistendo,

^^K ^) Kctl

^^m ^^B

^EXCC^T]

x£q)ttlrjs

COOflttTOS.

T£

TOV 'AaTVOCVaKTCC TOVTOV

uvTOv ipccvovaa

xai

TtSvd^sl

;t^'§'°^

**^^

TOV TQonov ''^^^

Xoinov

2T6 contemtum eorum, qui inferunt mala, et admirationem eorum, qui patiuntur, spectat, nuUa non „vae victoribus !" et ,,macti gloria victi este" clamat^ ita ut etiam a surdis pu-

posse.

Praeter fortitudinem enim plane nihil

virt<Tibus est,

quod laudari vel cui invideri possit, qui

audiri

tes in

^d^ov^ oyycov doQog bxovreg rj cpQevav (v. 1148.) obcaecatis animis praemia se inutilissima et pcrniciosissima ferre factorum iniustissimorum atque crudelissimorum non

insuper omnes

vident,

Troianorum

longe

morti destinati

sunt

et malis

mala superantibus succubituri.

Nam

opum a Troia avehunt, in mari interiturum est,

quidquid

quidquid mulierum captivarum nudi naufragique retinebunt,

cum familiis perdiHoc enim et Cassandra et Andromache et Helena

aut inutile futurum est aut etiam ipsos

turum.

aliae alia ratione effecturae sunt, et in

plurimum

poeta elaboravit.

Paridis

hac re ostendenda

igitur

libidinem

caecitatem animi iibido Graecorum aequare videtur. turi

Redi-

autem sunt paucissimi : plerique enim aut in peregrina

terra iacent interfecti aut in mari exstincti

longa vero

carituri.

vel perturbatae vel eversae sunt.

omnium

Itaque neque aliena, quae

sectabantur, tenuerunt et amiserunt sua. ratis,

sepultura sunt

absentia res domesticae

His

ita

compa-

quis non mala in Graecos a Troianis conversa esse

intelligit?

Victi

feliciores tanto,

contra inferiores

sunt fortuna,

ceterum

quanto honeste occumbere, quam turpiter

vincere, praestantius est.

Quoad enim vixerunt, uxorum,

liberorum et propinquorum consuetudine utentes quotidie delectabantur, morientes autem

pro patria occumbebant

Quid? quod Graecorum invasioni debent rem omnium praestantissimam, quod gloriam apud posteros relicturi sunt. Constat

et a

suis

apud suos componebantur.

enim, gloria proposita, vel brevissimam vitam

laborum

praeferendam esse longissimae; neque sane neglectus a diis est, cui, quamvis reliqua omnia ademeplenissimam rint,

hoc concesserunt, ut virtute rebusque gestis nobili-

taretur.

Hoc sentientes reputantesque mulieres Troianae, et maxime Hecuba, cuius persona quasi omnium expressa effigies

est,

magis magisque animis confirmantur et se

2n ipsae

Nou amplius humi corpus abiicit re-

consolantur.

non stupet nautarum instar

gina , noa obmutescit dolore,

tempestate,

8uperante

magnoque animo scuto

sed

conscientia

eri^itur

vlrtutum

acerbissimum doiorem nepotem in

fert

Hectoris componens; sed

saevit dolore,

non clamat, non eiulat, non mansueto animo et meditatione sen-

tentiarum gravissimarum subacta iniurias

fortunae et su-

perba hostium facinora recenset.

Vix igitur in ulla tragoedia tam multa tamque gravia philosophiae praecepta quibus vita humana perturbari so-

contraria opinionibus,

cum

let,

theatro

Euripides

commuuicavit.

Ad quod fa-

ciendum nuila permovebatur contradicendi civibus cupiditate, nuilo Diagorae Protagoraeque patrocinandi studio, sed mero sapientiae amore, ut in qua soia tantis malis, quanta haec tragoedia repraesentat ,

tantaeque aegritudini

medicinam paratam esse intelligeret.

Neque

hac

tantum

parte

tragicae

arti

poeta

quoque et compositione rerum inter se oppositarum materiem simplicem exornavit, Primum enim omnibus prostratis afilictisque Cassandra egregie satisfecit,

divino

prodit

sed

furore

varietate

ipsis

malis

triumphans.

Tunc

contemplatione virtutis probitatisque eorum, qui succiibuerunt, animi eriguntur, quae virtus duobus praestantissimis

exemplis,

summi viri Hectoris et probissimae feminae An-

dromachae, sub oculos ponitur.

communem

Ab his patriae decoribus

Troiaeque pestem spectandam avocamur, ad quam accusandam Hecuba et spe ultionis ad

Graeciae

Postremo ad luctum fabula redit omnisque omnium dolor ad unius pueri mortem deploranet indignatione incitatur.

dam convertitur, donec extremum dolorem afferant urbis incendium atque ruinae.

Quod si res, quae eveniunt, minus alia ex dent atque nascuntur,

non

erit

alia

quod ad consummanda perficiendaque ea,

mate,

pen-

vituperandum in eo dra-

quae

prioribus tragoediis inchoata erant, compositum est, et cuius fere singulae partes singulis illarum respondent.

coHoquio Minervae

quae

line

Neptuni

effectum

IVam

adducuntur

Palamedis praedicta sunt; Cassandrae laeta qua

in rebus perditis vaticinatio opposita est tristi eiusdem,

278 qiiondam laetitiam Troianorum interrupit; Helenae acciisatio accusationi re^spondet Alexandri, nec minus ilia,

hic,

formae pulcritudine omnes capit

quam

et periculo capitis

suis perniciosa est; Hecubae Astyanax lugendus eadem ratione, sed digniore moerore, quara quondam Alexandrum luxit morti obiectum denique finis cum prin-

liberata

est

;

quoniam incendium urbis hoc praedicitur, illo spectatur. Est autem haec tragoedia ex genere eo, quod omnium summum et praestantissimura esse veteres cipio congruit,

communi iudicio decreverunt, simplex iliud et patheticum appellantes, recentiores vero, impatientes grandium,

quum

mollem quandam civilemque dei optimi raaximi mentem esse fingant, aversantur. Fuerunt autem qui non impiicatione tantum, sed etiam simplicitate hoc drama carere putarent: nihii enim primum, nihii mediura, nihii extreraum esse, sed tenorem rerum miserarum nulla inter se necessitate iunctarum. Ex quibus quaero, quidnam fabularum primum, quid medium, quid extremnm esse velint. Primum sine dubio est suspensio animorum et exspectatio rerum gravium, quas necessario venturas esse intelligimus, medium appellamus quo illa quae exspectaveramus, ad exitum adducuntur, extremum denique consummationem eorundem et compositionem rerum restitutamque pacem atque quietem. lam quomodo horum quidque in hoc dramate se habeat videamus. Reliquiarum gentis Troianae sors agitur: quarum duae quasi partes sunt, altera feminae cum liberis, altera urbs. Pueri ad utramque partem aequaliter pertinent: etenim in iis comraunis et matrum, quae pepererunt, et patriae, pro qua pugnantes patres eorum occubuerunt, spes vindictae nititur: itaque non prius, ,

quam his exstinclis,

penitus Troia deleta esse videri pot-

effigies quaedam in confeminarum quidem tres introductae nobilissimae: Cassandra virgo, Andromache, Hectoris uxor, Helena adultera. Acceduiit regina et chorus, verum est.

Singularum partium quasi

spectu sunt positae,

sic,

ut siraul civitatis personara sustineant:

itaque iis et lu-

cum quo spes restituendae Troiae una exstincta est, et incendii tectorum urbis deplorandi munus gendi Astyanactis,

delegatum est, Astyanactem autem conspicientes reliquos

279 Troianoriim piieros una nobis conspicere videraur et cora-

munem omniura sortem miseraraur.

Incipit

spectatione eorum, quae utrique parti,

quam diximus, even-

drama ab ex-

tura sunt : nara fumantia ex nocturno inceodio tecta Troiae

conspiciens Hecuba exterretur, et distribui se pro praeda

ducibus scientes pavent mulieres.

Perficitur

deinde

illa-

rum rerum prius ea, quae minoris est moraenti rainusque misera,

quura

qualis

sortitio

facta sit ostendatur,

novos dorainos abducantur primura Cassandra, deinde Androraache, tertio loco Heiena. distinxitque

Hanc dramatis partem mira

poeta,

ampliiicavit episodiis

arte

Tariavit

sic,

ut universi belli rationem, caussas eventusque ob ocu-

los

poneret,

fructus

laborum

virtutura

vitiorumque

omnes, non solura quos victi, sed etiara quos victores vel percipiunt vel percepturi sunt, cognoscereraus.

sequuntur

actis

illa,

quae quasi culmen

His trans-

et fastlgiura rerum

raors et exsequiae Astyanactis, quae cura sit

constituunt,

eadera gentis Troianae exstinctio atque internecio, incen-

dium urbis continuo adiungitur: qua conflagrante feminae eiulantes ad naves abstrahuiitur, ancorae toliuntur, classis

undis

ventisque committitur, quo facto quid deinceps se-

cuturura esset prooeraio praedictura

est.

Duorura populorura res gestae fataque in hoc dramate exhibentur. Tantae magnitudinis aniplitudinisque argu-

meutum ad simplicilatera eara,

quara ieges traditae prae-

scribebant, revocavit Euripides.

A ternis fere actoribus personas, quotquot erant, agentibus fabulas constat exhibitas esse : qui actores nominibus

a numero ductis TCQOzaycoviCTi^g, dBvrsQaycjVLOTfjg et tQt,rayovLGrrjg appellabantur.

Et priraarum partiura actorem qui eandem personara per totara fabulara sustineret, a duobus reliquis plures agi raueura fuisse

probabile est,

tatis vestibus

personas solitas esse: velut in hac tragoedia

Hecubae persoriara

ei ,

qui priraas partes , Minervae, Cas-

sandrae, Androraachac, Helenae personas ei, qui secundas,

denique Neptuni, Talthybii et Menelai bat, tributas esse consentaneura est*).

*) Cf.

Hermannum Gottingcnsem

ei,

qui tertias age-

Hecubae rem non

disputatione

butione personarum inter histriones p. 18 et 53.

distri-

280 magis qiiam Andromachae aut cuiusvis reliquariim mulierura

Troianarum

agi

discrimine

est

perspicuum est; posita,

populorum fortuna

quemadmodum

etiam

Phoenis-

ad popuii et domus regiae %el salutem vel interitum

sis

omnia diri^untur: quod ubi accidit, non potest persona ea, cuius primae sunt partes tanti esse momenti quanti volunt qui de antiquorum poetarum arte ex nostrorum sen,

tentia

Primas partes

iudicant.

olim chori fuisse, donec

Aeschylus, secundo histrione adiecto,

duce ad

chori

actorem

transferret ,

eas

choro sive

Aristoteles

tradidit

memoriae*). Atqui chori natura ea est, ut plerumque non propriam rem sed vel communem vel pubiicam agat ,

muneribus ad ipsum haud plurimum pertinentibus. A qua profecta origine persona primaria apta erat communibus muneribus suspiciendis. Digni tragoedia et magnifici sunt personarum, quae introducuntur, mores omnium praeter Ilelenae. Huic plaet

fungatur

cere et in

amorem viros pellicere primum est, cui reiiPraeterea more hominum La-

qua omnia postpouuntur.

cedacmoniorum Asiaticam luxnriam ex frugalitate Spartana lubentissime amplexa est. Cuius supplicium in aliud tempus diiFerens Menelaus aperte tergiversatur, captus nimirum mulieris venustate. Choro hoc potissimum tribuit muneris pocta, ut circa expugnationem urbis mente et cogitatione versaretur et diceret ea, quae sentire eum, qiii

talia

est.

vel

patiatur

reliquis

partim

partim adest iis, quibus

vel

praesens

suam

ipslus

spectet,

necesse

sortem

deplorat

studium suum operamque con-

secravit.

Dicendi genere plerumque gravi iisus

est.

Tum ly-

numeris nulia fabula locupletior est: nam et diverbia insunt dochmiis antispastisque insignia ad commotiorem animorum conditionem significandam , et canticum ricis

monodia a Cassandra agitur furibunda, et chorus praequae medios actus intercinit, etiam naeniam cantat, et postremo flagrante urbe ciamorem eiulatusque tollit, quibus oQd-Los voiiog couveniebat, succinente Hecuba. sive

ter ea,

*) Cf. Hermannum 1. 1.

281 His non Tulgaria atqne aequabilia metrorum genera adhibentur, qualia sunt glyconei versus, sed varia et multipli-

Haec autem quae lege soluta dixit Horatius. omnia non ad aurium solam delectationem quaesita sunt, sed propter argumenti naturam necessaria. Athenieusibus hoc drama spectantibus non potuerunt

cia,

non in memoriam revocari crudelia facluora paucis ante mensibus ab ipsis patrata, cum JVlelon insulam, nulla iniuria affecti , invailentes, expugnata urbe, puberes omnes interficerent ,

nuilieres

abducerent

autem cum pueris

agros pro

servitutem

raitterent (Thuc.

colonis

116.).

Nec minore crudelitate in Plataeenses, in Mytiie-

"naeos,

erat (Thuc. V,

Scionaeos antea saevitum

'Vi.).

hoc quoque drama ad pudorem civibus incutiendum comparatum fuit: et Aethrae quidem a filiis iiberatae reductaeque in Atticam nullam noster fecit mentionem*), contra quaecunque ad invidiam Graecorum pertinebant diligenter exornavit. Hoc minus mirandum est, quod ignobilissirao poetae a certarainis arbitris est postpositus. Ceterum illud populiscitura, quo Melii ad interneclonem deSic

sunt, Alclbiadem habuisse auctorem traditur**). Idem ad reddendos infestos inimicosque Athenienses Spartanis

leti

et renovandura bellura

omnla consilia sua

contulit nec ab-

horruit a fraude raalitiosissima atque impudentissima, qua efficeret,

horura

legati

sanandas discordias missi

eaque potestate praediti, ut de omnibus decernerent, tan-

quam fraudulenti bilinguesque repudiarentur***). Quamobrem non dubito, quln ad illura potissimum verba in Ulyssis contumeliam dicta pertineant. ludicia

initium

veteribus

de hoc draraate facta relaturus

facio a scholiasta,

quera

antlquiorura

quorundam

comraentariis

usura

esse inde colligo,

quod ad

Eratosthenera

citat

gramraaticura.

igitur plura repre-

1165.

hendit, sed levia neque suraraara rera tangentia, atque ea,

quae

faciie

possint refutari.

Priraum igitur in prooemiis

*) Schoell. p. 60. Scbol. Troad. v. 31. **) Plutarch. Alc. c. 16. Andocid. c. Alc. p. 153. ***) Thuc. V, 45. Plut. Alc. c. 14.

§. 23.

282 Euripidis quaedam ininus iiecessaria inesse et varietate eadem carere iudicavit*). Eiusdem generis est, quod ad superflua esse scripsit verba : MevBkccog iifiL.

V. 856.

De-

inde iniquissime reprehendit, quod humi iacens Hecuba a

Neptuno ostendatur: Quasi

producere**). et quasi

tium,

praestitisse

enim illam lamentantem

non hoc ipsum paullo post eveniat,

non vehementius saepe moveat dolor obmutescen-

quam conquerenlium.

Reminlscendum est eorum,

quae Aristophaues dixit, Aeschylum saepius eo usum artificio

collaiidans:

^s xovx' hsQTisv

kyc) d' excagov xfi 6L(07t7J xai o{)% rjxxov

vvv ot kakovvxtg,

Idem scholiastes ineptum esse dicit, quod Talthybius CasNon id quod vanum est. sandram increpet furibundam enim Cassandram increpat, sed Agamemnonem reprehendit, quod concnpiscat concubitum talis feminae, qualem ,

quilibet

Deinde ad

sanus vitaturus sit.

quod Audromache philosophetur***). fiolatium potest,

636, vituperat,

At nullum inveniri

quin ex philosophia depromatur, nec fa-

tigamur easdem sententias saepius accipientes,

dummodo

rebus accommodatae sint et sanandis animis aptae.

Con-

cutiuntur et labefactantur vulgares opiniones de rebus hu-

manis

deque deorum

natura susceptae,

quum homines

probi cumulatis calamitatibus opprimuntur et ad despera-

tionem adducti frustra a se deos cultos neque quicquam in iis praesidii auxiliique esse sibi persuadent: qui animo-

rum habitus non vulgaribus remediis, sed penitus ex arcanis

phiiosophiae

petitis

scholiasta orationum

sanandus

est.

improbaret

lure

contentionem , qua Hecuba cum He-

Ad v. 1: oios inl rov d^sargov 6 EvqinlSrjg, ngog o dcpOQmv rovg Xoyovg vvv 6 TIoGiiSciv noisl, nagmv iv IloXXaxov 81 toiovTog,

tog

rccig

rjy

vnoQ^ssBi.

Bd^x^^^S o Ji6vv6os'

^xco Jiog nalg ri^vSs &r)^ttioav x^ova. **) "Afisivov

rjv

dno rav nqccyfxoiraiv nagdysad-at

dSvgofisvTjv

ra nagovra' ovto) yceq ?j rQaywSla to ndQ^og sixs' vvv Ss '^vxqcog To5 dsdrqcp nQogSiaXsytrai.

***) Ov oroxa^srai rmv vnoKSifihmv nqogcoitcov' ij

'AvSqofidxr]

advSqa.

(ra) avrd (pLXoaocpsl

yial

v.al

ydq vvv

^(inqoad-sv

Ku-

283 lena decertat *) , iit

otiosa esset ea certatio

neque partim

quadam reficerentur spectapartim ut de caussis rerum deque Helenae moQuod autem inconedocerentur interponeretur.

varietate

tores

ribus

stantiae

remissione

Hecubam

arguit,

quae,

cum

paullo

ante vel

adspectum Heienae Meneiao fugiendum esse dixerit, nunc etiam purgationi eiusdem aures praebere iubeat, satis hanc vituperationem ipsa diluit dicens:

6vvxe^slg

6 Tcag loyog

ntBVEl VLV ovtagj cogte ^rjda^cag cpvyElv.

quod argumentorum, quibus Hecuba utitur, quaedam minus probabilia esse arbritratur**). Turpiter

Levius est,

labitur Menelai interrogationem : T6 6' eoti; iiel^ov

^Qi&og

ad verbnm interpretans ob eam-

^ que rem ridiculam esse dicens. Mox decantatum illud de mulierum odio Euripidis profert, quam criminationem, sicut etiam reliquarum plerasque, Aristophanes huic hominura generi praeivit. Denique quod (ad v. 1119.) efficaTtccQOid^^ fjrft (v. 1043.),

cius

ad miserationem movendam futurum,

putat fuisse

Andromache

ipsa praesens filium

suum iuctibus et queri-

moniis prosecuta esset, id qua de caussa facere Euripides

demonstratum est. Habitam esse Troadum fabulam a veteribus^numero praestantissimarum et Aelianus in iis, quae de universa scripsit tetralogia, et grammaticus quidam in Rhett. Gr. noluerit, supra a nobis

VII. p. 1330. testantur, cuius haecce suntverba: adtiKa yovv

E^dQinidrjg 'Av6Q0^d%Yiv xal TQcpd8ag e7tolf]6B ta noXv^^ QvXXrita 6 Qd âta^ xoQrjytav tQayadlag e^ *ÔîJQov ka^cov. Aristophanes quibusdam verbis ex hymenaeo

quem fecit Primum eiusdem tra-

virginis furibundae

abusus est in eo hymenaeo,

ab Avibus

fabulae cantari.

fine

goediae versum Menander in JNauclerum transtulit:

avTi^EQmv ij yaq ngotsgov XiyovGcc „oqcc fiyj as elj]" vvv cprjaiv ,^axov6ov ccvvTJg" **) Ad V. 1003. Ea verba corruptelis obscurata sunt: xa^dAov *) xaraqpfgfrai stg t6 v667]fici tcov

vvv naqoi t6 nqtnov ^ 'Eyid^i] diHCCLoXoyitf ag (fr]6i Niht 6

noir]Tj]s'

nieTSig"

,ysi6l

ccl

TOiccvtai

inixsiq^6sis

a/uagro-

;

284 TJKO Xmcov Alyaiov

dX^vgdv pd^og

©fdqpdog tJ^Tv, g) Z^rQccrcov xrA., qui poeta Eurlpidem omnium maxime admirabatur eun-

demque

PtiidioKissime

imital)atur.

INonniillos

stoteies (*m:^ et 1044), Plutarchns (877

versus Ari-

— ^81.), Alhenaeus

—

(I16-*i 1167.), Clemens Alex., Plotlnns, Aristides aliiqneveterum anctornm citaverunt; ad alios (457.879. 1159.) re-

spexerunt Cicero («d Att. VII, 3. N. D. I, 11. Tusc. I, 26.) et Plato (Rep. p. 568. B.); nnus (1044.) teste scholiasta in

proverbium abierat.

Latinam hanc fecerant fabulam Altius

quarum

€t Ennius,

imitationura

iiiius

coilecta

fragmenta

haecce sunt: 1. ^^NocUirna saxo frugem frendens torridam*)^^ de servitutis miseria dictum ab Hecuba videtur, conferendum cum Enrip. v. 496. 2. ^yNam neque pretio, neque amicitia^ neque vi im~

neque prece

pelli,

Quita sum** Helenae verba sunt, Eurip.

cf.

Deiphobo se

affirmantis;

restitisse

950 seq.

,ySed uirum terrae motus^ sonitus inferum Periasit aures inter tonitra et turbines?"

Cf. Eupip. l:il7 seq.

Enniani carminis

reliquiae

cum reliquiis fabulae An-

dromacliae permixtae haece esse videntur:

— y^annos multos longinque ab domo

Bellum gerentes summum summa industria^^ cf. V.

:i76 seqq.

,,Rapit ex alto naves velivolas'" 1116.

cf. V.

,^Nam ubi introducta est

puerum^

uti laverent^

locant

Cf. V.

In clupeoj'* 1140 seqq.

Imitatus est tertius

argumentum

matis

ulgo

cf.

Romanorum Seneca sic, ut huius dracum Hecubae argumento raisceret.

Nocturnam saxo fruges franges s. frendas torridas

Both. p. 247.

285 Recentioriim Grotius Latine

vertit.

Obtrectarunt iaudi il-

qui reliqua Euripidis opera diffamarunt, qua-

iidem ,

lius

rum criminalionum partem ante me Schoeil.

Rau-

merus in enchir. hist. anni X841. p. 178 seqq. repulerunt.

Sisyplius vel Autolycus secundus.

Hygin. Autolyco,

haec tradidit memoriae: „Mercuriu8 Chione quem procreavit, rauneri dedit, ut

201.

furacissimus esset nec deprehenderetur in furto, ut quid-

quid

surripuis^et in

quamcunque effigiera vellet transmu-

taretur, ex albo in ni^rum vel ex nigro in albura, in cor-

nutum ex mutilo, in mutiium ex cornuto.

cura Sisyphi

pecus assidue involaret nec ab eo posset deprehendi, sensit

eum furtum sibi facere, quod illius numerus augebatur Qui ut eum deprehenderet in pe-

8UU8 minuebatur.

corum ungulis notam imposuit. volasset

Sisyphus

Qui cura

solito raore in-

ad eum venisset, pecora sua ex

ungulis deprehendir, quae ille involaverat, et abduxit.-

Qui

cum ibi moraretur (Sisyphus), Anticleiam, Autolyci quae postea Laertae data est in coniugium, ex qna natus est Ulysses. Ideo nonnulii auctores

fiiiam, compressit,

dicunt Sisypliidem-'). Ob hoc Ulysses versutus fuit.'' Dramatis Euripidei hoc fuisse argumentum Tzetzes Chil.

— 460. testatur, referens partim eadem partim

VIII,

442

alia,

quibus Ilygini narratio suppleatur:

erat

Autolycus, pater Laertis,

avus

„iVIercurii

lilius

Qui

quum

Ulyssis.

pauperrimus

esset, a Mercurio irapetravit artem furandi. Furans igitur etiam perrautabat res, alia reildens pro aliis,

ut viderentur

piendo

alia

sibi

qui accipiebant sua recipere neque reci-

decipi.

Equura

igitur

optimum furatus asino

scabioso reddito fecit, ut illum reddidisse videretur; vir-

gine

autem formosa surrepta Silenum aut Satyrum aut spurcum, obtuso naso, edentulum, calvum,

seniculum

mucosum reddidit, et parens hunc fiiiam suam esse credi*) Vuigo «Hypsipjlon."

286 De quibiis in Autolyco, dramate satyrico, copiose dit. omnia exposuit Euripides." Eiusdem fabulae argumentum Suidas 8. V. ZHcvtpog retulit: „Sisyphus fuit Corinthiorum Qui uuffuibus et unn^uiis animalium suo-

rex vaferrimus.

rum singulas inscribebat iitteras (^ovoyQCc^^ata dvo^ccTa). Autolycus autem

ilh's

temporibits praestabat furacitate et

idemque quidquid surripuisset in aiiam figuram Qui quum etiam Sisyphi armenta surtransmutabat*). agnovit enim repta permutasset, tamen non latuit ilium ex litterarum signis. Propter quae ille, ut Sisyphum plaperiurio,

caret,

hospitio

excepit et

suae

filiae

Anticleiae

copiara

Gravidam ex eo factam puellam Laerti in matrimonium collocavit, unde Ulyssi nomen est SisyphiDenique ad hoc drama respexit Ovidius Met. des**)." XI, 312 seqq.: ^^Alipedis de stirpe dei versuta propago Nascitur Autolycus^ furtum ingeniosus ad omne, ei

fecit.

Qui facere assuerat^ patriae non degener artis,

Candida de nigris

de candentibus

atra^ Certorum fragmentorum praeter unum verbum nil servatum est. Hesych.: kXl6 6ciV' nlEKOv, ipsvdo^Bvog^ ovtc Incersnl Ei)\fdaq kiymv ?} yiLvciv. EdQtTtidrjg I^i6v(pcp. torum non dubito duo huc referre, n. 191. et 213. Matth.: ovx sOneQag yccQ, dXXa x«t nE0r}^(iQLag tavTTjv dtpBOzT^yia^iv i^fiBQav rQLtrjV***).

De animalibus, quae non redissent ad stabula, qunm furto Autolyci surrepta essent, haec dicta esse arbitror. De sene autem mucoso , qui virgo esse simularetur , hoc di-

ctum esse videtur: yXc666r] 8iaT\)a'LQOv6a ^VKtijQGiV toJtovg-^).

*) Cf.

Hom. Od. T, 394.

**) Serv.Aen. VI, 513: „Anticleiamater ante Laertis nuptias clam cum Sisypho, AeoU filio, concubuit." Cf. Sophocl. Philoct. 415. cum schol. Eurip. Iphig. A. 514. (525.) et Cycl. 104. ***) Vulgo ovx hoTCBQas (pa6% aXXa %. (i. tovtovs d(p%6rri%a6LV X. T. X.

t) £tym. M.: dia^rpaiquv Ev§ini8ris inl zov na&aiqhiv ktX.

287 Non potueriint in ulla Sisyphi fabula locum habere versus, quos Suidas

XaiQCJ T£

v. (?',

xaiQG) servavit: ci

^kXtiGtov 'JXtc^^vtjs tkxog,

iX^ovta tov te ^LdQdv s^oXcjkota.

Nam Sisyphura ab Hercule occisum esse nemo scriptorura Uude non dubito, quiu UvXh Suidas scripserit, retulit '*').

pro quo

2Jt(3V(p(p

scribae imprudentes reposuerint.

Veteratorem a veteratore superatum exhibeus haec fa-

Multam bula egregie cum Palamedis fabula congruebat. autem ad ridendura materiara praebere potuit ludificatio Sisyphi, qui rernm repetundarum caussa ad Autolycum Satyros ab hoc dravenerat, et mira rerum transmutatio. mate non abfuisse inde suspicari licet, quod quosdam eocura

rura

virginibus

permutatos esse

Tzetzes

testatur.

Extreraa fabulae pars coraessationera habuit, Aiitolyco Si-

syphura

convivio excipiente atque etiara filiae forraosissi-

copiara faciente. Hunc rerura eventum a Mercurio ipso in principio dramatis praedictum esse suspi-

mae

hovspiti

nam Ulyssem, sumraura virura, ex stirpe duorum hominum cailidissimorura procreari satis erat raagna res, cor:

ei efficiendae raerito operam daret. Longe diversa ab hoc dramate fuit Sisyphi tragoedia, quara Critias scripserat tyrannus, quam quidem Plutarchus perperara Euripidi asseruit, verum auctorem Sexto

ut vel deus

Empirico demonstrante**). Eius fabulae arguraentura Hyginus c. 60. reddidisse videtur. Ad eandera sine dubio Aristoteles Poet. 18, 6. respexit. Sisyphi prudentiara post Homerura Plato (x^VpoI. Socr. p. 40. C. Cic. Tusc. 1,41,98.),

Aristophanes (Acharn. .S90.) aliique celebrave-

de impietate eiusdem deque supplicio apud inferos imposito neque hi neque Euripides cogitasse videntur.

runt;

Cum Scirone Sisyphum perrautantes quidam (velut schol. II. I, hunc a Theseo

180. VI, 153. et schol. Stat. 1 heb. II, 380.)

sublatum esse scripserunt.

Ea permutatio in Euripidem, ut

qui Scironis fabulam ipse exornasset,

**) Cf. Matth. p. 323 seqq.

minime conveniebat.

288

De aemulis Euripidis.

XVII.

Ciceronem miror, quid sentiens iocos Aristophanis non petulantes

obscoenosque esse iudicaverit.

officiorura lib. I. c. 29. scripta inveuiuntur:

Haec enim in „Duplex omni-

no est iocandi genus: uiium illiberale, petulaus^ fla^itio8um, obscoenum; alterum ele^ans, urbanum, ingeniosum, fa-

Quo genere non modo Plautus noster et Atticorum

cetum.

antiqua comoedia, sed etiam philosophorum Socraticorum libri referti suut multaque multorum facete dicta, ut ea,

quae a

quae vocant

Facilis i^itur est distinctio iugenui et

Alter,

beralis ioci.

Catone coiJecta sunt,

sene

djtO(p^iy^ata.

illi-

tempore fit, remisso homine iibero

dignus, alter ne libero quidem,

si rerum turpitudini adverborum obscoenilas." Atqui neque rerum ulla turpitudo neque verborum obscoenitas ab antiqua ilia comoedia abest, longeque illud genus iocandi a Socraticorum

hibetur

scriptorum

lepore atque facetiis discrepat.

Novam igi-

comoediam Cicerouem dixisse necesse est, neque, quin removendum ex illo loco sit verbum antiqua et pro eo reponendum nova, dubitabis collatis Aristotelis verbis in Ethic Wicom. IV. c. 8, 6., quae Romanus orator imitatus est. Haecce enim summus ille philosophus de iocandi tur

generibus disseruit: „Qui ridiculis imraodice student, scurrae {^a^oXoxoi) videntur esse sordidique (qpo^rtxot) , facetias

ubique

affectantes

magisque risum captare quam

decora dicere et vitare molestiam

studentes.

Atqui in-

crebrescentibus ridicuiis, ubi plerique ludibriis gaudent et

quam par est, delectantur, etiam scurrae

caviliando magis,

faceti appellantur, quasi lepidi; sed distare eos, et quidem

longis>ime, ex

iis,

est hominis ea rali

conveniant.

inter eruditum

quae diximus, apparet. Dexteri autem quae decoro et libe-

et dicere et audire,

Multum enim inter ingenuum et servile, et

rude iocandi genus interest: id

quod

ex antiquae et novae comoediae diversitate intelligitur:

ilia

enim risum obscoenitate verborum

289 moTebat, Iiaec

tectis sententiis, id

qnod ad decorera valet

Eadera Euripidis sententia fuit, quam in Me-

phirirauni,"

nalippae vinctae fabula professus est; cile est factu,

naturae

ii,

iit

29.

Diffi-

qui risura sequuntur, plane abstineant, sed cum

pudore iis utenduni depingantur.

ste

cf. fragra.

obscoenis et quaecunque belluiaae sunt

est,

significentur raodeste,

iit

Meritissirao

vero,

non va-

ne contumeliis lae-

deret neve raaledictis morderet, coraoediae interdictum est, iudice Horatio:

„sed in vitium libertas excidit et vim

Dignam lege regi: lex est accepta chorusque Turpiter obticuit sublato iure nocendi.'^

suum poesis laedens eos, quos de-

Deserit enira officiura lectare

debet,

Recto

igitur

privatae

irae

gratiaeque inserviens *).

iudicio

utens Phrynichura tragicum populus

quura

expugnationera Mileti sic docuisset,

Atheniensiura ,

ut propriorum malorura dolorera excitaret, pecunia raulta-

simulque,

vit

ne quis postea eiusraodi tragoedias in sce-

nam

deferret,

rum

interdixit. Idem populus comicos in eam partem peccare nunquara sustinuisset, nisi gravissiraos quosque et clarissiraos viros plebis invidiae, penes quam erat surama iraperii, poetae arabitiosi propinassent. Cete-

honore quam eo, quo enim Aristoteles vix dignam habitara coraoediara esse, quae chorura publice impetraret. Testatur Aristophanes (Equit. v. 418.) cadu-

cam

nunquara

raaiore

sunt Baubones.

dignae

fuisse poetarura

confectura

raiserara

contemtum.

usi sunt

Testatur

gratiara,

senectutera

farae sitique

Cratinura

traxisse,

Ipse autera Aristophanes

popularibus

palam sc in theatro,

inspectantibus civibus et plaudentibus, castigatura verberi-

bu8

per Cleontem esse fatetur, et tum quidem adulando

hostem

mitigasse,

postea

rursus

raoraordisse.

Denique

Piato,

quem falso credunt pectus Aristophanis plenum le-

poris

epigrararaate

quodara praedicasse, servilis esse in-

genii censuit ridicula iraitari, et longe ab ingenuis naturis alienura ,

cuius

verba

haec sunt:

„Turpium iraitationem

spectare quidem et cognoscere necesse est,

quoniam sine

) Adstipulatur Plato in Legg. XI. p. 935. E. T. II.

290 ridiciilis

severa, sicut omiiiiim contrariorum contraria, in-

nequeunt; facere autera idem nemo potest, qui vei

telligi

pauliulum

Iionestatis

sit

cognoscenda sunt,

sed ipsorum

particeps,

ne quis

caussa

per ignorantiam ultro faciat

Quaniobrem servis aut pereimperandum est, in^enuorum autem liominum nemo unquam, neque vir neque femina, operam iis dare neque addiscere debet;" cf. Legg. VII. p. 816. E. Idem in Rep. III. p. .395. A., cum Aristotele dicatque quae sint ridenda.

grinis mercenariis, ut talia imitentur,

consentiens, quae cuiusque naturae congrua essent, eadem unumquemque dicit imitari, graves quidem gravia, turpes autem turpia: quamobrem fieri nullo modo posse, nt idem

Planum igitur

poeta tragoedias et comoedias componat.

Socratem,

est

qui est in symposio Platonis,

cum cogeret

Aristophanem ad concedendum, debere unum poetam et tragoediis et comoediis scribendis idoneum esse, hoc egisse, ut, damnata prisca comoedia, formam eam, quam postmodo Menander excoluit, solam probandam esse illi persuaderet. Sic non ii soli, qui ab ingenio saeculi, quo floruit antiqua

nis aequales

comoedia, alieni erant, sed

tissimi sententiam tionis Aristophanis

Fiutarch. opp. T.

ipsi

Aristopha-

quique iudices atque pruden-

et aequissimi

conBrmant Plutarchi breviario compara-

cum Menandro copiose expositam; cf. Is autem cum alia p. 853. (446.).

II.

tum illud recte eifatus est,

vafritiam

illius

non esse civi-

lem, sed malignam, rusticitatem non simplicem, sed

stoli-

dam, risum non festivum, sed procacem, aroores non amoenos, sed lascivos , neque cuiquam illum modesto scripsisse,

sed foeda quidem et obscoena protervis, opprobria autem et maledicta invidis atque malignis. lianus tera,

aliique

iudicarunt;

cf.

quamvis Aristophanem

Idem Lucianus, Aep. 239.

Horatius au-

in scribendis satyris Imitare-

tamen improbavlt hominum quasi trlvio conceptorum educatorum stercore mores cum dictis iramundis atque

tur, et

ignominiosis y^Offenduritur enim^ quibus est equus et pater et reSy

Nec^ si quid fricti ciceris probat et nucis emptor, Aequis accipiunt animis donantve corona,'' Nostra

demum aetate, plurimorum monstrorum parente,

291 quidam processeriint vecordiae, ut multo graviorem fulsse quam omnium eorum, quos ille con-

Aristophanis

tumeliose

tractasset,

persuaderent.

auctoritatem

dignitateraque

vulgo

Quod iudicantes non liberalium scriptorum,

sed grammaticorum quorundam,

litteratorum illorura qui-

dera, sed piebeiorum, sententiam secuti sunt.

Dixit Aristoplianes se foeda, quibus risum aemuli ex-

spernere;

citare studerent,

dixit

idem se omissis vilibus

horainibus potentissimos quosque forti anirao invadere, scilicet saluti patriae

parte

magna

quod

arripuit,

fretus

atque

erat

Socratem et Euripidcm et quidem potentium

autem

civium

est.

unice studentera: quod utrumque men-

Cleontem

titus

optimatiura

optimatium factiowi operam locaverat.

autera

partibus

etiara

Aeschylus steterat,

caussam suscepit contra Euripidis auctoritatem defendendara, iisderaque Sophocles tutus erat*). Ceterum Euripidis conditio cura Aeschyli coliata eadem erat, quae

cuius

ille

Horatii coraparata

cum Lucilii. Etenim hic, quaravis saepe

rudia atque incondita antiquiorum scriptorum carmina csse

quamvis politiora ipse componendo quid rectum

argueret,

esset exemplis

ostenderet,

tamen nunquam, quoad

vixit,

potuit ineptam priscorum admirationera e popularium ani-

demum ipso sententia mutata est Quanta enim veneratione Aeschylum Athenienses defunctum prosecuti sint, inde intelligitur, quod fabulas eius correctas in certameu deferre posteriomis eveilere; mortuo

vicitque

veritas.

ribus poetis permiserunt, ac filium eius tris tragoediis

Euphorionem pa-

certantem quater coronaverunt, idque fece-

runt prnestautissiraa Euripidis

carraina postponentes ;

cf.

Cuius iniquitatis caussam partira tarditatem fuisse seniorum, quorum mores Aristophanes in Vespis deT. I.

p. IVIH.

pinxit, partim optiraatiura pertinaciam facile est intellectu. *)

Cf quae C. F. Hermann. in annal. critt. Berolin. 1843. p. 556. seqq. acutissime explicavit. XiTi-Kcc

Athen. XIII, 81:

ovTS 60(f6g ovte qiHTTjgiog

rjv ,

ra df no-

dXX' cog a v ttg Tig

rmv xqriGzmv 'A^ rivccicov.

A Cimone principio auctus rempublicam saepius et legatus et praetor administravit. Post cladem in Sicilia acceptam superantibus optimatibus nqo^ovXog fuit; cf. Aristot. Rhet. III, 18, 6. 19*

292 Hos enim comicus facit îvvQiôvtctg êkri dQxciLO - ^sXlîdovo - (pQVVLX- VQCita (Vesp. 220.), hos dicit ab nibiis reis

histrio-

demuiceri recitandis pulcerrimis quibusque Nio-

bae locis, quam Aeschyliis scripserat fabulara (v. 585.)» tum Philocleontem facit ebriiim priscorum tragicorura car-

mina per totam noctem saltare nugasque esse recentiorum tragoedias dicere ; item Strepsiadem, qui est ex eadem disciplina, inducit a filio, ut aliquid Aeschyli canat, peten-

tem: quo spernente poetam plenum strepitus, incongruum ac turgidorum pompa verborum gloriosum, ille graviter dolens vixque temperans irae admodum acerbe: „Tu iam," inquit,

„recentiorum istorum aliquid, qualiacunque sunt illa

(ftlub. 1364 seqq.). Hic fuit maiorum Aeschylum Euripidemque animus pror8U8 similis ei, quo Aogusti teraporibus Romani priscos ad-

sapientia,

natu

recita"

civium in

mirantes aequales scriptores contemneb^nt

f^Hos ediscit et hos arto stipata theatro

Spectat Roma potens, habet hos numeratque poetas.^' Subiicit

caussam favoris Horatius:

„ Vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi^ ducunt, Vel quia turpe putant parere minoribus et quae Imberbes didicere^ senes perdenda fateri." In pari igitur caussa non est

mirandum, quod pariter in-

dignans Euripides a reprehendendo Aeschyio parura abstinuit,

quod tribus in tragoediis factum esse videmus. illos, qui in Thebis op-

In Supplicum enim fabula septem

pugnandis occiderint, respiciens Theseum fecit ex Adrasto virtutes singulorum hisce verbis sciscitantem : „Dic, ut pru-

dentior, iunioribus es.

horum populariura: gnarus enim rerum

Vidi autem eorum maiora, quara verbis dici queat, fa-

cinora, quibus capere

urbem conabantur.

Illud

tamen

unum non interrogabo, ne sim ridicu ius, cum quuquisque in pugna contulerit pedem, vel cuius adversariorum hasta vulneratus sit. Vanae enim tates sunt orationes non minus

iis,

qui audiunt,

quam iis, qui dicunt, si

quis, qui stetit in pugna, crebris ob oculos ictibus commeantibus, pro certo nuntiet singulorum virtutes.

quaerere

talia

queam neque

fidem

habere

Quare neque narrantibus.

Etenim vix aliquis ipsa uecessaria cernere stans contra ho-

293 stes possit." git,

Eandem fabulam rursus iii Phoenissis perstrin-

ubi Eteoclem induxft haecce dicentera :

„Hinc ad raoe-

nia profectus ad septera portas totidem coiiocabo duces, pa-

res paribus

Nomina autem sin^uiorura

opponens.

recensere multa foret mora, hostibus in ipsis iam moenibus liaerentibus; sed abeo, ne ab opere cessent manus*)." Manifestissime vero in Electrae dramate ridet quae inepte ab Aescliylo seniore inventa fabulae insunt inferias mittentium , ubi

senem quendam decrepitura quasi

delirura fingit cincinnura in tiimulo Agamemnonis inventum

eamque monere,

Electrae

aiferre

cum

snis

crinibus

componat: nam

modo congruat,

alter viri liberalis palaestra cuitus,

idem sit color, fratris de capiliis illum cincinnum desectum esse scilicet planura fore arbitratur. Cui Electra: „Vix homine prudente digna loqueris, si metu Aegisthi clam fratrem meum animosum in hanc putas terram profectum esse, Capillus vero capillo quomulieris

pectine'?

impossibile est!

Multis

alter

insuper

videas pares esse capillos, qui non sint consanguinei."

His

„At tu," inqult, ,,vestigium tuum calcei in illius vestigio ponito, ut pedura forma an auditis senex etiam absurdius:

vero in solo duro pedum maxime exprimeretur, duorum germanorum pedes, viri et feminae, nunquam sunt aequa-

congruat

les,

Quasi

explores."

imago exprimatur!

vel

sed masculus superat.

omniura

fingit

senex,

Sic refutatus,

absurdisRimum

adfore Orestem veste, in qua ex-

positus esset, indutnra, unde potestatera fore agnoscendi. Tura Electra: „Non reputas me, quo tempore solum ver-

Orestes, etiamtum teneram fuissej si autem texuissem, quomodo vir eadem veste, qua puer, uti potest, nisi forte cum ipso corpore simul crescunt vestes*?" Profecto illa tit

Aeschyli inventa crassae sunt negligentiae hebetisque ingenii,

neque sufficit excusatio, quod animos dicunt anxios

curisque ptare.

depressos

etiam ex vanis saepe rebus spem ca-

Alia enira vana atque absurda sunt; absurda autem

*) Schol.: TtitpvXanTCCi rocg

ovofiaGiag ccvtoov SLTrslv, cog

JlSvfiog, 8lu to vno Alcxvlov tt^iJG&ai

<prjOt.

h Tolg hTZTCcinl @q-

^atg; cf. Aesch. Sept. c. Th. v. 315 seqq.

294 sola

Eiusmodi rebus

Euripides arguit.

fabuiae refertae sunt,

cere rerum

horrendarum

etiam ipse videatur. tih'ssimus,

sed

onities

Aesch^li

ut non solum spectatores stupefavastitate,

eed stupere revera

Contra Euripides non tantum sub-

etiam ditigentissimus scriptorum multique

Quod inteliexit Dio Chr^^sostomus, nihil apud eum neglectum esse dicens {oiddlv Tcag^ avx& naQTjusXr^HBVOv). Ac de iucubratione sua Euripides ipse gloriatus esse traditur. Nam quum apud Alcestorem, tragicum poe-

laboris erat.

tam, quereretur, quod eo triduo non ultra tres versus potui^set

maximo impenso iabore deducere, atque is se cen-

tum perfacile scripsisse gloriaretur: „Sed hoc," inquit, „interest, quod tui in triduum tantummodo, mei vero in omne tempus sufficient." Subiicit Vaierius Maximus qui liaec memoriae prodidit (111, 7. ext. 1.), alterius fecundi cursus scripta intra primas memoriae metas corruisse, alterius cunctante stilo elucubratum opus per omne aevi tempus ,

Eodem redeuut pleraque eorum, quae arguit Aristophanes: nam varium , vafrum versutumque esse Euripidem ait, personarum, quas effiuxit, mores

plenis gloriae velis ferri.

ipsum transferens, Aesch^lum autem crassum, vastum importunumquc, item illum diligentem, acutum, subtilem, argutum neque haec in actionibus solis, verum etiam in carminibus conspici. Itaque eum scorto cuidam duodecim utenti concubitus figuris similem esse (dva tb dadsKaiii^-

%avov KvQTJvrjg ^eXoTtoiav)

ab universis meretricibus,

a Miieti scoliis, a Caricis tibiciniis, naeniis, choreis petita

carmina congessisse, fecitque olla fictili pro lyra utentem de halcyonibus garrientibus, de araueis texentibus, de delde spiris pampinorum deque phinis argute stridentibus ,

omnibus rebus subtilibus caneutem, cum Aeschylum exhiberet arraa et monstra cithara perpetuo fastidiosum il,

lud Tocplatto^Qat obstrepente, crepanlem.

Quarum cri-

minationum haec quidem, quae ad choros pertinet, iis, quae Aristoteles in problem. XIX, 48. scripsit, repellitur:

quo loco docet magnificenliora scenicis personis , ut refamiliaria autem choro, ex piebeiis heroibus constauti, couvenire, eamque ob ipsam rem subdorium

gibus vel

quidem concentum,

magnificum

gravem, monodiis

295 choris antem tranquiliiores

sive

canticis,

les,

ut imnianiores, destinatos esse:

entem quendam otiosum, quibus

praestare.

adsit,

genus quod

attinet,

modos ac flebichorum cii-

esse enim

et benevolentiam

pleraque

dumtaxat iis, autem scribendi Buripidem conveniunt eo-

reh*quum

rum, quibus Cicero (Orat. 2-^.) verum

illud et

sincerum

Atticorum genus depinxit: „Submissu8 est," inquit, „et humilis,

consuetudinem imitans, ab indisertis re plus

quam opinione diunt,

quamvis

ipsi

Itaque

infantes

tamen illo modo

sint,

confidunt se posse dicere. imitabilis

ilia

eum

diffcrens.

qui

au-

jNam orationis subtilitas

quidem videtur esse existimanti, sed nihil

est experienti minus. Etsi enim non piurimi sanguisuccum aliquem oportet, ut, etiam si

nis est, habeat tamen

maximis virtutibus careat, sit (ut ita dicam) integra valetudine. — Ut mulieres esse dicuntur nonnullae inornatae, quas id ipsum deceat: sic haec subtilis oratio etiam inco m ta delectat. Fit enim quiddam in utroque, quo sit venustius, sed non ut appareat*). Removetur omnis illis

insignis ornatus quasi

mar^aritarum, ne calamistri quidem

Fucati vero

medicamenta candoris

rubo-

ris omnia repelluntnr {Xtjkv&lov dTCCDXedEv): elegantia

modo

adhibentur.

Acutae crebraeque sententiae pounde ex abdito erutae atque in hoc oratore (poeta) dominantur etc." Hac igitur fretus valetudine Euripides patienter tulit comicorum depravationes, cum Gallorum tragici, Racinius et Voltarius, eadem aff*ecti iniuria, spumas agentes in ore, furentea ira, vim sibi fieri clamitarint; neque ille habuit, quod cum La-Mottio quereretur carituras fabuias vi movendi, ex quo risus iisdem et

munditia remanet.

nuntur et nescio

rebus excitatus esset: durarunt enim adversus impetum hostis illud

omnium,

qui existere potuerunt, gravissimi,

studeret,

minatus est,

exstincta

cum

Euripidis: recentes enim a spectaculo

ut ne

quidem eveniret, quod hic, quum mortuum interficere

Longin. de subi. 17

ipso

fore carmina

Ranarum Athenien-

SionEq xat rorf aqiGTOv doHSi t6 ex^fi^iij

Qzav avxo tovzo diccXavd^ocvrj, ori

exrjfid icriV'

296 ses

eodem hoiiore, quo quondam Aescliylum, illum dignati

sunt, ut fabuias defuncti

tribuerunt

poetae,

filio

qui

docere permitterent.

parum

se popularium

Idque voiunta-

tem curare palam professus erat, de qua re haecce scripsit Valerius Maximus III, 7. ext. 1: „Ne Euripides quidem Athenis arrogans visus est, cum, postuiante popuio, ut ex tragoedia quandam sententiam toileret, progressus in scenam dixit se, ut eum doceret, non ut ab eo disceret, fabulas componere solere. Laudanda profecto fiducie est, quae aestimationem sui certo pondere examinat, tantum sibi arrogans, qnantum a conPlane ac perspicue

temtu et insoientia distare satis est."

his Kuripides se, quale esset officium poetarum, inteliigere

Idem significavit, cum Hygiaenonti sive Hygiaequo in iite de antidosi instituta improbitatis arguebatur, quod in Hippolyti fabula posuisset illud gj ostendit.

neto, a

yXa66' d^G)fiox\ ^ ^f q^Qrjv «vco^orog, respondit iniuste eum facere, ex Dionysiaco certamine iudicia in forum traducentem. Ibi enim se reddidisse rationem, et redditurum iterum,

vellet accusare.

ctum esse puta.

Idem contra Aristophanem

di-

Diligentiam autem et lucubrationem quod

quod Demosthenes cavillabantur adversarii, licuit ei idem Pytheae respondit, dicere: „8cio lucernam meam vobis moiestam esse." Non minus enim, quam hic, sublimitatem cum subtilitate coniunxit, vitato tumore, ut idem iimatus ,

et incitatus, enucleatus et sublimis, acutus et ardens appa-

reret,

quod

difficillimum

perfectissimum esse

cum Homero unice admirans, operosum enim esse censuit servata proprietate magnifice simul et cum effectu scribere, idque Homero et Euripidi maxime omnium contigisse. Converecte iudicavit Crantor

nit

igitur

psit:

dysL

philosophus, Euripidem

Euripidem quod Longinus de subl. 18.

tcc utccd^r^tiHcc

tozb fidkXov^

otav adtcc

scri-

cpalvtj-

adtog 6 Xsycov^ dlla yBvvdv 6 x«t^(5g. quanquam eum minus natura sublimem esse tamen leoni illi siniilem esse dixit vulnerato,

Ttti ^rj 87iLtrj8iVBiv

Idem hic, iudicavit,

quem

depinxisset

quidem negligens hasta percussit,

Horoerus incedit,

(II.

XX,

166):

postquam

contrahit sese rictu

„Is

iuvenum

hiante,

primum aliquis

spuma

cir-

297 cum dentes tumente, pectore firrao intws gemente; tum cauda latera et inguina utrimque verberando se ad pugnandum ipse incita t." Itaque ille inflammatioiiem animi sive aifectum furoris divini (ev^ovGLccatixdv nd&og) minime Euripidi defuisse censet, cuius

exempla ex

magnificentiae (cf. T.

tentante

ipsius scriptis

plurima profert

Idcm, „Aeschylo,'* inquit, „species

p. 320 seq.).

maxime illas quidem

lieroicas,

sed interdum ru-

crudasque, non est deterritus Euripides,

des, illaboratas

quominus per aemulationem pericula eadem adiret." Tertius occurrit aemulus Sophocles, in quem Euripides, si epistolarum, quae sub eius nomiue feruntur, auctori crediraus, non similiter semper affectus fuit, neque tamen

uiiquam

eum

odio

Quum

habuit.

antea perpetuo

admiratus esset, sed quominus aequaliter amaret suspicione obtrectationis

cepit

lubentissime in amicitiam re-

prohiberetur,

ultro se offerentem

Inde ab eo tempore inter

solvi

simultatem cupientem.

amare nunquam desierunt.

Haec confirmantur versu quodam Aristophanis, quo Sophocies praedicatur facilis commodusque non minus inter mortuos quam antea inter vivos esse (Ran. 82.): d' svxoXog ^lv lv^d8\ ivTioKog 6' STcet, Neque reprehensio aemuli inest verbo, quo Sophocles diTcrsa ratione se atque illum vera iraitari significavit.

Nam

quod comicus eum fecit affirmantem se, si Aeschylus ex certamine discessisset superior, quieturum esse, sin Euripides vicisset, ciim hoc de principatu contenturum, his ille magis suam, quam Sophoclis, sententiam demonstrasse Tidetur.

eum

Certe enim hic in fine aetatis,

Euripides gratia

vinceret,

quum tantopere

quanto vicisse ex Ranis

Aristophanis intelligitur, liberum se obtrectatione esse

si-

gno minime ambiguo declaravit: nuntio enim de Euripidis obitu allato, non tantum ipse pullatus luxit amicum, sed etiam chorum atque actores iussit, cum tragoediis certaret,

lugubribus indutos vestibus prodire*).

Meritis laudi-

bus non destituitur Goethii Schillerique amicitia: quanto

*) Append. vitae Eur. ab Emsi. editae in mus.

1833. p. 297.

Bhenano anni

298 enim magis

nahiris

et sentenliis discrepabant qnanto-

qiie acrior intercedebat

i^loriae

apparet sapfentia,

tior

tudo,

concordiam ,

qiia

aemulatio, tanto praestan-

tanto sublimior

missa

animorum ma^ni-

ohtrectatione ,

iunxerunt.

Non minus mapia Soplioclis Euripidlsqne diversitas fnit neque minus dilficilis conciliatio, et caussa quoqiie diversitatis fuit. Nam Euripides quidem tuin philosophiae et poeseos coniunctioue, tum morum severitate, tum industria similis

tnm

ac lahore, qiio siiain ipse naturHni snperare studebat,

eo, qnod virlutem ex voliintate

magis liberoque arbitrio,

quam ex natnra, pendere censebat, qnodque perfecta virexemplaria non ex rebus externis ma^is,

tutis

geneiosis

quara

animorum consiliis provenientia effinxit, his, in-

quam

aliisque rebus , quas recensere longum est, similitudinem qnandam prae se fert Schilleri. Contra Sopho,

natnra naturae Goethii multis modis respondet, quod

clis

magia quara

industriae confidens neque quicquam molitus est neque personas exhibuit supra naturam suam contentione virium etatas, quod nimia omnia aversatus temperamentum quoddam reindolis

Ipse

bonitati

natnra

invita

bus verbisque adhibuit et ad modurn modestiamque prio-

rum

vasta

Descendendo enim ex

iiisolentia revocavit.

cacuminibus

nimis

sublime

fastigatis

hic,

Euripides

vero enitendo ex campo rerum vulgarium atque evehendis

exaggerandisque consuetis ambo

gradu constiterunt eo,

accommodatus

est. Adde, quod venustate Sophocles et dnlcedine praestat orationis, magisque aeqnabili verborum gravitate, quam sententiarum luminibus, tenet spectatores. Gravissinium vero est, quod liic fatali necessitati homines induxit succumbentes et per-

qui dignitati

cothurni

tragici

ferendo exspectandoque irae Euripides vero

nihil

finem

usquam

divinae

virtnte

nanciscentes,

divinius

esse

cen-

neque fato magis, quam conspiratione bonorum ct lege quadam perpetua atque aeterna, imperante recta pro-

6uit,

hibenteque contraria, res

duce

vitae

magistra officlorum,

humanas administrari: qua in re et ipsa cum Schiilero

consensit, ciiius est celeberrimum illud: die Weltgeschichte ist

Itaque

Sophoclis

gravissimae

quae-

comprobare

videntur

sententiam,

quam

das Weltgericht.

que tragoediae

299 Goethius in opere eo, quo citharoedum, aiterum Oedipum Sophocleuni, effinxit, professus est:

Wer nie sein Brod mit Thranen afs, Wer nie die Itummervollen Miichte Auf seinem Bette weinend safs, Der l(ennt euch nicht, ihr Iiimmlischen Machte. Ihr fuhrt ins Leben uns hinein, Ihr iafst den Armen schuldig werdenj

Dann iiberlafst ihr ihn der Pein: Denn alle Schuid riicht sich auf Erden! Contra Euripidis

carmina

universa

perfectissimae

quaeque virtutis imagines docent ea, quae Posa Schilleri factis dictisque ostendit:

„0b er vollende oder unterliege, E r e g e H a n d a n !" etc. I h m e n e r e I

Promethei quidam sunt et cousiliorum audacia et animorum magnitudine personarum Euripidis eae, quas tanquam exemplaria,

quae imitaremur,

proposuit;

neque tamen

contumacia et confidentia, sed virtute, magnificentia stu-

diorum, vitia

animorum cum diis contendunt. Nimia animorum perturbationes ab eo exprimi

libertate

nimiasque

poeta, qui nimias virtutes depiuxerit,

et furoris aifectum

amorisque eundem frequentissime imitari, qui sapientiae praestantia quanta esset ostendere voluerit, plane necesse est.

Apud Sophoclem vero neque virtutes neque vitia mo-

dum excedunt et domiuatur mansuetudo quaedam epicis magis quam tragicis rebus idouea. Comparatis utriusque poetae laudibus, neutrum veteres

communi

fere

alteri

consensu

praeferendum

iudicarunt,

esse

quoruna

aequitate longe ahfuerunt recentissimi nostratium, qui audire debuerunt

Cicerouem haec in lib. de orat. III, 7. disserentem: ,,Natura nulla est, ut mihi videtur, quae non habeat

in suo genere res complures dissimiles inter se, quae tamen consimili laude dignentur. Nam et auribus

raulta percipimus, quae, etsi nos vocibus delectant, ita

sunt varia saepe, ut

dissimum esse videatur;

id,

tamen

quod proximum audias, iucun-

et oculis colliguntur

paene innu-

merabiles voluptates, quae nos ita capiunt, ut

unum sen8um dissimili genere delectent, et reliquos sensus volupta-

300 tes oblectant dispares,

iudicinm excellentis

sit difficile

iit

maxime suavitatis. At hoc idem^ quod est ia naturis rerum transferri potest etiam ad artes. Una fingendi est ars, in qua praestantes fuerunt Myro, Polycletus, Lysip,

omnes inter se dis>.imiles fuerunt, sed ita tamen,

pus, qui

Una est ars ratio-

ut neminem sui velis esse disslmilem.

que picturae, dissimillimique tamen inter se Zeuxis, Aglaophon, Apelles, neque eorum quisquam est, cui quidquam in arte sua tis

dcesse videatur.

artibus est

atque

Et,

hoc in his quasi mu-

mirandum, quanto admirabilius in oratione

quae quum in iisdem sententiis verbisque summas habet dissimilitudiues non sic, ut alii

in lingua?

versetur,

vitupeiandi sint,

quos constet esse laudandos,

Atque id primum

quibus est proxima cognatio cura ora-

cerni licet,

toribus,

tamen genere laudentur!

in dispari

poetis

sed ut

quam sint inter sese Ennius, Pacuvius Attiusque quam apud Graecos Aeschylus, Sophocles, Eu-

dissimiles,

ripides,

quanquam omnibus par paenelaus in

dissimili genere scribendi tribuatur." Naturae ipsius

lege

hoc praescriptum esse videtur,

ut ternorum fere principum contenlioni singularum artium sufficerent

8patia

utque emensis spatiis, quae fata desti-

narunt, eaedem a summis perfectionis

rursus re-

fastigiis

Proximum tamen iliis triumviris tragicis locum Agathon, id quod omnium constat testimolabentes

degenerarent.

niis,

occupavit.

eum ,

tia

Etenim ipse Aristophanes, quum antea

familiarem

Euripidis

intimaque

iunctum, contumelia affecisset,

cum

Ranis

eo amici-

(v.

84.) di-

xit esse

dya^^ov Ttoirjrrjv Tiol TCOxtSLvdv toig cplXotg, Amicitiae autem Euripidis plura exstant testimonia: quid,

quod etiam corporis tactus pulcritudine flagrasse amore et fabulam Chrysippi componens suum afTectum in Laium transtulisse putabatur'? quorum hoc falsum iuvenis

esse,

praeeunte Welckero,

affirmare

non dubitavi T. I.

Neque idem pro certo retulit Aelianus II, 21., sed fama divulgatum esse testatus est. Eiusdem generis est., quod dicitur Euripides, quum una cum Agathone apud Archelaum, regem Macedonum, versaretur, amasium quap. 135.

301 annos

draginia

natum barbatumqne

esse et quaerenti Archeiao.,

convivio osculatus

num amabiiis Agathon etiam

nunc illi esse videretur, respondisse venustorum non ver solum, sed etiam autumnum puicrum esse; cf. Aelian. V. H. XIII, 4. Piiitarch. Amat. p. 320. (710.) et Apophth.

regum ducumque p. 106—107. (93

— 94.).

Electrae caussa hanc disputationera

praemisi ,

quam

fabulam una cum Helena et Audromeda commissam in certamen esse non minus confidenter affirmarim, quam si constaret. Andromedam autem Ranas Aristophanis doctam esse dicit schol. Aristoph. Ran. v. 53: ij yaQ ^Avdgofieda dydoGi Unde, quum Ranas anno 405. doctas esse itSL TtQoijittaL.

didascaliarum testimonio

octavo anno

ante

Andromedam anno

constet,

412.

sive

hieme Olympiadis

commissam esse intelligitur*). Accedit alterum testimonium schol. Arist. Avv. 348., Andromedam, quo tempore Aves docerentur, i. e. 01.91,2. (anno4l4.), nondum Cna cum fuisse editam (^rjdE didax^siarjg tQayadlag). Andromeda Helenam doctam esse schol. Thesmoph.

91, 4.

1012. declarat:

CvvdedLdayitaL yctQ

(i^

'AvdQO^sda) t-g

Electram quoque cum Helena coniunctam fuisse,

^EXivy.

quidem sic, ut illa in principio tetralogiae posita prae-

cederet, haec sequeretur, nemine dicente, ex hisce colligo

Praedicitur enim

indiciis.

novae illius Helenae**)

adventus in fine Electrae hisce verbis:

—

IlQCDtsog yaQ kx do^csv AXyvntov, o^6' ^A^ev ^Qvyag' Z«vg 6\ c3s SQLg yivoLto xal cpovog ^QOtav^

ijitBL

XL7tov6'

SLdakov 'EXevrjg k^enB^^' slg "IXiov. verbis ad exspectandam proximam fabulam animi commode praeparabantur, id quod profecto non erat superfluum. Nemo enim unquam de Aegyptia illa Heiena His

*) Recte Zirndorfer de chronol. fab. Eurip. p. 75. not. 8. „Minime," inquit, ,.anno 413., quem Samuel Petitus Misc. III. p. 167. statuit: quia tura dixisset dxroj hsaiv, ut v. g. schol.

•ad Vesp. 132(i.

hma Irtatv."

**) Aristoph. Thesm. 850: r^v cf.

Fritzschii notam.

kuiv^v 'EXevtjv (jLiiiijaotiaii

302 Archilochum ,

praeter

cogitaverat

avertere daemonis iram

qui

morbo

laborans

studuit retractando revocandoque

quae in Helenam congesserat probra; neque Euripides ipse quam novam hanc Heienam in vui-

aut antea aut postea,

gu8

ullam

ederet,

eius

mentionem

fecit,

accusanda

Troica Heiena omnium constantissimus.

Idem tempus tragoediae huius in certamen demissae Bergkius apud Welckerum

1587.

ex Dioscurorura ver-

Siculum mare ad ser-

bis coniecit pronuntiantium,

Tandas naves (Atheniensium

sciiicet) abituros esse,

simul-

que vioiati iurisiurandi poenas a scelestis exacturos: vc) d* Inl novTov UiKeKdv CTCovdjj,

vmv TtQCJQccs ivccXovg xtX.

0(66ovT£

Idem vir doctus, quod crimen periurii ad unum Alcibiadem

Parum enim opportuno

pertinere putavit, errasse videtur.

tempore

illum Euripides invectus esset,

iuste Syracusani,

dum enim

est

neque minus

quam cives, accusabantur. Reminiscen-

illorum,

memoriae prodidit:

quae Thucydides Vll, 82 seqq.

„Gylippus et Syracusani

denuntiant

primum si quis ad se transire veiiet insulanorum liberum fore. Transierunt aliquot, nec tamen multae civitates. Mox deiude reliquis omnibus, qui cum Demosthene erant, oblata est conditio, si traderent arma, neminem eorum morte affectum iri aut violentia aut vinculis aut inopia reruni ad victum necessariarum. Atque ita dedidere se ipsos cuncti, numero quam habebant, deposex millia, omnemque pecuniam ,

suerunt effusam in scuta resupinata, qua pecunia quattuor in urbem a Syracusanis deducti Hi deinde non minus, quara Niciae milites, qui

scuta replevere, statimque sunt." nulla

pactione

hostium potestatem pervenerant, in lau-

tvmias sunt missi, ac Demosthenes quoque cura Nicia in-

Addit Thucydides:

terfectus est.

„Ad internecionera,

aiunt, et peditatus et classis et oranino orania interierunt, et

pauculi

multis domura reversi sun t.''

Ho-

rum, qui etiaratura servitutera serviebant, vel raendici inter hostes errabant, servandorura

—

spem ostendunt Dioscuri:

tovtovg xaX^TCGiv

ixX^ôvtsg ôxQôov (Saô^sv.

303 Reliquos vel

improbitatem

propter

aiitera

8uam vel eorum, quibuscum

atqiie

iiiinstitiam

navigavissent ,

interisse

siguificant

ovtag ddLXEiv firjdelg O^fAfto (irjd^

eTCiOQXcav (lita 0v^7tXElta).

Alcibiadem haec quin pertineant, non dubitabis,

Troadum didascalia insunt ad illius consilia et ex-

qiiae in

imputsu susceptam spectantia reputabis.

peditionem eius

Ceterum, hoc excepto loco, noluisse Euripides amplius vituperare extorrem videtur, recordatus sine dubio virtutes non minus, quam vitia, viri in perniciem tum ipsi tum patriae cessisse, et

multum reipublicae consilia eius pro-

futura

esset

fuisse,

nisi

inimicorum invidia prohibitus.

Nam quod et animi corporisque dotibus et fortunae bonis vulgarem

modum

qualitati

imperii popularis

tati

excedebat, parum et

commodus

esse ae-

imminere ceterorum liber-

videbatur: unde factum est, ut plerique afHigi rem-

pubiicam mallent,

illo

a gubernaculo civitatis in

tempore

maxime necessario remoto, quam, eodem administrante, vinci hostes et patriam triumphare.

£t insolentia Alcibiadis ipsa

inde nata erat, quod neminem in ulla re intelligebat.

Ceterum nihildum mali

sibi

parem esse

patriae

ex moribus

eius illatum erat, contra ex in«:enii sollertia plus commodi,

qiiam

omnibus prioribus

proeliis

effectum.

higens enim

ab eo fuit res perpetrata, ut qui paene iiniversam dissociasset et concussisset Peloponnesum, atque uno die tot legiones

Mantineam

menque

iis

finibus conflasset, in

facerent,

Lacedaemoniis obiecisset certa-

periculum

remotissime

Atheniensium

quo illi non muttum operae pretium

superiores discessissent, sin victi essent,

possent esse incolumes. tlam Argivorum

iis,

vix

Post illud proelium idem poten-

qui populari

imperio et rebus Athe-

niensium studebant, restituit, utque longis muris ad mare deductis civitatem Atheniensium urbi annecterent, auctor fuit.

At proceres Atheniensium exsecrabantur eum et me-

tuebant ingenium eius, ut tyrannicura atque monstrificum.

Quorum invidia quamvis flagraret Aicibiades, tamen plebis favore tutus erat.

Largitiones enim iudorumque exhibitiones et munificentia in civitatem, quibus addi nihil poterat.

304 tum

claritas

robur

cum

ficiebant,

corporis et decor et

coniunctum

peritia et virtute ef-

rei

in reiiquis

populus,

tia

maioruni, dicendi vis, miiitaris

cuius

conniveret et moderate ferret vi-

quinam

Alcibiadem animus

fuerit,

egregie dlcit versus Aristophanis: nO'^8l /Lt£v, Ix^aiQei de, ^ovktxai 8* exHV.

Itaque

quum insigni utens calumnia factio optimatium,

accusandi

Alcibiadis

nancisceretur,

materiam

perdendique

potestatem

Hermas noctu truncandos curasset, ne sic

quidem quae voluit assecuta est^ una voce et nautis militibusque Atheniensium et sociis illum imperatorem po8centibu8. Et prodiit in concionem Alcibiades postulans, ut de se sine mora iudlciura fieret, durum enim esse, rclictis criminibus, pericnlo suspensum se cum tanto exercitu

expeditionem mitti,

ac decere

purgare crimina nequisset, aut,

aut multari se, si

insons compertus esset,

calumniatorum

metu operam hostibus dare Nec tamen inimici a consilio absentem aggrediendi destiterunt: quem ab exercitu removentes et patria pellentes, quid aliud quam classem maximis civium sumtibus exstructam cum amplissimo exercitu ipsi pessum-

liberatum

vincendis.

dederunt et fecerunt patriam hostibus succurabere!

Confer cum Alcibiade Helenam cuius primum quimira formae praestantia in perniciem et Graecis et :

dem

Troianis'

vertit;

tum infamia atque invidia insons flagrat,

potestate caret criminum purgandorum; denique omnis vita eius et fortuna monstri instar est et Gonsuetum modum moremque excedit (cf. v. 260.). et

patria

exsulans

Insons erat Alcibiades eorum, propter quae patria exsula-

Videtur igitur Euripides optasse, ut restituto potestas

bat.

tum diiuendorum criminura tura benefactis priorem famam abolendi: et poterat solus iiie ad restituendam fieret

rem perditam idoneus esse

videri.

Sunt autem Electrae et Helenae fabulae quodammodo

quam tribus ante annis in certameii commissam esse docuimus. Quinque igitur noster vel sex continuatio tetralogiae,

tragoediis fabulas ad bellura Troianum pertinentes illustravit,

quas quidem tragoedias in duas didascaiias sic distriut simiiia argumenta cum sirailibus coniungerentur.

buit,

305

Nam feminae praestantes viroriim fortium virtute et Inadventu a

opinato

malis et contumeliis liberatac omnibus

tribus tragoetiiis, quas haec complectitur didascalia, exhi-

mentis per similitudinem

Etenim

bito.

illi

quaudam

clade Siciliensi

hostium superbiara

quin his fabularum arga-

Atheniensium conditio

bentur.

significetur,

non du-

ab egregia spe deiecti

sociorum perfidiam metuebant:

non videbantur^ nisi inopinato auxilio viri alicuius talis, qualis Themistocles fuerat, servari, qui exhaustis civitatis viribus sui ingenii opibus mederetur et e quo

discrimine

a fortitudine

peteret ad

restituendam rem perditam sub-

Spem igitur et desiderium civium imitatus esse his

sidia.

fabulis Euripides,

ut erigeret animos afflictos imaginibus,

quibus soiis poterat, videtur.

E 1 e c t r a.

In terminis terrae Argolicae scena dramatis constitui-

prodit

tur;

ante lucem

ex aediculis, in quibus habitat,

operarius pauper, sed ingenuus, cui Is igitur

ctra.

nuptum data est Ele-

ad spectatores couversus rerum statum ex-

ponit haecce narrans.

Agamemnon, quum victor ab eversa

Troia reversus spoiia barbarorum

in templis Argivis fixis-

Quo regnum paedagogum patris Strophio est Phoceusi traditus, Electrae autem necem Aegisthus ma-

set,

dolo uxoris, raanii Aegislhi iugulatus est.

obtiuente, Orestes furtim per

chinatus est,

timens, ne cui nobili prolem pareret,

quae

caedem ulcisceretur. A primoribus enim Graeciae viris matrimonium eius expetebatur. Intercedente matre, operario eam nobili quidem stirpe nato, sed egeno, collocavit: qui

quum et ingenuis moribus esset et continens mo-

destusque , infortunio

gram

virginis

insultare

servavit redltum Orestis

Aegisthus

noiuit ,

exspectans,

sed inte-

quem

frustra

aurum poliicendo, si quis occidisset, de medio

toliere conabatur.

Mortem igitur Electra simulato matrimonio effiigit sicut apnd Goethium fiiia illa spuria, T. II.

est utriusque virginis

306 eadem conditio, sponte iure« suo cedentibus maritis. continentiam qui

Eam

liomiaiim praecepta phiiosophiae seqiientium

minus verisimilem esse iudicant*), „hi se prava

suae mentis regula alienam virtutem metiri sciunto ipsosque Plane incredibilia Sophocies ab honestate alienos esse." linxit, iicuisse viragini

feroci et contumaci in domo tyranni

per pUira iustra degere,

quum quotidianis

lamentis,

op-

matrem vexaret neque iracundiam atque ulciscendi cupidinem unquam celaret; tum probriis,

maiedictis

ipsum

repente placuisse illam carcere vivam inciudi, scelere mi-

nime necessario. Quod vitium cum aliis, quibus Sophoclis carmen laborat, noster emendavit. Non est in ipsum oppidum Oresti fugitivo neque in domum tyranni a satellitibus , ut par est, custoditam intrandum; non in media atque in vico frequentissimo consilia

urbe

sunt secreta

agitanda, neque Electrae ante ipsas regiae fores clamores tollendi,

dum

agnito fratre laetitia effertur;

non securus

quem timidum esse ac suspiciosum decet, neque temere domum parum munitam deserit,

tyrannus vitam agit, nulla

vel

abeundi

vel

redeundi

persona sororis inducitur nulii rei litie

monstrum

viraginis

dia

excitatur,

cuius

caussa apparente;

nulla

utilis, nisi ut sua

mol-

comraendet; non temere tragoe-

excitandae

quovis

die

tantumdem

caussae fuerit quantum hodie; denique non disputationibus

maior dramatis pars actuosus

iinis,

conficitur,

neque otiosum est initium,

sed perinde prima, media, postrema factis

eventibusque temperata sunt.

rius.

Boves in agrum acturus ad arandum prodiit operaQui quamvis tanti habeat Electram, ut nihil ab ea

operura, quae sint Agaraemnonis lit,

filia

indigna,

suscipi ve-

tamen haec, ne generositate ab illo superetur, dome-

stica gnaviter administrat, levare labore

deoruni instar pro beneficiis

colendum.

studens

hominem

Itaque ipsa quo-

que sub crepusculum surrexit urceo capiti iraposito aquam de fonte petitura. Vacuefacta scena Orestes cum Pylade prodit, a tumulo patris veniens, quem hac nocte et coraae

Vehementer eam miratus cst et plane incredibilem esse iudicavit Victorius.

301 primidis ct lacrimis et mactata ove donavit. rae

adiit,

fuga

unde statim,

Confinia ter-

cognosset speciilatorum,

quis

rerum, quae in urbe

aliam terram se reciperet,

gererentur, statum exploraturus simulque sororem quae-

quam

rens,

eam

iunctam

connubio

nactus sociam consilia

ibi

habitare

audivit,

cum ea communicaret.

Quae

postquam Electram conspexit anmore de fonte redeuntem, de via decfidit et in

ex obviis sciscitaturus , cillarum

propinquo loco occultatur. Fiens Electra progreditur, raemor suorum malorum,

memor patris iugulati, memor fratris exulantis.

Tum de-

posito urceo naenias patri defuncto nocturnas

magna voce

miscrum

cantat,

indignumque eius interitum deplorans.

Cum prima deinde luce virgines viciniae Electram adeunt, ad sacra lunonis publica forte indicta invitaturae, monent-

que, ut vestibus auroque venuste ornata, choris adinncta, communis laetitiae particeps, pellat aegritudinem. Quibus illa

longe suas res

a festis

neque comam horridam congruere:

deliciis

patre clarissimo occiso,

procul a

chorisque abhorrere ostendit,

vestium pannos

dudum

suosque a

cum mundi diis negligi,

fratre inter exteros errante, ipsa

domo paterna in egestate degente, matre coniu-

gio parricidae utente.

Haec parodus multo quam Sophoclis elegantins est haec Electra longe quam illius Electra et amabilior et miserabilior est. Medeas ille quasdam feroces, inventa;

atroces, contumaces effinxit, tis

reliqua

officiis

quum vellet

omnia postponentes

virgines

imitari,

pieta-

monstra

neque fuerunt unquara neque futura putamus inter pietatis sensum Antigonarum Electraruraque et iracundiara Medearura pelfeminarura,

sunt.

qualia

nihil

interesse

licibus postpositarura^

insani nulla

claraores

illi

Quid autera, obsecro,

sibi volunt

virginura ex cubili raane prodeuntiura,

nova re excitatarura ac ne somniorura quidera visis

perterritarura '?

quotidie

tanto

cura

turaultu

per

duo

lustra

Electram de lectulo surrexisse ille nobis persua-

surus est*?

Exiguus invenitur numerus poetarura, qui rau-

lierum ingenia ad veritatem naturae humanae expresserint,

20 *

308 et tragicorum triiira, qiii principes habentur, solus Euripi-

des huic rei idoneus fuisse videtur.

Oreste

cum Pylade

e latebris prodeunte, pavet Ele-

ctra a latronibus se oppressam putans: qui pavor in laeti-

tiam mutatiir, ubi

iile

se nuutium dixit ab Oreste

missum

Deinde partim aiternis versibus ad iuterrogata respondens pardm continua utens narratione et de rerum statu et 'de sua voluntate nunlium, quem putat, edocet: in squalore se atque egestate degere, carentem festis chovenisse.

reisque, neque raatronarum

neque virginum nuraero ad-.

scriptara, Castoris , cui desponsa fuerit , connubio frauda-

tam

;

raatrem autem inter spolia

Phrygia Asiatica luxuria

circumfluere, patris cruore per tecta putrescente;

adulte-

rum sceptrum interfecti et currum obtinere; corpus Agameranonis eiectura obrutumque necdura torura

libarainis nec rayrneque ullius honoris participera esse; turaulo eura,

qui occiderit, insultare et petulanter dicta in Orestera iactitare.

Ilaec audiens vidcnsque Orestes partira raiseretur

sororis

partira gaudet paratura

eius

ad ulciscendura ani-

mura cognoscens. Etenira illa mori se velle ait, ubi sanguinem raatris elfuderit; raanibus et lingua et raente, quin etiara

deformata corporis specie et capite raso orare, ut

tandera aliquando Orestes subveniat,

unura liominem,

quum sit fiiius eius, qui Troiam deleverit, rainirae paveat. Interim quum redisset colouus, edoctus, quinara essent peregrini et cuius rei caussa venissent, statira, quamvis

egenus,

doraum eos iubet cum pedisequis intrare,

sit

ut,

quantum valet, hospitaliter excipiat. Amat noster horaines eiusraodi inducere, quorum ex raoribus intelligatur virtutem neque a nobiiitate neque ab opibus neque a corporum firmitate neque ab ulla re externa pendere, quam sententiara hoc loco uberius explicat; eaque valde et philosophica et popularis est: qui in opinionum

„En unquara," inquit, „sapieti8

perversitate

versaraini,

tandera

ali-

quaudo ex vita ac moribus aestiraabitis honestatera? Eius-

modi enim horaines bene et rempubiicam nistrant, corpora vero

illa

domos adrai-

ratione vacua statuae sunt fori,

eademque ne in proeliis quidera fortius, quam irabecilliora, impetum sustiuent." Talia docendo Euripides

hostium

309 plurimanim opinionum pravitatem sustulit et, cum proferquibus

prisconim hominum

cognitio

circum-

scribebatur,

ad veriorem doclrinam accipiendam

animos

praeparavit.

Keceptis autem hospitibus Electra, quoniara

ret fines,

unde epulae parentur, ad alumnum patris, qui eiegreges in confiniis pascit, maritum, ut simul laeto nuntio senem laetificet simul moneat, ut luic aliHoc colloquium quid in coenam afferat, proficisci iubet.

deest,

ctus urbe

aptissima finitur sententia, divitiarum quodnam sit pretium, declarante.

Carmine, quod sequitur, circuitione quadam Agame-

mnonis gloria extollitur hoc consilio, ut caedcm per uxorem factam magis indignemur. Ostenditur enim qualiura ,

ille

virorum dux

fuerit,

loco

omnium

Achilles

ante

autem virtus et magnitudo hac maxime re demonstratur, quod arma a Vulcano mira arte facta a Nereidihus ei Troiam proficiscenti ohlata sint, quae arma non minus, quam altera, quae Patroclo interfecto spollatoque idem Vulcanus Thelidi donavit, variis aptisoculos

Iluius

ponitur.

que sigiiis distincta fuerunt.

magnum rerum

Venit senex,

facturus

momentum.

Nam qui et Agamemnonem et liberos eius nutrivit, qui Orestera

servavit,

dos eos, a quibus

idem dux futurus ille

interfectus est.

est

interficien-

Et statim quidem,

postquam Orestem conspexlt, ex cicatrice quadam agnoscit. Quod priusquam fiat, acerbius Aeschyli stupor reprehenditnr,

q«ia

vituperatione supra disseruimus.

easdem coniecturas Sophocles, sed

sine

Refutavit

contumelia,

qui iisdem, quibus Aeschylus, in republica partibus faveret,

neque eorum, qui insano studio hunc admirabantur,

iniquo satis

itidicio

premeretur.

rebus personisque

gnum est,

nisi forte

Ad senem enim

neque tragoedia indi-

Aeschyli ipsius inventa intiigna sunt.

a virgine

credulitatem transtulit Euripi-

spem captare" minus, quam Agamemnonis, dedecerc arbitrans; hanc maiore esse

des, illum fiiiam

Ceterum hoc colloquium

convenit

,.ex vanis rebus

animi constantia voluit,

quam

futilibus

signis vel

potius nullis de re gravissima ei persuaderetur.

Ceterum

cognoscere vel ex hoc exemplo licet, quantum utiiitati Eu-

310 quum tollendi receptos errores, eTellendi

ripides tribiierit,

opiniones perversas, corrigendi prava iudicia nuilam omitteret opportunitatem.

Postquam

laetitiam

satis

et soror et

alumnus sign'fi-

Orestes ad deliberationem de vindicanda

statim

carunt,

Quo in negotio a sene docetur

nece paterna convertitur.

facultatem a^grediendi in oppido tyranni praesidiis munita nullam esse.

atque in regia

Sed cummaxime illum cura

famulis extra moenia ad sacra quaedara INyrapbis obferenda

Quamobrem

profectum esse.

Orcstes istac

incedens obviam sacrificanti

fortuito

ut ad epulas

sacrificii,

via quasi

obtulerit,

fore,

sicut raos sit, invitatus rei geren-

Quo probato consilio nanciscatur opportunitatera. quum ducem se fore senex dixisset, Electra eundera inde

dae

continuo

mascula esse puerperara

puerperara

iustrandara tata;

ad raatrera se conferre iubet et nun-

urbera

tiare se prole

inde

ubi

illara,

Orcum descensuram ad deos patrios

cura simulato

fore enira , ut ad

dolore

veniat

domum intrarit suam,

esse.

invi-

illico

His constitutis rebus, preces

et raanes patris, ut adsint raiseris faveant-

que coeptis, mittunt liberi.

Profecto Oreste, Electra,

dum

abest frater, gladiura raanu tenens eventura exspectat hoc consilio, ut, si ille occubuerit, statim se transfodiens subse-

quatur.

Sic rebus

quod raaxi-

coraponendis poeta lioc,

mura est, nactus est, ut Ciytaemnestrae caedes ab Aegisthi caede separaretur. Neque enim idera est alienura ab alienis et matrem a liberis occitii, neque recte et Aeschylus et Sophocles uno quasi impetu utramque caedem perpetrari

fecerunt.

separamus, eadera tur animi

Nara quae in sentiendo in effingendo,

neve alterius

rei

ut vario

iudicandoque

modo affician-

moraenta altera obscureutur,

segreganda sunt. Thyeslis

filius

est Aegisthus:

itaque patris ulciscendi

caussa Agameranonis uxorera abalienavit ipsumque occidit. Necessario igitur,

dum ille ab Oreste interficitur, aemucum

lationem Atrei Thyestisque et mutuas eorum insidias diris epulis,

quas sol

cum sideribus aversatus sit, chorus

memoriara revocat,

siraul

Clytaeranestrae

adulteriura

cum Aeropes adulterio componens, quod carmen tum vi-

311 rerum

vida

adiimbratione

magnificentia vere lyrica

Musa Euripidis

verbornm

tiim

inter

splendore

quae

praestantissima est,

procreavit,

Eventus certaminis primum clamore significatur, deinde

Somnio

ab urio faraulorum, qui interfuit, verbis exponitur.

quodam tuit;

territus

Aegisthus

hoc declarat

sacrificare

Nymphis

insti-

se insidias tiraere dicens,

Orestis

eo-

demque et preces et quod exta inspicit pertinent. Qua in ad quem arcendum deos in re sacra quod ab eo ipso ,

auxilium vocat, eodera cultro, quo caesa est hostia, eo temporis

momento, quo voluntatem deorura expiorat, pro vi-

ctima ipse occiditur, deorum praesentium numine raagis,

quam Orestis manu, poena a scelerato exigi videtur, Haec gimilia

quidera sunt

iis,

quae

Aeschylus

iinxerunt, sed multo evidentiora et ad

Sophocies

movendum aptiora.

Orania autera et sollerter sunt inventa et exponuntur tam perspicue atqiie copiose, ut coram res conspicere et quasi iis interesse nobis videamur. est, accipiuntur;

Ea cum plausu et laetitia, ut par

Orestes autera ipse ac Pylades reversi tan-

quam victores Olympici coronae honore ab Electra afficiunCorpore interfecti in raedio posito atque arbitrio vir-

tur.

ginis perraisso, haec, quaravis invidiara vereatur, probante fratre, quaecunque in vivura, si quando metu libera esset, pridem effnndere probra cupiverat, in mortuura cffundit. Ea taraen neque saeva neque atrocia sunt, sed talia, qualia

hodie quilibet eorura, qui se pios raausuetosque haberi volunt, si rainus diceret, certe sentiret.

Graecorum iraperatorem

interfecit;

„Occubuit qui raagnum reguo

cum

vita

ipse

exntus est qui nos orbos reddidit; qui nulla iniuria lacessitus patre ac patriraonio nos privavit, neque beate vixit et fructura

Quoraodo enim beate vixit,

scelerura raoriens araisit.

qui, corrupta aliena uxore

turpem

impudicara ipse ducere coactus,

se esse et lurpi uxore uti iutelligebat; qui diguitate

destitutus erat sic, ut et ipse Clytaemnestrae vir appellaretur et

liberi

Clytaemnestrac liberi

;

qui ingenii bonis naturae-

que carens in divitiis vanis se fluxisque iactabat? Neque adultera illo felicior fuit, quae virgineo praeditum vultu

quam virili ingenio peperit iu

choreis

ex quo liberos dumtaxat decoros , ceterum imbelle». virura habere maluit,

312 Ambo vero imprudentes metam

contigerant."

vicisse

sibi visi sunt,

Potest tota

antequam

haec oratio superflua

quasi ex docendi monendique libidine nata. Sed solet in Euripidis tragoediis nemo sine exprobratione scelerum vel accusatione poena aut supplicio affici. Aegistlii autem accusatio quominus ante suppiicium institueretur, absentia iilius et genus vindictae obfuit. Neque ante multam an post eam crimina exprobrentur muitum quippe quum non tam iustitia supplicii, qnam refert, caussa ipsa personarum exponenda sit. Instituitur enim illa iudicionim fori imitatio ea maxime caussa, ut sit facultas mores personarum et facta prolixius explicandi: qua in re quod sententiosis uti orationibus solet Euripides minime vituperandum est, quippe quum hoc genus et gravissimum et idem utilissimum sit. Corpore Aegisthi remoto, Clytaemnestra adveniens procul conspicitur, quae ad sacrificium ipsa quoque pro-

esse videri,

fectura est ac pitios

in laqueos

citur,

deos

una

cum

viro scelesto scelesta pro-

reddere studet; sed antca invitationi filiae obscquens devenit.

an recte

Qua conspecta

dubitatio Oresti inii-

deus matrem a se occidi iusserit: adeo

enim facinus, quod parat, naturae humanae repugnat, ut merito, ne larva quaedam fuerit vel maleficus genius («AaSed mox sororis verbis Ctcoq) oraculi auctor, vereatur.

domum se sine mora Immani furore apud Sophoclem in caedem matris fertur Orestes, neque dubitatione ulla, antequam faciat, neque poenitentia ulla, postquam fecit, commovetur: quod confirmatus, ad perpetranda dira in confert.

etiamsi credibile esset,

quemquam non repugnante natura

patrare quae sunt contra naturam, tamen non aeque poe-

ticum, non aeque movendis docendisque hominibus aptum est,

quam haesitatio illa animi reluctantis, quara spectan-

tes in intimum eorum, qui talia meditantur,

pectus nobis

Neque dedecuit Orestem mollities animi, quae lovem illum Homericum non dedecuit, qui,

penetrare

videmur.

quotiescunque duri aliquid, quamvis pridem decrelum constitutumque,

effecturus

est,

an sit necessarium haesitat;

denuo versat cogitatione et II. XXii, 168 seqq.

cf.

Pompa et magnificentia Ci^taemnestrae, famuiis, quas

313 a Troia capta

Agamemnon adduxit, stipalae, multiim dis^ miserioris.

Cuius dis-

ostendendae parura esset facultas,

nisi diversis

crepat ab liabitu crepantiae locis filia teri

fillae servis ipsis

atque mater habitarent et ad

sacrificium adul-

sollemne regina proficisci fingeretur.

Instituitur de-

neque inopiiiata , quum post longum intervallum in mutuum conspectum feminae redierint, neque non opportuna , quum ante ipsum sontis supplicium inde

caussae

fiat.

Purgat se

dictio

Clytaemnestra oratione optime composita quibus iure interfectum esse

argumentis ntens captiosis,

Agamemnonem satis probaretur, si omnino ius esset feminis viros interficiendi.

viro

At primum modestae est mulieris deinde ne verae quidera sunt

concedere;

quidvis

caussae, quas

illa

praetexit: qui praetextus acutissime ab

Electra arguuntur, et solam libidinem caussam fuisse coniugis interficiendi titis

documentis e

vita illius

moribusque pe-

oratione et gravi et ad persuadendum idonea osten-

ditur.

Non minus saepe Sophocles, quam Euripides, imi-

tatione

est

usus iudiciorum

Cljtaemnestram

fecit

neque idem indicta caussa

ab Electra ad suppiicium tradi.

Qui

quam dramati inscruit contentionem si cum Euripidis oracomponas, de huius ingenio iudicare facilius erit.

tionibus Diligenti

morum

subtilique hic utiUir

descriptione,

li-

neamentis quam notat.

Vitas

maxime propriis habitum animorum dehominum studiose observavit, aff*ectuum na-

turam penitus perspexit, aetatis cuiusque, sexus generisquc mores, studia, voluntates recte cognovit, eorumque acute notavit: unde factum est, ut ad effingendos homines tales, quales revera sunt, omnium maxime idoneus esset, quae snbtilitas imitationis et dulcissima con-

indicia

templantibus et utilissima

est.

Ilanc igitur

morum nota-

tionem quum primus ostenderit Eurlpides, videtur primus poesin, sicut Socrates pbilosophiam, in domicilia hominura

communem

plane novam Sed eam morum vulgarium imitationem indignam esse censent heroum persona. Sit sane ab heroibus aliena, dummodo ne is, qui homi-

atque

scribendi

vitam

viam ingressus

introduxisse et

esse.

nes tales, quales revera sunt, non quales priores tradide-

nmt,

imitetur,

maxime poetarum

tragicus

esse desinat.

314 Formam autem quod attinet, sunt orationes illae ad leges prudenter compositae: praemittuntur prooemia ad mitigandum odium conciliandumque favorem apta, exponuntur res perspicue ac probabiliter, confirmantur pro-

.artis

evertuntur

pria, sis

argumentis,

sae,

adversaria partim validis partim specio-

neque

facile

quicquam, quod

insit

caus-

omiltitur, denique peroratio movendis animis idonea

additur,

neque fere deest clausulae sententia, quae feriat Haec tamen ars tam callide dissimulatur , ut,

auditores, nisi

dcdita opera attendat,

quis

nemo

facile

animad-

vertat.

Ad Clytaemnestram redeo. Huius quoque ingenium Euripides quam Sophocies effinxit. Neque

probabilius

enim credibile est ullam mulierem, tanti sibi flagitii con8ciam, omni vacare poenitenlia, quin etiam ferocire atque ultro increpare liberos patrem interfectnm lug^entes, neque satis

habere eos vitam servis miseriorem degere e bonis

paternis eiectos in solitudinem

atque

tibus interficiantur.

Teniunt

quae

contumeilosc tractatos,

proiecti, himine solis privati,

nisi

etiam

cum crucia-

Quanto naturae humanae melius con-

finxit FJuripides,

nolle

matrem

liberos

aduUero interfici, ignoscere dolori illorum iuslissimo neque scelere, quod impudenter commiserit, gaudere.

Ad sacra diis obferenda in domum mulier squalidam splendida intrat, ad altera sacra inde profectura. Haec meditans a liberis tanquam victima super adulteri corpus immolatur. Quod dum fit, chorus indignam Agamemnonis mortem in mentem revocans imaginem caedis tanquam praesentis tali

plaga

afl*ectae;

depingit,

mox

Audiuntur deinde voces le-

iiberi matris

respersi sanguine,

signo victoriae inlelicissimae, in scenam animo consteruato

redeunt, simulque patefactis aedibus gemina ostenduntur corpora humi prostrata, iure quidem ambo interfecta, sed non liberorum manu matri mors iuferri debuit. Merilo igitur illi, trucidatam a se matrem, quae genuit, intuentes, vehemenli afficiuntur dolore, et se propter facinus impium ac detestabile omnibus mortaiibus merito odio fore intelligunt.

sat

Accusat Orestes Plioebum, qui iusserit, accusit: versatur enim ob oculos

sororem, quae hortata

315 imago miserae maramam ostendentis, humi fusae, genua amplectentis,

mantis: tali

,,o

mentum manu prensantis, raiserabiliter cla-

fili,

supplex te oro, matrem ne occidas."

adspectu non

excidit; lio,

sed confirmatus voce sororis, obiecto oculis pal-

redditura

deiecit:

mirandum, quod telum raanu Orestis

est

sic

ferrum

illa

facinus

cervicem raatris fortiter

miserriraura patratum

est.

lam noii

amplius ferentes adspectum misere trucidatae vestibus cor-

pus contegunt.

Gravior et ad

movendum validior narratio

rerum intus gestarum fieri nulla potuit. Sophocles vero neque exponere talia curavit neque ullam doloris vel poenitentiae significationem in matris interfectores cadere iudi-

ipsum non minus, quam perQuid, quod a matris caede continuo ad alteram caedem patrandam carnifices pergunt*? Tanta animorum durities si iilius saecavit, ut sensu humauitatis

8ona8, quas effinxit, destitutum fuisse putes.

culi

horaiuibus

infuit,

posseut parricidarum

victoria

gaudere neque repugnante natura comprobare quae naturae

repugnant,

magnis profccto laudibus extollendus est

Euripides, qui insitam gentis feritatem mitigarit et huraa-

sensu aniraos hominura iramaniura primus irabuerit.

nitatis

Sed pridera Graeci duritiam, quae priscis iufuerat hominibus, deposuerant: pridem enim credere parricidas a Furiis agitari

quod

coeperant, solusque Sophocles accusandus est,

saevioris

quam

raansuetioris

saeculi

iraitari

maluit.

Finem luctui Dioscuri, matris fratres, imponunt subito iidemque res componunt. Patria carendum

apparentes,

Furiarum impetus et cruCeterum Eiectra Pyladi nupta vitam reiiquam beatam actura est; Orestes agitantibus Furiis Athenas profectus auxilio Apollinis et Minervae tutus erit et liberatus supplicio urbera Orestiam apud AI-

est parricidis, insuperque Oresti ciatus

sustinendi

pheum

flumen conditurus

sunt.

est.

Cum his praedicatio reli-

gionum institutorumque Atheniensium coniungitur. Miser est Orestes, qui quum post longum tempus vix patriam et sororem viderit, protinus conspectu utriusque denuo privatur in perpetuum iis cariturus. Cuius moesta saluta-

316 tio et tristissimiis discessus, appropinquantibus Furiis, iiiiem

draniatis efficiunt.

Si vera sunt quae iu Lysandri vita Plutarchus p.

15.

441. memoriae tradidit, liuius potissimum dramatis ad-

miratione Spartani moti sunt,

servorum more tracta-

Alhenienses apud Aegos flumen

rent

Hac enim

soio aeqiiarent.

sententia

victos in

neve urbem

hostium consilio,

quum duces una epiilnrentur, proposita, inter pocula Phoquidam de Euripidis Eiectra cliori ingressum canhoc est exordinra:

ccnsis

tavit, cuins

Jya^B^vovog g> Ttoga, ijkv^ov, 'HkExtQcc, noxl 6av dygoteLQav aiuXdv,

Quo cantu audito fracti sunt omnes atqne indigna res visa est tam claram civitatem, tatium virorum

atque exscindere.

alumnam, delere

Tanta igitur laus poetae fuit praestan-

opprobria Spartae frequentissima et popiilaris

tissimi, ut et

imperii commendationem Spartani optimates gloriae Graeciae ab in

illo

Et defendit Euripides

auctne condoiiarent.

hac ipsa fabula pauperum humiliumque hominum

docens

virtutem tradi, sed

iura,

hereditate

non cerlis ordinibus omnibus mortHlibiis communem studio ac disci-

plina acquiri,

quasi

qua aequitate iudicii

longissime oraniura

haec sententia, prioribus hominibus inaudita, ex philosophia, qiiam duce Eiiripide Socrates vitae communis usui adliibuit (cf, Xenoph. Comment,

aberant Spartani.

JManavit

2, 56 seqq.),

qui dicitur

versus

recitarentur,

medio

quod

ceret

Euripides

V. .379., c.

esse,

cum

ilii

sed aegre tulisse,

quaestionera relinquendara esse di-

illara

xavx'

(xpaTtdrov shfj

Idv

dcpSL^eva,

in proverbiura abierunt;

cf.

Longin.

ridiculum enim esse mancipiura ,

abisset,

qiiae

44, 12.):

sedens,

theatro

delectatus

verba

digniira inquisitione iudicare, virtutcra autera teraere sub-

trahi permittere; cf. Diogen. Laert.

tenliae singula testimonia,

cuio eruditionem magis

ait

II,

33.

Singulae sen-

Cicero , visae sunt sae-

quam robur adamanti.

anthes ea, quae de divitiarura usu Euripides

Itaqiie Cle-

426

— 431.

disseruit,,irarautavit sic:

noQvaig te dovvai, 6&[xd t* elg v66ov %e6ov

dandvaig lnaQlt\)ai \

cf.

Piut.

de aud. poet.

p. 33.

317 Contra eadera comprobavit Dio Chrysost. p. 117. B. Alii scriptores ad alios huius dramatis locos respexerunt, velut Sextus Emp. ad v. 943. , Galenus ad v. 126. , Arlstoph. in

1317.

llan. v.

grammaticis usus

435.

est.

Stobaeus

plurimis

Ex quibus indiciis satis

cum

patet ne-

que vulgo ncque eruditis hoc drama inferius esse visum, quam aut Sophoclis aut Aeschyii dramata in eadem materia occupata.

Partim naturam partim populi iudicia secntus noster, quid ubique rectum verumque esset, melius

quam ullis eo-

rum, qui se intelligentes haberi volunt, praeceptis intellexit. Falluntur enim quicunque, quid sequendum vitandumque sit poetls, ex praeceptis disci arbitrantur, quae erranlium deverticula

quam ducum scientiam verius appellaveris.

Grau, theurer Freuhd,

ist alle

Theorie,

Und griin des Lebens goldner Baum.

Unum virtutis carminum testimonium quibus sunt scripta, sententiisque

cum

probata sunt,

popularium

vita ,

moribus

ut non possent

coaluerunt,

ita

hominibns,

est,

cum

populorum ex mentibus eorum divelli. ille, qui Electram Euripidis iniquissime vexavit*), et tamen idem non dubitavit poetam, cuius fabulae, quoad theatra Graeca Romanaque steterunt, nisi

interitu

Eifatus hoc est ipse

doceri

nunquam

criminationibus leri,

desierunt, indi^nissimis

contumeliosissime tractare et diffamare.

quem contumelia affecit,

partibus scrinia effutivit,

compilavit,

lacobsii

Qui

aliorum

ita in iis,

sicut

Schil-

aliis

operis

quae de Euripide

iudicium temere iteravit,

quem virura

revera venerandum, qua est animi mansuetudinc, non miror Goethii Iphigenia moliissima fabulis

delectatum

magis quam

Euripidis

damnasse quaecunque a placidissima

*) Aug. Guil. Schlegel in libro de poesi scenica scripto T. I. p. 6: „Innere Vortrefflichkeit allcin entscheidet: wo diese

vorhandcn ist, solL man sich nicht an Aeurserlichkeiten stofsen. Auf die Wurzel unseres Daseins mufs alles zuruckgefiihrt werden ist es da entsprungen, so hat es auch unbezweifelt seinen Werth; ist es aber ohne einen lebendigen Keim nur Ton aufsen angehangt, so kann es kein Gedeihen noch wahren Wachsthum haben." :

318 illa tranquillitate

Schlegelinm autem rursus

abhorrerent.

Gruppe imitatus insolentius etiam maledixit poetae, quem antiquitas erat venerata; iaraque eo ventum esse videtur, ut omnes, qui ubique sunt insipidi, eruditionem se testificari credant in Euripidis cineres mingendo. Ceterum Schlegelius

argumenta Electrarum Euripidis,Sophoclis Aeschylique narrando

aliud ostendit,

nil

quam se properante

oculo car-

mina ilia semel le^isse, ut qui gravissima quaeque rerum

Quare gesta, miratur, quid sororera

roomenta ne^lexerit*).

Orestes ludificet, antequam quis

sit aperiat? Idem, cur dolorem sorori acerbissiraum dedita opera paret, cur apud Aeschylum idem illam errare diu-

Sophoclis

Orestes

non quaerit. Reprehendit, quod coloni rus mentionem Euripides postmodum nullam iniiciat; quod autem Electrae Aeschylus in iine dramatis plane oblitus est, negligit. Electram quod egenam Euripides re factisque ostendit, vituperat; quod eundem virginis habitius patiatur,

profecti

tum Aeschylus

atque Sophocles

non vituperat.

significant,

iiberalitatem appellat

vestibus eius dictisque

Benignitatem

quae religio appellanda

Aegistho et fuit,

quod

sacris adliibet Iiospites obvios, quos dii ipsi ad epulas suas

sunt deducere fectae

Matris a

visi.

quos peperit, inter-

liberis,

neminem putat misereri debere: itaque Orestis Ele-

ctraeque poenitentiam ex

corporura

ait,

non aniraorum,

sensu

Delphici

pari

atque pontificis

Oraculi

proficisci,

qua in re quod saniorem se non multum abest, quin pro haeretico In domum ductus funestam, conspectis parentum

Roraani admiratione stupet, praestitit Euripides,

damnet.

a liberis trucidatorum cadaveribus, conspectis Furiis, vi-

dens liberos, ex domo patriaque per illas insanos pelli, laetari se dicit,

et videri sibi

mus vastitudine Satis «tris

diu

quidem

Unura

nuptiarum celebrationem in do-

parari. iste

poetis

erroribus populares imbuit, et in no-

aestimandis

sperni istius

documentum pro plurimls proferam.

auctoritas

De Aegisthi

caede ihter sacra perpetrata Jiaecce refert: „SogIeich komrat ein Bote, welcher den Untergang des Aegisth weitlaufig

mit mancherlei Scherz

berichtet."

319 nuper coepit, in veteribus vero, quibus minime debuit, cum dedecore eorura, qui operam illis litterarum studiis navant, etiamnunc regnat. Utile igitur fore arbitror non disserendo tantum, sed etiam imitando, iniquitatera istara, quae plurirais probata est, coarguere. Facilius enira qualis

sit inteiligetur,

eadera ratione,

qua ab

illo

Euripi-

dera, etiam Aeschj^lum Sophociemque concidi lacerarique Aeschylus igitur ad horrorera coposse ostensum erit.

marum orania paravit, nil modici, nil credibile aut verisimile

Quis ferat homines a mane ad vesperara san-

finxit.

guinera profusura

dat

licuisse

quin

etiara

profundendumque crepantes*? quis cre-

catervae ante

anciliarura

aedes

regias

ipso

stanti

tyranni

oppido,

per integrura diem

caedera regibus minitari, diras imprecari,

deorura

opem

iraplorare, laraentari, clamare, ululare, iraportunos aifectus

Et quo tandem pertinent imraensum multiplicatae preces, illae raortuorura

importunis vocibus manifestare? illae in

evocatioues,

illae

caedis

volutationes et trucidandi iraagi-

nes copiosissime pictae*? Utrumne sensura conscientiae illis ululatibus

sopire volunt qui ultionem moliuntur?

an sur-

non minus quam mortuorum manes esse putavit poeta? nonne timendum fuit, ne torpentibus infedos auditores

ris

certe

civitas

concitaretur?

Simplicitas

reginae etiam brutorum stuporem superat.

vero rcgis

Boves sic im-

molantur e stabulis detracti, non tyranni timidi, ignavi, per vira ct nefaria scelera imperio potiti,

infestis

popula-

ribus, invita familia, superstilibus liberis eorura, quos regno

vitaque spoliaverunt.

Puerulis haec per nutrices narranda

fuerunt, non Atheniensiura populo, qui Theraistoclis astu-

tiam adrairabatur, non Graecis liominibus, qui Ulyssis, qui

Mercurii prudentiam iraitabantur,

Harum rerum Euripi-

des unam, quae longe oraniura insulsissima

est, verbis

co-

rerum compositione ipsa correxit. Cuius antecessor Sophocles et varietate rerum et probabilitate drama utilissirae temperavit; idem veritatis iraitatione et cognitione naturae humanae Aeschylo se inferiorem ostendit. Qui Theoridas et Archippas amabat, qui puerorum araores per bella perque suraraa patriae pericula sectabatur, Minervas quasdam sibi imitandas proposuit, et austeritatem arguit,

reliquas

320 ostendit, iibi pietas fiiit depingenda. Ex more caiiponnm, olenm acetumque caulibus instillanda separata porrigentium , Antigonen Ismenenque, Electram Chrysoniiilierum

theminque, altcras fortitudinis imagines, alteras mollitiei, separatas theatro propinavit, solere utrumque animi habi-

tum

in feminarum ingeniis coniunctum inesse ignorans. Quid, quod matris sanguine avide hausto vomitum etiam

stomachis statim excuti,

firmissimis

quin etiam

taedium

sanguinis perpetuum animis innasci adco non intellexit, ut

epularum immanitate ad eundem cibum iterum

a talium

sumendum

continuo belluas,

quas effinxit (non enim

lio-

mines appellandi sunt qui talia concupiscunt), traduxerit? Sic bona sua Sophocles ingentibus vitiis compensavit. Contra nihii

bonorum, quae Aesch^^lus invenerat, omisit Euri-

pides simulque vitia eius omnia feiicissime sthi

vitavit.

Aegi-

caedem e conspectu removit, ne iteratis caedihus spe-

ctandis theatrum fatigaretur; in matris caede persequenda

depingendaque sic immoratus est, ut et apparatum cum caussae

dictione

eventum cum conscientiae stimulis verisIVIanus percussorum a

sime copiosissimeque exponeret.

praesentibus dirigi et omnes illorum conatus a numine divino adiuvari non fastidiose, sed perspicue ostendiis

Libidini, ex

qua illa scelerum, quae puniuutur, imma-

nitas pullulavit,

ex adverso posuit abstinentiam hominum

dit.

candidorum, frugalium, simplicium,

divitiis,

houoribus vo-

Horrorem autem facinorum, quae patrantur, non verborum pompa, sed rerum temperatione et piacidorum ac veheraentium comluptatibusque aequo animo carentium.

dositione exaggeravit.

H e

n a.

Memphis, urbis Aegypti, vicus quidam castra vocabatur Tyriorum, in quo erat delubrum regis cuiusdam, qui Graecorum sermone Proteus appellabatur, eoque in delubro sacellum Veneris Peregrinae, quam eandem Helenen, Tyndarei tiiiam, esse Graeci sibi persuaserant :

quam opinionem

321 sacerdotes

coiifirraantes

Aegyptionim

narrabant Alexan-

Helena per mare Aegaeum proficiscentem ventis iniquis in Ae^yptiim delatum esse; ubi quura in ostio Nili Canopico apud Herculis temptum commorarapta

driim

ciim

retur,

Proteum regem, cognita caussa et violati hospitii ipsum quidem Paridem intactum dimisisse, Hele-

iniuria,

nen autem cum bnnis abreptis retinuisse lioc consilio, ut Menelao, si quando quaerens uxorem in Ae^yptum pervenisset, integram restilueret; cf. Herod. II, 112—116.

Haec

favorem Graecorum ab Aegyptiis Tyriisque

communiter invenla antiquissimis iam temporibns ad Graecos rumore perlata erant, quandoquidem iam Homerus Helenam fecit Paride quidem ducente in Phoenicen, Menelao autem ducente in Aegyptum vectam et magnas ex utraqne terra opes

domum utrlusque reportatas esse.

Ita-

que Stesichorus, quo raelius discrepantes populorum narrationes conciliarentur simulque Helena, Io\is filia, probro liberaretur, finxit non veram Helencn, sed imaginem quandam eius, deorum fallacia effectam, Troiam abductara, veram autem in Aegypto servatam esse, donec inventam Menelaus domum reduxisset*). Quod inventum multis nominibus gratum nostro conveniensque esse visum est. Nara quum probrosos esse Troicae Heienae mores cum Stesichoro iudicaret, tum exemplar proponi vennstissiraae eiusdemque probissiraae mulieris et utiie et iucundum esse Et solam eam venustatera, quae cura probitate ducebat. iuncta esset, veram esse censebat venustatem, illam alteram autem speciem inanem, qua deceptos Graecos Troianosque decera anuorura proeliis laboribusque toleratis

esse

niliii

commodi praeter virtutis exercitationem.

nactos

Itaque Me-

nelaum, quura antea falsa venustatis specie delectatus esset, ubi verara adspexisset, statim illam omisisse et hanc amplexura esse, ac tum demura liberatum erroribus bea-

tum fuisse.

Tanta enim, iudice Socrate vel Euripide, vir-

tutis est pulcritudo,

araorem

eius

ut,

posset oculis conspici,

abriperentur.

omnes

Quod autem ex aethere

De Stesichori carmine vide Fritzsche ad Thesmoph. Aristoph. p. 3()9 seqq. disserentem.

T. II.

322 conformatara esse imaginem dixit Helenae, de qiia Graeci

Troianique inter se dimicarent, e^regie convenit

cnm sen-

anlmas hominum ex aethere deiibatas

Auaxagorae,

tentia

mortalibiis corporibus circumdari censentis; cf. T. II. p. 16.

Agnoscimus in hac argumtnti conformationc morem Euquo senlentias pliilosophorum fabulis sic involvit, per pellucidum fictorum velamen vera ratio facile ab iit Ad argumeniis, qui essent acutiore iudicio, cerneretur. tum ipsum expiicaiidum inde me confero. In Pharo igitur insula*) aedes regis et prope eas ripidis,

sepulcrum Protei .conspicitur, cui supplex insidet Ilelena, cavens, ne in Theoclymeni regis lectum coniugium(]ue in-

Non est enim Helena cum Alexandro Tro-

vita rapiatur.

iam profecta, sed lunonis iussu, illura sperato potiri pretio nolentis, a Mercurio per aerera in Aegyptum avecta ac Protei regis, probissimi mortalium, fidei commissa, qui servaret inlactam, donec Menelaus repeteret.

Paridi au-

tem imago quaedam Helenae ex aere conformata vitaque praedita in manus tradita est, quam habens veram se haitemque populi lovis consilio decepti

bere opinatus

est,

sunt de

venustatis

iiiani

specie

proelia atrocissima cora-

mitteutes et ad internecionera dimicantes.

Verissima haec

est Euripidis sententia.

naturam recte

aestimabis,

si illud

Belli enira Troiani

quas quondara Chri-

expeditionibus,

homines contra Muhamedanos susceperunt, simile decreveris. Ficta pro veris iitrique amplexi sunt, neque quicquam ex laboribns commodi, quod quidem manibus tenert oculisque cerni posset, doiuum retulerunt. Btiani

fuisse

Verumtamen beati et Graeci et nostrales praedicandi fuernnt, quod in bella ct labores, quibus et viliura horainura

muitihido absumeretur et praestantium virtus manifestaretur,

vitae

deorum beneficio praecipitati sunt: nam si Sinensiura illorura

vita

slmilis

fuisset,

nihil

neque tragoedia dignum tulisset**).

*) Od. IV, 354

v/^aog ^TiBiru zig ^gzl

neque epopoeia

Vera interira Heleua,

— Alyvnvov nqonuqoi^B,

^aqov 6s s KiKlr^aKOVGiv. *^^ Imitatus hanc est Euripidis sententiam, ut alias plurimas, Isocjat.

Pancgyr. c. 23.

§. 84.

(57.).

323 quidem Proteus vixit, tuta fuit ab iniuriis, hoc antem filius eiiis Theoclymenus connubiura eius invitae expetere coepit. Duos enim liberos Proteus ex Psamathe, qiioad

defuncto,

filia, natos reliquit, Theoclymenum regera et Eido*) Theonoen, divinandi arte a Nereo praeditara. Helena autem, quum ipsi imputetur quidquid a Psendo- Helena probri commissum, quidquid in Graecos Troianosque mali illatum est, dedecore atque infamia notatur quod malurai

Nerei sive

Eius invidiae dis-

raorte ipsa peius esse videtur ingenuis.

cutiendae simulque recuperandi prioris matrimonii (id quod spes est nuptias Theoclymeni effugienti;

dii

promiserunt)

sin

hae subeundae sint, spes

salutis

perpetuum ahiit

mulieri, cui insignis pulcriludo insignis infortunii fons tri-

buta

est.

Helena ipsa

Ilaec ab

raonumento Protei sedente

Potuit autera haec fabula, sicut reliquae Eu-

explicantur. ripidis

omnes, prooemio carere: nam quod sequitur Flele-

nae

Teucri coiloquiura

idoneura est**). in

satis

per se docendo theatro

Teucri adventura

etsi

adventus Menelai

imaginario dramatis tempore continuo subsequitur, ta-

men illura aliquanto prius accidisse cogitandum est.

INun-

tium eorum, quae interim Troiae gesta essent, ad Helenara

pervenire

eorura,

qiiae

plane

necesse

erat.

scena exliibentur, factura

ante

initium

esse finxisset

Euripides, privasset se potestate duplicem rerum statura et

mutatara Helenae sortera et quasi gradus sollicitudhiis repraeseiitandi.

Tenendura est in similitudinem Odysseae hoc

genus tragoediarum conformari.

Itaque quura

ijlius

duae

*) ElSo&hciv banc appellarit Horaerus Od. IV, 366. **) Operae pretium est verba Wielandi, quibus prooemiaEnripidis

a multis temere reprehensa coraprobat, transcribere

.,Wir

Augen geschiirzt wird, und sind auf den Ausgang vorbereitet, ohne darum fiir das sehen, vvie jeder Knoten vor unsern

Gelingen der Anschlage, die man uns vertraut, weniger zu weniger zu freuen: so

zittern oder uns ihres guten Erfolgs

das er fiir seine Hauptpersonen einund so warra ist das Leben das er den «chonen Geschopfen seiner Phantasie aus der Fiille seiner zart

ist

das Interesse,

zuflofsen weifs,

cignen gefiihlvollen Seele mittheiit."

21*

324 partes,

sint

serunt

qiiarum altera raala

tutore

privati,

altera

eoriim,

reditus

qiii

dorai raan-

huius et vindicatio

omnium ostenditur, tragoediae prior iiia pars minime quidem omittenda, sed, quum sit finibus unius diei, iniaginarii quidem, sed tamen non infiniti, adstricta, prologo tota

illius

quo

absiolvenda est, et

finito statim

ad eventum festinandura

mediiim rerum discrimen theatrum rapiendum

•^Cuius rei elficiendae caussa Euripides in Iphig^enia

est.

quidem

Taurica scribenda , cuius argumentum huic iabulae omni-

bus a partibus simiilimum set,

est,

cum nuntii copia nulla es-

ad soniniorum fidem confugit; in hac autem pruden-

Teucrnm introduxit a patre, cum domum

tissimo consilio

pulsum cuius ipso adspectu reliquorum heroum, quicunque incertis itineribus per pontum erraSimui iis, quae hic cum Helena agit, rent, admoneremur. de dupiici Ilelena certiores fiunt spectatores et praeparantur animi ad eiispectanda ea, quae mox, Menelao Helenam conveniente, eventura sunt. Cognoscit autera ex Teucri sermone Helena praeter communia illa haec ad ipsam pertinentia: detestabilem Graecis omnibus Heleiiam, malorum caussam, videri, et matrem illius ipsam, quod esset redisset,

patria

impatiens pudoris atque invidiae, suspendio vitam finivisse, fratres et

autem Dioscuros occidisse, de sorore dimicantes,

inter astra collocatos

denique uxore

capillis

Menelaum cum in altum pro-

consecratosque esse;

ad navem tracta,

nusquam postmodo Septimum hoc ait annum esse, ex quo Troia expugnata sit: octavo enim anno Menelaum cura Helena ex Aegypto redisse Homerus, quem sequitur noster, testatur. Transtulit autem ad Teucrum noster partem eorum, quae de Menelao finxit fectus

esset,

classe

ventis

dislecta,

conspeclum esse ac pro defuncto haberi.

Homerus

(cf.

Od. IV, 360 seqq.);

simul Idotheae

sive

Theonoae eam tribuit divinandi vim, qua apud Homerum Proteum, illius patrem, poUere videmus. Fecit igitur Teucrum, de itinere incerlum, consilium ex oraculis virginis divinae petentem, sed desistentem

conatu, ubi inter-.

Theoclymeno Graecos, quicunque deprehensi essent, ex Helena audivit; hoc autem tempore rex abesse ac dare operara venationi fingitnr. Quibus cognitis Teucer non fici

325 minus propere, qiiam venit, e terra perniciosa abit, muperegrinae pro beneficio nuntii salutaris totidem fau-

lleri

quot Helenae, cnius iiia speciem gerit, moribus

sta precans,

dira

dissiniilis ,

Repressit

perniciosa.

Helena iuctum

praesente Teucro, quod timendum erat, ne, set

co£:nosset,

plaiie desolata,

abstraiieret in

invitam;

profecto

qualis es-

autem

illo

monumento iapideo quasi in vasti ma-

sedens, fluctibus calamitatum circum tumenti-

ris scopulis

sorti suam sortem comparat, et lugubre carmen illarum vocibus acutis animosque vehementer pellentihus simile cantat**), dcfunctos cognatos, defunctum Quibus maritum, morituram se mox ipsam deplorans.

bus*), Sirenum

clamoribus penetrabilibus ac miserandis

minae, quae

vestibus

lavandis

accurriintque anxiae,

daiit,

perceiluntur fe-

maris

bidine in antro Inferri putantes.

Captivae ,

hae regis esse famulae finguntur,

tione,

operam

littore

vim Nymphae alicui Paiiis iiSpartanae naid

quod Athe-

nieiisium iiemini mirum videri potuit, qui scirent, pluribus urbibiis

per

belli

illa

Peloponnesiacl tempora expugnatis

puberes quidem trucidatos esse, feminas autem cum puevenditas,

ris

rante Helena priora,

Nar-

servitutem inter barbaros servire.

cum planclibus et lameiitis mala et recenti^

comraiserante pariterque dolente choro,

ele-

gantissimum alternis carmen cantatur, brevium syltabarum continuatione aptum recentioris musicae vibrationi

rum

rotationi,

quam

esse dixerit Aristophanes,

convenire intelligimus ,

licet

modo-

formicarum trepidationem

tamen huic animorum liabitui est quod vituperemus mo-

neque

dulos, quibus non, ut hodie fieri solet, obscurarentur verba,

sed

illu!!itrarentur.

Quae deinde disserendo exponit Helena,

his

ratur sententia gravissima, quara qui perceperint,

decla-

summam

Hermannus neque metum gravem in hac tragoedia nemiserationem inveniri affirmat. Haec cnim duo Tocabula tanquam tesseram ab Aristotele traditam excubi-

*) G.

que

tor ex obviis exqnirlt. **) oyO-io» vofiov ad tibiam cantat, quera ferebantar Mjsi, tiquissimi tibicines, iayenisse; cf. Fiutareh.

an->

de mus. c. 7.

326 in ea et

tragoediarum et epopoeiariira consistere

intelli-

Qnaecunque snpra vulgaria eminent, ea, ut gloriae,

gent.

fons sunt iis, qui hahent, et solent praestantis-

ita (loloris

quaeque bona exiraiis malis

siraa

Formae

pensari.

in vita mortaliura

supra

pulcritudine

com-

naturara humanara

praedita Helena famae turpitudine praeter omnes insons

laborat;

matre

raonstrura

in lucera edita est

ovura

monstri instar vita eius ipsa et

pro iufante pariente,

ita

fortuna esse videtur.

Utiuam

igitur deleta tanquam

imago

rursus turpiore forraa pingeretur unaque deleta faraa eius et sors restitueretur

verior

raeliorque!

probos multo veritate miserius

tari

Deinde patria,

cognatis privata et in peregriuara terrara abducta

amicis,

servitutem pro

libertate

qui inter barbaros

accepit:

servi

enim barbari

degunt omnes sunt praeter unum qui

Tum qui unica fuerat salutis spes Menelaus oc-

regnat.

mater aegritudine confecta, orba degit filia

occidit

cidit,

Nara probro no-

est.

Herraiona

et caret viro , obierunt Dioscuri:

qui ex clandestinis

superstite,

neraine igitur

signis agnitara

Helena discernat, redire in patriara

Pseudo-

non Solum igitur relinquitur barbari divitis quidem, sed odiosi, connubiura. Praestat raori, sed honeste, non te,

etiamsi possit,

licet.

mere. tribuat,

His auditis chorus monet, ne nimiura hospilis fidei sed quum domi habeat vatem et certam et ipsi

benevolara,

eara

de coniuge, sitne superstes an obierit,

demura ex re consiliura capiat. Proinde relicto sppulcro Theonoen se comitante adeat: velle enira consulat,

tura

cousulenda virgine adesse.

illi

Quo probato consilio

Helena ad oraculura virginis quasi ad certam mortera proficiscitur

videtur

deabus,

quae de

qui iudicarit,

destinata

sibi victima tribus

pulcritudine certarint,

et Paridi,

esse, simulque forraae suae praestantia luctura et feminis

Troianorum

matribus Achivorum imraensura peperisse.

IVIulto igitur felicior fuit Callisto

post lovis concubitura*)

*) Scribendura cst in v. 367. dnf^ctq pro iai^ag.

corrigenda esse censeo: cc

ixog^fa d-rjqcov Xaxvoyvicov,

ofificcTL

Xd^qa, Gx^fia fiicitvE iSt

i|aUa|a<j' ccx^scc Xvnrjg.

Reliqua sic

32T in tiirpem ursatn transformata,

venustate exueret;

perpetuam

Meropis filia, priusquam ex formae decore conciperet, in

aegritudincm

cervani

a Diana

vocihus

cliori

Hoc

rautata.

consolantis

interpellatur ;

praestantijssiraum canticum

dolorera

niitigantisque

omnes intro abeunt

antera eo

finito

aegritiidinem siraul cum

iit

feiicior

itera

saepius ut va-

cuefacta scena teraporis intervallura, de quo dixiraus, satis

quRrum

drama diri-

Sic in duas quasi partes

longura significetur. mitiir,

prior

iniuria

teraporum,

Rhesi

sicut

fabulae, interisset, essent qui nullara unquara fuisse rauitis

quam in Rhcso

arguraentis et probabilioribus quidem,

faciunt, defenderent.

Prodit deinde Menelaus naufragus, pannis navis eiecticiis

male tectus,

p. 323.)

et ad theatrura

faciens verba (cf. T. I.

Maximas a se copias ad

de rebus suis exponit.

Troiara volentibus Graecis ductas esse, quas parlira bello partira in undis

periisse,

paucos superstites esse: ipsum

per totum tempus, ex quo Troia eversa tis

sit,

errare, ven-

semper a patria ad deserta et inhospita Lib^ae postrerao

reiicientihus,

plerisque,

littora

nave amissisque sociorum

fracta

ignotam terrara

eicctum

Cogere

esse.

ci-

borum vestiumque inopiam ad victum sibi sociisque quaerendura ,

quos

quidcra

speluncae recessu

ciira

Ile-

autem, prohibente a frequentia liominum adeuiida pudore, conspicatum domum magnificam opulenti cuiusdam viri huc accessisse. lena

occultari,

Graeca serva fores aedium regis custodit, quae, Graecos discrimen mortis adire nolens, repellerc quicunque eorura

adirent

importunior movelur.

est

minisque

decrevit;

propterea,

quod

vero

tempore

casu

A qua cum ferociter repellatur Menelaus,

pra raodura tolerabilein naufragis

Jioc

Ilelenae

perdilis

miseria

relinquitur,

eius si

augetur:

quidera

nara

comsuquid

raisericordiam

ne ab hominihus quidera ullam impetrent'^ Merito igitur lacrimis palpebias

rigat

Menelaus.

Caussam autem quae-

rens crudelitatis, accipit Ilelenam, lovis filiam,

Lacedae-

mone aiite belli initium huc pervectam, apud regem degere et cum suspicione custodiri. Quo nuntio magnopere, ut par est, perturbatur.

Tam certis enim verbis anus Hele-

328 nam, qiiam ipse habet uxorem, descripsit, ut de errore cogitare vix liccat. Ceterum necessitas, qtia nihil cogit veliemcntius, ad experienda extrema quaeque impelilt, et sperat regem, quamvis sit saevus, audito nomine suo per totum orbem celebrato cognitoque infortunio viri quondara opibus florentis,

aliquid esse

cibi soiatiique sibi et sociis

impertiturum.

lam 01. 88, .3. Aristophanes in Acharnensium fabula turbam mendicorura cx Euripidis tragoediis coHectam facetc cavillatus erat, neqne tamen ex eo tempore Enripides numerum egenorum ex regibus factorum angere un-

quam desiit.

repntent ii,

IIoc

rae motura csse et quaedam

afBrmant.

risum

nisi

immutasse antem curaret contumelias nebulonis nii sequenlis*? Verissimum enim est quod ipse

Qiiid

Euripidem

fecit

peres

regibus

qui iilum maledictis scur-

in tragoediis etiam

dicentem, tragoediara factos

miseri non liabentur

sione

beati

liura

hominum,

q»i nullins

ii,

fuerimt,

ostendere

quae

est

sibi eripi,

vetaretur.

pau-

Etenim

unquam boni posses-

caussa,

cur non

humi-

regum fata tragoediis ostendanlam quum bonornm diiplex sit genus , alterum in

tur.

sed

virtute, alterum in fortuna

positum,

illud

autem haud

fa-

quumque acriorem moveant quam qui noxii laborant, miserationem qui innocentes planum est inopiam eorum, qui quondam opibus florueQui autem inrint, rem maxime omnium traglcam esse. dignam personis heroum talem esse conditionem opinantur, quam Ilomerum de heroum dignitate ii melius scilicet se Quid enim ? Nonne hic Ulyssi iudicare posse profitentur. sine

cile

culpa

amittatur,

mendici speciem habitumque tribuit nates revertenti? nonne

que

fecit

hurai

JSansicaa

apud ignera

foci

patriam et ad pe-

enndem naufragum cibura vesleraexpetentem et in domo Alcinoi adraodnra submisse considentera?

Haec ipsa autera Euripides in hac fabula imitatus est, generosam

eifinxit

quis

fabnlis,

inest

Helena Aegyptia

personam Menelai , ab ea, quae reliquam est non roinus longe diversam

a Troiana,

eundemque ducem exercitus

et eversorera Troiae fuisse voluit.

Hedeuot faraulae ct Heieua ex aedibus rebus omnibus

329 sic, iit sunt,

Theonoe apertis, vivere Menelaiim et mnUa

per maria ac littora vagatum iu propinqiio naufragum versari

Diligentia Euripidis con-

cum paucis amicis eiectum.

spicitur in eo, quod addidit, Helenam quaerere de reditu Prodiens autem e domo in patriam prae gaudio omisisse. Helena statim conspicit Menelaum, quem, qua est cultus

quum merito pro latrone habeat

vestitusque deformitate, in insidiis collocato,

abstrafiat,

crum

ut in Theoclyraeni nuptias a tumulo

non segnius, quam equus aut Baccha, ad sepul-

cursu

Menelao insequente

contendit,

retinere

Ubi autem monumentum nacti ambo alter alterius vultum intuentes coram constiterunt atque coniuges se invicem agnoverunt, Helena quidem amplecti marilum sine mora cupit, Menelaus autem spectro se ehidi arbilrans arcet: qui scrupulus tantum abest ut eximatur animo, illa iniBginem pro se Troiam ductam esse affirmante, ut illudere deos aegritudini suae opinetur et sine mora In hoc ad socios, relicta vera uxore, redire cupiat*). discrimiue opportune cum convenit unus sociorum nuntians Helenam, quam e Troia duxerit, abisse in aetherem fugientem conante.

ac,

dum e conspectu tolleretur,

certamina

lliaca, frustra

merito Ledae

filiara

infaraari:

omnes effectas esse. in sepulcro commorantem illas

volucrera

aufugisse

efficla sunt,

veris

aperuisse

frustra

fuisse

labores mortesque virorum, et ira-

fraude enira lunonis turbas

Quibus

dictis nuntius

Helenara

huc ex antro Haec miracula tam sirailia

conspiciens, illam

opinatur.

ut facile nos et ipsi suspiceraur

unam

fuisse Helenara, earaque, fracta nave, quura prius, quara reliqui, in terrara evasisset et ibi

rege retentam esse,

ad Protei aedes pervenisset,

postmodura autem inventam a

marito ac reductara esse.

Merito Wielandus hoc Menelai Helenaeque colloquium argute dictorura acumine tum simplicitate et egregium et paene omnium, quae Euripides com-

censuit tura veritate

posuisset, primura

esse,

maxime vero scitum esse illud,

quod quibus documentis Helena certissime speraret dubitationem coniugis victum iri, iis ipsis illum, rideri se atque *)

Haec respicit refertque Sextus Empir. adv. logic. VII. p. 407.

330

fidei iis,

in fiigam compelleret. Phis enim eum quae ipse expertus est, qnam verbis peregrinae

mulieris,

tribiiere

narratione

cognovit vana fuisse et fraude

illudi

piitantem,

aequum

Eadem

est.

satellitis

divina

effecta,

ubi

tum vero repente ex deMuluo igitur amplexu coniu-

conspirare teslimonia inteili^ens, speralione iii laetitiam traiu^it.

ges fruuntur, obliti malorum, quae ia lon^o divortio perpessi sunt, nec minoreffaudio,

quam si nunc demum matrimonio

iungerentur, afficiuntur reconciliati*); tum, iitfit, recordatione sive errorum sive fatorum, quae caussa fuerunt disiunctionis itemque malorum, quae inde evenerunt, interpellatur quidem laetitia, sed confirraatur fides purgandis factis et removenda omni suspicionum materia. Ilaec inter osciila, amplexus et lacrimas alternis aguntur cantibus, id quod „]NiIiil neque convenit incitatis animis et iaetitia affectis.

venustius

animorum

neque gra^ius inveniri potest, quam ardor ille iaetitia elatorum, quo fit, ut in cantum qunsi

Movemur iis poetarum inventis, sponte effuudantur." quae effigiem vitae humanae continent: cuius generis haec est actio, qua coniuges ad coucordiara ex divortio revocati ac foedus coniugii instaurantes

rum

sic

ostenduntur, ut in ho-

commtmera coniugum caussam expressam intueamur. Cuiusmodi reconciliationes fieri uuuquam possunt, quin errorem et obcoecationem animorum caussam dissidii fuisse inteliigatur; renovato autem amore, permutatus fuisse coniugum is, qui iniuriam fecit, videtur. Prope haec a ridiculis absunt; sed fere ut quaeque maxime traISulla enim re nisi gica, ita maxime comicis viciua suut. levitate et gravitate tum rerum tum hominum differunt. Gravissimi autcm tum Heleuae tum Meneiai sunt casus imagine

atque labores et Recouciliatae

dare

felicitas

summa morum diguitas. coniugum

solet.

gratiae

ad familiam redun-

Adest famulus, qui quondam nuptia-

Notanda estFritzschii scurrilitas, caussam laetitiae, qua Helena effertur, his obscoenissimis Terbis arguentis ai! Tbesinopii. Aristoph. p. 375: „Veriim Helcna triumpbat gaudio atquc tripudiat, quippe quae ad ilium diera nullam ac ne cxvTt-

vr}v

quidein inixovQiav habuerit."

331 rum celebrationis particeps faces quadrigis praetnlit, qnibns cum Menelao insidens Helena dedncta est. Is igitur commnniter de mntata fortnna, de pnrfi^ata dominac fama, de finitis iaboribus gandet: qnibns in laborihns qnum anniteretnr Menelans, nihil assecutus est; eidem summa felicitas

iam sponte obtingit inopinato,

dem

atque anspicia plns profuernnt,

sed

ne oracula quicoeci

fnerunt

qnod vera dii aperire noluernnt, Praestat igitur, sive quod mendax omuino est divinatio. vates, vana augnria, sive

omissis vaticiuiis, silio

simpliciter bona a diis precari et con-

atqne prudentia

tanqnam optima divinatione.

nti

In-

docto hanc dispntationem tribnit Euripides, quod volebat

hanc

cognitionem

indoctissimos

de plebe penetrare.

Pudebat enim eum

inscitiae et snperstitionis popnlarinm,

qua

bello

suscipiendo

contra Syracusios plus hariolis,

vatibns coniectorihusque, quara prndenter suadentibus, tri-

buerant;

cf.

Ceterum mireris, qnod divi-

Thucyd. VIII, 1.

nationem Euripides damnet in ea tragoedia, in qua snmmi esse momenti volnerit responsa virginis divinae Theonoes.

Sed

talis

nbique est, in argnmentis dramatnm

ficta,

disputationibus vera exprimens cnransque ipse, ne ntrius-

que generis vim natnramqne permutemus. quihus

in^ennitatem

Sed his dictis, ad navem Exspectare enim

animi sateiles declarat,

redit

mandata domini illuc perlaturus.

socios

iubet

Menelaus

se in iiberanda abducenda-

que uxore adiuvandum paratos esse, Seqnitur deinde periculi iraminentis declaratio et de salute

Hnnc Wielandus dialognm tanquam

deliberatio.

exemplar, quod imitentur, ante

tragicis

poetis

omnibus vult

oculos poni,

Est autem liaec colloqniorum singulis versibns contextorum vis , ut qnasi certantibns inter se argntc, stricte acriterqne dictis crebrius percntiantnr animi et quasi citato cursu decnrrente colloquio abripiantur.

hoc vero colloquio verborum nervis rernm accedit gravitas,

consiliornra magnitudo,

praestantia.

Per

decem

animorum fortitudo, mornm annos bello, per septem

igitur

erroribus functns Menelaus, inventa tandem uxore, cuius gratia

labores

illos

videt ab eo, cuius

omnes toleravit, necem sibi imminere

domum naufragus misericordiam impio-

332 raturos

adiit.

Helena

auteiii,

tam longo tempore

qiiiim

intactum servarit tonim ciim desiderio exspectaiis maritum (cuius

rei

certissimum testimonium

postquam recepit ,

est supplicis sedes),

necessitatem adducta est fugam

ne vita privetur, celerrimam suadeudi

interficiendi

ei,

enim

tentare autem quae effici neSed IVIenelao mori, antequam iixore cedat, certum est, et audentem aliquid, quam dantem inanus mori suavius esse decernit. Hac cognita coniugis regis

potestas

nulia

est,

queunt, stultum est.

quaedam Helenae afful^et, si possint Tlieone Menelaum adesse fratri aperiat. Quodsi preces mulier divina repudiarit, mori una eodem gladio ambo percussi constituunt. Sed acri antea certaniine conflictaturus est Menelaus neque Troicam laudem dehonestaturus, tum demum in tumulo Protei prius conToiuntate spes

noae

persuadere,

iugem, deinde se ipsum occisurus. oppressos levi terra iiciunt

cautes.

contegunt dii,

Admiratus

est

Nam fortes vi hostium ignavos in duras ab-

Wieiandus

hanc maxime

partem coiloquii:

H e e n a. 1

At iuro sanctum iusiurandum per tuum caput.

Mene au

Quid ais? te morituram neque unquam permutaturam connubluml

Helena. Eodem quidem gladio, ut tuo adiaceam corpori.

Mene au I

Tange meam dextram, ut rata sint haecce. Contingo, mortuo te

Hel ena. me lianc reiicturam lucem. Menelaus.

Et ego orbatus te finiam vitam.

H e e n a. I

Quomodo igitur raoriemur, ut honeste moriamur?

Mene au I

In sepulcri dorso te caesa

„Si

tales

actores,

me interficiam.

erunt," inquit, „et ea praestabimt, quae decet, constantiam, pietatem, virtutem satis poterunt

imitari, ut tantam praestantiam heroum

Graecorum, quanta

333 digne

Menelai Helenaeqiie,

est

alio

exprimant declarentque,

quam

ullo

tragoediarum, quascunque novi, loco permoveri.

Sed

necesse

est

liis

paucis Terbis acrius theatra,

universa actio exemplar est artis illius rarissimae nec nisi

summis concessae ingeniis, perfectas morum species simpliciter perinde atque vere, linearaentis nervose effictis pro-

priisque, tanquam certorum hominum formas, meutibus spe-

ctatorum oculisque proponendi.

Quodsi Euripidis praeter

hancdramatis partemniliil ad hanc durassetaetatem, sufficeret ad intelligendum ilium

numero principum poetarum, qui-

cunque omnibus saeculis iloruerunt, fuisse, Propter tales enim carminum virtutes monuit iuniores poetarum Horaut exempiaria Graeca et nocturna

tius,

manu

diurna

versarent."

Strepunt aedium valvae et foras ad stupentes metuque perculsos egreditur virgo veneranda, paene divis scientia rerum tnm absentium tum futurarum aequaiis. Iraaginem sapientium talium, quales et Aegyptii quondam

traduntur et

coluisse

noen

effiuxit

deorum praestantiam et

quae pro

irapuris

etiamnunc veuerantur, Theo-

Nam quum virtute mortales ad

eniti

caeremouiis

saiictitate

tiorum

hidi

Euripides.

Graeci et

censerent,

vitando

illi

populi

contactu corporum,

habebantur, et expiandis religiose vi-

maculis homines ad tantam credebant tum poten-

tiam tum rerum abditarum scientiam evehl, ut ipsum deorura

regem aemularentur, quin etiam, pulso eo, imperium

inter deos possent occupare.

quae quidem,

Huius generis est Theonoe, quacunque incedit, ignem iubet ex aediura

penetralibus petitum praeferri et sulphuris suffitu aerera,

quera spiritu haurit, impleri, viam autem, quara ingreditur, si uspiara

improborum sit vestigiis contaminata, faci-

bus concussis

iustrari.

Eadem

potentiara

ex sanctimonia

tantara consecuta est, ut non solum quae in terris gerun-

tur

omnia tauquam praeseutia perspiciat, sed etiam quae

m deorura consilio aguntur cognoscat.

Coraperit

Mene-

laum adesse, abisse falsara Helenae iraaginera, deliberare deos de reditu coniugura, bene iis cupiente lunone, adversante

Venere:

metuere enim hanc, ne per fraudem

palmam pulcritudinis arguatur; in se autem ait positum 6886 momentum, sive velit fratri rem prodendo emisse

334 Veneris consilium sive celando Tunonis ratum facere,

Opi-

commentis philosophiae placita noster involvit: quod enim plerique et philosophorum et poetarum fatum

nionura

deorum esse volebant, eius ille momenta hominum consiliis posita censebat; cf. T. II. p. 16.

vei providenliam

esse in

Oblatam vides occasionem contentionibus orationum quo certamine quae carent tragoediae vix so-

decertandi,

quippe quum caussarum morum describendorum, casuum factorumque

lidae absolutaeque esse videntur,

dicendanim,

explicandorum, voluntatum deciarandarum in solis illis contentionibus

Et solent vete-

obferatur facultas.

copiosior

momenta caussarum non

res

pugnam uuum collecta universa,

aliud post aliud in

quasi singularem deducere, sed in

tanquam acie constituta, in certamen coramittere. Quaraobrera quod Wielandus censuit, partem argumentorura tanquam secundam aciem in subsidiis collocandam fuisse, monendum est hoc a more et consuetudine eiusmodi iudiciorum abhorruisse.

Primum

antiquissimum sine dubio Theonoae est

fratrem eundemque regem adiuvare, idemque ipsi tutissi-

mum. Ab altera autera parte et pietas exsequi iubet quae pater defunctus voluit et huraanitas servare miseros, pro-

bo9

iniustitia

orat,

ne ipsam

cepto,

proditos

iibidine

cum marito, post longum tempus vix refratri

pessumdet.

per ambitlonera

deus, inquit, iniustitiam et rapinam,

lum,

Ilaec

defendere.

tyranni

dum genibus virglnis divinae advoluta

persequitur Helena,

\it

qui

Odit

commune coe-

communem terram mortalium domiciliis et victui con-

cesserit, ut abstinentes alienis possideant iuste et per la-

borem

Atqui se a Mercurio

quaesita.

ea lege traditam

esse Proteo, ut marito, ubi venisset, restitueretur: quod

pactum

violari,

riam Proteo fiat

fieri

Menelaus interficiatnr, simulque

iniu-

deorum numerum recepto,

irrita

defuncti voluntas.

probo, quam divina

colenti,

fratri

Plus igitur tribuendum esse patri

temerario.

Tum turpe esse vati ac

dum superstiti gratificetur,

pietatem erga

defunctum violare; turpe esse divina omnia tum praesentia

tum

futura scienti ignorare iustitiam.

quam rem

extra caussam positam,

Praeterea, tan-

etiara

suam sortem

335 Esse se mortalibus omnibiis odiosam, quippe cum arguatur prodito marito ad Phryges divites inspicere

iiibet.

abisse.

liberatum

infamia

iri,

reversa domum

fraudem deorum aperiat; tum facultatem fore filiae elocandae et finitis miseriis re familiari secure fruendi. Quodsi coniux procul interfectus esset, miiius id futurum

miserum fuisse, quam euudem servatum e

pulcherrimum

Ilaec

apte et

naturam probissimi imitare: id enim libe-

tere, sed patris ris decjis

periculis

Quod noli, inquit, o virgo, commit-

inspectante interire.

est.

graviter dicuntur in

sepulcro eius

cuius caussa nou minus quam superstitum agitur, prae-

viri,

sertim coram sacerdote eius populi, a quo constat sanctis-

sima rehgione sepulcra

sis

esse defunctorum et honores coii

Omnium vero, quae uuquam in atrocissimis caus-

soiitos.

dicta sunt, et gravissima et dignissima et sublimissima

oratio

est IMenelai.

Non

supplicat virgini, non lacrimat,

non demisso conspicitur animo, gloriam rerum gestarum et prioris vitae splendorem dedecorans. Quid enim? si iiista non impetrarit, hanc ultimam calamitatem sicut priora tolerabit, illa autem sacerdos impie fecerit. Contra siraul se digna atque ea, quae huius fodicent animum, dicit ad tumulum regis sepuiti accedens et uxorem fidei iliius coramissam reposcens: quod idem est, ac si filiae eius sup-

non potest enim haec committere, \it pater, qui male audiat ab inferis excilus. Nec Proteum solum, sed universum Orcum invocat, ut aut

plicaret:

vivus

laudabatur,

restituat corpora,

acceperit, cogat.

cum

aut

quae pro Ileleuae reditu

Postremo docet iurasse se, rege

qiiasi

immolata

Theonoen ad praestandam fidera paternam

manum

uxore privetur, aut

tumulo se simulque uxorem interficere: id perpetuum Theonoae dolorem et patri eius opprobrium fore. Abducturum se utique uxorem, si minus in patriam, certe ad inferos, et cum gloria

conserere aut

occubiturum. Profecto

nil potest

^ti^QLOv) inveniri,

ad persuadendum efficacius (dga-

quam haec est oratio, cni quidem Theo-

noe, etiamsifratreminiustilia aequaret, tamen resistere nullo

modo posset.

Sed molestum

est,

quod Menelaus, ad thea*

336 tnim non minus, qiiam ad Theonoen dirfgens orationem, poetae ad docendum pronus, hanc dicendi ralionera ipse commendat. Improbat ig^itur noster lacrimas et abloco

auimi

iecti

speciem

in iis ,

qui

caussam

capitis

dicerent,

quam miserabiliora iubet. Perfectae sapientiae speciem Euripides quum reiiquorum vatum plerosique tum Tlieonoen esse vohiit, et et validiora eos dicere

placita

philosophorum haud vulgaria huius fecit ore enun-

tiari.

„lnest in natura

mca magnum

iustitiae

dehibrum

a Nereo traditum. Servabo igitur Menelaura, sufTragabor lunoni, missa Venere, quae opto quidera ut propitia mihi sed

sit,

unquam mecum habuit comraercii, tradam Helenam marito, curabo, ut poenas iniustiliae

nihil

patris loco

et mortua evitera : etenim animae defunctorum, quamvis careant vita, non carent sensu, imraortali aetheri Simul hac ratione fratri ipsi, quouiam eum adraistae.

et viva

pium esse cogo, benefecero. Itaque ego quidem e medio digressa silebo, vos autem diis supplicate, ut consilia vestra propilii adiuvent; tu vero, o pater, nunquam, quantum in me est, impius pro pio vocaberis.'^ Potuit, haec sentiente

a tragoedia abesse; quaravis

sed

Theonoe, hoc totum episodium

quis pulchcrrima carraiuis parte,

eam minus necessariam esse inteiligat, vellet ca-

rere? Cerle enim non facta neqtie rerum impeditio, sed affectus, qui ex rerum dilficultatibus existuut, fiuis sunt tragoediae: his enim solis insunt ea, quibus teneantur mo-

Teanturque animi, his

solis

exprimendis vis poetarura ma-

nifestatur: nara factorura quidera implicatorum turbain nu-

gasque canoras invenire non est suramum neque difHciliimum. Hoc voluit Aristoteles, affectus a factis non separans,

neque idem

dummodo nura

plena

iinprobavit

episodia minus

necessaria,

affectuum essent et materiara contentio-

ingenii expromendarum tum viriuin tum actoribus praeberent. Ceterum, quamus egresit Theonoes sapientia, tamen Aegyptia est mulier,

facultateraque

poetis gia

quae gens religionibus tiae

et caereraouiis

plus quara innocen-

animorura et vitae integritati tribuat.

Quid igitur rai-

rum, quod monenda fuit, ne in religionibus colendis iustitiam negligeret?

337 deiude

Viain et

promptiore,

salutis

quaerunt

deliberaudo

quo ad fortiora, sed minus

Menelaus: illa

suadet, ut

tuta

Helena^ consiiia

mortuum se dici, malum omen

minus verens, patiatur et simulet se socium fuisse Ulyscui rei si^ in naufragio solumque ex periculo servatum fidem esse vestis squalidae laceraeque habitum facturum. ,

Helena autem rasura capillorum et lamentis lugens defunctum petitura est a tyranno, ut tumulo inani eum, qui fluctibus

sit

inferias

ctae

obrutus , in

sepelire

liceat

maris profundum

altum

e?e-

enim Graecorum

(id

moris esse) demittere. Nave autem accepta, Menelai et sociorum fore negotium barbaros interficere. Unum re-

He-

gtat,

ut dii

ventis secundis conata adiuvent:

lena

sublatis

ad coelum manibus precatur, ut luno qui-

itaque

dem miseros adiuvare ne dedignetur, Venus autem tandem quietem

aliquando

satis vexatis

guere utique velit,

quod

concedat,

patria terra

aut,

exstin-

mori patiatur;

fraudibus et cruentis illecebris abstineat, nullum

deum aeque His

certe in

ait

suavem iucundumque

mortaiibus

Helena quidem

dictis

domum

abit ad

fore.

iuctum

si-

mulatum corpus compositura, Menelaus autem, ut a vi et insidiis regis tutus sit, in monumento sepulcri considet. Perventum est ad catastrophen, qua ex misero rerum statu in laetum tragoedia,

ut aliae plurimae non Euripi-

dis solius,

sed veterum tragicorum omnium,

Dignitatis

detriraentum

faciunt dolo

potentiam

nullum

Menelaus

hominis iniusti

convertitur.

atque

Helena

libidiuosi elu-

dentes, neque tragoediae sublimitas tollitur,

cum ostendun-

tur homines ex malis in

tum sua

salutem tum deorum benignitate

virtute vindicati.

Nulla enim

levitas inest, sed talia , qualia,

talibus eventibus

ut insperata,

admiremur;

sublimia autem sunt quaecunqiie opinione maiora percellunt, non minus laeta

animum

quam misera.

Nulio chori carmine series actionum longissima, e\ quo primum in mutuum conspectum Helena et Menelaus redierunt usque ad id tempus, quo viam salutis ingressi

eademque actionum continuatio Iphilam venustissimo carmine mala ex mentium errore et ficta HeT. II. 22

sunt,

interpellatur :

geniae inest et ceterarum fabularum quibusdam.

;

338 Non potuerunt Athenien-

lenae specie nata deplorantur. ses

non

propriae

reminisci,

cladis

„Multi Achivorum hastarum ac

misere exstincti face

sustulit,

saxis

in reditu

unus

vir fallaci sub-

Neque mi-

Caphareis."

illisos

nus sententiam Atheniensium

afflictorum

haecce imitari

rerum humanarum inconstantia,

videntur:

„ln

eventibus

spei et rationi contrariis ,

tanta

illa:

ictibus percussi

luctum coniuges suas couiecerunt

orbaruntque domus, raultos lata

canente choro

saxorum

ad fiues remotissimos scrutando

se ,

quum

procederet,

quid

esset

deorum consilium, quid non, invenisse^*) mortaiibus immittunt

dii

liberos vexari videmus;

sed

quis dicat

Errores enim

saepe miseriis ipsos deorum sunt qui gloriam

per

mala sanare student,

cum

stulti

bella quaerunt, stulti qui armis

componere liceat: bello enim si disceptentur, nunquam caedes cessabunt: cuiusmodi contentiouum qui verbis lites

sit fiuis,

Troianorum sors

ostendit, interfectis hominibus,

autem igne, tanquam lovis fulmine, vastatis: ex quibus calamitatibus miserrimis doiores super dolores in Heienam redundant.'' Rediens a venatu Theoclymenus primum quidem manes patris in vestibulis sepulti tanquam penates religiose quo facto statim dicit accepisse se Graecum salutat: tectis

quendam hominem advenisse et fefellisse speculatores, qui timendum esse ne Helenam furtim abducere conetur. Cui dum mortem minitatur, illam abisse a sepulcro videns, expedire currus, adducere equos,

reserare iubet claustra, ut mulierem,

petu repeute

quam abductam putat, recuperet.

In hoc ira-

Helenara conspicit ex aedibus prodeuntem,

Ingubri indutam veste,

detonsis capillis,

ore lacrirais op-

„Qui exinde conseritur regis Helenaeque sermo, perfectum artis opus est, surama diligentia perpoiitnm. pleto.

*) Scribendum est v. 1149: t/ t6 Gaqpfg,

not iv ^gorolg

d^Hov snog «^«•^•fs tvgov in antistropha

inl ds

autem

nd&sa nd&sat cpeqBig

dd^Uoie iv 6V(itpoqcu6iv.

339 et

aestimatonim acumen

qiio

invenire

dat,

possit.

Singiila,

nihil,

qiiod

lon^us

reprehen-

sim

intei-

ligentibus recensenda relinquo, neque tamen possum, quin

etiam atque etiam iuniores poetarum, qui in scenico genere elaborabunt, moneam, ut Eurlpidem, quo nemo melius colloquia teraperasse videtur, versare imitarique ne un-

quam

donec depreheuderint perceperintque ar-

desinaut,

tem dicta responsaque omnia tum moribus, sexui locoque eorum, qui coiloquuntur, tum consiliis vel apertis vel occultis, et animo, quo quoque erunt tempore affecti, quibus rebus fit, denique caussae eorum accommodandi ,

ilia

aptandi,

aliis

ac peculiaria

propria

existant,

simulque sic

alia

a nafura esse couformata videantur, ne-

que quidquam, quod sit miuus probabile, intercurrat aut quo aliter rem dici agique debuisse sentientes spequanto magis In ea autem arte, ctatores offendantur.

quisque in animos personarum, quas effinget, se quasi inpenetraveritque ,

duerit

tur

iis,

bis nil

facilius."

Haec

tragici teneban-

quibus difficultas componendorum scite colloquio-

rum augeretur, dicta

excellet

tanto

Accedit autem, quod legibus

Wielandus.

cuius generis est,

quod singulis singula

versibus includenda^erant , quod male ominatis ver-

omnibus abstinendum erat iis, qui mentiebantur, quod nisi verum enuntiandum et sola ambiguitate orationis

fraudes perageudae erant. appellans regem,

nuntio,

tanquam

Refert igitur Helena, dominum et

Theonoes divinatione et ex compertura , occidisse

qui praesens adfuerit,

sibi

Menelaum, quibus dictis statim annectit ambiguam precaut optet, redeat.

Demonstrat deinde nun-

tium, foeda squalentem illuvie,

quasi ex fiuctibus, quibus

tionem, ut

ille

sic,

prope Libyae littora perierit, a nautis quibusdam ex-

ceptum servatumque, et subiicit, putare se suum sic maritum se habere, et male pereundum ibi, ubi dicat, non Menelao fuisse.

Miseretur Theocljmenum Troianorum, mise-

retur etiam Menelai insepulti;

sed raox, ne non vera sint

vehementer cupit, veretur. Ea suspicio facile dissolvitur ad Theonoen provocando , quae falli nequeat. Tum sine mora ille nuptiarum iniicit mentionem. quae ut vera

sint

Respondet Helena, admodum afflicta specie: iam tu eris

22*

340

meamm

arbiter;

mecum redi:

ego

nuptiarum gratiam

obliviscere

priorum,

precor, ut defunctum virum sepeiire raiiii liceat.

Annuente esse ait

ponto perierint,

inferias

Promittente rege se omnia pro faciiltate lar-

demittere.

praebiturum

giter

qui in

iis,

iii

morem

rege et de ratione sepeliendi quaerente,

Graecis in pontum

vero per genua tua te supplex

iila

eorum

inscitiam

quibus

opus

Hostiam

igitur

sit,

simulans, quaerere ex Menelao iubet.

hic

primum poslulat et quidem generosam, deinde lectum

stratum corpore vacuum, tum arma, ut miiitari viro convenientia,

denique frugum,

quaeqrie.

Navi praeterea

alto raaris,

unde ad

quas terra fert , et

pulcherrima

remlgibus opus esse,

terrara fluctibus reiici nequeant,

iii

in-

Haec omnia laetus lubensque rex con-

feriae deraittantur.

cedit,

aegrius vero Helenae ipsius raanu sacra peragi pa-

titur;

sed affirraante

cognatos a cognatis

Menelao coniuges

solis rite sepeiiri,

coniugibus et

quoque assentit

horao caereraoniis, neglecta probitate et iustitia, unice inet conducere sibi ipsi, piam magis quam infidam uxorem, intelligens; insuper Menelaura, cuius sit nuntio factus compos voti, vestibus cibisque recreat. His actis gratulantur sibi, adstante rege, Menelaus et Helena

tentus, alere

sic,

iili

barbarus, spicione

gratulari et

unice obteraperare videantur.

callidus

coecus,

potentiam

coniunctam

suspiciosus

circuravenitur:

cum iniustitia,

ita

Sic

cupidine et su-

quod quis non gaudeat,

superstitionem

cum improbitate

eludi'?

Postquam oranes

intro

abierunt,

chorns,

ne prodat

secreta, siraulacro utens priorera Helenae dolorera et prae-

sentem eiusdem laetitiam depingit: fabulam enim Idaeae abreptam, comitantibiis Minerva ac Diana virginibus, cum summo moerore quaerentis, postea aumatris fiiiam

tem Veneris, Gratiarum Musarumque

saltatione exhilara-

tae, carmine celebrat elegantissimo.

Praeterea res ipsae,

quae narrantur, primariam illam sententiam, quae quasi tragoediarum fundamentum est, declarant, tutiora ac feliciora

esse mediocria

quam eximia.

Neque enim summae

laudes facile sine superbia atque invidia habentur.

Heiena, dedecorari venustatem suam putaiis,

Itaque

hinnuleo-

341 rum pellibiis, hedera thyrsoqiie ornata baccharetiir, domi se tenens per festos Bacchi dies,

tibiam, qiia ad tripudia

feminae incitantur, combussit: quod faciens deorum suaTissimum, quo ad hilaritatem ex moestitia affiicti revocanper quem quondam Idaea mater ipsa recreata simulque

tur,

fames ac pestilentia a mortalibus depulsa cst, repudiavit.

Tantum alieno

igitur

abest,

ut pro intercalari (sfifioUfiq))

hoc carmen habendum

mati raagis necessarium

sit,

esse

ut vix ullum

Tideatur.

ulli

aut dra-

Imaginem autem

continet verbis depictam, qua Tenustiorem ullam ex antiquitate servatam esse negat Wielandus, dignam, artifices, qui

quam summi

Raphaeiis vel Michaelis Angeli laudem aemu-

magnifica aiiqua et copiosa figurarum complexione

lentur,

imitentur,

Redit ex aedibus optimis

Helena

omnia feliciter cessisse

adiutam a Theonoe fraudem esse ,

declarat:

quibusque armis arreptis,

scilicet

Menelaum

pro inferiis ad

mare delaturum, corpus instruxisse, ut vel maximo barbarorum numero manibus consertis par esse possit; simul eum et lavacro et novis vestibus sua manu ornatum esse.

Unum restare, ut famulae silentio consilia adiuvent, salutem, si

fieri possit, silentii quondam pretium accepturae. novum infertur impedimentum, rege Helenam, quod timet, ne in undas corpus proiiciat, remanere iubente: nimium enim defuncti desiderium vehementia luctus declarare vi-

Ibi

detur ,

quibus lacrimis et augetur venustas eius et accen-

amor regis, ut hic impatiens morae deducere eara ipse ad navem et exsequias priori raarito una ire cupiat. Haec declinat Helena summa calliditate, verba dat regi

ditur

summa ambiguitate, denique amorem ex grato scilicet animo natum

conversum sic signifitamen nisi Menelai amorem consciis declaret. Neque decliuat tantum incommoda, sed alia insuper commoda lucratur, persuadens regi, ut Menelao obedire remiges iubeat. Quibus actis, statim rex nuptias apparare et

a priore marito ad illum

cat, ut nihii

iubet,

invitare principes,

cantent; simul

cere

domum

adesse choros,

qui hyraenaeos

Menelaum monet, ut peractis sacris reduHis editis coniugem suam ne cunctetur.

342 mandatis in aedes

redit.

deorumque opem

lovis

ille

ut adiuvare consiiia sua et e maiis tandem ali-

implorat,

quando miseros liberare veiint. Spatium longissimum , qno ea , quae praeparata carmine

periiciuntur,

stropha

continet

cundautibus

satis

navigationis factae

ventis

quantam effingere potuit perceperat.

ipse

pius

expletur:

mare

per

imagiuem is,

eam

qui

cuius

se-

amoenitatis,

voluptatem

Helena

sae-

fingitur

publicae

particeps

sunt,

prima

tranquilium

tantae

Antistroplia

ponens vestigia,

terra

patria

brevi

laetitiae

festorum, quibus vel Leucippides vel Hyacinthus colantur, revisens

filiam

tera stropha :

hiemem

desolatam.

diu

Venustissima vero est

al-

Utinam aves factae per aerem feramur, quae domicilia mutant,

fugientes

obtemperantes

voci

conspecta terra aprica et fructifcra clamorem

ducis,

qui

tollit.

O volucres, quae cum nubibus curritis, evectae ad cum ad Eurotam pcrveneMenelaum, Dardani urbe eversa, domum reverti. His

Pleiades et Orionem, nuntiate, ritis,

subiungitur

precatio

pro

Helenae salute:

Adsitis

curru

micantium conversione

vecti Tyndaridae, qui sub astrornm

templa habitatis coeli , servate Helenam per maris fluctus coeruleos repellite

coelo

mittentes,

a sorore ignominiam connubii barbari,

nunquam

ventos

iilam Ilium adisse

nautis

prosperos

neque certaminum Troianorum caussam

fuisse aperite.

Narratio rei gestae omnibus numeris praestans et per-

Dum navem Aegyptii deducunt ornantque, so-

fecta

est.

cios

arcessit

Menelaus : quos venientes quasi ignotos sarecipit lacrimantes, aegre quidem ferenti-

lutat et navigio

bus barbaris, sed, quod obedire illi iussi erant, siientibus. Deinde cum dona navi imponerentur, taurus mugiens, truoculis, sublato dorso reluctabatur, quem, hortante Menelao , Graeci iuvenes correptum sublatumque humeris tabulato iniecerunt; eqnum ipse demulcendo cervicem

cibus

frontemque, ut ingrederetur, in

navem ascendit

Graeci

permovit.

et in transtris

Ultima Helena

consedit.

Occuparunt

partim dextros partim sinistros parietes, vir iuxta

virum sedentes,

gladios

Tum voce adhortatoris

sub

vestibus

occultos habentes.

audita remis barbari incubuerunt.

343 et

recessit terra.

Quum satis longe naTigatum esse Tide-

Menelaus arrepto ense in proram progressus taurum

retur,

immolavit uullius defuucti manes, sed Neptunum et Nereidas invocans, ut ad littus

Tum,

coguita

vellent,

fraude,

hortantibus utrimque ducibus, gladios alteri pro-

alteri remis

munt,

Naupiium satvum reducerent.

cum vertere cursum navis barbari

scalmisque manus armant.

Pugna com-

missa barbari partim interfecti partim in mare praecipitati sunt,

quorum uuus feiiciter a nauta quodam exceptus est. domum cursum direxe-

Graeci autem, adspirantibus ventis, runt.

His

ligens,

auditis rex, inutiiem esse persecutionem intelsororem iram effundere conatur, stricto gladio

ad caedem eius properans. stitiae

partes per

totam

Opponit se chorus, qui iu-

tragoediam

viriliter

cum nuilo loco otiosum se spectatorem

sustentans,

praebuerit,

tum

hoc tempore etiam mortis periculo se exponit. Postremo Dioscuri iidem, qui primae tragoediae finem imposuerunt, iram regis compescunt purgantque Theonoen, fata intersecundam navigationem sorori (quae pretantur quamvis absit procul, tamen vocem deorum tanquam praesentium percipit) promittunt eidemque immortalitatem et divinos honores secum communes praedicunt, nec non etiam Menelao sedem in beatorum insulis futuram pollicentur. Quibus auditis Theoclymenus in deorum consiliis acquiescit et singularem Helenae probitatem modestiamque laudibus ,

praedicat.

Argumentum haec fabula habet romanticis, quas dicunt, fabuiis vicinum, quo gcnere, ab Euripide, ut opinor,

primo invento, quantopere Graeci, qui tum erant, deleBacchus Aristophanis testatur, lecta Androctati sint,

meda gestiens voluptate ac paene insaniens. Alterum horum admirationis documentum apud eundem exstat: utramque enim, quam diximus, fabulam in Thesmophoriazusis imitatus est.

344

Andromecl

Argiiraentum huius II,

4, 3.

11,

Eratosthenes pressit

tragoediae rectissime Apollodorus

Accuratius quaedam docet

1, 4. reddidit.

in Catast. 15. et 17., cuius vestigia

poet. astron.

II,

10.

Hyginus

Accedunt imitationes Lu-

ciani Dial. deor. raar. 14., Philostrati Im. I, 29. p. 65T. (1T4.)

atque Ovidii Met. IV, 670 seqq. et

Latinam iliam et Attius Ennius reddiderant, quorum ex operibus depromta fru-

stula

exstant satis luculenta. Structurae dramatis cognoscendae concinnandisque reliquiis praeter Matthiaeum et

Welckerum Fritzsche in commentario ad Thesmoph. Aristophanis scripto operam satis utilem navavit. Prooeminra trimctris conscriptura non minus huic, quam -

reliquis Euripidis fabulis,

Fritzsche, non

tavit

liastae

praemissura fuisse recte dispu-

prohibitus

ille

quidem verbis scho-

ad Thesm. v. 1065. scriptis: toi5 nQoloyov 'Avdgo-

^sdag dg^olri'. nara slgpolTjv prologi non esse eandem atque dgxrjv sive p r i n c i p i u m intelligitur tum ex Strabonis quodam loco (Xlil. p. 616.) tum ex Myrmidonibus

Notum est prologos fabularum Euripidis ex duabus fere partibus constare, quanim prior sit prooemium sive oratio dicta ad spectatores, altera plerumque quidem colloquium, interdum autem, velut in lonis fa-

Aeschyli*).

bula,

etiam canticum sive

monodia.

Hanc posteriorem

prologi partem slg^oXrjv a veteribus appeliari solitam esse

ex Strabonis atque scholiastae, quem dixi, verbis inteliivox autem ipsa interpositionem quandara, quae in-

gitur;

ter prooeraiura et parodura iuseratur,

Elegantius quara gravius Echus

significare

tragicus, si latitantera post scenam audiri tantum,

spici

eandem,

fecisset et lusu

videtur.

persona usus esset

delectasset

non con-

theatrum

tali,

*) slitHv Ai6xvXov xaror rrjv sig^oXrjV tov iv Mvgfitdoai TrqoXoyov „tco Kdins Mveiai x iTngoocci." Incipiebat fabula

Myrmidones a trimetris illis Xev.

tocSe filv XBvaesis, cpccidtfi 'A^tX-

Huic orationi subiungebatur illa £t's|3oX>f:

Cf. Herm. opusc.

T. V. p. 139.

Fritzsche 1. I.

lca

KaCKS %rX.

345 qualem Ovidius

Met. III, 381 seqq. excogitavit.

Intro-

Furorem (AvCGav) hnmane admodum et mode-

duxit

ille

rate,

quasi

igitur

tione

Echus personam plana ac perpetua orautentem ab eodem poeta inductam esse credamus'?

idque

factum

Sapientiae ipsius genium, dicentem :

quidni

etiam

esse

verbis

perspicuis

satis

Aristophanes

declarat: 7J718Q

nkQV6LV Iv tads tCCIUtG) %CiQlCp

EvQinid]} Kavtrj ^vvrjycovi^o^rjv,

quidem

cuius

imitatio

ipsa

dem ipsum indutum induxit)

(Echus enim persona Euripiconiecturam nostram confir-

mat. Idem testatur schol. R.: enel sig^^yays KttKoCtsvaxtov t}]v 'H%h 6 EvQiTtidrjg sv trj 'AvdQO^sda. Mise-

ricordem Euripidis Echonem

ait

deridentem sive ridi-

cule imitantem (sTaKOTCTcdOtQLav) ab Aristophane

mutatam

quod res ipsa ostendit.

esse, id

Ab Echus igitur persona prooemium actum esse conEius hoc

iicio.

fiiius*),

rex

fuit

argumentum: „Cepheus, Phoenicis

Aethiopum.

Cuius

coniux Cassiopea,

corporis forma superbiens, Nereidum iram excitavit multo

illis

formosiorem esse gloriando.

Quibus morera ge-

rens Ncptunus Cephei regnum et inundatione et ceto ira-

misso pervastavit: hic enim tur Aethiopes,

terrara cgrediens et gre-

Qua

peste quum premerenCepheus rex Amraonis oraculo monitus est

ges et pastores rapiebat**).

tum demura tantae calaraitatis finera fore, cura Cassiopea filiara Andromedara ceto devorandam proposuisset, ad quod faciendum rex etiam popularium

vi compulsus est. Itaque Andromeda scopulo mari vicino, ut a raonstro devo-

Speciera expositae his verbis deLucianus: TCQOKSL^ivrjv s%l tLVog nstQag TtQo^k^-

raretur, alligata est." scribit

TOg, JCQogTtSTCattaXsv^svrjv^ itaXXl6trjv^

^^soi, xad^si^s-

i^^iyv^vov JtoXv svsQds tav ^aCtav. Religati erant lacerti virginis, sed iiberae raanus. Fravrjv

tag xdftag,

gmenta huius narrationis pauca exstant, sed satis perspi*) *>f)

Hygin. Poet. astr. II, 9. Philostr. : ns^Evov

%q(6nov$.

iTil

et 10.

rag dyiXas nccl zovs iv

tjj yij

av-

346 Prodiens in

ciia.

scenam ex rupium latebris Echo, quae-

nam esset, declaravit: *HxG)

Locum, hic

Xoyav dvvcpdog*) in

—

quo res geruutur, versus imitationis Livianae

desrrihit:

Confluges ubi conv entu campum totum inhumigant. autem marini adventum hicce Euripidis versus

Monstri declarat:

XTJTog ^od^ov k^ 'jdtXavTiiiijg dlog. Hic cum esset rerum status, Echo excitatam se nuper esse dicit acutis quibusdam vocibus et lamentis, et cuni

propius accessisset,

conspexisse virginem

tam, apposilis cibis^

quod

rupibus alliga-

piaculi avertendi cau$isa fieri

semper solebat^ si quis vivus ad mortem vel inciudebatur vel exponebatur:

OQG) ds TiQog tijg naQxtivov ôivdâta**), Et moveri se ait couditioue virînis adeo, ut non possit,

quin aeque doleudo et succinendo naeniis solitudinem desertae consoletur, id quod testatur schoiiasta, cuius verba

supra trauscripsimus.

His expositis secuta est illa BlgPoXrj TCQoloyov^ quae

quum

cantico

retur,

interpositioni ei,

lima

hominis, eiusque

unius

solitarii,

confice-

quae est in lonis fabula, simil-

fuit.

ANJPOMEJA. Sl VV^ iBQa,

ag ^aKQov iTtTceviia diaxeig, dCteQOEidta vata dicpQevovO^

al^EQog iQdg

tov 08^votdtov di' 'OAi;ft«ov ***).

*) Thesmoph. 1059. •**) 'Ogco

pro sldov dictum esse testantur grammatici, qui hunc

versum attulerunt; vide Walzil Rhet. Gr. VIII. p. 576. **) Vertit Ennius apud Varronem L. L. V, 19: „Itaque dicit

Andromeda nocti:

—

quae cava coeli Signitenentibus conficis higis."

;

347 HXSl. di'

'Ok7j[i7tov.

ANJPOMEJA. xaxav ^avdtov tXi^^tov

ti nox* 'AvdQo^ida nBQialka

fiSQog l^ekaxov^

—

fiikXovCa tvxHv;

—

SK^EivaL Kijtei g)opj3av*),Laciinae explendae servit fragmentura fabulae Attianae:

„ Misera

obvallat a

SasOy seuio, paedore alguque Et fame." Pergit Aiidromeda sic TtolaL XL^ttdEgj

—

nola UsLQr^v

Cum Sirenibus \irgo se comparat, quae in pulis

habitantes

perpetuis

querelis

tudinem, nemine audieute**);

cf.

— desertis

8co-

resonare faciant soli-

Hel. 166.

primum eam aequales virgines, pauilo post etiam parentes \isunt, quorum illis cliori officium mandatum est. Itaque canticum parodo continuatur. Redeunte

luce,

X0P02J, evvdXyrjOov tag 6 xd^vav,

daKQvav ^Etadovg, ixii>

xovq)6trita /idjr^cov***).

ANzJPOMEJA. (plXai TtaQ^BVOi, (piKaL

yodoQ-e

^oi

n\ C3 yvvaiKsg

*) Cf. Asclepiadis notam ad Arist. Aw. 348 : xal Sovvcti tivyx^i tpoq^dv. Versum ab Asciepiade temere filctum esse nullis idoneis ductus argumentis affirmavit Fritzsche p. 431. **) In risum liaec deflexit Aristoph. Lys. 962 seqq.

***) Inutiliter haec, ut alia plurima, tentavit Meineke (Alterthumswissenschaft 1843. p. 186.).

348 djib de 6vyy6vciv icXk^

—

nd&sa Mala recensebat virgo, quibus ccvo^cc

— partini

a diis partim ab

ipsis parentibus cognatisque affecta «rat.

Cura his congruit

chori responsum:

XOPOH. KVOLTcrog, dg tekcov 0e ttjv

noXvTtovcjtdrrjv

PQot&v

^B&7]K(v"Ai8a TtatQidog VTteQ&avslv*).

Non desierat Echo ultima quaeque rare.

verba Jamentorum ite-

Huic igitur Andromeda: jtQog

Aldovg 0e^ tav ev dvtQoig,

aTtoTcavCov, ea60Vj ^-^xot, £fie

6vv (pikaig yoov noôv laêCâi,**),

Tum rursus ad aequales conversa sic conquesta est: ov xoQolijLV, oi;d' i^XUov veavtdav

oQagyv(p'

—

eOtrjyc

'exov0a*

dlk' ev TtvKvoig 8e0ôi0LV eiLTteTtXeyîvf} TnqteL ôQcc TtQoxeLfiaLy

yainqXiCp ^ev oiu ^vv TtaiavL, 8e0^i(p 8e

—

q)C3td te htofieva^

7toXv8d7CQVtov ^AtSa yoov cpXeyov^a**"^).

—

XOPOU. 3g 0'

oXobv dcpLlov e7iQe^a0ev \)

—

ANJPOMEJA. ib iioiQag dteyKte 8al^ov' tig e^ibv

ovv ejtoil^etaL

Tid&og d^eyaQtov enl xaxav JtaQOv0ia;

*) Vulj^o TcciTgog vnsq&avslv.

**) Vulgo Xa^siv.

***) Thesni. 1040 seq.

Temere ibi a coinico conncxa csse parum

coliaerentia intellexit Fritzscbe.

t) Thesm.

v. 1028.

;

349

at^a

—

TCvgq^oQog ai^sgog d6t^Q

fta

—

£^oU0£L£V

ov yccQ I't' dd^avdrav (pXoya X£v66£iv l6x\v £[iol cplXov, cjg

VSXV0LV

£3tL

—

kai^otfitjt' dxrj dac^ovcov^

aloXav

noQ£Lav.

Haec finiuiitur matris adventu., quae, cum caussa sit perniciei filiae, nii nisi inanes secum adfert querelas*). Simul se ipsa accusat

quod insolentia

elata, ferente forte

occasione, Nereidas iacessierit:

^^Mulieb7'e ingenium, prohtbitim^ occasio.^' molem malorum a diis immissam esse: ^^Cum ninx erit coelestium molem mihi.^^ Contra Cepheus non se otiosum spectatorem praebere, sed

Inde imbris instar

exercitu adducto beliuam in virginem invadentem ex insidiis

aggressurus est**).

Itaque primum uxorem,

muiierem

perinde atque adversis rebus ferendis

et secundis

impotentem

imparem, monet, ut missis iamentis domum se conferat: ^,Multi iniquo., mulier, animo sibi mala auxere in malis,

Quibus natura prava magis^ quam fors aut fortuna^ obfuit," Deinde a Phineo, fratre suo, eodemque virginis sponso*^*), postulat,

liberandam Andromedam exercitum et

ipse adducat et certaminis periculum communiter subeat:

„iVfsj

quid facultas

tua

tulat

nobis

opem^ Ibi

homo infidus,

ignavus

timidusque nescio quid vel re-

quam

suo

dicit

,^genitor lu^uhris et amens Mater adest, ambo miseri, scd iustius ille.^'' **) Lucianus I. 1.: ^ d Krjcptvs, HaQ-anFg dsXEug nqod^slg

ri)y

iigionis

vel

difficultatis praetexit,

officio

obstare

*) Ovid. Met. 691

xoqrjv,

dnsxTSivsv inicSv, Xox>]^ccs /ttsra noXXfjs Svvdfiscog

***) Apollod. II,

1, 4.

—

350

„Nec,

Hor-

te adiuter,

invenio. tari piget^ Non prodesse, id pudef^)" qtiid

Qnem praetextiim quamvis arguat Cepheus et ignaviae fratrem accusare vix dubitet:

j^Nam quod dicam.,

aiit

metute aut sehaud

gnit ate addubitare

meum est,'' tamen illum non pudet abire et fratrem cum sponsa in disInterposito deinde choro, quo spem crimine destituere. liberandae Virgines,

virginis

omnem iam

abisse

conquestae sunt

per aerem Perseus advolavit.

subito

Apollodo-

Alîomav^ ^g epaîksve Krjxovzov ^vyattQa 'AvdQOîdav nuQa-

rus: 7CccQayev6(.iEvog 61 dg (fsvg,

EVQS trjv

KBi^8V7]v ^OQav ^aXaGGLG) nritBt,. Cd^tvog 6 IIsQOEvg KrjcpH tb rt^tog,

yvvalxa. Ttijtog

'Eni

^KtHve

Tcal

—

Tavtrjv &ea-

EQao^dg dvatQr]6HV

^iklti (5(o^bi6uv

v7Co6tas td

tovzoig ysvo^ivcav oqkov, Tcal

trjv 'AvSQO^idav

v7ik6%tto

avtrjv a^tCb 8(o6biv

Orationis,

ekv6iv.

qua usus est Perseus per aerera adveniens, plurima servantur fragmenta:

« 0"£ot, tiv' Ig yrjv âQPdQCov dcplyêd-a raxH TiBdlkcj); 8ia ^£6ov yaQ alêQog tefiVGrv Kskev&ov noda tld^rjfi' vitoTtteQOV' fa* TtV dxôv tovd' 6qg> nsQiQQVtov

dq)Q0 &akd66r]g, TtaQ^svov t' elxa nvu IJ avto^6Qq)C)V katvcav tVKi6^dt(ov**), Cocprjg

dyak[ia ^atpdg***)

^) Cf. Bergk. mus. ,,Et iV-Sf)

—.

Rhen. III, 79. Ovid. V, 23:

nullam quod opem jiatruus sponsusve tulisti.^^

Vulgo xfixiGfidxoav.

lacobsii einendationeni,

quainvis vul-

gatara Fritzsche et Thudich. apud Welck. p. 1592. tueantur, auctoribus Seidlero et Monkio probavi. ***) Ovid. Met. 673: „ntsi quod levis aura capillos

Moverat et trepido manabant lumina fletu, Marmoreum ratus esset opus."

351 Cognoscit deinde errorem et virginem, non imaginem, pro-

positam esse intelligit:

—

xaQd^avov

^Bolg Sfioiav vavv OTtag (OQ^L6fiiv7]v,

Vix adspexit, cum amare iiicipit:

—

dv^QaTtOLCi yaQ vo6i^iiata

— —

anu^iv eOnv lv0avtd fi' aiutrjv ne0£lv sg

e^dvr^v

— —

xal ya^i]kiov ^BXog,

« naQ^Bv\ olittBLQCJ 6£ XQB^a^BvtiV opwv*). 6iyag;

aiCJTcrj

d' ccTCOQog BQ^rjvBvg

Xoyav.

Lacunis expiendis serviunt verba Ovidii: ^^Ut stetit: 0, dixit^

non istis digna catenis,

Sed quibus inter se cupidi iungantur amantes^ Pande r e quir enti nomen terraeque tu-

umque Primo silet illa^ cur vincla geras, nec audet Appellar e virum virgo; manibusque modestos

JSt

Celasset vultus, si non religata fuisset.

Lumina^ quod potuit

lacrimis implevit obortis.

Saepius inst anti etc^* Strictim

nomcn fortunamque suam et caussam ca-

virgo

lamitatis exposuit explanavitque ea,

quae erant ante oca-

los posita:

—

'AvSQo^Bdaj Ttalg K7j(pBG)g,

OLCp i^ 6 daiflC3V ^TJQLCp 0VV(pKL6BV.

Videtur cetus non semel impetum minatus esse, sed per-

petuo

virgini

assidens

eam custodivisse.

Simui his dictis

virgo ex Perseo, quisnam esset, quaesivit:

0v d* BL tig, ogtLg tovp,6v axtBiQag 3td%-og; Respondet Perseus haecce: pauUo ante cog iKgsficc69-r}V ne a cantico quiiudicavit, hoc loco in verbis Hqsficcfiivrjv oqav oifenditur et festinationis Matthiaeum, qui probaverit,

*) Fritzsche, qui

dem abhorrere

accusat.

352 itsQGBvg TCgds^jQyog vavCtoXav, to FoQyovog %d'Qa xo^i^ov.

Tum et salutem ei promittit et amorem significat: G) naQdÊv', d 6co6aiî 6\ sYoei ôi xccqlv; Tam temerariura promissum ludificationi quam veritati similius esse videtor

Andromachae.

Cui Perseus:

tag Cv^cpOQag yaQ tav Tcaxcjg TtSTiQayotav ovjtcjTtod'' v(iQL6\

avtbg dQQCjdav na^slv.

nov To yLtlXov STitpo^sl Tca^' rj^iQav,

o3g

tov ys TtaGiBLV tovTtLOV êiôv âzov; id quod his verbis virgo deciarat:

Paullatim fidem facit, ^ij

^OL JtQotSLvav skmd^ e^dyov

ysvoLto

SdAQV

av 7t6Kk% av d6xrj6Lg ovx, evi.

Postremo , cognita viri virtute , spes

virgiuis

confirmatur

adeo, ut ad preces ipsa se convertere et salutem supplex orare uon dubitet:

« |fv£, xatoUtSLQov ft£ tr^v nava^Uav* Xv66v ^e de6^G)v. Ubi servata

sit,

nullam non conditionem se accepturam

esse pollicetur:

dyov de ^\ (5 ^slv\ slts 7tQ6g7tokov ^eXeig sYt*

—

dloxov SLte d^mda

Quo accepto promisso,

sine

raora

ilie

^. Cepheura patrem

praesentem adit: cui, quis sit et unde veniat, quaerenti res gestas exponit*), cuius atqiie

narrationis

ApoIIodorus reddiderunt.

argumentum Lucianus

Reliquiae autem colloquii

exiguae exstant: veotijg y/ STtrJQS Tcal

Haec ad temeritatem

6^svog tov vov TtXsov.

spectant adoiescentis ,

qua caput

Gorgonis se pro symbola ailaturum esse pollicitus

est.

iJTCsiQov slg ditSLQOV si,S7tlsv6ayLSv'^^).

„ Quot luna circos annuo in cursu institit."

n qo g rfjv 'Avdgofisdciv xul Ttgdg tov KTjqpsa vazegov. **) Fragm. inc. 210. *) Lucianus : tavza yug j]K0V6cc dirjyovfi^vov ccvtov

353 eijKXsiccv

yXa^ov o^x dvev TtoXXmv TtSvGW,

akV i^dv toi eo&evta ^efiV7J6d-ai tcovgjv, ^^Suavis laborum est pr aeteritorum me-

moria" Cephei dicta haec servantiir: c)

tkij^ov^

ag Col tag tv^ag filv d^d^svslg

dal^siv, fieya q)QOvov(5i 5' ot XoyoL.

tdcjx'

scilicet et m mare abiectus Perseus a piscaquodam paupere exceptus et pro filio eiusdem edu-

Expositiis tore

Eodera pertinet versus

catus fuerat.

Attii

,,Nam postquam parvos vos oppr essit famulit as.''^ Piane contraria Cephei est conditio,

opibus quidem ab-

undantis, sed fortitudine carentis et auxilio in rebus perditis destituti:

—

yag edtvxa, ag OQ&g, o&a. svtvxci.

XQ^iJiicc^i^v

talg 6vn(pOQal6i 8\

Egenus igitur atque humili loco natus iuvenis, sed idem rerum gestarum gloria elatus ac tum fortitudine sua tum deorum favore fretus uxorem petit filiam regis potentissimi, ditissimi, generis nobilitate splendidissirai.

Cogente

necessitate Androraeda Perseo a patVe spondetur, insuper-

que promissum iureiurando confirmatur *).

„Liberum quaesundum caussa familiae matrem tua e." His compositis Perseus ad certaraen se ineundum accingit,

Cupidinem, a quo irapellitur,

auxilium advocans**):

6v d\ a tvQavvs ^sav ts xdvd^Qaitcov "EQog,

^ firj dlda^xs ta aaXa q)aivs6%ai KaXd, tolg sQa6Lv, av 6v dfjiiiovQybg sl. 7J

*) Ovid. 703:

Ut tnea sit, servata mea virtute, paciscor. Accipiunt legem: quis enim duhitaret? et orant

Promittuntque super regnum dotale parentes. **) Philostr.

xaiyag svx^v uvs^dXExo Tw^Egcort d IIsqGsvs ^QO naquvai, avrov v,ul xara rov d^rjqiov cvfiniTS-

Tov iqyov ,

G&ai. Antiphilus epigr. (Anthol. II. p.670.): d&lov Igaros xrjtog.

II.

Cf.

Welck. p. 658.

354 ôxdôv^t, (i^xôvg s^dtvxcog Cvv£K7c6vti*

dQav ti^iog &vf]tolg l'(5«*),

xal tavta fisv ^Tj

6gG)v d^

tov di8d6xs69aL q^iXsiv

vTt^ aiLJtov

d(paiQS^Yi6si xdQitag, alg ti^G>6i 6s.

Profecto Perseo, chorus et quae verbis

exprimebat

iii

conspectu fiebant

quae in propinquo ioco gerebantur,

strepitu significata, opinione anticipabat:

6 Tcstofisvog tsQov dva z/tog ttl^SQa yopyoijpdvos **).

Certaminis ratio

eventusque ab aliquo

littore spectaverant,

pastonim,

qui

expositus est:

^^Rursus prorsus reciprocatfluctusfera'^**)"

^yScrupeo investitae saxo atque ostreis squamae scabrent" ^yCorpus contemplatus, unde corporar et volnere^*f)

^^Circum sese urvat ad pedes, terra ocCaput''\\)

—

culit

—

tb iisv ts^vr^xs C&fia, tovto

*) Vulgo d-soig h^. **) Ovid. 711:

—

dva^Unsij^-^-Y).

Dobraei emendationem admisi.

,,Quum suhito iuvenis, pedibus tellure repulsa, Arduus in nubes afeiit." ***) Ovid. 706:

„Ecce, velut navis praefixo concita rostro

Sulcat aquas." Ennii sunt fragmenta ad certamen pertinentia pleraque.

Corporare

est

in funus (corpus)

mutare sive interficere.

Ovidius V. 725:

jjQuaque patent,

nunc

terga cavis

super

obsita

conchis,

Nunc laterum costas ctc," tt) Ovidius V. rn ,,Vulnere laesa gravi, modo se sublimis in auras AttoUit,

modo subdit aquis.^''

Lucianus ro 8s riQ-vi^xsv ofiov kccI itira noXXu, oaa slds r^v MiSovaccv. Idem de domo §. 22. Tzetzes ad Lycophr. 836.

f tf) Schol. Troad. 634. nrjysv avrov

355

—

„alia fluctus differt^ dissipat Visceratim membra: maria salso spumant sanguine"*).

,^Qui neque terrae est datu\ nec cineris caussa unquam evasit

vapos" .^^lmmane habeat templum**)^ obvallatum ossibus.^^

mare abiecta, ossa in acerTum cong^esta Finito labore esse, qni instar magni aedificii erigeretur,

Viscera dicit

pastores rnsticique, qui e littore spectaverant, victori gra-

animum significarunt: ndg de TtoL^Bvcov 'eQgsi Xecog^

sunt donisque obiatis gratum

tulati

—

6 ^lv ydkaKtog xi66LV0v q)EQ(ov 0Kvq)og,

novcov dvatlfvnTiJQ', 6

coram parentibus

His

desponsa, expositis, rursus

d^nhlcov ydvog ***).

virginis et patruo, is,

qui officium

cui fuerat

tiraide

detre-

quemque monstro devorandam relinquere virginem sibi desponsam minime puduerat, idem igitur in priora se ctaverat

iura, puiso bat.

aemulo, qui perditos servaverat, restitui cupie-

Apollodorus: iTtL^ovkzvovzog 81 a^xca QLvicog, bg rjv

ddekcpog tov

Krjcpscog

eyyvcj^svog TiQcotog t^v 'Av8qo-

FoQyova dsL^ag fieta tav 0vv£7CLpovXev6vtov wutov ekLd^c36e 7taQa%Qri^a. Cf. ^Bdav

^a&cov

tr^v eTtLpovXrjv trjv

Priusquam vim pararet Phineus vel

Ovid. IV, 151 seqq.

insidias strueret, dicendi vi parentes virginis ab affinitate

*) Fhilostr. : rj

ifxnXrjfifivgovv nTjyalg aLfiarog,

<x(p'

av igvd-qu

d-ciXaaau.

**) Vulgo:

Immane

haheat etc.

feras verba Philostrati:

fisv

Ceterum cum hig con^^Lnrai ngo tjjs

tirJTOS

i^iovog. -^**) Phiiostr. :

sig

6 Ss iv TjSsla xal Xi§uv(oBu noa nstTat , ard^aiv

T^v yi]V \8gmxu xal ro

Tov,

fLTJ

Seifiu r^g Fogyovg %x(ov dnod^sivrvxovTEg avxm Xaoi Xi&oi yivmvTai, IIoXXol ds

xal fiovKO Xot ydXa ogsyovTsg xat otvov intanda at. Cf Ovid. t. 740 seqq. .

23*

356 Persei abdiicere conatas est,

ostendendo

illura

pauperem

esse et spurium ex ignoto patre procreatum patria carere

odx ea vo^ovg Xcc^bIv yag ovdsv dvxEg evdseig,

eyco dh jtaidag

xSjv yvrjolcjv voiic)

V060V6LV, o 68 (pvkd^a^d^aL xqecov.

XQv6dv fidXL6ta PovXo^aL do^oig b%uv TiaX dovXog av yag xl^Log Ttkovrcov dviqQ^ ilwxftQog 81 XQelog av ovdlv ^d-svsL. Huic Cepheus ea, qnibus dignus est, exprobrat respon•

detque

XQV60V vo^its 6avxhv ovvsoc' s^dxvxslv ov7i 's6xLV bgxLg s{fxvxr]g scpv

^QOxmv,

a fi^ x6 ^slov sig xa nolla 6vvxsly ^rj

xhv s^hv oIlxsl vovv, syo) yccQ dQKs6G)*). ad vim doiumque convertitur.

Repudiatus Phineus

Redit deinde Perseus et solutam catenis Tirginem e scopulo deducit; cf. Lucian. : 6 ds Xv6ag xa 8s6^a xijg TtaQhsvov, v7to6xG)v x^v ^^^^«i VTtsds^axo d7CQ07todr]xl xaxLov6av ly. XTJg nsxQag 6h6^SQdg oij67]g. Picturis parie-

tum Herculan. et caelatis operibus et vasibus corapluribus tum hanc virginis deductionera tura alias quasdam dramatis

partes etiamnunc repraesentari In dramate singula,

notum est.

quae coram spectatoribus gere-

bantur, chorus carmine persequebatur simulque de mutata fortuna virgini gratuiabatur:

com-

6 fisv ok^Log rjv, xhv 8' dTtSKQVil^sv d^sog' wg Ksivav t&v nots la^jtQav**)

*) Ovid. V, 25:

,yPraemiaque eripies? quae si tibi magna videntur, ~r\ [

Ex illis scopulis, ubi erant affixa, petisses. JVunc sine qui petiit, per queni haec non orba senecttis, Ferre, quod et meritis et voce est pactus, eumque

Non tibi, sed certae praelatum intellige morti.^^ **) Vulgo ^fos* hstvav.

Fritzschium (p. 495.) sequutus sum.

351 ^lotos, vhvsi be Tvxa

ve^dsL

Tiaxh TCVBVfi' dvs^av,

Gratias servatori a virgine actas esse faciie est intellectu.

Perseo igitur se vitam, salutem suaque omnia debere professa est: 0CC

yag tavta ndvta-^),

Contra parentes grandaevi, quamvis salute filiae gauderent,

tamen se

habere qui ferunt.

vitae destitui,

liraine

orbos relinqui neque

curet et imbecillae senectuti consulat,

Itaque pater rogat, ut

aegre

ambo vel, si id fieri minus

apud parentes maneat: ,,^/Mf, educavi: id facite gratum ut sit

possit, filia

sen i." Amorem dulcem quidem, sed fluxym animi errorem minlmeque fidum esse docet: o<5oL yag sig SQCOta %i%tov6iv ^QOtav, Otav tVX^^^ '^^V SQOflSVCJV,

S6d^kG)V

oi5x £(5^' oTtoiag ksiitstai Tod' TJdovrig»

—

^{iiri^

Uys)

dsLvov sxo^sv, sk ds tcav Xoyov

EQcaTtt

sXov ta psktLO^'' 6g dniGtov s6t' sQog, xdv ta xa7ii6t(p tav (pQSVcov oIkslv q)iXsi, bgttg 6s tovg tSTiovtag sv ^ico 6s^sl, od' s6tL Tial ^cov xal ^avcav %soXg cpilog'^*)»

Cum patris precibus suas iungit mater: iLTitriQ cpiXotSKVog n&Xkov natQog* yaQ amijg oldsv 6v&\ 6 d' ol'£Tat **'*').

BOtlv ds tJ

lisv

Horum

auditis

tuerit,

Hyginus Astron. c. 11. atque Eratosthenes c. IT.

docent.

,,Haec dicitur Minervae beneficio inter astra col-

precibus

quid

locata propter Persei virtutem,

Andromeda

facere

consti-

quod eara ceto propositam

a periculo liberarat: nec enim ab ea minorera animi benevolentiara

pro beneficio accepit.

Nara neque pater

*) rragra. VI. Matth.

**) Fragm. inc 241. Cf. Schneid. Conii. critt. Valck. Diatr.p.228. ***) Fragm. inc. II. p. 434.

358

Gepheus neque Cassiopeia mater ab ea potueruiit impetrare, ne relictis pareiitibus generoso animo Persea Argos proficiscentem sequeretur;

testatur Euripi-

des dramate, quod eodem nomine commodissime scripsit."

quantum sit in parentibus, mortuam esse, Perautem beneficio vivere:

Dicit se, sei

sum innocens

,fFiliis propter te obiecta

Nerei^^y ^^Donec tu auxilium^ Perseu^ tetulisti

mihi" Neque tamen se eam esse, quae propter ea, quae neceasitate coacti parentes

dXX^ X(5x\ ifiol

^Tj

commiserint,

^evi,

liis

irascatur:

ovTog o^dx s6tat vofiog,

ov 6E, ^ijtSQ, nQogcpikij vb^elv dsi,

xal tov dinaiov xal toKcav tctv 6cbv xaQiv'

^tSQya dh tov cpv6avta tcbv ndvtcjv ^QOtGiV oQLt^co tovto, xal 6v ^rj cp^ovsi xeivov yccQ k^epka6tov, ovd' av slg dvrjQ yvvaLTCog aiyri^SLSv, dXla toi) natQog'^'^). Sed summam ait feminis felicitatem esse maritum habere amantem, quem parentum, fratrum sororumque coiant nomine /uaAtcd'

yvvaiyd

•

dkpog, ^v 7c66iv 6teQyovt' ^XV***)'

Qnamobrem rogat, ne se coniuge dilectissimo orbatam iterum perniciei obferat: ^,N osque ut seorsum dividos leto obferas.^'

Cum deinde Perseus regem et promissi et beneficii admonuisset

.^^Quod ben efi cium haud st erili in segete.,

rex, te obsesse intelligis," nuptiae sine mora institutae omnesque Aethiopes ad celebrationem earum Tocati sunt. Locus factus est choro inserendo: +) Fragra. Ennii n. 5.

**) Fragm.

inc. 58.

***) Fragm. inc. 56.

359 tav yciQ nXovttov 08' c(QL6tog, ysvvalov Uxog svqelv*

E laetitia siibito chorus

iii

timorem coniicitur iiuntio al-

de Aethiopum coniuratione Phineique

lato

Nar-

insidiis.

rationis haec servantur fragmenta:

ccyoQOt xar' oIkov

tQCCJCE^aV*)

—

— dfiqA daltcc xal — — —

ocQatrjQ tsXeiog**).

Fercuisum hoc nuntio animum chori dochmil cantus numeri si^niflcant: to dai^ovLov ovx oQav l^tJO*' ony fiOLQag dLS^EQXEtai, 6tQ8cp£L 8'

aXkov dXXoO^ elg a^f^av***).

Anxie de eventu quaerit chorus altero nuntio ex aedibus regalibus prodeunte:

Quid fit? seditio tabetne^ an numeros augificat suos? Postremo Minervam descendisse

cum finem

et,

proelio

imposuisset, futuros Persei casus nec non etiam honorem,

quo quondam Andromeda usura esset stellis addita, praedixisse

pluribus

gino

I.,

constat testibus,

Luciano de saitat.

veiut Eratosth. et

§. 44. Cf.

Welck.

Hy-

666.

Andromedae fabulam etiam Sophocles ornaverat, cuargumcntum, non multum ab Euripideae diversum, Hyginus fab. 64. reddidisse videtur. Huius autem carmen

iu8

ab Euripidis opere obscuratum

est.

quamque gravibus

quam

multis

cuius

Euripides auctor fuit,

Longum est enarrare,

testibus

gloria

dramatis,

quorum testium qui bonam iilius partem

declaretur:

non levissimus est Aristophanes , risum detorsit. Ceterura videas quae in hanc sententiam Fritzsche p. 417. et 508. et Welckerus p. 668. disin

*) Bekk. Anecd. p. 339, 5.

Bachm. Anecd. I. p. 24, 22: ayoqog

xal ccyoqoi' EvqiniSrjg 'AvSgofxsSa' ol xar' oIhov dficpidsTa kuI TQocnf^oiV'

Aid^ionag Grjfiaivsi. Cf, Ovid. v. 762.

**) Fragm. 37.

***) oqciv icd'' ony scripsi pro oqag on^.

360 putarunt quaeque iidem veterum testimoiiia posuerunt, imprimis Luciani

conscr. hist.

537. D.

Aristoph. Ran.

passim

versibus

v. 53.

1.,

Athenaei XII. p. alii comici

Praeter hunc

vulgo farailiarissimis

abusi

sunt,

velut

Theognetus et Philoxenus ; cf. Fritzsche p. 498. Echus personam, quam merito quidam ab Aristophane irrisam esse putaverunt, tam gravem esse iudicavit Philopater, ut in

Adonidis tragoedia scribenda imitaretur;

v. Fritzsch.

p. 452.

Notum filio,

Busiris sive Lamia.

est

Herculem

Libya a Busiride, Neptuni

hospites immolare instituisset, vinctura, ut pro

qui

victima occideretur,

ad aram lovis tractum esse, sed ru-

ipsum et filium eius Araphidaraanta pracconem interfecisse; cf. Apollod. II, 5, 11. Diodor. IV, 21. Plutarch. Parallel. c. 38. Hygin. c. 56. Et quae servatur in museo Borbonico in araphorae pictura

ptis vinculis et Busirin

et Chalben

(vol. 12.),

repraesentatur Busirls in throno sedens, corpore

altera raanu sceptrum tenens, quo Herculem immolaturus est, qui quidem vinctus a duobus Aethiopibus (Amphidaraante et Chalbe) funibus cohibetur. Adsunt praeterea ancillae duae, quarum altera tibias inflat, altera patinam tenet donis, quae

ornatu barbarico distincto ,

altera cultrum,

lovi offerantur, repletara.

Sed iara Hercules, ruptis vinculis,

clavara sustulit, quara in caput barbari demissurus est; cf.

Millingen Peint. de vases pl. 28. Satyros ab hoc dramate abfuisse testatur Diomedes gramm. III. p. 488. Putsch. : ,,Latina

Atellana a Graeca satyrica differt, quod in satyrica fere saty-

rorum personae inducuntur, aut si quae sunt ridiculae similes satyris, Autolycus, Busiri s." Satyris minime opus fuit, cum copia esset Libyum, qui credebantur ab humanitatis cultu non minus longe, quam illi, alieni esse. Materiam fabulae eam, quam diximus, fuisse Hesychii quodam Jeraraate confirraatur: ayvi6ai^ dno^v6ai' BovGLQLdL»

Feminara

rebus

agendis

interfuisse

altero

: '

361 eiusdem lemmate intelligitur: dtQSXTJ6a6a^ diiQLpa^cc^BVfj Quod verbum quum ad famulas, E^dQiTtidrjs Bov6iQi8t>. quae in sacris faciendis miuistrabant, ut mutas personas, referri nequeat, alia quaerenda est, quae gravius fuerit

rerum momentum.

Atque ea a scholiasta Platonis Phaedr. {Ei^vXXa) Al^vCOa^

p. 61. suppeditari videtur: dsvxEQCc dh

^g (ivTJfLTjv iTtoLijCato Iv t(p tijg Aafilas TCQoXoyci) Eiusdem Lamiae Diodorus Sic. XX, 41.

EvQinidtjg*).

mentionem

facit,

simui initium prologi in medium profe-

t^v Ai^vrjv ysyovEv avtri (rj Aa^ia),

otc dh Ttata

rens:

* xal tbv EvQiTiidrjv dEi^ai tig av y,aQtVQ0vvta • iLyEi yaQ

tig

tovvo^'

o^dx Oids

todTtovEidi^tov ^QOtolg

Aa^iag tijg Ai^vdtixrjg yivog;

Lamiam impurissimam mulierem et rebus venereis perdite deditam fuisse praeter Aristophanem (Vesp. 1035, Aa^iag 6' OQXSig dnXvtovg) etiam Chrysostomus atque Philostratus (vita Apollonii T. p. 183.**)) affirmant eandem-

que formae pulchritudine, Sirenum instar, delenivisse, Fingiraus igitur Herquos devorare cuperet, testantur. cuiem, quum esset minus prudens, quam CJIysses, a monstro mulieris captum et in servitutem redactum esse. Servi enim conditionem hi versus demonstrant, quos Sto-

baeus servavit: dovkc) yccQ o^x olov ts tdXrj^ij IsyEiv, eI

dE6n6tai6i ^tj nQsnovta tvyxdvoi.

Busiridi enim non fuisse

tantas vires, ut vincire Herculem et in servitutem redigere posset, planum est. Potuit autem Lamia, societate cum ilio iuita, hospites, quos li-

bidine subegisset,

atque

illi

ab llercute iramolatus *)

vendere.

speraverant:

ipse

Ea igitur res aliter evenit,

enim Busiris cum sociis suis

est.

Eadem verba Varronis sunt in instit div. IV. p. 216. Bip. „fiecundam Libyssam, cuius meminit Euripides in Lamiae prologo,"

et Photii in quaest. 160. ad Amphilochum. Laprologum eum dici arbitror, quem egerit Lamia potuit taraen duobus hoc drama nominibus, ut piurimae, appcllari.

roiae

**) iqcSai Sl

;

v.ccl

avrai tmv dcpqoStaitov (liv^ aagKCov dh xat

fidXiaTu dvd-gconsiaiv, xai TtdlXovai rots dcpqoSialoig ov$ av idîXaâL Saiaaadât.

362 Septem Hesperides, filiae Atlantis,

foriria et

ingenio

praestantes, cuin in hortis luderent, per emissos Busiridis milites abreptae sunt eo consilio, ut domini libidini servirent.

Sed Hercules, latronibus coenam forte

parantibus insidiatus, virgines

liberavit

et ad

littore

patrem re-

duxit. Haec memoriae tradita a Diodoro manifesto ex hoc dramate petita sunt. Fingimus igitur Herculem, liberatis vir^inibus inter-

fectisque praedonibus, recta ad tyrannum ipsum delendum

profectum

esse,

nisse

Lamiae

non

illius

sed parum cautum in potestatem deve-

pro hostia traditum esse Busiridi.

lam Hesperidum quoque salus in discrimen adducta erat. Hic rerum status materiam praebebat ad nefarios monstrorum mores declarandos. Sed ordo actionum et compositio dramatis qualis fuerit et

unius

vita,

sed

ignoramus.

XYIII. De mirabilibus et minus probabilibus quae insunt carminibus. Aristoteles in poet. c. 24. §. 8. scripsit haecce : in tragoedia

„Decet quidem effingere mirabilia, magis vero epo-

poeiae conveniunt improbabiiia

(ex

quibus

maxime con-

quod non est in conspectu qui illis fungitur: quandoquidem illa, quae in Hectoris persecutione eveniunt, si in scena agerentur, non possent non videri ridicula, milites quidem stantes et a persequendo stant mirabilia) propterea,

hoste abstinentes, Achilles autem , ne mitterent tela, nutu

eadem narrata fallunt. Mirabilia autem iucunda sunt, cuius rei documentum est, quod in narrando omnes, quasi gratiam facturi, amplificant; et docuit Homerus maxime reliquos, quomodo mentiri oporteret. NiOpinantur titur autem haec res falsa argumentatione. significans:

enim homines, ubi facta aut eveniente aitera re fieri aut

363 evenire altera eTentiiram

solet,

esse

fiat

etiam

posterior res,

factam

iri

priorem: at haec posterior falsa

Aliter autem se est, i^eoque riirsus etiam priraa falsa*). re habente posteriore, necesse est eam amplificando aut fieri aut evenire: propterea enim, quod hanc veram esse

scimus, inducitur animus ad falso argumentandum veram esse etiam primam. Cuius rei exemplum est de Niptris (Sophoclis)**).

Praestat

milia sint, eligere,

autem impossibilia, quae verisi-

quam possibilia ea, quibus fides dero-

neque orationes decet ex partibus improbabilibus quidem nihil habere improbabile, minus, extra argumentum esse debet, velut Oedipus

getur,

constare, sed potissimum sin

(Euripidis) , quoraodo Laius perlerit ignorans , sed non in

dramate ipso, velut in Electra (Sophoclis)

ii,

certamina exponunt, aut in Mysis (Sophoclis)

qui Pythica is,

qui

mu-

Tegea in Mysiam pervenit. Itaque dicere, futurum fuisse, ut argumentum fabulae tolleretur, nisi talia fingerentur, ridiculum est. A principio enim non decet eiusmodi argumenta componere; sin quis constituerit et visum erit convenientius intelligere eundem illud absurdum esse: quandoquidem etiam quae insunt Odysseae de Ulysse in littore a Phaeacibus exposito, manifestum est non tus ex

fuisse tolerabilia futura, si maius aliquis poeta finxisset; nunc vero ceteris bonis poeta obscurat ac dulcia reddit quae absurda sunt. Dictione autem eiaborare decet in inertibus locis, qui sint neque morati neque sententiosi: occultat cnim rursus nimius verborum splendor et mores et sententias.'* Alio loco (c. 25. §. 11.) tria idem ponit

genera impossibilium, quorum primum

sit

ad poesin refe-

rendum, alterum ad meliorem rerum speciem, tertium ad opinionem. Et poesin quidem quod attineat, meliora ait esse credibilia, quae sint impossibilia,

quae

sint

possibilia;

quam ii^credibiiia,

meliorem autem rerum speciem in

hoc niti quod exemplaria debeant supra vulgarem speciem eminere; opinionem denique tum eadem ratione pro,

*) TOVTO

8' iatl tpsvSog, Sio dfj av t6 ngdSTOv ipsvdog. reposui pro eo quod vulgo scribitur &v.

'^'^)

Idem drama Aristoteles c. 16. §. 3. commemorat.

364 tum eo., quod interdum non sit improbabilis

bari

miie enim

esse,

evenire;

T. I. p. 318.

cf.

verisi-

multa etiam contra veri similitudinem

Haud est verisimile dictu

quam largus indoctis fons

errorum sit opiuio una, qua vera ipsa solaque poetis imitanda

Et fuit, quum nostri genera im-

esse arbitrantur.

possibilium

orania

exsulare e carminibus se-

odissent et

quem

vere iuberent, quos et Goethius reprehendit dialogo,

veris et

risit

Tieckius dramate,

psit.

Non vera,

propter

composuit,

verisimilibus imitandis

felis ocreati

festive

nomine inscri-

sed simiiia veris eflingunt poetae,

audendi

„quidlibet

iis

quod

stas"; neque

sola

lium adhibent,

iit

naturae

semper

fuit

imitantur, sed simui consi-

animus eorum inter naturam

sit

tionem quasi suspensus,

qua-

aequa pote-

et furant sic, ut

et ra-

iidem sint mente

Accidit autem et poetis interdum, et saepis8ime actoribus, ut a fingendi arte aberrantes ad naturam

sanissima.

molestius

quod

reddendam

genus

nimio

imitationis

imitandi

cuius non alienum esse arbitror ferre, qui in

delabantur,

exemplum ex Luciano af-

quae de saltatione

iis,

studio

}iaxo^7]Uav veteres appellabant,

disseruit,

haecce nar-

quemadmodum in dicendo, ita in saltando quoque ea, quam vulgus dicit, xaxo^rjUa^ modum excedente saltatione et supra quam decet contendente et sive rat:

Accidit,

quid magni repraesentandum est quid

molle ac tenerum ,

maius augente,

usque ad feritatem extollente:

quid virile,

sive

eifeminatum depravante, sive

qualem ego

quondam me saltatorem videre memini, prudentem quidem alias et vere

dignum aMmiratione, sed nescio quo casu in

deformem actionem affectata imitatione devenientem. Qui quum Aiacem saltaret, statira postquara victus esset furentem, in tantura aberravit, ut non iraitari insaniam, sed revera ipse insanire merito posset videri. Unius enira eo-

rum, dit,

qui calceamentis ferreis instrepebant, vestem disci-

unius

et victoria

gae partem

tibicinum tibiam elati

correptam

capiti infregit,

magnam

excepisset,

adstantis

perisset miser

Ulysses

At theatrum universum una furehomines et clamabant et vestes abiicie-

saltatori obvius vesano.

bat et exsiiiebant

Ulyssis

et nisi pilus obstans pla-

365 bant, promiscua quidem multitudo rudisque,

quod decori

nuHam habebat rationem neque meliora

deterioribus

dignoscebat, sed perfectam insaniae haiic imitationem esse

putabat; et

urbaniores autem,

spectaculi

eos

puderet,

quod,

quamvis intelligerent

nolebant

illos

repre-

silentio

hendere: itaque plausu ipsi quoque amentiam saltationis celabant, quamvis probe iutelligerent non Aiacis illa, sed perpetrari. Neque enim contentus his rem fecit etiam longe magis ridiculam. De-

saltatoris

furore

generosus

ille

gressus enim in orchestrara in senatorum loco medius inter

ne ipsorum

duos consules consedit plane timentes,

quoque unum tanquara arietera correptura caederet flagelQuara rera alii admirabantur, alii ridebant, alii lis. suspicabantur, ne imraodice imitando in verura furorem degenerasset.

beret, ipse

tam

Atqui ipse

dicitur,

cura

sobrietatem

doluisse facto,

ut aegrotus decura-

in furoris suspicionera revera

adductus: neque id

redisset,

acriter

dissiraulavit.

Postulantibus enira

qui

iis,

eiusdem

erant factionis, ut Aiacera rursus ipsis saltaret, adducto se-

cum actore (tbv VTtoxQtTr^v) dlxit mel furuisse." esset

idera

„satis est se-

cui

quum

Aiax assignatus, tanta cura modestia ipsum

furorem imitatus saltationis

theatro:

Aegerrirae vero aeraulura tulit,

est,

ut laudera adipisceretur intra fines

furendo neque

actionera

grassando.

ipsara

In carrainibus nihil inest naturale, sed

quemadraodum

numeris metrisque vincitur, ita res quoque oranes ad artis leges conformantur. Et tcmpus quidem, quo tragoediarura argumenta singularum includuntur, simulacrum oratio

non verus dies: itemque loci ficta, non vera, Multa enim saepe geri in binorura actuum intervallis finguntur, quorum tanta est amplitudo, ut non

est diei,

simplicitas.

solum

illud intervallum,

tium necessario superent.

sed etiam plurium

t^rum spa-

Et reraoventur a scena perso-

nae et adhibentur actionibus raediisque rebus interveniunt, prout poetae

consiliis

conducunt, quarura tura

absentiae

tum adventus caussae finguntur probabiles illae quidem, sed tamen eae, quae accuratius explorantibus minus satisfaciant.

xArcessuntur qui de rebus extra scenara gestis

exponant tum citius, quam e remotis locis venire potuerint.

;

366 tum mirabilioribus modis ex raalis internecivis servati, quam ut theatri caussa talia fingi iateat. Ars quantum a natura distet, intelliges, si structuram ipsam dramatum considerans, partium quam sit stata fixaque ratio reputaveris. Quarum formarum non alienum videtur nomina quae,

dam hoc

loco recensere.

Pro

ogus

est

actus

quasi

rerum expositio, ad chori usque introiEst autem ille ab Euripide ampliiicatus:

priraus, cui inest

tum pertinens.

enim sermoni*) narrationem praemisit continuam.

alterno

Reliqui actus binis interiecti choris

episodia (iTteigodLa)

a personarum prodeuntium accessu appellantnr.

raen

primum

quod in^rediens cantat, qualis

Chori carsit

cu-

iusnam rei caussa veniat aperiens^ TtccQodog est, ^^o8og autem eiusdem verba extrema, quae sunt dramatis clausula.

'Ejtindgodog fit

aut

cum discessit chorus ac denuo

orchestram redit, aut cum alter chorus pro comitatu in

scenam adducitur (cf. T. 11. p. 238.). Quaecunque autem stans inter th^melen et pulpitum chorus binos actus intercinit carmina 6tcc6i^a appellantur: eadem, si cum saltatione coniuncta erant,

vcpdlaL sunt

ubi tur.

chori

2Jxi]VLxa eive

VTtOQxyj^ata,

/ito-

quae a scenicis actoribus cantantur: eadem, xo^fiol vocan-

responsis alternatiin inciduntur,

KovQl6^ata sunt

cantica

lugubria

cum

capillorum

itemque Xoyoi xovQi6fidtcjv**). Haec quicantuura sunt nomina; orationum autem haecce:

desectione, dera

Q^6ig narratio eorum, qui primum prodeuntes docent, quinam sint et cuius rei caussa veniant (cf. T. I. p. 323.) dfiotpaC sermones alterni; Xoyoi orationes continuae; ayyeXog et l^dyysXog rerum vel foris vel intus gestarum narratio;

nientes

^mnog

significatio

de specula prospicit;

peregre

adve-

proeliorum

com-

qui

eius,

cdXitiy^

missorum*|fxpositio; (p{fXa^ custodum relatio. qui de

machina

appellantur;

^dpaCig^ de qua T.

neque

Adde deos

oraittenda est

^a-

p. 89. explicavimus.

*) Crameri Anecd. II, 19:

dfioi^cciov

8i iart zo nqoXoyov i|

afioi^rjg Xsyofisvov.

**) Tzetzes in Crameri Anecd. IV, 343:

novqiaficc 5' cp8fi avfi-

cpogag nXrjgsaToiTrjj rccvTrjv aSovrcov xag rqlxccg KSKaqfiivoop.

367 Hae igitiir imitatione

ceterae eiusmodi formae ut a veritatis

omnes ductae sunt, ita earum nuila est, quae

non a natura longius recedat. Velut qui nuntiorum parsuscipiunt, quamvis sint servi atque ineruditi, tamen

tes

quam possit quisquam non modo rudis, sed etlara rhetorum disciptina eru-

copiosius, ornatius, subiimius exponunt,

ditus ex tempore dicere, id quod, ut multa, temere cavillatus est Aristoplianes Acharn.

—

oO"'

401:

tQLgfiaKCCQt' EvQLTtLdrj^

6 dovXog ovtacl Cocpcbg vnoKQLvetaL.

Hunc autem ierat

verba,

secuti sunt velut

alii

Origlnes

quidam iterantes quae prae„Artificium

Cels. p. 366.

eorum, qui fingunt personas, in eo consistit, ut servent decorum in personarum, quas inducant, moribus et voluntatibus; vitium vero est, si orationes tribuant parum convenientes.

Itaque vituperandi etiam qui barbaris indoctis-

que aut vernis aut

quam didicit ille quidem , qui fin-

tribuunt philosophiam , git

unquam philosophorum unquam ipsi bene dixerunt,

qui nuilas

iis,

disputationes audiverunt neque

personas, sed verisimile non est callere eum, qui in-

Invicemque peccant qui sapientibus

ducitur.

et divinarum

rerum peritis, quos continet argumentum, tribuunt ea, quae in

vulgaribus

affectibus

ab indoctis enuntiantur vel ab

Unde Homerus laudatur, quod heroum personas perpetuo servavit eas, quales ab initio instituit, velut Nestorem, Ulyssem, Diomedem, Agamemnonem, Telemachum, Fenelopen et reliquos. Euripides ignorantia proficiscuntur.

vero contumeliosius ab Aristophane vexatur, quasi intempestive loquax,

propterea quod saepe quae ab Anaxagora

vei aliquo alio didicisset baris mulieribus

sapientium piacita tribuerit bar-

aut mancipiis."

Modum quin in hoc ge-

nere Euripides excesserit, nunquam dubitavi; verumtamen non ex comici auctoritate talia, sed ex artis legibus aesti-

manda

sunt.

Necesse

est

enira,

persona, sub ea poetara, qui sententiis

quaecunque

effinxit, latere:

atque eruditione augeantur,

inducatur

cuius

quum

amplificentur im-

mutenturque iiiae suratae de medio personae, non possunt non omnes et meiiores, quam vulgo sunt, esse et dicere ea, quae parum vel cum prisci saeculi moribus vel cum

368 ipsarnm conditione congruant. mini finis propositus

est,

Certus enim cuique carquo consistit eius simplicitas,

quam

efficiendam tum partes omnes tum personas symbolam decet pro se quamque conferre; ea autem operis summa in auctoris mente ac voluntate tanquam fundamento nititur. Quod quale sit et quid valeat ad partes operis temperandas, chori munera considerans melius intelliges, quae communia magis quam propria esse quum pridem sit cognitum , ceterarum personarum eandem esse rationem minus perspectura est. Proxime autem ad chori munera officium accedit nuntiorum, custodum, speculato-

quasi

rura

eiusdem

partes,

generis

aliorum ,

qui

epicas

carminis

quemadmodum chorus hricas, suscipiunt agendas,

et rhapsodis sunt simiies, rccitantibus

non quae ipsi com-

Sed quarum maxime caussae aguntur, quarumque discriminibus argumenta dramatum conficiuntur, quum tanquam simulacra effingantur eorum , quae volunt sentiuntque poetae, ita temperandae sunt, ut, cum suas quaeque res agere videatur, huius mentem, sententiam, Toluntatem aperiant. Fictor enim est poeta, non rerum, quas vel traditas accepit vel ipse vidit, scriptor; est idem posuerunt, sed quae mandata a poetis acceperunt. eae quoque

personae,

Finnon ipsius veritatis enarrator. licet, quatenus spes est fallendi eos, qui non acutissimo iudicio commenta explorent et comimitator

veritatis ,

gere igitur eatenus motis

semel animis

magis

conformandas

imagines,

quam

Sequitur,

ut non minus fabularum commenta,

cogitatione

ratiocinandi sollertiam promti

sint.

quae qui-

dem opinioni hominum respondeant, quam res vere gestas exornare commode liceat; in utroque autem genere curandum est, ut verisimilitudo quaedam rebus apte tempeautcm patimur in mirabilibus

randis existat.

Facilius

quid incongrui,

quam in consuetis, relinqui: etenim quae

divinitus effecta esse

putamus ,

satis

habemus ,

ali-

si rationi

non plane sint contraria; haec autem vulgaria et comraa-

omnes novimus et qua fiant ratione intelligimus. Quamobrem recte Aristoteles praestare censuit mirabilia, quae nia

fieri

posse viderentur (quippe

consentaneum

esse

fierl

muita, quae fieri posse negaremus), quam consueta, quae

369 parum

essent

Tum respectas Iiabendus est

verisimilia.

cum narrantur quam quum in conspectu ponuntur; facilius, cura obitcr tanguntur, quam cum accuratius describunopportunitads : facitius enim patimur, mira

vei praedicuntur,

quo argumento prologorum epilogorumque materiae Et eam quidcm rerum conditionem, quae est

tur:

excusantur.

dramatum quavis ratione licet effectam esse fineandem efFectam postquam coepit theatro ostendi, caussis quara maxime naturalibus rautari et exitum arguin initio

gere,

menti

deo explicari necesse est: quo ubi perventum

sine

ad expedienda ea, quae extra iliud argiimentum sunt

est,

posita et praedicenda futura, deus recte arcessitur.

Diligentissimum tiagicorum poetarum Euripidem fuisse et

summo acumine summaque

relinqueretur ,

sollertia, ne quid usquam quo haereret spectatorum acumen, pro-

omnes testantur, idque dramatum, quae exstant, Orationes tamen quod attinet, minus interdum quam decet suam sententiam dissimuiavit, et ad docendum pronus fuit adeo, ut tribueret personis ea, quae ipsum magis quam has decerent: quamobrem minus bene rem ab eo administratam esse dixit Aristote* les, quod verbum cave latius patere, quam hic voluit, arbitreris non enim res vei argumenti implicationem, sed spexisse,

structura confirmatur.

orationes

sententiarum

abundantiara ab Aristotele dici

De choris autem miror quid idem exprobra-

planum est.

Notum enim ac satis superque decantatum est quod in art. poet. c. 18, 7. „Chorum existimare oportet esse numero actorum partemque summae

verit.

scriptum invenitur

una contendere, non ut apud Euripidem, sed ut apud Sophoclem. Apud reliquos enim quae canuntur non magis sunt argumenti quam alius tragoediae: quapropter intercalaria canuntur, cuius Agatho princeps fuit consuetutotius, et

Atqui quid interest, utrura intercalaria canas, an ex

dinis.

alia in aliam

fabulam transferas carmina aut episodia uni-

versal" Non potest Aristoteles verba illa:

Edgtduabus de

^rj cSgjteQ

Ttidrjg^

dXV «gjrsp

caussis ,

primum quod parum cum iis, quae subsequuntur,

cohaerent,

nime

deinde

dignum.

T. II.

^JocpoxAiJg,

sic scripsisse

quod continent errorem Aristotele miquis, obsecro, satis prudens slc 24

Nam

370 apud Euripidem, sed ut apud Sophoenim choros ab argumentis alienos inserunt." Si Euripides ipse iam intercaiaribus usus est choris, quomodo ei opponi, tanquam contrarium facientes, reh'qui potuerunt? Certe enim non datur tertium gcnus carminum, quo utens Euripides et a Sophocle et ab Agathone po-

loquitur:

clem

,,non ut

reliqui

Accedit, et iis, qui hunc secuti sunt, difFerre, quod prinium Agathonem morem novasse nominatim Aristoteles ac perspicue docet, Euripidem vero novasse neque hoc loco neque alias commemoravit. Carent igitur tucrit

illa

sensu, nisi sic scribas: cjg

jCttQ'

EvQLTtlS]]

nuQk

cSg

lam rem ipsam, quam ar-

2Jo(poxkH' rolg dh XoiTColg.

guere Aristoteles visus est, contemplemur.

duodevi-

quae exstant, Euripidis fabnlis non phis duo car-

ginti,

mina reperta sunt, quae rentur,

iudicium confirmare vide-

illud

quorum alterum Iphigeniae Taur., alterum Helenae

actibus inest ultimis: quae tamen neutiquam esse £fi(i6kLfia

mihi videor perspicue ostendisse. Item carmina, quae Phoenissis et Troadibus insunt, docuiraus, etsi non ad res proximas referantur, tamen summae rerum necessatis

saria

esse et convenire personis feminarum

essent quasi simulacrum agerentur.

esse eos, in sis

quem

Sed

fac

populi, cuius res

me in

quos diximus,

quae

tragoediis

hac re errasse, fac vitiosos

choros:

num

tantae negligentiae cadat crimen ,

tragoediis

chori,

illis

est Aristoteies,

de univer-

enuntiasse videatur quod de paucis fuerit

dicendum? Reliquos enim choros a Sophoclis choris nihil differre

etiam criminatores Euripidis confitentur.

'Efi^d-

hiia vero, quae vocant, si isto sensu accipere voles, ne a Sophoclis quidem fabulis abesse videbis; vide Antig. V.

1115—1153.

Ixionem fabulam Aeschylus scripserat, cuius argumen-

tum Welckerus p. 53. ex fragm. inc, .329. Dind. recte inteilexit

hoc fuisse: „Ixion, Antionis filius, rex erat Lapi-

371 (harum iii Thessalia. Qiii quura Diam, Deionei sive Bioex qua natus est Pirithous, raultis donis pro-

nei fih'am,

in raatrimoniura duxisset, dotem uxori non dedit. Quamobrera quum socer equos Ixionis pro pignore sum-

missis,

eum arcessivit, simulans se satisfacturum esse.

sisset, hic

Quura venisset socer, iile, facta scrobe igni repleta eaque sarmentis intecta, in ea fraude cura pererait. Sic priraus raortalium propinquum interficiendo parricidium Quod scehis vehementer indignati sunt dii, comraisit. neque aut ipsorura quisquara aut hominuni expiare nefariura ausus est. Quamobrera quum furore agitatus diu incertus vagatus esset, tandem summus deorum luppiter

eum sacrario expiavit" *)

misertus in suo schol.

69.,

Phoen. 1185.

cf.

;

schoi. ApolJ.

Diodor. IV,

Rhod.

II,

62.,

Tzetzis Chil. IX, 385 seqq.

Non

faraara

Timositheus videtur

tragicus secutus esse, cuius fabulae

argumentum epigram-

diversara

raultura

mati Cyziceno XII. n.

19.)

uiesse

(cf. lacobs. Paralip.

ex cod. Vat. p. 632.

idem Welclcerus

recte

1048.

suspica-

tus est.

Euripidis vero drama, quod imitatus est Lucianus in

argumentum praeter eoi»', quos su-

deor. dial. 6. cuiusque

pra dixi,

etiam Hyginus

62.

et Servius Aen. VI, 618.

retulerunt, simillimura fuit Bellerophonlis eiusdem poetae fabulae.

Nam Ixion, ex Phlcgya sive Phlegjante**), Mar-

tis filio,

natus,

cum prudentia mortalibiis praestaret, summi

consortio utebatur,

lovis

coelum

aditus pateret,

Qua re superbia elatus coepit amare luuonem atque etiam de stupro compellare ausus est. Quara rera quura regina deura ad lovera detulisset, hic indignatus insolentiara homiuis, ut veritatem experiendo cognosceret, simulacrum iussit

ex nube fabricatum adultero obiici,

quocum

ille,

*} Haec extrciua nun agebantur, sed praedicebantur a deo, qui

per machinam descendebat. ^"^)

Fhlegyantis nomen pro Leontei restituendum est in Hygini fab. 62.

Regnasse Ixionem atque Pirithoum

Gor-

tyne urbe et Magnete , in radicibus Olympi montis, ad flu-

men Peneum sitis,

scripsit Strabo.

24-

312 tanquam cum vera luiione,

Hac

concumbens argueretur.

emisso in eam semine, Centauros genuit, mixtum ex homine atque equo genus. Inde quum

igitur imagine deceptus,

rem cum lunone habuisse gloriaretur, luppiter, misso cum fulmine, fecit eum abreptum per aerem per-

turbine

petuo rotae instar volutari. Ixionis res agi fingebantur: prodibat enim quidam regis, sic Ixionem appellans: ^XEyvavtog vte, dkGitoT^ ^I^lov Prologum a lunone actum esse necesse est: cuius principium haec fuisse verba arbitror, quibus Lucianus in love In

patria

satelles

—

tragoedo abusus est:

a TtayKccKL^tOL, %^6via yijg Ttaidsvfiata^

— —

0v t" d)

old

Reliqua qualia fuerint,

ft'

sYQyaCaL xaKa.

ex iis, quae apud eundem Lucia-

num luno narrat^ intelligitur. Ostendebatur enim deinde Ixion cupidine gestiens insaniensque, quo in statu multa impie ac nefarie disputando

temerariam

anirai

voluntatem confirmabat,

atque violentiae plus

quam

probitati

quum

libidini

atque modestiae

tri-

buendum essc affirmaret: td tOL ^syLGta Tcdvt^ ditdQya6taL ^QOtolg t6X^\ «grg VLKav ovts yccQ tvQavvldsg Xf^Qt^S

n6vov ykvoLvt* av oijt' olxog ^ayag

tov êv dLnalov tr]v doxrjOLV ccqvvOo, ta d' 'sQya Toy Ttdv dQavtog, evdâ xeQdavslg KQei66ov yccQ ?) deôvta tov^ dêav v6ôvg 7tbvi]ta valsLVf

86^av rj^7tol7]K6ta*).

Contra quae his pugnavit satelles, qui iustitiae caussam et pietatis tuebatur:

ogtLg yccQ

eTtl

to JtXeov s%slv nscpvK* dvfjQ

Ko^fdev cpQovel**) dlKaLov, o^de ^ovXetat, (piloLg t* d}iLKt6g B6tL Kal jtdcy 7t6XsL,

Post hoc colloquium chori carmen inseri potuit, quo *) Fragm. inc. 33. p. 447. Matth. -^*)

Vulgo ovdsv cpqovsl.

373 poenas nefariis liominibus vario retnr :

saepe igitur naves

scopulos iucurrisse

ctum esse ex

undis

vei

modo a diis irrogari doce-

quibus scelesti veherentur , esse obrutas.

quae Pliilocliorus apud

iis,

Id enini fa-

Diogen. Laert,

IX, 55. refcrt, intelligitur: cpyol dh QcXoxoQog ^ TiXsovtog

wdtov {IlQCQtaydQOv) tiC^rjvai,

ULxeUaVy

rrjv

vavv Katanov-

xal tovto alvLtte6%aL EdQLTtldtjv Iv

'I^lov L. Imaginem lunouis deinde prodisse consentaneura est. est igitur Ixion a lunone simiii ratione, qua apud Sophoclem Aiax a Minerva: quam ob caussam Aristoteles Poet. c. 18. eiusdem esse generis iudicavit Aian-

Ludificatus

tis

atque Ixionis tragoedias,

csse diceret*). in levibus

quum utramque patheticam

Ridiculae suut eiusmodi ludificationes, ubi

rebus versantur; eaedem, quanto res atrociores,

metu suspendunt, tanto acrius verborum ambiguitate perstringunt, et videntur ii, qui sic decitanto magis animos

piunlur, saltantibus similes, qui in scrobe sarmentis intecta

ignique repleta ignari tripudieut.

a Baccho

Euripidis

etiara

tioui

obsequitur,

ruinae. dit:

dum

Ixion,

tione

fabula

cupidius

praeceps

Simili

decipitur. fallaci

modo Pentheus Hac igitur ralunonis

invita-

adductus obviam processit

Concubitus qua ratione factus sit, Lucianus osten-

tidcjXov ea vscpUrjg nXaOd^BvoL avtrj o^oiov,

etcbl-

dav Xv^T] tb Cv^tcoOlov ndxelvog dyQvnvj] (cog tb siicbg) vnb tov EQCJtog, TtaQaHataTcUvafiev avta cpeQOvteg* ovta yccQ av TtavGaito dvicjîevog^ olTj&elg tetvx^jêvuL Haec ab Ixione ipso coram satellite et xijg em^vîiag, popularium exposita esse cogitandum est, glohomine vesano simulque laetante, quod iniuriam a love sibi illatam (quum ille Diam, suam uxorem, stuprans choro

riante

Pirithoum procrearet) aequasset atque adulterium adulterio

compensasset;

cf.

Luciani

verba: av%Yi6eL %atek%civ

X^ag Tial dLrjyi]6etaL aTcaGL, leycov 6vyyeyevij6%aL t^ "Hqo.

Hoc

Aristotelis

terapore

iudiciiim

satyrico

simile

Unquamnc ergo ab

ctam csse credibile est?

comnienioians Wclckcrus eodem

drama satyrici

Ixionis

fuisse

suspicatur.

dramatis naturam perspe-

3T4 xal CijXXsKtQOS ^lvai ra

avtov

q)i]0suv

teste Liiciano:

"Aidrjv k^7t£6c6v,

X^ijGstai

y,al

nov xdia Kai Igav fiB

Foenam deinde dedit Ixion non amoris, sed

(psXy 0VV7JV.

insolentiae,

KTjv

^d,

ol 61 7a6tiv6ov6LV , o^dx aldoteg^ cSg vs-

aiftov alsl xal

ftfT'

toiovtov sXnr] ,

ijv ti

tbv

a^Xiog jtQogds^slg, ov^ntQuvS'

tQox(p

novov anav6tov s^si,

81-

didovg od tgi) SQOtog (ov yaQ 6sLvbv tovtd ys),

dlka tijg iisyalavxlag. parte Mcrcurium prodisse osten\i\ extrema fabulae Huins colloquii similem fuisse rationem dit Hyginus. puto atque eius quo simulacrum lunonis cum Ixione ageRursus enim per fraudem in perniciem homo temebat. ,

pclliciebatur,

rarius

persuadente

rem

voiutatus

est.

Mercurio,

rotae

quo deinde constrictus per aeDe quo dramatis exitu testimoniura

corpus ultro applicaret,

exstat Plutarchi T. II. p. 19. E : 6 EvQinl6rjg slnslv

Uystat

nQbg tovg tbv 'l^lova loLboQOvvtag, o3g despij Ttal fiLaQov^ Ov ^svtoi nQotSQOV avtbv sk tijg Cxrjvrjg s^ijyayov, ^ r«

tQOX^ nQogrjkG)6aL.

Apud iuferos hoc factum

esse

minus recte Lucianus et Hyginus scripsisse videntur. Ipse enim Euripides duobus locis (Phoen. 1185. et Herc. fur. 1298.) Ixionem per aerem dixit volutari, idque ipsum raelins

eruditioni

illius

convenit.

Confirmatur autem haec

Goniectura ab Apollon. Tyan. VI, 17. aperte Euripidem secuto: si 6s

%^L6ta6o

svs^v^ov ta 'I^lovog, oi)d' av sg svvoiav xa-

toi)

^rj

o^OLdv

SQdv.

L^AA'

sKslvog

^sv

tQOXG) sl}ca6^svog 6l* o^Qavov xd^ntstaL. A proquum rotae illigatus esset, abreptum esse cella Ixionem ,

puto, simulque fulminibus missis lovis praesentiam decla-

ratam esse. Quae quum fierent, dicere Ixion potuit illa, quibus Lucianus in love tragoedo abusus est: d)

^syaXo6^aQdyov 6tSQondg

Qollri^a, tl ^OL QS^SLg;

Centauros ex Ixionis

nubis

concubitu prodituros esse

praedicere potuit Mercurius.

Respexit ad hanc tragoediam Horatius Art. poet. 123

„Sit

Medea ferox, lo vaga, flebilis Ino,

Perfidus Ision

etc."

Philochorus, a quo temporum ordines non esse neglectos

315 ex Diog.

Laert. 11, 5, 23.

post fiigam Protagorae

inteili^itur ,

scriptam

hanc tragoediam

esse testatur.

circa 01. 91. ab Atheniensibus damnatus est*),

pore iili

in Siciliam classem miserunt:

Is autem quo tera-

quorum naves quum,

eodem tendens, effugere

stucleret in parvo navigio vehens,

undis obnitus

Hulc philosopho Euripidem mor-

interiit.

quum vivi amicitiam pie coluisset, minime est: nam in ipsius domo Protagoras librum

tuo insultasse, verisimile

illum

famosum recitasse fertur, cuius hoc fuit principium: c5g oi5x £X(0 ddhvai 0^0"' aq ticlv

fisv ^BG>v

Tesgl

d6iv **). Erravit igitur Pliilochorus, ad Protagorae fatum a nostro respici putans; neque minus fictum essemihi persuadeo quod narravit Plutarchus (de aud. poet. p. 19. E.), Euripidem ut impias Ixionis disputationes excusaret, ad o^jc

suppiiciura provocasse,

Veriora sunt,

quo in fine dramatis afficeretur***).

quae T.

II.

296.

commemoravi,

turaul-

tuante populo, qui aderat in theatro, Euripidem in scenam

progressura dixisse,

ut illura doceret, non ut ab

se,

illo

ipse disceret, fabulas componere solere.

Imagines ex aethere factas, quae vera corpora aemulerentur, illo

tura

seret.

pluribus

fabulis

induxit noster, quippe

qui

hominum tura deorura raentes delibatas esse cen-

Fuerunt igitur haec quoque coramenta verae sen-

tentiae et reconditorum placitorum involucra.

Melanippe vincta.

De Boeoti Aeolique

natalibus

Diodorus IV, 67. et

Hyginus c 186. exponunt, in summa rerum consentientes, Et Hygini quidem in partibus quibusdam discrepantes. narratione non argumentura tantum, sed formam quoque

\) Cf. Brandis Histor. phil.

Gr. et Lat. T. I. p. 341. Diog. Laert.

IX. 8, 7.

**) Diog. Laert. IX, 7, 5. **.v) cf.

quae in eandem sententiam Welckerus p. 751. disputat.

3T6 Latinum hoc

fabulae Euripideae referri facile intelligitur.

drama fecerat Attius. fuit. „Melanippen, Desmontis ut aiii poetae dicunt) formosissi-

Prologi materia haec filiam (sive Aeoli,

mam, Neptunus compressit, ex qua procreavit fiiios duos. Quod cum Desmontes resciisset, Melanippen excaecavit et

m munimento conclusit^ cui cibum atque potum exiguum praestari

infantes

iussit,

autem

feris

Qui cum

proiici.

proiecti essent, vacca iactans veniebat ad infantes et ubera

Quod cum armentarii

praestabat.

ut educarent.

Theano petebat, deret.

Illa

explicarent,

vidissent,

toliunt eos,

Interim Metapontus, rex Icariae, a coniuge ut

sibi libcros

procrearet aut regno ce-

timens mittit ad pastores, ut infantem aliquera

quem

regi

subderet:

qui

miserunt duos in-

Eos regi Metaponto pro suis supposuit. Postea autem Theano ex Metaponto peperit duos. Cura autem Metapontus priores valide amaret, quod formosissimi essent, Theano quaerebat, ut eos tolleret et fiiiis suis regnum ventos.

servaret."

Desmontem

non Aeolura , regem , qui

in illis locis

imperaret, ab Euripide appellatum fuisse ex Hygini verbis colligo: Aeolura enim, Hellenis filiura, Thessaliae sive Aeoh*ae regem esse dixerat noster.

Alii,

cum Aeoli filiam fuisse

Melanippam affirmarent neque Thessaliae regem a ventorum rege distinguerent, illam volebant Metaponto hospiti a atque in»ltaliara inferiorem transductam

patre venditara

Diodor.

Vinctam Melanippam an eandem

esse;

cf.

noster

quam philosopham esse voluerit, ambiguum

est.

Ad docendos de his rebus, quas mortaliura nerao sciret,

spectatores

terra

opus fuit deo.

oppido Lucaniae comraeraoratus 523:

covofido&T]

EdQinidrjg

cum de cum

In eo prologo,

regno Metaponti exponeretur,

Siris fluvius

est, teste Athenaeo XII. p.

EiQtg, ag ^lv Ti^aiog (pr]0L xal

deo^cbtidi,

rjj

Mbkavi%7iy

diib

yvvainog

xivog UiQtdog, Pergit deinde Hyginus sic: „Dies advenerat,

tapontus

exiret ad Dianara

Metapontinara

Me-

ad sacrura f^-

ciendura." Ad haec sacra exeuntern regera coraitati sunt Melanippae filii, Boeotus Aeolusque, ex eo negotio conti-

nuo, ut erant iuvenes strenui atque optimarura artium stu-

3TT diis dediti,

venatum profecturi, probante rege, quod eias

generis exercitationibus operam dare mallent, tilibus

quam in fu-

rebus tempus consumere risumque captando gra-

tiam quaerere:

ccvdgav 8s TtoXXol tov yslcotog ovvsxa

doxovCo xdQLtag TCBQtoiiovg' eyG) 8e ncag fii6a ysloLovg^ oXtivsg ^iv Ini 6otpS)v

dxdhv' ex^v6i Oto^atcc, Kslg dv8QG)v ^sv oif tsXovQ^ dQL^liov, sv yslati 6' siuTtQSTtslg, olxovGi, 8' oXxovg xal s6ca

86^G)v 0co^ov6l

t^ vavGtoXovnsvcc

—

aQyog noUtrig xslvog, cjg xax6g / dv^Q. Contra Theanus filii neque palaestrae neque venatui stu-

quamobrem maioribus natu tiliis a patre merito postIlis actis rex cum geminis Melanippae fiiiis Prodit deinde statim ad templum Dianae proficiscitur. dent,

ponuntur.

chorus feminarum, Dianae, puto, iaudes cantans, ad quas

cum filiis ex aedibus progressa. Ea neque hilarem se neque cantibus saltationibusque idoneam ostendit, sed moestam plenamque iracundiae, prodeinde accedit Theano una

pterea quod maritus, spretis legitimis

filiis,

quos ipsa pe-

perit, supposititios foveat hisque unice delectetur.

Et pri-

mum quidem de communi feminarum sorte queritur: ^dtrjv ccq' slg yvvalxag s^ dv^Qav i^6yog tpdXksi

xsvov t6^sv^a xat xaxag ksysv

ai 8' £10' d^slvovg aQCsvov,

Deinde hac

viri

iniquitate se,

trimonio privaretur,

sya ksyo.

ne propter steriiitatem ma-

coactam esse ostendit ad supponeu-

dos liberos spurios, quos iam legitimis sic anteponi, ut hi

non solum amore paterno destituantur, sed etiam ne regno excidant, timendum sit: ogtig d' d^LXtov natsQ' s^sl vsavLag 0tvyv6v t\ sv oXxoLg fisydXa xsxtrjtaL xaxd.

Quamobrem

poenitentia

iilius

facti

merito vehementer

cruciari: L6tcj d' dcpQOv G)v, ogtLg dtsxvog cbv tb TtQLV nal8ag %vQaLovg slg 86fiovg sxti]6ato,

T^v fioiQav slg t8 firj xqscjv 7taQa6tQsq)OV.

3t8

« yccQ &Bbg dtd(X)0L firj (pvvccL tsxva, 01^ XQrj

^yy>ald6^ai XQbg ro ^elov^ dXX' eav,

His expositis

quum ferendum esse neget, ut^ iura et pa-

trimonium tenentibus

alienis,

proprii

liberi

excludantur,

monet, ut consilio quidem matris utentes, sed corporum viribus et audacia ipsorum regnum paternum streiilios

nue sibi vindicent. significat,

abesse enim

cens:

antea, quo

Quod qua ratione effici velit, obscure

opportunitatem rei perficiendae datam esse di-

patrem cum iuventute civitatis, quos

minus res maturaretur,

obstitisse:

,,Est res aliqua^ quam praesente his prius maturare institi*)" Quae obscure significata quo tendant, vel quid rei agi mater iubeat, minus se perspicere alter fratrum declarat:

^^Neque ratum

quod dicas^ neque, quae agitas, discendi

est^

est locus.'^ Aperte deinde matre

aemulos de medio tollendos esse

dicente, scelus horret:

„iVe credite, amici morte me imhuturum manus?"* Canssa dubitationis non pietas est, sed timiditas adolescentis, quem merito pater spuriis postponit: neque enim satis

tutum esse putat, hosti robusto atque animoso so-

lum, destitutum auxilio, obviam se ferre:

^^Egone^ aujcilio nudum, temere ut hosti me animato obferam*"*)?'' Itaque mater, ut, pulso pavore, ad

suscipiendum nego-

tium filios permoveat, docet, quomodo ex insidiis sine proprio periculo aerauli aggrediendi sint:

nalaibg alvog- BQya ^lv vscateQCov, ^ovXal d' s%ov6l tav ysQaLtSQcov iCQdtog. Quibus

auditis

pudorem iunior fratrum maiori iniicit,

*) Vulgo: quae pracsente his prius matura

thium.

^*) Vulgo auxilio motum pro auxilio nudum.

institit.

Vide Bo-

379 sine ulla raora ad

hostem quovis loco invadendum paratum

esse ostendens

Paratus sum ubivis petere pestem per necem. Cuius alacritate dubitationes alterius vincuntur: solum enim fratrem periculo obviam ire non patitur:

„Tefe esse huic noxae obnosium.^^ Re constituta abeunt, fratribus venantibus in loco solitario De hac dramatis parte haec scripsit Hyginus insidiaturi. „Theano tios

occasionem

priores

esse.

nacta indicat

cum

Itaque,

filiis

suis,

suppositi-

venationem exierint,

eos cultris interficite."

carmen chori alterum, quo finito geminos quondam sustulerat, ad exponenda ea, quae his verbis Hyginus refert, in scenam prodiit: ,Jili autem matris monitu cum in montem Neptuno autem exissent, proelium inter se commiserunt. adiuvante, Neptuni filii vicerunt et eos interfecerunt. Quorum corpora cum in regiam allata essent, Theano cultro Keginam quaerens haec dicit venatorio se interfecit." Interpositum est

pastor vel agricola idem, qui

nuntius:

„JKm,

aliquis cette in conspectum, aut ad eam, ubi est, nos ducite.^^

Bini singulos adorti erant sic, ut altero obviam eunte alter

a tergo imprudentem peteret:

,^Obviam est^ itque advorsiim, aptus; alter in promptu occupat,^^ cognitis insidiis impetum filii

Rationem, qua Melanippae

propulerint, satis ostendunt haecce:

„Constituit^ cognovit ; sensim conlocat •

sese in

locum

Celsujn; hinc manibus rapere rodus sa-

xeum grande et grav e." ^,Revolso Finita narratione tantur.

stipite''^

—

corpora interfectorum in scenam repor-

Lamentorum reginae pars haec fuit:

380

—

^^Proh luppiter! Unde, aut qui im^nort alis florem liberum invidit mihi?^'' Postqiiara regina cultro se transfixit, chori carmen tertium inseritur

^BtQiCJv Aaxrpoji/, ^btqiwv de yd^cjv fieta 6c3(pQ06vvr]g

0iVQ6aL %vritol6iv ccQi6tov.

Reversus Metapontus

tria

funera inventa luget;

mox

edoctus, quomodo res evenerint, uxorem defunctam accusat: o{)ii

t6ti TtQdttovtdg ti

^o^^^Qov la&Elv

—

6^v ^XijtBi yccQ 6 XQovog, ^g th ndv^^ oqk contra suppositorum fiiiornm virtutem coilaudat:

OVV OIUK Old\ OTtCOg 67i01T,UV XQ£G)V

£^05 lilv triv

edyevHciv' tovg yccQ dvdQelovg (pv6iv

xal tovg diKalovg tav kbvcjv do^a^^dtav^ nctv c)6l dovXcov, s{fyEV£6teQ0vg Xiyco

dovXov yccQ l6%kbv todvo^' oi5 Siaq^dÊQH, jroAAol 8^ dÊivovg El6l tav elEvdÊQOV,

Potuit deinde cliorus naenias cantare defnnctis.

Statim deinde Boeotus Aeolusque Melanippam ad re-

gem adducunt nus

„UItores

Hygiet de rebiis gestis ipsi exponunt. autem Boeotus et Aeolus ad pastores , ubi

educati erant, confugerunt.

Ibi Neptunus eis indicat

ex se

matrem in custodia teneri. Qui ad Desmontem pervenerunt eumque interfecerunt et matrem cuesse natos

stodia liberarunt, cui

perduxerunt ei

perfidiam

Neptunus lumen restituit. Eam filii ad Metapontura regem et indicant

in Icariam

Theanus."

Cum

his

congruit

epigramma

anaglyphorum Cyzicenorum n. 16. (facobs. Anthol. Vol. III. p. 3. p. 636.): Kata dh tag ^VQag tov vaov TtQogLOVtav £6tlv AYoXog %al BoLcatog, Uo^ELdcjvog

£% 8£6^C3V trjV ^TjtEQa MEXaVLTinrjV ,

jtaidEg,,

QVOfiEvoc

tCJV TtEQLtEd^EVtOV

adtil Slcc trjv q)%0Qav vitb tov TtatQog aiutijg'

jyAYoXE xal BoLC3t£y 6ocpbv q)LXoîjtoQa ôxôv TtQfjâte^ ^ritEQ^ erjv Xvoêvot,

^avdtov

381 toi^vex' dgcc xti6tcct, ys TtecpijvatSf kIkl^ol avSQsg'^),

og ^Bv dn' Aiokiriq, og

d' cbtb BoLOtiris.''

Fragmcntum iiarrationis hoc est: ,,Hic Melanippam inter

morum,

tr aiectus

ne-

saltifau-

cibus" Pro clansula adoiescens Iiac iivSus esse sententia videtur: nXtjv r^g tEzov6r]g ^^Av Ttdv ^iOa yevog. His auditis pienus admirationis rex ad Melanippam con-vertitur conBrmationem quaerens eorum, quae narravit adolescens

quae non sine magno dolore memoriam infortunii

repetit ti

tovg ^avovtag oiz lcig te&vrjKBvai

Tcal

tccTcxv^kvta CvkXiy tig dXyri^ata;

Postquam autem accurate de omnibus rebus rex edoctus est, matrem filiorum, quos non mimis, quam genuinos, amat, in matrimonium ducere constituit, hanc sibi quasi fato uxorem destinalam esse arbitrans: yd^ovg 6' o6ot 67tBv8ov6t ^r] TtejtQCJ^Bvovg, p,dtt]v novov6LV ^ Sh td) xqbcov 7t66Bt, (iBvov6a xd67tovda6tog tjX^bv slg do^ovg •

060L yap,ov6L d^

ykvsL KQBi66ovg yd^ovg

^ TtoXla X9W^^\ ovx S7ti6tavtai ya^BLV ta tijg yvvacKog yccQ iCQatovvt' bv d6^a6LV dovXoi tdv dvdQa, KovxBt' B6t' skBv&SQog. nXovtog d' BTtaKtog bh yvvatKsicov ydftcav dv6vi]tog' ai yccQ dLaXv6BLg ov Qccdiai. Aversatur

coniugium Melanippa,

stantiorem amorem,

quippe quae prae-

quam naturalera, eum esse, quo vera

ac divina mortales araplecterentur, in longo tempore do-

lorum cognoverit.

Precibus

tandem liberorum

victa sui

Ex filiorum oratione decerptos hos puto versus esse, quos servaanimi voluntatem commodis liberorum postponit. vit

Orion (Schneid. Conii.

critt.

p. 47.):

6vv ta &Ba XQV T^ovg 6oq)ovg dva6tQS(pSLV (iovXsv^at^ dsl TtQog tb XQri6Lii(X)tSQ0V. ^)

Vulgo tovvsHU yccg nal nB<ptjvciT£.

382 Divitiarum et potentiae pretium eodem laudante, haec

mater respondet: G)

rixvov, dvd^QcoTtOL^tv

Ednv olg ^iog

6 (iixQog edxQccg Byevs&^ olg d' dyxog xanog» Ttt

Tvyxdvovta d' ogtLg £v q)£Q£L ^Qotav,

COtpbv VO^l^Ca 6C0(pQ0V£iV t£ IIOL

d07l£L.

Non plane persuasum esse Meianippae videtur, priusquam Diana rebus componendis interveniret. Deo enim opus fuit

ad praedicenda futura, de quibus Iiaec scripsit Hygi-

nus:

„Post quae Metapontus duxit coniugio Melanippeu,

eosque

qui in Propontide ex soo noBoeotus Boeotiara, Aeolus Aeoliam."

sibi fiiios adoptavit,

mine condiderunt

IVeque eius Boeotiae, quae contermina Atticae erat, alius

cuiusdam

Propontide sitae,

fuisse voluit Euripides,

conditorem

sed

Boeotum

neque eius Aeoiiae, quae postea

Thessalia appellata est, Aeolum , sed insularura, quas vocabant, Aeoliarum;

phanes

cf. Diodor.

IV, 6T.

Idem drama Aristo-

Thesm. v. 407. respexit:

£L£V' yvvYj tLg

VTCoPaUc^ttL ^ovl£tai

tt7toQOv0a Ttaldcjv, o^ddl tovt' £6tLV Xa%£lv'

dvdQ£g yccQ

Ex quibus

tjSt]

TittQaxcc&rjvtttL jcXtjOlov.

falsa esse, quae quidam in vita mus. Rhenan. I. p. 29T. anni 183:J), Euripidem, ut efficeret illud, quod in Thesmophoriazusis promisisset, se posthac laudes mulierum praedicaturum

cognoscitur

Euripidis posuit

esse ac

(cf.

celaturum

probra, in hac fabula posuisse illa:

lidtTiv ttQ^ £lg yvvaiKttg

oc.

t. l.

dia Aristophanis est 01. 92, 3.

Commissa autem comoeAnno, qui praecessit, Me-

lanippam commissam esse suspicor. Praeterea huius mentionem fabulae Strabo fecit VI, 1, 15. p. 205. (406.): £Vtavd-tt xttl

tbv M^tdnovtov fiv&£vov6L xal trjv ikZsAad£6^c)tLV ical tbv £^ adtrjg BoLOStov,

VL7C7tr]v triv

Adde denique Athenaeum XIV. p.613. D. etXII. p. 523.D., Plutarchum (fragm. 26.) atque Eustathium.

383

A u g e.

Argiiraentum fabnlae Apollodorus duobns exposnit locis

(II,

7, 4. et III, 9, 1.),

haecce narrans: „Auge

filia

Neaerae, Perei fiiiae: quam, quum sacerdotis munere in templo Minervae fungeretur *) , Hercules, Quae cum forte Tegeam transiens, haud agnitam vitiavit.

fuit Alei et

partum occuite edidisset, in ipso Palladis delubro, in quo, Minerva non defendente, vim passa erat, infantem expo-

Cum

suit**).

deinde terra sterilitate preraeretur

atque

ingravescente annona homines farae laborarent, significantibus oraculis in

ingressus

Mlnervae delubro piaculura latere, Aleus et singula rimatus partum filiae re-

deiubrum

perit."

Prologum egit Auge, in quo, enarrata Herculis temede deorum iniuriis graviter conquesta est. Victimam sine dubio Hercules Minervae obtulit, quo in nego-

ritate,

lio

indulgens vino epulisque incaluit adeo, ut sacerdotem

arreptam, cta

quam ancillam esse putaret, stupraret***). Fa-

iniuria

cusavit,

cognitoque errore, Hercnles se Minervae ex-

haecce dicens:

vvv d^ olvog £^e0ti]6s /u,'* 6}io?,oyco ds 6ot ddiKsZv^ t6 d' ddiTiT]^' syEVEx' ovx EjtovdLOV»

Haec iilius verba Auge narrationi suae imrautata inseruit. Minervam autem ipsam intervenisse et suppliciura temerario minatam esse ex fragmento XI. colligo, quo eandem, ac-

poenam

cepta Herculis excusatione,

remisisse

signi-

ficatur

xal ^ovQ-melv yccg i^^iovg s^^v x^Q'''^'

Haec igitur quum patienter

tulisset

dea quumque auctori

*) Pausan. VIII, 4, 5 : "Mbos 8s ty zs 'A&tjvk xfi 'AXsk to tpKoSofiTjaev

Uqov

Tsyia ro dqx<xlov nal avroj xarsaxsvaaro

avTO&i 77 §a<iiXsi(x. **) Schol. Aristoph. Ran. 1080

?ygai/>£

aav iv tols Ifqols. Alcidamas rhct. p. 185, 24

ISmv Ss 6 'HqaxXrjs rrjv natSa

iv rco V8C0

yaq rriv Avyrjv o58ivov-

vno fii&7]s avveyivsTo; cf. Matth. p. 95.

384 eam sacerdoti puerum in delubro

sceleris ignovisset, irasci

sua putare partu deposito,

quae stuprum iuspiciendo mininie se poliutam esse putasset, ineptum esse dicit virgo neque personae deae et sapientissimae et castissimae convenire: 0KvXa ^sv pQotoq)&6Qa depoaenti, pollui

—

sacra

—

%aiQ£ig OQCJ^a nal vbxqg)v tQSLTCLa,

xod ^iaQa Coi ravt^ i6xiv' tl d' ayG) 'tsxov dsLvbv Tod' i^yjj. Faniuiis

sentaneum

sacerdotis

chori

niunera deiata fuisse con-

Ilas igitur, nuntiato oracuio,

est.

deiubro piaculum quaerere iubebatur,

Auge videtur,

quo rex in

auxilium vocasse

et orasse, ut in reconditissimo delubri loco

infantem occultandum curarent: yvvaiTtsg s6}isv' ta ^lv

oxva ViKCo^s&a,

ta d^ ovx av i^nav d^Qa^og vTtBQ^dXXoito tig. Negat chorus ullum esse tam secretum delubri locum,

quo depositus puer fallere investigantes possit; sed nihilominus sperat fieri posse, ut opinione decepti, dum remotiora scrutentur, ea, quae sint in promtu posita, praetereant: Ttol; Ttag 8s kri^si', tig 8s

^fjtafisv

vav 7tL<5xbg q^ikog;

86x7]6Lg dv&Q(67toLg xax6v,

xal to{}nL%SLQSLV s^afiaQtdvsLV

g)LXsL.

Regem deinde cum lictoribus ad pervestigandiim templum lucumque venientem sacerdos, iure suo se defendens, ab introitu prohibet.

Tandem per vim

lictoribus irrum-

pentibus, iniustitiae patrem et superbiae accusat:

xaxag 8' okoLvto itdvtsg, Xdclqovolv

tVQavvi^L

6Uyy r' sv %61sl fiovaQyJa'

toiuksv&SQOv yaQ dvo^a Ttavtbg d^LOV^

xav 6}iixQ^ 'sxy tLg, ^sydX' s^slv vo^i^staL, Invento puero, necdum cognitis parentibus , dicendi vi efficere studet, ut infantis

patrem misereat:

tig d' odj(l %aiQBL vfjTtioLg d%'VQ^a6Lv'^);

Mortem enim rex

sagittis eum transfigi xsQag dQd^tov i^ vsvQa' EiQLiti-

parvulo parabat,

iubens; cf. fragm. 13:

*) Dubito, an huius esse loci ducain lemma Hesychii :

tgcctp^S, ov^ avvijd^sia cpiXoTqocpov Xiysi

•

cpiXo-

Evginidrjg Avyri.

385 Quo timore mater ad Gonfitendam culpam

di]S ^v Aijyrj,

coacta est.

Detecto autem scelere, non defuit qui patro-

cinium stupratae susciperet: "Eqcjzcc 8^ ogtig ^tj

^sov kqivzl ^eyav

xal tav ccTtdvtcjv daL^ovcav vTtSQtatov,

^ ^Kaiog s6tiv, ^ x«A«v aTCSiQog d)v oiuK olds

tbv ^syiGtov dv^Qtanoig ^sov.

Quae sic convertit Caecilius apud Cic. Tusc. IV, 32, 68: ^y(Cupidinem) deum qui non mmmum putet^ Aut stultum aut rerum esse imperitum existimo^ Cui in manu sit, quem esse dementem velit, Quem sapere, quem sanari, quem in morbum iniici^ Quem contra amari^ quem ejcpeti^ quem arcessier.^*

Hoc quoque inter alia monet defensor, esse probra liberorum benigne dissimuianda augeri enim malum malo, si :

divulgentur

tb yccQ STtLSLKsg dfcpsXsi tag 6v^cpoQdg, His nihil movetur rex, legum reverentiae plus, quam miserationi maleficorum, tribuendum esse censens: oi5 tcjv

KaxovQycov oiKtog, alXcc r^g diKTjg.

De damnatione

ac supplicio haec scripsit ApoUodorus: „Deprensa a patre virgo Nauplio , Neptuni filio , tradita est, qui extra fines exportatam venderet; puerum autem in

Parthenium montem deferri exponendum iussit: qui divina quadam providentia conservatus est. Nam cerva, quae nuperrime pepererat,

illi

ubera praebuit;

mox pastores as-

sumtum

infantem

praedici.

Quibus auditis dolor regis mitigatus est, haecce

Teiephum vocitarunt. Augen autem Teuthras, Teuthra:)iae rex, emtam in matrimonium duxit." Potuerunt futuri tum matris tum pueri casus a Minerva secum reputantis: %a0LV yCiQ dv^QC07C0i6LV, o^x W^v fiovov, 7J

xal naQavtix'

^ecprjls,

xQovcp dai[ic3v ^lov

Kovdslg dia tskovg sddai^ovsl,

Discrepans fabulae conformatio apud Diodorum IV, 33 et Pausan. VIII, 48, 5.

invenitur,

cuius

auctor Aeschylus

Mysis potest vel Telepho fuisse. Philosophando Auge non minorem, quam Melanippa, operam dedit, propter

T. II.

386 quam rem invisa fiiit Aristophani, qui manifesto hanc fabulam notavit Ran. 1086: oi5

nQoayayovg

ovtog %a\ tLKtovOag av tolg LEQolg;

Katsdsv^^

Praeter hunc ad hanc

tragoediam

respexerunt Longinus

de subl. extr. , Athenaeus , Ciemens Alex. quos supra nominavimus.

Pliilo lud. et

XIX. De dramatum geiieribus. Longinus excelsitatem quandam orationis et eminentiam (dxQotrjg xal

li,o%iq

tig XoyGiv) esse subiimia

dicens

non indoctius vim subh'mitatis descripsisse quam Kantius videtur, cuius rationem Visclierus probavit, sublimia esse cetera omnia parva essent: quod quid

voiens prae quibus aliud dicit,

quam sublimia esse quae non sint parva*? Restat

enim, hac proposita deiiuitione, ut quaeratur porro, quae-

nam ct

prae quibus reliqua parva esse videantur,

sint iiia,

quaenam

sint

cetera

ilia,

nere subiimia inteiligantur.

quibuscum comparata emiIpse autem Vischerus,

cum

sublimium vellet vim potestatemque describere, paene paraboies et allegoriae naturam inscius delineavit. Perfecta infinitaque rerum species si certarum propriarumque rerum speciem, quibus quasi corporibus inciudatur, enim.

vinceret superaretque, tum, dixit, sentiri iilud, quod appel-

laremus sublime"^).

Fatetur autem

aiio

ioco

ipse

non

*) „Endiiches und Unendliches decken sich nicht mehr, sondern dieses steht in seiner ailem Endiiciien iiberieg-enen Grofse

Tor uns.

Im Erhabenen steht einem negativen Verhaitnifs zur Gegenstandiich-

Die Grenze verschwindet.

die Idee in

keit : das Absolute erscheint iiber jede unmittelbare Existenz

es ist (in der Kunst) der Versuch, das Unendiiche auszudriiclien, ohne in dem Bereich der Erscheinung cinen adaquaten Gegen-

hinausgehoben

stand zu finden. Erhaben ist, was durch seinen Widerspruch gegen das Interesse der Sinne unmitteibar geSillt,

387 quam proposuerit, cum quam definiret, congruere*). Sed quaenam iila erit ars vel quaenam operum pulcritudo^ si imagines omnibiis a partibus definitioneni ,

natura rei,

exprimendis iis, quae vei pictores vel poetae vel opifices parum sufficient neque signa significatis paria

imitabuntiir,

erunt, sed inferiora?

Nempe manca atque vitiosa.

sunt generis quae Klopstoccius

coraposuit

carmina,

vitiosa esse et puicritudine carere Iiodie fere

Huius quae

omnes intelli-

gunt. Infantia est, non eruditio, non invenire in rerum natura

quae mentis cogitationibus exprimendis suppetant. Quae divinae maiestati manifestandae suppetierit rerum

mentis

natura ,

eamne homuncionum censemus cogitationibus ex-

primendis unquam deesse? Exemplo allato, qualis scheri error et unde natus, facilius intelligetur.

sit

Vi-

Equorum

divinorum vim et velocitatem ut ostendat Homerus, quantum spatium aliquis oculis terminet ex alta specula in mare prospiciens, tantum illos ait sin^ulis saltibus emetiri:

6660V d' rJBQoeidlg dvi]Q 16 ev 6q)&al^0i6LV (Jxojrt-g Kev60G)v ejtl olvona TtovtoVy toCGov e7ad^Q(66Kov6i &eG)v v^rjieeg Initoi» De quo sublimitatis exemplo haec scripsit Longinus: „Quis non merito in tanta magnitudinis abundantia exclamet: si plures deinceps irapetus fecerint equi divini, defecturum in mundo spatium !'' Captum superare rei magnitudinem Atque haec communis eorum monuit verissime. quae sublimia appellamus, natura est: non modum eorum, quae sub sensus cadunt, superant ea, quae animis finguntur (quippe quum in ipsa illa congriientia, qua formae cum TJ^evog iv

cogitatis

coalescunt, vis poetarum

et officium cernatur),

sed modus speciesque formarum ipsa captum superat hu-

wogegen die Einbildungskraft und Natur als gegen die Ideen der Vernunft verschwindend erscheinen, was auch nur denken zu konnen ein Vermogen des Gemiiths beweiset, das Das Durchbrechen jeden Mafsstab der Sinne iibertrifft. der Idee durch die Schranken des Endlichen ist es, wodurch

—

alles ")

Andere (Endliche) als klein erscheint."

„Es wird sich zeigen, dafs das Erhabene nicht auf jeder seiner Stufen die Idee im strengen Sinne zu seiner Grundlage hat" u. s. w.

25*

388 Recte

nianum.

igitar

idem Longinus admirationem (stc-

6ta<3iv) dixit siiblimibus effici,

quam voluit contrariam esse

Ratione enim, sive argumentis ad docendum,

persuasioni.

ad peilendas ignorantiae vel stuporis nubes idoneis, rem aguut qui persuadere conantur, contrariam viam ingredientibus

iis ,

magnificarum sublimiumque rerum specie

qui

animos percellunt: stuporem enim iniiciendo et praestringcndo mentis aciem potestatem iudicaudi ac tractandi subigendique res oblatas aufernut. Idem, ,,quod fidem facit," inquit, „in nostra est situm potestate: iila contra vim

non possit, superiora sunt iis qui est, quod contentam esse vim magnificorum dixit, qua vi animos subito oppressos abripi. „Rerum," inquit, „inveniendarum peritiam et dispositionem earundem atque compositionem non ex una re neque ex duabus, sed ex universi operis structura vix apparentem videmus ; subiimitas autem opportune emiadferendo, cui

resisti

audiunt omnibus."

Non minus verum

nens fulminis instar traliit rapitque, ris

vim subito manifestat." Parva sunt quaecunque

cernendo, luta,

discerneudo

cumuiatam orato-

acuta mentis acie

animo iibero tractamus

quodammodo subigimus

atque domamus: magnarum vero rerum ea,

quae,

utentes,

disserendoque quasi in partes so-

oppresso occupatoque iudicio,

speciem servant victa pulsaque

sensum animi subito ita afficlunt, commovent ac percellunt, ut invitos ignarosque subigant et quocunque tendunt abstrahant, non subigantur a nobis ueque occupentur atque pertractentur. Obscuritatem quaudam sublimibus admistam esse dixit Yischerus: at eam neque imaginibus, quas effingunt poetae, neque cogitationibus,

prudentia ,

quibus effingunt, inesse oportet (quippe quas manifestas esse

ut manibus contrectari paiparique posse vi-

deceat,

tum demura, quum

deantur), sed

subductaque ratione ad regulam

illas

imagines quasi inita

et iibellani exigere cone-

Eum tamen calculum non sublimia tantum, quaecunque poetae comminiscuntur, effugiunt. IIuius igitur sunt generis quae de maiestate deorum Ilomerus commentus est, veluti lioc: mur, existere. sed

«A/l'

ozB

dt]

Kal syG) nQocpQav Ed^sloLfii £QV(j6aLi

avrf] nev yalr] lQV(SaiiL^

adty rs d-aXda^y

389 ^EiQTjv fiBv xev iTtura tibqI qiov OvkvfinoLO dr^Caiprjv^

ra 8k tC

ccvts ^sr^i^oQa

ndvra ykvoiro,

Merito enim hoinines sollertiores niirantur, quomodo ex coeli prominente cacumine terra cura mari suspendi possit,

siquidera coelum ipsum

tineatur.

illis

tanquam fundamentis sus-

Videlur isitur Ilomerus grandia sequens pugnan-

se effinxisse, neque Iioc tantiim loco sed quibuscunque deorum figuras actionesque imitatus est, veluti

tia inter

quum

deorum pugna Orcum

fecit

timentem, ne rupta

terra domicilia aperirentur inferorum:

£dd£L6Bv 8' VTtivBQ^Bv dvat, BVEQOv 'JidovBvgf

^qovov dlro %al 'lcC%b^ fiij ot vx£Q&£V yalav dvaQQijtBL£ JJoGBLddav BV06i%^Civ, olKLa 8b &vr]roL0L xal d^avdroiQL q)avBL7j 0[i£Q8akB\ £VQGi£vra, xdr£ drvykovCi Q^bol 7t£Q. De quo ioco haec scripsit Longinus: ,,lntelli^isne fore, ut, mota ex sedibus terra et nudato ipso tartaro factaque universi mundi eversione atque disturbatione, cuncta slmul , coelum, orcus, mortalia et immortaiia uua conflictentur et in discrimen adducautur*? At haec timenda quidem sunt, verum, nisi persignificationem dictasint, plane a deorum dignitate aliena neque servant decorem." d£L6ag 8' bk

Translationibus sive allegoriis ii utuntur, qui,

infinitis

animo propositis, haec finitorum formis includunt. Sed unde infinita quaerere philosophorum est, non poetarum iit, ut anceps quoddam genus, inter philosophiam poesinque medium sit illud, quo res tanquam signa proponuntur reconditorum cogitatorum pendetque dignitas re:

rum, quae finguntur, ex dignitate sententiarum , quae iis Quorum numero poetarum non esse Homerura qnum quiiibet intelligat, non est concedendum iieque significationem rebus, quas commentus est, ullara involvuntur.

subesse, neque omnino in infinitis explicandis carmina eius

Hoc enim inter poetas et philosophos inquod hi infinita, seiuncta a finitis, disserendo quae-

occupata esse. terest,

runt,

illi

finita ipsa raentibus

oculisque proponunt imitando,

quidem aucta sic, ut aemulari possint infinita videri. In fingendo poetarum munus consistit. Atqui infinita, quoniam fine modoque carent, carent figura. Quamobrem quum non cadat in ea imitatio, omittenda sunt poetis, et et

390 pro illis ca, quae teniporibus, locis, rebus hominibusque Philosophorum est negare auctotenentur, effingenda.

rem mundi nominnri posse vei qualis sit intelligi, carere

eum

corpore affirmare neque posse

imitando

exprimi.

Talia

poetae,

uliam

figuram

eius

quatenus sunt poetae,

non curant: non enim quae disserendo inveniuntur, sed quae sensibus percipiuntur, sumunt imitanda: ergo ne deos quidem imitantur,

sed

hominum personas,

a vitiis,

quantum fieri potest, liberatas, perfectas expletasque omnibus numeris, tanquam deorum species mentesque effinNihil igitur

gunt.

iliis

infandum vei inenarrabile esse

vi-

detur, ut qui non notionibus universalibus rem gerant, sed

imaginibus ,

quas ,

quum certarum

sint

rerum ,

minus

poterunt certis quasi lineamcntis descriptas, vividas manifestasque exprimere,

non

obscuritas

rei

Klopstoccius

ipsorum accusanda

vel

hebetudo

erit.

vel infantia,

Vitiosus

est

poeta

eam ipsam ob rem, quod effingere conatus

est ea, quae verbis exprimi posse ipse desperavit, et ad humanae naturae similitudinem deos efformare veritus est. Contra vitiosus est philosoplius Homerus, eoque nomine multum ab iis, qui de deorum natura inquisiverunt, sed immerito, reprchensus. Nam quaenam tandem conformatio personarum divinarum aut quaenam actionum imitatio non indigna esse natura numinum videbitur iis, qui

accuratius argutiusque ratione et acumine iudicii illas exa-

minabunt? Talia ut non efficiuntur ratiocinando ,

ita

revocanda quidem sunt ad rationem, nec disserendi subtilitate

percipienda,

sed sentiendi vigore.

Incurrunt au-

tem in eandem philosophorum reprehensionem opiniones traditae,

sacra,

caerimoniae et religiones, quae sunt cum

poetarum commentis arctissime coniuncta, ut recte Herodotus Homerum censuerit Hesiodumque religionum Graecis auctores fuisse; idemque Goethius affirmavit, honores deorum cultumque poetis deberi: Wer sichert den Olymp, vereinet Gotter? Des Mensclien Kraft, im Dichter offenbart. Recti;ssime etiam Longinus iudicavit:

„Videtur mihi Ho-

merus narrans vulnera deorum, dissidia, poenas, lacrimas, vincuia et mala promiscua, homines, qui interfuerunt bello Troiano, quantum fieri potuit, iu deos, deos autem in ho-

391 mines mutasse." huntiir,

enim diis homines eve-

Descendeiitibiis

communio quaedam et commerciiim mortalium

iit

cum immortaiibus existat, id quod efficere proprium poetarum officium est. Puguare saepe secum quae sublimia effingantur, ex intelligitur. his, quae disseruimus Repugnantia autem prope absunt ab absurdis atque ridiculis. Discrimen non in rebus ipsis positum est, sed in sensu atque animi ha,

Saepe igitur fit, ut eadem res

quo illa percipimus.

bitu,

metum et miserationem, aliis risum moveat, et iila quae de Homero attulimus sublimitatis exempla vix hodie sine risu cognoscere possumus. Eo pertinet, quod aiiis

sublimia

tenui discrimine

summum

quod

leon,

levibus

distingui dixit

Napo-

animi (ex quo nascuntur

ardorera

subliraia) vicinum deraentiae esse multi saepe affirmarunt,

quod ardentera oratorem, quoniam alte ascenderet, periculum alte cadendi adire monuit Cicero. Addit idem , si

non praeparatis auribus inflamraare rem coepisset, eum apud

furere

vinolentum

sublime esse

nihil

tes

sanos

quasi nativi,

sunt,

inter

cuius

horainibus

quod recte inteliexit Longinus, duo

grandium appetentes (vo^OeiS

geueris est Alexandri

illud verbura,

Parmenione dicente: „ego hoc satis haberem, Alexander," respondentis: „ego quoque hercle, Parraenio ;"

bacchari

sobrios

Origo subliraitatis et fon-

significavit.

sententiae

priraura

ccdQETiTJpoloL) ^

quasi

Sobriis igitur frigidisque

videri.

si si

essem essem

deinde inflammatio anirai divino quasi instin-

(ev&ovOLaCTixbv nd&og) , quo fit, ut quasi praesentia intueri videaraur et ob oculos posita cernere ctu incitati

quae aut teraporura locoruraque in

sensus

oraiiino

non

spatiis

remota sunt aut

Quae duae

cadunt.

res

ratione

Etenim ex ardore animi concipitur magnitudo consiliorum, itemque caussarura et effectuum inter se iunctae sunt.

iis,

qui

facta

verbis

aequare et expriraere raagnorura virorum

atque sententias volunt,

ctores

incitati

animi

divina

belluinarura,

siraili

furore illi,

est.

appetentis

contraria

est

raagnitudini

autera

fuerunt,

opus

altitudini

lascivia

quo auquidem

libidinum

consiliorura argutiae at-

que facetiae, quibus arraata petulantia magnificis insidianudum nacta latus, invadit vulneratque, in risum

tur et,

392 detorquens qiiae commovendis percellendisqiie animis parata sunt.

Non habent facetiae campum, in quo se iactent, ubi

nulla studiorum audacia pericula adeundo ad sublimia gras-

satur : etenim non risum, sed contemtum,

studionira vulgarium igitur est

mo\et humiiitas

et submissio aniraorum.

Secundaria

comica, quae dicitur, poesis ac fere paullo se-

quam severa musa nata huius vestigiis inhaeret, quemadmodum regum olira latera tegere scurrae solebant*). rius ,

*) Egregio carniine hanc magnificorum et ridiculorum vicini-

tatem descripsit Riickertus: Fantasie, das ungeheure Riesenweib, Safs zu Berg, Hatte stehen neben sich zum Zeitvertreib Witz, den Zwerg.

Der Verstand Seitwarts stand,

Ein proportionirter Mann, Sah das tolle Spiel mit an. Fantasie sich halben Leib's zum Himmel hob,

Einen Stern Fafste sie und

schwang ihn, dafs es Funken stob

Nah und fern. Fiel der Witz

Wie ein Blitz Driiber her, und fafst den Schein

In die kleinen Taschen

ein.

Fantasie zur Wolke, die Yoriiberflog, Streckt' die

Hand,

Sich die Wolke purpurn

um die Schultern zog

Als Gewand.

Witz versteckt Drunter steckt; Wie sich nur ein Faltchen ruckt,

Witz heraus mit Lachen guckt. Fantasie mit Donnerstnrm thut auf den Mund,

Witz verstummt: Schweigt die Riesin,

thut

sogleich der

sich

kund,

Ffeift und

summt. Der Verstand

Halt nicht Stand,

Geht und spricht: das mag ich nicht, Denn das sieht wie ein Gedicht.

Zwerg

393

A sobrietate modos

hominnm

pnideiitia

aiitera

perinde utraqiie poesis

expeadentiiira

enim auctiores praestantioresque,

tera

riim veritate, personas effingit,

qiiam

raorlales

altera contractiores,

rioresque conformat,

abest.

Al-

siint in re-

quidera ad deo-

riim maiestatem evehendo, divos aiitem ad

norum revocando;

veros rerura

rnodum huma-

hurailiores

dete-

belluinae naturae turpitudinem non

homines tantum, sed deos quoque (quorum personae ad iilorum semper similitudinem effinguntur) deformando.

Quamobrem tutesque

aut

illa

heroum aut sapientium personas vir-

diis aeraulas effingente,

velut satyros et renardos sirailibus inducit,

aut

cura

haec aut bestias ipsas, brunonibus et

isengrirais,

horaines facit raore bestiarura

libi-

dinibus impudenter deditos et quicquid gerunt rerura, tur-

Eadera divinarum per-

piter, absurde, socorditer agentes.

sonarura diversitas est.

Nam quum severae musae proposl-

tum sit deorum voluntatem, absconditara iliara quidem difficilemque intellectu, sed certam sapientemque, in adrainistrandis rebus

humanis apparentera ostendere, atque omnia

ad legem quandara perpetuara aeternaraque dirigere, aut sumrai nurainis ctoruraque

potentiam

demonstrare,

omniuin eventum,

que, moderantis;

comica

iivsciis

consultorura fa-

mortalibus

invitis-

invicera

poesis in locuin lovis

fatique casura fortuitum , scurram

quendam et nugatorem,

evehit, qui illorum facta imitans ac siiio

temere res nulio con-

iniscens turbansque in risum severa, in ludum iocum-

que magnifica detorqueat. Sic ne Oedipi quidem casus, qui sunt oraniura, quae cogitatione effingi possunt, raiserrirai et iinbecillitatera naturae huraanae, comparatae cum imraortaliura raaiestate, ostendendo animos percellunt, risura effugiunt,

anum,

et insuper

inducatur adolescens pro virgine nubili

matrem suam

ducens et pro dote ac-

regnum, quod sine vetulae appendice hereditate accipiendura erat*). Incestura enim et reliqua nefaria, quae hcrrent animi verecundi, non curant risores, servis et «ipiens

hominibus

trivio innatis, turpibus fiagitiosisque simiies, ut

miserrimis quidem rebus suis

*) Cf. Aristoph. Ban. 1193.

ludibria et libidines

394 omittant neq\ie quicquam perinde doleant, nisi quod vo-

minus

luptatibus si

rebus angustis indulgere liceat.

Qui

Oedipi fuissent loco, neque oculorum lumine se privas-

sent cognito errore, neque libidines etiam tum, fuissent,

coecati

sectari

desiissent.

quum oc-

Mala enim omnia in

una dumtaxat re, studio virtutis, posita esse censent, sententiam doctrinae stoicorum contrariam tuentes.

INihil

au-

tem magni infortunii accidere potest nil magni appetentibus, neque improbi nefariique sunt illi, sed tantum turpes atque socordes. Huc redit quod Aristoteles comoediam negat omnis improbitatis imitatricem esse^ quoniam turpia sola ridicula sint: esse igitur, ait, ridicula in vitiis ac turpitudine

non laedentibus neque perniciosis posita, cuiusmodi statim persona ipsa comica sit, turpis illa quidem ac distorta, sed expers doloris.

quae magnis viribus trantur.

Magnifica et

enim ipsa sunt scelera,

magna consiliorum audacia perpe-

quibus perinde atque a virtutis contentione

servorum turpium nequitia aliena est, poris

libidini

studentium*).

gapientiam , pro

verecundia

Itaque

nulli

impudentiam

rei nisi cor-

vafritiam vertunt ,

pro honestate

turpitudinem colunt , deuique rerum ,

quaecunque magnae habentur, omnium eversa dignitate belluarum naturam pro deorum hominibus aemulandam commeudant, ut adeptis illam egregiam beatitudinem canere liceat: Uns ist ganz kannibalisch wohl AIs wie funfhundert Sauen.

Philosophiam quandam, belluarum dumtaxat, huic sententiae

recte

inesse 11.,

iudicavit Dionysius Hal. Rhet.

quam philosophiam cognoscere non

de orat.

sine

fru-

fig.

ctu

esse facile Platoni (legg. VII. p. 816. E.) credimus.

Eandem fere sententiam auctor carminis, quod Renardus cum simulatione quadam profitetur:

vulpes inscribitur,

„Hochgeehrt ist Reineke nun! Zur Weisheit bekehre Bald sich Jeder und meide das Bose, verehre die

Tugend ^)

Summam turpitudinis, quam comoedia imitatur, perfectionem quidam professus est: „Quod poto non sitiens quodque futuo quovis amii tempore, hac sola re praesto

his Terbis

belluis."

395 Dieses

ist

der

Sinti

des Gesangs, in welchem

der

Dichter

Fabel iind Wahrheit gemischt, damit ihr das Bose

vom Guten Sondern moget und schatzen die Weisheit, auch die Kaufer Dieses

damit

Buchs vom Laufe der Welt sich tagiich beiehren.

Denn so ist es beschaflfen, so wird es bleiben, und also Endigt unser Gedicht von Reinekens Wesen und Thaten.

Uns

Herr zur ewigen Herrlichkeit Amen." rerum eventus non eam solam ob rem hader

verhelfe

Laetos igitur

bet comoedia, ne miseris rebus hiiaritas interpelletur, sed

quod solam virtutem jniseram

solam nequitiam felicem

esse simulat: etenim versutiam ex difficultatibus facillime se

extricare

arbitratur.

Non enim

flagitiosos notare et ridendo

vitia

reprehendere,

verum dicere comicorum poe-

tarum, qui vere sunt comici, officium est, neque recte Horatius priscae comoediae viros cum saturarum scripto-

componens eundem utrisque fiuem propositum esse Quemadmodum enim severae musae carminum non sunt praestantissima ea, quae docendo sunt, quam movendo delectandoque, aptiora ita neque comicorum ea ribus

censuit.

sunt optima,

quae

antiquius habent:

vitia

notare,

quam risum

concitare,

quo pacto satura multo quam comoedia certorum hominum vel laudibus vel con-

inferior

est.

tumeiiis

celebrandis

tum heroica sive gravia tum iarabica

sive ridicula carmina, teste Aristotele, originem ceperunt;

procedente

tempore raaiorem perfectionem adepta,

missis privis, ad

comraunem hominura naturam imitandam

sed

transierunt, neque iam laudando vituperandoque docere stu-

duerunt, sed vel gravia ostendendo admirationem, raetum et miserationera,

vel levia atque ridicula effingendo hila-

ritatera et oblivionera

malorura gignere.

Utruraque genus

Homerus consummasse putabatur, de quo haec

scripsit

Aristoteles : „Horaeru8, quemadraodura graviura rerura sum-

mus fuit poeta (solus enim non modo bene condidit quic-

396 quid carminiim condidit, sed actiones quoque imitatus est), ita

etiam comoediae formas priinus monstravit, non in vi-

tiis notandis, sed inrisumovendodramaoccupatum esse volens. Etenim Margites rationem eandem

ad comoedias habet, quam llias et Odyssea ad tragoedias. Postquam autem tragoedia et comoedia exstltit, prout cuiusque poetarum ingenium erat aut grave et magniticum aut leve petulansque, ita ad utramque ferebantur, alteri pro iambis comoedias, alteri pro epicis carminibus tragoedias, quo-

niam magnificentiores et lionoratiores hae quam iliae erant formae, docentes." Utilia ac salutaria ipsa neutrum genus carminum praestare potest ; satis prodest utrumque facultatem parandorum utilium animis iugenerando: id quod movendis delectandisque animis efficitur. Admirationem enim tum consiliorum subliniium tum magnarum virtutum excitans epopoeia ad simile honestatis studium oranes incitat; tra-

quum non minorem

goedia autem,

quam illa, animorum

altitudinem viriumque magnitudinem ante oculos ponat cum

adversa fortuna conflictantem, non restinguit ardorem ne-

que

aniraos

infringit

deorum

ostendendo vires mortalium poten-

sed damnat ferociam et motemperandam esse monet. Huic autem carrainum generi contraria comoedia ab aegritudine prostratos tia

inferiores esse,

destia vim

afflictosque ad ras,

hilaritatem

revocat ostendeudo

non araa-

sed ridiculas esse hominum magnis conatibus exciden-

tium ruinas et iicere etiam missis sublimibus ac per hu-

mum repentibus iucundam degere aetatera. Risum igitur comoedia bus,

ex quibus

INeque

enim

metum

viles

vult

ipsae,

res

concitare

ex iisdem re-

ac miserationem movet tragoedia. sed

cum

gravibus

temere

mixtae ridiculae sunt, neque ex aequitate animi aut socordia,

sed ex

tristitia

hilaritas erumpit.

Facillime igilur co-

moedia id, quod ei propositum est, consequitur grandia tragoediae mala ludendo (ta ^eydXa jtd^r] vnoTtal^ovOa TTJg

TQaycpdLag^

schol. Aristoph. Acharn. v. 332.),

in ri-

sum severa, in turpitudinera honesta, in iocum gravia deflectendo et imitando

generosum illum, qui, furatus ve-

stem et insignia regis iisque ornatus, quexit et cacavit.

Hanc

veteris

sterquilino con-

comoediae naturam quasi

exemplo quodam deciarant ea, quae de Baubonis Cererem

397 exhilarare studentis iiidibriis narrantur obscoenis.

enim serio non quibat larare iila

Redit enim ad deam tristem

miraculis.

communia, quibus moris

moerores, retegit se ipsam oculos

„Qiiam

allicere, ludibriorum statuit exhiet

iuter

est

frangere ac temperare

etc.

Atque dea pubi affigit tum diffusior

et inauditi specie solaminis pascitur;

facta per

risum sumit atque ebibit

quam antea aspernata

Clemens Protrept. p. Homerico ancillae, cuius iocis dea exhilaratur, idem est, quod carminibus comicis, nomen: TtQLV y 6r£ d^ %^^^'^^^ /wxv ^ldfiPT] Ttidv' ddvlcc^ TCokkcc 7CaQa6K(6jttov6' itQk^aro TtoxvLav, dyvijv,

est

potionem."

6, 24.

Arnob. V.

hymno

p. 198.

igitur

^sidijCai yBld6ai ts, xai IXaov Iv^sto Q^v^ov.

Vides Cererem , tanquam tragicam personam,

cum lambe,

tanquam comica, uno in loco versantem neque modo tolerantem huius iocos, verum etiam iis delectatam adeo, ut obiita amissorum, admonita voluptatum corporis, ad hilaritatem revocata, potione ciboque reficeretur*).

Est autem alterum iocandi genus magis illud quidem honestumque, ac solum ingenuis horainibus dignum,

iiberale

iudice

Cicerone

Off.

29.,

sed

severis

tristibusque

ipsum finitimum et ex levium ^raviumque rerum repentino concursu erumpens, quod recentioris proprium comoediae esse supra commemoravimus. Restat, ut hanc gravium leviumque vicinitatem et alte-

rorum in altera subitam commutationem exempiis illustremus. Vir fortis et gravis arietes pro hominibus, quibus irascatur, caedens risum nobis movebit, quoad eius facti caussam finemque perspicere putabimus ; eundem ubi mentis errore divinitus teneri videbimus simulque, ne eadem vi divina ad

interitum adigatur, timebimus, in hilaritatis locum succedet miseratio. Grandia enim sunt quorum finem non assequimur

quorum caussas eventusque ignoramus vel quae divinilevia autem sunt tum quae vulgaria, cognita pespectaque habentur tum quae casu fortuito,.nuilo deorum consiiio, effecta esse putantur. Si quis

Tei

tus effecta esse apparet;

Non multo melius est solatinm, quo columbae sapientia aquilam de sublirai praecipitatam moerentemque exhilarare studet in carmine Goethii, quod Adler und Taube inscribitur.

398 narretur colliciarium

ea parte,

cturus in

te^larum partem superfluam desequam desecabat, consedisse, enixe

factum ridebimus., quamvis non absit metus, ne iile lapsus

de tecto brachium

tcI cervicem fregerit. Atqui huius paene non minus misera est quam Oedipi, se

ignorantia

ipsum patria ac salute per iguorantiam privantis, dum in-

cum diris impreeationibus incum utilitate consilii in

terfectori Laii aqua ignique

etiam

terdicit;

eventus

inutiiitas

utroque facto aequc pugnat.

Sed quod ille videtur, quid eventurum esset, praevidere potuisse, hic non videtur, altervoluntatedeorum, alter sui operistemeritate perire putatur. Si quis orator magna cum auditorura exspectatione magnaque cum vultus severitate et incessus gravitate ad sugge-

stum tendens repente ruptis femoralibus turpiter nudatus conspiciatur, temerarium gravium leviumque rerum concur-

sum ridebimus, quamvis sit miserum virum dignum, de re gravi graviter dicturum, iacturam

Contra

quo oratore deos testes

repente facere dignitatis. in

magna aliqua re advo-

cante repente nubibus divisis soi appareat et concionem

non videatur hoc casu fortuito quod gravia gravibus augeantur, et putabuntur

clarissima luce collustret, accidisse, dii

ipsi

oratori

praesentes

adesse atque

orationera eius

confirmare.

Ad tragoediae veteris naturam explicandam ab Iioc diquam parum nostratibus cognitam esse vel inde apparet, quod tristem rerum exitum solura in nomen gressu redeo,

eius

quae et per se absurda est

convenire arbitrantur:

opinio neque exemplis tragoediarum iis, quae servata sunt, ullo

modo

confirmatur.

Gravia vel

esse diximus quibus et virtus

severa

ac subiimia

hominum supra vulgaria at-

que consueta enitens et deorum potentia iliorum vel evertens vei adiuvans ridicula, tutis

conatus ostenderetur; levia

quibus deliros

esse

iilos

contra vei

conatus inaneque vir-

studium, regnante casu temerario pro iustitia ac neSeveviderentur. docere poetae scurriles

cessitate,

epopoeiam et autem musae genera duo posuimus quarum illa virtutis et gloriam et laborem narrando ostenderet, haec mala et labores hominum gloriam rebus gerendis quaerentium agendo imitaretur. Larae

tragoediam,

399 bores

partim externi sunt, positi in rebus,

auteni

quas

tractaraiis,

partim interni, ex moribus eorum, qui in rebus

tractandis

versantur, nascentes.

Quorura hos, quas per-

agendo

appellamus ,

ostendi

tragoediae, quam epopoeiae,

docuimus T.

conTenire

quam narrando

aptius

turbationes

imitationi

magis

Perturbationum

502 seqq.

autem quura quattuor sint genera, quorum duo, laetitia et itemque duo, aegritudo cupiditas, ex opinione bonorum et metus, ex opinione malorum nascantur, planum est ,

has, quae ad maia vel praesentia vel impeudentia referan-

quam

tur, in tragoediam magis , vel

praesentibus

Etenim

vei

ut quieti nos

quae in bonis sint

ilias,

impendentibus

positae,

convenire.

damus bonis praesentibus affluentes,

deorum potentiae obiiviscimur cum cupimus ea, ex cumque parura contenti sumus iis, quibus frui securis conceditur. Recte igitur ita

quibus voluptatem percipiaraus,

Aristoteles

metum et miserationera

diae perturbationes

Metura autera

adipisceretur.

proprias tragoe-

dixit

quibus purgandis finem suum

esse,

dixit

eum

quo raoveremur

mala aiiorum contemplantes, quum nobis et ipsis accidere posse, quod cuivis potuisset, reputaremus, itemque miserationem societatem doloris vel aegritudinis, qua alii laboAt idem Aristoteles omnia ex

rarent.

cum iis necessario coniuncta esse

teltigitur

non posse aut

erurapat, aut cupidinera,

goedia

iaetitiara,

contrariis patere

affirmavit:

quae

unde in-

ex aegritudine

quae metum subsequatur, a traQuodsi virtutem nnnesse.

abesse vel alienam

quam victricem, mala nunquara bonis corapensari videremus, et de

virtutis vi et

de deorum iustitia desperaremus,

in foeditatem abiret sublimitas tragicorura,

esset quod

comici

docere

probandum

videntur, studium virtutis et

Unde laetam rerum exquam miseram, tragoedia dignam Eadem autem iege, qua suum cuique

deorum reverentiam explodentes. plicationem non minus,

esse

intelligitur.

contrarium tribuendum est, strenuis homlnibus ignavi opponendi, sollertibus socordes, probis flagitiosi, verecundis

rel

impudici, qui non possunt interdum non etiam ridiculi tur-

pesque videri.

Unde factum est,

ut et latrones et saty-

ros et alia eius generis monstra tragoedia admitteret, ne-

400 q«e obscoenis ridiculisque rebus plane abstineret, teste Ovidio Trist.

II,

409:

,^Est et in obscoefios deflexa tragoedia risus

Mullaque praeteriti verba pudoris habet;

Nec nocet auctoriy mollem qui fecit Achillem^ Infregisse suis fortia facta modis.^'

Tragoediam dixit, non drama satyricum, et exemplum Eo-

posuit Scyrias Euripidis satyris monstrisque carentes.

demque vocabulo Horatius usus est quo ioco cavendum esse dixit, ne, quum risum tragoedia quaereret, in comoediam degeneraret, Art.

poet. 231:

^^Effutire leves indigna tr agoedia versus.^^

Satyrica dramata ea potuerunt sola, quibus satyri inerant,

quorum inducendorum quum rara esset potestas, tamen in postremis singulorum didascaliorum dramatis iocus, quo recrearetur theatrum, tentandus esset, necesse appellari,

fuit multas

ex severis ridi-

tragoedias, carentes satyris,

commode

Gulisque misceri

Alcestidis dra-

ac temperari.

matis hanc fuisse opportunitatem, ut postremum logia

miseratione metuque ad

traduceret,

certo

veteris

in tetra-

spectatores

hilaritatem

cuiusdam grammatici testimonio

constat.

Eodem autem codicis loco, quo iila scripta sunt,

Orestis

fabulara in

veteribus

criticis

yLKolg eKpcclXetaL ,

o t£ 'OQEOtrjg

eodem atque Alcestidis genere poni a

solitam esse docemur:

Tial

cjg 7}

tga-

tolg

JtaQcc

dvoiTCBia tijg tQccyncijg Ttotijosog,

"AXKrjOttg , cog bk GvficpoQdg ^lv aQ-

XO^Bva, £lg evdai^oviav dh nal %aQav Xij^avra

£(?rt

/laA-

Aor }cco^G)8lag l%6^Bva. Tertium drama Tzetzes in Crameri Anecd. II. p. 7. Electram accenset Sophoclis: 18lov 81 7iG)^cp8iag ^lv tb fisfny^ivov sx^lv tolg OKco^^aCL yeArara, tQaycp8iag 8b Jtevd^rj xal 6v^(poQccg,

6atVQL7C^g 8h

od tb ccjtb Ttev&ovg slg ^«^«v djtavtav., ag 6 E{)QL7ti8ov 'OQt^trjg

ical"Al7C7i6tLg

tcol

ZocpoTcleovg 'Hkex,tQa,

fiEQOvg (agTtSQ tLvsg cpa6Lv), dlX' d[iLyij kol xf^^Q^^^ta xal

&v^sXLxbv sxsL yslcota. Haec seriorum grammaticorura iudicia ut recte aestimemus, tenendum est, quod de se ipse Tzetzes profitetur, illos de natura dramatum satyri-

corum non

experientia

accepissent

referre.

doctos iudicare,

Et mirandura

sed

esset,

quae fando

quod,

quum

401 tra/^oediarum, quae laetam habent reriim explicatioiiem, magiius sit

numerus,

duabus vel tribus earum notandis plunisi hanc ipsam conspiratio-

res grammatici conspirarent ,

nem pro testimonio sumere liceret, tradi ab illis non quae ipsi

iudicarent,

sed quae tradita a prioribus accepissent.

Excipio Eiectrara

Sophociis,

cisse Tzetzes videtur; sed

quam proprio arbitrio adie-

Orestem et Alcestidem numero

severarum tra^oediarum ab antiquioribus grammaticis exemtas esse aperte schoiion, quod supra transcripsimus, testatur, additque caussam: xb df dQcc^a TKO^LKCOTBQav ^xu

dQa^d l6ri 6arvQLX(6t8Qov, Docta cum Phoenissarum id enim ex schoiio ad v. iliius 1481. scripto coniicio: Iv tcb tQLxqt dQd[iatL ovrog (p7j6LV Iv t(p xoqo» ta „Kdd^og 8fioXe.'* et ro de

xata6'Aevi]v, est

fabula

Orestis

una

Hic chorus Phoenissis inest, quas fuisse tertium eiusdem didascaliae, cuius Orestes fuisset, drama satis aperte his schoiiastae verbis declaratur. Atqui eidem didascaliae praeter Orestem etiam Hypsipyle et Antiope infuerunt: quorum dramatum quum ridiculis neutrum dedisse locum videatur, relinquitur, ut Orestis fabulae

eam opportunitatem

decernamus: quo facto haec non minus, quam AlIpsocestidis, ab imperitorum criminationibns vindicatur.

fuisse

rum enim veterum quidam sermonem, quem cura servo Phryge confert Orestes, ut tragoedia parura dignum noCanticura vero, quod eidem servo Euripides tarunt*). attribuit agendura, a more ipsius abhorrere visum est**). Contra alii risum de industria quaesitum esse humilia maidque etiara numeris carminis illius et genere modulorum indicari (ccQ^dtBLOv enim ^eXog esse gnis coraponendo,

servus ipse profitetur), vere recteque monuerunt***).

Ac-

quod ne eorum quidem, quae Helena et Menelaus agunt, quicquam cothurno satis dignum essevidetnr: quocedit,

*) Schol.

avficpogccg

**) Schol.

1505: ccvu^ia rrlg TQayaSlas nal r^g to» ^Ogietov

tu Xsyofisva. 1355: ivTEv&Bv^ (paaiv y i^ioTT] tov iSlov e&ovg o

Evqinidrjg, dvoiHSia huvTa Xiytov. '^^^*')

Ttvlg 8\ TOVTO

naqmiyqarpov flvai tpaaiv slg rct xw/tttxa

SqdfiaTa. T. II.

; :

402 rum illa quidem tum venustatem putide afFectat Oreste capitis damnato , res eius

dide ,

tura sor-

onines ob-

intus

autem turpiter leoninam pellem cum ambo denique, barbarorum corrupti mollitie, luxuriam pro severa Spartanorum disciplina adHorum autem turpitudo cum Orestis Electraesciverunt. composita magis eiucet. Incolumi enim sua dignitate que gravitate sermonem cum Phryge conserit Orestes , ubi hominis effeminati metuque fracti ignavia cum robusti animi constantia collata efficitur id, quod satyricorum dramatum proprium est, ut levibus cum gravibus comparatis altera Neque enim verum est quod Tzetzes alteris illustrentur. dixit, meram hilaritatem et leporem hoc genus fabularum

signat (1101.); hic

commutat;

vulpina

quaerere:

nam Ulyssis calamitate,

devenientis

Cyclopis potestatem

sodales suos iugulari devorarique videntis,

quid potest esse miserius? Verius est, laeta tristibus misceri et ab

infelici

rerum

statu ad felicem

exitum

pro-

cedendo relaxari animos et a severitate ad hilaritatem ri-

sumque traduci. Nihil indignum tragoedia est quod dignum sit epopoeia: atqui

Odysseae insunt et Cyclopis

et Protci et

Circae fa-

dramatum argumenta abierunt idem Homerus iila de Vulcano et Venere narrans ne risu quidem obscoeno abstinuit. In Iliade tamen praeter Therbulae, quae in satyricorum

pauca eius

generis reperias

quam utriusque carminis

diversitatem

docte descripsisse

Longinus videtur,

verba

sitae

Vulcani personas

cuius

operae est

transcribere.

duo sublimitatis exempla proposuisset, quorum altero nurainum divinorum praestantia, altero humanae virtutis magnificentia ostenderetur (ingressum enira Ne-

Quuni

igitur

ptuni Iliad. XIII, 18 seqq.

preces Aiacis ex

II.

XVII,

645. in raedium profert, harura raagnificentiara in eo cerni dicens, quod non, ut viveret, precaretur heros, sed quod,

quura quasi

non esset virtutis usurpandae, inpugna cessandura esse, lucem optaret,

in tenebris locus

dignans

sibi

dignum

virtutis

adepturus

luppiter obsisteret), pergit sic :

monuraentura,

etiamsi

„Atenim Homerus ibi quasi

secundo vento in certaraina defertur, ut ipsi ei usu veniat illud:

403 lialvstca,

6g oz'"AQt]g lyxi6nalog tj dlobv %vq

oi)Q£6L yialvrixai Pa^srjg kvl tccQtpEGiv vAi^g*

dcploLOfiog 8h tisqI Ctofia yLyvBtai x. t. A.

Ostendit autem nihiiomiiuis idem in Odyssea, langiiescente

magno ingenio, proprium senectuti esse fabellarum amorem. Manifestum enim est ex multis etiam aliis rebus, posterius hoc ab eo argumentum compositum esse idem tamen, quod reliquias laborum lliacorum quasi quaedam Troici ;

et hercle

belli episodia, ingessit poeta,

lamenta ac luctum

ibidem, quasi pridem decretum heroibus honorem, persolvit,

revera Iliadis peroratio est: tvdâ ^hv Aiag nEitaL dQTJiog, ^v&a d' 'AxLXXsvg, evâ 8b IldtQOKlog., &£6cpLV î]0tcoQ dtdlavtog, Bv&a 6' Bîdg cpikog vlog.

Eam autem, puto, ob caussam Iliadis quidem, quam in vigore afflatus divini scribebat,

contentiosum concepit,

atque

universum corpus actuosum Odysseae contra maiorem

id quod proprium est seOdyssea igitur occidenti Homerum soli compares, cuius citra vehementiam maneat magnitudo. Non enim amplius liiacis illis carminibus parem servat sonum neque aequatam sublimitatem, nunquam residentem, neque fluraen simile continuorum alfectuum, neque acumen et prudentiam cum iraaginum ex veritatc expressarum fre-

partem

narrando occupatam

nectutis.

quentia;

sed,

resorbente

quasi

deserente,

spatia

reliquias

oceano

nis, recedenti aestui similes, etiam in fabulosis

veri similibus

oblitus

Ceterura

erroribus.

propria

quasdara ostendit magnitudi-

parumque

haec dicens non sum

tempestatnm neque Cyclopis neqne aliarum quasenectutem dico, at senectutem Homeri.

rundam rerum

Verum in

his

omnibus strenua fabulosis superantur. Disum ea caussa, ut ostenderem, in

gressus autem in haec

nugas facillime velut

illa

magniflca,

de culeo ,

ilii

quum deficerent, qui pro suillo

degenerare,

grege a Circe

pascuntur,

quos porcos lacrimantes Zoilus appellavit, et

luppiter

infans a columbis nutritus, et in naufragio de-

ille

cem diebus cibo carens Ulysses, denique procorum

cae-

quae quid aliud haec esse dicamus quam revera lovis somnia? Est etiam alia caussa, cur haec dis

illa

incredibilia:

26*

404 commemorem

intelligatur ,

magnis scriptoribus poetisque dnax^rj t ov

ndd^ovg

defectura in

concitatorum in

moralia

tv totg

soivi

(cjg

^sydkoig CvyyQacpBvCi,

Talia enim sunt iila noLfjtttlg sig rjd^og eTcXvetai). de Uiyssis familia moraliter yitam imitantia, quasi comoedia quaedam morata." Duplex genus tragoediae, huic duplici epopoeiae ge-

xal

neri aequale, posuit Aristoteles (poet. 24, 1.), alterum pa-

theticum sive

plenum affectus, vehemens et incita-

tum, alterum ethicum, id est mitius et moratum, appellans: quorum hoc ad comoediam, quae recentior appella-

duce Longino, decernendum erit.

propius accedere,

tur,

Etfuerunt quaedam Eurlpidis tragoediae, velutDanae, quae, si deorum reguraque detraxeris personas, a Menandri sive Terentii coraoediis non raultura videbuntur differre. DiTersitatem generis utriusque quo raelius perspicias, cognoscenda sunt quae de vi norainura jtdôg et Ôôg Quinctilianus VI, 2, 8 seqq. explicavit, quorura pauca transcriba-

mus

„Affectuura duae sunt species ; alteram Graeci ndd^og

Tocant, alteram rjd^og*);

illos

concitatos, hos raites atque

corapositos esse dixerunt; in altero veheraenter coraraotos, altero lenes;

illos

lentiam praevalere.

ad perturbationera, hos ad benevo'HQ^og

ante omnia bonitate coraraen-

datur, non solura raite ac placidura, sed pleruraque blan-

dum et huraanura et audientibus araabile atque iucundum. Quod est sine dubio inter coniunctas maxirae personas, quoties feriraus, ignosciraus, satisfaci rau s, moneraus, procul ab ira, procul ab odio. Diversum est huic quod nd&og dicitur: illud coraoediae, hoc tragoediae simiie. Quae pars circa irara, odiura,

metum, invidiam, miserationem fere tota versatur."

Alteram idera Aristoteles posuit distinctionera generis 8i

1 i

ci s

atque d u p i i c i s sive c o n t i n u i atque i ra -

piicati (cf. T. I. p. 56.). Duplex arguraentura id vocatur, quod habet inopinatam rerura commutationera, sim*) ndd^og Leidenschaft , rjd-og rent Latini nomine,

Gemuth esse recte dixeris. Ca-

quo vocis iq&og vim reddant; ndd^og

autem affectum proprie yocant.

405 plex vero

id,

tendere ab initio coepit, perpetiio

qiiod, qiio

procedit, velut riim liberos

Medea et aemulam interficiens

quod futurum esse pridem praevideramus, vei quum in rautuam caedem Eteoclis et Pol^nicis odium evaperficit id,

dit,

vel

quum mala

ex ira Achiilis

necessario nascentia

exponuntur: quo eventu quomodo afficiamur, egregie expressit Schillerus:

Sagt mir! Ich kann's nicht fassen noch deuten,

Wie es so schnell sich erfiillend genaht. Langst zwar sah ich im Geiste mit weiten Schritten das Schreckensgespenst herschreitei}

Dieser entsetzlichen blutigen That;

Dennoch iibergiefst mich ein Grauen, Da sie vorhanden ist und geschehen, Da ich erfullt mufs vor Augen schauen, Was ich in ahnender Furcht nur gesehen: All' mein Blut in den Adern erstarrt

Vor der grafslich entschiedenen Gegenwart. Simplex igilur genus idem plerumque patheticura esse inSed cadunt etiam in errorum subitara cognitioteiligitur.

nem tum

affectus vehementiores

calamitosi

eventus,

Inopinati autem illi eventus, quibus duplex partim ex animorum erroribus

nia sunt. illud

tum

fabula et Schilleri sponsa Messa-

cuius generis et Oedipi

genus constituitur

partim ex externis caussis proficiscuntur.

Insunt igitur

aut agnitiones (dvayvcoQLC^OL) aut rerum conversiones (jr£QLTCetELaL).

Partes enim

explicationis

argumentorum sive

non ipsa xaNeutra autem, quaravis sit inopinata, non prae-

iCtttu6tQ0(p7Jg et peripetia est et agnitio, sed

ta6tQ0(pi^.

parata accidere debet, ^sed ex structura argumenti atque iis,

quae praecesserunt,

aut necessario

aut verisimiiiter

enim multura, utrura haec propter haec an post haec fiant." Aristot. Poet. 11, 3. Merito igitur, quum sint tanti agnitiones ad struenda coramode arguevenire:

dilfert

menta momenti, multura operae diligentiaeque Aristoteles earum describendis impendit: cuius expositioOptimas autera agnitiones eas c. 11. et 16. videas nera dicit esse, quae et ex innatis signis fiant et cum peripe-

rationibus

tia sint coniuuctae,

cuius generis Ulyssis sit lavatio; utras-

406 que autem eic probat,

rebus ante actis necessario ad-

ducantur, velut necesse fuerit epistoiam mandatis addi ab Iphigenia, necesse pastorem, qui infantem exposuisset, ab

Oedipode arcessiri. Duplex genus idem plerumque moratum

est eadem de

caussa, qua simplex patheticum (Aristot.

24, 2.)^ idem-

que ad laetum plerumque exitum procedit, quemadmodum Multa cuiusque generis exempla, ad miserum simpiex. partim pura partim mixta, in numero tragoediarum, quas composuit, invenias, ut mireris copiam ingenii

Euripides

felicissimam, qua Aristoteiis voluntati plane satisfecit, qui,

„poetae roaxime quidem omnia genera

„Debent," inquit,

tentare, sin mlnus, gravissima et plurima, aliter atque nunc

criminose de

poetis iudicant

ribus

praestiterint ,

singuli

qui,

quum in singulis gene-

volunt singula a singulis tan-

quam propria consummari. Decet autem tragoediam, cum sit una, eandem divcrsam esse dicere non argumento solo, id est implicatione et solutione.

Multi autem ,

cum bene

impiicent, male solvunt; decet autem utrumque cum plausu

semper bonum excipi" (c. 18, 2 et 3.). Orestis et Phoenissarum dramatum caussa haec disputavi :

quae inter se,

quum docerentur, connexa fuisse supra

quonam tempore commissa sint, tempore antequam Aristophanis exhiberentur Ranae (id quod factum esse constat 01. 9.3, 4.), commissas esse fabulas Hypsipyles, Phoenissarum atque Antiopes memoriae proditum est scholiis ad Ran. v. 53. scriptis: dicc tL ^i] xi allo rav tcqo dkiyov didccostendi;

restat igitur, ut

quaeramus.

Brevi

X&BVtcDv nul oiccXav, 'Til^LTtvXr^g, 0oiVL00G)v, 'AvnoTtrjg; ov 0VKO(pccvtBa rjv tcc toiavtcc. Fuisse easdem quanquam non traditur, tamen tum ex aliis quibusdam signis, quae postea indicaturus sum, tum ex materia coniicere licet: ad Thebanas enim antiquitates omnes pertinent. Omisit scholiasta , cuius verba transcripsimus, Orestis drama nominare, scilicet minus illud grande ac sublime habens, minus dignum, quod pul'ETteidr^

inter se connexas,

cris {tolg y.ttkolg)

accenseretur,

magisque malignitati co-

quod tamen eiusdem tetralogiae fuisse ailato testimonio supra docuimus. Hoc autem drama sub mici opportunum ,

''^-?

40T Diocle 01. 92, 4. commissiiin esse coiistat:

arclioiite

Orest. V. 361:

tcqo

yaQ ^iOKleovg,

icp*

scliol.

ov rbv 'OgeCzfiv

sdlda^e.

Eo igitur tempore docta Iiaec est tetralogia,

qiio

gravissimis caiamitatibiis servata respublica tantam ex suc-

cessu

spem conceperat devincendi Iiostes,

ultro

petentes repudiaret.

spatio

aut maiora adierat

Vix enim ullo

pacem eos

aiio

temporis

Atheniensiura discrimina

civitas

aut graviorem passa iortunae erat vicissitudinem quam Olympiade illa nonagesima secunda. Amissa enim classe cum exercitu, non tantum id consecutum erat, quod consecuturum esse omnes praeviderant, ut sociorum pars raaxima ad Lacedaemonios descisceret, sed novus etiam ho,

stis

exorti

Persae opibus suis Spartanorum vires adauxe-

Eretriam victa atque Euboea non minore cum detrimento, quam Siciliensis clades intu-

runt.

Denique ciasse apud

lerat, amissa,

per solam hostium socordiam steterat, quo-

minus Athenae ipsae opprimerentur.

Intcr

haec raalus

malum existens discordia domestica in praeceps dabat rempublicam ,

tormam

optimatibus

civitatis

quidem ,

immutautibus ,

subacto

popuio urbano,

exercitu antem ad ipsam

patriam expugnandam restituenduraque pristinuni reipublicae statum

proficisci volente.

tura fluctibus

Ex tantis igitur tempesta-

nuper emerserat civitas.

Nam et domestica

mala aequissimis remediis sanata erant et foris ad tantara desperationera hostes adacti, quantam significat Laconica ilia epistola :

MlvdaQOS djtsoOovcc, TtSLVCJVtc

sqq£i rcc TcaXd,

tavdQeg, djtOQbofiEg^ ti xqt] dQccv,

Horum autera omniura quaecunque per iilud tempus bona Atheniensibus vel raala acciderant, auctor et ,

vel

caussa esse Alcibiades videbatur et iniuste patria eiectus et

omnibus rationibus reditura quaerens.

Priraura enim

Siciliensis expeditio, cuius ut auctor suscipiendae ita ducen-

dae solus peritus fuerat, illo ab iraperio reraoto, eventum habuit infelicissimum. Tum ad Lacedaemonios profectus non solura his, ut bellum renovarent, persuasit Deceliaeque in

sed loniae quoque civitates ad Lacedaemios se conferrent, ope-

Attica auctor fuit muniendae,

ut ab Atheniensibus

ram dedit, postremo novum iilis hostem effecit regem Per-

408 Idem, postqiiam ad Tissaphernem se contulit, ne

sarum.

ciassis Plioenicia Peloponnesiis auxilio veniret neve stipen-

plenum solveretur, prohibuit. Etiam doreipublicae tum optimatibus tradendae tum populo restituendae idem fnit efTector. Denique summae victoriae huius maxime opera reportatae erant. Haec autem omnia fecit partim regnandi cupiditate partim padium

classiariis

mestici dissidii et

commotus.

triae desiderio stitui

Nam

patriam se re-

aliter,

quam aut victa

quura

vehementissime cuperet, tura

aut triumphante per se patria, redire nolebat.

Simillimam

esse

atque Alcibiadis caussam

Polynicis

facile intelligitur.

Argos habitatum

rat (Plutarch.

AIc. c. 23.),

vit.

quoque concesse-

hic

pridem Argivorura amicitia

usus, ex sua autem civitate iniuste eiectus.

hostibus iuncta

ingens

patriae

bellum

Societate cum

uterque

conflavit,

nec minore vel regnandi cupiditate vel reditus desiderio Polynices,

quani Alcibiades, impulsus

ad interitum cives

Accedit, quod eorum, quae ab

adducere

iingitur.

cuntur,

quaedam cum Alcibiadis

illo

di-

vel verbis vel factis ita

congruunt, ut fuerint, quibus huic magis

quam illi conve-

nire viderentur*), velut haecce:

—

dvayKalag h%ti

TtatQldog egdv aitavtag' og 6' &Xlcig keyEL

loyoiCL %aiQH, tbv de vovv sxeiO^ b%bi. Exsulum mala idem, quae omnium dicit maxima esse, recensens haec inter alia nominat, quod careant ingenuitate, quod servire potentibus eorumque tura stupiditatera tum perversitatem ferre iis necesse sit. Quae audientes non possuraus non recordari eorum, quae Alcibiades, ab exercitu restitutus, fertur coram railitibus dixisse, cura exsilii

acerbitatem deploraret (Thuc. VIII, 81: triv Idiav ^v^iq^o-

Qav

tijg

cpvyijg

EJtytid6ato

Tcal

dvcoXocpVQato).

Neque

omisit scriptor, quorsum haec orania valerent, ipse signifi-

care: etenira Tiresias ille, qui materiera caussamque malo-

rum e civitate egerendo, qua ratione salus et victoria parari possit, edocet, idem modo ab Atheniensibus arcessitus hanc '^)

Cf.

Zirndorferum in chronol. fab. Eurip. p. 82. et Herman-

num huic aures praebentem in praefat. edit. Phoen. p. 15.

409 civitatem victricein reddidit B&rjx^ £ya3, v. 855.).

malorum

(ov xaXXivlxovg KsTCQOTtidas

Quaninarn autem Euripides materiam

reipublicae Atheniensium

nam civium partem

sic,

quamremoveadam esse

inesse diceret,

ut Oedipodas,

censeret, Orestis fabula declaravit.

Ues per illa tempora gestas in universum aestimantibus in duabus potissimum rebus studia hominum conspirasse apparet, stis suis

primum quod externum auxiiium, exhau-

viribus, et Lacedaeraonii et Athenienses circum-

8piciebant, deinde quod

apud hos coercendam esse populi

sive potentiam sive licentiam prudentissimi

quique intelli-

Persarum autem amicitiam utrisque sequentibus, Spartani quidem, quamvis tergiversante Tissapherne, fere continuo ea utebantur, x4ithenienses autem, Alcibiade congebant.

ciliante,

eam frustra captabant. Respublica vero quum spe

salutis

certius

mox,

his

adipiscendae optimatibus

commissa

esset,

ad patriae proditionem inclinantibus, rursus ad

popularem potestatem, sed melioribus, quam fuerat antea, legibus temperatam, revocata est. Insunt autem et in Oreste et in Phoenissis quaedam, quae ad illas quas diximus contentiones sic respiciant, ut magis possint temporibus tributa, quam argumentis fahularum nccessaria esse videri. Cuius statim generis est chorus virginum Phoenissarum, cuius inducendi caussam priusquam ostendamus, antea vi-

dendum

est,

unde terrarura

se illae virgines pervenisse dicaut,

plerisque probalur, cinua.

quonam itinere Thebas quandoquidem ea, quae

interpretandi ratio multa habet incon-

Primum enim lonium mare

orientali

volunt

pro occidentali Graeciae parte ab Euripide collocari, quod

quum vanum

esse intelligeret Hermannus, ipse partem eam, quae a Gaza ad Aegyptum porrigeretur significari putavit, quam ne attingere quidem possunt naves a Tyro in Graeciam tendentes. Sed fac vel totum illud mare vel partem eius lonium appellari potuisse, Zephyrusne a Si,

cilia flabat iis,

qui longissimo maris terrarumque intervallo

ab ea insula separabantur*? Huic rationi sic illi occurrunt, ut abusum esse dicant poetam epilheto otioso. Hoc quo-

que si concedamus, certe contra consuetudinem perinde ac naturam est pulcerrimum vel iucundissimum

410 appellari (TcccXhCtov xsXddrj^a) ventum navigantibus adver-

8um, quo obstante cursum tenere adeo non potuerint, in

loca aiienissima deferrentur.

dum erit

obscurata

His perpensis aut faten-

esse verba ab Euripide, quasi de in-

dustria copulatis rebus repngnantibus, aut relinquenda sua

cuique vocabulo vis et simpliciter interpretandum, a

Poe-

norum terra iiias solvisse et Siciliam praetervectas per lonium raare secundo vento Favonio

in Graeciam atque autem Graeco sermone 0OiVLiCsg sunt et terra eorum 0OiVL60a*); iidem nomine ab auctoribus gentis ducto Tvqlol appellari potuerunt et TvQLOV Oid^tt mare Cartliagini vicinum. Quae urbs ut in

Tliebas deiatas esse.

insula ficat,

sita

putaretur,

Poen

nisi forte

vij6og paeninsulam signi-

vulgari errore factum videtur.

per sinura Crissaeum ,

Ex lonio autem raari

puto, vectae virgines non protenus

Delphos se contuleraut, prius Tliebanum populum consanguineum adlre iussae, ut per huius civitatis legatos deo traditae atque commendatae non peregrinae vei barbarae esse, sed propinquae atque cognatae viderentur.

Poenos fabulae immiscendi quaenam caussa fuerit, poex Xenophonte colligere, qui, expositis rebus per ycal 6 sviavrdg elr^yev, iila tempora gestis, haecce subdit Iv a KaQ%rib6viOi Âvviâ rjyovîvov 6tQatev6avTBg em JlLneUav dexa ^VQidCL dTQatidg alQOvOiv ev tQiOl firjî Vide dijo Jtokeig 'Eklrjvidag, Iêlivovvta xal 'ifieQuv. Xlli, iisdem rebus uberius exponentem Sic. de Diodorum 44. et 54 — 62. Atheniensibus in Siciiia ad interne43 teris

—

cionem redactis, successerant Poeni, et ipsi ab Segestanis contra Selinuntios arcessiti,

iique conata,

exciderant, meliore successu perfecerant.

quibus

illi

Communes igitur

cum Atheniensibus hostes habebant Syracusanos, quorum erat classis apud Peioponnesios. Praeterea illa

Poeni

gens, opibus classibusque pollens, foedere sibus iuncto,

commoda

praestare

cum Athenien-

et accipere poterat,

neque horum commodis officiebant, ipsi intra Siciliam Hispaniamque imperantes, Atheniensibus Aegaeum mare *) Cf. Eurip. Troad. 222: aal xav Aitvcciav 'Hq>at6tov ^oivi-

411 Horiim igitur amicitiam ut qiiaererent, admo-

tenentibus.

nuisse cives noster videtur introducendo virgines Punicas,

quas

victoriae

primitias

fingit

civitate

sua delectas*)

comraunem Graecorum Poenorumque deum communia sacra administranda proficisci. Hoc

Deiphos ad

colendum ,

significant ilia:

Kotvcc yccQ cpllav dxr},

TtOLva

d XL TtelaBraL

£jcrd7tvQyog dds yd,

Qoiviooa %coQa, KOivov

al^cc^

cptv cpev.

noLvd reKsa

rdg TCSQagcpoQov iticpvKSv 'lovg, cov ^srsOri

^ol novoav.

Nil refert, quod non Athenienses, sed Thebani nis

cognati

Athenienses iam in

cum Poe-

Poenorum autera araicitiam

esse ferebantur.

Sicilia bellantes quaesiverant; illo

au-

tem tempore, quo ea, quae commemoravi, gerebantur, in Persarum classe ab hostibus ad se transferenda spem poQuorura de auxilio quid senserit Eunentes eludebantur. ripides, declaravit in Oreste, ubi Phrygibus

mis,

difficile

fugiendo

-^)

perfidissimis

ignavissimis , est

Plena leporis

intellectu**).

narratio

fortissimi

Recte Hermannus in praefat. saepenuraero,"

inquit,

Persas

illis

mollissi-

significari

haud

est Phrygis

eiusdem cum Oreste col-

editionis

Phoen. p. XHI. „etsi

„ax§oO^/Vta priraitiae spoliorum et

praedae dicuntur, tanien nec propria haec est huius vocabuli significatio

raultis

exemplis constat quasvis priniitias et

quidquid in aliquo nuraero praestantissiraura appellari.

id, licet arabigue

noridae

sit

eo noniine

Itaque quura chorus se SoQcq cc-hoo^Ivlov vocat,

dictum sit,

sic

accipiendum est, ut Age-

ex suae urbis (Tyri) virginibus formosissi-

mas propter reportatam aliquara victoriara de hoste, quem non noniinavit poeta, Apollini donuni niittere decreverint." *'•) Vidit hoc Musgravius, qui ad v 136?). haecce scripsit: .,Mininie dubitandura

est,

Persarura gentem,

quin poeta sub persona Phrygis totam

coraraunera

Graeciae hostera,

civibus

Nam sic alibi Persa-

suis

deridendum propinare

rum

habitus et instituta Plirygibus tribuit: Androm. 174.

Cycl. 182."

voluerit.

412 locutio, in qua ciim alia tiim haec Barbarorum probra com-

memorantur: 0Qvylot,g ltv%ov ^QvyioiCi vo^iOLg

^66tqvxov aijQav avQav 'EUvag 'Ekivag ii^nayi nvxXa) TtaQcc

^j^ '^'

7lT£QLV(p TCQO TCaQTJidog CCCOCJV

paQ^ccQOLg vo^olClv,

tdtB d^ TOTe dLaTtQenelg

ByevovTO OQvysgt oOov "AQmg dXxkv 7]66ovBg 'EXXdSog lyEvoiiE^' alxfJLag,

TtQogxvva 6\ Scva^^ v6^ol0l PaQ^ccQOLdL TtQognLtvcjv, iam antea versn 1114. dictum est: TLvag; ^Qvyav yccQ oiudav^ av tQS^aLfi' Byco, Sed non Persis solis, verum etiam Spartanis, qui cum

his foederati erant, in Orestis fabula matedici inteliigimus.

Menelaum enim illuni, qui îâQ^ccQOTaL, xQ^VLog av ev âQâQOLg, nonne exemplar ducum Lacedaemoniorum, velut

intuentes,

Pausaniae alicuius aut Lysandri, coram conspicere nobis videmur? Pridem enim, antequam hic vulpinam pellem assuendam esse ea parte, qua ieonina non pertineret, palam dixit, idem et senserant et fecerant Chalcideus, Theramenes, Ast^ochus, Mindarus aiiique, quidvis patientes, cuiTis deservientes, dum, quod vellent, consequerentur, ac turpissimis foederum legibus Graeciam barbaris emancipantes.

subdola

Lacedaemoniorum igitur ingenia Menelai persona ac fraudulenta imitatur, id quod veteres iam

interpretes

observarunt*); etenim

declaravit in

aperte Euripides ipse

Andromachae v. 445 seqq.

Exhibuit denique Euripides etiam universum Peloponnesiorum foederatorum exercitum in fabula Hypsipylae, et

quidem beilum iniustum impiumque gerentera, quum

^) Schol. ad V. 361:

vnovXa tcdcvtk toc qrjfiaTCt MsvsXdov, utp

av 6 noirjTrjQ t6 olqtoctov t^s AanfdaLfiovioav yvm/ijjs «ooIKpbUy (OQ Mori iv ^Avdqofiixxj]

,,«

ndaiv dv^qconoiGiv ex^*-'

CTOi §qoTol 2nccqT7}S hvoiKOi, doXta ^ovXsvTTjqia xr^."

413 iuTenem patriae siiae arma infercntem, niiUa iniuria ipse lacessitus, adiuvaret et propter hanc ipsam impietatem perniciei a diis destinaretur, id quod Ampiiiarai Taticinatione praedicebatur. Adrastus autem ille universi exercitus dux atque imperator, privatis coramodis non minus quam Menelaus studens, bellum suscepit ipsi perniciosum: solus enim cum dedecore summaque omnium, quorum cognati interierint, indignatione

EQei 8e

8y rtg*

domum reversurus est: x«xa ^vi]6rev(xatccy

"A8Qa0te, TtQog^elg-

8lcc

^iag vv^cprjg yd^ov

aTtcoXo^eo^a ! (Phoen. 580.).

Quam autem idem Adrastus cum Polynice iniit affinitatem eam similem esse ei amicitiae, quam Alcicnm Spartanorum quibusdam principibus, velut En*

societatemque, biades

dio ephoro, iunxerat, facile est intellectu. In

Orestis

fabuia

plebis voluntas ostenditur vaga in-

constansque, tota pendens a ducibus factionum, quibus,

quocunque volunt, multitudinem impellentibus, coeco stadio probat damnatve, prout illi vel suadent vel dissuadent:

8eivbv ot noXXoL^ xaKOVQyovg otav 'exco6i jtQoOtdtag „dXX'

otav XQVîôvg Xdjiaû^ XQ^^'^^ ôvXev6aisv dv'' (v. 161.).

Describitur populi concio, in qua verba faciunt cives sup-

improbi, perniciosi:

posititii,

'AQyelog

oil>x

'AQyelog, T^vayxaefievog,

ÔQvfia) te TtCcvvog xdâ?êt 7taQor]6la,

Tti&avbg

Qua

et*

avtovg TteQi^aXeiv y.av.cb tiVi.

opportunitate oblata monentur a poeta populares, ut

eos adsumant duces iisque rempublicam sanandam permit-

non voluptatem spectent, sed utilitatem: otav yccQ i^8vg tig Xoyoig (pQovcav TtaKCjg

tant, qui

Ttei^y tb nXri^og,

tjj

noXei xaxbv fieya*

o6oi 8e 6vv va XQV^^"^^ ^ovXevov6' dei^

aav (17] 7taQttvtiK\ avd-ig el6i xQ^îi^ôi n6XH' êa6âi S* c)8e*) XQV '^^'^ nQ06tdtrjv *) ^SlSs ad idovtu referenduin est; let

quod nqos Toeds idsCv,

Verte igitur:

mSs tdstv autem idcm va-

&EaaQ-ai idem quod OKondlv.

ad haec respiciens debes ducem iu-

414 o^OLOV yccQ to XQrj^a yiyvt.tm

i86v%''*

Tw tovq koyovg kiyovti ta t' Ico^svg)*). Surgit deiiule ad dicendum homo antiquus, colendis plurimum temporis occupatus neque

in agris

multum ver-

sans inter oppidanos^ simplex, innocens, severiis, patronus castigator

castitatis,

libldinis.

Cuius oratio quamvis pro-

betur bonis, tamen non movet multitudinem pessimo cui-

que obnoxiam. Ceterum non est ncgligendum, quod ille non plebeius tantum, sed etiam pauper atque avtovQybg esse

quodque hoc geniis hominum praedicatur columen patriae (oltceq xal hovol 0cot,ov6i

fingitur,

robur esse

Hanc

y^v).

igitur

civium

partem a repubiica admini-

eam optimatibus committi nolebat Euripides. Idem, quodnam esset utriusque generis in tuenda patria munus atque officium, iu Antiopa docuit, de stranda arceri

solis

qua re inlVa expositurus sum.

autem illo multitudinis duce, quem su-

In pernicioso

pra designavi, veteres interpretes notari Cleophontem aiunt,

Thracia oriundum, qui rat, teste

ante

et Alcibiadis expellendi auctor fue-

Himerio in declamationlbus**),

quam

fabula haec doceretur,

ultro petentibus,

duobus annis

Lacedaemoniis pacem

ne bellum componeretur, obstiterat (vide

At in tanta improborum coquod ad unum se applicaret poeta, praesertim tragicus. Ceterum pacis studium in hac quoque fabula declaravit. Helena enim illa, belli caussa patriaeque pestis, formae pulcritudine animos mortalium obcoecans schoi. ad V. 760. et 891.).

pia non erat

et quasi

magicis artibus gladios retundens ,

deorum con-

hanc ipsam rem nata fuisse fingitur, ut viribus rebusque secundis luxuriantes populi mutuis caedibus se silio

ipsi

conficerent,

certantes

de nequissima femina,

quae,

postquam recuperata est, ut vana species evanescit. Hanc dum sublimem aufert Apolio, pacem sperat pro illa redituram esse, haecce dicens:

dicare, i. oportet.

haec

iudicando duce spectari

^) Corruptelam Tuigatae vestigiis insistens scholiomm sustuli. **) Vide Musgravium ad v. 902.

415 l'r£

vvv Tiad'* 686v, trjv mXXi^rrjv

&scbv Elgijvrjv ri^covreg'^)' sya

^EXevrjv Zrjvbg ^sXcc^goig jtsXd6o KrX,

Drainatum concertatione

quisnam vicerit

quosnam

Euripides aemulos habuerit, non est proditum memoriae.

Primum locum Euripidem tenuisse crediderim ideo, quod summis laudibus statim, postquam cum vulgo communicatae sunt, hae iabulae celebrabantur.

Nam scholiastes Arl-

quum quaesivisset, cur comicus Andromachen, octo annis ante editam, ridens Hy-

stophanis, cuius verba supra attuli,

omittendi profert hanc, fuerint, rit.

caussam quod praestantiores eae fabulae

Phoenissas atque Antiopam omisisset,

psipylen,

quam quibus raaledicere vel Aristophanes potue-

Orestem vero Strattis comicus, qui eadem, qua Ari-

stophanes

ratione Euripidis in

dias solebat,

ridicuium vertere tragoe-

compositum esse (ds^Lararov)

scite

versi-

bus quibusdam, qui servantur, pronuntiavit.

Ultimam hanc tetralogiam ab Euripide ipso vivo atque commissam esse apparet. Paurio enim post in Macedoniam concessit, ubi, cum Archelai fabulam, regi illius terrae gratificans, cum aliis quibusdam tragoediis composuisset, diem obiit supremum. praesente in certamen

A. Euripidis

A n t

Antiopam Latinam

p a. fecerat,

ad verbura de

Graeca expressam, Pacuvius**). Argumentum fabulae ab Hygino c. 8., ab Apollodoro III, 5, 5., a scholiasta Apol-

*) Schol. ad hunc inl

Toc

versum haecce

UiloTtovvrjGicciia

ivoasi

scripsit: j/

tovto

cprjGiv, inel

'EUag- nQ^^a^svsccuivcov

ds Tcov 'A%-i]vciiiov ov nqogrjyiavro raj anovSdg.

In Hygini verbis (c. 8.): eadem Euripidis, quam scribit Ennius, Ennii nomen pro Pacuvii

**) Cic. Fin. I, 2, 4.

errore sive auctoris sive scribarum inculcatum

Weickerum p. 812.

est.

Vide

416 lonii IV,

1090.

panlluliim

Cedreno Hist. conip. p. 24.

immiitatiim etiam a Georg, a Malala Chronogr.

II.

55. refertur, cura quibus congruunt quae Suidas habet s. v,

Denique Propertius quoque III, 3. p. 478, 8. Euripidem imitatus est. Accedit fragmentorum haud exIguus numerus, a viris doctis collectus atque explicatus.

^AvtiOTiri

Conspicitur in scena

villa rustica pastoris, qui

batur pater esse geminorum Araphionis

ac Zethi.

credeProdit

autem ad rem exponendam Mercurius sive quis alius deus, haec fere referens: Nyctei, regis in Boeotia, qui Hysiis ('Pdtatdt, fragra. III.) habitabat, fuit

filia

Antiopa, cuius forraae venustate luppi-

Satyrum conversus gravidam eam fecit*),

ter adductus ia

Quam pater cum

punire vellet propter stuprura, pericu-

lum Antiopa efTugit. Casu in eodem loco quo illa pervenerat, Epopeus Sicyonius stabat; is mulierem advectam domum matriraonio sibi iunxit quod Nycteus aegre ferens, cura Lyco, fratri suo, cui regnura relictiirus erat, per obtestationera raandasset, ut in Epopeura Antioparaque aniraadverteret, raortem sibi ipse conscivit. Lycus igitur, Sicyonem cura exercitu profectus, expugnata urbe interfectoque Epopeo Antiopam abduxit captivam. Quae quum abduceretur, in itinere, quura perventum esset ad Cithaeronera, haud procul ab Eleutheris, peperit gerainos Quos inventos pastor Oenei Pandioet ibidem reliquit. nidae domura ad uxorera tulit et pro suis educavit*'*'), alterum Zethum, alterum Amphionem nominans: ,

Olvo-^

(SvyxoQta vatW***) Ttedia talg i* 'EXBvd^EQatg

*) OTid. Met. VI, 109:

„ut Satyri celatus imagine pnlcram

luppiter implerit gemino Nycteida foetu."

G. Cedrenus 1. 1. i

d (isv EvgmiSrjg to5 i&si tcuv noirjrcov ftv&oXoyav rov z/ia qprjalv sig

Zarvgov fiSTa^XTjQ-ivTOi t^v 'AvTionTjv q>9-sigcci, i^

'^g 'j4(i(picov

nui Zrjd^og ol (iovainoi.

Malalas

yag ao-

9>coraTOS Evqini87]g noir]Tiv.wg i^s&STO rd Sgan<x, cctera similiter.

**) Dio Chrysost. or. XV. p. 237. B. ed. Morell. storis 'OgSicov fuisse perhibent

***) Fragm. IX. I. II.

Nomen pa-

Cedrenus et Malaias.

Vulgo va/w pro vuicav.

417 Tbv fikv xmXtj6ksl Zrj^ov eli^tfjes yccQ rdxoiCLv siuiiccQScav ij tsxov6d viv

.....

tbv d*

'^^(piovcc

Zethus

rei

pecuariae studio

donatus

Jyra

naQ' cc^q)odov

Mercurio *) ,

dedit;

contra Amphion,

musicam

applicuit.

Antiope autem, Thebas abducta, Dircae, iixori Lyci, tradita est, quae, aegre ferens, quod ab illa pulcritudine susiraulque tiraens, ne Lycus clam cum ea concumberet**), in tenebris vinctam clausit et saevissimis af-

peraretur,

fecit cruciatibus***).

Antiope libertatem

autem meritas expositis,

Sed illuxit dies festus Bacchi, quo

simul

cum

crudelitatis

videns

tiliis

recuperatura, Dirce

poenas datura

adolescentum alterom

His deus

est.

viila

seu stabulis

prodeuntem, discedit. Orditur Araphion monodiam similem ei, qua lon stadium suum vitaeque genus praedicat. Inter alia psXstijv dicit esse

XQslttov ol^ov xtij^cc,

Cuius cantu invitatus chorus accedit rusticorum f). hac parodo servatum est fragmentum Pacuvii:

,yCant ando soluistis armenta vocare\\).^^ Subiungitur diverbium, in quo adolescens de testudine in

Non ab ipso Mercurio, sed ApoUinis manu traditam Amphi-

oni

lyram esse sine idonea caussa decrevit Ungerus Theb.

parad. p. 33.

Cf. de eadem re Welck. P. III. p. 1602.

**) Epigr. Cyzic. in lacobsii paralip. e cod.

.dmovTSS ravqcp r^v ^iqnriv TCTjV 8icc

Vat p. 628:

rcqoq-

oti t^v firjriqcc ccvrmv 'Avxio-

zqv qp^ogav AvxcOj ra dvSql «i/r^s, vno NvHzsms,

rov narqog ccvrfjg, (uaqadod^siGccv} GXi^itaa,

oqyij

^rjXorvna iv~

dijLBrqoag irificoqi^aaro.

cum haec fierint, occupatom a domo abfuisse ait Malalas. t) Apud Cic. Divin. II, 64, 133. Rustici pro Attici scribendum esse coniicio. In eandem coniecturam Bergkium incidisse postmodum yidi. tt) Huc respexit Virgilius Ecl. II, 23: Canto quae solitas, d

***) In bcllo gerendo Lycum,

quando armenta vocabat, Amphion.

11.

418 instrumentum musicum mutata haecce obscure atqne perplexe dicit:

^^Quadrupes^ tardigrada^ agrestis^ humilis, asper a, Capite hrevi^ cervice anguina^ adspectu truci^

Evi scerat a, inanima cum animali sono.^^ Rustici se non intelllgere profitentur:

tortuose dictio abs te datur^

^,Ita

Quod consecutum sapi ens aegr e

con-

tulit'')r

Tum ille uno verbo: .^Testudo:' Respondet chorus:

,,Non potuer as hoc

igitur a principio^

citharist a, dicere?^^ lam quo planiora fiant quae de iyra obscurius dixit, originem eiusdem explicat, fabiilam de boum furto hisque cum lyra permutatis exponens, unde etiam nomen huic impositum esse perhibet:

Xvga ^oav yccQ qv6l' £|«^9V(Jaro **). Deinde Zetlius fratrem ad venatum invitat; recusantem obiurgat, quod, musicae arti ac desidiae deditus, neglectis rebus utilibus , mollitiem alat animi corporisque. igitur

disputatio

iila

ceieberrima***),

Orditur

qua otiosorum

*) Vide Welckerum p. 815.

§o6v 'qv6a k^sqqvGato. Schneidew. in Eustacomm. Pind. p. 26. scripsit: kvqct §ocov yag Verbum ixqvsGQ-ai commendatur v. 239. qvat i^ilvGccTO. Baccharum: si fiJ] as y^qag noliov i^sqqvszo, quem citavit Ungerus Theb. parad. p. 34., ipse reponens Xvqce ^ocov viv ^vai i^sqqvaazo, qua coniectura perinde ac reliquis carere

+*) Codd. thii

Xvqcc

prooein.

possumus. Verte: lyra enim boum repetitorum poe-

nam exsolTit. ***) Horat. Epist. I, 18, 39:

„Nec tua laudabis studia aut aliena reprendes, Nec, cum venari volet ille, poemata panges: Gratia sic fratrum geminorum, Amphionis atque Zethi, dissiluit efc."

419 seu elegantiorum hominum, philosophiae studio deditorum, partes sustinet Amphion, negotiosorum vero seu industrio-

sorum, in victu procurando reque pubiica administranda occupatorum Zethus. Non minus Euripidis temporibus inter Graecos, quam et Ciceronis inter Romanos et hodie inter

de eruditionis et rerum ad vitam communem necessariarum pretio esse contendi soiitum ex hac disputatione

nos,

intelligitur.

ZH®OE, 'A^tpLOv^ d^sXsTg cav am^ekelcd^ai 0e del*

^vxijs df

cjde

yevvalav (pv6iv^

yvvaiKO^Lâ) diajtQeTteig ÔQcptDâtf ev dUrjg ôvXaLOiv

oijx^

dQ^ag av Koyov

TtQO^elo TtL^avoVy ovt' av dCTtldog xvtsi .

oijt^ dXXav vjtSQ ^ovlev^a PovXsv6aio

6fiLk7]6SLag,

vsttVLxbv

•

Tcaxav xataQXSLg ti]v8e Mov6av slgdycov

—

d^viicpOQov tiv\ dtOTtov

aQyoVy tpikoivov, XQr^^dtoiv dty^eX^ wcoKXoL de ^vritGiV tovto 7td6xov6LV Tiamv yva^y (pQovovvteg ov %ekov6^ vTtrjQetetv tpvxTJ,

td TtoXla TtQog q^lkov vLncQ^evoL"^^)

dvTjQ yccQ ogtLg^ ev ^lov Kextrj^evog^

ta fiev aat' oXxovg d^eXia TtaQelg ea, fioX7taL6i d' i^^Q^eLg tovt^ del ^rjQevetai,

dQyog ^ev OLKOLg %a\ jtoXet yevi]6etaL, Cic. I,

Herenn. II, 27. de orat. I, 37, 155. Invent. I, 51. Rep. Dio Chrjs. orat LXXIII. p. 635. Plat Gorg. p.

18.

484 seqq. apud Matthiaeum fragm. XXI. et XXII. Valcken. diatr. p. 74. et 84., quorum hic versum quartum et quintum ex

*) Vide

Olympiodoro (uhi scriptum est ovh av uanldog kvzh THQogOfulricrii)

sic refinxit:

nqoQ^Ho nid^avov, ovt' av danidog norh nvTEi y' 6(u.Xi]asiag x. t. *'*)

Verte:

plerumqne iis, quae incunda habent, in-

dulgentes.

2T-

420 (pLlQi6i 8' oiudslg'

(pv6ig

yhg ol%£rai,

otav yXvKslag i^dovijg 7]66(ov Tiai

Ttg ^'

nag 6o(pbv rovt' t6tlv, sl tig sdq)vi}

la^ov6a tsxvrj (pat' s^i]ks xsiQova liijt' aitbv avta) dvvd^svov 7tQogaQXs6aL*); Iil6g)

60(pbv X6yoi6LV^ sg

6vrj6LV

ov 6o(p6v.**)

dXV sôl TtLÔV^ %av6ai 8' aotdwv, 7tols^L(ov 8' svôv^lav d6}csi,

av 86^SLg gjpovf iv ***)? dQ&v yrjv, TtOLfivtoLg S7tL6tatG)v^

xoLavt' asL8\ d(p'

6iid7ttcjv,

dXXoLg ta xo^ipa tavt^ d(pslg 6o(pL6^ata, l| cjv 7CSVOL6LV syxatoiKij6SLg 86^0Lg.

AMmSlN. sx Ttavtbg dv tig stQay^atog

dL66av l^ycav

dyava ^slt' dv, si ksysLV sXr] 6o(p6g, 8g d' s-dyXa^^lci VLTca,

6o(pbg fisv^ dXXd toi tcc jtQdy^ata

XQel66Gi vofiiio

tav X6yciv dsi Tcotej;),

XafiTtQbg d' £ica6tog xdTtl tovt* sitsiystai, vsficov tb 7tXsL6tov rjfiSQag tovtcp fiSQog, LV*

adtbg avtov tvyxdv^j 7CQdtL6tog covf-]-).

*) Matth. fragm. XXVII. XXIII. XXIV. Valcken. p. 82. et 83.

**) Servavit Orion apud Schneidew. coniect.

crit. p.

41.

Vertit

Pacuvius (fragm. incert. 2.): „ Ego odi homines igna-

va opera philosop^ha sententia."

Eodem pertinent

qua« ieguntur apud Ciceronem Orat. §. 166: „Id quod scis, prodest nihil, id quod nescis, obest." ***) a<p' cof pro Kui duce Platone reposui. i") Vulgo dXKa yccg toc nqayfiara. v.qilGaov. Amphioni haec etiam contra tt) Fragm. XX. Valcken. p. 76. scholiastae Platonici auctoritatem tribuenda esse intelligitur

ex fragm. Facuviano apud Nonium 3, 3., quod huc pertinere Welckerus p. 821. vidit:

„Tm cornifrontes pascere armentas soles,^^ quibus verbis illam orationem continuari manifestum

est.

421

d' d0&ev£g fioi nal xb ^^Xv 6co^atog aaxag IfiE^cp^ijg' x«l yaQ el (pQovBiv £x^>

jiQ£l66ov rdd'

£<Jt(,

TiaQteQOv ^Qaxiovog.

yaQ dvdQav sv ^hv olKOvvtat noXsig, sv d' olxogj £ig t* av noleôv l^xvsi êya' aocpbv yccQ ev povkevâ tag utolkag x^Q^S vLKd, 6vv dynG) d' dâîa jiXeldtov xaxov*). xal ^7]v o6oc ^lv 6aQKbg elg eve^lav d6xov6i piotov, ^v 6g)ak6i)6i XQW^^^'^xaxot Ttolltai' del yccQ avbQ\ el%i6îvov dx6ka6tov 7]ôs ya6tQ6g, Iv tavtip ^Bvecv. yvcjî]

6 d' 7]6vxog cpiXoi6i

alvelt^

d^cpaXyg cplXog

Ta xivdvvev^ata eya yaQ ovTe vavtiXov cpiXc)

Tcokei t' dQi6tog. '

toXfiGivta

^7j

Uav ovte 7tQo6tdti]v x^ovog.

aitavxa ximei x^^v Ttdhv xe la^^dvei"^*) toiogde ^vtjtav tcjv talaiTtcjQov ^iog* oik^ edtvxel tb TtdfiTtav oijxe dvsTv^cr,

evdaiôvel xe xavQîg ovx eiudaiôvei.

d^t\ ev ol^cp ^17] 6a(pei ^e^r]K6teg, o^ Jwftcv 6g 7]di6ta^ ^tj Xvnov^evoi; ogtig 8e 7tQd66£i jtokld, fii] nQd66BLV naQOV^ Xi

ficoQog,

naQov t,7]v i^decog dnQdy^iova.

el d' eiLftvxGiv tig

xal fiiov KBKtrj^evog

tav naXcbv neiQd6etat.,

fnyd'

ev d6^oi6i

eya)

^ev ovnot avtbv oX^iOV xaXc),

q)vkaKa de ^dlXov XQW^'^^'^ evdai^ova. exet

X6yov xal tovto

•

xav n;oXXG)v ^QOxav

*) Diog. Laert. et Orion in Schneidewini coni. critt. p. 5T: yvmficcig yocQ

dvdqmv.

Mox oyxoj scripsi pro ojj^o).

Cf,

Troad.

Ceterum j^ cum his conferenda sunt SaUustii illa (Cat. 1.): „Diu niagnum intcr mortales certamen fuit, vine corporis an virtute

1148:

(xfl^ov'

oyxov doqcs

f;i;orTfs

q^qtvmv.

animi res militaris magis procederet etc." •*'*)

Servavit Orion ap. Schneidew. p. 44.

;

422 8sL Tovg fiev iivai dvgtvxslg, tovg d' £{>tvxEtg,

t6 dovXov ovx OQdg o6ov Tcaxov IXev^eQag XQV ^ror' avdQcc dovXov yva^ag dtcoiceLV ov8' eg dQylav ^lmHV, .

oiL>

tov 8' v^vonoibv a^dtog av tUrr] ^tXrj XaiQOVta tUtBLv' ^v 8h ^rj ndaxv '^odf, oijtoL 8vvaLt^ dvj

oixod^ev y* dtdry^ivog,

xeQTtuv av dXXovg, oi)8\ yaQ 8Urjv ex^L*)» eyG)

^lv ovv a8oL^L xal Xeyoi^i tL

doq}6v, taQd60G)v ^rj8lv g)v jrdAtg vo^el**).

Quis non Euripidem ipsum animi sui sensura prodentem hoc loco audire sibi videtur? Felicem essc cui liceat ope-

ram Musis dare, sentit chorus: cuius boni quoniam servi priventur, miseros eos esse iure ccnset:

8ovXov ag dnavtaxi] yevog ^oiQav c)QL6ev ^eog. Respondet Zethus se ista studia non improbare, si quis non totum se in iis abdiderit neque ea ita colat, ut aut sua aut amicorum aut reipubiicae commoda negligat. Nam et quae nimia sint nocere et quae vicissitudine caq)ev (pev, tb

TtQog trjv eXdaacj

reant taedium parare

xoQog 8e ndvtcov %al yaQ ez zaXhovov lextQOLg ev alGxQolg el8ov exnenXrjyêvovg, SaLtbg 81 nXrjQcoêlg tLg daêvog ndXLV cpavXr] ^Lalty

nQogPaXav r]6&r] 0t6y.a. si

.^,sol

perpetuo siet,

Flammeo vapore torr ens^ terraefoetum e xusser it;

Si nos^ fri^ore t err ae fructus omnes in-

terbitere" ^QOtol6iv eijKQug av yevoLt^ dv T^8eog. ''^')

Verba tov

vfivonoiov

—

dlv.rjv

V. 178. inculcata leguntur, ubi

quit, ,,Tertis, difficile dictu est,

dentihus cohacreant.

^x^i

Matthiae

Supplicibus post

„Quoquo te,"

in-

quomodo haec cuni praece-

Delehat TyrMh

ex iilia fabuia petitos

censebat Reiskius." **)

Huc referendura esse videtur fragin. XLVIII dvrl tov cpavlov l'^os ^xhv.

,,v66ov t%uv'

EvqinidTjg 'AvxioTCfj.

;

423 Qiiae sententia

sine dubio vera

ciini

sit,

obsequitiir fra-

Amphion*).

tri

His igitur ad venatum se parantibus, chorum interponi necesse Prodit in

fuit.

deinde

Cithaerone

scenam Antiopa, quae, dura Dirce

cum bacchis disicursat, vincuh*s divinitus so-

nacta occasionem effugiendi iii Cithaeronem ipsa quoque pervenit et casu ad stabula defertur filiorum. Ibi fame et lassitudine confecta, simui metu exanimata timensque, ne inventa ab inimicis ad contumelias et cruciatiis retrahatur, deorum hominumque iniurias conquesta, Rebus theatro expositis hospitium ac tulelam petit***). in conspectum procedit geminorum. Accedentem Araphion quaenam sit sciscitatur et qua de caussa soia per saltus lutis **)

vagetur

.... ^yloca horrida initas?" Ad fata sua enarranda haesitabundam adducit: .

Tv Oiydg; ^cbv cpovov tlv' elQyddG) •])

Tum Antiopa, Malorum, inquit, quibus referta est vita humana, in me largissima irruit copia: 3rd/LA'

Ab hoc

E0tiv dv\tQC07iOL6LV^

initio

cuius narrationis exigua 7CVOV6' BtLKtOV^

*) Horat. Epist. lyra.

levot, KaKa.

omnem rem ordine enarrandam pergit, quaedam fragmenta servantur:

ijVLiC^

l^yO^TJV nCcXLv\-f),

18, 42:

„Donec suspecta severo

conticuit

Fraternis cessisse putatur moribus

Am-

phion." ->'*)

ApoUodorus: tcov 8iG(i(ov avTOfidtcov Xvd^svroov.

***) Propertius 1.

,,/nde Cithaeronis timido pede currit in urces

Nox erat, et sparso triste cubile gclu. Saepe vago Asopi sonitu ijcrmota fluentis Credebat dominae pone vcnire pedes." Ibidera paullo ante: „Iuppitcr j Antiopae nusquam succurris, habenti

Tot mala? corrumpit dura catena manusj Si deus es, tibi turpe

Invocet Antiope

tuam scrvire puellam. quem nisi, vincta, lovcm?"

f) Fragm. inc. CCl. tf) Eustath. nvovaa tiyuov. Valcken. ex Ammonio kvovcu ziHTca.

424 i^Fruges fr endere solita saxi robore*).

^^Frendere noctes^ misera quae perpessa sum.^^ De cniciatibiis, quibus aifecta erat, conferendus Propertins „.<4A,

quoties pulcros ussit regina capillos.,

MoUiaque immites jixit in ora manus! Ah, quoties famulam pensis oneravit iniquis., Et caput in dura ponere iussit humo! Saepe illam immundis passa est habitare tenebris, Vilem ieiunae saepe negavit aquam.^^ Regio se genere natam, hoc ceteris servis miseriorem esse ait, quod non obduruerit ad contumelias: q)Q0VG) 8^

7cd6xG}, nal t68' 01;

c^lkqov Tcayidv'

xb ^rj EiSevca yaQ 7]8ov7jv 8XBi tlvcc

vo6ovvxa, x8Q8og 8' Iv Tcaxois dyv(o6la.

Fame, frigore, lassitudine enecata, .^^Perdita inluvie atque insomnia^'^ supplicitcr iuvenes

orat,

ut se recipiant

receptamque tu-

tentur.

Finita narratione chorus haecce effari potuit: tpti) q)£ij, PQotSLca jtrj^dtav o6ccl tvxaL 66ai ts fiOQCpaC, tsQ^a 8* odic tiJioL tig &v,

His auditis Amphion quidem misericordia commovetur et Tult mulierem receptamque ab iniuriis tutam

recipere

praestare ; contra Zethus ut servam fugitivam, iicto doiore

misericordiam quaerentem, repudiat haecce dicens: qpcjrog

oMl yccQ kd^Qa 8okg) xaxovQyov Oxriiiat* Ix^Lfiov^svov

Col Zijv' sg sdvi]Vi atgTiSQ dv&QOTtov, ^oXsiv. His sic actis venatum abeunt iuvenes, Antiopa vero, cumulata mala non ferens, mente aiienata, in genua procum-

'^)

Modum excedit quod quidam poeta ap. Etym. M. p. 60, 63., quem citavit Ungerus Theb. parad. p. 82., ferreas fruges ab Antiopa molitas esse perhibet.

425

Tum senex, cum ex narratione Antiopae, congru-

bit*).

ente

loco

tempore,

habeat illam

esse

atque compertura

exploratum

matrem geminorum,

quos sustulerit^

Antiopam quidem curare statuit, filios autera, ne ipse iis Ex huius verbis, quiprivetur, quae coraperit celare**). bus Antiopam commiserabatur, haec depromta esse sententia potest:

xrjdog xa^' avtbv tbv <5oq)bv xtaC^aL jrpacDV. Qui ubi mulierem in stabula ferens discessit, chorus Antiopae sortem deplorat:

,yA erumnis cor luctificahile fulia,^'* Id calce

carminis

additum fuisse puto 6v6t7]^a imcpy^S'

cum bacchis ab altera parte in scenam prodiens ostenderetur. Bacchas cum cantu eodem modo, quo Hippolyti ve-

yfiatLKOv, quo Dirce

natores et Aiexandri pastores , intrasse consentaneum est.

Quo finito, una ex bacchis, antea circa stabula vagata, ad reginam

rediit nuntians

mentis intus auditis,

quae cognovit.

cum aniraum

Antiopae enim la-

advertisset ad

explo-

randum, quid in villa rei ageretur,

y^Sedcum animum attendi ad quaerendum, quid siet" Antiopen apud senem bubulcum commorantem agnovit:

evdov dh âXdôig ôvkoIov iio6ôvvta XLOCip CtvXov Evtov O^fot)***).

Sero

igitur

senex, cui salus miserae cordi erat, animad-

versa speculatrice, *) Propert.

eam a penatibus abegit:

„E( durum Zethum et lacrimis Jmphiona mollem Experta est stahulis mater abacta suis.

Ac veluti magnos cum ponunt aequora motus, Eurus in adversos desinit ire Notos, Littore

si tacito

sonitus rarescit arenae:

Sic cadit inflexo lapsa puella jfvf^

Dio Chrys.

fvgovTSs ^v zij 68a

genu^

TtatSicc^ ovk sidorsg, OTOV 710T8 TjaaVf dvsXofifvoi irgtcpov cog avTcov, xai ovds V arfqov hnovT sg ov 8 £noT s cofioXoYrjaccv, or i alXorqiOi Tiaav. ***) Vulgo xojtitovra pro KoanovvTCc. Emendayit Toupius refra1.

1.:

gante Slatthiaeo p. 70.

426 ,yMinitabiliter increpare dictis saevis incipit: Nonne hinc vos propere stabulis amolimini?"

His expositis siiie mora Dirces Nascitur paedagogi cura crudelitatera

ius^ii protrahitur

regina

controversia ,

Dircae

exprobrante nnniinisque vindictam ut timeat

monente, hac Antiopam, quod

libidini prostituta pudicitia

mdulgeat, mivsericordia ulia dignam esse negante. gogi haec fuerunt: oiLf

Antiopa.

illo

Paeda-

CocpQovlêiv iâOôv, aldeiO&ai ds XQij^

yvvai^ To liav xal q^vkdcasa&at q}&6vov. xriv xoi JiKTjv

Uyov6i Ttald' elvat ^tbg

eyyvg xs vaisiv xijg ^Qoxav xi^caQiag*). Dircae autem haec servantur verba:

vovg tvtCxLV

yvvaiKog,

el iirj

—

^rj.,

xl 8ei xaA^g

xag cpQevag XQi]6xag exoi;

Itaque nihil curans senis vel admonitiones vei obtestationes protinus raulierem iubet ad supplicium rapi:

coma tractate per aspera saxa

^.^Agite, ite^ volvite., rapite, et

humum!

Scindite vestem ocius! cervicum floros dispargit e crines*"^),^^ Quae dum abstrahitur, chorus vociferatur: quo excitati

clamore gemini,

rendum auxilium

cum forte e venatu redirent, ad fe-

festinantes accurrunt.

Cogente necessi-

paedagogus quae occultaverat, matrem illis Silentium excuesse quae ad supplicia raperetur***). sans haecce dicit: tate,

aperit

His in Stobaei libris Andromacbae nomen adscriptum est; Musgr. autera ad Andromedam referebat; cf. Mattb. p. 57. et Schneidew. conii. critt. p. 96. **) Vide Bothium fragm. inc. 34. p. 153. et eundem fragni. 10. *)

104.

„Ibi Antiopam repertam ad mortem extrahebat. Sed ab educatore pastore adolescentes certiores facti eam esse matrcm suam, celeriter consecuti matrem eripuerunt."

***) Hygin.

427 dvdgbg ov xaxov'

7i60fiog dl 0Lyijg Gtkcpmfog

bkXccXovv tov&' rjdovijg ^ev aTCtstaL^

xaxov 8' 6(iUrj!i\^ aG^evhg ds xal Jtokev. luvenes diice paedagogo ad vindicandam matrem cum Interim

grege sodaiium proficiscuntur- ).

chorus haecce

inter aiia cantabat:

z//x« toL

^Lxa XQovLog, d^JJ o^cog

eXad^EV v7t07iE6ov(5' sXa&ev**), otav

Redit nuntius liberatam

de re

reducens.

Dircen

constitutum ilia

erat,

Maial.

Cedrenum,

Phoen.

102.;

cf.

detrusa cf.

tauri

alligari iusserat,

per frutices

per saxa,

precata est;

affecerunt.

Antiopen

cautes,

Antiopae

expositurus secum Antiopam

eo ipso

autem arreptam eodem supplicio, quod

runt, illam

cornua

i;esta

Cui cum mors pararetur,

gemini supervenientes matrem libera-

temporis momento

stris

exj]

d6B^ri ^QOtCDV.

tLV

825.

ut raptata per

conspirat

vide

schol.

lam ipsa

precibus

suppiicibus

silve-

miserrime periret;

cum quibus

Weick.

enim

locum

muitum

frustra

epigr. Cyzic. in lacobsii anthol. paralip. e

cod. Vatic. p. 628:

vvv 8' LitetLg aiutr] kL66et' 68vQanei't]

•

ays oial Ik tavQOLO y,a%d7ttete StnkaKa eeiQijv, ofpQa 8e^ag 6vqj] trjgSe %ata ^vk6%ov, Quibus adde Propertii carmen:

,,Tu reddis pueris matrem, puerique trahendam

Vinxerunt Dircen sub trucis ora bovis. Antiope^ cogfiosce lovem; tibi gloria IHrce Ducitur^ in multis mortem habitura locis.

Prata cruentantur Zethiy victorque canebat etc." Narrationis, ex qua haec omnia manaverunt, hos Longinus attulit versus praestantissimos

—

*) Cf.

—

Malalam et Cedrenum

8e Jtov tvxoc

de his uberius reliquis expo-

nentes.

**) Monente Bergkio ap. Welck. plicaTi.

p. 1603.

verbum Uad^ev du-

428 yvvalxa, netQav, 8qvv ^etakkdccav dBi*). Mortuae corpus in rivum, qui postea ab ea nomen acceHaec eadem omnia in pariete aedificii pit, abiectum est.

cuiusdam oppidi Herculani pingendo expressa sunt, quam picturam Zahnius imitatus est et benignissime mecum, cui

Yolumen ipsum imitationuni adeundi facuitas deesset, comOstenduntur loca aspera et confragosa, par-

municavit.

tim saxis praeruptis partim

siivis obsita.

Ferocit taurus,

cuius medio corpori Dirce alligata est^ hedera, bacchationis insignibus,

coronata.

A fronte beiiuae Zethus cum

Antiopa stans similis est taurum incitanti; ab altera parte Amphion paedagogi consilia auscultat, docentis, qua ra-

Lycus puniendus sit. Interfecta igitur Dirce gemini Antiopam quidem uni ex sodalibus custodiendam reducendamque ad stabuia tradiderunt, paedagogum autem ad regem Lycum miserunt, qui nuntiaret se Antiopam ei, ut servam fugitivam, restituturos, eoque nomine invitaret, ut ipsum ad stabula ducentem statim sequeretur; ipsi interim gemini cum sodaiibus in insidiis coUocati adventum

tione

eius operiuntur**),

His expositis victoriam geminis chorus gratulatur: ad hunc enim paean, quem Amphioni Propertius tribuit, transferendus esse videtur.

Mox revertuntur gemini,

funditur

XalQ\

^vvcoQig***)

G> Tcalrj

—

gemini., mea propages sanguinis." eorum virtute pietatem iis et probita-

jySalvete^

Eadem

vinctum

Quorum adspectu mater laetitia per-

adducentes Lycum.

collaudata

tem, ut bouum praestantissimum, commendat: TtaCi d' dyyiXXco ^Qotolg

i0^}.G)V dn' dvdQcov Bdyavij 671£lq8lv tsKva'

*) Cf. Valcken. p. 66. Ungerus in Theb. parad. p. 83. mavult yvvaini. ^'^)

Non est opus.

Schol. Apollon.

(manfii^pccfisvoi dh tov Avxov (6$ iKdcicov-

tsg trjv 'AvtioTiTiv. '^**)

Lucian. Philop.

§.

28.

429 o^ ydg jtot' ccv nQd^siav ig tbXos xaxwg*). rgelg bIoIv aparat, tag %qzcov 0' daxslv,

tsnvov

êovg ts tiâv tovg te (pv6avtixg yoveig voôvg te oioivovg 'EXXddog xal ravra ^QGiV '

%dkli0tov a^BLg 6te(pavov evxXeiag deL

Tum Lycus in medio constitutus

criminibus convincitur;

qunm occidere velient gemini, Mercurio servatus

Liberatus supplicio,

est.

se interponente

regno cedere iubetur:

sed Amphion, urbem tamen coniuncta opera ambo condunt. Dirces memoriam nomlne fontis ad posteros iri traditum deus idem commemorat. Quanto in honore fuerit drama praestantissimum , In-

quod non Zethus, pastor

et agricola,

vates atque philosophus, succedit**);

ex summorum poetarum, Pacuvii, Propertii,

telligere licet

Horatii, Virgilii, Ovidii,

summi oratoris Ciceronis, summi

philosophi Piatonis non

commemorationibus tantum, sed

etiam

Imitationibus.

Quibus

accedunt

artificum

taurus Farnesius, Apollonii et Taurisci opus, Hercuianensis. TCrjg

In vulgus

opera, pictura

idem sic notum erat, ut '^vrt-d-

^Qtjvog proverbii loco dici soieret de iis, qui iniuriam

contumeliam passi postea vindicati essent, teste Suida

'AvtLonrj p, 478, 8.

Frequenter etiam in Romanorum

theatris imitatio Pacuvii exhibebatur, I,

teste Cicerone Off.

Aristophanes ad hanc fabulam nonnisi semel

31, 11.

respexit versu,

quem ex altera Thesmoph. editione serva-

vit Pollux

"^fitpodov exQrjv aiLfta te&ei6&aL toi)vo^a,

„Praeter

ista digna,

quae

sibi

sumeret Comicus irridenda,

pauca suspicor hoc in dramate elegantissimo Euripidis reperta, quae mordacissimus Aristophanes arrodere potuerit."

Yerba sunt Valckenarii in diatr. p. 62. Celebratissima autem fuit disputatio de philosophiae et artium, quibus utilia *) Hic versus etiam in Andromache v. 1258. habetur, quo loco quoniam neque aptus et depravatus est, delendum eum ease censeo.

**) Epigr. anthol. lacobs. T. II. p. 755 enTccTtvXmv @r]^oov ^aeiXtvg

i)Ss ksZtoci

Z^^off, ov 'AvTionri yftvaro

vnoxQ^cov

naW dya^ov.

430 et necessaria

parantur,

pretio.

effinguntur Zethi mores,

Qua

rustici

contentione qui

qui in

illius,

Orestis

dramate inducitur, moribus similes sunt: ^OQcpTj

^hv o^fK s^fconog, dvdQslog d' dvi^Q^

ccvtovQyog, oX%£q xal ôvol ecjôvî, y^v,

^vvetog de^ xaQslv 6^068 tolg koyotg ^eXov, dxBQccLog^ dvsnikfjTttov rjCKrjTiCjg piov.

quidem ambo sunt, duri,

^Catones

Horat. Epist I, 18, 42. fur. 917.).

Plurimis

truces

severi,

Propert. III, 13, 29.

(vide

Seneca Herc.

enim nominibus dignus est qui cum

comparetur Romanus ille Cato, qui Scipioni crimini vertit, quod poetam secum in provinciam Euripideis

personis

duxisset, castigator luxuriae, expulsor rhetorum Graecorum,

urbanas rusticasque res pariter callens,

non solum

qui

accusando, sed etiam caussam dicendo fatigavit inimicos. Utriusque vitae generis diversitatem etiam Atheniensibus cognitam fuisse testis est Aristophanes in Vespis,

ubi

il-

lorum ^aQa^covofidxoJV ^ quorum dux est Philocleon, acuad

leis

exstinguendam luxuriam armatorum,

insaniam

atque furorem abiisse ira fingitur, qui tamen, postquam

manus

victi

dederunt,

elegantiorum

hominum mores ac quam fuerunt

disciplinam adoptare studentes, multo etiam,

antea,

turpiores

existunt.

argumento

conformando

Asium noster secutus esse videtur, de quo adeas Pausan. ir,

2 seqq.

p. 124.

Argumentum

H yp

p y 1 e.

praeter Apollodorum

III,

6, 4.

etiam

quamquam leviter immutatum, tradidit, sed uterque mancum. Non enim mentionem ullam faciunt Hyginus

filiorum

Hypsipyles,

14.,

quorum interventu hanc

servatara

esse ostendit Welckerus p. 559. auxilio utens epigrammatis

Cyziceni

Gerhardus

atque

amphorae

explicavit

antiquae

dissertatione ,

Berolinensi anno 1838. recitavit.

imaginum, quas in Academia

quam

His addo tertium testi-

monium ex Aristotelis poetica p. 239. c. 14. petitum: Tcal

431 Iv t^ "EXX^ (scribe

Tifjt.7CvXT;])

dovac fieXXcav dveyv(OQL6sv ,

6 vtbg rrjv fiTjtEga exdi-

qiio

de loco recte Valcke-

narius p. 59. suspicatiis est Euripideae alicuius traj^oediae

mentionem in nomine '^'EXXrj manifesto corrupto latere, erravit autem,

quod 'AvtLonr) substituendum putavit, quo ca-

quaedam

ptus

errore

recte

interpretatus

iliustravit

Statius

fragmenta parum

Copiosissime fata

Thebaidos

quum et cum

narratio

tragoediae

illius

est*).

iis

lib.

Hypsipyles

IV. V. et VI.,

cuius

quae commemoravi testimoniis

cum fragmentis, quae quidem paucissima servantur, ex

maxima parte

ita

congruat ,

ut sin^ulae

dramatis scenae

carmine eius redire videantur, illum esse Euripide usum

auctore manifestum

quens sic

Hunc ig^itur tanquam ducem se-

est.

membra

disiecta

accommodare conabor,

poetae

collecta

theatri legibns

ut speciem quasi fabulae Euri-

pideae, qualem fuisse puto, possint referre.

Locus, quo res agantur, fingitur esse prope Prodit,

raea**). est,

qui

res

et intricaturus

Ne-

et explicaturus

e terra Thracia veniens Bacchus:

îovvOog^ dg d^vQOoLCo xal vs^Qav doQalg xaâTttdg ev jievxaL6L IlaQva^dv xdta Ttfjda xoQevav TcaQîvoLg 6vv ^sXcpL^LV***), Qui cum ingentem exercitum sub septem ducum auspiciis ad oppugnandam urbem videret sibi caram proficisci, nec-

dum Thebas ad ineunda certamina paratas esse (Isque ubi pulverea Nemeen effervere nube Conspicit et solem radiis ignescere ferri^

Necdum compositas belli in certamina Thebas-\)\ (nectam fraude raoras, v.

raorae inferendae caussa 677.),

omnes praeter unum adiuvante solis ardore

fontes

*) Cf. Welclierum p. 828.

quam commemoraTi, a dextra aedium regianympha loci cum love Nemeaeo colloquens, a sinistra Bacchus cnm satyro vinum calici porrecto infiin-

**) In amphora,

rum

parte

dente conspiciuntur.

Lucian. de saltat. §. 44

(isa 81

xai 'Aqxsfioqog.

'TilJinvXri

xat rcc iv Ne-

***) Recte coniecit Welck. his praecessisse yersum unum, lu8

hoc esset initium: ^xco ^iog naig Tel fj-Kca Xmtov.

t) Stat. IV, 664.

cu-

432 exeiccavit, strati

simol hoc agens

Adrastus

fontis

cum

(v.

139.),

mon-

ut beueficio

imiverso exercitu Hypsipylae

Haec, Thoantis, Lemniorum regis, fiiia, Bacquo tempore Lemniades omne genus virorum interficiebant, sola patrem adiuvante Baccho (Stat. V, 265 Quamobrera Lemniadibus mortem ei miseqq.) servavit.

obligaretur.

chi neptis,

nantibus "*"), e patria fugere coacta est, qua in fuga a prae-

donibus capta Thebas deportata est ac Lycurgo, qui Nemeae regnabat^ in servitium vendita. Hanc igitur ut in pristinum statum fortunae restitueret deus, tum illa, quae diximus, composuit tum filios eiusdem, quos, quum Lemniadum regina esset, geminos ex lasone peperit, educatos a Lycasta**) (Stat. V, 464 461.), ad quaerendam ma-

—

trem e Lemno opportune adduxit utque a rege hospitio exciperentur curavit: Stat. V, 113:

„§Mi geminos iuvenes Lemni de littore vectos Intuleras Nemeae mirandaqu e fat a par abas: Caussa viae genitris^ nec inhospita tect a

Lycurgi

Praehuer ant aditus" His

expositis

praemonens

Bacchus Adrastum

cum

comitibus

venire

discedit.

Adrastus ab ea parte, qua solent qui peregre advedum per parodum procedit, queritur exer-

niunt, intrans,

citum, quem contra Thebas ducat, siti laborare neque usquam, exploratoribus quaqua versus missis, aquae fontem detectum esse (V, 154 seqq. 134.). Sic postquam ad mediam scenam pervenit, conspicit Hypsipyien cum parvulo Ophelte, regis

filio,

cuius erat nutrix, extra urbis

moenia progressam (Stat. IV, 139.): ^^Tandem inter silvas (sic Evius ipse parabat) Errantes suhitam pulcro in moerore tuentur

**)

Huc pertinet fragm. XV. tTidrjfiia pro anodrjfila dictum. Hom. II. VII, 468. Stat. VI, 342: „Nomen avo gentile T h o a 8 atque omine dictus E u n e o s Argoo. Geminis eadem omnia, vultus, currus, equi, yestes etc." In am,

phora infra Dionysi imaginem imagines positae sunt geminorum, inscriptumque nomen EvveiaS'

r«. Hypsipylen.

Illi

quamvis et ah nhere Opheltes,

Non suus, Inachii proles infausta Lycurgi,

Dependet, neglecta comam nec dives amictu^ Begales tamen ore notae, nec mersus acerbis *» Exstat honos:' Hanc rex deam esse praesentem piitans implorat, iit siti enecatis siiccurrat:

,,Diva potens

nemorum; nam te vultusque pudorque

Mortali de stirpe negant."

Respondet Hypsipyle se luctibus quidem mortales transgressam, sed non esse deam (v. 770.). Tum protinus ad fontem ducit Langiam, qui „secreta sub umbra" perennes aquas servare solebat: d£t|C3

^\v '^QysloL^LV '^XeXcOOV QOOV.

Opheltem interim, ne euntem moretur, in gramine deponit .,,simul haerentem^ ne tarda Pelasgis Dus foret., ah miserum ! vicino cespite alumnum (Sic Parcae voluere) locat^ ponique negantem Floribus aggestis et amico murmure dulces

—

Solatur lacrimas.^' Interim, donec rex

cum Hypsipyle a fonte redeant, comi-

tes iilius, qui choriim efficiunt ,

carmen

;

quod sit pro pa-

rodo, canunt, quo carmine aut siccitatem depingere (Stat. IV, 722 733.) aut agminis magnitudinem ducumquc vir-

—

tutem praedicare potuerunt.

Reversus Adrastus primum

quomodo sit ,^per dumos et opaca virentibus umbris*)"

exponit,

ad fontem perventum, quanta sint laetitia milites illo aadito conspectoque affecti,

quantaque cupiditate turba ad

aquam certatim accurrerit:

—

,.,iamque amne propinquo Rauca sonat vallis saxosumque impulit aures Murmur : ibi exsultans conclamat ab agmine primo,

Sicut

erat.,

Argus.,

levibus tollens ^exilla maniplis

Aquae! longusque virum super ora cucurrit

Clamor Aquae!^' Tiim =*)

gratias

Stat. IV,

T.II.

agens Hypsipylae simul quaenam 797 «eqq.

sit scisci-

434 tatiir

(V, 20.).

prologo factum

Incipit igitur diverbiiim, qiio oberios, quani

est,

Hypsipyles casos cum theatro com-

municantur: de quibus rebus adeas Apollodorum Ilf, 6, 4. et

Hyginum c. 15., quibus adde Statii narrationem quin-

gentis versibus porrectarti, apud quem de filiis haec Hvpsi-

pyle

commemorat ,^Enitor gemtnos, duroque sub hospite mater

Nomen avi renovo : nec, quae fortuna relictis^ Nosse datum : iamplena quater quinquennia pergunt, Si modo fata sinunt aluitque rogata Lycaste.'^ His dum luctibus mulier immoratur, obliviscitur alumni (V,

4',I8.):

dum regibus exsul

^^Talia Lernaeis iterat

Lemnias et longa solatur damna querela^

Immemor absentis (sic di suasistis!) alumni.'*

Tum repente clamore pereuntis infantis excitata ac timore perculsa trepida abit (Stat. V, 541.):

,^Cum tamen attonito moriens vagitus in auras Excidit, et ruptis immutuit ore querelis

{Qualia non totas peragunt insomnia voces).

Audiit Hypsipyle, facilemque negantia cursum

Exanimis genua aegra rapit'* etc. Studium et timorem chorus interim carmine deciarat. enim ululatus rauiieris e longinquo missos; cf.

Aiiscultat

554: „Argolica8 ululatus

aures

impulit."

Mox revertens Hypsipyle non vivum puerum,

sed mor-

Stat. V.

flebilis

tuum, anguis morsu peremtum, cum acri

luctu et flebiii-

bus querelis reportat, haecce inter alia cantans eis tbv ku^Giva Kad^loag sdQBTisv etegov aqp' atBQC) alQO^Bvog

ayQBv^' dv&Bcov i^do^iva i\}v%a

Zbv VT^StLOV CCTtlri^tOV

^*)

£;j03V*).

Comparandi sunt Statii versus (IV, 786.) yenustissinii puer in gremio vernae telluris et alto Gramine nunc faciles sternit procursibus herbas In vultum nitenSf caram modo lactis cgeno ,,/^t

Nutricem clamore ciens iterumque renidens,

Et teneris meditans verba illuctantia labris

435 Sic ]udens in herba pamilus

ad speluucam anguis igna-

rus pervenit multos habentem aufractus:

dva xb dco^BTi.apLYixa.vov dvxQOV. quaedam voces ex hoc cantico de-

Praeter haec singulae

promtae servanlur, velut afad^Oiua/, (?£tg •

veaQog, dvtl rov vEog

grinatione^ sed

599

— 636. inest.

de interitu dicta.

^Aaariy-

Statii imitatio

versibus

His deinde lamentis narratio subiungi-

tur trimetris inchisa; .,^Lustrat

ai)|ij(>£tg,

£K8i]^ia non de pere-

cf.

Stat.

V, 547 seqq.

humum quaerens et nota vocabula parvo

Nequicquam ingeminans,

Nusquam ille

prata

recentes

Amisere notas: viridi piger accubat

kostis

Collectus gyro^ spatiosaque iugera complet,

Horruit injelix visu^ longoque profundum Incendit clamore nemus: nec territus ille^

Sed iaceV^ etc. Quibus adde v. 587 seqq. y.,Iamque pererratis infelix

Lemnia campis.,

Liber ut angue locus^ modico super aggere longe Pallida sanguineis infectas roribus herbas

magno cursum rapit effera luctu, Agnoscitque nefas, Terraeqite illisa nocenti Fulminis in morem^ non verba in funere primo, Non lacrimas habet, Ingeminat misera oscula Prospicit : huc

tantum Incumbens^ animaeque fugam per membra tepentem Quaerit hians''^ etc. *). Species autem corporis pererati his verbis a Statio depingitur

—

,^72071

ora loco^ non pectora restant

Rapta cutis^ tenuia ossa patent nexusque madentes Sanguinis imbre novi., totumque in vulnere corpus.^^ et hoc adspectu miserrimo commoti du-

His querelis

Miratur ncmorum strepitus aut obvia carpit Aut patulo trahit ore diem, memorisque malorum Inscius et vitae

multum aecurus inerrat."

*) Cf. Stat. Silv. II, 1, 182.

28*

436 ces Argivorura, simulque in se esse culpae

maximam par-

ad ulciscendam pueri mortem interficitem intelligentes endumque draconem certatim contendunt; cf. Stat. V, 581. Interposito rursus choro, certamen quale fue556 ,

—

rit et

quemnam

habuerit eventura

exponitur*).

Ex hac

narratione petitum esse arbitror fragmentum, quod Bekkeri

Anecd.

p. 362,

inest:

dQccxovtog aiuatciTcdv o^^a. Restat, ut etiam Hypsipylen Argivi a supplicio tutam prae-

coram rege et regina caussam eius defendendo. Itaillius obtemperantes omnes ad aedes regis

stent

que precibus

cum fuuere se conferunt, et mutatur scena choro profecto, Lycurgus, quod oraculum eum prima funera bello daturum esse praedixerat, societatem belli abnuebat (Stat. V, 643 seqq.). Appropinquante igitur exercitu, ne cogeretur invitus, a vertice

sacris

immolabat. dibus

domo fugerat, et forte in montis Persei

operatus hostias

progreditur,

gnitaque mortis caussa, infans

—

lovi

avertendi

fati

caussa

Regis igitur loco regina obviam funeri ex ae-

commissus

erat,

conspecto

corpore trucidato co-

eam, cuius curae custodiaeque iram effundit: in

lUa autem ubinam., cui parva cruoris Laetave damjia mei? vivitne? impellite raptam^ Ferte citi comites! faxo omnis fabula Lemni Et pater et tumidae generis mendacia sacri JSsciderint.

Ibat letumque inferre parabat

Ense furens rapto'' etc. Obiiciunt se furori duces Argivorum, imprimisCapaneus**),

Haec imitata est pictura amphorae quam Winckelraann. in monum. ant. ined. T. 11. n. 83. curavit reddendam, qui fallitur de Cadrao cogitans. Ostenditur enim Archemorus ,

sive Opheltes, serpentls nexibus elisus; ostenditur Hypsipyle passis

manibus dolorem significans; adsunt denique plures

heroes pugnam ineuntes. ^*) Mythogr. 11, 141:

„Qua orbitate rex iratus, dura in Hypsi-

pylen ius doraini veliet exercere eamque tere,

prohibitus est a Graecis."

iure

cum

ostendunt.

Argivis

contendisse

filio

inferias mit-

Sed reginara pro rege de plures picturae vasorum

431 Huius actus imitationem continet pictura amphorae, quam Hamilton T. III. p. 45. redtlidit. Hypsipyle, cum ferro in eam Eurydice invadcnte in genua procumbens passis ,

manibus auxilium implorat Capanei, qui celeri gradu, protento scuto, stricto gladio reginae obviam procedit:

— —

^^Siste hunc^ vesana^ furorem !

Anne ducem servatricemque

cohortis

Inachiae ingratis coram tot millibus audes Mactare in tumulos? (quanti pro funeris ultor !) Cui regnum genitorque Thoas et lucidus Evan Stirpis avusT^ etc. Stat. V,

663 seqq.

His cohibita

dictis factisque

Eurydice

sedatiorem quidem se praebet, sed contendere mulier una adversus tantam virorum multitudinem neutiquam postulans, ut ius liceat.

Inde

maior

existit

tumultus:

chorus ad mortem rapi eam, servatus

sit

desinit,

suum in ,,vilem famulam" exercere sibi

cxercitus;

cuius

enim

indignatur

universus

beneficio

simui exercitus ipse, perlato

eum rumore, fremit et incendium penatibus regis minatur (Stat. V, 690 seqq.). Quo excitati tumultu gemini accurrunt Hypsipyles filii, Euneus (EijVBag) atque Thoas,

qui, paullo

ante regis hospitio excepti, huius partibus favebant (Stat.

V, 119.). sedato per

Ab altera autem parte Amphiaraus accurrit, qui, eum raiiitum tumuitu, iam ducum quoque iram

compescere conatur haecce dicens: f|c3 yc(Q dgyijg

nag dvrjQ ^ocpaxeQog.

Suadet deinde, ut constitutis iudicibus de iure disceptetur. ludices ille,

igitur

deliguntur

Euneus

atque Thoas

maior natu, verba pro ambobus

Eurydice, caussam

dicit

Hypsipyle.

facit),

Haec

actio

(quorum accusat in

am-

quam Gerhardus divulgavit, exhibetur. Ante aedes regias media inter Amphiaraum atque Hypsipylen consti-

phora,

tuta Eurydice huius defensionem auscuitat.

A laeva autem

aedium parte iuxta Hypsipylen stant Euneus atque Thoas, Dionysi sublirais custodiae coramendati; a dextra denique,

Araphiarao proximi, Parthenopaeus et Capanaeus quasi ad

testimonium dicendura adsunt, supra quos subiimis luppiter

cum Nemea conspiciuntur.

438 Poscebat Eiirydice, ut pro inferiis serva puerulo addita ad inferos mitteretur:

— ,^Illam

(nil

poscunt amplius umbrae),

Illam, oro^ cineri simul excisaeque parenti

Beddite, guaeso'^

etc.

Et arguebat eam aut pecunia corruptam

Stat. VI, 16T.

aut araoribus virorura nirais studentera officium deseruisse

ac parvulum, eius curae commissum, neglexisse:

xaxoig t6 xapdog tijg Slxrjg vTtigTBQOv, Contra Hypsipyle, cum mortera deprecaretur, orabat monebatque adolescentes, quibus iudicandi munus impositumerat,

ne ex fortuna magis quam ex moribus ingenia hominum pensare neve plus divitiis quam iustitiae tribuere vellent:

—

(Idovra) TCQog tdgde

;U9iJ(?ffc

—

xal ra uCQdy^ara (jkotcelv

xal rag diairag rav xaKC)v rs

xdyad^av

7tH&G) 8h roig ^iv 6co(pQo6iv nokkr^v bxblv, toig firj dLKaioLg 8' ovde 6v^^dkkeLV jjpfojv*).

Parte utraque audita Euneos servam reginae in supplicium tradit**).

iniquitatem

Tura vero Hypsipyle canticura cantans deorum conqueritur ad mortem proficiscens , et Bac-

chum iraprimis, procreatorem patris sui, quo servato ipsa quod ab eo in mala praecipitata deseraHinc sine dubio petita simt ea, quibus Aristophanes

perierit, accusat, tur.

Ranis

1320.) utitur,

(v.

diversissima

ex pluribus tra-

goediis congesta temere componens:

oivdv%a (pBQBt rov LBQov Porgvv, elLTia ;rau0t7coi;ov ***).

Qua

reliquos

lamentatione

quoque

vitae

suae casns

commemorante Hypsipyla, agnoscunt filii matrem, inviceraque ostensis symboiis ipsiab ea agnoscunturf). Stat. V, 119 *) Schneidew. Conii.

crit.

et 86.

Vulgo xqriGBiq XQ^ ?**<*

extremo versu ov8lv pro ov8s.

XQ^<^fi et

**) Aristot. 1.

***) Tertium versum ex eodem Aristophanis loco adieci, ut tres efficerentur dochmii.

f ) Epigr. Cyzic. in lacobs. paralip. ex cod. Vat. (Anthol. III, 3.) p.

630:

81 rco

hutcc

8vaiv TtXevq^ iezlv iv

cc§xv

^o^

439

—

^^sed Lenmos ad aures Ut primum dictusque Thoas^ per tela mannsque Irruerunt matrenique avidis amplexibus ambo

Diripiunt flentes alternaque pectora mutafW etc.

Cum

his

quartus versus , qui est apud Aristo-

conciiiit

phanem ii£QLfiak\

teiivov, coUvag.

Ad signa autem, ex quibus facta esset cognitio, recte Zirndorfer in chronol. fab. Eurip. p. 84. retulit versura huncce:

Od ocal xar86cpQayL6^8va, ad hunc Hypsipylae sermonem pertinere manifestum est: sijOrj^a Tial

Neque minus

fragra. IX.

ccsXjtTov o€'div,

ndvxa 8' kXni^eLV XQ^^^-

Mox gemini abeunt,

raatrem in patriam reducturi*). Eurydice autem, postquam huius iaetitiae testis fuit, rursus indulget dolori (Stat. VI, 138

raus et

matrem

dos esse

— 166). Tum Amphia-

solatur et iudos funebres dicit instituen-

memoriara pueruli, quera raox non Ophelten,

sed Archeraorura appellatura latione haec sunt,

iri

praedicit**).

Ex conso-

quae Cicero Latina reddidit:

dsxciTOv nlvav.oQ Evvscos ycyXvfifiivos xal @6ag, ovg iysvvi]-

aev 'TxpinvXi], avayvcoQi^ofievoi

rfj

firjTgl

vmi rrjv

xqvoiiv

dsfKVVVTsg a /xnsXov onsg v avroig rov yivovg Gv fi^o Xov nal qvofisvoi avrrjv dta tvv 'Agxsfxoqov ,

nag Evqvddir} Tificoqlag. Cf. Welck. 1. 1. Alia signa commentus est Statius V^, 725: — et signa Argoa relictis Ensibus atque humeris amborum intextus lason.

%-avaTOV

T^s

—

*) Epigr. Cyzic: 0alvs, @6av, BdyiXOLO tpvTov rods' fiariga ydq 60V qvo'^

Tov Q^avdrov, oUtTLV 'T^LnvXav,

a Tov dn Evgvdi-Kag hXr] ;if6iov, rjfiog ^atpov&ag vSgog, 6 yug ysvsTug, aXsasv 'Agxifiogov GTsixs 8s nal 6v Xtncov 'AGconidog,

Evvo\ agovgav,

ySLvafiivrjv a|ojv Ar]fivov ig rjyad-irjv.

**) Apollod. l. 1.

Tov ds naida 'AgxifLoqov inciXsGav, ol Ss 'sd^s6av sn avTco tov tcov Nsfiicov dymva. Funns Archemori in inferiore amphorae parte ostenditur. Corpus mortui iecto impositum corona myrti a matre decoratur; adsunt paeda:

gogus cum quinque aliis famulis varia munera pro inferiis adferentes.

;

440 S yovv jtciQttLvcj, tccvtd noi dk^ai, yTjvccL' E(pv fiev ovdelg ogtig ot5 tcovsi

%fdntBi ts tSKVtt xdtSQ^

Pgotav, av xrarat vea

a^dtdg te &vij6)ceL' xal rad' ax^ovttti PQotol

y^v; dvayxttlcog d' exeL

elg yijv tpSQOvteg

piov d-eQLêtv c)gTf xdQjciôv Ctdxw, xal tbv fiev elvaL, tbv 8e îj*)' tl tavta dei Gteveiv,

ccTceQ

del xata (pvCtv die^nneQdv

detvbv yciQ oddev tav dvayKaiav ^QOtoig. Cic. Tusc.

III,

25, 59:

^yMortatis nemo

est,

quem non attingat dolor

Multi sunt humandi liberi^ Rursum creandi, morsque finita omnibus. Quae generi humano angorem nequidquam afferunt:

Morbusque»

Reddenda est terrae terra. Tum vita omnibus Metenda ut fruges: sic iubet necessitas"^*), Choro tribuo quae Marc. Ant. VI,

51.,

non nominato dra-

mate, servavit: d^eo^ev 6e nveovt^ ovqov dvdyycrj

tX^vat xa^dtoig dvodvQtotg. Exinde idem Amphiaraus, quasi deus ah*quis praesens, fnne-

stum expeditionis exitum animo praesagiente praedixit***). Divinatio manifesto inest hisce, quibus ocuii vatis in coeli fastigia

dicuntur

enitentes

certa

perspicua futurorum

signa ibi perscripta cognoscere:

ai&eQ' e^a^tXXcovtttL xdpat,

Idotj, TtQbg

yQttTttovg ev aletol0L TCQog^keTtetv tvnovg-^).

*) Usus est his Marc. Anton. VI, 40.

**} Statius ad Adrastum transtulit hanc consolationem VI, 46:

—

,,solatur

Adrastus

Alloquiis genitorem ultro, nunc fata recensens

Resque hominum duras et inexorabile pensum, Nunc aliam prolem mansuraque numine dextro

Pignoray ***) ApoUod. 1. 1.

'Afi(pidgaos 81 tlnev inBivois t6 arjfistov zovro

Ttf (ieXIovtcc nqofiocvTSVsad^ai.

t) Cf. Valcken.

p. 214.

441 Reliqiia qualia

fuerint ex imitatione Statii aestimare licet

(V, 130 seqq.): ^jEt sitis interitu fluviorum et letifer anguis

Et puet^ heu nostri signatus nomine fati, Archemorus

— cuncta haec Superum demissa suprema

Mente fluunt.

Differte animos festinaque tela

Ponite: mansuris donandus honoribus infans»

Et meruit. Manibus.

Det pulcra suis libamina virtus

Atque utinam plures inne ctere

pergas, Phoebe^ moras^ semperque novis bellare V et emur

Casibus^ et semper Thebe funesta rece-

datr etc. Sic neces a

dracone editae pro omine Thebauae perinde

atque Troianae expeditioni fuerunt. Idera argumentura praeter Euripidem an tragicorum uUus iliustrarit, dubito. Soli huic propria est laus inven-

tae fabulae venustissiraa rerura varietate distinctae, in qua

arraorura

strepitus

cura

pietatis

docendum delectandumque duicissiraa, raors eiusdera

sensu coniungeretur, ad

pariter aptae. crudelissiraa,

Infantis natura

doior non paren-

tum tantura atque nutricis, verura aiienorura quoque acerbissiraus, consoiatio gravissima, funus atque inferiae amplissiraae

ostendebantur,

tantaque

hos locos tractaverat Euripides, veritate expresserat,

huraanae

ingenii

ubertate

ut plures huius fabulae partes vulgo casibus

vitae

cura

aniraique affectus tanta

solerent recitari*).

Maxima

vero laude diguus est in eo, quod potuit argumentura soiis

naeniis atque

eiegiis aptura theatro concinnare,

qui praeter illum conatus autera

aninii

ea rerum

sensu

conditio

sit

nemlnera novi.

sive laeto sive tristi

atque

implicatio

quum non possit

nasci,

qualis est ad

animos eorum, qui audiunt, raetu atque misericordia ciendos necessaria,

cum Opheltis

lae ita coagmentavit ,

aiii

*) Cf. Vaicken. p. 212. 213.

interitu casus aliis

quod

Ex sirapiici

affi-

Hypsipy-

peudereut nasceren-

442 turque.

Simul effecit, ut dolor orbitatis, cornparatus cum

laetitia,

quara ex recuperatis

veheraentius sentiretur.

liberis

nostris

percipit Hypsipyle,

quidem si

scripta fa-

bula esset, satis dives videretur etiam sine septem ducibus esse atque expeditione Thebana; contra Graecis nil

dignum videbatur, quod a raagno populo in theatro spenisi ad populorum res gestas fortunamque perEam autem expeditionem sic immiscuit, ut non tineret. ctaretur,

quasi cxterna adhaereret,

sed penitus

cum reliquis rebus

coalesceret, neque hae iilam comitarentur tautum, sed in illa

eandem invicem moderarentur. Unius nex cum septem ducum multarumque co-

niterentur et

igitur infautuli

hortiiim

interitu

eadem

quasi

tabula sic depicta fuit, ut

iUa coram, hic procul ct e longinquo conspiceretur.

Phoenissae.

Accedimus ad opus nobilissimum , tum plausu theatrorum, tum assensu eruditorum approbatum, id quod cum alii

testes

tum is, qui vetus argumentum scripsit, declarant: xav ccyav s^aLQ stav, dia-

¥6ti 8b t6 nttQbv dgcc^a

dv&ovv nal fistaxEiQi6SL (XQioty, xal 8ta Jtdvtcov dx^dôv, sl Kal dmâvov exBi tr^v dg &i^âg IIoXvvsiKovg sigodov, Harum laudum contraria vitia cum deprendere recentissimi voiais Jcat yvcoâLS Jtai. xakalg xal TioiTclXaig

quidam sibi aestimatores visi sint, facile inteliigitur eos suarum opinionum erroribus praepeditos fuisse et a mente quod poetae aberrasse. Quorum errorum unus fuit is solam fratrum discordiam atque certaraen hoc draraate ostendi putarunt. Latius eius argumentum patet, id quod ,

inteltexit Apolion. Alex.

de synt. I, 36.

62: at 0olvl6-

6ai EvQLTtidov nsQLS%ov6L tbv @r]^a'Cx6v Ttols^ov. riora cognosces,

argumenta

Nam partes

intuens

priorum

Ve-

hiiius tetralogiae tragoediarum

quae intercedat similitudo reputabis.

didascaliarura

etsi

singulas

necesse

sit

con-

summatas esse neque quicquam, quod extrinsecus petatur,

443 desiderare, tamen simiiitiidine quadam et qaasi co^natione ar^mantoriim alterae ad alteras referuntur et sunt ad se

invicem

illustrandas

idoneae.

Liberi

cura

matribus suis

tanquam hostes con^redientes et partim salutem his atque domo paternae partim perniciem afferentes in omnibus huius tetralogiae fabulis iutroducuntur.

Videmus in primo dramate matrem ab iniuriis inimicorum et cruciatibus opera ^eminorum liberorum vindicari, in altero item matrem a capitis poena et exilio per geminos filios liberari, in tertio duos filios, cum ad mutuam caedem patris exsecrationibus adigantur, afferre, in quarto

interitum parenti utrique

denique fratrem et sororem matricidas a

matris quidem manibus in discrimen capitis adduci, a patris autem, quem ulti sunt, servari. Videmus item Antiopen atque Hypsipylen recuperatis filiis, quos interisse putaverant, laetari neque minus locasten reduce conspecto filio,

quem patria eiectum doluerat, laetitia efferri;

contra Lycurgum atque Eurydicen amisso filio parvulo moerere et memoriam defuucti summis, quibus possunt, honoribus

prosequi, locasten super filiorum funeribus se ipsam inter-

suam potius quam filii vitam pro Menelaum ultionem malle quam filiam amittere, Oedipum denique reliquis iiberis cum uxore orCreontem

ficere,

velle

patria profuudere,

batum, exsulem , iuopem , coecum, destitutum ab omnibus sustentari.

Quaecunque igitur parentibus a

liberis vel felicissima vel

miserrima accidere possunt, hac

filiae

pietate

tetralogia ob oculos posita conspicimus.

Primam igitur personam noster locasten fecit, non Eteoclem neque Polynicen, itemque Oedipum non peregre finxit

errare,

rebus

non pridem exstinctum esse,

aeque atque ceteros

iis

tangi,

demum fitiis in summam miseriam detrudi. enim-domus tur,

salute,

sed interesse

atque exstinctis

De universae

non de certaminum solo eventu agi-

parentum atque iiberorum mutua pietas impietas.Geminos adolescentes binosque liberos

que ostenditur.

in singulis fabulis

ideo noster produxit,

rum concordia mutuusque amor ad patriam tesque sospitandos iutelligamus.

quautum hovaleat

paren-

Nam Zethus atque Am-

phion, quamvis studiis discrepantes , tamen concordi con-

444 slllo et matrem Tindicarunt et civitatem condiderunt et re^num obtinuerunt: quibus contraria omnia fecerunt Kte-

Polynices,

ocles

Item

sorores

summa

patriam

parentesque

pietate

fratribus

pessumdantes.

addictae Antigona

Menelaus vero, dum gratiam pro franullam refert, ipse privatur iis, quae carissima habet; contra Orestes, quem omnes cognati atque

atque Electra sunt. tris beneficiis

cum matris furiis coniurati opprimere student, unius quem pro fratre habet, auxilio ab in-

affines

sororis atque amici, teritu retrahitur.

Et haec quidem ad familiae fortunam pertinent; alia quae ad

insunt,

civitatis

discrimen

cum discrimine Oedipo-

darum arctissime coniunctum spectent. Alte fixum est malum et ab ipsa statim origine propagatum id quod pro,

idem docet vates eo loco, quo Martem propter draconis caedem irascentem Per draconem tum in iubet propiliari (v. 934 seqq.). Hypsipyla Argivorum tum in Phoenissis Thebanorum exercitui interitus portenditur; oblata autem -pro illis Archeexordio

logi

significatur.

Apertius

mori vita, pro his Macarei, utrique servantur.

Arctissime

etiam quae in utroque dramate aguntur inter se cohae-

quorum

illo exercitus Thebas oppugnaturi fatum hoc oppugnatae urbis sors decernitur; item arcte Antiopae et Phoenissarum dramata colligantur, quorum in illo familia pia innocensque in iocum iraprobae succedit

rent,

prodicitur,

regnoque potita civitatem tum legibus sacrisque instituendis

tum

tranquillam

fortiter

agris

colendis

hostibusque

vincendis potentem reddit, in hoc pellitur gens sceleribus poliuta,

cuius

purgatur

fons malorum, alter in

contagione pestis reipublicae illata est, ac materiam scelerum egerendo. Duplex

civitas

qnorum alter in Oedipodarum est imperio,

civitatis

removetur.

ipsius corpore positus,

Populi igitur et domus

duplici

regiae

sors

remedio in

hac

quemadmodum in Troadibus agitur, unde fit, ut quoque eadem natura sit. Hoc t^ens, nihii in ea

tragoedia chori

abundare, nihil abesse, nihil alienum, sed necessaria omnia et

universum opus aptum atque omnibus suis numeris par-

tibusque perfectum

atque expletum esse inteliiges.

ad partes explanandas me converto.

lam

445 Prodit locaste, ut theatruni edoceat , expositisque re-

domum coiitinuo revertitur.

bu8 fn sine

corporis

minime

Potuit hoc prooemium

incommodo

universi

persona locastes

Verurataraen

abesse.

sunt

indigna

quae perorat: a

enim exordio proficiscens res graves aliam post

ina^nifico

aiiam commemorat, postremo precationem addit vaide re-

bus convenientem. In narratione autem digna quae animadvertamus insunt haecce, quod de iiberis procreandis Laius oraculum consuluit, quod invitis fatis tiiium ebrius sevit, quod iterum Delphos filiiim quaerens expositum adiit et in

eo ipso itinere rixa forte cum tilio,

quem quae-

commissa interfectus spoliatusque est. Currum Laii

rebat.,

Oedipus, ut in ea tragoedia, cui Oedipi nomen inscriptum fuit,

Polybo tradit; reliqua discrepant: nam cognito se patre

interfecto cum matre concubuisse, oculos sibi efFodit, a do-

mo autera et patria nunquam pellitur, neque ulla afiicitur praeterquam quod iilii, postquam adoleverunt, tegendae rerum foeditatis caussa senem e conspectu hominum removent et carcere includunt, quod factum non im-

iniuria,

probare locaste videtur. ira diras

filiis

metuentes

At ille degens

imprecatus est, pacti

filii

inter

se,

ut vicissim

possideret, alter solum verteret,

studuerunt maturarunt.

in vinculis insana

quae ne eventum haberent alter

regnum

hac ipsa re quod vitare

Captus enira dominatus dulcedine

Eteocles cedere fratri regnura annua vice noluit:

quo fa-

cto Polynices exsul, privatus patriraonio, adiuvante socero

bellum patriae cum maximis Ar^ivorum copiis inferre constituit.

Oppugnantur septem urbis portae; caedibus paItaque mater litem dirimere

triam fratres vastaturi sunt.

cupiens

suasit,

induciis

et nuntio raisso ipsa

factis

inter se congrediantur,

Polynicem arcessivit, qui ad obtem-

perandum matri pietate adducitur. Haec, ut dixi, narratio extrinsecus affixa est; nes

ipsae

colloquio

paedagogi

aliquis

superfluum

diverbiura

esse

tog. vit,

actio-

incipiunt.

argumenti scriptorum miro errore

Contra veterum

TGtv TELX^ov 'AvxLyovtj

virginis

prologi opinatus est: rj dnb ^BOQOvCa fiagog ovk s6tL dQdiia-

Non sensit homo tardus, quisquis hoc primus notacum oppugaatio urbis materiam dra-

necesse fuisse,

446 matis efficeret neque exercitus oppugnantium ipse theatro ostendi posset, certe iliura describi sic,

ut ad spectatores

timor et anxietas, qua obsessi vexarentur,

enetraret.

Per-

petua muiierum trepidatione Aeschylus hoc efficere conatus est, strepitum armorum, quem nemtf perciperet, se audire testantium.

Euripides contra, melius quid deceret

sentlens neque fere quicquam, quod cum veritate pugnaret, in

conspectu ponens, tHxoGKonittv imitatus est,

Homeri

quidem exemplo delineatam, sed multo vegetioribus, quam est apud illum , coloribus illnstratam multoque ad mo-

vendum aptiorem. spectantur,

sed

JNon enim quiescentes duces ab otiosis oppugnationem cummaxime parantes et

suas quisque cohortes in aciem salute

sua

timeant.

educentes

Ma^nificentius

igitur

iis,

hic

qui de

prologus

quam plerarumque tragoediarum comparatus est, nec povestibuium ullo modo ad praeparandos occnpandosque

tuit

qui intrant, aptius honestiusque institui. animos eorum Timida puella, cum sene ultra aetatem militarem provecto colioquens, non quae opinatur vel fando audivit, sed quae coram spectat de multitudine exercitus, de ducum ferocia ,

de armorum novitate ac splendore exponit. Quanto hoc commodius est, quam turbam mulierum, quae et fortitudine,

nunquam hostes ipsae conspexissent, perpetuis clamoribus aures obtundere

Esse autem istas S^^f/Liftara oi;x dvaGxitk

Aeschylus ipse testatus

est.

Praeterea prudenter usus est

noster opportunitate Antigonam, priusquam induceret moe-

rore

immutatam, ostendendi eo animi habitu praeditam,

Quam egregie

qui pudorem ac venustatem non excuteret.

adumbrata est timiditas puellae e gynaeceo ad spectandos procul viros armatos progressae! Quam paucis verbis

decore commovetur subito conspiciens campum armatis repletum ferroque fulgentera ac veretur, ne portarum repagula tantam hostium vim non retineant! Quaro apte sciscitatur nova, admiratur habitum virorum

et vario

mo-

Fratrem vero oculis diu quaesitum agnoscens cupit se cura nube per aerem ferri, ut

do eorum specie afficitur collo exsulis

miseri brachia circumiiciat.

Mox Capaneum

prospiciens aditus lustrantem urbis, precatur, ut lovis ful-

men insolentiam superbi, qui servitutem Thebanis minitetur,

447 comprimat,

utqiie

Diana Tirgines

captivitate

Tranquiliitatem inter haec servat senex, et propterea,

suetus

tali

tutetur.

adspectui ad-

quod castra hostium, cum Polynici

modo lustravit, ad docenda ea, quae virgo sciscitatnr, idoneus. Appropinquante mulierum caterva, Anti^one a sene, fannntius a matre veniret,

mam virginis religiose tuente, in domum retrahitur. Quum mulieribus utique in urhis oppugnatione pro choro utendum

quam domesticis, noster uti maluit. Chorum enim voluit eum adesse, qui raoveretur quidem rebus, esset, pere^rinis,

quae gererentur, sed non haereret in iis, non perturbaretur iis,

sed iiberiore animo praesentia componeret praeteritis,

demonstraret caussas, prospiceret exitus, renovansqre famam vetustam commemorans priora pericula praedicans ,

maiorum virtutes

denique rerum gestarum ma^nitudinem

ac splendorem civitatis explicans conveniret

tra^oediae,

qua ma^norura populorum regumque potentissimorum salus in discrimen vocata ostenderetur.

Scite igitur e Cadmi pa-

famam antiquam ceiebrandam propensas; contra domesticarum muiierum turaultum ac trepidationem supplicantium per urbem feminas ad originem gentis et

tria arcessivit

iamentisque loca omnia iraplentium sustuiit et, quod Roniani in magnis caiamitatibus facere soiebant,

tronas

publico

continerique intra aedium

arcuit

ma-

limina iussit^).

Ceterum videas quae de hac chori natura aiiis locis T. I. T. II. p. 370. disputavi. Parodus praeter caussam adventus et Tenustissimam

p. 524. et

locorum

quibus

virgines

commoraturae sunt,

nem commemorationem continet earum rerum

iraagi-

quae ante

portas urbis ab Argivorum exercitu et Polynice, patrimo-

nium a fratre repetente, parantur.

Maius interim spatium

temporis consumtura esse,

quam hic cantus expiet,

tandum est.

eo finito Polynices ex hostium

Statim enim

cogi-

*} Non satis firmis argumentis caussam peregrini chori schoinirrjdss ovh sialv inticoqiai al rov X^^QOVj dXXa ^ivai xat hqoSovlot^ ontos sv rolq sirjg dSsug dvri'Asl Xsyoisv r^v ngog 'ETSoxXsovg ddiHiav (cf. v. 526.).

liasta defendit:

yag 6 X^9^S Tta^qTjaia^ofisvog rov dmaiov nqoioTurat. ndSg ovv sfisXXov rov §aatXsa iXsyxstv, ti i^aatXsvovto vn avrov;

448 CBstris,

iii

quibus paullo ante conspectus est cohortes in-

Abhorrere a veritate

struens, ad penates patrios pervenit.

huius in hostium

Sed necesse nihilominus Euripidi fuit haec

est intelh'gere.

fingere,

modo vellet colloquium fratrum discordantium

exhibere,

moenia introitum non ma^ni acuminis

cuius colloquii videus utilitatem quis non Euri-

pidi veniam det

lubentissime*?

matre fidem-

invitante

que interponente multo rainus temerarius esse Polynices videtur, quam apud Homerum Menelaus Troianorum fidei

quem noster imitaUis est*). Pavidus tase committens men ille strictoque gladio, ut ad omnes casus paratus sit, ,

procedit, volens scilicct,

subito ex insidiis opprimatur,

Ac ne matri quidem sa-

certe non inultus occumbere**). tis fidit:

—

ni7C0L%a hzvxol firjtQl xo^d niTtoi^f' cc^a

o indignam suspicionem! Sic regnandi cupiditas omnia in-

Confirmatur animo, ubi ad penatum aras per-

fida reddit.

veniens nullis custodibus se ab grinas vel

matrem

fratrem

vel

familiarium

fiiii

arceri et feminas pere-

esse arbitratur,

sacra sanguine

Tero, postquam de

iis

neque enim tanta improbitate

videt***):

adesse

ut ipsa

suorum polluere

deorum

velint.

lila

adventu audivit, accurrens quanta

cum laetitia receptum amplexatur! quanto se eius desiderio

flagrasse

iuxisse sibi

ereptum tanquam mortuum

*) Schol. V. 171 : Tov 'O/irjqiKov 81 MsvsXccov (itfisttai Evginidrjg,

vnoanovdov

ixBivog sig

Tlolvviiytrjv

aycav

stg

rccg

Tt]v "Ihov slg^Xd^s xaTa&^i^aofisvog

Qij^ag,

ojg

tov noXsfiov.

Non omnes igitur grammatici hunc introitum yituperabant. **) Schol. V. 267: ccvotjtov cpaai Ta

Satg 81 (ir^nca

yiat

XsvovTcov ToaovTcov.

^icpst

niaTSvstv, Tatg anov"

fiovog cSv ^gaTrjaat iSvvaTO int^ov-

'Jyvoovat 8s, oti ol (istu dvdyKrjg snt

Ttva yivSvvov igxofisvot

ovx^i- iti

rcov iv8sxofiivcov d-rjgaad^at

nagd tov xaigov Xafi§dvovai, nai oV sn igrjfiiag fiSTcc ^t(pt8iov nogsvovTUt ^t~ Tov fisv (onXiafisvot tcov vnonTSvoftsvcav &r]gav rj li/ffTCji', rrjv dacpdXstav id^sXovaiVy dXX' ol'av

afistvov 8% Tcav dvonXoav htX.

***)

Parum Tim verborum perspexit qui haec reprehendit: Tug dno Tov xogov

koogancog

fpvxrjs Tsxfirjgiov

ad-ai

ngog itivSvvov;

cpr^at

TS&a^grjxivai

•

daO^svovg 81

ydg ifisXXov avra yvvatKsg evfi§aXi-

449 significat!

quam

dolet,

quod neque

eius

tristibus

neque

Oedipum quoque non minori ait, quam ipsam iilii desiderio teneri et paene ad mortem poenitentia exsecrationum adactum esse. Hunc enim sinrebus interfuerit!

laetis

gulari fide^ diligenti cura, soilicito

senem

tissima

amore mulier praestan-

afflictum coiit, consolatur atque sustentat.

Eadem sapientissimam se praestat muUerem, quod sanare filiorum discordiam studet,

ut viros praestantissimos

et merito

magno amore ambo

(ccvdQ^ dQt^tcj v. 1267.)

ampie-

quod, ut Cicero dicit, in maximis animis splendidissimisque ingeniis plerumque ex* ctitur eo solo vitio laborantes,

sistit,

nimia principatus cupidine.

Hunc amorem declarat

60, quod

omnibus Polynicis doloribus tanquam propriis afficitur quodque de exsulis misera conditione et quicquid Tei boni vel mali tempore, quo patria profugus caruit, perceperit, studiose sciscitatur*). Quis unquam vel veterum vel recentium poetarum verioribus coloribus maternum amorem depinxit? Polynicem noster amore patriae insi-

gnem esse voluit, in

quibus adolevit,

qui aras

deorum patriorum, gymnasia,

Dircae aquam et urbis tecta salutans

horum se conspiciendorum desiderio motum esse dicit, ut, quamvis metu pavens verensque insidias, in media hostiura arma se demitteret; et lacrimas ei non minus horum sibi ereptorum quam matris afflictae lugnbrisque adspectus elicit. Exsilii deinde mala, matre invitante, ostendit, quod ingenuitatem auferat, quod potentium stoliditatem tolerare et servire utilitati cogat, qnod ne spei quidem solatium miseris relinquat, quod fidem hospitum cum fortuna commutet, quod deficientibus opibus nobilitas generis ac deCU8 iaceat "*"*).

Casus deinde suos exponit.

*) Morati sermonis recte

alieno

exemplum

notavit schol. v. 388.

tempore

sententiis

Oraculo iussus

hoc colloquium, id quod Idem male reprehendit, quod

est

utatur

Euripides

{yvcafioXoyBi).

matrem prohibeant, quo minus vim amoris sui filio post longum tempus recepto declaret. G. Hermannum cum alia multa tum hunc 8ermonem imprudenter cavillantem omitto. IVuIIa

pericula

tanta

esse

possunt,

**) Schol. V. 71 : ovtog 6 ronos sls oi6vfi(p(ovittv ayst ro Sgafiec hdsi yocQ i^iXaaiv vnod^sa&ai zov IloXvvsUovg, tva Siu tdiv

T. H.

450 Adrastiis

apro

ac leoni

despondere, imo tempore

filias

Tydeum atque Polynicem, recepit forte ante fores suas de cubiii rixantes, mox iis affinitate secum condiios exsules,

iunctis iureiurando se obstrinxit se

triam uterque restitueretur. tur

deos

invitum

penatibus arma intulisse, ciliata

ex his miseriis

monium careat,

repetere

sibi

eff^ecturum, ut in pa-

His narratis Polynices testanecessitate

et orat

coactum carissimis

matrem, ut pace recon-

se et civitatem eripiat.

necesse esse

etenim

Patri-

opibus

qui

eum potestate ac honore carere.

Ferox festinansque advenit Eteocles, modo in disponendis instruendisque copiis occupatus parumque ad graConstitutis autem in muegregiam mater orationem interponit, cuius paene singula verba Schillerus noster imitatus est:

tiam conciliandam propensus *). tuo conspectu

filiis,

Cohibe impetum, Eteocles: sunt,

non enim praecipitia recta

sed niaturae fere rationes prudentissimae.

Et re-

mitte vultus ferociam atque irae spiritum: non enim Gor-

tuum reversum intuens. Tuvultum ad germanum converte namque contuens huius vultum commodius et ipse dices Monere autem vos quiddam non et huius verba accipies. insipidum volo : Quando amicus aliquis amico iratus cum eo in mutuum adspectum congreditur, ea sola, quorum gonis caput intueris fratrem

que invicem

Poiynices ,

gratia venerunt, considerare decet, iniuriarum

rum mentionem omittere.

Prior

tibi,

betur dicendi: iniuriam enim exprobrans

l^fjg SsQVTcog

Xov av."

X&yoi

^^Tlorh filv

autem prio-

Polynices, iocus de-

cum exercita Te-

rifiag sixov, slt

oux ft-

Et yag alXrjloig vnsxf^Qr)^^'" iviavrov naq

ivi-

uvTQV agxsiv, ndvTCog xal toc inLTr,8siu inscpfgsTO IJoXvOblitus ergo erat hic privatum patrimonio fuisse vsUrjg. Folynicem et plus unum annum patria caruisse. *) Schol. V. 446: KalXiGTa nfnoirjTaL tco TgayL-ncp ro ngogolov SsL slvai adixov avSga. FiyvcoGxcov yag , ag conov ovSsv SUaiov sxsL XsysLv, snstysi ttjv HgioLV, tov i-n T^g dLKaioXoyiag yiaTa XsnTov yLvofxsvov sXsyxov SHcpsvycov. Con,

tra Foiynices,

quod confidit caussae, etiam in media hosti-

um castra se conferre non dubitavit.

;

451 At iudex deorum quispiam et pacificator inter-

nisti*).

cedat !

Simplex, inquit Polynices, est veritatis oratio neque eget fuco et praetextibus: res

enim ipsa opportuna est.

Ego non magis raeis, quam huius, rebus ac doraui paternae consuleus patria

regno

abii

annuo concesso hac

lege, ut ipse vicissim regnarem, vitare volens haec, quae

At hic comprobatis his et iuraraento cou-

nunc evenerunt.

firmatis nihil fecit eorum, tinet

quae fide data promisit, sed reEt nunc para-

regnum ac meara patrimonii partem.

iis, quae mea sunt, abducere exercitum, non vastare terram, non oppugnare urbera, id quod facere conabor, si ius non obtinuero. Testes horum deos invoco, omnia nie cum iustitia agentem praeter omne ius patria

tus sum, receptis

iniquissime

Haec

privari.

simplicia

sine

ambagibus

dixi,

prudentibus perinde atque rudibus plana. Peior est caussa Eteociis, sed oratio non minus sim-

plex atque ingenua.

giumque

foret,

,,Si

omnibus idem pulcrum egre-

non esset raortalibus unquam anceps con-

tentio; nunc autem nihil omnibus aequale est praeter nomina: re enim et factis nihii ad omnes convenit**). Ingenue dicam quod sentio. Ego et ad solis ortum, si fieri posset, et sub terrae cavernas descenderem, ut potirer

tyrannide,

deorum maxiraa. nolo

o mater,

Ignaviae enim

alii

IIoc igitur

quam mihi servare.

potioribus

contentum esse mi-

est omissis

*) Egregiura cautionis adhibitae tuc *'^)

(p^<s,

summum bonum,

potius perraittere,

signum esse,

quod

adliciat

animadvertit scholiasta.

Imitatus liaec quoque est Schlllerus:

Schnell fertig ist die Jugend rait dera Wort, Das schwer sich handhabt wie des Messers Schneide u.

Gleich heifst ihr AUes schandlich oder wiirdig, Bos' oder gut, und was die Kinbildung Phantastisch schleppt in diesen dunklen Namen, Das biirdet sie den Sachen anf und Wesen. Eng ist die Welt und das Gehirn ist weit Leicht bei einander wohnen die Gedanken, Doch hart im Raume stofsen sich die Sachen u. s. w.

29*

452 noribus.

Praeterea

pndet huic vastanti terram postuiata

concedere, et turpe esset Tiiebanis, rens

Argivorum ego ve-

Debuit non

exercitum reg:num huic traderem.

cum

armis reconcitiationem quaerere: idem enim oratio, quod Sin privatus hanc terram habitare volet,

ferrum, conficit. licebit; iilud

vero nunquam voiens concedam,

gnare mihi

liceat,

huic serviam.

ut,

cum re-

Proinde saeviat

ignis,

ferrum , iungite equos, impiete terram curribus; at regnum equidem huic nunquam concedam saeviat

,^Nam si violandum est ius^ regnandi gratia Violandum est ; aliis rebus pietatem colas," Piena sapientiae est matris oratio, opportune sapientia et sententiis phiiosophorum utentis, ubi quae a pietate peti

poterant inutiiia esse videret. Primum monet iuvenem ferocem, ne senectutis prudentiam contemnat. De-

auxiiia

inde perniciosam esse ambitionem

et regnandi cupidinem,

aequitate vero non tantum domus ac civitates,

mundum ipsum

conservari argumentis

verum etiam

docet luculentissi-

Tum inanem esse honorem ostendit et solo nomine

mis.

decipi

qui plus habere

cupiant:

satis

magiia esse quae-

cunque sufficiant.

Regnare, inquit, quam servare civita-

tem, mavis: at

vicerint Argivi, opes istae ipsae, quibus

studes,

tibi

Inde ad Poiynicem conversa

funestae erunt.

haecce dicit*): Perversara tibi gratiam Adrastus gratificatus est, et imprudenter tu ipse ad patriam profectus es exscindendam, ubi et vincere et vinci perinde turpe mise-

rumque est.

Omittite igitur

immodicam cupidinem: duo-

rum inscitia malum **).

unum

conveniens

gravissimum

Eteocles

inutiliter

His auditis

neque quicquam

*) Schol. V. 568;

profici verbis,

l'voc

fir}

So^rj

itciTifKoaa, GTqicpSTUi xat

efficit

tempus ait consumi, mora abire extra

sine

8vgxfq^9 'EtsohXsi, avtm fiovco

nqoq noXvvsixrjv xtI.

**) Aliud agens haec legisse videtur scholiasta,

qui reprehen-

quod non iubeat denuo facta patrimonii parIVon intellexit hoc titione certis legibus bellum componi. ipsum spectare matris orationem et importunitate Eteoclis dit (t. 584.) ,

coUoquium subito abrumpi.

453 tnoenia iubet Polynicera.

Incipit igitur altercatio, trochaico

quum Terborum quasi

inetro inclusa rairaque arte confecta, telis

invicem iuvenes fi^ant, et quasi per gradus in-

surgat ira atque incendatur

ita,

ut necessario nascatur quae

naturam est fraterni sanguinis

sitis. Contumeliose enim fratrem tractat Eteocles et petentem, ut patrem atque sorores salutare liceat, reiicit, qua crudelitate exacer-

contra

batus Polynices ferro gemini

Contrarium

cupiscit.

igitur,

prior con-

lacerare

viscera

atque raater speraverat, habet

eventum, quaque ratione illa perniciem aver-

colioquium

tere studuit, hac ipsa efficit, ut dira caede

morum

filii

intereant.

acumine verborumque himinibus haec pars dramatis exceilit. Egregie autem mores tum omnium tum Eteoclis depicti sunt, Praeterea

alterius

Achillis,

imitatione,

iura

sibi

sententiarum

nata esse negantis,

armis arrogantis idque ingenue profitentis *).

animo Polynices,

non

quam ante oculos positam Caesar

fecto haec persona fuit,

haberet cuiusque

nihil

Idonea pro-

ore

gereret orationem.

videtur poeta,

Mitiore est

huic faveamus,

5,Namque" (Grotii haec sunt verba) ius suum obtinere non possit sine popularium periculo; ipsum Adrasti beneficium ita agnostudiose

elaborasse.

„doIere

scit,

ait,

quod

amorem patris, matris, sororura

ut simul doleat**);

et vivus ostendit et moriens.

Vivus fratrem conditionibus

quam apud Papinium, ubi iara fretus armis, suo non contentus, totum regnum postulat; moriens ostendit dolere se non tam, quod moreretur, quam aequis studet placare, aliter

quod fratrem occidisset, cui condonat quidquid in se commiserit.''

caussae

Omni laude dignus esset,

ullae satis graves

quibus aliquis contra deos patrios

esse possent,

Reguandi cupido hunc quoque

arraa ferens excusaretur.

abripit, idque saepius ipse declarat (v. 439. et 634.).

Abiit ad

hostium

copias

Polynices,

Argivorura exercitus unam urbera,

*) Schol. ad V. 507:

fiifnjaiv

6 EvQini8r]g firjdi to5

**) V. 431:

Xvnqav

nullis

iaraque

ingens

auxiliis

auctam,

dvSqog aSUov i^fixovltst

t^(uv

Soxhv svgb^eIv ^ovXofifvov.

;|;a'§tv,

dvayKcciav

^fiol

SiSovtsg, quae

erba scholiasta approbat: tfKpqtov xal iXiUvog 6 Xoyog.

454 oppugnatunis

est.

rnra

rerainiscens

hoc discrimine chorus perpetui deorogat, ut hoc quoque tempore adesse populo periclitanti velint. „Deductus est Cadmus oraculis ad habitanda loca fecundissima eademque amoenissima, natus est ibi Bacchus, quem inrantem pampinis favoris

quasi brachiis amplectens hedera divinae e«isc nalurae gnificavit;

vicit

ex dentibus natos sub terram remisit:

viros

si-

draconem Cadmus adiuvante Minerva

ibi

iara

te,

Epaphe, quera lo, princeps gentis, ex love concepit, invoco, veni ad hanc terrara, mitte

serva

gentera

subsidio

altrices

tuara."

quam posteri tui incoluerunt, deas Cererera et Proserpinam,

commodo verborum

Haec neque

ornatu carent neque ardore eo, quo imagines rerum quasi

praesentium exprimantur.

F^iisset

auteni

dubio de

sine

fratrum

exitiabiii ira ac scelesto

conatu canendum,

raaioris

moraenti esset civitatis

quara

non

singulorum salus:

ad illam, tanquam sumraam rem, omnia direxit Euripides, illam sibi curae esse

omnibus carminibus chorus

declarat,

id quod angustum hominum, qui nunc sunt, captura superat.

Secundus actus

consilia continet imperatorum et proe-

horum committendorum rationem. Ad mortem paratus Eteocles, priusquam in pugnam proliciscatur Creontem ,

convenit coramendaturus ei quae vult iieri*).

mmtiura

ex captivo acceptura,

afFert

ut universara

urbera

armatis

Hic autem

eo esse hostes,

cinctam uno tempore undi-

Plenum prudentiae

hoc est colBlucherum cum Gneisenavio colloquentes nobis audire videmur Eteoclem et Creontem audientes. Illius enim ferociam ad audaciora quam tutiora consilia propensioris, ut solent homines fortitudine freti, hic cautior quam audacior comprimit impetumque moderatur. Cui ille obtemperans intra moenia exercitum, longe numero rainorem, continet et septem

que oppugnent. loquium:

Achillem

cum Palaraede

militaris

aut

duces totidera hostiura ducibus adversos ad septera urbis

*) Valckenarius ad v. 731 : „In hoc Eteoclera inter et Creontem

dialogo elucet Euripidis artificium non vulgare

imperato-

riam in Creontis persona prudentiam monstrantis, in Eteocle contra militis audaciam minime providam."

455 portas disponit, in qiioriim praedicandis virtutibus mininie

imnioratur, ineptum esse dicens, hostibus iamiam moenia Jnvasuris, singulorum, quos praeficiat, arma, genus et for-

titudinem oratione persequendo tempus consumere: quibus

Aeschylum

perstringi

notum est*);

verbis

cf.

II.

293.

Cum mulierculis quoque istius imperator modo aiter-

cans

modo sermocinans tempus morae,

impatiens in

paucissima

contra

terit;

nec

nisi

Euripideus,

necessaria

locutus

Necesse enim est regi de capite quid domesticae publicaeve rei infectum

certamen se proripit.

suo dimicaturo,

relinquit, successori

fututa praeparantur.

manus:

commendare. Ceterum his commode „Abeo," inquit, „ne ab opere cessent

utinam contin^at, ut fratrem nactus adversa-

rium transfodiam, qui venit terram

meam vastaturus! Nu-

autem Anti^onae et Ilaemonis, si quid humani mihi acciderit, tu curabis; dotem quam promisi, ratam facio; ale et fove eam, ut meretur. Patrem non laudo, cuius

ptiae

caeca

ira et ipsi iniqua est et nos, si contingat, perditura.

Unum restat,

ut Tiresiam consulas,

monita cognovit:

qua forte deorum

quem ego per filium tuum Menoeceum

huc ducendum curabo. Tibi enim lubens respondebit, mihi, quod vaticiuationem vituperavi, infensus est. Polynicis corpus, si occiderit, sepeliri veto, et supplicio affici, 8i

quis iusta ei persolverit.

Efferte iam arma mihi, famuli,

ut ad ciirtamen propositum contendam; Prudentiam autem,

utilissimam deorum, invoco, ut hanc

urbem servet."

Sequitur carmen praestantissimum,

quae hoc rebus tempore geruntur, convenientissimum. Etsi grandiloquus esse ne in lyricis quidem solet Euripides, tamen, ubi res poscit, non deficiunt eum vires, velut in hoc carmine am,

pius, copiosus et magnificus apparet, strepitum

armorum

paene aequali strepitu verborum depingens. Sed insunt quaedam corruptelae, a scribis et grammaticis illatae, quae eruendis

iis

lectionibus ,

quae partim

scholiis partim

in codicibus latent, tolii posse videntur sic scribendo:

Didymus interpretatus est: ntcpvkaHTai rag ovoavrav iimlv dicc t6 vno AlexvXov ftqrjcd^ai iv toZs

*) Benignius fiaaiag

tnTci inl @fj§aiS'

456 ot5d' vTcb

%vQ6onavii v£^ql8g)v ybixa

dcveveLg, iv 6'

aQp,a6L nal xlfalLOLg tstQaPd^ova ^LGivvxa 7ic)kov^ 'I^iiiqvov r' Inl xiv^LaCL

Palvav

innslaL^i &od^£Lg^

'AQydoig ImnvevGag

JJnaQtav yivvav^ denLdocpiQ^ova ^laCov, evonXov, dvtinaXov icata XdXva telxsa.

cum bacchantium discum thyrsorum vibratione et

Comparatiir proeliantium concursus

cursu et telorum

coniectio

tubarum strepitus cum tibiarum cantu et in acie js^rassantium saevitia cum maenadum furore et ungularum sonitus

cum

saltantium tripudio,

pingitur,

simul pacis

denique

tumultus

beili

desiderium

sic

de-

Drama

exprimatur.

AQeag (jLS0tdv componere nolebat Euripides, ne fatigaret spectatores pluris decernendi rationem quam decertandi fortitudinem versari

facientes

m.anu

cum

quam

meliora scientes

esse et belluarum simile Cicero recte decrevit; ille inutile

esse

ducebat alacritatem

in acie

quod immane

hostibus confligere,

praeterea

gerendi inserere

belli

civium animis eo tempore, quo quicquid vita humana venusti hahet in patria diuturnitate belii iaborante

imminueSed praedicabat bella et pugnantium ferociam, ubi opus erat. Non minus splendidae sunt reliquae carminis partes. „Utinam ne servatus esset Oedipus, neci in Cithaerone destinatus, utinam ne Sphinx, monstrum funestum, batur.

venisset,

cuius soluto aenigmate

liberos ex incestis nuptiis et

ille in

sustulit,

civitatem invectus

qui

iam

domum suam et rempublicam vastant.

pulcra ex inhonestis colae viri

eveniunt.

Illa

autem

civitas, cui in-

ex draconis dentibus sunt gioriosissimi nati,

progenies, cuius ad nuptias

dii

odio

infelici

Nunquam enim illius

coelestes venerunt,

urbs, cuius moenia sponte surrexerunt,

Amphione

illa

inter

amoenissimos Dircae Ismenique rivos saxa sono lyrae movente,

ille

populus, cuius ex lone procreati sunt reges, in-

numerabiles virtutes

iam

bellicae

alias

super alias praestans

gloriae fastigio

constitit.''

summo

Commodius

sic

451 quam si septem viro-

laiidem virtutis praedicavit noster,

rum nomina, genus et pro

lamentis

quod esset

voces gloriosas commemorasset;

paeanes

utile

certamina

inter

exemplum iis,

qui

cantari

fecit,

in paribus periculis

Nulla enim re magis eriguntur animi et ad

versarentur.

quam priorum periculorum virtute propuisorum recordatione. resistendum incenduntur,

fortiter

Tertius

catastrophen continet.

actus

Superiores de-

cedunt qui inferiores sunt multitudine Thebani, idque generoso Menoecei facinore efficitur, pro salute patriae ca-

Pro signo vel imagine, qua communis quaedam sententia significetur, et devotio Menoecei et vaticinia Tiresiae habenda sunt: revera enim Euripides deos victimis humanis placari negabat. Menoecei factum,

put suum devoventis.

bonorum omnium

praestantissimum

patriae

consecrantis,

contrarium est coecae ac temerariae Oedipodarum

libidini,

rempublicam domumque suam vastantium et in se ipsos Hi igitur, ut materia calamitaira odioque saevientium. tum, removendi sunt e civitate, ut expulsa vi noxia sana esse possit: quae autem iam elfecta sunt mala sanantur, 5,81 quod quisque habet praestantissimum in medium prolatum patriae consecret" (cf. v. 1015 Eandem 1018.).

—

sententiam fabuia Erechthei, cuius simile fuerat argumendeclaraverat Euripides ,

tum,

tragoedia Tiresiam

fecit

cuius similitudinis in hac

ipsum nos admonere (cf.

852

— 856.). Heri enim se Athenis redisse senex decrepitus,

dum a Menoeceo, Creontis filio, adducitur, narrat, et corona aurea ornatus conspicitur, riae, ipsius

quam pro praemio victo-

opera partae, accepit.

A sede sacra auguraculi

cum maxime veniens sortes sive tabellas vaticiniorum servandas

castis

Creonti

respondet

adolescentis manibus commisit.

facinoribus terram

ex Oedipi laborare,

filiorum

Consulenti

eius

nefandis

quibus se frustra obstitisse.

lam eo perventum esse, ut mutua caede fratres intereuntes secum civitatem ad interitum trahant, nisi suis obtemperetur monitis. Debuisse Oedipodas pridem regno et iam unam reliquam esse salutis viara, sed eam prodere neque sibi tutum esse et acerbum iis, ad

civitate pelli;

quos

fati

veniat

necessitas.

Praestare igitur se abire et

458 cum reliquis pati quae oporteat. Urgente deinde Creonte Menoeceum imraolandnm esse. Quo edito oraculo Creon se omnia malle quam filium amittere ostendit, et

aperit

suppliciter vatem orat,

ut celet responsum sed frustra. Caussam deinde Tiresias explanat: pro san^uine draconis, propter cuius necem Mars irascatur, san^uinera redden;

dum esse unius eorum, qui ex draconis dentibus nati sint. Hoc facto victrices fore Thebas Argivos vero reditu in ,

patriam privatum

Ilis dictis abit

iri.

senex, questus an-

munus et tractatu difficile; Creontem autem moestum relinquit. Qui quum omnia pati quara liberos sua manu interficere malit, iubet Menoeceum sine mora fugere e patria ultra Delpbos per Aetolorum terram ad sacram Dodonae sedem'-'). Haec quam tea invidiosum esse divinandi

sint turpia intelligit filius, cuius vitandae turpitudinis caussa

vitara

patriae consecrandara his ipsis, quibus

Sed celare patrem

servare cupit, irapellitur.

ille

eum

consiliura,

ne ah eo exsequendo prohibeatur, decernit: quaraobrera ablegandi

Creontis caussa iubet eura ad viaticum

ferendum domum redire, cuius

parvulus

siraulans

interim

sibi af«

locastae,

mammam suxerit, valedicturum**).

fecto patre, sine

Pro-

mora adolescens, utens oratione ea, quae adolescentera

deceat generosi animi

ad eara

raoenium

quae irarainet speluncae draconis, corpus inde iu locura, in quo ille excubans interfectus est, deraissurus. Hoc egregiura facinus supra Oedipi merita laudibus

partem

abit,

hic

a choro effertur: tatl

ita

attulit,

Componuntur

pollueret.

praesenti

Sphinge sublata salutem civi-

enira

ut siraul raatris inito raatriraonio

illius

pristina

enira

^andem

calaraitas

cura

defensor cura huius, neque otiosa est

Sphingis coraraeraoratio, in qua imraerito tura veteres tum recentiores gramraatici offenderunt (vid. schol. v. 1019.

) Quis credat haec, quibus paternus animus loco eeregie

depingitur,

dare? Schol.

980:

cuiquara slq

potuisse

filii

pavens

locum vituperaudi

ov8\v 61 xqr]6i(XQv xonoyqoccpu-

fiuXXov 81 avtov ^xqriv aaOTislv^ oncoq zcov noltfiioov xao^iSo/ttfVcov XrjasTcci ipsvycov 6 Msvoiytsvg.

naQU-

*) Haec parum intellecta fuit nuper qui vituperaret, crimen poetae inferens ex sua tarditate.

459 Valcken. v. 1026.).

Praeterea res inter se ipsae cohaerent.

Sphinx enira caussa

fiiit

Oedipi

regniim et civitatem

adsciscendi, caussa fuit incesti matrimonii^ ex quo illa pro-

mala, quae Menoecei morte avertenda sunt. Egregia est imago luctus saevitia monstri effecti et commodis non verbis tantum, sed etiam numeris expressa.

Tenerunt

Denique mors adolescentis ea ratione collaudatur, quae dignissima est iis, qui laudant: gic proie felices, o Pallas,

impcllens ad

opus

^,Sic iitinam

fiamus matres,

quae draconem confecisti, Cadmi propter quod irascens Mars

curam,

Sphingis postmodum rapinas immisit." hi his cura Pindari laudera

aemulatus

sit

noster,

Quartus enim quae sequuntur, Homerum imitatur. actus effecta ostendens, quae in prioribus praeparata sunt, iis,

paene totus ex narrationibus certaminura constat, materiae, quae universo Aeschyli carmini suffecit, partera longe maximara complectens. De filiorum vita ante omnia cognoscere cupientem locasten metu liberat nuntius, vivere eos dicens; ita facultatem adipiscitur victoriae populi Thebanorum prius exponendae, id quod et arguraento idoneum est

neque a natura nuntiorura,

tristia

ciim coguntur referentium, abhorret. bis

cunctanter nec

nisi

Primura paucis ver-

Menoecei mors coramemoratur, cuius amplissima praequae illam insecuta sunt. iis ipsis inest, Nam

dicatio

cum stans summa in turri, iugulum gladio cohortes

inspectante utroque exercitu, sine

transfixisset,

mora Eteocles septem

cum ducibus ad septem portas disposuit et alias

in insidiis coilocavit,

quae subvenirent laborantibus.

Mox

hostium exercitus ad impetum faciendum cursu appropinclassicum

quavit,

singuli

cura

utrinque

clypeorura

sonuit.

insignibus

Duccs Argivorum

describuntur: facultas

enim nuntio fuit cognosccndorura singulorum adeunti portas

singulas,

describendis

cum tesseram

circuraferret.

Aeschylura in

clypeorura imaginibus sic secutus est noster,

ut taraen pleraque

propria inveniret.

Arrogantia virorura

quorum insolentia niodestia differt Amphiarai victimas secum curru vehentis et arraa sine signis gerentis. Artificum autem sollertiam imagines cura omnes tum quae in Polynicis scuto depicta est prodit.

declaratur insignibus, a ,

460 eqoi furorem adiuvante machina

Neque abest

iroitans*).

coelestium rerum imitatio, Argus oculis invicem patentibus

lumina ac diei nunquam quiescentia re-

clausisque

noctis

ferens**).

Commisso

proelio primum tela et saxa iaciequum superiores essent Thebani, ho-

bantur: qua pugna

8tes incitante T^^deo universi

serunt. cisi.

Tum

uuo impetu

Parthenopaeus

vero

ignem ac ligonem postulavit,

quem Periclymenus

coercuit

tique eius immisso,

ret.

Inter haec

in portas

inva-

utrimque pugnatum est, multique oc-

Ibl acriter

turbinis

quasi

instar

moenia

irruens

eversurus:

saxo a pinnis revulso capi-

comminula calva humi procumbe-

quum Eteocles, comitante satellite, prae-

sens ubicunque opus erat ad auxilium esset ferendum, yidit

unius portae propugnatores

Tydei vi et militum eius

e turribus fugatos: quos ille tanquam venator canes colIn tertia porta lectos rursus in propugnaculis collocavit.

Capaneus ingenti saeviens ira iam summos scalarum grasuperaverat glorians ne lovis quidem fulmine se a

dus

capienda urbe proliiberi posse,

cum repente fulmen cum

demissum membra eius divulsa disiecit, ut sublimes comae raperentur, sanguis humi funderetur, manus pedesque more rotae Ixionis versarentur, corpus autem ambustum ad terram recideret. Quo attonitus spectaculo Adrastus, lovem videns suis infestum esse, extra fossam exercitum reduxit; Thebani vero, alacriores facti omine, omnibus eductis copiis in medium hostium exerci-

terribili

fragore

tum invaserunt.

Inde ingens facta est caedes: excidebant

morientes e curribus, subsultabant rotae^ axes axibus ob-

*) Schol. y. 1127: iv rij daTtidt,

IIoTViades

cprjai,

Tnnot ovtcog ax§f|3cog,

xovxov ivETvncovro ocl tog

SoyBiv

rfj

dXr^d^Eia

CKiQrdv yccTu xriv yqoccprjv nal nsQiQ^ssiv xov x^g danl-

Sog 6fi(paX6v.

Alii

de machinae auxilio rectius interpre-

tati sunt.

**)

Omnia conari, quamvis absurda, maluerunt grammatici quam admittere quam schol. Aug. ofFert lectionem egregie rei con-

venientem eandemque poeticam: xa (ihv ^vv daxgoav ivxoXalatv ofifiaxa §Xinovxa, xd Sl ninxovxa Svvovxayv nixa.

461

partim gaudet

locastc

orbatum miseratur,

filio

Hig Creontem

cadarera cadaveribus accumulabantur*).

tercbantur, auditis

liantur cognoscere cupit.

autem filii quid deinceps mo-

sui

Prodit nuntius, quamvis invitus,

Eteoclem enim, stan-

eos ad singulare certamen accingi.

tem in turri,

indicto

partim

victoria

per praeconem silentio, professum

communi periculo, solum cum fratre dimicantem litem dirimere, hac lege, ut victor quidem retineret, victus autem fratri traderet imperium quod verbum et Polynicis assensu et exercitus appiausu comprobatum velle se, sublato

foedere icto,

Itaque

esse.

accepto iureiurando,

dato et

mutato vultu , corpora munire armis coepisse, adstantibus utrique amicis et voce adhortantibus; vates

fratres , nil

interim

ovibus

pisse.

lam

mactatis

Hamma atque extis omina ce-

tu, inquit nuntius,

orationis aut

incantamenti ,

quid habes remedii aut

proficiscere

tamine liberos retrahe, ne geminis Merito

veteres

non tantum

fiiiis

et ab atroci cer-

hodie orberis.

philosophiam Eurlpidis,

verum etiam muiliplicem rerum tum publicarum tum domesticarum scientiam cum artium usu et rei militaris prudentia admirati sunt: quicquid enim attingebat carminibus tractabat,

sic

docere

peritissimos

Fraedicavit hanc ingenii varietatem et

posse

videretur.

omnium rerum ma-

gnarum atque artium scientiam auctor epigrammatis, quod T. I. p. 284. transcripsimus commemorarunt grammatici et ;

vitae

scriptores;

Ran. vv. 971

obtrectavit

et maledixit

— 991. Disciplinae autem

Aristophanes

militaris scientiam

cum omnibus certaminum imitationibus tum iis, quae huic insuut dramati, prodit seque hac in re non inferiorem Homero praestitit. Sed animi virtute et consi* Euripides

lio

magis,

telligens,

strenue

quam vi corporis, rem militarem procedere inimperatorem fecit praesenti animo ducis officiis

fungentem ,

fortitudine

non uni portarum appositum manus

cum reliquis certantem.

Quemadmodum autem

Homerus Hectoris certamen et Achillis a reliquorum heroum proeliis, sic noster fratrum certamen a communi exercituum pugna segregavit

*")

vehementius animos com-

Homeri et Aeschyli his inest imitatio ; cf. schol. t. 1194.

462 moTit eo, quod etiam matrem et sororem fecit fini illius certaminis intervenire. Accepto enim nuntio locaste pavore consternata

Antigonam ex aedibus evocat iubetque

puellam timidam

misso pudore in mediam virorum arma-

torum turbam secum contendere, ut coniunctis precibus a saevo

conatu

liliosque

IVatres

retrahant.

Antigonae

raoribus describendis naturam rauliebrem verissime expressit,

timidam pavidamque in parvis, fortem invictamque in

iis ,

ad quae vel

servandi ne

amore vel pietate impelluntur, decoris quidem rebus facile obliviscentera,

in turbidis

eandera, ubi acriore aliquo affectu vehementius abripiatur,

etiam

quae

fectis

his

summa esse antea duxerit negligentem.

feminis,

„Geminae belluae,

Terbis numerisque aptissimis declarat.

sanguinariae animae, vibratis hastis

pora

cruentabunt.

Pro-

chorus horrorem et commiserationera

Uter

mox sua invicem cor-

utrum prostraverit?

diram

caedem Furiis effectam!" Interea Creon filii funus curabat, gloriosa quidem, sed

acerba interfectura caede raanibus tollens:

quera una

coraponenduraque dura locasten evocaturus

lavandura

est,

quae interira gesta sunt; iamque adest nuntius, qui mutuara germanorum caedem et matris iis imraorientis fatum exponat. Aiantis et Hectoris certamen Euripides in hac narratione iraitatus est; cf. 11. VII, 200 seqq. cognoscit

Cura in raedio utriusque dipi

fiiii,

exercitus constitissent duo

Oe-

precati sunt alter lunonera Argivara, alter Miner-

am, ut in fratris pectore ferrum condere liceret.

Deinde

ad sonum tubae saevo impetu alter in alterum irruit more aprorum acuentes genas, spuma raadidi, et raiserunt hastas

clypeis

caute corpora tegentes,

eluderent ictura,

oculosque scutorum foraminibus admoventes. piOsior

iis,

qui spectabant,

prae metu manabat.

Interim co-

quam iis, qui pugnabant, sudor

Forte Eteocles ,

pede, extra cljpeum posuit vestigium ,

lapide offenso

quod animadver-

tens Polynices tibiara hasta transfixit, et plauserunt Argivi.

Interim

ille

nudatum Polynicis

impegit et transfixisset pectus,

humerum

nisi fracta in

videns

ferrum

cuspide esset

qua destitutus retro tulit pedem et saxo correpto Aequato igitur missoque hastam fratris mediam fregit.

hasta:

463 rurstis

Marte cominiis con^ressi sunt cum strictis gladiis,

et mapnum civerunt, dum circumaguntur, pugnae turaultum.

Tum Eteocles Tiiessalum usurpavit commentum: sinistrum enim pedem retro ponens, dextrum autem protendens per umbiiicum ensem demisit et ad spinam usque adegit, siraulque corruit Polynices sanguinem effundens; sed mentis etiamtum compos, dum spoiiat eum Eteocles abiecto ferro,

quem

pectus huius gladio,

tenebat,

perfodit.

Sic iacet

apud alterum terram raordicus arripientes, neque Interim infelix mater cum sorore partiti sunt imperium.

alter

accurrit

corporibus morientium corpora

demiserunt

plorantes ac dicentes quae in tanto luctu dicenda fuerunt.

Eteocles quidem grave suspirium e pectore ducens et

Ibi

manum

languidam

porrexit

vit;

Polynices

rem

amorem significa-

et lacrimis

autem etiamtum spirans, matrem et soro-

fratrem coramiseratus, oravit, ut sepulcro in pa-

tria terra afficeretur;

tum matris manu iuminibus clausis

exspiravit.

Mater autem ense e cadavere traet media manibus utrumque cora-

valedicens

iugulum perfodit,

cto

Inde controversia orta est inter Argivos

plexa procubuit. et

Thebanos,

Polynicem,

alteris

contendentibus;

Eteoclem vicisse

alteris

quum armati certamen spe-

ac Thebani,

ctassent, occuparunt hostes repente invadentes, fugatisque

magna caede facta tropaeum constituerunt. Itaque iam pars eorum spolia portantes, pars Antigonam cum Argivis et

cadaveribus comitantes ad urbem revertuntur.

Duplex haec pompa in scenam prodit , cum lugubri agraen Antigona ducente, quae, excutiente dolore pudorem, Bacchae instar abiecto velo, reraissa veste, nuda cantu

funestam coutentionem,

cervice et lacertis *)

guineorum

domiim

funera,

funditus

tria

consan-

perditam deplorat.

Quis unquam mortaliura tantam malorum molem perpes8US est*? tae

Quae avis ramis arboris insidens querelis orba-

succhiet,

cui

perpetuis

lacrimis

*) Fuerunt haec omnia histrionum caussa p.

187 seq.

vita

transigenda

monenda; cf. T. II.

Errat igitur schoiiasta in iis, quae ad v. 1485.

scripta sunt: dng£7tcos Eis§f§lr]xs xat ov TcagQ-sviKaS'

yag alloi dnoXoyHtuiy ii firi

z(p <9"«a'rg&)

Tivi

464 erit 1 quemnam mortuonim primum comis spargat, matrisne ubera an vulnera fratrum? In hac luctus vehementia senem coecum ac decrepitum puella miserrima clamoribus

ex domo provocat: qui ex tenebricoso cubiculo solus sine duce progressus *') , baculo innixus, umbrae quam corpori simiiior, diram calamitatem sua ira effectam vix co> gnovit, cum patria excedere per Creontem, minime quidem

impium, sed responsis Tiresiae parentem, iubetur. Voluit Euripides irae insanae atque intemperantis fructum exem-

quam maxime insigni ostendere.

plo

lorum,

quaecunque

caussa fuit;

Multum

et poenituit eius

diversus

Plaec enim ira

Oedipum ipsum, sed sero. quem in altera

hic est Oedipus ab eo^

Oedipi fabula Euripides effinxerat.

Vituperant eum accu-

santque omnes, ne locasta quidem excepta,

acerrime

Plane a vero aberrarunt et longissime a volun-

Tiresias.

Euripidis

tate

ma-

omnium

hac tragoedia eveniunt,

intelligenda

grammatico,

alieni

fuerunt

qui

abundare

quod praeeunte eodem qui tei^xoOiconlav et introitum Polynicis im-

Oedipi personam

opinati sunt,

prudentissime vituperavit, recentiorum multi creduli affir-

marunt.

Oedipus, ut princeps auctorque fuit rerum, quae

quo quasi raconsummantur atque absolvuntur. Non ^uit Euripides numero eorum poetarum, qui portentis animos spectatorum terrerent, quum ex remotis quibusdam caussis, velut scelere aliquo proavorum, mala repeterent evenerunt, tione

ducta

ita

necessario interest epilogo,

res

et repeti poenas a fingerent.

fiiiis,

pectore

a nepotibus, a posteris insontibus

uniuscuiusque fontem tum

bono-

rum tum malorum esse censebat, neque magis prosperitatem vitae et externas commoditates, quam virtutem, diis acceptas

referendas

necessario

annecti

esse ,

iis,

neque culpam culpae

qui imperare sibi et

insciis

moderan cu-

neque calamitates et infortunia, ut peccatorum supplicia, ex ira deorura neque felicitatem prosperitatemque, ut praemia probitatis, ex favore numinum

pidini didici^sent ,

*) Schol. ad V. 1539:

tuxcc 8e

nuvrtg {d-SQccnovTSs) i^^X&ov

&SttTal ysv£6&ai T<av nuQovTcav

xaxwv

8i6 fisfiovoDfiivov

d^sganovTos ro OidlnoSos nqosconov s^siaiv.

465 repetenda esse, aut etiam animi perturbationem et libidinem iisdem auctoribus imputandam ; nimios autem aifectus

gravissimam esse pestem vitae mortalium, quos regere in nostra situm esse potestate. Longe igitur Euripidis Oedipus,

tum probus ille et constans, tum intemperans hic in-

sanusque, a Sophocleo Oedipo diversus Iniqua fortuna

se ab iufantia

est.

usum et deorum ira ad

Sed quid ei scelera compulsum esse Oedipus queritur. succumbere isti iniquitati et patrare scelera magis necesse fuit

quam aliis plurimis,

qui laqueos istos

deciinaverunt vel ruperunt? ctis

daemonum vel

Liberis per insaniam interfe-

miserrimus fuit HercuJes , sed non noxius , et potuit

magno animo

Amore exitiabili

fluctus infortunii eluctari.

quod mori quam peccare maluit, incestum vitavit; denique alter ille Oedipus, quod invitus patrem interfecerat insciusque cum matre concubuerat, haud multo miserior fuit cognito errore, quam fuerat antea, cum illo teneretur: vacuus enim fuit culpa neque irae obtemperans aut oculos sibi effodit aut exseaffecta Phaedra nihilominus,

cratus est fliios.

mandata edens Creon Polynicem iuAntigonam autem misso luctu intra Inde egregium aedes se recipere, ut Haemoni nubat. nascitur diverbium, quo Antigone, ut est dolore ad obnitendum incitata, firmum consiiium tum humandi fratris Eteoclit deinde

bet insepultum

tum aspernandi

eiici,

nuptias

tum comitandi

patris

declarat.

Quaesitum est iam a veteribus*), quomodo fieri potuisset, ut Antigona, patrem continuo abeuntem comitata, eadem relictum apud Thebas sepeliret. Finge igitur Oedipum statim, cum deductus Athenas fuisset, liberatum

fratrem

errore de vita decessisse , aut , egresso

Thebanae patre

extra fines terrae

et in religioso aliquo loco collocato,

vir-

ginem clam noctu ad humandum fratrem redisse. Altercans cum Creonte Antigone negat iure puniri eum, qui, si quid peccarit, morte luerit; negat mortuos ullo modo Tiolandos sit,

esse:

quamobrem se,

iusta ei pie persoluturam.

etiamsi una moriendum Per vim deinde a cadavere

C£ schoi. ad V. 1692.

T. II.

466 abstrahere Creon conatur obtestantem, ut saitem pulverem iniicere, vulnera obligare, abluere corpus et exosculari

11-

quod infaustum nuptiis esse dicente Creonte, illa iuramento affirmat se , si filio Creontis nubere cogatur, Danaidum unam futuram quibus perterritus minis hic eara Cum patre enim et exsilium et mortem toabire patitur. ieratura est, illud non dedecori sibi , sed gloriae esse inContrectans deinde manu cadavera Oedipus telligens. oraculi reminiscitur quo in delubro dei equestris prope Athenas mors ei portendatur. Manum igitur porrigente ceat:

fiiia

ac dirigente gradus,

fluxus caducusque,

senex coecus simulacri instar

quondam clarissimus victoria Sphingis,

patria excedit.

Patheticum hoc est drama, id quod veterum quidam grammaticorum notavit TtEQLTtad^slg ayav al 0OiVL06aL tga:

lidem illud argumenti ditissiraa copia et persona-

yc)dt«*).

rum multitudine et sententiarum praestantissimarum crebritate et scenici apparatus cultusque varietate atque amplitu-

dine excellere testantur: ^6tl ds tb dga^a xul jtolvTtQogcjTtov Tcal

yvconwv JtoXlcDV y.B6tov xal KaXav

CxrjVLicalg dip£0L TcaXov td dQa^ia.

— £6tL talg

Quarum laMum de ex-

trema hodie difficile est iudicare; sed videtur tum turris, ex

qua in hostiura castra Antigone prospiciebat, tura peregrinus chori habitus tum pompa spoliorum ex proelio relatorum habuisse quod adverteret spectatores oculosque teneret. Haec autera omnia necessaria fuerunt, ut fastidiuraspectatorum, duobus iam tragoediis fatigatorum, vinceretur. Componentes hoc carmen cum Aeschyli dramate eandem raateriam tractantis, quantura ars tragicorura poetarura profecerit, in-

telligimus.

Apud hunc eiiim per unum actorem modo cum

choro serraones conserentem modo nuntii audlentem relationes raodo consilia sua declarantem pleraque transiguntur,

quae forma orationum a continua narratione per rhapsodum aiiquera recitata haud raultura differt. Euripides vero nuraero personarura tanto est usus, ut, quoraodo tres actores suffecerint, difficile sit explicatu.

quisiverunt, hos

fugit

Vulgo r^ rqaycoSia.

quod

In quara rem qui nuper in-

in schoiiis

ad v. 93. memoriae

467 est

proditum^ ab uno histrione locastae et Anti^onae per-

fionas

esse et interposita esse

actas

hoc consiiio paeda-

ag av Ttgov^SQSVvijaG} 6tlpov, ut comutandarum personarum histrioni. At-

gogi verba : sniaxeg,

pia interim esset

quum

qui

locasta

atque Antigona, priusquam

ad locum,

quo pugnatur, abeant, una in scena versentur, planum est ibi, quoniam paucissima huic dicenda fuerunt^ secundum aut tertium actorem successisse, et errare oranes,

pluribus

qui

unam personam commendari po-

actoribus

tuisse negent.

Aucto personarum numero chori munera necessario imminuta sunt. Neque tamen a vera ratione descivit Euripides, ut aliena et ad argumentum nihil pertinentia carmina draraati insereret, id quod schol. Arist. Acharn. 442.

exprobravit,

falso

recentiores:

ElgdyEc

iterarunt imprudenter,

ut pieraque,

rovg X^Q^^S oi5 ta dxdXovd^tt q^^ey-

yo^Bvovg t^ vjto^sOSL dXV iotoQiag tuvag STtayysXkoV' tag, ag sv talg 0oiVL66aig: quae satis iis, quae supra disseruimus, refutata sunt. Sunt autem quibus non satis,

faciat

chorus intercinens quae conducant proposito et hae-

reant

apte,

est

nisi

etiam more proctophantasmistae,

qui

apud Goethium, singula, quae geruntur, examinata vel

probet vel reprehendat:

Ei, der ist eben iiberali!

Was Andre tanzen, mufs er schatzen; Kann er nicht jeden Schritt beschwiitzen, So ist der Schritt so gut wie nicht geschehen. Multis nominibus mancum, rude, inconditura Aeschyli carmen esse apparet. Nulla enim per magnam tragoediae partem fit caussarura corameraoratio, nulla fraternae discordiae mentio, nulla iniuriae ab alterutra parte illatae expositio, nulla impii vel nefarii tio.

Sola

belli

ostenditur,

strenue,

cuiusquam facinoris indica-

administratio urbisque oppugnatae defensio

proponitur species imperatoris

fortiter

prudenterque

officiis suis

satisfacientis ;

laudantur

ducum utriusque exercitus virtutes, animus uniuscuiusque ad vincendura occurabendumque aeque paratus praedicatur:

sent,

nbi

cum ultimo loco eorum,

qui portas invasuri es-

Polynices nominatus esset, Eteocles, cognita illius

30*

468 cum

congrediendi vohmtate, adversus

fratre

sorte ad id delectus

eum,

quasi

consistere decernit, nulla cogente

sit,

Potuit enim alium, quem veilet, ei portae, quam frater oppugnaturus erat, praeficere et raagis decuit imperatorem raoenia obire atque adesse laborantibus, quam necessitate.

Pugna uno stantem ioco parem se reliquis praestare. quem dedit tnm corporis tum animi eventum habet eum ,

virtus,

nulio

divinitus

allato

momento, praeter mutuam

fratrum caedem.

Contra Euripides

non

virtute illustranda

neque

armorum

proeiiantium

tumuitu,

imitando

sola

bellica

conflictu,

incolarum elaboravit.

trepidatione

Idem perspicuitati summa cum diligentia studuit et exposuit non minus priora quam posteriora, ab Aeschylo vel neglecta vel carptim obiterque commemorata, et cliori munera, quoniam difficilius percipiuntur quae canuntur quam quae dicuntur, attenuavit. Tum operam dedit caussis rerum omnium explicandis, utque necessario evenire viderentur quaecunque evenirent curavit:

qua

in re adiu-

tus est ea , qua valebat, afi^ectuum imitandorum facultate,

caedis cupidinem non temere in animis neque caedem ipsam fortuito occursu patrari. Denique nullam argumenti partem reliquit obscuram et quasi pictor diligens accuratissime effinxit et quae coram in propinquo spectarentur et quae procul prospicerentur. Ad repraesentanda autera ea, quae extra scenara aguntur, uberioribus usus est nuntiorum relationibus, epicam ope-

Telut

fraternae

fecit

gigni

ris

partem dramaticae lyricaeque

relationes

tantae

adiicicns.

Eae autem

non

minus quam

sunt praestantiae,

vehementissimae disputationum contentiones theatrum teneant; cf. scliol. ad v. 1402. Contra in Aeschyli imaginibus, etiamsi non abscinditur, tamen negligitur prospectus;

exauditur quidem

armorum strepitus,

quasi

obscuro sono

per moenia penetrante, proelia autem ipsa non describuntur;

afferuntur

corpora mortuorum,

caedes autem ipsa

non depingitur. Sic Euripides, cum longe diversum ab Aeschyli ratione consilium inisset, non mediocrem laudem consecutus est, neque in iis ipsis, quae hic praeoccupaverat, bellicis

469 rebus administrandis ,

levis

visa est eius auctoritas

sum-

Polybio atque Augusto, qiiorum hic sententiam:

mis viris

d6(pocXfjg yccQ £0t'

saepius usurpavit,

ille

d^Hvav 7] &Qa0vg 6rQar7]Xdti]g, Demetrium ad fugam impeliens usus

est hocce versu:

Y60V (peQBL vv^, roig de rol^c>6iv nleov, Contra recentiorum ii, qui nil rectum esse,

nisi

quod

aut Aeschylus aut Sophocles invenisset usurpassetque, opi-

nabantur, vitnperarunt copiam argumenti uberrimam et obtrectarunt laudi praestantissimae, constipata esse in

unum

drama plurium argumenta et sollertiae laudem prava arte quaesitam esse argucntes. Hi vituperatores, cum misereret eos egestatis aemulorum, malignitatem obtrectatorum, qui,

,,quum ob-

ruerentur copia sententiarum atque verborum,

ieiunitatem

aemulati sunt,

quos Cicero perstrin\it, et

famem se malle

quam ubertatem et copiam dixerunt,

sed brevi

conticuerunt,

Tusc.

1).

II,

paene ab ipso foro irrisi" (Cic.

Cum liieme anni 408 acta haec fabula esset, nocte,

factam,

Thrasyllus,

est in somnis

aestate

quae praecessit pugnam apud Arginusas

anni 406

Atheniensium imperator, visus sibi theatro hanc tragoediam ipse

plenissimo

cum sex collegis agere, Supplicum Euripidis fabulam adversariis

agentibus,

videre

victoriam

quae

diceretur

Cadmeam evenire morientibus omnibus, qui septem illorum ducum vices tenerent; cf. Diod. XIII, 97. Ex hoc somnio quam graviter populus, quum primum spectaret, hoc ,

dramate affectus

sit,

aestimare

licet.

Et admirati esse

Atheni^nses ei

adeo traduntur, ut ne Aristophanes quidera auderet obtrectare, sed silentio eam praeteriret eo loco,

quo Aeschyli septem contra Thebas laudans occasionera Neque irridendi Eu-

nactus erat maledicendi imitatori*). ripidis

caussa Phoenissas

comoedias aut ab Aristophane

aut a Strattide, quaravis materiem ab Euripide mutuauti-

*) Schol.

Ranar. Arjstuph.

Toiavza.

53: intidfi ov 6VKoq)CiVT8a

riv

410 bus, editas fuisse pridem intellectum est a viris doctis, qui

operam dederunt*). Quanti autem omni tempore aestlmata sit, nisi diceretur a veteribus interpretibus, posset vel inde colligi, quod et eruditis lehuic rei scrutandae

ctitando

aliquis

texuerit rit,

mullitudini

spectando

theatris famiiiaris

Pauci enim sunt huius carminis versiculi, quos non

fuit.

eorum, quorum scripta exstant,

vel operi suo in-

modo respexe-

imitando reddiderit vel aliquo

vel

quos scriptorum locos singulari diligentia Valckenariua

collectos commentario,

quem scripsit, inseruit.

Reprehen-

derunt quaedam grammatici Alexandrini, qui Aristophanera plus aequo admirabantur, id quod cum

ex verbis ad EvQLTiidTjg

aiiis ex vestigiis

nrcoionQLog ioti,

%al vvv

tura

"OA«g iv 7id6LV

OldlTCOvg ovdh

1539. scriptis intelligitur

odiqybv avxw liu iv ttj JtatQldi ojv, dXXa ftdvog iKTCOQSVS' TOft

iavxbv odrjyav. Quoriun auctoritatem neque Morus se-

qui (de Eur. Phoen. Lips. 1171.) neque G. Hermannus debuit,

quorum hic vituperandi libidini liberius indulsit. Non minore apud Romanos, quam apud Graecos, hoc drama gloria, AtImitatus est inter eosdem tii versione divulgatum, floruit. Statius et

Seneca.

recentioribus ,

qui

honestum de

omnium nomino, Hugonem Grotium et Schillerum. Quorum ille et Latine vertit et prolegomenis instruxit, quibus hanc optimam EuPhoenissis iudicium fecerint, duos instar

„Utraque,"

ripidis tragoediarum esse censuit.

inquit, „vir-

tute, qua praestare Euripidem diximus, sententiarum prudenti inventione et vi movendorum affectuum, imprimis

misericordiae, tragoedias

quantum ille alios vincit, tantum eius alias

a Phoenissis

vinci

Vide Bergk. Aristoph. fragm.

veteres

p. 279. ,

critici

notant et

Welckerum

p. 563.

De Strattidis fragra. vide Casaub. ad Athen. p. 357 seq. et Valck. ad Phoen. v. 463. et 549. Harum iraitationum alterutram Latine verterat Naevius, quod colligo ex fragm.

apud Festum servato s. v. scirpus: ,,Sume arma iam te occidam clava scirpea.'^ Vide Fest. ab Odofr. Muilero editum p. 330. et Bothium in :

poet. Lat. scen. fragm. p. 90.

«1 Ego in carcerera coniectiis ab his,

res ipsa loqnitur.

diiira

qui

post sacras nieditationes existimavi reme-

me ignorabaiit, mihi posse

aliquod et

tragoedia praestari, quara

aifectuum non tantum movendorum, sed et movendo pur-

gandorum caussa institutam a summis magistris proditura Itaque tragoedias alias quidera legere, hanc memineram. supra alias exiraiam

Igni spectata esse

et vertere institui."

carmina arbitror, quae non tantum otiosis delectationi, sed

quoque et dolentibus solatio fuerint. Schillerus autem non vertit tantura elegantissime magnara huius trased etiam totam imitatus est qua in re goediae partera dolendum quod nostrorura obsecundans studiis femineiira afflictis

araorem pro fraterno privatas

pro regnandi cupidine

et simultatera

pugnas pro bello populorura

substituit.

Re-

temporibus, ex quo Jacerari coepit Euripidis fama ab hominibus pietatera et religionem et medii quod dicitur saeculi admirationera affectantibus, impudentissime centissirais

praestautissimura opus vexatura est.

Sed horura inscitiam

celare quara arguere satius esse duco.

O r e s t e

Mediura quoddara inter tragicura et coraicura genus drama locum tenere veteres interpretes quasi uno ore monuerunt, et adiecerunt parem esse huius et Alcesti-

hoc

dramatis naturara, ex nuraero autera tragoediarum, quae proprie dicerentur, iitramque fabulara a criticis exirai: dis

cuius exemtionis quara attulerunt caussara, quod ex misero statu in feliciorem res comrautarentur,

eara

non sufficere

supra ostendimus*), quo eodera loco quartura in tetralogia

*) Scriptores argumenti: xaroorgoqpifv.

— iaTEov 81

dqafia oti

KWfiiyicoT 8oav 'ix^c ttjv

naea Tqayoidia cvfKpcovov

xai t6 TsXog' iyi Xvnrjg yuq «QjjSTort xat ig Xvnrjv tsXsvza' t6 naqov 8h dqdfioc ioTiv tH Tqayi^ov Kcofiinov Xtj-

Sxsi

472 locum huic dramati assignatum fuisse, qui locus proprius satyricis erat,

docuimus.

Nuilae ergo res magnificae, sed privatae ac vulgaris

imago statim in principio dramatis in conspectu po-

Titae

nitur, et quasi discincti

homines domesticisque tecti vesti-

Argis ante domum Agameranonis scena

bus conspiciuntur.

dramatis constituitur; ostenditur Orestes aegrotus in cubiii

decumbens atque

ris

soror

Mirum

exanimatur.

rore

sextum iam diem lecto assidens cudum ille formidinum ter-

ipsa confecta,

vigiliis

est

sub dio degere aegrotura

et in publico lectum collocatum esse;

tionem, quod furor Orestis eum in

sed habet excusa-

domo manere non pa-

Ceterum hoc, quod secum ferebat consuetudo, qua foris omnia agi fingebantur, minime mirati sunt vete-

tiebatur.

at in eo haeserunt, quod non ad caput Orestis, sed ad pedes, Electra sederet: propius enim, inquiunt, con-

res;

commodius posset, si ad caput collocata Caussam tamen afferunt, qua hanc sedem excusent: propius eam partero , a qua chorus intrabat, considendum sideret et curare

esset.

ideo fuisse,

facultas

esset

silentium choro

statim

cum intraret suadendi ne Orestes qui vix pauilo ante somnum capere coepisset, expergisceretur. Haec in argu,

mento priore

non maTheatro officeret Electra ad caput sedens aegroti et vultum eius corpore suo tegens, scripta inveniuntur, quae profecto

gni sunt acuminis indicia.

quod vitandum

fuit,

praesertim reiiquo

iliius

corpore

velato.

Quiescente igitur tandem Oreste, qui gravissimo malo cruciatur, satis

Electra rerum

statum

exponit

exordio

utens

magnifico:

xaq nuq 'AnoXXcovog diccXXccydgy in 6V(i(poqcav g ds KcofiaSia ysXoaai xal svyi ar rjvr tjKO »7 Eadem paene ad v. 1686. scripta q}goGvvaig ivvcpavtai. sunt, et praeterea haec adiecta: dXXa. xal iv 'AXyir^oxiSL sk 6v(iq)og(ov stg svcpgoovvtjv nal dva^iaaiv xal Ofioioog xat iv y«t

yag

slg

8v&vfiiav

ilq

TvQot ZocpoaXeovg dvayvcogiOfiog xara to rf Aog yivttat, xa/, dnXag dnslv^ noXXd. xoiavta iv tij Tgayadicc svgiGHBzai» Adde quae p. 400. exposuimus.

473 ,^Neque tam terribilis ulla fando oratio est Nec sors nec ira coelitum invectum malum, Quod non natura humana patiendo ecferat,'''' quae verba revocata a Socrate esse, quum forte in theaquum Et sunt reveru gravissima tro adesset, tradunt. ,

et geiitis Tantalidarura fata et omnium tragoediarum argu-

menta describant. Tantalus enim intemperantis linguae peccatum luens per aerem fertur, saxo vertici imminente; Thyestes suorum liberorum viscera gustavit, a fratre Atreo apposita; huius terfectus

est:

fiiius

Agamemnon ab uxore

quod ulciscens scelus

aduitera in-

suadente

Orestes,

Apolline, adiuvante et Electra et Pylade,

matrem

occidit

nequaquam apud omnes decoro. Inde miser immani tabescens morbo in cubiii iacet, materno sanguine facinore

furorem excitante et agitantibus eum Furiis. Sextus iara dies est, ex quo iugulata mater et rogo corpus iilatum est, quo tempore ille neque cibo recreatus neque lavacro purgatus in lecto cubans amiculis involvitur; remittente 86 interdum morbo

lacrimat aut

iugo

circumagitur.

instar

liberati

e cubili prosiliens equi

ignique parricidis interdictum est,

que etiam

capitis

autem aqua

civibus

arcentur colloquio, at-

suppiicium intenditur.

Haec

est

dies

qua capitale periculum subeundum est, decernentibus Argivis, ut aut lapidibus obruantur aut gladium iuguio admoveant. Una relinquitur spes, fore ut Menepracfinita ,

laus,

qui

modo ex Troia reversus

naves deduxit,

suscepto

patrocinio

portum Naupiium

periculum

propulset.

Helenam ille, malorum caussam, noctu ad urbem praemisit timens, ne quis eorum, quorum liberi apud Ilium occubuerunt,

conspectam lapidibus impeteret:

quae intus

commoratur cum filia Hermiona, quam Ci^taemnestra educavit, et calaraitatem

Communis

vitae

domus deplorat. imaginera malorum talium ,

qualia

accidere etiam humilibus solent, et morura vulgariura imi-

tationem vides ;

adest aegrotus in lectulo cubans , adest cognata, quae curet, instat iudiciura forense et periculum capitale

honiicidis;

feraina nobili loco nata,

adulterii rea

communis caussa maiorum dum odiura populariura atque etiam contumeliam veretur, palam in pubiicum prodi-

474 re non andet; deniqne

socco,

qnam cothnrno, digniorem

Sed non levibus malis ii, quornm sors agitur, laborant; non leves neque contemnendi ii ipsi sunt, vides

materiam.

Clarissirao imperatore

qui laborant.

ab uxore adiiitera,

rebus gestis sive

quod

qunm

per nefarium scelus

post longam absentiam maximis

domum reversus esset, interfecto, filius eius,

oraculis

deorum iubebatur,

sive

quod more a

maioribus tradito sibi, ut haeredi bonorum regnique paterni,

officium

ulciscendi iniungi arbitrabatur,

illius

certe

cuidam parens necessitati, poenas caedis paternae a matre exegit eam interficiendo. Propter quod factum si quo supplicio afficiendus est, certe non a civibus, quorum instituta defendit, decernendum. Antigona, cum fratrem invito rege sepeliret, fecit quod natura iubebat, Icges vetabant; Orestes, quod patrem ultus eH matrem interficiendo, fecit quod concedebant ieges, sed contra naturam est luce privare eos, a quibus ipse hicem acceperis. Itaque Antigona non recusavit, quominus poeuam, quam rex statuerat, subiret; ceterum hic, quod legem naturae contrariam proponulla vitiosa cupidiue

adductus,

sed

tristi

suerat, a diis punitus est ; Orestes a Furiis, id est angore

conscientiae fraudisque cruciatu, merito ac necessario exagitatur,

ceterum iure recteque sperat fore,

ut interce-

dente deo, cuius iussu legibus satisfecerit, ab illarum comitatu aliquando liberetur; ad cives vero animadversio huius sceleris minime sunt

ipsorum

pertinet,

potestatis

qui,

utique

quae non

curare volunt, praemio afficere

Orestem debeut, quod cum suo incommodo mores institaest, non aures praebere calumniato-

taque publica tutatus

ribus neque obtemperare factiosis ambitiosisque hominibus illins

infortunio

occupandum principatum transferen-

dumque in suam domum regnum abutentibus. tus et Manlius Torquatus,

fecerunt,

lunius Bruquod legum caussa filios inter-

non modo non reprehensi sunt a civibus, sed

etiam laudati.

Atrocius est parentes a liberis

quam

libe-

ros a parentibus interfici; sed nihilominus Homerus iaude

dignum Orestem esse

iudicavit et

defuucto enira patre rege

filius

imitandum Telemacho haeres vitae necisque in

475 Quod

8U0S potestatem habebat. in

ficio,

quo

Orestem functum of-

aequatae essent pietatis impietatisque ratio-

nes, iiberura ab

aliis

poenis,

solis

Furiarura

cruciatibus

quamvis hos necessarios esse cruciatus inteiligeremus, tamen esset quod misereremur; quod autera eundera ianguidum corpore aegrumque animi ambitivexari videremus,

one propinquorum prostrato

et iniquitate civium circumveniri,

quod

liomines insultare videmus, id

crudeliter

diis

vero indignura atque acerbum est! Menelai et Helenae culpa in has Orestis miserias deVir

venit.

certant.

uxorius

mulier adultera inter se nequitia

Helena, qualis est natura hominum

atque voluptates curantiura

nil

certi seqnitur,

nii

perinde

neque da-

mnat factum neque probat, raiseretur interfectae sororis neque taraen vitat coiioquiura parricidarum*). Ad quos dum prodit, miserationera quandara tum iuvenis aegroti tura virconnubio

ginis

carentis

cura

fratre iaborantis prae se

ferens, rogat Electrara, quasi sensu humanitatis destituta,

ut ad turaulum Clytaemnestrae pro se

comae primitias et

inferias ferat: ipsa enira palara se Argivis ostendere veretur.

Suadente autera Electra hoc deinde munus Herraio-

nae raandatur**). iactura,

iubet

liae,

Extremos crines caute, ne conspicua sit

desecat Helena,

quos cura iibamine tradens

fi-

eam pro se simui et coniuge atque etiam pro

et se manibus sororis, quod non ipsa inferias rite raittat, excusare. Electra, animadversa mulieris, quae et ipsam et Orestem et universam Graeciam malis affecit, raollitie, raerito eara exsecrat di-

interfectoribus preces facere

citque

iliud ,

quod

Aicibiadem Plutarchus transtuiit

*) Anceps Helenae ing-enium et ambig^ua Terba notaTit scholiasta.

Contemtum Terborum inanium Electra prodit t. 81

60L X^yoifz a xal Tiagova denda scholia; adde quae ad tt. 11

Ekevrj , Tt

—

cgaq ; de quibus ti80. 108. et 121. scri-

pta sunt. -A-*)

Haud decere Tirgines in Tulgus prodire dicens Helena,

ni-

hilominus Electrae iniungit id, quod Hermionae honeste iniungi posse negat, quasi hanc pudore carere necesse sit.

476 „Est eadem illa, qnae ante fuit, feroina" (£0n fi' ij jtdXai yvvij) *).

Ab hoc tempore ad reditum Hermionae tantum interspatium tantumque pera^itur rerum amplissimarura,

cedit

ut a veritate commenticius

temporis decursus nimis vide-

Quod incommodum

atur abhorrere.

loco hoc colloquium insertum esset.

Euripides graviorum

interrumpere ,

rerum

seriera

potuit, si alio

vitari

Sed nimirum noiuit interpellatione

aliena

et plus dedit lucidi ordinis venustati

quara

notandi temporis

subtilitati.

Appropinquante caterva virginnm familiarium Electra ne somno frater excitetur et redintegretur furor, anxie monet, ut suspenso gradu incedant sine strepitu, timens

sine vestigiorum sonitu, et procul a lecto stent. igitur

Submissa voce canunt mulieres valetudinem Orestis sciscitan-

quem sero tandem in somnum incidisse et spirare cum gemitu audicntes, ubi vel paullulum corpus commovet, communiter cum Electra pavent, ne dulci priTatus sopore oculos aperiat miser, quem fallaci deus orates:

tenuiter et

culo deceptum perdidit.

Precatur Electra : „0 alma nox, quae somnum aerumnosis mortalibus tribuis, adsis ex Erebo, veni volucris in Agamemnonis

calamitate pereamus." tineat

domum, ne doloribus et

Quum cibo sextum iam diem abs-

Orestes , mors manifesto imminere videtur; Electra

Tero, caelebs, orba, prole carens, luctu et lacrimis absuSic

mitur.

Clytaemnestra et patrem et liberos et semet

ipsam perdidit. Hoc mollissimum ac dulcissimum carmen, verissimam continens

piae

sollicitudinis

imitationem,

cum

pari

fere

epectatorum atque chori miseratione solitum in theatris cantari , ex frequentiore scriptorum laudatione coniicere licet.

Moduli musici quales ei accomraodati sint, Euripidicit, vocem tenuem, submissam, retusam (vTto-

des ipse

Qoq)OV gedampft) postulans.

Accedit nota scholiastae (v.

119) : tovzo rb ^elog ItiI xalg Xtyo^kvaig v^taig adetai,

*) Schol. v. 129 : iXiyxsi 81 avf^v , oti ovSs roig dfiagTTJfnxoi. etGcotpqoviGTaij dXX' iv Tolg rjQ^EGi (isfisvTjnsv.

coDversa haec dicit Electra,

cf.

T. I. p. 323.

Ad theatrum

477

ml l<Stiv dlvxatov, q}G)v^

KEXQijo^at,

dnl^avov ovv

trjv 'HXhtgav d^sia

%al tavta lTtL7tlri(56ov6av tcp xoga'

dlka KexQrjtaL ^hv ta 61^1 dvayKaiog, lejctdtSQov 6h ag Item Dioiijsiiis Hal. (conipos. verb. c. 11.) hoc utens exemplo non eosdem esse cantus et orationis accentus ostendit: intendi enira in cantu voces, quae in oratione inciinarentur, invicemque inciinari quae in hac intenderentur, ut acuta vox in locum gravis et gravis in locum ^VL ^dXtOta,

acutae succederet.

Duobus verbis Euripides in hoc carmine

significavit,

quid de facinore Orestis sentiret, idemque veteres omnes conspirantes

sentiebant:

esse,

ait,

matrem

filio

iuste

quidem, sed infeiiciter interfectam: diKa /H£V, KaXag 8* ov, Hanc enim vim esse vocis TcaXcjg versiculus, qui est in

6g sv %a%bv dlxaLOV slgBene fecisse ait Orestem, quod, ut patrem ulcisceretur, ne matris quidem vitae pepercisset: sed miserum esse, quod satisfacere officio nonnisi violata pietate Pulcra sunt eadem, quae decora, decora autem potuerit.

Iphig. Taur. 546., ostendit:

STCQa^ato,

esse Cicero ait ea, lentiae

eo, in

quae consentanea sint hominis excelquo natura eius a reliquis animantibus

unde patet decora non esse quae pugnent cum Inhumane contraque naturae legem fecit Oreet obedivit vostes, sed non violavit leges reipublicae

diiferat:

humanitate.

luntati eius dei, cuius auctoritate rata fiunt iura civitatum.

His enim iegibus cum haereditate bonorum simul ultionis haereditas a patribus ad filios tradebatur: quam ultionem si quis non poterat per iudicia obtinere, poenam sua ma-

Quamobrem Orestes

ut non obnoFuriarum cruciatu sive conscientiae angore ne ab Apoliine quidem, cuius est certarum civitatum iura cum communibus, sive humanis divinisque, conciliare, liberari potest sine reliquorum deorum, certe Minervae, summi lovis vicariae, auxilio atque interventa: qui dii, quum traditis moribus institutisque facinus immane

nu exigere debebat. xius civibus erat,

condonant, societatis

scilicet

illorum volunt auctoritatem servandae

humanae caussa tantam esse, ut, etiam si quis

contra naturae legem cernant.

ita a

iliis

paruerit, ignoscendum esse de-

478 Expergiscitur deinde ex somno Orestes

cum verbis le-

gratum somni oblectamentum, morbi levamen, quam dulce mihi recto tempore venisti! o alma oblivio nissimis: ,,0

malorum,

qiiara

Quaerit deinde, Allevat tergit,

opportuna et optabilis

afflictis

quomodo huc venerit, priorum

corpus aegroti soror, spumam ore oculisque abscomam squalcntem vultu demit, tum rursus in le-

ctum

reclinat

erigit

impatientera

Mox in solo

omnis

status

solatium

rursusque

infirraum,

et vicissitudinis

vestigia ponit Orestes,

Tum

recreetur.

remissione furoris

aliquod

Orestes lucem

sibi

aegritudinis se afferre

Gaudet

virum et sanguine et benesed repente Helenae dedecore

alFulsisse

iunctura**);

patris

cupidum.

ut opinione sanitatis

credens Electra Menelai adventura corameraorat*).

ficiis

dea!"

ignarus.

dedecus matris et supplicium de ea sumtura

mentem

revocante, in furorem recidit, distorquens oculos clamans-

„0 mater, obsecro, ne imraittas mihi sanguinolentas

que:

virgines ,

ruunt.

serpentibus

horridas:

iamiara enira

propius

ir-

O Phoebe, necabunt rae truces, specie canina, in-

ferorura sacerdotes, horrendae deae!" Inter haec dura so-

ror sedare furorera et in lectulura reducere saltantera amille eam numero Furiarura esse credit et in Tartarum corpus suum demittere velle***). Despondet

plexa studet,

igitur animura Electra et obvoluto capite lacrimatur.

Ille

vero arcum poscens, ab Apolline ad arcendas Furias do-

natumf), certamen

sibi

mortali

cum

immortalibus inire

*) Schol. V. 231: dia tovtov tfjvxccyoaysl tov ddBXq)6v vno(iiiiviq-

cxovaa Toi; nazgLKOv dSsXcpov xal iXnidas dya&dg vnoTiTov d^siov. **) Schol. ngosna&£6TSQOV 8s notst t6 dgdfia nal t6 no^gco&sv dta§dXXs6d-ai, tov MsvsXaov, na&o iXnia&slg ^orjd^rjaai ovk Q'iTai Sid :

i^ojjd^Tjasv.

***) Haec respexit Horatius Serm. H,

Laudibus extulit 3, 141. hanc totam furoris imitationein Longinus de subl. sect. 15: ivTavd"'

6 noiTjTrjg

avros sldsv igivvvag'

sqiavTao&ij

fiiKgov 8ftv d-sd^aad^at xal Tovg dyiovovTag rjvdyHaasv.

t) Schol.

258: ZTrjaixogo) 8s snofjtsvog To'|a cprjalv ayroi; "ESsi ovv tov vnoKgtTrjv TO^a

siX7]Qpivai nagd 'AnoXXcovog.

Xa§6vTa To^svsiv.

479 videtur*) et fugare tandem e conspectu nionstra ApoUini Tum ad sanitatem redit anhelans rursusque ex inimica.

tempestate serenitatem aspicit**); conspecto igitur moerore sororis consolatur eam mitissimis verbis , accusat au-

tem Apollinem, quod, quum exhortatus sit ad facinus irapium patrandum, verbis consoletur, non factis. Et poenitet eum facti: arbitrari se, ait, patrem, si coram illum interrogasset, essetne mater interficienda, multis precibus ob-

secraturum fuisse, ne in matris iugulum ferrum demitteret, siquidem neque ille lucem recuperaturus et ipse haecce

mala toleraturus esset. caput,

mitte

lacriraas,

„Quamobrera, inquit, soror, revela quamvis siraus raiseri. Quando

ego in insaniara incido, tu me corapesce et raitiga, vicisAt, o raisera, in dosiraque ego te dolentera consolabor. lavacro et corpus refice: nam cibo somno, ingressa mum si deficias

assiduitate, periiraus : te

enim solam adiutricem

habeo, a reliquis destitutus." Respondet soror cum fraCeterum morem gerit tre se et vivere et mori velle. suadenti, sed monet, ut interim in lecto maneat tranquilhis, etiamsi

minus aegrotet: augeri enim morbum, si neg-

ligatur***).

§s§Xi]6evccl tis Q^Ecav *) Oresti tribuendum esse versura 261 §goTT]6ia xfqi, docui in praefat. ad Iphig. Aul. p. 28. :

**) Multura derisus est Hegelochus histrio ab Aristophane et Strattide coniicis propterea, quod yaXriv pro yaXrivoc pronun-

quorum hic in 'AvdqatnoqqccieTr] scripserat haecce Kal T(av (i&v ccXXcov ov% ifiiXi^as fioi (isXcoVy EvqinlSov 8s8qd(ia8s^t.o)TccTOV

tiaverat :

jdLSv.vcci6\ 'OqsaTTj

'HysXoxov tov KLVVccqov

ML69^a)6ccfi£vog toc nqcoTcc tcov sncov XsysiV'

nol nol yccXiiv oqdS; noi nol, nqog tcSv d'S<av, yaXrjv yaXrjvcc;

Item Sannyrion in Danae posuerat haec Tig av ysvofisvog stg onrjv svdvaofiai; $?'§',

'AXX'

sl ysvorfiTjv

— —

ya^'/»*

'HysXoxog fis fiTjvvasLSv 6 rgaytxos*

av ovTog stg sxQ^qovg fisyu* yag av^S^fg av yaXi^v oqco" ***) KUfiaTog §qoTOi6LV rj dfisXsia yiyvsraL. Vide schoiia ad v. 'AvaycqdyoLT

,,'Ek xvfiocTCiiv

304. extr.

480 modo

Potestne ullo

pietas eorura,

qiii

impie fecisse

putantur, evidentius depingi? Vix et aegre se Orestes ad interficiendam matrera adductura esse ostendit, Apoliine fiive

opinione officii impellente, et poenitet

eum facti, na-

opinionem snperante.

turali sensu

Furiarum personas nulias Enripides in scenam proquod partem iis actionum tribuere com-

duxit propterea,

Nam philosophiara non obstitisse, Lyssa,

mode nequibat.

quae est in Hercule Furente,

lum animi angorem

ostendit,

Ceterum non so-

conscientiae cruciatura in illarum

locura substituit, sed fecit species earura quasi

corporum

ab Oreste conspici et imaginera earum qnara maxime viTidam depingi, ut conspectam a poeta ipso esse putes. Aegrotornra in lectulis decurabentiura, mulierum par-

virorum

turientium,

plurimarura rerura

dolore vulnerum

claraantium

graviura atrociuraque iraitationera hor-

rent molles nostrorum et virorura et feminarura anirai au-

resque delicatae et abesse a scena iubent; contra iidempuerili

caedium proeliorumque iraitatione, cura admoto vestibus

gladio horaines raore puparura corruunt, eximie delectantur.

Tanta est saeculorum diversitas. Postquam se collegit Orestes, Electra autem in aedes se recepit, chorus pro illius salute preces facit et Hoc carraen eversionem gentis Tantaiidarum deplorat. imprirais grave et sublime est, naturam Furiarura et miseram Orestis conditionera depingens simulque studium chori ac misericordiara declarans.

Saepius monendura esse Tidetur, ne scenae terapora eadem, quae veritatis, esse credantur, Etenim Orestes, qui paullo ante languens morbo vix se sustinere potuit, iam firmior factus est, ut ad caussara dicendara vires sufficiant.

Hic

enira

coniuncta tus

caussae

actus

irapeditio

est

expositionera arguraenti.

continet,

quacum

Venit Menelaus lae-

rebusque secundis circumfluens ad afflictos. Qui de morte iam in Maleae promontorio, de Clytaerane-

fratris

strae autera

plorata

Enarrante Iris

caede

in Naupiiae portu certior factus,

ex-

regno Orestis insidiari decrevit. caussam suam Oreste et propter pa-

civiura voluntate ,

summa

igitur in

eum

beneficia fidem eius

auxiliumque et

481 misericordiam implorante, ipse interim nil aliud agit, ut opportunitatera exsequendi

Huius quanta

speculetur.

quam

tectissime qiiae cupit

exquirenda Orestis

condi-

quam iraproba in ficti doloris significaquam acerba vituperatio comraiseratione laetitia elucet

tione fraudulentia,

Et postquam fideliter se caussara defensurum esse affirmavit, prudentiam tergiversationi praetexens, derelinquit etiara quae malignissirae proiraniiscetur!

tioni ipsi

Orestis

Subdolae

misit.

huius vafraeque naturae signa acuto ob-

servavit iudicio Philochorus sive quis alius gramraaticorum, et

Spartanos,

perstringi

personara

Menelai,

quorum quasi effigiem proponi

aniraadvertit;

cf.

schol.

361.

A primo igitur statim introitu monet malignitatem maninon enim Spartam illura, sed Argos, quasi ad ex-

festari:

pellendura Orestera profectum esse; verba vero eius omnia invidere eum vitam Oresti quasi nimiam enim significare, cum avtvxovvtag pro (5o-

suppurata esse ; felicitatera: id

^ofiEVOvg

(v.

363.) dicat ; improbara ei

caedem esse videri

quae pro pia habenda sit (v. 363. 366.); iraportune acerbeque eum de furoris vi et assiduitate quaerere, quod eura redintegrari cupiat

(v. .391.

393. 401.);

crudeliter dicere,

„non est rairandum atrocia pati qui atrocia perpetrarint," et spem divini auxilii maligne refutare, quura cessante ApoIIine Furias

guat

(v.

praesentes

obsidere atque incurabere ar-

409. 411.), denique male dissimulare gaudium, ubi

de odio civium (v. 411. 421.).

imrainente

periculo capitali cognoscat

His adde, quod

in prirao statira

congressu

speciera Orestis confusara, squalidam comara , siccos ocu-

corpus universura urabrae quara horaini

los,

spiciens

horrorera

pro raisericordia

sirailius

significat.

con-

Tam crn-

deli malignitati ex adverso positae siraplicitas, candor fides-

que Orestis acerrime movent spectatores. Ingenue enim enarrat quaecunque sciscitatur insidiator de caede, de morbo, de Apollinis promissis, de civium iniquitate. Conscientia se ait et moestitia cruciari, cui accedere furo-

rem

quem

ossa paratus,

cura noctu matris rogo assideret ad legenda

priraum invasisse: tres enim virgines nocti

similes visas esse appropinquare; iis

perpetuo vexari,

T. II.

Civitatis

ex eo inde tempore se autem hic est status: Oeax, 31

4^1 Palamedis frater,

cum Aegisthi

societate inita

et Clytae-

ranestrae amicis, factione rempubiicam oppressam tenet ne-

que tantummodo regno Orestem spoliare, sed etiam interficere lapidatione studet et intercludit fugam armatis circum

moenia positis.

His

bus suis quartum

igitur inimicis

Menelaus se cum opi-

adiungens sine dubio

oppressurus est

Orestem.

Hoc diverbio

concinnius

potest

nihil

Tam

inveniri.

apte enim verba omnia quadrant, tam congruenter tum interrogata

tum responsa singula cadunt, tara vera inest mo-

rum imitatio tamque

aperta voluntatis

tectae signiticatio,

ut natura, non arte,

omnia effecta esse videantur. Mix autem his explicatis Orestes miser ad genua patrui infidi procumbens oravit, ut ex sua abundantia aliquid

commodi impertiat

afflictis

paternorura

memor benefi-

ciorum verum se amicum liberis Agamemnonis , qui propter illa ipsa beneBcia perierit, praestet, cum Tyndarei hisigne pietatis et pudoris Ore-

adventu interpellatur.

avi

signum

quod adspectu senis, a quo se parvulum biande appellari foverique meminit, perturbatur et caiigistis

est,

A tu-

nem sibi ofi^undi cupit, ne eius oculis conspiciatur. raulo

filiae

GmiQGiV odiura et

simulante

dicit alloquio

officioque

ait

Orestem

domo

affirmante

non

scelerura finera*?

Agamemnone (quod foe-

idem crimen incurrere.

fuga se

Schol. V. 464:

Nara

queranara fore

Sapienter igitur a raaioribus institutum

esse, ut qui caede polluti essent conspectum

-'')

irara

more Graecis communi, et iure persequi matrera

eiectam ,

legitinium constituere caedis

perpetua serie caedes caedera procrearet,

tarent

testatur*),

Menelai esse: quo pieta-

teneri

interfecto

dum esse facinus confitetur) iudiciura

merito

veniens

accusandum Orestem insurgit.

senis reprehendente, hic ad

Debuisse

Menelaum

conspecto matricida

aversationera

indignum eura

tera

salutatura

TcaxTiQ et

6 tag dQiGxag ^vyatBQag

rediens Tyndareus

ultioni

hominum vi-

subtraherent, ne caedes caede

svofnovofirjrcog

inoirjGs xbv

TvvSdgfoav dno

ndrgrjg 8id zdg x^dg rrjg Q-vyaTqog iXr]Xv9-EVttt, tva «vnaiqoog rc5 MsvsXdo) ^ccl ra 'OgioTrj SiaXtxQ^fj. tfjg

483 semper enim unam, qui postremus ultus esobnoxium fore. Ego, inquit, odi impias mulieres et aversor Helenam neque probo, quod tu, Menelae, improbae nxoris gratia Troiam profectus es; sed idem legem defendo et immanitatem istam , qua societas humana Kam quid, o miser, tum animi habeevertitur, coerceo. expiaretur:

get,

caedi

bas,

cum supplex tibi mammas exseruit mater'? quam ego

miseriam temperare.

non adspexi,

etsi

quibus diis noli tu, Menelae, adversari im^

vexaris:

culis

tamen non possum lacrimis

Recte igitur diis invisus es et furore ac terri-

pium adiuvando, sed sine eum lapidibus obrui.

Ego autem

fici.

Fiiia

mea

sed non huius manibus debuit inter-

recte interfecta est;

fortunatus

parte infelix sum, quod

filiae

ceteris rebus

ab hac ima

degenerarunt.

Verissima haec sunt omnia et

cum humanitate con-

^ruentia, essetque omni laude Tyndareus dignus,

si,

quanta

severitate matricidam accusat, tanta interfectricem viri ipse

punivisset.

Pudoris documentum est, quod hanc

ei so-

cordiam Orestes non exprobrat, qui tanta est verecundia, ut in

conspectu senis vix consistere ad caussam defen-

dendam audeat.

Impie se fecisse matrem occidendo fate«

nomine pie patrem ulciscendo. Atqui patrem potius quam matrem haberi; ergo illi plus tribuendum fuisse, praesertim cum caussa caedis adulterium esset. Adultero interfecto matrem una immolatam esse: quod se facientem bene meruisse de motur, sed rursus alio

pro

auctore generis

ribus civium,

cum nihil praesidii feminis debere improbis

liberorum esse ostenderet. Morte autem Clytaemnestram omnium longe dignissimam fuisse, quae virum totius Graeciae imperatorem prodere non satis hain

misericordia

buerit, nisi etiam,

poena ipsa liberaretur, interficeret. si matris factum

Verendnm fuisse, ne sibi Furias pater,

tacitus probaret, immitteret: etenim eas non matribus ma-

quam patribus auxilio esse. Clytaemnestram soiam malorum caussam esse: quae si Penelopen imitata esset, se Telemacho similem futurum fuisse. lussisse caedem gis

fieri

Apollinem, cuius responsis mortales cunctos merito

parere;

huno

igitur

accusandum, hunc puniendum esse:

31*

484 nam

qiio

quis

si non idem qiii iusserit deus lustam igitur caedem esse, sed miseram,

se vertat,

periculo eripiat*?

semper doraos ubi coniugiorum fides vioietur. Aeschylum persona Orestis indutum haec dicere putes: summam enim argumentorum, quae et Choephoris et Eumenidibus insunt, continent, et perstringi Aeschyhim tum hoc tum aliis huius dramatis locis planum est. Peccavit et everti

Orestes, sed peccavit deceptus virorum gravissimorum aii-

suum errorem diis imponentium, id quod miserum est. Neque habet quo se tutetur praeter oraculum dei: nam reliqua argumenta, id quod ipse sentit, intirma

ctoritate,

sunt.

Non

hac oratione Tyndareus,

vincitur

sed irascitur

vehementius et ad perdendum Orestem accenditur. Itaque continuo hinc in concionem pergit, ut in supplicium nepo-

tum populum

incitet:

nam Electram quoque poena

ait

dignissimam esse, ut quae sermones auribus insusurrando et somnia de Agamemnone narrando et adulterii turpitudinem ostendendo animum fratris exacerbarit, donec incendium excitaret, quo domus consumeretur. His dictis monitoque Menelao, ne impios cognatorum piis praeferat,

sed sinat a civibus interfici, aut interim terra Spartano-

rum excedat, cum famulis abit. Cuius discessu confirmatior animo Orestes,

cum ambi-

gere

Menelaum

eius

expugnare conatur: Nihil tu mihi tuorum imperti,

videat,

arguraentis

gravissimis

auxiiium

sed redde quae a patre mutua accepisti :

non opes dico, imo opum instar erit, si animam meam servaveris. Fac me noxium esse; nihiiominus niihi auxilium debes: nam

Agamemnon quoque, pater meus, te iniuste facientem, ipse culpa vacuus, adiuvit, corpus periculis obiiciens, ut coniugis tuae peccatum corrigeret. Unum diem pro nobis operam naves, non decem annos ; etiam sororis, quae Aulide immoiata est, necera tibi condono, neque ut Hermionam interficias postulo. Aequo animo te superiorem esse

patior,

sed

vitam

meam

serva:

ficiie

esse factu ais:

et sororis

grandaevae patri mi-

orbam relinquo domura. Difat ubinam amici officium praestabunt,

moriens enim

sero

485 rebus amicoriim

iiisi

iii

non

est opus.

Amas

cro (o me miserum est

affllctis?

nam in secundis quidem

coniugera tuam ;

per hanc te obsequo deveni!*)), sed quid mihi opus

hac obtestatione, qui pro domo universa suppiicera? patris frater, o patrue, ipsum illum exstinctura sub terra

haec audire existima et animam eius supra te volanteni eadem quae me dicere. Has ego iacrimas, hunc hictura, has

aerumnas

salutem

quaerens,

omnes

cui

student,

suscepi.

His auditis Mcnclaus necesse

sibi

esse dicit cogna-

torum mala etiam cum discrimine capitis suscipere: sed enim se cura exigua sociorum manu, fatigatura laboribus, venisse neque fieri posse, ut arraorum vi superior fiat, et dementis esse, popuUun ira iuflammatiira velie vi coraprimere. Esse igitur cailide cedendum saevienti et terapus speculandura, donec reraisso spiritu locura

det raisericor-

Quamobrera se operara daturum, ut Tyndarei et civium vehementiara sedet: nocere enim omnia nimia. Non posse Orestera nisi astutia servari; non se vereri diae.

Argivos,

sed

araici

caussa tempori servire necesse esse.

mora abit vir ad bella quidem uxoris caussa raovenda paratissimus, ad opitulandum autem amicis ignavissimus, et destituitur Orestes eo praesidio, in quo solo His

dictis sine

confidebat. In

tam necessario tempore propere a Phocide PylaOresti fidissimus idemque Electrae

des accurrit, amicus

sponsus: cuius adventus ut exstet caussa , fingitur a patre

Strophio

propter societatera

sceleris

cives in forura ad iudicium de

gregantur:

itaque

eiectus

parricidis

esse.

lam

faciendum con-

Pylades videns araicura,

quem perinde

ac se ipsum diligit, desolatum, Menelao ignavo atque infido,

Tyndareo huius

affinitatem

amicitiae

Agamemnonis ante-

'^gF/icc xccl xaO-' savrov Xsyfiy olv.tiiq(ov avTOv, ozi fitxgi ToaovTov ngoTJX&iv avza tu tj^s Svgzvxiccs, (og Sioc Tov fKfiv^ad^ttL r^g 'EXhrjs nqosSoHav ^OT^^fiag tv-

*) Schol. V. 6()0:

Xf^v'

dva^iov yaq havtov i^yHrat, t6 xai fiovov (isfivrja&ai

zoiavzrjs yvvaiTios,

firiTL

ys xort So-Kziv aa^sod^ai di

avz^S'

486 ponente, tiim interclusam esse fngam, Tias omnes armatis obsidentibus, decernit non

cedendum esse raalis, sed ob-

viam eundum. Deliberantibus igitur optimum factu esse videtur, non timide vitare periculum, sed prodire in concionem ad caussam dicendam honestius enim est pugnantem mori qiiam fugientem , et potest fieri, ut nonnullos :

Agamemnonis reminiscentes misereat filii, qui eum defenPylades neque contagionem verens Furiis neque opinionem curans vulgi comitatur euntem latus lateri applicans, primum quidem ad patris sepulcrum ducturus, cuius manes in auxilium vocandi sunt, deItaque

derit.

obnoxii

inde

concione ei adfuturus,

ut curet,

sabito invadant.

Intelligisne

igitur

tecum

quamvis non

sit

coaluerit,

forte Furiae

qui moribus

amicum

sanguiue coniunctus, co-

omnibus potiorem esse*? Videbamus in Phoenissis duorum fratrum discordia domum opibus fiorenteni funditus everti; iidem iam duorum amicorum mutua fide dognatis

mum paene iam

eversam,

proditam a cognatis,

restitui

videmus.

cum iudicium ipsum in scena caussam fecit coram spectatoribus quasi coram itidicibus dici, qua caussae dictione etiamsi nihil aliud efficeretur, nisi ut uberius diligentiusque mores et conditio rerum depingerentur, tamen non liceret eam produAccurata cendae fabulae caussa inventam esse dicere. Prudenter Euripides,

agi nequiret,

enim morum sententiarumque imitatio dulcedine quadam plurimum ad movendum. Sed

retinet spectatores et valet

cum caussae explicatione morumque cta est ea argumenti implicatio,

men

adducantur.

res

Orestis

cuius

oranis

fide

nitebatur,

summa rerum

ignavusque filium

descriptione

coniun-

qua ad extremum discri-

quo enim auxilio salutis spes hoc ei eripitur: Menelaus, in Orestis

fratris deserit,

momenta sunt,

infidus

quo fit, ut daranatio iam

certa misero imminere videatur.

Interim

dum concio populi habetur, chorus, eventura

praesagiens , doraus Atridarura ruinam, continua scelerum serie

Haec

scelera

specie

pristina

felicitate et

scelus

deceptus

virtute eff^ectam ,

traxerunt Orestis,

comraisit

id,

qui

deplorat.

faisa

honesti

quod rectum esse nuUis

487 argutjis

defeiidi

potest:

^JIonestum

stura ,

parentuin

saeva

manu corpora

illud

non

hone-

est

lacerare et atrum

id ipsum cum pravorum hominum dementia*). Ciamavit iii mortis tiraore mater: Impia conaris, fiii, o noli infamiam perpetuam, dum patri gratificaris, suscipere! Quid miserius, quid funestius, quid iuctuosius est, quam matris sanguinem manu effundere?

cruore ferrum ad fulgorem ratione

solis

toilere:

peccare est versuta irapietas

Quo tu facinore perpetrato Furiis obnoxius, oculos distorquens, insanis, miser, qui exserta intuens ubera nihilomiuus matrem percussisti!"

tiret

Hoc carmine noster quid de matricidio Orestis seiiapertius, quam reliquis locis omnibus, declaravit.

Ceterum his non Orestes, sed ApoIIo, qui iussit, sive opiGraecorum idem sentientium et imprimis tragicorum,

nio

qui iilam opinionem scriptis comprobabant confirmabantque, damnatur, et merito quidem. Non est Orestes istis scelestior neque supplicio afficiendus, siquidem poetae idem exemplum proponen-

velut Aeschyli et Sophoclis, suis

tes absolvuntur,

sed potius miserandus, qui officio se sa-

tisfacere putans pro praemio supplicia tulit

Prodit Electra Orestem quaerens

pore, quo senex quidam

concione

eo ipso

fere tem-

reversus

damnatos

Agamemnonis liberos sententiis Argivorum nuntiat. Imaginem concionum populi verissimam expressit poeta esse

-^)

Schol. Gu. To5' avrd 8£ fihra Xoyov xal 'JtLd'av6z7]Tog intXSiquv Tt Mal nqamiv huy.ov ovx dnXrj ioriv das^iia. Hic qiiidem certo in codibiis scriptum invenerat idem quod :

Tricfinius reposuit daf^^ia noiKiXr].

rae est quaerere,

Praeterea autem ope-

undenam illud fitrd Xoyov -nai ntd-avoTr]-

TOg sumserit, cuius hodie ne vestigiura quidem in scriptura

codlcum ullum exstat: certe enim non de nihllo adiectum esse

alterius schofiastae (ad v. 811.)

cuius haec sunt verba:

consensus manifestat,

nXsnT biv nqa^iv naxijv

rov-

TtOTL To fieTd Xoyi6u(ov S^d^tv svXoyoiv noinv ri yiatiov, dai-

^iia

y.a\

naquvota.

His

diligentcr

examinatis,

^fuisse sic intelfigis:

Tod' avTO xltnTstv doi(hLa vcotxiXTj

AUKoq^qovmv t dvdqoov naqdvoia.

scriptum

488 oratores inducens factiosos ambitiososque

populum liis

quam probis ac

simplicibus

parentem ,

penes quemque potentia

est, ita liuic

addictum esse solet:

potius

simulque muita per hanc occasionem utiiiter moiiuit. Surrexit igitur primus Taithybius praeco, quod genus hominum, ut

semper Aegisthi amicos blandis intuens oculis et ambigua oratione miscens benevola malevoiis verbis aditaque

mirari se dixit

Agamemnonem, sed improbare filium eius,

pessimum morem contra parentes induceret. Post hunc verba Diomedes faciens rex suadebat, ut mortis quidem poena Orestes et Electra absolverentur, sed mulcaqui

quae verissima

rentur exilio ,

dubio sententia (quid

sine

enim aliud, nisi ne contagione sceleris pollueretur, civitati curandum fuit?) non omnibus probata est. Tum prodiit ad dicendum vir quidara procaci iingua, temeraria audain civitatem per vim receptus cia tumultu fretus et dicendi licentia, in perniciem natus civium, qui non medi,

cinae similem

orationes

facultatem esse dicendi volunt,

salutaribus anteponunt*).

subornatus, lapidatione reos

Is igitur,

affici iussit.

sed dulces a

T^ndareo

Cieophontis de-

magogi**) effigiem expressisse Euripidem in huius oratomoribus describendis Philochorus suspicatus est; contra is, qui post illum prodiit, Aeschyii vel personarum huius imagiuem referre videtur, cum sit vir robustus ma-

ris

gis

quam venustus, agrestis urbem

operibus rusticis

ita

dedi-

forum visat, sed prudens et ad consinceritate et integritate tendendum oratione promptus vitae in^ignis. Is igitur corona dignum Orestem esse cen-

tus, ut raro

suit, qui cavisset, ii,

qui

ne virorum in bella profectorura uxorea

domi remansissent, stuprarent.

Postremus Orestes

*) Scriptum fuit in libris, quos schol. Gu. m. pr. et sec. sequebantur, sic

— Q^taa&tti

tdovd-' • Ofioiov Tc5 Toiig

mds XQV '^ov ngoGTdrrjv yag t6 iiqccyficc yiyvBTCCt

Xoyovg XeyovTi to5 t

icofievo}.

ol tcov iccTqmv

Hoc docent illorum interpretamenta

naldss

to KccTaqxccg

Totg (xlv voaovai

§ccqsis

dXl' vatsqov noXXov Tivog a|tot

titX.

yial

cf.

cpccivQt^Tat,

413 seq.

**) Vide de hoc Fritzsch. ad Thesm. p. 289 seqq.

489 prodiens se civium non miniis

quam suam

iniuriam ultum

impune esset mortem omnibus timendam fore, qui feminis Neque tamen persuasit, sed vicit improservire nollent. affirmavit:

esse

uxoribus

nara

interficere

interfici reos iubebat;

bus

iile,

cans

vix impetravit,

sorori

viros

qui

ut sua

Abeuntem

liceret.

lapidatiouem

depre-

manu mortem inferre sibi et e concione

etiam reliqui amici sodalesque

Pyladem

praeter

cum lacrimis et miseratione

comitantur. igitur est Agamemnonis iiberis , et hodie neque eos iuvit Apollinis oraculum. His auditis Electra, quum aliquamdiu muta oculos defixisset, in laraenta dolorem cum pianctibus et ianiatu genarum eifundit, non mollibus utens querelis, sed iis, quae dignae sint Domus enim Pelopidarum quondam beatae Tantali prole.

Moriendum

quidem

ac potentis interitum, invidia civium effectum, et rerum optat, ut ad petram terramque suspensam tollatur, ut coproavo vociferetur calamitates gentis aliam

liumanarura vicissitudinera deplorat; inter coelura

iilam

ram Tantalo

super aliam invectas commemorans, aurei agni funestum prodigium et diras epulas, quibus conspectis sol retro

currum ad Auroram egerit, et seriem cladum a Myrtili Agamemnonis et liberorum eius interitum con-

caede ad tinuatam.

Revertitur iam e foro Orestes, Pylade sustentante, et

gressus eius

magno animo ad mortera se obeundara pa-

rat, abstinens querelis ipse et

luctum sororis compescens.

Generosam indoiem ambo declarant constituentes, ut prior Orestes gladio se percutiat, tum Electra eodera utens ferro exemplum eius imitetur. Hoc constituto dum fra,

tris

collo

que animus. se

una

circumdat, frangitur Orestis quoMutuis igitur amplexibus liaerentes cupiunt

bracliia soror

interfici et

uno tumulo componi;

desertos autem

se a cognatis esse videns Orestes, Pyladi raandat, patris

sepulcro

corpora condat, et valere

mortem proficiscens. gini sibi rit

eum

iubet ad

vero negat se vel amico vel vir-

desponsae superstitem fore; sed,

cum socius fue-

caedis, sociura se fore etiara mortis affirmat; suadente

autem Oreste,

patri se reddat,

patria

et opibus,

490 quas habeat, fruatiir, ut aliud coniugiura quaerat, Electra

animum statuisse ostendit et ut corpus suum terra aiiquando accipiat, ut amicum nunquam deserat. Sed si raoprivatus,

iile

sancte adiurat

riendura

alia

se apud

ita

se cupere,

curandura esse,

Helequae iam bona Orestis obsignat intus commorans, Phrygibus servis ignavissirais custodientibus, unguentorum specuiorumque procuratoribus,

nam

sit,

igitur

inulti raoriantur.

ut interficiant suadet,

ipsa iuxuria circumfluens Asiatica, ut parva ei Graecia esse Tideatur.

Tura rationem docet rei perficiendae: intrandura

esse ipsis in aedes quasi raorituris et lacrimandura; decepta autera Helena, famulos alium in alia aediura parte in-

cludendos, quibus reraotis facile fore Graeciara ulcisci toi-

lenda feraina,

cuius

patribus, virgines

culpa

parentes

plurirai

sponsis privati

filiis,

iiberi

Gratuiaturos

sint.

Graecos et fausta interfectoribus precaturos esse,

diis

cae-

dera patrare potuerint; sin minus, incensis aedibus se raorituros esse:

sive

igitur

decore

et gloria fore

stes et

collaudat

rera

periculorura

iis,

raoriantur,

utrumque.

sive serventur,

cura

Haec laetus accipit Ore-

amicum fidelissimum consiliorum auctoBis

sociura.

se raori veile

perditis

per quos ipse pereat: etenira Agameranonis se filium

penes

esse,

quera Graeciae imperiura

esse servili morte

dedecorandum,

fuerit;

sed

hunc non

decere ingenue,

non inultum, occumbere. His auditis Electra se salutis quoque viam reperisse ostendit: Hermionam, ubi redierit, pro pignore comprehendi posse, ut, si ulcisci Menelaus

Helenam exstinctara velit,

raortem rainitentur gladiura

illi

ad iugulura virginis apponentes. via,

Menelaura, qua

cito ira repressa raollera fore.

Hoc

sit

igna-

virilis anirai si-

gnura merito admiratur frater et felicera fore Pyladera dicit, si

huius coniugio potitus fuerit.

pro foribus raanentera excipere

lubet deinde Eiectrara

Herraionara

et,

quis

amicus Helenae interveniat, clamore aut pulsanda ianua significare.

His corapositis

Agameranonis

vocatis

cura lovis histitia,

in auxiliura raanibus

iuvenes (fiidem habentes

gladios vestibus tectos intro ad ultimum certamen abeunt,

Eiectra autem

chorum

bipartitura ad custodiendos aditus

disponit et prospicere caute quaquaversus atque observare

491 dum ipsa aure iamiae admota quae intus geruntur

iubet,

Helenae clamore, gestit sic, pestem Graeciae una gladium quasi tempore Hermiona ipso Hoc tollat. medio de illis cum Anxiam propter auditum claredit et in laqueos devenit. Audito

auscultat.

deinile

praesens tenensque

raorem Electra solatur, Orestem dicens capitis damnatum ad genua Helenae supplicem procubuisse et mortem deraonet

precari:

ut in

Intrantem

adiuvet.

eeri

igitur,

domum ingressa preces rai-

iuvenes,

signo ab Electra dato,

Interim chorus clamorem tollit cavens, ne intercipiunt*). audito cives ad opem ferendam accurforis quo strepitu Huius sublata sit mulier perniciosa. certo donec rant, igitur mors ne quid miserationis moveret, sed cum laetitia

omnibus exciperetur, enarrari eam

fecit noster

Phryge spadone, cuius iamenta ipsa hilaritate afficere spelam enim facta rerum conversione fectatores possent. Gloriatur homo fugiendo, gtiva seriis recte immiscentur. quam pugnando, aptior se pernicitate Asiatica (^aQficcQOLg in qua inBTU^aQiGiv) mortem effugisse: etenim ex cella ,

clusus fuisset, in tectum escendisse atque inde super ce-

drina pastadis lacunaria superque triglyphos Doricos (x6-

dQOxh 7ta6TddG)V vtcbq xeQBuv^ ^coQixdg xs XQiyXvcpovg) sublimera luisse**),

{q)Qovda,

cpQOvda,

Erat naoxdg

(i.

ya,

ya)

aulara

desi-

7CaQa0xdg) sive 7tQ06xdg

peristylium inter aulam et gynaeconitin mediura, a dextra et sinistra iunctura thalamo atque amphithalarao; cf. Vitruv.

VI, 10.

Beckeri Charicl. T. I. p. 175.

Schneideri

lex.

Gr.

Ex aula autera per I^vqqoqbIov foras prodierat servus, ianua non ohserata: nam qui ne Cyclopig quidem antrum claudi fecit Euripides, cum oculis hunc s.

T. TiaCxdg.

Una cura Hermiona Electra quoque

introit ;

mox mutata

persona idem histrio Fhiygis servi partes agens in sccnam revertitur.

Secundum actorem

canticis

destinatum fuisse

putato, primi autem erat, ut Strattidis verhis utar, ru nqcoTa Tcov

inav Xfysiv.

**) Schol. v. 1357 icco TLvog

Tccvza ovrcog (prjGlv cog vn^QTtSTZTjSTjxcog tcov

ofncov nccaTDC 8 cov yccg tcov

viderat iam Barnesius.

d^ccXccficov.

Verum

Alia Musgravius sensum verborum

detorquendo elicere conatus est.

492 ab Ulysse privari fingeret, multo miinis in hac occasione coinmeatu intercluso impedire voluisse, quominus

videtur

nuntius

foras

spectatores

perferretur.

Nam

iussos

cum in pulpitum

esse histriones capitis periculum subire,

ex fastigio scenae inspectante populo desilirent, absurdius est, quam quod scholiastae dicenti credamus. A scenicis

—

enim ait inculcatos esse versus 1352 1354., quibus per ianuam prodire Phryx ille dicatur: nam quod periculosura ex aedibus saltum forniidarent, cavisse eos suppositis istis versiculis, ne per vestibulum prodiens histrio, qui personara ageret Phrygis,

contra voluntatem

auctoris

Rectius alius quidam grammaticorum

videretur,

domus (oUi^fiarog) alia in aliam eum

peccare ex parte

desiluisse intellexit;

autem in eo, quod effractis ianuis dixit*), nihil Euripide neque de claudenda ianua neque de effringenda commemorante. „jyiinime dubitandum est, quin poeta sub persona Phrygis totam Persarum gentem, communem Graeciae hostem, civibus suis deridendam propinare voluerit. Nara sic alibi Persarum habitus et instituta Phrygibus tribuit: Androm. 174. Cycl. 182. Phrygem igitur hunc ridiculi caussa non modo timidum et fugacem fingit, sed fuga, tanquam re praeclare gesta, gestientcm et exsultantem: erravit

'jigyHov ^lcpog re indolem

NuIIa

Itc

^avdzov nsipevya.

gentis

luculentius

ostendere potuisset.

Qui enim inter homines bellicosos vixisset atque in civitate, quae fortitudiuis laudem sectaretur, timiditatem suam vel celasset vel invitus et cum pudore fassus esset, nun-

quam

certe velut gloriabundus

gratulans

sibi

comme-

Argute haec Musgravius disseruit; addendura est , quod Menelaus et Helena quasi imago efficti sunt Spartanorum iuxuria Asiatica corruptorum; cf. T.II. p. 112.

morasset."

'jlQfjidreiov

dictum fuisset, coniicientes

*) ovTog 6 tfas

Toc

/xfAog,

quo se uti dicit Phryx ille, unde

Didyraus et Alexandrus grammatici multa

non potuerunt reperire , quas coniecturas in ^gv^ svvovxog av a^Aov (ilv otxT]fiaTOS vns^TtTjdi]-iv aXXcp 8e iXd^av tial jjacpccliafiivas evqav

6T8y7] ,

Tus TOVTOV nvXag, ru tovtov hXsI&qu cvvTqi^ipas i^rjX&BV.

493 ficholiis et in

voce

Etymol. M., si lubet, videas. Sed contenta et sono arguto (6^vg xal

{6vvtovov iisXog)

illiid

Afjrrog (p^oyyog) cantari et esse naturae

commodatnm*) non ex

coniectura

iili,

eunuchorum acsed ex usu hau-

stum tradidisse videntur. Potuit hic modus bellicis carminibus accommodari, id quod ex iis intelligitur, quae Plutarch. de fort. Alex. c. 2. memoriae prodidit; sed hoc quidem canticum lugubre est et simile iis, quae in regura caedibus a barbaris cantari solebant: id enim docent w, 1380 1384., quo loco aQxav ^gijvov pro dQxav ^avd-

—

textum reponendum est. metu primo incondita vociferatur spado, Idae et Ledae et Ganymedis faciens mentionem tum mo-

xov ex

schoiiis in

Insaniens

;

nente choro, ut singula ordine exponat, haecce rore et

membrorum

declaratur) refert

leones,

vocisque tremore (qui

cantans:

venisse

vel

cum hornumeria

duos quasi

aedes

quorum alterum quasi Ulyssem dolosura esse, ta-

astutum, manu promtum , proeiiorum peritum, fidum

cite

amicis , et intro ingressos a laeva dextraque

crimantes supplicesque obsedisse.

Helenam la-

Accurrisse Phryges et

metuisse nonnullos, ne subesset dolus , se autem adstan-

perpetuo Helenae fusum digito torquenti (palliura enim ex spoliis Troianis nebat Clytaemnestrae tumulo inferendum) ventulum flabello fecisse. Tractam deinde Helenam ab Oreste ad iarum focum, Pylade servos, quasi fas non esset secreta eos auscultare, e thalamo abigente et tera

partim in equili partim in exedra includente.

pente ambo et

strictis

gladiis

effugere conantem,

Tum re-

adortos esse illam clamantem

Orestem, cura occupasset, ma-

num capillis implicuisse et retorto collo paratum fuisse ad ictura.

Interim servos effractis ianuis accurrisse lapidibus,

iacuiis,

gladiis armatos,

*) Schol.

quorum omniura impetum Pyla-

1369: %vloi Ss tov ^gvya tov ixnsTtrjSrjHoru sv-

vovxov

(pctaf Tovg 81 svvovxovg inisiyicos o^vcpcovovg vnagxsiv' ro ovv o^v t ovov dgfMccTELOv avTOV cpoivoct xrZ.

Otl dl evvovxos i]v, cprjalv (v. 1521) .^ovts yag yvvri nstpvy.aq ovr' iv dvSgccaiv

av y sV\ Y,a\ ndXiv „o^v ydg §or}s dnovaav ''Agyog itsysigsTai"

494 dem uniim sustiniiisse

;

occisis aliis ,

aliia

Tulneratis , reli-

quos partim supplicando salutem irapetrasse partim

Tum

tebras effugisse.

illos

in la-

Hermionam forte venien-

tem velut Bacchas in vitulum invasisse: qua correpta, quum ad

Helenara

evanuisse

pastadem redissent, hanc

iuterficiendam

e conspectu,

quasi magicae artis vi,

tam esse. Lepidissimam

narrationem

abla-

lepidissimura excipit

di-

Animadversa enim spadonis fuga Orestes timens,

verbium.

ne populares concitet clamoribus, prodit, ut illum in aeflaud facile fidem haberemus narratis, nisi, quanta Phryg^um nequitia esset, exemplo ante oculos podes reducat.

Hic

intelligeremus.

sito

igitur

servus

statim,

con-

ubi

spexit Orestera, eo raodo, quo Persae regera solent, vene-

ratur

claraasse

se,

ut Oresti subveniretur,

optimo enira iure Helenam, eliamsi

triplici

testatur:

gutture prae-

dita fuisset, iu^nilatam fore, idque iuramento confirmat, ferrum vehementius quam Gorgonem horrens et ad quidh*bet faciendura,

servo

Haec

tiraiditati eius

quod veterum quidam

esse videntur

insultat,

(vide

dumraodo mortera effugiat, paratus.

extorquens Orestes non per iocura id

schol. ad v. 1505.),

sed

vitae pepercit, pavorem, ut,

opinati

auget servorum,

quorum

donec in angustias Menelaum

compulerit, quiescant.

Obseratis

deinde

foribus

incendium aedium parant

dum Menelaum exspectant: quo ad nuntium accurrente, illi cum Eiectra stantes in fastigio aedium cum facibus ardentibus, mediam inter se Hermionam tenentes, frladio cervici iraposito, convulsis suggrundis, Orestes ac Pylades,

quas in caput Menelai, demittant,

raortera

forte portas effringere conetur,

ipsi et filiae et

incendium aedibus

minitantes postulant, ut Argivis persuadeat, ut daranationem capitis aboleant.

Solus Orestes verba facit, rautis personis

Pyladis atque Eiectrae*), et fas esse scelestos toilere afiirmat, et iustius se quam Menelaum reguum et auspicia

habere: esse enira se, quaravis raanus poiluerit, mente

purum.

Potuit iam tragoedia Iiac

ratione

conciudi,

*) Tertius niinirum actor personae ApoUinis reservandus

fuit.

495 compiilsus terrore et parens necessitati Menelaus faceret

qnae Orestes postularet, qiiam viam Euripides vv. 1193 seqq. quum deo opus esset, qui consummaret

pracparavit; sed

Menelaum clamores tollen-

res et futura praediceret, fecit

tem, quibus ad auxilium ferendum cives inutiliter concitaret (non poterant enim, praesertim iilis ad moriendum paratis,

mortem Hermionae arcere), et induxit ApoIIinem res componentem.

Ostenditur

aethere imago Helenae ad deos

sublatae, quae, quo magis digna fuit, quae interficeretur, tanto minus digna quibusdam esse visa est,

rum templa reciperetur.

honoribus antiqui sensissent,

quae in deo-

minus, quid de virtutura

quam quid nostri sentirent,

Certe enim de venustate formae nullo

reputasse videntur.

loco Euripides Helenae quicquam derogavit neque eam ulla

ex parte deteriorem Venere esse dixit, quae et ipsa hodivinis fruebatur.

noribus ris

Deorum nemo omnibus nume-

perfectus habebatur, et sufficiebat unius virtutis prae-

stantia ad

impertiendam divinitatem.

critudinis species,

Perfectae autem pulqualem animis fingimus, infuisse Hele-

nae putabatur, cuius generis imagines aeternas divinasque esse docent philosophi et raira excitare horainura studia, ut saepe cupiditate illarum habendarum abrepti reliqua bona omnia abiiciant, id quod Graecis Troianisque accidit, de Helenae inani specie inter se dimicantibus. Orestera peracto

ApoIIo unura annura exsulare, eoque

iubet

iudiciura

caedis

raaternae,

accusantibus

Furiis,

apud Areopagi iudices subire, quo iudicio eura absolutura iri

praedicit.

His peractis eidera Hermionae matrimoniura

Menelao concedendum fore, Pyautem Electram collocandam esse. Sic compositis re-

et regnura Argivorura a ladi

bua conciliatisque inter se omnibus, Apolline Helenara ad superos,

dera abducente, draraa finitur, quod

morum habitum fuisse

antiquis

oraissis contentionibus,

Pylade Electram in Phociet

numero praestantissi-

celebratissiraum

multa testantur: Strattis comicus

I.:

theatris

E^Qinidov

dga^a d a^tatarov '0QF,6ri]v.

Argum. pr. : ro dgd^cc 6Krjvijg edd OKifiovvrcov, Terentianus Maurus:. „FabuIa sic Euripidis inclyta raonstrat Ore-

tctv

stes."

87tl

Vituperationera scriptor arguraenti adiecit, vitiosis

496 esse moribus personas omnes praeter Pyladem (xdgKStov dl toig ij^£6L • nXrjv yccQ Uvkddov Ttdvtsg (pavXoi ^tfav),

quo iudicio non potest quicquam stupidius inveniri, nisi si

Primum enim non potest Pylades, oranium et consiiioriira et factorum non particeps tantum, sed etiam auctor atque instigator, vei Oresti vel Eiectrae

quis forte adstipuietur.

Horum autem mores quis, obsecro,

anteponi.

insi-

nisi

piens, malos esse affirmabit'? quis tam multa tamque lu-

generosi animi

culenta

signa

omittef?

Sic argumentatus

matrem necavit, ergo raalus est. qiia mente quidque sit factum, ex-

est horao vecors: Orestes

Quasi non priraum sit, Accusandus esset Orestes, si quae reiigio iubebat duro anirao neque ullo pietatis sensu raollito peregisset.

quirere.

Quod ne factum esse putaremus, prudenter curavit poeta. Horret enira Orestes ipse crudelitatem facinoris, quod iussu oraculi patravit,

ita,

ut interdiim,

ne a larva aliqua, Apol-

Idera in Tyndareura non rainus pium se quam verecundum praestat. Sororis lini siraulata, iudificatus

atque

autera

araici

sit,

tiraeat.

tantura prodit araorera,

anirai alienissiraus esse intelligatur.

lara

a feritate

vero fortitudo ei

et constantia et raagnitudo animi tanta inest, ut etiara mo-

dum excedere videatur.

Fieri enira posse negant,

ut qui

paullo ante raorbo affectus vix se sustentare potuerit tanta

certamina sustineat. His reputandum est primura morbi genus eiusraodi esse, ut recreationera interraissione patiatur, deinde spatium teraporis imaginarii non accuratissime

examinandura esse, tum auimi vires ad confirmandum Gorpus plurimum valere. Pyladis ingenium optime exprimitur his verbia: olog '08v66£vg

dyd dohog,

mctbg 81 (pikoig^ ^QaOvg dg dXxdv, ^vvBtbg jtoU^ov. Itaque apud Goethium, qui Euripidem imitatus sis exeraplura se

sibi

est,

Ulys-

iraitandum proposuisse fatetur.

quattuor igitur partibus, a quibus manare ait Cicero honestatem,

tribus certissime praeditus

est,

prudentia,

fide,

quae caput est iustitiae, et fortitudine, neque vero abQuamquam sunt moderationis decorisque documenta. enira

pari

amore sponsam

atque

amicum

amplectitur.

49T tamen plus omnibus in rebus huic quam illi tribuit, neque

cum illa intempestive confabulatur. virtutibus Pyladi par et similis est,

Electra omnibus

meritoque Orestes hunc miserum fore dicit, si illa priveCum virili autera fortitudine non corporis tantum, tur. ut ait Orestes, forraam habet muliebrera coniunctam, sed Fratri teneritatem quoque animi sunimam et pietatem.

morbo abdamnatum videns plorat et lamentatur;

se emancipavit; in huius amore tota est; hunc

sumi, hunc

capitis

ipsa mortera pati uon recusat.

Sic

tribus

praestantissimis

personis drama

ornatum

videmus. Quibus multura dispares sunt Menelai Helenaeque mores, adeo vitiosi, ut satyricae magis fabulae quam tragicae convenire videantur. tis

reprehensum esse,

inter

Neque me fugit hoc a mulquos est Aristoteles,

qui

personam tanquam exemplum posuit pravitatis raorura non necessariae*). Qui si propter ea, quae de Menelai factis tradebantur, non fuisse

poeticae

15. §. 5. Menelai

necessariura censet,

pravitate raorura ab Euripide de-

formaretur, recte quidem sine dubio statuit, sed vitio ver-

quod vitium non esse hodie omnes inteiligunt. Nam fuit necesse, fieri tamen potuit, ut raorum pravitas iis, quae Menelaus egerat, subesset: et quis unquam derogabit poetis licentiara, quara vel rerum scriptoribus damus, mores hominum voluntatesque tales, quales factis eorura conveniant, effingendi*? Sin propter argumenti naturam seu fabulae structuram necessariam fuisse istara negat pravitatera, dixit id, quod dicere vix dignura fuit tanti acuminis viro. Planura enim est vel indocto toUenda illa tit id,

etiamsi non

pravitate toUirerum, quaeaguntur, implicationem, tollicaus-

sam interficiendae Helenae, neque quicquara relinqui, quo ne tres illae, de quibus supra exposuiraus, personae crudelissiraae atque atrocissiraae esse videantur. Mirum id quoque est, quod Aristoteles Menelai quidem mores, efficiatur,

quod deformati essent, vituperavit, Helenam autem pluriquam effinxit Homerus, et non in ,

mum mutatara ab illa *) S6TI 8e

TtaqccSsiytia

novTjgias

l^^^v

rjd^ovs

f^fj

MBvsXaos 6 iv to3 'Oq86zjj.

T. n.

dvayKCUov 6

498 hac sola, sed in omnibus fere fabulis male ab Eiiripide iiabitam

silentio

praeteriit,

ciii

ferainae factam

iniuriam

paene uno ore questi sunt. Ceterum si lioc vituperandum esset, vitium haberet non poeta, sed morum esse nostri

aestimator

Sed quidnam, obsecro, hoc

pliilosophus.

criminis est, plus in aestimandis feminaruni virtutibus ho-

quam venustati tribuere, neque quidquam recti vel

nestati

sani credere talis mulieris ingenio inesse, quae iila, quae pri-

ma sunt in raulierum vita, fidem atque pudicitiam, violarit? Quis vero iure reprehendat poetam , quod nullam laudem putaverit ei tribuendam esse, qui recuperandae feminae iraprobae caussa raiscens turbansque orania et doraum et

cognatos perdidisset?

patriam

poetis

laudi

vertatur

castitatem

Euripidi hoc ipsum crimini dari.

singularem

illius

artem

rili

actoris

cum

aliis

defendisse,

Utut autem haec sunt,

intelligit.

dispar Phoenissarum choro ,

parte Cvvayavi^stai ^

et Hypsipyla

est,

Menelai Helenaeque moribus

describendis apparere quilibet

Chori persona

Mirum

et pudorera

pro vineque minus etiam in Antiopa

munus

sustinuit.

Falso igitur cri-

quidam chori officia per inscitiam ab Euripide sene imminuta esse. Neque illud verum est, quod praepoUentibus modis musicis plus horura iucunditati quam verborum nnmerorumque elegantiae tribui solitum esse Certo enim lenissimis raodis adspirasse tiopinantur. biam necesse est carmini, quod subraissa voce recitans Quis vero unquam prudens in scenam chorus intrabat. poeta cantico narrationera rerura extra scenam gestarum minantur

inclusisset,

cantu verbis obstrepente parura percipi ea,

quae sic narrarentur, inteliigeret*? Atqui illud Phrygis canticura

tanta diligentia elaboratura est,

ut ipsius ^iCBVQi-

nidovg^ qui illa crimina invenit, egregiis laudibus praedica-

tum sit: „Numeris quidem ," inquit, „quum omniuo animi perturbationem tum varios dissimillimosque affectus, quibus homo iste, dum quae acta sunt refert, in diversa trahitur, admirabili cura

significatos

videmus.

Nara primo neque

antistrophicum est carmen illud neque non antistrophicum.

Antistrophicum enim

esset,

eam haberet aequabiiitatem,

quae plane a pavidi hominis trepidatione abhorreret;

499 aiitem totam non antistrophicum esset, motibus animi qui«

dem conveniret,

sed non exprimeret tantam perturbatio-

nem, quantam cernimus tum in iteratione eorundera numerorum tum raagis etiara in coeptis quidera, sed rursum Quod si quis reputarit hointerpellatis iterationibus etc, minem barbarum eumque Phrygera, nec Plirygera tantura, sed etiara eunuchum esse qui ista agit et recitat, faciie sentiet

non magis quidquam indiguum

tragoedia

ista

persona inesse, quam in excubitore aut nutrice, quas Aeschylus inferioris conditionis personas in Agameranone et

Numeri serraonura

Choephoris introduxerit."

quam

sunt

vavit enira nescio ^^uis

anapaestos,

Euripides,

serit

Obser-

quingentos circiter et septuaginta

triraetris solutiones inesse, inter tio positos

liberiores

reiiquis fabulis praeter Cyclopera.

cui

quas quinquagirita in

licentiae

ini-

consulto quin indul-

quippe drama satyricis propinquura scri-

At chori carraina , Oresortem miserantis et facinoris atrocitatem horrentis

bens , non est quod dubiteraus. stis

eventura

bentis,

tiraentis

maxiraara

ipsum rerum discrimen descri-

partera

e dochmiis

constant,

praeter-

quam quod rerum nexum statumque contemplans glyconeis utitur.

Stetisse hanc fabulam etiam

posterioribus

teraporibus

quod veterura interpretura quidara eam in theatris spectaverant, id quod ex scholiis ad vv. 58. 258. 632. scriptis et ex arguraento perspicitur. Hanc fuisse caussara arbitror, cur ei recenseudo explicandoque

inde intelligitur,

plurimi operara darent, velut Callistratus, Didyraus, Apol-

lodorus Cyrenaeus et Dionysius, quorum comraentarii lau-

dantur ad

vv. 304. 424.

1369. 1686., ad Phoen.

1748.

Doctis illud familiare fuisse inde apparet, quod in sermonibus

passim multi ad illud respexerunt, velut versu 211.

Anaxarchus usus

tem

Alexandrum, Chrysippus aude se et Cleanthe usurpavit.

est irridens

vv. 243, 4. et 533, 4.

Versura 129. ad Alcibiadera transtulit Plutarchus

(vit.

AIc.

idemque ad alios versus complures respexit. Usurparunt quosdam versus etiam Aristoteles (656.), Aep. 203. D.),

lianus (1105.),

Lucianus (146. 855.), Dionysius Hal., lulia-

uus (16.), Longinus fragm. 8. et de subl. 15., Dio Chrys.

32 *

500 Ex €om!cis

orat. XI. p. 188. C. D.

poetis

universam fa-

hulam nemo imitatus esse \idetur; sed singulos versus opportunitatc data arripuerunt, velut huncce (730.): ovK IxEivog, dXX* exbIvi] xslvov Ev^dd' ijyaysv.

ridicula

(v.

8.) ,

transtulerunt

Aristophanes

219.

Plnto

Alexis vv. 245, 6. (apud Athen. VII. p. 339. D.),

Alcaeus (ap. Macrob. Sat. V, 20.) et Lucianus vv. 855 seq.

Latinorum poetarum an quisquani Orestera imitando dubito ; fuit autem nihiiominus haec fabula

expresserit,

Romanis notissima, ut Horatius ad Orestis furorem, qualem Euripides (v. 254.) descripsit, tanquam exemplum in promtu positum respexerit (Serm. II, 3, 140, 1.). Admirati sunt antiqui censores, muinta arte Euripides

Menelaum quasi invitum quac tecte et subdole machinaretur dcnudantem exhibuerit.

Laudarunt etiam , quod quae quidquam,

moliretur poeta longe antea praepararet neque

quod valeret ad animos sic, ut vult, afficiendos, omisisset*). lidem laudibus praedicarunt diligentiam eius sollertiamque,

qua effecisset, ut quaecunque fierent necessario fieri viderentur neve ulla persona temere

interveniret.

Non de-

buerunt igitur hostes Euripidis ab ea parte hoc carmen im-

pugnare , a qua iliud optime munitum *esse veteres intellexerunt. Qui nihil unquam rerum parum credibiiium illis, deprehendit G. Hermannus, plurima parum verisimilia in Orestis fabula sibi est visus

in Aeschylo, refertissimo

quod sane mirandum est, istum, quae exprobranon potuisse graviora reperire. Ab aliis, velut Schlegelio, quaecunque reprehensa sunt, originem ex inscitia ducunt et in laudeni iam ex criminibus vertuntur, ex quo cognitum est voluisse Euripidem tristitiam risu temperare et iucunda varietate grataque novitate spectatorem ad festivitatem revocare. Ceterum isti, si sibi constare voluissent, non debuerunt eandem rationem, quam in Euripide damnarunt, in Shaxperio admiinvenisse, ret,

rari,

qui quidem Falstaffium

tragoediam intermixta

cum Henrico consociando et

comoedia distinguendo

nihil

aliud

*) Velut ad v. 231: Tigosna&satEQov dh noiBt xo 8§a(ictyial ro

no^^GjdÊv dia^ccXXEadâi tov MsviXaov, Kadô iXniad-etg ôtj' Q"riaat

ovk i^ojj&rjaEV.

501 quam

eg\t,

Tarietate

Bpectatorem delectaret.

Etenfm

poetis ,,quidlibet

hac

audendi semper fuit aequa potestas", ut etiam ea, quae discrepantla

conditione,

sciiicet

componerent, quodammodo congruerent atque conspirarcnt.

Argumentum

rerum implicationem totam Habuit tamen in iis, quae ad Helenam pertinent, auctorem Stesichorum, quem et criminantem et revocantem crimina, quum modo improbam modfl castam puramque illius personam effingeret, imitatus est. Fecerat autem Stesichorus quoque iapidationis mentionem; sed formae venustate obstupefactos liomines de manibus emisisse lapides, neque potuisse quod voluerant efficere, dixerat*). Idem Oresti arcum ab Apolline fabulae

Euripides ipse invenisse

traditum

nam

videtur.

ad arcendas Furias fuisse docuerat**).

ab Oreste sublatam

consentaneum ut caedibus

est.

impiis

Hele-

esse antiquitus traditum fuisse

Erat enim ille ad hoc ipsum natus, quidem , sed iustissimis atque sub dei

ipsius auspiciis patratis, celebritatem nominis adipisceretur; sic matrem, sic Neoptoiemum, sic Ilelenam sustulit. Ambarum igitur sororum caedem ita contexendo, ut altera ex altera nasceretur, argumentum noster effecit id, quo tlieatrum posset moveri atque delectari.

XX.

De extrema Euripidis aetate.

Diem supremum Euripides, teste ApoIIodoro chronographo apud Diodor. Sic. XIII, 103., eodem obiit anno, quo Sophocles***), sed aliquot mensibus prius, ut memoriae prodidit Suidas:

telsvta dh {ZoipoxX^^g)

^eta tdv

*) Schol. ad V. 1274.

**) Schol. ad V. 258. ***) Addc Eiiseb. Chron. can. p. 158. p. 101.

cum Scallgeri animadvv. Schol. Rav. ad Thcsmoph. v. 190: yiqcav yag xotb

Evqinidr]9 ^v* hnt^ yovv hsL vazsqov zsXtvza.

502 E^dQiJttdrjv Btav Ivvsvijxovta^

quibiiscum

congruunt

Diodori ipsius verba : ^lkqc) TtQoG&Ev tovtav tav XQovcav, Is fuit annus 406™"^ a. Chr. n., et quidem cum primo vere

Nam Timaeus apud Plutarch. Sympos. VIII. quaest. 1. c. 1. eodem dixit die Euripidera exstinctum esse atque Dionysium maiorem inter Syracusanos tyrannidem occupasse *). Id autem factum est circa idem anni tempus, quo Poeni Gelam urbem ex Agrigento

Euripides decessisse videtur.

proficiscentes adorti sunt, XIII.

93. et 96 **).

Oi. 9.3, 2. aliquot

ineunte vere;

cf.

Diodor.

Itaque Euripides praetor^ Antigene

mensibus ante Sophociem exstinctus est,

nam Sophoclem quidem archonte Callia 01. 9.3, 3. decessisse constat testimonio Diodori XIII, 103., quocum non pugnat marmor Parium Olympiadem 93, 2. et Antigenem archontem nominans; coniunctae summorum poetarum mortes utroque loco commemorantur, sed altero Euripidis, altero autem Sophoclis potissimum tempus significatur. Superstes igiet potuit hic illum lugere (cf. T. II. p. 297.) :

tur diraidio fere anni Sophocles (cf. Appuleium Apol.p.298.),

postquam de

morte certior est factus, eum, Id factum esse puta , luxit. ineunte vere anni 406™» Dionysiis magnis, quo terapore Euripidem exstinctum esse decrevimus. Absumta deinde aestate et ineunte hieme ruralibus Dionysiis decessisse Sostatim

illius

cum forte tragoediis certaret

phocles videtur,

quem ferunt, quura ultiraura certaret, ac-

cepta

gaudio

victoria

correptum

imraodico

exspirasse.

Altero autem vere mense anthesterione Ranas docuit Ari-

qua

stophanes ,

fabula

fecit

Euripidem

cum

Aeschylo,

praesente Sophocle, de principatu apud inferos decertan-

tem***). stare

Sic testimonia omnia optime congruere et con-

rationem

videmus.

Erravit igitur

Boeckhius, Eu-

ripidem et ipsum Callia praetore et 01. 93,

*) Aut %«'&''

exspirasse

aut corrigenda sunt illa verba sic:

erraTit Plutarchus rlv

iyivSTO ^iovvatos 6

nqsa^vrsqog iv ^iHtXia rv-

gccvvog.

**) snl trjv sccqivrjV Sqav. *5if*)

Argum. Ran. Aristoph. i8i8dcx9^r] i^tl KaXXiov zov fiszoc 'Avztyivri Sicc ^ilcovidov stg Arivaia. :

503 et

post Sopjioclls mortem insecutam esse coiiieqwem videas de hac re pluribus disserentem Gr.

paullo

ctaiis:

tragoed. princ. p. 209

— 213.

Pliis septuaginta annos Euripidem,

cum de vita dece-

deret, natum fuisse recte Philochorus (vide vit. cod. Medioi. coil. Ambros.)

vum

cum aliis affirmavit. Septimum enim aut octa-

supra septuagesiraum agebat annum, id quod testi-

raonio marraoris Parii confirmatur, cuius optimam esse fidem

tempore definiendo cognovi-

et in nascendi et in moriendi

mus. Vulgarem famam secutus est Eratosthenes cum Suida. Filios reliquit tres superstites, Mnesarchidem, maxi-

mum natu, sui patris nomine insignera, qui mercaturam nomen et artem

exercuit, Mnesilochum, qui avi materni et

quum

accepit,

fabulis

denique Euripidem, coronatus est;

cf.

qui

Magist.

fabulas

coll.

omnes

nati

relictas

docens

Ambros.

Hi ex

a patre

cod. Mediol.

vit.

Choerila sive Choerilla

Thom.

agendis operam daret,

theatro

fuisse traduntur;

Potest hic Euripides idem fuisse,

cf.

quem

Aristophanes Eccles. v. 825 seqq. perstringit, nisi forte filius fuit eius Euripidis, qui,

cum apud Potidaeam pugnas-

set, pestilentia exstiiictus est.

reliquit,

Spurios noster filios nullos

quippe quem ab incerta Venere alienum fuisse

Dionysius Bjzantius epigrammate testetur: oi) (3e Tivvcov

yivog dk\ EdQL7tl6i]^ odde yvvaLTcbs

oiCtQos, tbv OKOtlfjg KvTCQidog dXkotQLOv,

akV 'Ai'dr]g Tcal yiJQccg' vjtal MaTikty 6' ^AQB^ov0y %u6aL^ staLQBiy ti^Log 'AQXBksa. <5bv 6' 01U tovtov lyh ti& siiaL racjpov, dkXa ta Bdxxov

^Yiiiata xal Cxfjvag

B^pddi (cothurno) jteL^o^svag.

Addaeum Macedonem huius epigrammatis auctorem fuisse alii

scripserunt:

qui

sive

Alexandri Magni aequalis sive

posterior fuit, certe dignus est testis, cui fidem habentes, fabulas de canum deque feminarum furore, a quibus discerptum esse Euripidem multi memoriae tradiderunt "*"),

*) Vide vitas a grammaticis conscriptas, extr. 4. Stepb. Byz;. nEgl

20.

Oyid. Ibid. 507.

Hygini fab. 247.

Valer. Max. IX, 12. noXsmv s. v. Bog[ii6yiog. Gell. XV,

Hermcsiaiiactis Colopli. eleg.

Diodor. XUI, 103.

v. 67.

504 respiiamus, malignitas

dubio magis

comicorum

quam fatum Euripidis significatur.

Locum au-

qiiibus

fabulis

sine

tem sepulcri accuratius descripsit Vitruvius VIII, 3. p. .31T 5,ln Macedonia quo loci sepultus est Euripides, dextra ac siuistra monumenti, advenientes duo rivi concurrunt in unum, (quorum alteri) accumbentes viatores pransitare solent propter aquae bonitatem; ad rivum autem, qui est in

monumenti, nemo accedit, quod mortiferam aquam dicitur habere." Cf. Piin. H. N. XXXI, 1, 19. Adde Ammian. Marcell. XXVII. p. 458 „Ex angulo taaltera parte

men

Macedonicis iungitur

orientali

per artas

collimitiis

praecipitesque vias, quae cognominantur Acontisura:

proxima Arethusa convallis

cni

et statio, in qua visitur Euripi-

dis sepulcrum, tragoediarum sublimitate conspicui, et Sta-

natum accepimus."

gira, iibi Aristotelem

chelaus, est

cum illum sepulcro locum

versuum de Alceslide scriptorum

rv^^og tLfidC^G),

— — &£ol6L ,

•

Sine dubio Ar-

deligeret, (v.

recordatus

lOOT.):

o^olos

Cs^as e^TtoQCJV

%aL TLg 8o%nlav ^LXbv^ov l^^alvcov tdd' IqsI'

ovtog Ttots KtL Et revera multi viatorum admirationem viri et pietatem suam testificati sunt titulis in monumento scriptis, velut hocce:

od 6bv fivijfia t68^ s6t\ EdQL7il87j, dlKa Cv tov8B' tTJ

(jTJ

Alterum

yccQ 86h,y ^vij^a t68' dn7ts%stai.

lonis

vel

lophontis

epigramma hoc

fuisse

fertur

XalQS nsXaiLTtsTtloLg, EvQL7ti87], sv yvdloLGiv UiSQiag^ tbv dsl Nvxtbg 'sxcav Q^dka^ov %6^L 8% vTtb x&ovbg av, ott 6ol Tilsog dcp^Ltov s6tai^

l6ov ' OiiriQSiaLg dsvdoLg %dQL6LV.

Ac dii ipsi credebantur certo

signo honorera defuncti di-

ter enim fulraine lovis percussura tuesse Bianor Bithynus, qui consecratum eius atque

Tiniim declarasse :

mulum

vel Augusti vel Tiberii temporibus vixit, affirmat:

505 a MaTCBtig 6s tcbksv^s tdg)OV ndvig' dkla Ttvgco^slg Zavl TiSQavvBiGi yaiav dnri%%La(5ag'^)* tQig yag BTtaCtQaâg EvQiTtldy bx îog alQ^rjQ 7]yvL6s tav &vatav dijâtog i6tOQiav. Idem alio epigrammate confirmatiir IâQKBg

al^alBai(ji TtvQog QL7t7]6L tQVcprjXal

l7](p^Bi6ai votiTjv (bCav B7tai^6{iBvai'

(lovva

BVBOti tdcpcp JtoXvdaxQvtcp oGtha ncocpdy

Kal Ttovog BivodiOig Tjjds TtaQBQXO^Bvoig»

Hic honos, teste Piiitarcho, praeter Lycurgiim haiid tecontlgit ciiiqiiam clarorum virorum aiii, „id quod

mere

magnum

suppetit

Euripidis,

quod

diis

argumentum ac testimonium soli ei

studiosis

post fata evenit contigitque illud,

gratissimo et sanctissimo viro ante evenerat."

Per oimiia saecula hunc sepulcri honorem durasse testimonia, quae attuli, declarant, nec prius imminutus est,

quam exstincta Graecarum litterarum gloria barbari et ilium locum, in quo situs erat, et universam Euripidis patriam occuparent. Evenit igitur quod Macedones, gloriantes, quod in ipsorum terra egregius poeta sepultus esset, epigraramate praedixerant ov 66v ys (ivriii', EdQLTttdrjg, dXoito ^ov. Cf. Geli. XV, 20. Quid? quod in Daciae finibus titulus cenotaphii hic est repertus: ,^Siste,

quid ipse velim^ rogito, cogJiosce, viator

Euripides, tragico carmine clarus homo.,

Hic iaceo: istud erat^ guod te cognosse volebam, Ergo diu felis, care viatcJr^ abi /" Cenotaphio Athenienses quoque nuntio mortis accepto ci-

vem optime meritum honorarunt; cf. Pausan. Att. I, 2. vit. Thom. Mag. Ex Piraeo enim in urbem proficiscentibus loco celeberrimo celeberrimorum poetarum, Euripidis, obvia erant

Menandri atque monumenta, quorum in altero titulus

a Timotheo Milesio scriptus hicce fuit**):

*) Id est

terrac onus deposuisti.

**) Alii Thucydidis esse dixerunt; Frid.

Osann. ia

P. II. n. 43.

diurnis

cf.

Thom. Magist.

schol. a. 1828. P.

II.

vit.

n. 15. 1829.

506 Mvrj^cc ^lv ^EXlag cinad' EdQiTtl&ov , 66teci d' lf(j;^£t yrj

MazEdcSv j] yag dB^aro xeQ^a ^lov d' 'EXlddog 'ElXag 'A^^vau' nXu6ta

TtatQlg

Mov6ag tEQipag, 1% TtoXXav zal tbv ETtaivov e%ei. Cui vicimim sensiim alterum exhibet epigramma:

anao' ^Jxaug iiv^^a 66v y\ EvQLTzlSrj, oijxovv dcpGivov, dll'

du kalriXL%6v.

Ossa Euripidis frustra ab Athenieiisibus per legatos repetita esse dicit Gellius XV, 20. , maximo enim consensii

Macedones in ea re deneganda perstitisse. His de morte Euripidis explicatis, restat ut de Archelai

amicitia quae tradita sunt referamus.

dis aetate,

summata

Primum Euripi-

quidem hoc raaxime auctore, eruditio con-

tantum

evecta

fastigii

est,

ut Graecorura

hominum angustam cognitionem et opiniones iis insitas egrederetur. Quo postquam pervenit, supra Graeciae fines necessario prolata

pinqui

est.

Et primi quidem Macedones, pro-

Graecis et consanguinei,

hereditatem bonorura

ab illis partorura successerunt ; iidera ad vincendos barbaros ac divulgandura per orientaiera orbis partera sermonem

Graecum cum eruditione et artiura liberaiiura studio fatis Graecarura gentiura numero Macedones

destinabantur.

habendi sunt et quicquid rerura gesserunt Graecorura rebus accensendura est. Errant igitur qui exstinctara esse Graeciae gloriara proelio apud Chaeroneara facto putant,

quo proelio ad Macedones principatus ab iis, qui tenendo Thebanis Atheniensibusque, translatus factaque potestas est perficiendorum eorum, quae et ei rainus idonei erant,

AgesiJaus

rebus

gerendis

Isocrates

dicendo et oranes

oranibus temporibus boni efficere conati erant. Utile est recentibus antiqua et antiquis recentia cora-

ponere.

Quemadraodum igitur

raedio

nostri

populi aevo

saeculum id, quod et Persicum bellum et Peloponnesiacura vidit, simile fuit, ita tempora ea, quae Macedonura imperiura antecesserunt, cura iis, quibus res sacrae a nostratibus

emendatae sunt, haud absurde coraparaveris. Praeter alias enim similitudines, quas hoc loco persequi alienum est, utraque aetate eruditio ad vicinos et quidem septentrionales ma-

507 x!me populos prolata est ; eniditionem autem mox potentia ab

eecuta est,

iis, qui

antea clari fuerant, ad obscuriores

Huius mutationis inter Macedones princeps Arclielaus fuit rex*), gloriae gentis illius, sicut Fridericus Gui-

translata.

lielmus Borussorum, auctor, quanquara iam Alexander, qui

primus lioc noraine appellatus est, teraporibus belli Persici clarus, divitias, quibus abundabat, ad colendos poetas contulerat: de quo haec scripsitSoIinus c. 15: „Ita affluenter suc-

cessus eius arapliandis oplbus proficiebant, ut ante omnes Apollini Delphos, lovi

Eiidem statuas aureas dono miserit.

Voluptati aurium indulgentissime deditus fuit sic, ut plu-

rimos, qui fidibus sciebant,

dum vixit, in usum oblecta-

menti donis tenuerit liberalibus, inter quos et Pindarum

Hunc igitur iraitatus Archelaus clarissiraos quos-

lyricum."

que artiura liberalium auctores ad se arcessivit et receptos liberaliter habuit atque munifice. Nam et Socratem invitavit (Diogen. Laert.

Aelian. V. H.

XIV,

If,

9, 25.

17.)

Senec. de benef. V, 5.**).

Platone

usus est amicissirao

(Speusippus ap. Athen. XF, 15. p. 506.) et Tiraotheum musicura ,

Agathonera poetara, Zeuxidem pictorem arcessivit

regum apophthegm. p. 117. (94.).

(Plutarch.

XIV, 17 )

Aelian. V. H.

quorura hunc, quadringentas impendens minas,

doraura suara picturis exornare, quarum

iussit

pulcritudo ,

ut multi

tanta fuit

e longinquis terrae partibus

studio illarum conteraplandarum

caussa venirent.

magno Euripi-

non tantum delectabatur, sed etiam quemadraodum Goethium dux WeiEuripidem consiliorum suorum faceret

dis vero consuetudine

adiuvabatur adeo,

marensis, participem.

ita

ille

De qua poetae regisque amicitia haec raemo-

riae prodidit Solinus licae,

15: „ArcheIaus, prudens rei bel-

navalium etiam comraentor proeliorum , in tantum

litterarum amator fuit, ut Euripidi tragico

suorum summam crederet. *) Regnayit ab 01. 91, 3. ad 01. 95, annum 4U0.

Cuius

consiliorum suprema non

sive ab anno 414 ad

**) „Archelaus rex Socratem rogavit, ut ad se veniret; dixisse Socrates traditur noUe se ad eura venire, a quo acciperet bcneficia,

cum reddcro illi paria non posset"

508 contentus prosequi sumptu funeris, crineni tonsus est et

moerorera, adeptus

Pythias

conceperat,

Tultu

publicavit.

Olympicas palmas quadrigis

Graeco potius anirao quara regali gloriam

prae

illam

animo

quera

Idera Archelaus

£7tQaTTS Ttag'

eysvsTo) aTtoXavcjv

tuiit."

Idera

vita

Elmsl. (xal ndXcc

ote xal eTtl Tcav d lol7Cij6s(dv apud Suidam {jtuQ^ c) dLrjys rijg ccKQag

ai;r«,

TLfiijg)

aliosque

scriptum legimus.

Sic

cum

bene de rege Euripides mereretur, dona ab eo ipse pe-

cum ab eo super coenam munera capere honestum duceret, poculum aureum petisset, iussit puerum id Euripidi dare, tere noluit.

Itaque Archelaus,

quidam, qui nil

nisi

coniectisque in istum

hominem oculis, Tu quidem, inquit,

dignus es qui petens non accipias, hic qui accipiat, etiamsi

non petat (Plutarch. de vitioso pud. p. 531., regum apophth. Immerito igitur parasitorum numero Euripidem po-

93.).

Lucianus maledicentissimus

suit

(paras. c. 35.).

Aulico-

rum invidiam honore Euripidis motam esse facile intelligiQuorum quura quidam graveolentiam oris nostro extur. probrasset,

ore

hic ridens quidem, Multa, inquit,

secreta in

meo computruerunt*); sed poenam maledici nihilomi-

nus exegit.

Postulanti

men Decaranichus, dum,

cuius

ille

dux auctorque

rex adolescentulum , cui erat no-

Euripidi tradidit verberibus castigan-

contumeliae nunquara oblitus fuit insidiarum ,

postmodum

quibus circuraventus Ar-

chelaus in venatu interfectus est ;

cf.

Aristot. Polit. V, 10.

p. 305. F. Plat. Alcib. II. p. 141. D. Diodor. XIV, 3T.

res originem dedisse famae videtur,

Haec

qua Euripides cani-

bus a quodam aulicorum immissis laceratus esse credebatur*): quae si vera esset fabula, Aristotelem eo loco, quo de regis caede exponit, poetae fatum non fuisse omis-

surum

arbitror.

Praeter regis araicitiam etiam Agathonis araore Euri*) Stob. serin. 39. (127.) de arcanis.

sum tribuit is nccl

Aliud Euripidi respon-

qui vitara Elmsl. scripsit:

cpijfir}

fiiXirog

Zsigrjvog yXvHiov ozoiicc.

**) ExDecamnichi nomine decemminae confictae sunt, quibus corruptum Lysimachum quendam canes regias, quas aleret,

immisisse mentiuntur;

LXVI.

cf.

Pflugk. ad vitam Moschopuli p.

509 Macedonia delectatus esse traditar, quem diciinter coenara amplexus osculatusque esse, tura adrairante rege, quod barbatura oscularetur, respondisse venustorum etiara auturanura venustura esse pfdes in tur

quondam

Ttdvrav xaXcjv zoi xal xb ^stoTtOQOV xaXov.

Ne huic quidem nar-

Cf. T. II. p. 301. Plutarcli. AIc. c. 1.

multura

rationi

tribuo:

quippe manifestura est

eara ex

versu tragoediae alicuius, ut multas aiias eiusmodi fabulae, originera duxisse.

quod rex

Mireris,

liberriraae

potentiae araans cura

Sed

poeta populorura imperii fautore societatera iunxerit.

idem

nostri

reges saeculo, qui huic praecessit, fecerunt,

quura Gallorura scriptores regura imperiis infestos et no-

vandarum rerura cupidos ipsi, dominatui plus aequo adsueti, colerent atque admirarentur. Magis mirandum est, quod patria, in qua consenuerat, Euripides carere voluit. Neque tamen, ut caussam explicemus, ad pro-

arcesserent,

brum uxoris et scelus Cephisophontis amici fingenda confugiendura

est,

quae criraina tura Aristophanis ceterorum-

que aequaliura silentio tum epistolarura, quae sub Euripidis nomine feruntur, aperto testimonio refutantur : quarum scriptor etsi non Euripides fuit,

qui potuit et

sunt grararaaticorum

menta.

taraen verara faraara se-

melioribus certe fontibus usus est,

quam

Aristoplianem interpretantium com-

igitur auctor,

quisquis fuit, certe non postpo-

nendus scholiastis, narrat Euripidera pecuniara quidem ab Archelao Athenas missara repudiasse, sed rogasse, ut adolescentes quosdam Pellaeos nobiii loco natos ex vinculis

dimitteret.

opem

Quorum patrem, quum paullo ante squalidus

iraplorasset

Atheniensiura,

receptis

filiis,

repente

spiendidura gratias non minores Euripidi

quam diis egisse

siraulque felicera praedicasse civitatera,

quae

viros.

tales aleret

Hac igitur regia generositate coraraotura Euripidem,

quura invitanti, ut ad se veniret, obteraperasset, Cephisophontis

araici

nunquara esse oblitura,

quura

Archelai et

Chtonis consuetudine egregie delectaretur, sprevisse autem Aristophanis et reliquorum malignorura raaledicta et vetuisse

Cephisophoutera ad ea respondere, dona autera a rege obpa-

lata ct suadenteCIitone accepta amicis et farailiaribus in

triam misisse.

Cephisophontem necessc est, quo tempore a

510 patria Euripides abiit, iam grandiorem natu fuisse : id enim

ex hisce Aristophanis versibus (cf. vit. Elmsl.) inteliigitur, qui ansara ad comminiscenda iila, quae refutavi, grammaticis dederunt:

KrjcpiGocpav ccQLdts xal ^sXccvtccts^

0v dh 0vv8t,7]g cjg tcc noXV EvQimdi;) nal 0vvsnoLSig^ ag q)7j0i, tag ^ovadlag. Euripidem vero non est mirandum patria lubentem caruisse (cf. Plutarch. de exilio p. 604. (426.)), quippe in qua iam pauca, quibus gauderet, gererentur; felix autera praedicandus est, quod exstinctus est antequam calamitatem

civium et captivitatem urbis videret.

Priusquam in Macedoniam se conferret, Tliessaiorum raunitate

ab incolis honoratus esse;

Arabros.

coll.

Magnesia

comraoratus traditur et hospitio atque imcf.

vit.

cod. Mediol.

Alius peregrinationis raentionem Eparchi-

des apud Atlienaeum II. p. 61. fecit, narrans Euripidem in Icarum insulara profectura, mortua in agris feraina quadara cum liberis, duobus quidera adultis maribus, una au-

tem puella, fungorum pestilentium esu omnibus interfectis, hoc composuisse epigramraa: d) tbv dyriQavtov nolov al&SQog ^'Hlis ts^vcov, ccq' sldsg toiovd' o^âti TCQO^d^s TcdOôg; ILYitSQa 7iaQ&sviiCJ]y ts tcoqtjv di00ovg ts 0vvaiôvg Iv ta{)tG) cpsyysi iioiQidicp cpî^svovg; cum postreraara didascaliam commisisset, Eu-

Statim ripides

patria abiit.

Nam Suidas eum quadraginta sex

annis tragoedias docuisse retulit (sjtsdst^ato ds oXovg svi-

ccvtovg ^g), id est ab 01. 81, 1. ad 01. 92, 4. sive ab anno 454 ad annum 408. Ab hoc igitur tempore ad mortera eius non plus duo anni intercesserunt , quo spatio et iter quod dixiraus confecit et degens in Macedonia quattuor fabulas, Archelaura, Iphigeniara Aul., Alcraaeonem Corin-

thium

Bacchas composuit: quarum tragoediarura

pri-

mam rogante Macedonum rege huius gloriae et raaiorum eius

celebrandae tributara esse veteres raeraoriae prodi-

Dioraedes grararaaticus lib. III., quo quid inter comoediara et tragoediara intersit docet,

derunt scriptores. loco

„Euripides," inquit, „petente Archelao rege, ut de se tra-

goediam scriberet, abnuit ac precatus

est,

ne accideret

511 Archelao aliquid tragoediae proprium, ostendens nihil aliud esse tragoediam, quam raiseriarum comprehensionem." Satisfecit

nihilominus roganti noster ita, ut quae de Te-

Macedonum auctore, fama tradebantur, in nomen transferret, id quod Agatharchides apud Photium cod. CCL. p. 1332. notavit: odd' EvQimdov Tcatrj'

raeno, ut regni illius

yoQG) tG) ^lv '^QX8?.dcp TtSQits&sixotog tccg Trj^evov TtQcc§£tg*), Toi' dh TeiQSO lav QnB^cchis) ^B^icoxota TtaQEigdyov-

tog TCBvtE ysveav tcXbov;

cf. vit.

cod. Mediol. coll. Ambros,

Certamina autem ludosque scenicos Archelaus ad exempium Atheniensium instituerat, teste Diodoro XVII, 16. In iis ludis quin praeter Archelaum etiam Iphigeniam, Alcmaeo-

nem et Bacchas Euripides in certamen commiserit, noli duRegum enim praecipua vitia vario modo in his draraatibus arguuntur; tum maguifice laus Macedoniae praedicatur in Bacchis, cum quasi Euripidis verbis chorus optet, ut in Pieriam transferatur, ubi pulcerrima sit Musarum bitare.

sedes, sacri Olympi vertex,

praees bacchationi ;

ibi

„lstuc me duc, o Bromie, qui

sunt gratiae,

ibi

dulcedo, ibi Bac-

chis fas est orgia ceiebrare**)!" Item alio loco haecce cantat:

„0

beata Pieria,

te colit Evius

et veniet saltaturua

cum strepitu baccliico adducetque secum Maenadas saltantes, transmittens rapidum Axium cum Loedia flumine***), quem audio opulentiae mortalibus auctorem esse, quum campos equis aptos irriget." Possis ex c. 6. p. 8T. coniicere Bacchas satyricorura dramatum numero habitas esse: 'idiov de datvQiTcov tb IIS0OV Sivai tQayiKOv %al %GiîKov^ ijyovv dsxs0&ai Kal Tovg tQidvXldôvg ^tj KataKOQag^ olov rjv d' dyKog vipiTCQTj^vov 6qs6l TtSQidQOôv

pulcerrimis

aquis

scholio

Flephaestionis

(cf. V.

1049. Eirasl.).

Sed

natura huius carminis

est.

Potius

tertium

*) Rectius Perdiccae, esse dixisset ;

cf.

locum

eo genere longe diversa in tetralogia

assignatum

Temeni filii, res in Archelaum translatas VIII, 137. Sed potuerunt alia ab

Herod.

aliis tradita fuisse.

Cf Plutarch. vit. Alexandrl c. 2. ***) Media inter utrumqae fluvium sita crafc urbs Pella, in qua reges Macedonum habitabant. *»)

512 gplendorem siimtnosum habitus scenici vequandoquidem Plutarchus de glor. Athen. c. 6.

fuisse propter risimile est:

p. 349. A. testatur plus pecuniae ab Atheniensibus in

Bacchas et Phoenissas et Oedipodas et Antigonen et in Me-

deae Electraeque mala, quam libertate

pro principatu et

in bella

suscepta, irapensum esse*).

Certe gravius hoc

est argumentum, quam quod ab numeris ducitur: observatum enim est a quibusdam senarios plus minus quinquaginta primum pedem anapaestum habere, et in 950 versibus solutiones 368 esse. Commodius Archelai fabula propter felicem rerum exitum locum satyrici dramatis obti-

Defuncto Euripide sium theatro fabulas, quas pater

nere potuit.

filius

eius in Athenien-

Macedonia docuerat, iteravit, sed omisso, opinor, Archelao, verens nimirum, ne in

aiienorum

amicitiam pater favori civium anteposuisse

deretur.

Testimonium didascaliarum

exstat

apud

vi-

schol.

Ran. Aristoph. : ovtc) de xal at dida^KaUai (pBQOvOu, tsksvTi^Cavtog EvQinidov tdv viov aiutov 8t8ida%kvaL o^cji^vfioi/**) 8V ^6tBL 'Icpiyhsiav tr^v Iv A{)Xi8i, 'AlTi^aicava,

Bdy>x^S'

Quocum congruunt quae

vita codd.

Mediol.

Havn. scripta sunt: zal vlovg ocatehTts tQStg, Mvrj^aQXidrjv 7CQS6^vtSQ0V ,

dsvtSQOV ds Mvi]0i^O%OV,

EfiTtoQOV^

dg sdida^s tov TCa-

vTtoxQiti^v^ vscSrsQOV ds E^dQLTtidy^v ,

TQbg svia dQa^ata,

nem

Etiara Thomas Mag. filium cognomi-

nsQi Xoyovg dcatQipovta

Moschopulus comme-

morant, additque hic quintam victoriam defuncto Euripide operibus postumis concessam esse: vixag ds SiXsto nsvts,

rag ^sv ts66aQag nsQiCJV^ tt^v ds fiiav (ista trjv tslsvti^v, His tam consentientibus ac praesertim didascaliarum fide munitis testimoniis erroris convincitur Suidas (sive Dionysius) ,

qui

bis refert,

cetera quidem

iuniorem illum Euripidem tribus

eadem atque iisdem paene ver-

sed pro Euripidis

filio

affirmat

filium

ex fratre fuisse

unum drama pro

commemorat: vixag ds dvsiXsto ts(50aQag nsQicov, lni8sii,a^svov tb dQa^a

XTiv 8s fiCav [ista triv tslsvti^v,

*) Cf. Schoen. de scenico.

personarum in Euripidis Bacchabus habitu

Lips. 1831.

**') Vulgo ofKovvficos.

Emendavit Boeckh.

513 tov d8sXq)i8ov adtov EdgiJtiSov,

autem antea

Paiillo

haecce posuit: E^dQiJtiStjs tQayixog tov JtQOtsQov dSsX(fiSovg^

ag ^iovvdog Iv xQovmolg.

"EyQoil^s 61 'OiiriQi-

^Qa^ccta a^tov tavta' 'OQECtTjg, MriSua., noXv^evrj, Neque Hyginus, qui multa passim vicina confudit*), neque Dionysius di-

itrjv

BK8o6iv,

^r^

ccQa

ittQOV

l6ti.

gnus est, cuius auctoritatem didascaiiarum fidei anteponamus, cum praesertim magis idoneus iilius ipsius fuisse, qui patris loco coronaretur, quam fratris videatur. Tradiderunt artem liliis Aeschyius, Sophocles, Aristophanes quidni igitur etiam ex Euripidis tati

filiis

unum

patris volun-

respondisse credamus^

Fuerunt qui Tphigeniam Aul. per iuniorem illum Euetsi de correctione tragoediarum , quas ilie patris loco commisisse traditur, veterum nemo cogitavit et priorii, non iunioris, Euripidis ripidem interpolatam esse contenderent,

carminibus victoriam concessam esse omnes docent.

Aequidem dramatis, ut possent piacere et cum politioribus recentiorum poetarum certamen inire, correctionem adhibendam esse Athenienses decreverant. Sed quis credat aut tam impiura fuisse fiiium Euripidis, ut patris carmina, non postuiantibus civibus, interpolando corrumperet, aut tam insipidos Athenienses, ut turpius deformatum opus, quam quod nostrates grammatici ferant, illi pro integro sibi schyli

Quodsi Iphigeniam nisi interpolatam docendo idoneam esse negaverat, quidni etiam Bacchas interpolaret? Inchoatum, inquiunt, a patre relictum opus filius perfecit. At, o boni, estne hoc perficere, si quis lacerata miroque modo perturbata exhibeat quae composita antea et congrua fuisse facile inteliigas'? Retractavit filius qua^am paternarum tragoediarum argumenta sic, ut

venditari paterentur? ille

operum huius et illius diversitas neminem falleret et Orestes

atque

Medea

fabulae

bulis facile dignoscerentur.

filii

a cognominibus patris fa-

Quidni igitur etiam Iphigenias

*) Hoc quidein loco ad Earipidcm transtulisse videtur qnae de

Sophocle tradebantur ; cf. argum. Oedip. Col. Xoavip OldlnoSu inl tbtsXevttj^kozi too ndnnqi

vCdovs iSlda^£v.

T. II.

tov inl KoSocpoyiX^g 6

514 utriiisque,

modo

exstitissent,

distingui

potuisse cre-

damus ? Sin quis a posteriorum poetarum aliquo interpolatio-

nem

factam esse arbitratur, reputet, quam

difficile fuerit

permutarentur surriperenturque horainibus Graecis ea, quae plerique memoriter didicissent. Plane incre-

factu, ut

locum eiusmodi fraudi fuisse ante ea tempora, imminui coepit eruditio vulgi et ignorantia Grae-

est

lUbiie

quibus

ciam invasit, quibus temporibus scriptus est cento Christi Patientis.

Memoriae traditum est exemplum interpolatio-

vetustum a Neophrone Sicyonio factae, qui fuit Alexandri Magni temporibus et in vulgus edidit fabulam Menis

deae,

quam mutatione quadam adhibita Euripidis esse Di-

atque Aristoteles arguerunt; vide scriptorem argumenti prioris (ed. Pflugk. p. 4.) : t6 dQcc^a doKel vTto-

caearchus

(iali^^ai TCaga NeocpQovog

diaCxsvd^aag, cjg ^LKat-

ccQXog tE 71£qI xov ^EXXddog ^iov xal 'AQiGtotelrjg Iv vno-

^v^^aCi. Sic scriptum est in cod. Flor.

Vulgo dia6oiSvd-

6ag, ex qua corrupteia natus est error, quem iteravi ipse, se-

cutus alios, T. I. p. 345., quo erroreEuripidem aNeophrone,

non Neophronem ab Euripide mutuasse quae pro suis venderet opinantur. Veriora docent Suidas et Diogenes Laertius, quorum ille s. v. Neog^QCJV, Umvcjviog^ tQayixdg* ov (pa6iv elvai trjv EdQiTtidov MT^dEiav , dg TtQcotog slgiqyayE Ttaidaycjyovg xal ohetav pddavov» 'Edlda^e tQa-

Uvv^v ds l4X£^dvdQco r<p MaiCBdovi, xal Sioti (pilog tjv KakU(5^ivBi ta g)iXo66(p(p^ 6vv SKEivcp Kal avtov dvEilEV ahi^^oig. Diogenis autem

ycpbiag qtc.

II,

ijv

134. haecce sunt verba:

tolg

tijg

NEotpQOVog Elvai

MrjdEiag toi)

tijg

EdQiTtidov^

ZliKvaviov

cpa6iv,

Qualis haec fuerit interpolatio, ex duobus exeniplis cognoscitur,

quorum alterum apud Stobaeum XX. p. 172. (lOT.)

exstat,

haesitationem

continens

Medeae

iiberos

cturae £t£V, Tt dQd6Eig, Q^v^e;

tiqIv

povXEv6ai KaXcag

E^a^aQtEiV Kal ta TtQogcpilECtata

E%%i6ta ^E6%ai' nol jtot'

E^ij^ai,

tdXag;

Kati6%B hriâ Kal 6ÊVog êo6tvy£g.

interfe-

515

ml JCQdg zl tavz' ddvQO^cti, ipvx^v aft^v 6qc)6* EQTjfiov xal naQTj^eXrjfiivTjv

yCQbg C3V exQijv 7JKL6tcc; /LtaAO^axol ds 8rj

toiavta ytyvo^eCd^a ^d^xovtsg xand. oiLf

firj

ol'ftOi,

7tQodc368Lg,

^v^Sy (Savtbv sv zaKolg.

8s8o%tai' jcaldsg., STCtbg d^^dtov

dnsX^st''

ijdrj

ydQ (is (poivla ^syav

dsdvKS lv(56a %vy.6v.

g) x^Q^Sn xh^Sy XQbg olov SQyov s^oTtXilo^s^Q^a ! (psv

tdlaiva toX^Tjgy ^ Ttolvv Ttovov PQaxsl &Laq)d'SQOV0a tbv s^bv SQXO^iai XQOVfpi lOTO. cf. Eurip. V. 1010 Alteriira fragmentum schol. Eurip. Med. ad v. 1317. servavit, sed vitiis pluribus deformatum : NsocpQcav ds ^s-

—

VLHcjtatov dyx6vT(i TtOLsl"^) tslsvtrjOaL (tbv 'Id6ova)' t^v

yaQ M^dstav naQdysi %Qbg aiutbv siitov^av' „tsXog ^6qcp yccQ aiutbg sx^i^tcp gjs^^tg**),

^QOxov tbv dyx6v7]g S7tL07td(5ag dsQi]. tola 0s ^OLQa 6c3V xaiicjv sQyov ^svsl, ScXKovg dLdd^SLg (ivQLOvg ggji^^gpous***)

9sov vTtSQ&s /Li^J^ot' aYQsa&ai &Qd6og-i)."

A. •

Iphigenia

Quum ante hos septem annos ego prooemium huius

tragoediae

initio

eius

quanti undique clamores ditis

in Auiide.

coilocandum esse ostendissem,

Magnam nimirum horainibus eru-

iniuriam feceram, qui videram quod multorum aciem

fugerat ac demonstraveram quod semei demonstratum dissimulari posse

desperabant.

num narratio Nemo sanus affir-

Quid enim?

eo loco, quo vulgo ponitur, quadrat?

*) Vulgo yug pro noiu.

**) Vulgo Tslos yocQ ctvTOS ix&i6T(p (logq) cpsQBig. ^**) Vuigo didd^Eig Toug ccKXovg fi. iqp»

t) Vulgo alquG&cct ^gozovg vel §goTotg.

516 mare potest recte se habere quod est contra naturam rationemque: nam neque initio quaerit senex ea, quae Aga-

memnon respondet, neque postquam

hic

exposuit quae

nemo desideraverat , iile eorum, quae cummaxime multis explanata sunt, gnarum se esse ostendit. Num demta illa narratione reiiquura coiloquium non recte procedere et singula apte haerere concedendum est? Expe-

verbis

ditum

profluit

colloquium

congruunt

omnia; qui autem a quibusdam scrupuii,

faciiiori

negotio

inter

se verba

viris

doctis iniecti sunt

tolluntur

quam iniecti sunt.

Num ad principium relata narratio illa non iusti prooemii forma eius prooemiis reliquarum faest? Plane niliil neque deest neque abundat, nisi quod Agaraemnon, quo sit noraine, non aperte pronuntiat: quod si omnino necessarium sit, nonnullos ver8us a principio eius per interpolatorem ablatos esse de~

munere fungitur bularum non

simiiis

cernendum erit. Duabus fere ex partibus, ut saepius monui, prologi fabularum Euripidis, i. e. actiones eae, quae chori ingressum praecedunt (iieQog oXov tQayadlag tb tcqo xoqov TtaQodov, Aristot. Poet. c. 12, 1.), constant, quarum altera est

continua narratio"^),

cantici,

altera

formam induit.

fere

coiloquii,

interdum

Narratione continua sive prooemio

nullum Euripidis drama caruisse testibus

iis,

quos T. I.

Quae qui agunt

credendum est.

p. 12 seq. et 322. posui,

prooemia ii ad theatrum conversi de rebus, quae actionibus praecedere finguntur, prolixe edocent, hoc unum cu,

ut caussae rerum omnes spectatoribus pateant, quo fit, ut poetae magis quara suara personam agere videantur. Omnes enim coraraeraorant enarrantque ea, quae commemorare atque enarrare neque affectibus, quibus eos cummaxime moveri necesse sit, neque occupationibus eo-

rantes,

rum

aut

fabulis

cum

teroporis

haec

necessitati

prooemia,

Sophoclis prologis

tiiata esse videbuntur.

convenit.

satis

habebis

exaequatos

Deme

prologos Euripidis

neque

draraata

mu-

Est igitur Euripidis prooemiorum

*) Bigp^og Tcc ysyovoTCi tJ zcc iaofisva 8tjXo5v

dam in Rhett. Att. T. II. p. 19. ed. Walz.

grammaticus qui-

517 eadem, quae Menandri fuit, qui prosopopoeia utens

ratio

"EXsyxov,

^o^ov et eius generis alias personas ad dicenda

prooemia producere soiebat; cf. MeinekeMen. etPhil.fragm. Quamobrem quum neque ab imperitia illud poep. 284. tae institutum neque ab inertia profectum esset, sed potius

unquam a more maxime in Iiac fabula recedere placuisset, omisisset prooemium, non in medium colloquium temere intrusisset, neque absurda mixa prudentia atque diligentia, non erat quod

consueto Euripides recederet; et

vel

alteram partem in alteram discrepantem abhorrentemque importune inserendo corrupisset utramque. At nunquam Euripidem instituti sui poenituit, nunquam proDocumento est fabula oeraiis dramata instruere omisit. Baccharum, quae una cum Iphigeniae fabula in scenam tione

Nam si extrema aetate Euripides aut defun-

delata est.

cto

eius prooemia

filius

improbaret, cur

Bacchis

lonis

fabula

relinqueret *?

Altera pars,

quam dixi, prologorum quod totum

rebus exponen-

ex cantico satis longo,

dis versetur,

In Bacchis vero parodus ipsa vice

constat.

prologi fungitur; idem in

fit

quibus fabulis chorus ,

in Supplicibus

Cyclope,

quod minime otiosum se prae-

staturus est spectatorem, adveniens statim grave afFert re-

rum moraentum. Inter

Quae autem in ceteris fabulis

colloquia

prooemia et parodos interiecta sunt, iambicis nume-

ris inclusa

sunt omnia praeter Phoenissarum proiogum et

nam qui in Hecubae, in Medeae, in Troadum, in Andromedae fabulis trimetros excipiunt anapaesti diversae sunt conditionis, quum lamenta contineant canti-

Iphigeniae Aul. :

corum, quibus chori ingressus praeparatur, ut parodi pars

quam prologi verius esse videantur. Agamemnonis narratio alte repetit ortum rerum , ab Helenae nuptiis, tanquam fonte, proficiscens: qui mos prooemiorum a Loxopatre in Rhet. Att. T. II, 228. uotatus est : (Svvto^ov noiri^HQ zrjv diriyriCiv, lav ^riXB TtoQQCoQ^ev

^QXV^ xftO-a^TEE^ Iv totg TtoXXoig (scr. TtQoXoyoig) TtSTtolTjKsv EvQLTtLdrjg Kxh Haec diligentia parum congruit cum festinatione hominis antevertere cupientis , ne filia ia caetra perveuiat,

plane abhorret a trepidatione, in qua

518 somno

privatus media

•

absoluta tandem

nocte,

quam scribens iterum iterumque

stola,

delebat,

epi-

ex cubi-

culo prodiit, denuo exploraturus, an ne nunc quidem

muVerum talia, ut dixi, consueta sunt in prooemiis, quorum omnium

tatae tempestatis

spes praesagiumque appareat.

ea est natura, ut possint, libet aliam

levi adhibita mutatione,

ad quam-

personam transferri; eadem in aliis dramatum

Ex praetorio (^adt-

locis posita piane intolerabilia essent.

do^av, V. 853.) sive tentorio (0ici]vrjg, v. 73.) prodiens rex cur non statim secum famulum adducit, utpote

iLOCcbv

eodem tabernaculo commorantem

et in latere suo

hae-

renteml cur tum demum, postquam ipse foras egressus est, clamando illum intus cubantem e somno excitat? Niroirum expositurus antea theatro fuit ea, quae ente illud colloquium collocanda esse docuimus.

Contrarium absur-

dum est et a consuetudine scenicorum poetarum abhorret. Ab Euripidis vero privato raore abhorret, solius confabulationis

caussa, ne quis ad

deatur , alteram

concionem theatri dicere vipersonam supervacaneam induci et malle

reges

cum singulis servis quam cum populi frequentia con-

silia

sua

communicare.

Evocat

igitur

senem rex eo de-

mum terapore, quo illo opus est: qui vocatus exteraplo progreditur; sit,

nam quum natura alacer,

tum aniraadversa doraini

volventis

sagax vegetusque

perturbatione curas pectore

noctem insoranera egit.

Quaraobrera hic quidem

cupidus est cognoscendi; rex autera, cunctabundus atque arabiguus, rursus coelum et noctis terapus et futurae tempestatis praesagia exquirit, misere cupiens citra suura in-

Goramodura Graecos ingruente vento voti corapotes fieri. Postquara durare raalaciara ac tranquillitatem sensit, suara sortem cura farauli sorte coraparans et cupidinem iraperandi caussara sibi fuisse infelicitatis reputans, senera „laudat et fortunatum esse dicit, qui inglorius bilis lis

ad supremura diera perventurus." confirraare

studet

aniraura

doraini

sit

atque igno-

Ibi faraulus fide-

praeter

modum

demissum siraulque obsecrat, ut secura coraraunicet caussam sollicitudinis et quidnara anirao agitans per noctera accensa face epistolam eam, quam raanu teneat, scripserit scriptamque deleverit, signaverit rursusque solverit, abie-

519 cerit in

terram lacriraas fundens abiectamque resumserit, Aperit igitur

ut paene furere atque insanire videretur.

Agameranon

agi,

filia

sua Iphigenia ex vaticinio

Calchae Dianae iramoletur: cuius perniciei vitandae caussa epistolam a se scriptam esse, quam ad uxorem statim persiraul, ut faraulus litteris consona nuntiet, voce refert quae perscripta sunt: „Mitto tibi, o Ledae

ferendara esse;

super priores litteras alteras, ne filiam tuam Aulidem

filia,

aiio enim tempore miptias filiae celebrabimus." His auditis caussam quidem arcendae virginis cognovit se-

mittas:

quod omnibus persuasum est, virginem desponsam ad nuptias celebrandas initio arcessitam

ceterum

nex, Achilli

esse, id fictum esse

nondum cognovit.

Itaque tiraendum

esse dicit, ne Achilles nuptiis frustratus Agaraeranoni graviter

irascatur.

tentui

suratas

Ubi autem hic aperte dixit nuptias obatque inscio Achille siraulatas esse, vehe-

raenter miratur senex per fraudem atrocissiraara ad

aram

deae virginem pro victiraa adduci, et rairatur Agaraemnon ipse adeo se mente captum fuisse, ut coraraitteret ea, quibus ipse pessuradaretur. lara properare iubet senem neque quiescere, donec ad eos, qui Iphigeniam deducant, pervenerit et speculari , ne quo traraite praetervehentes ipsura fallant. Fac, inquit, portas castrorura festinanter traiicias, ut, ubicunque obviam habueris rhedam, qua filia mea vehitur, equos arreptis frenis retrorsum Mycenas ,

agas.

Quaerenti deinde seni, quomodo fidera facturus

virgini aut etiara raatri eius ,

quarura nuptiarura

sit

spe lae-

tae fuerint, eas nullas esse nuntiando, Agaraeranon signura epistolae

Haec

documento fore respondet, si

quis

non optime cohaerere,

interrogata responsaque apta esse,

non singula

quadrare et congruere

eum puto ipsum mente labefacta delirare. Trimetros autem in fronte prologi ponens nura audacius feceintelligit,

ris

quara reiiquorura grararaaticorura plerique, qui turba-

tum versuura ordinera videntes codicum fidem et ipsi repudiarunt'? Quod autem quinque trimetros spurios esse iudicavi et in anapaestorum locura substitutos, raberis, si suit,

rainus rai-

qua ratione is, qui Christura Patientera corapo-

Euripidis versiculos

imrautaverit reputabis.

Neque

520 enim dnbito, qiiin eiusdem versificatoris manu atqiie opera, qui illam egregiam fabulam ex versibus Euripidis undique depromtis consarcinavit, nostro quoque dramati corruptelae iilatae sint.

dum illa rex cum famulo agit, dies illuxit*):

Interim,

enim tempora pro veris in scena transiguntur. Multum iam diei choro ingrediente absumtum esse necesse est, siquidem hoc die illa omnia, quae memorat, iustrata ab illo esse finxit poeta. Neque pemoetasse mulieres Aulide in media militum turba, quum praesertim nulla negoficta

tiorum functione tenerentur, verisimile est.

Rursus igitur

noster licentia corripiendi producendique spatia

temporum

usus est oi5 (pQovtt^av tcov dnQL^oXoyovvtcov.

Ex Chal-

profectae mulieres Euripum traiecerunt tam

cide autem

angustum, ut ponte iungi potuerit, teste Plinio H. N, IV, Et venerunt spectandi exercitus caussa, quem 12, 21. acceperunt ducibus Atridis Troiam ad repetendara Helenam proficisci. lamque lucum Dianae peragrantes universa castra

oculis

lustrarunt:

ubi

quum

arraa et tabernacula

et equos adrairarentur, conspexerunt principes

Graecorum

partim aleae partim disco vacantes, Achillem

vero arrais

indutum cum Euraeli velocissirais equis cursu certantem atque una ad metara pervenientem. Haec iraago railitum ludo ac certarainibus terapus fallentium ostendit desidiam exercitus ventura exspectantis ,

cuius desidiae irapatientis-

simus omniura Achiiles contentione laboriosissiraa languori medetur. Et merito hunc poeta exemtura turbae peculiari laude conspicuura esse voluit; reliquorura autera duos posuit circulos,

quorum alteri insunt Aiaces cum Palamede,

Ulysses Dioraedesque cura Merione; neque Nireus formosissimus oculos eff^ugit. Consociavit idem Ulyssera alteri

cum Dioraede sarii

Rhesi et Philoctetis fabulis: qui adver-

Aiacibus ac Palaraedi interitura his apud Troiam pa-

rasse tragicis fingebantur. lesta

-*)

Tantum igitur abest, ut in mo-

enumeratione hoc carmen versetur, ut prudenti utens

Antequam postremae vigiliae statione decederent oceideretZdqiOQ hi (iSGque Arcturus {dHivrjtoi q^vXanal TU%icov

—

Gi^qrig),

senem cvocaverat Agamemnon.

521 dispositione simul

et stndia vironim diversa significet et

Tum, etsi, ut parodus, do-

illustriores eorum distinguat.

cendo aptius quam coramovendo est, tamen etiam insurgit, quo loco Achiilem cum quadrigis cursu certantem imitaQuorum omnium contraria insunt navium indici, tur. omitto, quod facultate nunotandorumque ducum singulorum feminae, quae praesertim cito transirent et pudore impe-

quem interpolator elucubravit;

merandarum navium

direntur, plane caruerunt.

Quanta formidine ac poenitentia Agamemnon afficitur quo fiiia in castra perventura est, tanto cum desiderio Meneiaus eiusdem adventum, quasi appropinquante die,

quum uno obviam mitteret eversurus quae instituit, et hic obviam proficisceretur ad deducendam victimam, factum est ut famulus a pignus recipiendae uxoris ,

tempore

exspectat,

famulum uxori

ille

Itaque

tiliaeque

Menelao interciperetur et ereptis resignatisque iitteris fraus cognosceretur. Sene epistolam manibus regis rursus extorquere conante, hoc autem verbera iili intentante, rixantes ambo ad praetorium revertuntur, ex quo postquam

Agamemnon, clamoribus famuli excitatus, Meneeum, quasi hominera fraudulentura, varium mobilemque, magna cum confidentia invehitur, invicemque ille arrogantiam fratris acriter convincit. Haec contentio morum depingendorum praebet occasionem. Et Agamemnoprodiit

laus in

nis

quidem persona quasi

effigies

est

demagogorum misera

honoris

cupidine laborantium,

nihil

exemplar expressa

non facientium patientiumque ,

consequantur.

Itaque

ilie,

dum

potentiam

quo tempore operam dedit, ut

imperium bellique administrationem adipisceretur, quamvis dissimularet

cupidinem, comis humilisque omnium dex-

tras prensabat, aditus diurnos nocturnosque cuilibet prae-

bebat populariura et quoscunque conveniebat, etiamsi mi-

nus desiderarent, blande compellabat, moribus quasi mercari studens honorem in medio positum. Idem accepto iraperio, repente routatus, priores cilis

aditu

amicos negligebat, diffi-

Ex hoc fastidio subito cum nam quum Aulidem pro-

aedibus clausus.

contracto ac demisso esse animo coepit, simulatque

adversa fortuna conflictatus est:

^22 fecta classis Tento carens retineretur, despondebat animum,

Quum autem duces dimitti exercineque frustra laborare, tum vero, spe deieterram Priami maximis copiis innndandi, moesto

perierat,

nullus erat.

tura iuberent

ctus

admodum consternatoque vultu esse et quaerere ex fratre: quid faciam?

quodnam inveniam remedium?

Imperio privatus gloriam amitteret!

scilicet

Mox viam ostendente

Calcha ac dicente copiam fore navigandi ,

Iphigeniam

immolasset, lubens annuit ac sine mora nuntio misso uxo-

rem iussit filiam quasi Achilli nupturam in castra mittere. Nunc rursus mutata voluntate aliam submisit epistolam, scilicet filiae suae interfector esse nolens. Optime vero*) Hic idem aether contrarium profitentem audivit, et passus est idem, quod in rebus administrandis plurimi passi sunt: nam quum recentes in imperio nihil non laboris detrectas.

sent, turpiter exciderunt, partim civium iudiciis stultis victi partim ipsi se moli pares non esse intelligentes. Ergo non decet proprii commodi caussa quemquam vel magistratum vel imperatorem creare: prudentia opus est iis,

qua

quicunque praestat,

princeps est.

PauIIulum in dete-

qui rempublicara administrant ,

quamvis

sit

privatus,

haec morum linearaenta, ut ab homine irato, deflexa sunt; ceterum huic pravitati obnoxios plerosque esse, rius

qui in Hberis '

neque,

nisi

civitatibus

magistratus petant, notum est,

insana honoris

transversa raperetur,

cupidine

fieri potuit,

iraperio se abdicare, mallet.

imperatoris personara licuit

mens Agamemnonis quam

ut filiam immolare,

Honestiorera effingere surarai iis

tragicorura, qui inscio illo

per Ulyssera Dioraedemque, decepta matre, adduci fecerunt: quod factum a quibusdara esse 21.) narraex Hygini (fab. 98.) et Dictyis Cret. (c. 19 vel invito

virginera

—

tionibus intelligitur. Alia cupidine, ac paene turpiore,

Menelaus furit.

Qui

dura ambitionem fratri ira inflaramatus, ardentibus oculis, exprobrat, ipse neglecto aequo honestoque, ut irapudicam

mulierem, atque

qiia

deorura beneficio liberatus est,

in araplexus

domum

suos reducat, et patriam et fratrem et

*) cog cpovsvg ovnszi.

Q^vyaTqos Grjs iasi. KdkXiGvd ys.

523 Quamvis autem vehementi cupidine

se ipsum it perditiim.

Graeci ad beilura barbaris iaferendum ferantur, tamen, quura fraus fuerit caussa eius principiuraque, stulti est sperare felicem

profecta

gerendae

habitura

exitura

sint.

ea,

quae ab iniusto fonte

Haec dura alius alii exprobrat, terapus rei

araittitur:

itaque

quo terapore

vicisse

Agarae-

mnon constanter recusando videtur, eo ipso insidiis

quas

ipse struxit, repente opprimitur: antevertit eura fortuna et

fraude fraudem laetitiara,

nera

Accurrit enira nuntius propter

superat.

quam se putat afFerre, properans, adesse virgi-

cura raatre et fratre parvulo clamans,

turbam miiitum videndi

cupidara

mora iara terapora sertis rediraienda esse, pitura

cura saltatione

virgini

domo

ergo

iis

sine

tibiarura stre-

enim diem „Laudo," inquit Agarae-

instituendura ;

faustissimara.

et obviam

processisse:

illuxisse

„sed iutro abi : reliqua , cursura suum persequente procedent egregie." Tanquara autera qui vinculis iniectis ad suppliciura ducitur et dignissiraura se poena

mnon

fortuna , esse

intelligit,

aniraum abiecit, ut ne lacriraas quidera re-

perniciem se honoris cupidine praecipitatum videns praesentiensque dolorera et cruciatus, quos uxorem filiamque et parvulum filium conveniens perpessurus est.

tineat, in

Menelaus vero hac conspecta fratris conditione, repente mutatus ab iracundia ad pudorem, a ferocia ad pietatem convertitur dextramque misero porrigens parcere eura vitae filiae, ac diraittere exercitura iubet. At proh dolorl omnis iara huic abiit retexendi quae inchoata sunt facultas. Nam si volet filiara clara doraura reraittere, verendum erit, ne Ulysses palara in concione accuset, quod deam et exercitura victima fraudarit, quin etiam, concitata multitudine, interitura et ipsi et regno eius paret.

Obtrectat

enim Agamemnoni Ulysses, eamque ob rem ad caluraniandura aeraulura spoliandumque pronus est. En verissimam

morum

saeculi

naturae rerura publicarura iraaginera!

Neque enira quisquara princeps civitatis unquara sine aemulo fuit, qui ex illius interitu gloriara sibi et lionorem quaereret: quorum quura utriusque potentia in multitudinis mobilis stultaeque

cenda insidiaeque

favore niteretur,

insidiis

fraus fraude vin-

vitandae erant neque fere per

524 bonas

artes

Semel

igitur his negotiis iraplicato

principatiis

scelus abmiere:

aut parari aut retineri poterat.

Agamemnoni non licet unum curandum est, ut quam paucissimis

cum lacrimis perpetrare possit,

celata

Clytaeranestra , ne

quam imraolata sit Tirgo. Omnium, quae unquam a poetis scripta sunt, nil potest praestantius esse quam hoc episodium. Nam ut aUa omittam, quantus vigor est actionis, quam vehemens contentio, quam argutae sunt sententiae, quam decent omnia et apte haerent et necessario ah*a ex aliis nascuntur, quam ante resciscat

movet animos nuntius ad desperationem adducens eum, cui sumraa cum laetitia gratuiatur! Merito chorus haec intuens constantiam ut fundamentum virtutum praedicat, quam neutiquam dicit absentiam affectuum vel torporem esse, sed moderationem atque temperantiam. Ad raoderationem autem partim natura homines partim disciplina duci: niti enim iiiam tum pudore, quo turpia vitemus, tum ratione, qua qiiid in quaque re deceat quaeramus. Et mulieres maxime castitate, viros innocentia laudem et gloriam aeternam adipisci: ilia domus, hac civitates auHoc carmen perinde dulce atque utile est, dignumgeri. quod oranium adolescentium memoriae inculcetur. que Venit Clytaemnestra cum Iphigenia et comitatu faSpecies ipsa muiieris declarat eam et ipsam

mularum. claris

esse parentibus

trimonio adducere. tea filiam

diligit

natam

et filiam principis viri

ma-

Qua spe beata, magis etiam quam an-

curatque delicatius; etiam Orestem par-

vulum, ut nuptiis intersit, secum adduxit. Postquam caute omnes de rheda descenderiint , conspecto Agaraemnone, Iphigenia

sine

raora ad pectus patris se coniicit.

tuitur colloquium

ambiguitate breviter dictorum

Insti-

insigne,

quo in genere, ad movendiira validissimo, maxirae excelSimplex, piacida, miilo adhuc dolore tacta Euripides.

lit

puella tota est in araore parentis;

haec innocentia virgi-

circumventae , haec imprudentia gaudentis recepto patre, qui iraraolaturiis est, haec seciiritas et praesentium rerum iucunditas comparatione raaii imrainentis

nis fraude

misericordiam commovent.

Agamemnon autem

suspensis

atque ambiguis utitur verbis dolorem dissimulans et sen-

525 fiorum indicia passim eriimpentia reprimens.

enim est, tanqiiam diiigit.

altera

Miserrimos

Medea interficere coactus quos

Nam quasi qui insanus se ipse vinculis constrinxit,

quae redeunte niente sana iam solvere nequit, in desperatam necessitatem coeco animi furore devenit, ut ne reluctari quidem liceat horribilia patienti. Merito igitur vel filiae praedicat cum sua comparatam, quandoquidem haec innocens imprudensque malo opprimitur, ipse sciens inspectansque obviam it malis sua culpa contractis. Evidentius, quam uUis disputationibus fieri possit, hoc carmine scenicus philosophus ostendit omni peste perniciosiores, omnibus dominis saeviores, omnibus vinculis arFac te potentissimactiores esse animi perturbationes. rum civitatium gubernacula tractare, maximis imperare

sortem felicem

exercitibus, fortissimorum virorum ducem esse, tamen, nisi

cupidinibus imperare et tibi res, non te rebus,

omnibus

didiceris,

servis turpius servibis

subiicere

necessi-

tatis te constringi videbis.

His peractis Clytaemnestra , ut mulier ambitiosa, de sponsi, de parentibus, de doctoribuS quaerit

maioribus

curiosius;

nuptiae

vero quaies apparentur, tam studiose

sciscitatur, ut matris luptati esse appareat.

munere in iilis fungi summae ei voIrrita igitur spes est Agamemnonis

persuadendi uxori, ut, priusquam res perficiatur, redeat,

domum

confunduntur iilius consilia, hac ius siium per-

tinaciter tuente.

Sic rex potentissimus ,

fraudem machinatur,

dum iniusta per

cedere etiam uxoris voluntati co-

gitur.

Inde ad aiiam meditationem avocamur choro tertio.

Quum iam certum sit Iphigeniam immolari, ne hunc eventum tanquam rem saevam horreamus, quantum unius puellae morte comraodi gloriaeque redimatur, docemur. Necessario autera chorus, consiiiis

alienissimus

divit iussus,

cura

sit

et insuper

a principum consortio et siientio

tegere quae au-

quae mulierum Chalcidensium naturam decerent, graviorem quandam induit personam loco auctoris monens quae proposito conducant. Venit deinde Achilles impatiens morae et postulaturus omissis

iis,

ab Agamemnone, ut omissa taudem cuuctatione aut con-

526 ineat ea, quibus proficiscendi facultas impetretur, aut

silia

dimittat exercitum, alioquin

ipse seorsum ab imperatore Absente autem forte Agamemnone, Clytaemnestra ad salutandum generum, quem putat, prodire non dubitat. Mirante Achille atque nuptias

quae videantur exsecuturus.

a se uUas expetitas stupore ac pudore

esse

negante,

confusa,

Clytaemnestra autem

famulus ille reginae fidelissi-

mus, qui retro vertere iter Iphigeniae iussus erat, aperta paulluhim porta praetorii exsertoque capite colloquium interpellat;

mox,

ubi

progressus,

perit,

Lacrimatur

aperit.

Tum sine mora

solos

illos sine arbitris

rem omnem reginae Clytaemnestra ,

nil

adesse comtale opinanti

indJgnatur

Achilles.

mulier ad genua iuvenis, tanquam dei

praesentis, provolvitur; implorat, obsecrat, obtestatur, ut sibi

filiae

quem pro

opituletur destitutis proditisque ab eo ipso,

praesidio habuerint,

morteraque a virgine in

connubium adducta defendat.

ipsius

Ad haec quae

re-

spondet Achilles, his ingenii eius inest descriptio. Sapientium est numero, utpote Chironis disciplina eruditus.

versis

magno sublimique est animo, ut neque adneque prosperis rebus ^ravius, quam par est, mo-

ltaf|ue

quod genus hominum rationem, optimam vitae Duce igitur ratione, quum sit simplicibus ingenuisque moribus, honeste quidem imperantibus Atridis obsecuturus est, sin minus honeste, officium detrectaturus. In hac autem re praeter misericordiam etiam iniuria, qua ipse affectus est, ad tutandam virginem et, si necesse sit, vel invitis omnibus, vi armorum defendendam irapellitur. Ipsius enim corpus inscii fraudibus implicavit Agameranon, ipsius nomine ad decipiendam perdendamque virginem abusus est. Esse se tanquam humilem aliquem ignavumque neglectum queritur. Certe enim ab ipso rogandum fuisse nomen, quo veatur,

gubernatricem , constantius sequitur.

virgo irretiretur,

neque se, si in hoc potissimum scruquo minus id coramuni Graeco-

pulo laboraret profectio,

rum commodo

daret,

detrectaturum fuisse.

Nunc suara

auctoritatem nullam esse, Atridas vero turpia honestaque, prout lubeat, miscere. PIus, quam par est, praeceptis

philosophiae commendandis in hac oratione dedit Euripi-

521 des,

pariim absit, quin in ostentationem abeant quae

de vitae suae instituto Achilles exponit. Verumtamen, si quid peccatum est, id coutinetur eo, quod ipsum de se fecit taiia praedicantem, qualia, si vel Clytaemnestrae vel

Hoc autem quum Atridas ut ambitioni ac libidini parentes notasset et Agamemnonem imprimis effinxisset parum sufficientem moli, quam regnandi ductus cupidichori ore pronuntiarentur, molestia carerent. egit Euripides,

tate suscepisset, lis

instructam

iis

ut,

his ex adverso poneret virtutibus,

personam Achil-

quibus qui pollent

soli

con-

stantiam servare, soli sibi aliisque recte imperare possunt, et principatum revera obtinent,

non populi suffragiis, sed

natura imperio praediti.

Merito

tanquam

viri

talis

tanquam

aram

dei auxilium

confugientibus ,

afflictis,

ad genua eius

qui insidiis sceleratorum circumveniuntur,

imploratur.

quam dii, quos vulgus credit, sapientior est.

multo

„Idera," in-

„a me impetrabitis, sive supplicabitis mihi sive mi-

quit,

nus suppiicabitis."

Itaque non solum abstinentia tanta est,

ut adolescens virginis adspectu dolore confusae carere ve-

sed etiam generositate tanta, ut pudori decorique miserorum ultro consulat; idem denique tanta prudentia, ut iit,

consilio prius

quam vi res tractare constituat neque pacem

concordiam temere interpellare.

Haec excipit chorus oranibus nuraeris praestantissimus idemque rebus convenientissiraus. Iraago expriraitur nuptia-

rum Thetidis laetissiraarum, cantibus Musarura, epulatione deorura, saltatione Nereidura

illustriura.

Cura hac festo-

rum laetitia miseria componitur Iphigeniae, rura obtentu

arcessitara Graeci

quara nuptia-

ad arara pro victiraa tra-

cturi suut ac iuvencae instar iugulaturi regiam virginem principum virorum matrimoniis destinatam. Simul laudes

Achillis praedicantur , tes

cuius quantae essent futurae virtu-

quantaque gloria,

ApoIIo

quondam cum Chirone

Centauris in splendidissirais raatris nuptiis cecinit.

Sperans

Agameranon

licere

sibi

filiara

ignaram ab

ignara raatre ad sacra, quae nuptialia fingit, abducere, fraude detecta convincitur.

Accusationem parat uxor, virginis ore

528 oppleto iinaque flente Oreste.

lacrimis tuitur

Golloqaium insti-

huiuscemodi:

Agam.

Quid fles, fiiia, neque hilariter, ut ante, prospi-

cis?

quid

obiecta

veste in

terram oculos defigis?

Quidnam accidit rei, quod moestis ac perturbatis vultibus cuncti conspiratis? quis vobis fecit iniuriam'?

Mene tu istud rogitas'? Iste sensus ipse sensu ca-

Clyt.

Dic quae te interrogavero ingenue, coniux!

ret.

Agam.

Nihil opus est hortatu: ultro interrogari cupio.

Clyt.

Filiam

meam tuamque tu interficere conaris?

Agam. Eheu!

dira

elocuta es et

suspicaris

quae non

oportet!

Clyt.

Mitte haec,

sivi,

Agam.

primum, quod quae-

et rursus illud

responde. Convenientia te interrogare oportet, si vis me con-

venientia respondere.

Clyt. At haec ipsa, quae quaero, convenientia sunt, tuque cave aliena respondeas. A g a m. me infelicem o gravem meam calamitatem Clyt. Et meam simul et huius! o nos omnes una mi!

serrimos

Agam.

mea!

Perii! prodita sunt secreta

Confitetur igitur quae

iam

infitiari

nequit.

Tum Clytae-

mnestra verba facit sic, ut optimo iure Agamemnonem, reducem Troia, ab uxore et liberis interfectum iri neque

mortem Iphigeniae inultam

fore

intelligamus.

Multum

mores ab iis, quae in Electrae fabula effinguntur, discrepant. Omnes enim nuraeros puenira huius Ciytaemnestrae

pietatisque obtinet,

gravissimis iniuriis

lacessita ad vira vi ulciscendam coacta.

Principio euim ille

doris,

probitatis

invitam duxit priore eius marito interfecto et infante recens

nato per vira abstracto*): post quae etsi in gratiam cum

eo rediit uxor, infantis nirairura desiderio irapulsa, taraen facile intelligitur non potuisse animum mulieris ad aman-

dum eura, qui maritus ex hoste factus erat, induci. Nunc rursus idera recuperandae pessimae mulieris caussa filiam

Dianae immolaturus est nulla ipsius iniuria laesae neque *} hyrj/ias anoveciv fta

Kan^alsg §ia.

529 motus graHuiusmodi

regis filiam nominatim poscenti, sed ambitione

tiam apud eos, quibus imperat, sacrificium quid aliud,

inire

cupit.

quam infaustum reditum,

ei,

qui

obfert, praestare potest? His igitur lacessita maleficiis mulier,

ubi, illo in bello absente, sola perpetuo

lacrimis

cum luctu et

domi sederit, qua ratione interfectorem reducem

exceptura sit, facile intelligitur.

SIc Clytaemnestra caus-

sam dicens simul futura praedicit, qua praedictione propter saevum et flagitiosum Agamemnonis facinus non possumus facile carere. Clytaemnestrae exprobrationem mi„Si Orphei mihi vox

nasque preces excipiimt Iphigeniae. et facundia esset,

iit

possera saxa trahere cantando et di-

cendo quoscunque cuperem delenire, eo confugerem; nunc mea potestate; pro suppliciis autem corpus meum a te procreatum genibus tuis applicabo. Noli me perdere immaturam: duice enim est hanc lucem intueri ; noli me cogere quae sub terra sunt viderel Prima ego te patrem appellavi et tu me filiam, prima tuis insidens genibus blandimenta et oscula dedi lacrimis utar, quae solae sunt in

accepique vicissim. alicuius

viri

Ibi tu optabas, ut

matriraonio

felicem

me quondam beati

florentemque

videres,

ego autem, ut tibi seni hospitio penatium meorum excepto laborem nutrimentorura rependerem. Quorum tu vis interficere. oblitus me Noli, per Pelopem, per Atreura, per matrera hancce obsecro, cuius dolores partus

non sunt huiusmodi praemio remunerandi. Quid ad me pertinent Alexandri nuptiae*? an propter Helenae fugara mihi pereundum est? Respice me, largire adspectura osculuraque, ut hoc saitera habeara moritura pignus, si nil moveris verbis meis." His dictis necdura expugnato patris animo, fratrem infantem in auxilium vocat, ut ambo lacrirais

pro verbis utentes raenturaque patris

supplicent.

„Haec

Unura

addit verbura,

lux mortalibus adspectu dulcissima

autem pro nihilo aestimanda;

tangentes

quo orania continentur:

stuitus

est,

est qui

inferna

mori cupit;

misere vivere praestat quam pulcre mori."

Haec oratio, si ulla alia, testimonio est, quantum dicendi facultati tribuerit Euripides, quem merito dixit Quinctilianus

cuilibet

T. II.

eorum, qui fuissent in foro diserti, comparandum

530 Omnes enim habet numeros, neqiie ulla caret virtutum , quibuscunque amplissimae Demosthenis Ciceronisqiie orationes ornatae sunt. Quis igitur dubitabit, quin ferro et hostium impetu violentius expuguet dicendi Tis? Et Agamemnon, si quicquam in eo liberi arbitrii reliquum esset, non posset non filiam servare. Nam fractum eum

esse.

dolore

et misericordia esse facile intelligitur. Sed qui pridem non iraperare subditis, sed parere consueverit, quo-

modo ficri potest ut is velienientius filiae precibus aut quam invidia armisque multitudinis moveatur? Qui ne tranquilio quidem mari cursum tenuerit, quomodo potest sperari eum ventis urgentibus obnisurum undarumque impetum aspernaturum esse? Itaque paucis dictis, ,

uxoris ira,

quibus desperatam rerum conditionem suamque ignaviam significat,

turpiter fugit,

hac una in re laudandus, quod Ingens enim furor

patienter tolerat quae mutare nequit.

quidam, id quod Achilles quoque testatur, quasi divinitus immissus, exercitum universum invasit, flagrantque omnes cupidine ulciscendi contumeliam, finiendi mulierum rapinas, delendi barbaros, opibus gloriaque patriam augendi. His intellectis simulque necessitate moriendi cognita, Iphigenia ipsa iam minus patrem quam fatum suum a diis destinatum accusat, et pauliatim in

eam vertitur senten-

tiam , ut pro exercitus victoria patriaeque gloria mortem fortiter sibi occumbendam esse decernat.

recens querelis eff^unditur.

Sed initio dolor

Cantico igitur utens virgo ini-

deorum deplorat. Conspirat hoc carmen cum choro altero, quatenus libidine Paridis aliis* que longinquis rerum caussis ad domum Agamemnonis

quitatem fortunae sive

pertinentibus interitum Iphigeniae parari ostendit.

Ex demagogorum aemulationibus tum reipublicae administrationem tum singulorum

sortem pendere videmus.

Obtrectans Agaraemnoni et praestantissimo cuique Ulysses, societate

cum

vate inita ,

illum imperio

spoliare

studet.

Huius ambitu effectum est, ut furor multitudinis ad poscendam victimam incenderetur, cuius furoris ne Myrmidones quidem Achillis expertes sunt. Itaque hic, quum dissuaderet immolationem et mortem virginis sibi desponsae deprecaretur, conviciis proscissus, quasi homo uxorius.

531

paene lapidum coniectu interfectus est. Pulsus igitur ad Ciytaemnestram

a multitudine , corpore armis munito,

quam dedit, praestaturus, defensurus virgicum universis pu-

rediit, fidem,

nera, obstiturus abducentibus , solusque

gnaturus.

His rebus cognitis Iphigenia consilium mutat. esse negat, ut unius muliercuiae caussa

Committendum

praestantissimus

\\t

vincendos hostes

aptissimus

Deinde incassum se deorum hominumque voiuntati reluctari intelligit neque spem saiuvita

famaque

tis sibi

periclitetur.

ullara superesse:

praestare igitur se sponte,

quam

Tum universa Graecia eunte poe-

coactam, immolari.

a barbaris repetitum ac tam muitis viris

nas contumeliae

pro patriae honore vitara operaraque obferentibus, non decere se virginem, in quara Graecia tota respiciat, vitae nimis amantera esse aut coraraodum suum gloria potiorem

ducere; hanc

sibi

fore pro dote, pro nuptiis, pro marito,

pro liberis. Quaraobrera se, quoniara per ipsara stet, ut Graeci barbaris imperent, vitara pro comrauni coramodo iibenter depositurara.

^Jihil his inest,

quod cura prioribus

Iphigeniae dictis pugnet: nara praestare pulcre raori quam

iucunde vivere ne nunc quidera dicit, sed,

riendum

praestare

sit,

mo-

serael

raore ingenuorura horainura gene-

rose quara raore servorura turpiter occurabere.

Quaravis

enim sit mollis, placida simplexque puella, tamen comad

mittere,

capillis

potest;

regis

vero

fiiiam

Pelopisque

non

soli,

sed

patriae

natam esse reputare.

sibi

in feminarura

sociatio

trahatur ,

nulio

modo

proiem decet

Solct

haec mollitiae et fortitudinis conquod, cura et Aristotelera et Sopho-

ingeniis

inesse,

clem fugisset,

arara

inteilexit

Schillerus *).

Soiet

autera fere

*) „Was Einige an dem Charakter der Iphigenia tadeln, ware ich sehr versucht,

dem Dichter als einen vorziiglich schii-

ncn Zug anzuschreiben diese Mischung von Schwache und Starke, von Zaghaftigkeit und Heroismus, ist ein wahres und rcizendes Gemiilde der Natur. Der Uebergang von Einem zum Andern ist sanft und zureichend motivirt. Ihre zarte :

Jungfraulichkeit, die zuruckhaltende Wiirde, Achill selbst da,

womit sie den

wo er Alles fiir sie gethan hat und zu

thun bereit ist, in Entferimng halt, die Bescheidenheit, alle

34*

532 ad deponendam vitam promtissimus esse ut quisque flore corporis valetudine

aetatis,

aiiimique vigore

maxime pol-

Quippe viribus ad occumbendam sponte mortem opus est, quibus carent qui morbis vel malorum diuturnitate iet.

lan^uescunt.

Tentatur constantia Iphigeniae, Achille simul consilium moriendi meritis laudibus extollente simulque, ne coniugio

generosissimae

virginis

prospera

fortuna sibi oblato

velit. Sed negat more Helenae caussam proeliorum viris fore. Tum ille ad aram cum armis abit, ibi praesto futurus vir-

fraudetur , rogante ,

Iphigenia

superstes

esse

gini, si forte mutato consilio morteni deprecetur. Tanto maior erit laus fortitudinis Iphigeniae, si praesente auxilio gladium non horruerit, aberitque omnis coactae voluntatis suspicio.

Matrem deinde consolans Iphigenia esse iubet,

forti

eam animo

abstinere lacrimis et remittere iram coniugi:

neque enim se ut mortuam luctu, pullis vestibus, abscissis capillis et tumulo, sed quasi superstitem beatamque colendam esse et aram Dianae pro tumulo habituram. His editis mandatis sponte ad aram, ubi immolanda est, proficiscitur, non moesta lacrimansque, sed hilaris et tanquam victoria reportata triumphans, non tracta a militibus, sed ducente uno famulo familiari, choro eam non lamentis, quas praeit ipsa, et paeane in sed laetis acclamationibus ,

honorem Dianae cantato prosequente. huius carminis foedo modo ab inteream fuisse, quam pridem restituere cona-

Corapositionem polatore confusi

Alternis tu8 sum , hodie quoque mihi persuasum est. enim strophis, praeeunte virgine, sequente choro et verba

partim iterante partim variante atque explente, haec can-

tam manifestum est, ut mirer, quod potuerit un-

tata esse

Neugier

zu unterdrucken

die

das rathselhafte Betragen

des Vaters bei ihr rege machen raufs, ihr helier Verstand,

der ihr so gliicklich zu Hiilfe kommt, ihr schreckliches Schicksal noch selbst Ton der lachenden Seite zu zeigen, die

sanft

Sonne

wiederkehrende

Anhanglichkeit

— der ganzo Cbarakter

ist vortreffilch."

Leben und

533 juara

ullo

fuerit iustus

aestimatore

intelligente

verusque ordo statim

legi,

quin

in mentem

qualis Teniret.

Etenira non sententiae modo, sed etiam verba singula stro-

pharum binarum inter dis

sirailia

sunt et quasi ex adverso

quibusdam versibus constituenme errasse confiteor, commodius priorem stropham

posita sibi respondent.

cum antistropha sic exaequari posse iutelligens: 0tQ. 1. ccystB ^s rccv 'IXlov 2. Tcal

0Qvyc)v tXkmoXiV'

3. TtZQi^oka

didoTB (TtXona^og ods^

4. xata6ta(pBiv) %BQVi^GiV rs Tcaydg,

BXl00Bt' d^cpi vabv tav dva06av "AQtsniv ^dKaiQav • 1. svdQ060i TtatQmai 5.

8. llBVOV0i

XBQVi^Sg ^s,

9. cjg B^oi0iv^ sl XQBcov, a'i^a0LV

10.

^vâ0i ts &B0(pat' £â^£tiâ3 *).

dvti0tQ. 1. X8b0%b tav *IUov 2.

xal ^Qvycjv BXsTttohv

0tBLXOv0av,

pakoviiBvav xbqvI^ov ts Ttaydg,

BTtl

xaQa ^tscpsa

^ca^bv diai[iovog &sdg

Qavi0iv aiiiatOQQvtoig Qavov0av

7. s{)cpvri ts 0cofiatog

8. dsQrjv S7ti0cpayBi0av,

9. c5s

0t6kog 0tQat6g t' ^Axaiav ^BKav

10. 'lUov JtQbg Ttbkiv fiolsitat.

Quae

restabant per Dianam

ex Aeliano depromtum

ea ratione, qua fragmentum

significat,

composita esse cogitan-

dum est. *) Vulgo i^aXsiipca, quod quamiiam haberct cavit.

vim nemo expli-

Imitatus haec cst Ennius, sed liberius, ut solet.

Fra-

gmentum Yulgo neglectum cxstat apud Ciceronem Tusc. J, 48,

116:

„Ut hostium sanguin sanguine elicialur meo,^^

534

Alcinaeon*)

Corintho.

Materiam dramatis apud Apollodorum III, 7, 7. exvidit iam Barnesiiis: EiuQLTcidrjg ds q)7](3LV 'j4XXfialtova Tcccttc rov tijg fiavlag ^QOVov ex Mavtovg trig TsiQeoiov Ttaldag 6vo yevvijdaL, 'AiitpiXoxov xal ^vyatEQa TiOKpovriv zoîcavta dh slg KoQLvdôv ta ^Qetpr} dovvaL tQECpELV KoQLvd-iav Pa^LXei KQEOvtc. Kal trjv fifv Ti0Lq)6v7jv, dL8Viyxov6av B^^ÔQCpiaf V7t6 trjg Kqbovrog yvvaLTcbg dnB^noXrjîjvaLy dedoLKviag, (irj Kqscqv adTbv dh'AXxâi(Dva dyoQaCavta triv yafietrjv 7tOLij6r]taL. ravtrjv ^x^lv^ oi;x ddota t^v savtov ^vyatsQa (elvaL), ^SQaitaLvav, TlaQay svoêvov 8s slg Koqlvôv InX t?/v tGiv tsycvcov dnaixriCLVy xal tbv vtbv noîâGâL. Kal 'A^(piXo%og icata XQr]6ôvg 'ATtoXXavog 'A^(pLXoxLKbv "Aqyog cpKrjCsv. Stirpe liberoriim carens Creon alienos iiberos educandos acceperat, et Amphilochum quidem ex se natum esse simulabat (fragm, 7.; cf. Welck. p. 581.), Tisiphonen autem captivi esse filiam ferebat et pro peliice lilum habiturus erat, donec ea a regina venumdata est. Tatis munere et facultate ab Apoliine donatum fuisse constat eoque nomine divinos honores mortuo pluribus locis Itaque patrem, qui etiamtum furiis institutos fuisse **). agitabatur (fragm. 13.), sacris quibusdam secretis expiavit, quo in negotio ei feminae quaedam eiusdem artis peritae stare

pro famulis et ministris adfuerunt (fragm. 17.), quibus Nii igitur obchori munus ab Euripide delegatum fuit. stat,

'^)

quin Ennii fabuiam,

Grammaticus quidam Kfismvog, t6

ipiXoVj

Jis

cuius

ad Furiarum

Crameri Anecd. 11, 337, 4: cog

2v6TSiXag ro i vpvXccTTEi to **) Livius 45, 27:

reliquiae

nccqcc EvginiSij

8X^l

JX-

j;§i?fft?'

a wg kvqiov ev ttj yEVut^.

jjlnde Oropum Atiicae

ventum est, ubi pro

deo vates Amphilochus colltur templumque vetustum est, fontibus rivisque circa amoenum." Fausan. Att. p. 33, 18: Tc3 8s 'AficpiXoxco (log

nal itaq 'Ad^rjvaioig ioTiv iv Trj noXst §a)-

nal KiXtyiLas ifiov.

MaXXca fiavTslov d^svSiazaTOV tcov

535 criiciatos

fere

omnes pertinent, ex hoc Euripidis opere

expressam fuisse decernamus, id quod iam Mattiiiaeus suFuit lioc drama sine dubio ex genere eo8picatus est.

rum, quae implicata structuram,

Aristoteles ,

appellavit

quorum

mythographis non perscriptam, agnoscere

quamvis difRcillimum

sit,

tamen, quid coniectura assequi

possimus, experiamur.

Multos annos per multas terras a Furiis egitatus Alcmaeon postremo Corinthum se confert, liberos a Creonte repetiturus. Oraculorum iussu id fieri putandum est, iis-

demque oraculis praedictum esse, fore ut in Corinthiorum terra

receptis

Comitatur sciens

liberis

a Furiarura

miserum Tisiphone

se parenti

officia pie

cruciatibus

liberetur.

aegrotum,

ne-

praestando benefacere.

Pro

curatque

filiara suam ignarus ignaram secura nam quum vendita ab uxore Creontis et in remo-

serva enim Alcmaeon

habet:

tam aliquam terram a dominis abducta esset, forte a patre empta est. A daemone aliquo, qui Creonti irasceretur, prologum actum esse suspicor. Docent enira fragraenta illura regno, liberis, uxore bonisque omnibus propter superbiara priquae rerura corarautatio sine numinis alicuius prae-

vari,

sentis

auxilio

posse videtur.

ab Alcmaeone vel

Huius

igitur

liberis

eius

effici

vix

numinis favore ad salutera

restituendara irrogandara poenaraque superbis omnia pridem puta praeparata esse; hic Tisiphonen patri

misero

ignaro adduxit, hic Corinthuro hic per Araphilochum

adire iussit Alcmaeonem,

morbo raedetur.

Prologo colloquium patris filiaeque subiungendum fuit.

Quorura ex sermone haec depromta esse suspicor: taTCBivh yccQ xqt] tovQ xccTcag TtejiQayotas kiystv, Ig oyxov 6' ovk dvco ^XeTceiV tvxfjg» Quibus verbis Alcmaeon se supplicera venire et auxilium

malorura ab incolis petere significat.

Tisiphonae autera

haec tribuo: fiateatL toig dovXoiCi, de(57CotcJV

yo^v»

Aegroti enim speciem prae se ferebat Alcmaeon vixque corpus sustentabat per

iittus

incedens;

mox huml corpus

demisisse videtur et Tellurem invocasse, anteqUAm hl somnum delaberetor:

536 G)

rccia firJTSQ'

'E6xlav dk

6* ot (Socpol

PQorav XttXov6LV, i^^Evrjv Iv al^SQi *). Custodiente dormientem Tirgine, ministrae Amphilochi renerunt,

ad sacra aliqua facienda forte ad maris

littus

de-

scendentes.

TIUIQONH. q)Uai, (pllaL, TCQo^ate, ^dXste,

XOPOZ. xlg ode;

Tcodanbg 6 ^evog KoQLv^loig fyoXev dyxlaXog; Notas sibi mulieres esse,

quae appropinquent,

significat

His igitur vitae suae casus interim, cum dormiret Alcmaeon, enarrare potuit. Simui ab his nuntium ad

Tisiphone.

Amphilochum missum esse suspicor. Aicmaeone expergefacto Furiarum impetus redintegratus est.

arcessendum

^^Sed mihi neutiquam consentit cor cum oculorum adspectu."

^^Unde haec flamma oritur?" ^^lncede, incede: adsunt, adsunt; me, me e X petunt.^^ Tisiphonae haec dicit, teste Cicerone Acad. pr.

II,

28, 89.

Eiusdem fidem his verbis implorat: ^^Fer mi auxilium; pestem abige a me,

flammiferam hanc vim, quae me excruciat. Caeruleo incinctae angui incedunt^ circumst ant cum ar dentibus taedis." ,,Int endit crinitus Apollo

Arcom auratom luna innixus; Diana facem iacit a laeva.^^ *) Fragm. inc. 178.

537 Interposito deinde choro altero *), Amphilochus Tenisse Tidetiir, cui

Alcmaeon, cum Creontis eum filium esse du-

caussam morbi et labores suos explicavit: ^^Factum est iamdiu.^^

ceret,

^^Multi' modis sum cir cumventus ^ morboy exsilio atque inojfia;

Tum pavor sapientiam omnem mi exanimato expector at, Alter terrihilem minatur vitae cruciatum et necem, Quae nemo est tam firmo ingenio et tanta confidentia, Quin refugiat timido sanguen atque exalbescat metu'^ ^^), Amphilochus se expiando scelere hospitem morbo et Furiarum aggressione liberaturum esse. Cui his verbis gratias agit Alcmaeon: Q Ttal KQBOvtog, 6g dXrj&hg ^v ccqcc ea&kav ccTt^ dvdQav eC^ka yiyvE6%ai rsyiva, xccxav d' o^oLcc zri (pv6Bi r^ tov natQog, Ignarus igitur suum genus ipse praedicat, ignarus a duO'

Promittit

bus liberis, iuvatur.

quum

se destitutum esse in maiis putet, ad-

Statim deinde ad locum aiiquem remotiorem ab-

ducitur miser, in quo perficiendis quibusdam sacris secre-

Et sequitur proficiscentes etiam chorus, expietur. non timens Furiarum, quae vi potentium sacrorum pel-

tis

lendae sunt, saevitiam: yvvccLKeg, oQfjiyd^TjtB ^rjd' dd^v^lav Cj(i^yi XLg

v^cbv tavta yccQ CKsd^Qag oQav

tovg vo^iiovtag th%vriv. Amphilochi haec esse verba videntur, qui famulas Ti^ag dvdyxT]

sibi in

perficiendis sacris adesse iuberet.

Sola

igitur

scena

reiinquebatur

Tisiphone.

Huc traho glossam Hesjchii: dnanoviczov, Svs^prjfiov Ev§i7tidj]s

fragm. 255. **)

Cic.

'JXKfiaicovi

8ioc

Koqhd-ovj

cf.

Matth. p. ^28.

Welck. 579.

de orat. IH, 58, 218.

Ennii hos versus esse Cic. Fin.

IV, 23, 62 et Tusc. IV, 8, 19. ostendit.

538 hanc deinde Creon venit agnitamque virginera, quam pridem amaret, in domum tanquam suam reducere Toluit. Negante Tisiphone Creonti quicquam in se iuris esse venditae

atque

Alcmaeonis

dominis emancipatae,

aliis

filiara

mortuura credit)

esse

sibi

patre

iiie

aperit

eam

(quem pridera esse

educandam traditam: quae docendo quod vult. Nam Tisiphone, his

contrariura efficit eius, cognitis,

voluntati iliius

magis etiam, quam antea, adver-

satur et magnis clamoribus patrem in auxilium vocat, qui

expiatus forte hoc ipso tempore comitante

ginem redit.

lara

choro ad vir-

Alcraaeone a Creonte liberos repetente,

Tisiphone ea, quae modo ex rege audivit, cum iis, quae inter se colloquuntur, componente, filia patrem, pater

illi

filiam

agnoscit,

simulque Alcmacon Amphilochum ex se

natnm esse intelligit.

Ex hoc colioquio petitum esse su-

spicor fragm. 16:

ta tav tBTiovtav ag ^BtBQXitai &£dg ^idc^at', qtiod dicere Tisiphonae conveniebat. tis

fragmentis quaedam

Praeterea ex incer-

commode ad Alcmaeonis orationem

referri posse videntur:

wg CxaLog dvrjg aal ^evol6lv Sc^svog xal iivrjfiovevcov ovdav cov sxqtjv cpiXov *). s^ {loi tb

Ns^toQeLOV BvyXcacaov ^sXog

'AvtrivoQog ts tov

^Qvyog doli] &s6g,

av dvvai^rjv ft^ Ctsyovta TCL^TcXdvaL Cocpovg iTtavtlGiV dvdQL ^rj Cocpat koyovg **). Creonti autem hoc convenit dictum: dklcov latQog avtbg 6Xks6lv Pqvov ***). Eventum hoc colloquium hunc habuisse videtur, ut Creon Tisiphonem per vim abduceret. Interposito deinde chori carmine, Amphilochus ad Alcmaeonem rediit, cognitaque caussa atque agnito patre, ad auxilium ferendum parenti oi)'/.

liberandamque sororem se accinxit: *) Fragm. 85. **) Fragm. 10. ***) Fragm. 211.

;

539 ^ tL nXiov BLVcct ncudag dv&Q6^oig, TcdteQ^ tolg d£LVOL0LV a(pBXri0oiiBv

bI ^7] 'tvI

Patiens maloriim Alcmaeoii, biis

eum fuisse

philosophus, ab atrociori-

iit

Nam Yiriim bonum

abhorruisse videtur.

consiiiis

Huic igitur

Cicero Fiu. IV, 23, 62. testatur.

convenire videntur verba,

quibus Marcus Antoninus sae-

pius usus est: bI d' rj^Bkij^rjv

BXBL

bk d^sav

nald' b^c3,

tcccI

Xoyov xal tovto.

Renim commutationis

indicia

haecce

satis

perspicua ex-

stant:

OQcitB

tbv tvQavvov., ag dnaLg, ysQCJV

(pBvyBt' cpQOVBLV dh ^vritbv 6vt' oi) xqtj ^sycc,

q)Bv.,

th fiBydXa fiBydXa Tcal nd^xBi xand, rebus extremis iuterfuisse, qui Argos

cpBv'

Deum autem

Am-

philochium condi iuberet et Alcmaeonem quidem regem

Atheniensium fore, Araphilochum autem divinis honoribus

cum Amphiarao communiter afFectum

iri

praediceret, ne-

cesse est *). In vasorum picturis Hamiltoniis (T. I. tab. 20.) est una, qua Amphilochus sororem ex manibus tyrannorum abda«

cens exhiberl videtur.

luvenis altera

tera virginem tenet, abeunti simiiis.

ptro insignis,

manu gladium, alRex barbatus, sce-

indignabundus spectat quae prohibere non

audet; regina tergum vertit et miranti similis respicit.

Bacchae sive Pentheus.

Thebis res aguntur ante domum regis Penthei. Scena praeter aedes regias sepulcrum Semeiae imitatur et fumantes

etiamnunc

aedificii

cum flamma perpetuo

) Cf. Apollod.

parietinas

vivente,

igni

coelesti

consumti

idque fulguritura conse-

1. l. Malaias Chronol. p. 72. Nieb. : i^aGlXsV' 6BV avrmv 'AKk(iocicov hrj 6vOy neql ov EvQimdriS 6 GocpcS-

TccTOS Sqccflxc iiid-sto.

540 cratum a Cadmo et gaepimento, ne calcetur, clausum est, a Baccho aiitera viva vite circumvestitum. Prodit Bacchus, specie indutus hominis mortalis, ducens

catervam mulie-

rum peregrinarum , sociarum comituraque suarura, tympana manibus tenentium et reiiquo cultu Bacchico ornatarum.

Peragrata Lydia, Phrygia, Persia, Bactria,

Media,

Arabia et lonia, celebratis ubique choris, manifestata divinitate sua sacrisque institutis, Bacchus primam Grae-

carum urbium Thebas adire decrevit, ut uhilatibus, thyrso Etenim matris sorores , quas minime decebat, illum lovis fih'um esse negabant, Semelen

et nebride cives excitaret.

ex mortali viro corapressam dicentes imposuisse suadente

Cadmo,

lovi

crimen stupri

quapropter iratum

lovem

fulmine peremisse eam, quae raentita esset concubitura.

Hanc ob caussam insaniara iis iramisit Bacchus et fecit eas

cum

cunctis

Thebanorura

ferainis

ex doraibus

siivas

discursare sacrorum suorura insignia gerentes atque mente alienatas.

Potentiam Bacchi

tum universa

tum

civitas

Pentheus rex experturus est, Cadmi nepos, qui ab aris templisque deum arcet neque in votis eius mentionem facit: quod si milites armatos contra Bacchas ducere vo-

Bacchus ducem se Maenadibus adiungens ne proequidem detrectaturus est. His expositis Bacchus, antequam in Cithaeronem ad choros Baccharum abeat, feminas Lydias, comites suas, iubet ante aedes tyranni strepitum tympanorum facere, Ordiuntur igitur carmen mulieres quo civitas excitetur. numero ionici qui a maiore dicitur insigne, qui est accommodatus bacchicae saitationi ac sono tympanorum, et luerint, lia

iubent,

dum Bacchum dulci labore rite celebrent,

dere via obvios et favere linguis.

dece-

„Beatus est quisquis

gnarus sacrorum vitam caste degit et concitatur mente iii montibus discurrens, puris utens iustrationibus, et raagnae matris sacra rite peragit et thyrsura iactans, hedera redimitus, colit Dionysum.

Ite,

Bacchae, Bromium deum, in Graeciae fines dedu-

dei filium, ex Phrygiis montibus

centes ,

quem quondam mater in partus doloribus icta lo-

vis fulmine utero eiecit vita privata et

femori

clam Innone

inclusit

fibris

exceptum luppiter

consuens

aureis,

541 peperit

tempore

deum

expleto

cornigeriim

coronavitque

anguina corona, unde eam praedam Maenades

capillis in-

nectunt."

„0 Semelae nutrices Thebae, cingite capita hedera et smilace florida, bacchamiui

cum quercus et abietis

fron-

nebridum pelies distinguite flavis crinium fasciculam terra unilis et feruias lascivas sacro sumite ritu. versa saltabit, cum Bromius in iuga montium choreas dudibus,

ubi feminarum

cet,

moratur turba, a texendi opere per

O Curetura contubernia,

Bacchum stimuiis furoris agitata. lovis domicilia,

ubi Corybantes triplici tecti galero orbes

tympanorum iuvenerunt, quorum raiscuerunt strepitum cum tibiarura sono acuto et tradiderunt Rheae haec instrumenta ulalatibus congrua Baccharura; ab hac autem Safurentes

tyri

irapetrarunt, ad

trieteridum,

quibus Bac-

chus gaudet, sacra coeuutes." „DuIce est in montibus ex discursibus humi procumbere, ubi caprura arripueris , cruda vescentiura voluptaper iuga Phrygia insecutus;

tera,

mius est, evoe

in ferula facera,

fluit vino, fluit raelle,

Ipse vero Bacchus gerens rutilantem

thuris instar odoro.

cura

impetu fertur, incitans choros va-

cum clamore exsultans,

gos,

praesultor autera Bro-

Fluit lacte campus,

raollera in aere

comam ia-

ctans, simulque ululatibus increpat: o ite Bacchae, Tmoli

decus atque deliciae, canite Dionysura sub tyrapanorum raucorura sono , evoe Evium celebrantes deura Phrygio !

uiutatu,

quando

tibia

currentibus in raontes ,

sacra ludicra strepit congrua disin raontes !

tans Baccha velut pullus

lerem

tollit saltu

equinus

et laetitia

iam exsul-

cum matre pascens ce-

pedem!"

Parodus haec vicem prologi explet:

alias

enira pro-

oemii, alias prologi partes esse saepius ostendimus.

Sa-

crorura igitur Bacchi naturara describit, imaginem admirabili

mentis ardore effictam continens,

intueri

nobis

videamur saltationem, audire tympanorum strepitum, interesse bacchantiura lusibus et furorera illura universura praeRentes conspicere,

Neque minori cogitationis vigore etiam

res praeteritae repraesentantur

mnium

demonstrantur.

origines

rituum solle-

Furor poeticus bacchico aequalis

542 tum

carmen tum universam hanc tragoediam

hoc

ge-

nuit.

Hodie tanta est mortalium morositas^ ut paucos fore putem, quin damnata ilia bacchantium insania Pentheum probent, sobrium disciplinae publicae moderatorera , seve-

rum morum censorem castigatoremque gistrorum exemplar.

et perfectum

ma-

quod a

Itaque mirati sunt quidara,

Bacchi partibus Euripides, doctus, sapiens severusque senex, stetisset: nec defuerunt, qui eum crederent mutata

cum iam mortem sibi vicinam esse intelligeret,

sententia,

colere ac celebrare deos, quos antea conterasisset, decrevisse ac defendere vulgi opiniones ,

confirraare

quas quondara iuvenis impugnasset.

tiones,

supersti-

At hi si ma-

carmina Euripidis docerent scrutari quam quid

gis quid

effutire voluissent, eandem sententiam iuvenem atque senem profiteri intellexissent. Similis enim ipsi

opinarentur

caussa Hippolyti atque Penthei est, similis Bacchi atque

Veneris ultio, eandemque fere sententiam sateiles senior, in

denique carmen

lemnes

docet esse popularibus

persolvendos

rite

illa

fabula

hac Tiresias vates defendunt, utruraque (tLiial6iv,

diis

honores sol-

tcdcI,

dat^ovcov

XQrjC&aL %qb6v\ neque Venerem et Bacchum, voluptatum duicissimarum auctores et remediorum moeroris praebitor^s, spernendos.

Tiresiam disputans

induxit

Euripides,

cum Pentheo tutaretur.

duravisset,

idera

qui verara

sententiam

Plura saecula ille vates

sub Cadrao et sub Eteocle fuisset.

Verum talia non sunt accuratissirae numerando pendendoque examinanda. Vate vel sapiente opus est: qui quo nomine appelletur, nil refert sed noto aliquo nomine eum commendari necesse est. Hic igitur vates caecus et Ca;

dmus grandaevus soli ex viris Thebanis, utpote soli sapientes,

obliti

senectutis

sumtis thyrsis pellibusque hinnuleis

cum hederaceis coronis decreverunt per diem noctemque manibus saltare, iactare capita, pulsare tliyrso terram: „etenim non decet contra deos argutari, neque unquam ratio, quamvis subtili utens acumine callida elaboiunctis

raverit,

sensum

ad evertenda paterna instituta et aequalium convalet. Neque vero deus senes iuvenesque

satis

543 discernens ab alterutris, sed ab omnibus aeqnaiiter se coli postulat."

Intervenit peregre rediens Pentheus rex ira percitus, quoniam certior factus est de mulierum licentia in silvis lascivientium ^ cura Bacchum, commenticium deum, coEsse, ait, in medio plenas crateras positas, et aliam lant. alio in

sblitudinem concedere, ut virorum concubitu indul-

Bacchum Veneri praetexentem.

Itaque se partem earum iam cepisse et custodiri iussisse, reliquas, imprimis Inonem, Agaven, matrem suam, et Autonoen, investigaturum, ut captas ferreis constrictas vinculis ab improba ista

geat,

Venisse ex Lydia praestigiatorem quendam, Hava caesarie decorum, miram oculis nigricantibus venustatem habentem, quem dies noctesque cum puelEum, ubi comlis conversari sacra secreta praetendentem. prehensus fuerit, resecta cervice, destiturum caput iactare lovisque femore se editum esse dicere et contumebacchatione cohibeat.

iiose irridere civitati.

Haec cum theatro locutus Pentheus novo miraculo commovetur, conspiciens avum suum cum Tiresia augure pelle ac thyrso ornatum. Pudet me, inquit, senis deiiri, Tiresiam vero lucri caussa novum deum inducere suspicor: quod nisi canities chis

eura

eum tutaretur, vinctum cum Bac-

custodiri iuberera

prava coramendantera sacra.

Quid enim sani sperare licet, ubi feminae vino indulgentl Contra haec irapie dicta Tiresias disputat sic , ut non Pentheum sohim, sed etiam philosophorura eos, qui religiones

spernunt, refutare videatur.

„VoIubiIi

oratione,

quasi sapias, uteris ; sed nulla verbis inest prudentia; confidens autera potensque vir idera facundia infert civibus,

talium numina Ceres et Bacchus, victu

corpora alens.

aegritudine mortales

Uvarum

pollens

damna

Prima sunt vitae raor-

prava est mente.

iila

enira

arido, hic

humido

laticem invenit,

qui

aerumnosos levat et soporem, obiivionem malorum et unicum laborum remedium, affert. Idem deus diis libatur et daemonas hominibus conciliat. Rides, quod eura feraori aiunt lovis insutura esse, Sed vide, quam hoc minime absurdum sit. luppiter quum in coeium sustulisset iofantulum ex flamma ereptum, lunone

544 illum praecipitare volente, dolura commentus est: abrupta enim parte (^BQog) aetheris terram universam cingentis istac inclusit

infantem : unde factum est, ut in femore

({ifJQog}

eum

rent*).

Ex Anaxagorae phiiosophia haec fluxerunt, par-

postmodum narra-

esse homines

nutritum

mentes tum deorum tum hominum esse docum ea interpretatione , qua Miner-

tes aetheris

et congruunt

centis,

vam ex summis aetheris cacuminibus lovis

capite)

Tiresias sic:

(id enim esse ex natam esse noster docuit. Pergit docere vates cst Bacchus, quoniam bacchationi at-

que furori divinatio inest: nam descendens multus in homines hic deus futura eos praedicere facit. Idem bellorum particeps est: armatos enim miiites instVuctamque aciem pavor repentinus, priusquam manus conseratur, dissipat , quod fit furore a Baccho immisso. Videbis igitur

eum ah'quando magnum inter deos,

rupe Delphica

salientem cum face et ramo bacchico saxa pede pulsantem.

Noli ideo,

quod imperio sis praeditus,

tuara opinionem,

quamvis prava sit, obtinere; sed recipe deum sollemni.

Haud enim

hic

deus

et cole ritu

Venerem furtivam

inulieres abripiet **), sed naturae ipsi inest modestia et re-

rum omnium moderatio

;

itaque etiam in bacchatione proba

mulier servabitpudorem***). Gaudet deus non minus quam tu ipse honore :

quamobrem ego

cura Cadrao ,

quamvis

8enes, hedera coronati saitabiraus, neque quod a te ride-

mur curabimus. sis,

Insanis enira, ut vix reraediis sanari pos-

neque taraen reraedia cessabunt.

Insuper Cadraus raonet, ne migrare mores comraunes velit. Etiarasi ille non esset deus, tamen prudentius fore gentis suae

honorem pulcre raentiendo augere quam

qi^^ccg (li g og ri

tov x^ov iyyivKXovfiivov

cctd^iqog, sd^rj-KE rovS^ shh' XQ^'^^^ ^^ ''*'' §goTol Tgcccpijval cpaGiv iv (itj g(p

^ lo g.

Haec turbata in libris sunt intercalata alia nominis interpretatione,

qua

fiTjgog et ofi7]gog

permutata vocabula csse do-

cemur. **) ov yag 6 d'£bg fii^ acocpgovEiv dvaynciGEL htX» ***) cf. Hippol. 78: offrts

SiSayiTov fi7]Siv , dXX' iv Ttj cpvGSi

To acacpgovElv EtXrjx^v stg ru nuvd''

o/ttoff.

545 imminuere fidein creditis derogando. Actaeonem, qiium Diana se superiorem esse gloriaretur, a canibus, quos Quod ne tibi et ipsi acipse aluisset, discerptum esse. cidat, inquit, sine me caput tuum liedera cingere et nobiscum honorem tribue deo. tuam mihi stultitiam illinere.

Tum Pentheus:

Noli tu

Ego vero doctorem istius

amentiae ulciscar, evertens disturbansque sedem, in qua capit auguria, et verbenas ventis dans ferendas; alios au-

tem famulorum iubeo investigare hospitera istum, qui novam luem mulieribus infert polluitque coniugia, et comprehensum vinctumque huc adducere, iit moriatur Japidibus obrutus. sagit

His auditis luctuosum interitum Penthei vates praeet deprecandura esse ait pro illo proque universa

civitate,

Abeunt

ne quid acerbius deus consulat.

igitur

ad sacra celebranda senes, alter alterum sustentans. Clauditur hic actus

praestantissimo

stasirao:

ctimonia, alma dea, quae aureis per terrara

„San-

alis volas,

audisne haec Penthei, audis, quara impie insultet Bromio, qui primus est coelitum in festiva laetitia, cuius est

nus celebrare choros et ludere cura tibiarura cantu

mu-

et re-

lcTare animos curis, quotiescunque uvarura latex in sacrificiorura coenis gaudia

immittit.

Effrenatae

donat et calix soporera horainibus

linguae

et temerariae

amentiae

finis

modesta vero vita inconcussa manet et servat doraos. Vident enim haec, quamvis procul in aethere habitent , coelestes. Sapientia illa ultra sortera huraanam tendens non est sapientia. Brevis est aetas, in qua qui sublimia studiose sequuntur facile amittunt quae promta sunt et in medio posita; insanientiura isti sunt et perversorum hominura mores. Utinam ego veniam Cyprura, do-

infelicitas est;

micilium Veneris, ubi

iucundi mortalibus

Araores

habi-

quam carentem imbribus centum Niii ostia fecundant, aut in Pieriam amoenam et Olyrapi clivum, Musarum sedem; illuc me duc, Bacche praesultor; tant, aut in terram,

ibi iucunditas, ibi voluptas, ibi Baccliis fas est orgia cele-

Gaudet Bacchus festorum laetitia, amat Pacem opulentam, prolis nutricera, parera irapertit divitibus pau-

brare.

peribusque vini curas pellentis voluptatem, odit quisquis

T. II.

546 non amat dies noctesque iucunde transigere et vitare prudenter istos nimis severos sublimesque viros; vulgus humiiius quidquid usurpat, id ego probaverira

Caeremonias reiigionesque

sollemnes et

sacra pn-

modeste observanda, deos populares pie coleudos, opiniones vulgi minirae spernendas, a moribus traditis institutisque maiorum neutiquam recedendum esse docet Euripides non dissimulans persuasionem suam , non metu iu-

blica

diciorum forensiura commotus,

pularium (tutus enim 8ui quidni iibere

non invidiam verens poeiusdemque amici

praesidio regis

quidquid

sentiret declararet?) ,

sed ve-

rissimam hanc rationem esse inteliigens et solam modestiae ac temperantiae

convenire.

Superbiae

enira

et in-

quam vulgus sapere arbitrari et coqsensum hominura moresque communes spernere (ofxf* Merito igitur vul/LtfO'' iquciv firj ^VQa^s tav vo^cov'), gus odit sublimes ilios viros, qui coetus hominum et consolentiae est plus te

vivia et communem festorum laetitiara fastidiunt neque affabilitate coraitateque

cum

popularibus conciliantur (^lGblv

xb Cs^vbv ^al xb firj na6iv (plXov^ Hipp. invidiam subeunt

illi

exquisitae

v. 92.) ;

sapientiae

merito

abstrusae

cognitionis studiosi CnsQi60oi qpwrf g) , qua se praeditos non solum sortem humanara, verum etiara deos ipsos vincere arbitrantur. Eiusmodi enim sapientia in insaniam abit.

Hac vero insolentia etiam

deterior

est morositas

illa

et suspiciosa severitas hominum regulis praeceptisque orania

dirigere volentiura,

nihil

naturali

sensui et

dori credentium et rapi trahique disciplinam,

ma paullulum

ingenuo pusi

quis a nor-

quod sobrie, frigide, ieiune fit probantium, ardorem vero mentium et furorera illum divinum, quo praestantissima quaeque gidiscedat, clamantium, nil nisi

gnuntur, vehementius quam caput Gorgonis horrentium, denique quidquid est dulce, pulcrum, iiberale, quidquid ingenuos animos tenet, oblectat, incenditque et

cum Venere

Baccho ex vita tollentium.

insuperque imperii

sui

Huius generis Pentheus est potentia fretus atque contumax.

Qui quod stupris opportunas illas bacchationes esse dicit,

6« Sed quisnam,

quis negabit?*)

nisi insanus,

incendiorum

vitandorum caussa igni popularibus interdicet*? Redeunt famuli a Pentheo emissi Tinctum adducentes

Bacchum ,

qui

quidem sponte

se persequentibus

obtulit

neque mutato vuitus colore, sed hilaris ridensque, vincula Simul nuntiant Bacchas, quascunque in vincula accepit. coniecisset Pentheus,

solutis sponte catenis apertisque di-

montes ad bacchationem reversas esse. Rex autem demi vincula Baccho iubet iam in potestatem vinitus foribus

suam tradito, et admiratur formositatem ac delicias iuveprolixa coma praeter genas defluente cuteque can-

nis

dida insignis et captandis an^ribus idonei.

Exquirit deinde

de patria, de genere, de sacrorum natura admodum maligne atque contumeliose, in flagitia et obscenam libidi-

nem quidquid potest suspiciose detorquens, et partim adrairatur

ambigue dictorum calliditatem partim indignatur non est audire profanis,

tergiversatione celantis quae fas

partim exacerbatur confidentia iuvenis potentiara

dei ex-

neque vincula neqiie supplicia tiraentis. Hic serrao pugnae instar coraraissus nescio an tenore dictorum alternis versibus fusorum et vi atque acumine verborum omniura praestantissiraus sit. Postremo Pentheus desecari coraas Baccho deraique thyrsum iubet et vinctura ipsum equili includi; raulieres autem, quae chorum constituunt, aut in servitutem vendere aut telis et laniflcio adhibere constituit: quae edicens iam paene insanire videtur et tollentis

omen norainis {Jlsvdsvg, ivdvstvx^^^Cac roijvo^' £3tLti]dsios) ad eventura adducere. Yatis indutum persona vi quadara divina praediti inducens Bacchum Euripides hoc assecutus est, iit et aequo Marte homo cum homine sive rex cum sapiente certamen committeret et comraodius theatrura huraana omnia vel certe huraanis vicina

spectans

coraraoveretur docere-

turque: nara etiam quae naturam superant eiusraodi sunt, ut nasci facile partim ex vi furoris divini potuisse partim

ex mentis coecitate hominis iracundi obstinatique videan-

*) Cf. lon. 552

— 556: -kcctoivov ovtu Bayx^ov ngog tjdovag

xovz iHslv tv' i aTtuqi] (i£v

35*

548 Sic Toluntatem nostri interpretatus Horatius est Epist.

tur.

1.16, 13:

„Fir bonus et sapiens audebit dicere: Pentheu^ Rector Thebarum

quid me perferre patique

^Adimam

Indignum coges?

bona.^^

Nempe pe-

rem^

cus ,

Lectos^ argentum? tollas licet. .^.,ln manicis et Compedibus saevo te sub custode tenebo^ Ipse deus^ simulatque volam., me solvet. Opinor., Hoc sentit : Moriar, mors ultima linea rerum est.^^

Abest tamen a comraentis poetae sobrietas nil nisi

ista

hominum

consueta ac vulgaria admittentiura fideraque rebus,

quaruracunque non naturaies apparent caussae, derogantium, et relinquuntur

satis

multa,

quae captum superent

obscuritateque ipsa teneant neque sinant notarum rerum cognitioni secure confidere.

His actis Dircen chorus obtestatur, quae infantulum

Bacchum fontibus suis accepit, cum luppiter ex igni eriperet et Dithyrarabi nomen incluso in utero masculo imponeret: quorum testis Dirca nihilominus coetus bacchantium propellit; sed erit tempus, quo impietatis eam poeniteat.

Feritatem generis

Pentheus prodit, dracone

sui

oriundus, monstrum Gigantibus aequale ac diis infestura, qui

laqueis vincturus

chorearura

caliginoso

est

Bacchi coraites iaraque ducem

carcere

inclusit.

Adspicisne hoc,

o lovis fiii, tuos sacerdotes cum dura necessitate confiictari? Tiri

Veni thyrsum per Olympum quatiens ac funesti

insolentiam comprirae,

sive in Nysa, ferarura altrice,

thyrsura iactas sive in Corycio vertice vel in Olympi domiciliis, ubi

quondara Orpheus arbores ferasque carraini-

bus duxit.

O beata Pieria, te

tans

colit

Evius et veniet sal-

Maenadum choreas ducens Axium

diam fluvium terram

irrigat

traiiciens et

Loe-

fecunditatis auctorem , qui pulcerrimis aquis

equestrem.

His cum tyrapanorura strepitu

cantatis, subito vox auditur Bacchi intus ciaraantis, siraul

terra intremiscit,

moventur columnae vestibuli

et doraus

universa concutitur ; ex monumento autem Seraelae surgens

flamma

per

aedificium

volvitur*).

») Huc respicit Horat. Od. II, 19, 14.

Disiectis incensisque

549

Bacchus ad feminas metu perculsas humique proanimum earum confirmat et quomodo res gesta sit exponit. Pentheus, Bacchum se vincire putans, tauri ad praesepia stantis pedes vinculis constrinxit iram aedibiis

stratas prodiens

sudorem toto corpore stiilans labraque dentibus quae intuens Bacchus tacitus adsidebat. Interira concussis aedibus flaramaque ex turaulo Semeles emicante, ille ardere domura ratus, currens huc et iiluc ad ferenspirans ,

mordens

dam aquara oranera faraiiiara concitavit; tura rursus efi^uratus in carcerem cum stricto gladio re-

gere Bacchura currit, ubi

Bacchura

deceptus falsa iraagine aerera ense verberavit, Praeter hanc ludificationem

sibi iugulare visus.

domus eius disiecta corruit;

fatigatus

labore

Mox prodit, foris quaerens hospi-

abiecto gladio anhelat.

conspecto eo claudi portas urbis

tera e vinculis elapsura ;

iubet.

autera

ipse

Haec irae rabies adventu

nuntii interpellatur ,

qui

quae ex Thebis ad

e Cithaerone reversus de raulieribus,

Sole memontium egisset, con-

sacra Bacchi celebranda abierunt, mira narrat. dio quura arraenta bubulcus in iuga

quorura uni Autonoe,

spexit tres Baccharura choros , teri Agave, tertio

al-

Ino praeerat, et dorraiebant oranes sorano

solutae frondibus

arborura

substratis,

corporibus temere

non vino ac tibiae strepitu incitatae per solitudinera sectantes. Audito autera

sed raodeste yositis ,

Venereraque

Agave stans raedia inter Bacchas ululavit, quae excusso somno rairo cum decore surgentes puellae pariter atque matronae priraura quidem

boura raugitu ,

ut expergefaceret,

coraara per huraeros deraiserunt

pellesque,

quibus so-

luta vincula erant, subligarunt, et serpentes capitibus cir-

curadederunt; quaedara

quibus turgebant mamraae, lac

hinnuleis vel luponira catulis praebuerunt; praeterea serta

hederae et srailacis

pem

sibi

thyrso verberavit,

imposuerunt.

Tum aliqua ru-

unde aqua

liquida

alia ferulara in solo defixit ,

deus ; quaedara terram

prosiluit;

per quara fontera vini

digitis scalpentes lactis

nem invenerunt; itera ex thyrsis raella stillabant. Haec conspicati pastores consilia contulerunt dara eorura salis capientes

versutus

disertus

Pentheo gratificareutur.

suasit,

emisit

scaturigi-

qui-

ut Agaven

Quo probato consilio

550 Bacchae autem certo tempore thyrsos cantaverunt, una bacchante universo saltu cum feris. Ibi cura forte Agave proxima esset arbusto, sub quo pastorum unus corpus abscondiderat, hoc prosiiiente, ut coraprehenderet, iila claraavit: o insidias fecerunt;

iactantes lacchura clara voce

pernices

meae canes, ab

sequimini

his

captamur viris: quamobrem

me thyrsis armatae.

Qua

audita

voce quura

effugissent pastores, illae in armenta irruerunt.

Ibi vide-

earum manibus discerpi et merabra sursum deorsumque spargi, ut quaedam de abietibus cruenta

res vaccas vitulosque

penderent; tauri autera feroces cornibusque freti procubuerunt hurai infinitis iuvenura manibus tracti, et mo-

mento temporis viscera discerpta sunt. Mox velut volucres cursu per campos latae in vicos proximos impetu facto omnia sursum deorsumque disturbarunt: infantes humeris impositi sine vinculis haerebant, in corais faces ar-

debant nec urebant. Incolae vero vicorura arrais arreptis obviam se tuierunt. Ibi raira acciderunt: feminae enim minime telis sunt vulneratae; viri autera thyrsis missis in fugam coniecti. His rebus gestis Bacchae Jocum , unde profectae erant , reversae fontibus , quos deus iis emiserat, cruorera abhierunt, siraulque angues sauciati et

linguis genas

earum poliverunt.

His conspectis auditisque cura oranes raagnum esse deum Dionysum intelligant dignumque etiara propter beneficia, cui terapla

consecrentur, Pentheus tanto fortius ob-

sistendum, ne tanquam incendium petulantia Baccharura superet, censens pedites equitesque oranes ad arma vocat.

A quo conatu retrahere iratura Dionysius, ubi neque utiiia monendo neque

pollicendo, se sine

arrais

Bacchas redu-

cturum, potuit, persuadet, ut speculaturus Baccharura facta moresque se duce in montem proficiscatur: quo proposito mire gestit homo obscenarum libidinum conspicandarura cupidus: qua occoecatus cupidine facile etiara, ut muliebrera habitura induat, prolixa coraa, veste

talari,

mitra, thyrso ac pelle hinnuli ornetur, adducitur.

Socius

itaque

hoste

factus Dionysius

cura

illo

domum

redit, ut alienatum mente ea ratione, qua diximus, ornet, deinde per frequentes urbis vicos ducens ridendnm popu-

551 laribus exhibeat,

postremo dilaceraiidum matri et cognatis

tradat. In

hoc toto actu uemiiiem, quamvis sit ad accusandum quod repre-

proclivis, quamvis Euripidi iufensus, invenire

hendat

posse

Incendium aedium

arbitror.

tura vocibus Bacchi intus

operantis

lierum prope adstantium et, ut quaeque effecta significantium , tumultu , pavore ,

concussio

ille

minatus est,

clamore tam gra-

repraesentantur ,

ut etiam scenae imitatione

carere posse videantur.

Quae autem narrando ex-

Titer auribus

oculi

tum trepidatione mu-

ponuntur, tam

apte inventa sunt tamque veritati similia,

ut acta illa sic esse, ut narrantur, quamvis sint nova atque inaudita, facile credamus.

descriptum cio

est, cui

Egregie vero ingenium Penthei

quae inest alienorura flagitiorum suspi-

cum libidinosa spectandorum secretorum cupidine conut muiiebri habitu indutus homo se-

iuncta faciie efficit,

verus superbusque se ridendum civibus exponat; contumacia autem et pervicacia eiusdem saepius elusa in rabiem vertit,

ut insania etiam sine dei auxiiio gigni potuisse vi-

deatur.

Bacchi sacrorum

non alienum esse Tidetur raonere

quaenam vis fuerit et quae natura. Omissa ratione, quae non minus scelerum ac vitiorum quam virtutum mater est,

ad naturae integritatem castitatemque et aurei saeculi

felicitateni redire videbantur qui illa

celebrabant,

cum

quandam communitatem inibant, pellibus tecti hinnulorum , anguibus cincti mammasque catulis luporum praeferis

bentes; item victu ferino utebantur, crudis vescentes car-

nibus et quidquid ciborum obvium in

silvis

ferarum more per siUas cursu vagabantur. neris reliqua

eorum

facta

erant;

erat,

denlque

Eiusdem ge-

respuebant enim quid-

quid est culturae ac disciplinae proprium et rationem pru-

dentiamque ficta insania exuebant, sed ingeneratam naturae modestiam tuebantur. Huius igitur iucunditatis rursus se participes fore victo Pentheo Maenades gaudent. „Rursusne in nocturnis choreis pedem nudum movebo cervicemque iactabo tanquam hinnula in viridi prato ludens, postquam indaginem superatis plagis nodosis effugit, ac dum venator canes voce

552 incitat, ipsa veloci carsu

per campum irriguum ealiens in

solitudinem sub arbusta siivae evasit. aut quid pulcrius a

diis

Quid est prudentia

munus mortalibus datur, quam

manu victrici hostium Terticem premere? quod autem pulcnim, idem iucundum est. Tarde quidem, sed certa vedeorum vindicta animadTertens in eos qui per inscitiam insaniamque divina contemnunt; vafre autem per longum tempus insidiati corripiunt impios. Non decet unquam legibus institutisque superiora sectari levis enim impensa est valere id ratumque esse existimare, quidquid divinum est tum tempore longinquo tum natura sancitum. Felix est qui ex tempestate in portum efFugit, felix qui aerumnas superavit. Opibus quidem alii aliis antecellunt, et innumerae sunt spes, quarum aliae prosperum habent eventum, aliae irritae cadunt; sed qui in diem commode nit

vivit,

beatus est."

Prodit ex aedibus Pentheus vestitu muiiebri ornatus et

mente

alienatus.

Duplicem solem duplicesque The-

bas adspicere sibi videtur Bacchumque tauri specie prae-

ditum, et putat se universum montem Cithaeronem posse cum ipsis Bacchis humeris impositum auferre. Dissuadente Baccho, ne Nympharum Panisque sedem evertat, sub abietibus se velle corpus occultare dicit et quasi aves

Bacchas inter arbusta recumbentes intueri. Inter hos sermones Bacchus ornatum vesani vehementius corpus importuniusque iactantis componit et collaudat furorem eius multisque ambigue dictis, dum per mediam urbem gloriantem ducit, fatum atrocissimum praedicit. Haec in nidis

cum risu nam quura ridicula sit ludificatio horainis irapii insolentisque, tum mali, cui imprudens et cum actio eiusraodi est, ut in spectanda ea raiseratio

quasi conflictetur:

gloriatione

obviam

proficiscitur,

atrocitas

miserationem

Sed quamvis sortem Penthei humane doleamus, digne tamen accidere ei quidquid accidat inteliigimus. Abeuntis e conspectu Bacchi vox auditur Maenadas advocantis et in ipsas paene manus earum Pentheum discerpendum tradentis. Accedit cantus chori: Ite celeres Furiarum canes ad Cadmi filias in montibus congregatas, exstimulate eas contra speculatorem Tesanum muliebr!

movet.

553 Mater eum prima conspicata Bacchis „Quis hic Thebanorum explorator in montes Tenif? quaenam landem hunc mater peperit ? non enim no-

habitu occiiltatum. acclaraabit:

stri

san^ninis est,

sed leaenae alicuius vel Gorofonis pro-

Veniat manifesta Vindicta

lesl"

cum gladio! dilaniet im-

probum impiumque monstrum hominis sana mente

orgia,

tua

Bacche,

iniusta

ira

ac ve-

Matris grassantis,

Modestam servare menquasi vi sit superaturus invictos. tem est tranquiilam degere vitam tum deorum vacanlera Nolo vel saoffensa tura huraanorum casuum expertem. pientiam cum invidia sectari*): quae autem praeter hanc magna ac splendida habentur**), in his pietatem decet servare, ad pulcra vitam in dies bene dirigentem , atque omissis

iis

deos***).

quae praeter

ius

fasque

Veniat igitur Vindicta

cie aut draconis aut ieonis ignei ; tori

usurpanlur,

colere

Appare tauri spe-

etc.

veni, Bacclie, ac vcna-

Baccharum ridens iniice laqueos devenicnti

Mae-

nadum turbam funestam. Venit nuntius

qui de Penthei interitu corara choro

Cura

gratulante sibi ac lactante exponat.

Cithaeronem

venisset Pentheus, in convalli qiiadam opaca atque irrigua ut conspiceret illas neIbi dum Bacchae partim thyrsos que ipse conspiceretur. hedera denuo ornant partim carmen Bacchicnm alterna inventis Bacchis tacitus consedit,

vice cantant, Pentheus effugere illarum lasciviam conspe-

ctum suum arbitrans, ut in subiimiorem locura toUeretur,

*) ^Jnsani sapiens nomen ferat, acquus iniqui,

Ultra quam satis est virtutem si petat ipsam.''^

**^ Potentiniu

dicit

atque dominatum

cuius gratia violandam

lustitiam esse censet Eteocles in Phoen. t. 524. -v**) yvcofiav ococpQOVflv d-vccrois anqocpocaiGxos

fts

"^oc

T£ d^emv Ecpv

^qoTslcov tvxcov r

To aocpov ov (pavfqoi x

alvTtog §ios.

cpd^ovoi xcctgoo

&i]qBvovGa

ru d' stsqa ficyocla

ovra df?,

inl zoi xaAo: ^iotov rjfiog ets vv-Kta x' bv xoc d' l'|to vofiifia

ayovt

evGt^uv,

Sinas in^aXovta xifiav d^iovS'

554 cacumen Bacclius raanu

in abietis ramis consedit *) , cuius

comprehensum ad terram

deduxit

orbis

curTati

instar

rursusque in sublime, imposito Pentheo, paullatim remisit. Jbi ille vix consedit conspicuus, cum Bacchus, e conspectu subito remotus, clamavit: .,0 iuvenes, adduco

vobis

qui

eum!"

Simul

orgia

mea irridet:

proinde ulciscimini

flnmma a terra ad coehim pertinens effulsit, et siluit aether cum nemore et feris; Bacchae autem, non iiquido audita voce, arrectae stabant ignis sacri

oculos circumferentes. citato

Iterato clamore,

tum vero omnes

cursu columbas velocitate aequantes per torrentem,

per rupes furibundae feruntur, conspectoque Pentheo, in

rupem adversam evadentes primum saxa et ramos abietum et thyrsos coniiciunt. Quibus telis ubi nihil profecequercus ramis confractae pro vectibus utentes evel-

runt,

lere radices abietis conantur; postremo, exhortante Agave,

stirpem manibus innumeris arripientes solo evellunt.

quum Pentheus de sublimi

facto

gemitu cecidisset, mater prima in

terram praeceps

Quo cum

eum quasi sacerdos vi-

Tum ille reiecta mitra, ut agnosceretur, ad-

ctimae irruit.

motaque genae dextra

o mater,

inquit,

sum filius tuus

Pentheus, quem Echioni peperisti: miserere mei,

noli

pro-

pter meum peccatum filium tuum occidere.

At ilia spumam ore fundens, distorquens ocuios, nil mota dictis raente

lymphata, arreptam eius manum , insistens iateri, revulsit humero viribus divinitus auctis; Ino autem ab altera simulque Autonoe cum universa turba inCommistus est Penthei gemitus cum Baccharum alia pedem cum iilulatu. Abstulit autem alia brachium parte laniavit, stitit.

calceis,

alia

laterum viscera,

imbutae sanguine per

saxa carnes perque frondes arborum in sparserunt; leonis

esse

morem

caput autem arreptura mater thyrso putans ,

pilarum affixit,

iamque per media Cithaerouis iuga

ad urbem portat ovans gloriansque

Bacchum quasi so-

cium venationis auctoremque victoriae invocans. Haec mox coram in scenam adducuntur. Nam postquam chorus f unestam victoriam, uti decet, praedicavit, Agave exu^)

Gum fama vetustissima haec congruunt; cf. Fausan. 11,2,6.

555 vias ita, ut praedixit nuntiiis, domum referens in conspectnm

cum vesanagloriatione prodit, gratulanteatque irridente cho„Cepi hunc sine laqueis iuvenem leonem, ut videre iicet, prima ego vulneravi (beata A^ave in coetibus praedicabor!), secundae Cadmi fiiiae ferierunt, Este nunc participes epuli: iuvenitis enim hic est catukis, modo mentum pube tegens. Prudens vehator Bacchus in hanc feram incitavit Maenadas. Thebani, opinor, et Pentheus filius matrem laudabit: magna enim ac decora huic ro.

in Cithaerone;

terrae

Haec

perfeci."

incisim

per laelas

exciamationes

Agaves perque mutuas chori interrogationes et gratuiatioIlortante deinde choro,

nes peraguntur.

Tias victoriae ostendat, cit

Agave:

nullis hastis

mus!

ut civibus exu-

conversa ad populares haecce di-

quam Cadmi filiae, „Videte hanc praedam neque retibus, sed nudis usae digitis, cepi,

Quid igitur hastas fabricari attinet, quandoquidem

nos manibus ferae huius membra discerpsimus?

Ubi mihi

pater est senex, ubi Pentheus filius? veniant, ut hoc leonis caput triglyphis

aedium affigant!"

nam Cadmus Penthei membra per Cithaeronem conqui^ita cum famulis domum reportans subsecutus est Agaven. Quo liaec conspecto Praesto sunt quos vocat anibo:

pergit

gloriari

praestantissimas

filias

quae reli-

esse,

cto lanificio ad maiora evectae sint, ut feras manibus capiant.

Postulat

fronti aedificii

deinde,

affigat

ut acceptas a se exuvias pater

simulque amicos ad epulas vocet.

Quo non respondente laetitiae eius, tum huius morositatem tum filii perversitatem vituperat, quem queritur, cum deceat venationi cum iuventute Thebana operam dare, cum diis

pugnare. Paullatim deinde abeunte

insania

resipiscit

facta

cognoscit, arguente singula et in mentem revocante Cadmo.

£t primum quidem defixis in corpore dilaniato oculis obmutescit. Interim Cadmus orbatam suam senectutem et foedissimam eius, qui fuerit domus columen, necem de„Nunc ego contumellis obnoxius vivo, qui quonplorat, dam civitatem gentemque Thebanorum condidi exstinctus :

enim est is, qui antea inopiam meam consolabatur et iniurias

defendebat,"

Matris

querelas

quae

continebant

556 Sed memoriani orationis universae

verba interciderunt.

servavit Longinus fragm. VIII. p. 118. ed. E^ger.,

et quos-

dam versiculos passim inventos recte luiic scenae vindicavit Porsonus, quibns equidem alios ex Christo Pat. depromtos addere non duhito. Agnito igitur filii lacerati vultu A^ave accusavit se ipsam movitque misericordiam (yvcj-

Qi6a6a tbv Tcaida duCTcaa^ivov xatTjyoQH filv Eavtijg^ nisi ipsa piaculum suscepissem d ^rj yaQ 'idiov Ika^ov elg xsiQag ^voog

ekeov 61 oclvh) dicens,

liceret milii saeva clamitando

—

dolorem effundere ac dete-

quorwm manibus foedissime perisses:

stari eos,

XaxiCtbv Iv TcktQ^iCiv evQtod^ai (ioqov *).

Solamen quoddam doloris est in funeribus liberorum, corpus, quod alueris foverisque, quamvis exanime, amplecti atque osculari.

Hoc quomodo e^o

faciam corpori mem-

bratim distracto foedeque deformato*? Tiag nai viv rj dvCrrjvog evka^ov^ivrj jCQbg CzsQva

^a^ac; tiva bl ^QTjvijca) tQOTtov;

membra amplexa et recordata prieorum venustatis virtutisque foedum laniatum in unoquoque deplorat (exaCtov avtov toiv ^slav 7J îj' rrjQ Iv raig XfQol xQarovCa x«^' sxaCrov oixriêrai): ccy\ ca rdXaiva xsIq fft?;, vexQbv kaê Nihilominus

singula

stinae

xa\ TCav xaraCicccCai^i cbv ^eXog, tsxvov,

xvvovCa CccQxag. agneQ e^e^Qeipcc^7]v'^*).

Tum concinnavit rursus composuitque funus, ut servaretur sepulcro, et ultimum salutavit:

^o%eivbv rexvov, elg"Aidov douovg ***), Motus his miseriis ipse Bacchus ad coiisolandos aegros o'iXV>

descendit, simulque vitae exitus qualis futurus esset ostendit.

dracones enim Cadraum atque Harmoniam

) Lucian. Pisc. init.

ytccQ-dnFQ rivcc TlivQ^ia

iv itbrqccLGiv iVQSod^at fiogov. tuit

fragra.,

'OqtpEoc Xayttarov

Ex eodcm loco decerpi po-

quod schol. Phoen. v. 3.

affert,

a Zirndorfero

p. 105. monstratum : yial fv Bdyixats ' uvtijaiv ilccTaig.

^*) Chr. Pat. v. 1306. 1254, 1255. 1312.

***) Chr. Pat. V. 1502.

mu-

55T tatos dicit iiigum boiim Tecturos

rorum

multas

esse;

postremo

urbes

esse et ductores barba-

cum innumero

exercitu

fusis perditisque barbaris

Agavae vero cum sororibus^

torum translatum

iri;

vatae

liberisque,

parentibus

pulsae

abeuudura esse et in

Illyria regi

Itaque

sibi

valedicentes

eversuros

iu iusulas bea-

invicem

patria ,

pri-

exteros

Lycothersae nubendum*). pater et

filia

discedunt;

Agaven autem longissime a patria abeuntem.» ubi Cithaeronis et bacchationis obliviscatur^ sorores comitantur.

Pulcerrimum carmen Bacchas Euripidis esse dlcit Lurefert Demetrium Cynicum, quum videret Corinthi iudoctum qucndam male cianus adv. indoct. §. 19., quo loco

recitantem nuntii narrationem ac Penthei iuteritum,

ptum ex

ere-

manibus librum discerpsisse ac dixisse praestare Pentheum semel a se, quam saepius ab illo lacerari. Latine iilud vertit Attius sic, ut ad verbum pleraque exprimeret; cf. fragm.3. cumv. 35. **), fragm. 2. cum V. 254.,

eius

fragm. 1. cum vv. 281 seqq. '<'**), fragm. 14. cum

V.426. -1-), fragm. 9. cura v. 428., fragm. 18. cum v. 476. f-j-),

fragm. 17. cura vv. 541. 542., fragm. 9, 10 et 12. cum vv.

651 seqq. et vv. 1007 seqq., fragm. 11. cum v. 689., fragm. 6.

cum V. 1010.,fragm. 3. cum v, 1124 et 1155., fragm. 8. cum T.

1138.

lostr.

Imitatus est Ovidius Met. III, 511-733. et Phi-

Imag. 1, 18.

Frequentissime ad eam respexerunt scri-

ptores, velut Strabo, Plutarchus, Gellius, Tliemislius, cianus,

Lu-

Clemens Alex., Horatius, Origenes, Athenaeus, Ae-

lianus, Longiuus, Plato et Aristipj)us ap. I)iog. Laert. II, 78.

aliosque -j-f f ),

Theodorus ap. eundem VI, 97., laso histrio

ap. Plutarch. vit. Crassi p. 564. E., Sextus Emp., Polyaenus,

*) Cf. Hygin. c. 184 et 254.

**)

Bona pars orationis Bacchi interiit. Deinde omnes stirpe cum inclyta Cadmeide Vagant matronae, percitae iumultibus.

***) Laetum inter pinos tripudiantem in

circulis

Parnasso ludcre atque taedis fulgere.

f) Formae figura nitidiiatem, hospes, geris. f-j-)

Praesens praesto irridet nobis.

fff) Cf. Boeckh. de Gr. trag. princ. p. 302— 305., qui quae de duplici recensione suspicatus est, haec iam ab ipso omitti arbitror.

558 Stobaeus

Totara fere

etc.

fabulam

usum Nonnus Dion. XLIV. seqq. abusus est Pseudo-Gregorius. Barnesius

convertit

autem ipse Aequod vastius affirma-

Euripiiles

schylum sine dubio imitatus est, vit

suum

et plurimis eius versibus

arguraentum vetus interpolans:

to ovo^a

liovov ^nanBTtoirixai EvQLTtldi] *). llecentiorura etiam

qui infestissimi fuerunt carmi-

ii,

nibus Euripidis, hoc drama non probarunt tantum, verum

etiam laudibus extuierunt **).

A r c h e

Argumentum Ilyginus rationis

a u

fab. 219,

cuius nar-

exposuit,

„Archelaus, Temeni filius, exsul

hoc est initium:

a fratribus eiectus, in Macedoniara ad regem Cisseum venit."

Quibus verbis adde quae Dio Chrys. orat. IV. p. 70.

(163.) Diogenem Aiexandro fecit dicentem:

Xog

£?^avv(ov i

(p^EQa

dri

sophura

vel, si cura

qui

aino'

o^uk

Maxfdoviav alyag 7i6t£qov ovv Iv noQq)VQa ^dXXov tj tv di-

6 ^AgxiXaog xal '^X%'ev iig

fjv

TOVTO

Habes

tcolsIv ;

igitur

Aristophane dicere

humilliraura

vitae

genus

rursus philo-

raavis, raendicura,

descendere

patriaque

raallet

quara eadera cura caede fratrura

ac populariura occupare.

IIoc igitur habitu vestiUique Ar-

regno carere

chelaura in scenara prodeuntera exposuisse puta de raaiorura

suorura

rebus gestis

deque

sua conditione:

cuius

prologi initium hocce servatum est:

^avaog^ 6 JtBvxTjKOVTa ^vyaTBQCJV TCatiqQ^ Nsikov kmcov KcclhCtov BVKtalcog'^'^*) vdcjQ dg BK ^Bla^PQotOLO TiXrjQOvtai Qoag Ai^ioiiidog yag^ rjviW av ta%fi xlcjv^

—

*) Cf. Schoene de pers. in Eur. Baccli. habitu scenico p. 1. -^*)

Cf Schlegel T. I. p. 25«.

Gruppe Ariadn. p. 381 seqq.

Quibus adde: de Euripidis Bacchabus Gottingae 1833. **) Vulgo in yaiag ;

scr. G.

Meyer.

Silber de Eurip. Bacchis. Berol. 1831. sed Tiberius in Rhet. Gr. T. VIII. p. 577.

praebet svnTairjs: idem versu quarto veriora servavit.

559 tE^QLitTtBvovtog fjXlov "Aat^ ttlQ^EQa

— *)

sk^av eg "^Qyog como' 'Ivdxov noXiv, IleXccoyLCJtag 6' covofia^^svovg tb tcqIv

^avaovg TialHC^ai voyiov 8%-fjyc' dv 'Ekldda. Haec, ex Anaxagorae physiologia depromta**), congnumt ciim initio Uelenae. Ad suam deinde fortunam transiens Archelaus dicere potiiit haecce: nkvrig

yaQ {av rtg) o&k Ixsiv^ dTCcols^BV,

tb tov TtatQbg ysvvalov.

ut eventum habentibus oracu-

Simiil spe erigehatur fore lis,

quibus in Macedonia

regnura quaerere iuberetur

Dion. Chrys. i. 1.), in melius fortuna

mox mutaretur.

ductus spe regi ministeria sua offerre constituit. igitur

(cf.

Qua Altera

colloquio regis et advenae conficieba-

prologi pars

tur. Sciscitatur Cisseus consiiium adolescentis hisce verbis:

tvyxdvBtg xQBiav B%Giv;

i^^cjv ti brixa

natBQcav yccQ BO^kav IXnibag diSog ysyag. Cognita

fortuna advenae

caussa ac

lubens

eum

recipit,

quod cummaxime imminet (a finitimis enim, ut ait Hyginus, oppugnatur), simuique monet, ut fortunae damna virtute emendare studeat: opera eius usurus

Col

in bello,

Binov^

nal, tag tvxag bk tciv novcav

^riQdv* OQag yaQ Cbv natSQa ttacj^Bvov.

VBaviav yaQ dvdQU XQV tok^iav dsl' oiudBLg yccQ cjv Qcf^vfiog BvxkBrjg dviJQy

dXk' OL novoL tiKtovGL trjv Bvdo^iav.

Paratum iuvenis animum haecce declarant verba: B^B 6' ao' ov

— — — —

[lOxd^SLV dlicaLov; tig 6*

zig

d^ox^og BvxXsijg;

tav fiByLdtcov dsLXbg av coQS^ato;

6vv nvQioLCi td KaXd yiyvstaL novoLg. Recte Tiberius ol rgstg, inquit, nsql norafiov 6tixoi nsqirroL Non facile omittebat occasionem Euripides inventa philosophorum cum Tulgo communicandi. **) loannes Lydus de mens. IV. p. 112: nBql Trjg iv ^fgsi rav *)

vdocTcov inidoascos 'Ava^ccyoQag (prjGt raff trjg Ai&ioniccg ttjTtofisvag TTJg

xiovccg

do^Tjg

dnoatsXXsiv tov NslXov

Alaxvlog xai ZocponXTJg

muI tccvTTjg iarl xccl

EvginldTjg.

560 Interim gravius in^uit bellum et ad ipsam nrbem oppugnandam hostes cum populatione agrorum contendunt,

quo

excitati

terrore

agricolae

ad regiam accurrunt auxi-

Jium petentes:

âCdtv xcjgag r^g nolv^coXov, KlCCbv, Tiediov nvQi îaQâiQEi. Quibus auditis Archelaus spem concipit fore opportunitatem ex egestate evadendi:

od yaQ vnsQ^BLv xv^atog ccxQav 6vvd^£6^'' yccQ ^ccXXel mvla^

Tcaxov sx^lOtov, (phvyu d' okfiog,

Haec atque alla alternis vicibus chori carmen interpellans scenam reversus in Archelai spem victoriae ponere declarat: dXiyoL yaQ lo^Xol TCQsiaoovEg TtoXXav xaxwv dXiyov ccXxLfiov 86qv iCQHGCov GXQaxriya ^vQiov OtQarEv^iaxog' Fiuito cantu rex in

canebat.

virtute se

— — — }^%EL

8e xal tovt' ov%l ^lxqov^ avyEvrjg

dvijQ OTQaxrjyav evkXeo. x* excov cpdxiv, Iterat deiiide

illa,

quum exciperet, monuit:

quae,

oi'K E0XLV ogxig i^decog ^i^xcdv ^lovv

EVAlELav ElgEiiTri6aT\ dXXa %Q7] novELV. Paratum sc ad suscipiendum laborem esse docet Archelaus, sed nolle egenum diviti gratis et siue mercede ope-

ram praestare: OV ^OvXo^aL TtXoVXOVVXL dcDQELC&ai JCEVTjg' liri

iC cccpQova HQLVi^jg^ '^v dLdovg alxelv doKco *).

Egestatem enim

niillo

esse

lionore;

itaque vituperandos

esse qui, qiium ad cetera sapiant, non sapiant ad lucra:

ovK E6XL Jteviag leqov, aiG%iCxrjg &eov' dvTog OLXLveg cpQOvov6L piEV, cpQovovOi 6' ov6ev G)g ye %Qr]^dxov VTteg**)» liLGcb yccQ

Itaque postulat,

fiiiam

regni heredera instituat, Terit.

lao

Hyginus:

pro

rex sibi

despondeat simulque

pulsis hostibus terram libera-

„Regnum et filiam in coniugium Arche-

dare pollicetur,

*) Vulgo

se ab hoste tutatus

ijv.

**) Vulgo (pgovovGt 6* ovdivog ys.

esset."

Con-

561 cedit

Cissens postulata et arcessita

filia

rata facit pro-

Filiae verba lubenter conditionem accipientis haec

missa.

fuisse videntur:

scatQog d' dvdyKfj Ttaidi TCstd^Sij^aL Xoycp

iv toXg tsxvoLg yag dgstr] tcbv s^dysvav ^Xafixl)S

XQSi66av t* s6tl nlov6lov yd[iov,

Profecto contra hostes Archelao, natibus

eius

chorus fausta co-

precatur et recordatus Herculis, ex quo ille

De latroni-

originem ducit, certamiuum sperat victoriam.

bus euim ab Hercule sublatis dicta sunt verba, quae schol. Pind. Pyth. 55. attulit:

snavo^ SdovQovg Xv^savag *). Redit deinde ex proelio nuntius victoriae. Hyginus : „Archelaus, quia ab Hercule esset oriundus (nam Temenus Herculis filius fuit), hostes uno proelio fugavit et ab Cuius narrationis nihil servatum rege pollicita petit." Continuo amicorura, qui praesto sunt, aliquis regi est. ut de medio virum optime meritum tollat: de qua re Hyginus: „llle ab amicis dissuasus fidem frauItaque fodavit eumque per dolum interficere voluit.

suadet,

veam iussit fieri

multos carbones eo ingeri et incendi

Ex ea amici oratione pe-

et super virgulta tenuia poni." tita

sunt haecce: lirj 7cXov6lov ^jjg' sv8ss6tSQog yaQ g)v taTtsivog s6tai' xslvo 8' l6xvsL ^sya,,

TtXovtog la^cov ts tovtov svysvrjg dv^Q.

Opes

igitur

cum nobilitate generis coniunctas nimium ait

valere neque regi tolerabiles

esse.

tum Archelaum

sed

fraudandura,

esse: iuvenem enim

Neque praemio vita

tan-

quoque privandum

egenum eundemque fortem atque au-

dacem, praesertim si iniuria se afiectum esse credat, periculum minitari opulentioribus minus strenuis: vsavtag ts Tcal Tcsvrjg 6o(p6g '9'' «fta,

ravt* elg ?v eX&6vt' Sc^l' sv&v^iij^scag» *)

nEiqaTus zovs xara rcBXayog

Ajyffrag

XiyofiBV ,

tovs iv odtS H cixov Qy ovvT aSy naq

5>)

govs avTOVs XiysL EvQinidTjs iv 'AgxsXao).

T. n.

xvglcog

%al oSov-

562 Nunquam regibus conducere quemquam virtute ipsis praestantiorem, sive servus 7CQsl60c3 yccQ

sit sive

ingenuus, alere:

ovts dovXov ovz' iXevd-SQov

tQS(pSLV sv oYnoLg d0(palsg tolg 6coq)Qo6iv,

huic colloquio interfuisse ex fragm. 24mo Excusat enim se huic de perfidia rex, ad iniqui-

Filiam Cissei colligo.

tatem deorum caussam transferens: 7c6XX\ CD tsxvoVj 6(pdXXov(3Lv dv&QCjnovg %boL Neque tamen satisfacit filiae, haecce respondenti:

tb Qd6tov eljtag, aitLd6a6^aL %sovg.

Eidem haec a patre dicta esse arbitror: ^Q7V

^^ cpccvh] TtoXV svs6z' d^x^fiova.

Planura est

eam amore viri praestantissimi captam fuisse

et consilium cepisse servandi eius.

Interim chorus iilura

tanquam iam exstinctum deplorat: E6riv 8s Tcal naQa ddxQv6L tcsl^svov i^dv ^Qotolg, otav

^vdQa (plXov 6tsvdxrj tig sv oYxt(p, Foveam in conspectu theatri factam esse suspicor: cui qmim Archelaus, ex bello victor rediens, cum magna spectatorum sollicitudine appropinquaret, in ipso discrimine servus

occurrit a

filia

regis

submissus, et a pernicie

Hyginus: „Quo quum Archelaus venisset, ut decideret, hoc regis servus Archeiao Qui re cognita dicit se cum rege colloqui velle patefecit. Certior factus extemplo Arsecreto, arbitris semotis." retractum de fraude edocuit.

chelaus regiam expugnaturus et regem cum amicis eius improbissimis exitio daturus est.

Cuius iram reprimit servus:

noXXovg d' 6 %'v(.i6g 6 ^isyag (BXs6sv ^Qotav fj t' d^vvs6ia^ dvo KaxG) ta ;g90/Lt£i/(p rca yccQ ^Laics TidyQLCp

sig taiutbv sXd^bv

tb [laX^aKov

tov Xiav jcaQsiXsto

tb 6vvs%sg SQyov Ttavtbg svQi^xsL tsXog. Archelai rex haud cunctanter obtemperavit, priusquam exstinguerentur carbones, ad foveam callide adducturus. Obviam igitur procedens victori ante ipsam foveam tectam constitit coronamque manu protenInvitationi

eiim,

563 dens

ad 6e accedere iussit,

illiim

quasi eam capiti illius

impositurus lyG) 8b rhv (5ov KQaz' dva<3tBipaL &eX(x)

ti^ttv

MaKEdovcov tivzyC svavdQrj6lag'^).

Perfidiae deinde ei

ab Archelao arguitur,

siraulque

poenam

paratam esse tecte significatur liisce verbis: doKBig xa tav dsav ^vvBta vlkt^Cbiv Ttots

xal TTjU ^lxijv iiaKQav dTtcpKiO^ai pQotav; d' iyyvg l6tiv^ ovx OQO^sva d' oQa ov xQTi KoXd^BLV if oldsv, dlV oi)K ol6%a <Jt5, 6%6tav dq)vc3 [loXovOa 8ioXs6^ TcaKOvg. Ex defensione Cissei depromta sunt haecce, quibus regnum dicit rem omniura praestantissiraam esse et paene deorum feiicitati aequalem quaraobrem ignoscendum esse, rj

quis eius servandi caussa scelera coraraittat:

tVQavvlg slvai ^s&v ^log vo^t^staL* rb ^7] ^avslv yccQ ovk sxsl^ ra 6' dXl^

sx^i,

Pecunia, rerura regiua, fidera, amicos, genus, formam, gloriam acquiri: rig d' ovk dv sYy] xQV^^^^S ol^Log ysydig; Respondet Archelaus haecce:

aTtkovg 6 fiV'^og,

sv dsLVov sCtlv,

fir]

Xsy^ sv* rb

sl cpsQOL rLVcc

yaQ UysLv

^kd^rjv.

xXovrslg* 6 nXovrog d' dfia&ia dsLX6v ^' a{.La. Tyrannidera ait stare non posse destitutara virtute,

modo illam a se ipso ex servitute retractam esse: ^(}(06a dotjXrjv

ov6av* oi yccQ 7]66ovsg

rolg KQSi66o6LV cpLXov6L dovXsvSLV ^Qorav.

Solam iustitiam

et probitatem

et leges confirmari

magni faciendam esse, qua

civitatum et comraq^a iis,

qui coiant,

divitiis praestantiora parari:

BK rav dLKaicov yuQ vofiOL r' aiu^ijfiata fisydXa (pBQ0v6L ndvra

dv%Q(hnoLg ipocpOLg)

*) GenitivTim pro accusativo positum esse ait g^ammaticus in

Boissonad. Anecd.

I1T. p.

245.

Cf.

Schneidew.

p. 111.

36*

conii.

critt.

564

^axaQiog ogtig vovv ex(X)v rifia ^bov Kol KEQdog avtip tovto noLeltai, ^kya.

His

tlictis

^regera arreptum in foveam coniecit atque

ita

eum perdidit", probante choro: za yc4Q

oiuy,

6Q%Gig 7tQa666fiev' 6Q^ag

tolg 7tQd60ov6iv Tcaxdv ^AO"£V.

Quibus peractis Hercules de coelo deraissus iubet Archelaura „profugere ex responso ApoUinis capra duce oppi-

dumque ex nomine caprae (alyog} Aegas constituere'% simulque raagnorum eum regum auctorem fore praedicit. His praecepta adnexuit salutaria, velut hoc: ev de 00 i ^ovov TtQocpcJva, ^r] ^nl dovXelav Ttoth

âv ixcav ÂO^j^ff, utaQov 0ol Tcatd-avelv sXevdêQCsg, Chorus autem conversionem rerum comprobat: jtdXai 0KO7tovâi tag tv%ag tag tav PQOtav, (og ed fietaXld00ov0iv* dg yaQ av (JqpaA^g, eg ^qQôv E0t7], %ih tiqXv ei^tvxav Ttitvel,

Cui non haec legenti in mentem veniant illa, quae Plato in Gorgia p. 470. D. meraoriae prodidit, Archelaum, spu-

rium ex serva natum, Alcetae patruo cum filio eius Alexandro, invitatis ad se, quasi regnum a Perdicca ereptura restituere

vellet,

insidias

struxisse:

nam

ebrios

factoa

noctu in plaustrum impositos esse et in loco secreto inpaullo post genuinum Perdiccae filium, septem annorum puerum, in puteum ab eo iniectura suffocaturaque esse, matri autem eius Cleopatrae nuntiatura esse forte illum, cum anserem persequeretur, delapsum in puteum interisse. Non potuit Euripides simul haec ab Archelao facta esse credere simulque hanc tragoediam in honorem eius componere, neque Archelaus diligere potnit eum poetara, cuius scriptis scelerum suorum tam maniterfectos;

festa vide,

Quamobrem fabularum similitudine admoneretur. ne haec quoque faraa, ut aliae pluriraae, ex Euripi-

dis scriptis originem duxerit, aut

ad verura Archelaura te-

mere translata sint quae de fabuloso vetus faraa tradiderat.

Vituperandus est Plato, qui pro compertis retulerit

quae suspicari quidem multi, argaere autem et pro certis

565 docere profecto nemo praeter eo8, qoi perpetrassent, po-

Sed talis fuit Graecorum veterura natura, ad fabucomminiscendas et pro veris vendendas promptissima.

terat.

las

Thucydidem, si quid taie accepisset, non omissurum fuisse commemorat

arbitror eo loco, quo plurima Archelai merita

atque

eum

quara octo

plura,

qui

reges,

praecessissent,

bona unura Macedonibus parasse affirraat, lib. II. c. 100. „Macedones, qui tunc erant, quo terapore Sitalces invasit, tantis copiis resistere non potueruut; itaque quaecunque erant in agris, in castella et loca niunita comportaverunt

Nam

quae erant illis temporibus paucissima.

postea de-

mura Archelaus, Perdiccae filius, cum regnura adeptus esset, tura ea quae nunc iili terrae insunt oppida exstruxit

tum vias raunivit amplas tura cetera

armis et reliquo apparatu melius,

quam

usura belli equis, superiores octo

reges omnes, adornavit."

Saepe accidit,

qui foeda committerenl et nefario-

iit

rum scelerum conscientia cruciarentur Musarura et artium liberalium quaererent delectationem; sed nunquara, quoad

fuerunt horaines, conspecti sunt, qui iidem et sapientiara colerent et libidinibus servirent, iidem et iugenuitatera toierarent familiariura

autera

ingenuitate

araarent iniustitiara.

amicitiara Eurlpidis

sapientia

atque Archelai

hoc drama raanifestissirais docuraentis de-

positara

fuisse

clarat.

Ostendat raihi aliquis ex carminibus, quaecunque

omnibus in gentibus, locis temporibusque scripta sunt, unum, cuius aut arguraento aut sententiis plura insint regibns cognitu utilia, aut ex quo liberior auctoris ingenuitas appareat, quara quae tura in oranibus huius tetralogiae fabulis

tum praecipue

in Archelai

reliquiis

elucet.

Ini-

qaum unius dominatura ostendit propterea esse, quod virmedio tollere optime quod Waldstenii, Columbi,

tutera civiura t^^rannus tiraeat et de

meritos quosque

studeat,

Balboae, Albuquerquis et pluriraorura aliorura fata confir-

mant.

Potentiara destitutara virtute non esse a servitule

tutara;

opes nerainera iuvare privatura probitate;

divitias in iustitia positas esse;

veras

hac respublicas, hac

ci-

Tium unumqueraque augeri. INihil gratis tribuendura regibus esse: absurdum enim esse donare pauperes opuleu-

566 Haec atqae alia eius generis docens Euripides sitis*). mulque argumento draraatis declarans, quid aliud, quam monuisse Archelaum videtur, ne potentia abuteretur^ Eum autem regem, qui tali poeta gauderet, Pericli quam Dionysiis simiiiorem fuisse necesse est. Haec autem sine liuius carminis vis virtusque efFecit, ut, quum nunquam in Atheniensium theatrum delatum esset, utpote exterorum rebus magis quam Graecorum aptatum, tamen

dubio

vuigo innotesceret

Plutarchi, Diodori,

Dionysii,

nandri,

lustiui Mart.,

bus tum imitationibus

famih*are

esset

doctis,

Strabonis,

quod ex

Dicaearchi,

Me-

Stobaei aliorumque tum iaudationiintelligitur.

De gloria Euripidis superstite,

XXI.

Nuntio de morte Euripidis Athenas perlato universam accepimus civitatem doiore ac moestitia afFectam esse,

quem civium afFectiim Sophoclem, quum forte in eo esset, ut tragoedias committeret, sequi decrevisse: itaque vestem

ipsum rautasse et histriones iussisse pullo araictu ac Main scenam prodire; vit. Thom. Magist. xime enim omnium tragicorum illis iam temporibus Athenienses Euripidem admirabantur, et videbatur hic reliquos tragicos cunctos, ne Sophocle quidem excepto, superasse. Id ex Ranis, comoedia Aristophanis, intelligitur, in qua hic Dionysum induxit in sirailitudinem Atheniensium disciplina Euripidis excultorura deforraatura, quasi imaginem raorum huius poetae adrairatione depravatorura personam et

sine coronis

effingens

dei,

qui

tragicorum

certaminibus praeerat **).

Hoc Dicaearchus apud Plutarch. de st Delphico p. 384. D. dictum ab Euripide hac esse mente, ut dona ex rege extorqueret, opinatus est.

Id commemorasse satis

**) Cf. Stallbaumii progr. Lips. 1839. p. 10.

erit.

de persona Bacchi in Ranis Arist.

567 Ille

igltur

quasi alter Phidippides,

DioDysius,

venim ex

gente patriciorum iyevvddag^ ogrig ys nivuv olds xccl j3tvsiv ^ovov')^ clava quidera et pelle ieonina priscos heroes et praestantissiraum eorura Herculera

adoiescentuh's,

factis

iraitatur,

sed re et

sophistarum scholas frequenta-

qui

bant, siraiiliraus est, ut hac ipsa discrepantia personis Euripidis tragicis respondeat,

que,

Talis igitur ingenio raoribus-

quum forte in navi sedens, quo terapore proeliis ani-

mura intendere debebat, Androniachen Euripidis soius se-

cum legeret (cuius draraatis partibus iis, quae araorem Persei iraitabantur,

Abderitas ad insaniam delectatos esse ac-

cepimus), subito ingenti comraotus est Euripidis defuncti ut reducere

desiderio,

ex inferis misere cupiens in

eura

Orcura descendere fortiter constitueret.

Sophoclem vero

parum soUertem ijtavovQyov') atque tranquillitatis pacisque sic amantera, ut novare quicquara vel moliri rerum audaciura vereatur. Idem paene insanit adraispernit ut

quura

ratione,

audaciora Euripidis dicta

haecce d^vvfiL 6' LSQov aid-SQ^ tJ

ylcjOO^ d^cj^ox\

olxrycJtv zJiog

reputat,

—

bs cpQr^v dvco^otog

velut

—

XQOVOV TtQo^aivs noda. Eo autem furore populus Atheniensiura universus tenetur praeter optiraates, qui pauci numero {dXiyov xb xQriOtov Ttal

£0tLV^ V. 713.) Aescliylum adrairari nunquara desinunt.

Ple-

dederat Euripides,

quos

beiis

enira

furum

erudiendis

operara

impiorura nominibus designat Aristophanes Hi igitur, multitudine superantes, cum auditis

(v. 162.).

Euripidis

versutiis

tissimura

esse

€pG)tatov)i

astutiisque

crederent

insanirent et illum sapien-

iv7tSQS^dv7j6av 7cdv6^L6av 6o-

eum impoHunc tamen amoris atque desiderii Aristophanis, quamvis cum voluptate et

sedera regiam deiecto Aeschylo

nere constituerunt.

ardorem fabula

admiratione plus semel spectaretur, Atheniensibus,

adeo non restinxit in

ut et contfnuo filium Euripidis patris cer-

tantem tragoediis coronaverint, neque multo post Palame-

quo tempore versibus quimemoriara revocantibus illa-

dis fabulara iterura spectarint,

busdam raortera Socratis crimarunt.

Manifestissima gratiae et favoris, quibus Euri-

568 pldes iam a primis temporibns floriiit, signa omnibus Aristophanis comoediis insunt. Non potuisset enim hic un-

quam singuh's perstringendis sententiis depravandisque verbis risum quaerere, nisi pleraeque illorum

tes etiam indoctorum

carminum parIdem

hominum memoria haererent.

ex iis, quae Phitarchus de militibus Atheniensium captivis

Quoraodo factum sit, non Sophocles tantum et Aeschylus,

narrat, intelligitur; cf. T. I. p. 240.

ut victorias Euripidi

sed etiam ignobilissimi saepe poetae praeriperent, id quod veteres ipsi admirati sunt (cf. Gell.XVII, 4. Aelian. V. H.

nolo quaerere *) ; factionum vero studium atque aemulationem nostro offecisse testati sunt ii, quos qui vitam cod. Vindob. scripsit secutus est, qui aequiori iudicio exteros ait, quam cives, laudibus eius favisse, idque noII, 8.),

mine ^evoq^iXcDratog appellari:

VTtb

significari,

quo illum solitum esse

^BvocpLlcotatov x£xA^(50"at cpa0L dia xb

t^ivov

cpiXslCd^aL'

VTib

yag 'A^rivalcov

^dhCta

cpd^ovsltau

Verum neutiquam Euripides debito honore caruit, sed afest eo, qui summus habebatur, ut quotidiano in prytaneo victu uteretur, teste Oenomao apud Euseb. prae-

fectus

par. evang. V, 12. p. 228 : sl tfjg Tcal

^lv ovv 6 iCQOtog Lxavbg xql-

Iv aKQonolBL tQccTZS^a^ o{)8lv 8tL Xeyco, ^Xstcov

tv 'AxQonoXEL bunvovvta tbv E^uQLnibriv,

oial tbv 'Ad^rjxbv Maxedovcjv dij^ov anLipocpovvta. Plausu et Atheniensium et Macedonum populi tragoedias approbatas esse. Dicit etiam Athenaeus ait Euripidis I. p. 19. E. furori similem fuisse admirationem, qua populus Atheniensium ad carmina Euripidis audienda raperetur, et unice illum post Aeschylum in theatris regnasse:

valcjv

ccfia

xal

tvs&ovGicov OL TiEQL E^dQLnldTjv

'A&r]vaioL 6h nal E^ql-

*) Eiusdem iudicii iniquitatem Aeschylus expertus (teste Theo-

phrasto sive Chamaeleone ap. Athen. VIII. p. 347. E.) temnon ignarus se

pori se tragoedias suas consecrare dixit,

meritum aliguando honorem adepturum.

Alia stupiditatis

iudicum exempla Schoeli in libro de Sophocle scripto p. 163. et Bergk. in Aristoph. fragm. p. 16. 17. commemorant. Contemsisse Euripidem vulgi iudicium ostendunt ea, quae T. II. p. 296.

commemoravimus.

569 iv %tdtQta dvh6tri<5av iitth tmv %bqI Al^x^Xov, Familiae Aeschyii etiam Sophoclem accenset, qiiod idem

setdrjv

ab Aristophane in Ranis fieri inteiligimus. De statuis auin theatro Atheniensium po-

tem principum tragicorum sitis

docet Pausan. Att. c. 21. p. 48.

plenius Pseudo-

piutarchus in vit. oratorum p. 841 (252.). Suadente enim Lycurgo oratore imagines Aeschyli, Sophoclis atque Euripidis aeneae

in theatro

sunt positae, simulque sancitum,

nt scripta eorum, quo ab histrionura interpolationibus es-

sent

tutiora,

delubro asservarentur, et scribae publico

raandatum negotium, iit recitationes histrionum (a poetarum enim Terbis hi recedere vetabantur *) ) cum integris scriptis congruas redderet.

Haec postmodum in Aiexandriara translata sunt exemEtenira Ptolemaeus Evergeta,

plaria.

quum ab Athenien-

sibus petisset describenda et quindecira talentorura pignus interposuisset, relicto pignore didit, sed in

illa exeraplaria

nunquam red-

sua posuit bibliotheca; tradidit autera Athenien-

sibus pro genuinis ea, quae spiendide in pulcerrimis chartis

describenda curaverat exemplaria;

cf.

Galen. Hippocr.

epidem. 111,2. V, 412. Basii. Boeclch. de trag. Gr. pr. p.l3.

Mirura est dictu, quantopere homiues Graeci omnibus temporibus Itaque

locisque

Euripidis

carminibus

delectati

sint.

eadem fere de Abderitarura furore Lucianus, quae

de Atheniensiura Aristophanes finxit, narrans illos rcgnante Lysimacho miro quodara morbo correptos esse, ut omnes Tiilgo febrirent, qua febri, quum principio vehementi correpti et continua essent, circa septiraum fere diem alios sanguine multo ex naribus, aiios sudore manante liberatos esse; verum statim e corporis morbo in mentis quend^m morbura ridiculura incidisse: in tragoediara enim omnes incitatos iarabos recitasse magna voce claraantes, et An-

dromedam potissimum Euripidis cantasse Persei orationem

Locum

a rouitls tentatum sanasse Bernhardy in vita £u-

rip.

p. 165.

ovK

i^slvcci

videtur

sic

scribendo:

xoXq d' vnoyiqLvofitvois

Ceterum conferas Grysar. de Graecorum tragocdia qualis fuit circum tempora nccq

ctvtag

vnonqivso&ai.

Demosthenis, et Welcker. p. 007 seq.

5T0 cum modulis peragentes, ut

plena esset urbs pallidorum

magna Toce 6v 8' G) ^eav xvQccvve xdvd^gaTCcav^ "Egog^

et macilentorum tragoedorum

et qiiae sequuntur clamantium, idque fi*equenter, donec hiems et frigus magnum incidens finem deiirio imponeret.

In in

cuipa fuisse Archelaum histrionem magno cum plaiisu media aeslate magnoque ardore Andromedam iis agen-

tem, ut febri lectis

affecti raulti e theatro redirent

surgentesque

postraodum rursus in tragoediam relaberentur mul-

tum Audromeda

raeraoriae

eorura

immorante ac Perseo

cum Medusa mentibus singulorum obversante. Lucian. de conscrib. hist. c. 1. Eandem rem auctiorem Eunapius (vide corpus script. hist. Byz. I. p. 19.) retulit Neronis tempore accidisse perhibens.

Saniora

dehinc

admirationis

exempla

commemoro.

Dionysius tyrannus, qui ad tragoedias componendas ipse

magna pecuniae sumraa pugilgraphium ab eius heredibus redemit,

incubuit (Aelian. XIH, 18.), lares

Euripidis

ut in

Musarum delubro reposita cousecraret, titulo inscri-

pto, qui

iila

Euripidis fuisse doceret; testatur ITermippus

in vita cod. Vindob. ;

der,

cf Pflugk. praef, p. LXXII.

Alexan-

qui apud' Pheraeos tyrannidem occupaverat, quamvia

saevus ingenio,

cum Troadas Euripidis ageret Theodorus,

tam vehementer commotus est, ut lacrimas non retinens e theatro se proriperet; tum misso nuntio actorem confirmavit atque adhortatus est, ne ideo minus contenderet: neque enim idcirco se discessisse, quod illum aspernaretur, sed quod erubesceret cives,

se, qui nullius

imquara eo-

rum, quos interficeret, captns misericordia esset, calamitati iilacrimantem

Hecubae atque Andromachae conspicerent;

Piutarch. vit. Pelop. c 29. p. 243., de Alexandri fortuna Non igitur solus et virtute orat. II. init. Aelian. XIV, 40. cf.

Archelaus ex regibus maximi fecit eum poetam, qui omnium acerrime dominatum et iniustitiam inpugnabat:

cuius tra-

non valuerunt ad coercendara horainura imlibidinem proborum tamen iuterdum vel durissimorum , goediae,

etsi

hominum

aniraos

crudeliter

factorum.

experti sunt,

qui

raoliiverunt

et poenitentiam

Spartanorum

inseruerunt

quoqiie

principes

qmim Athenas solo aequare, incolas au-

511 tem in servitutem vendere vellent, forte Phocensi quodam coenam iilorum parodura ex Euripidis Electra cafracti sunt omnes misericordia et saeva iis res nente

inter

esse visa est tam claram civitatem tantorum virorum pro-

creatricem delere.

Fere autem omnes et docti et indocti

nobilissima quaeque ex Euripidis carminibus memoria tene-

bant ac data opportunitate

recitabant,

velut Piato,

cum

Aristippus apud Dionysiura, Siciliae tyrannum, inter potum

purpurea saltaret, iussus eandem vestem in-

Btola ornatus

duere, dixit illa de Bacchis:

ovK ctv dvvai^Tjv ^ijkvv lv8vvai CtoXrjv ccQQYiv 7tEq)vxG}g Tcal yavovg e^ ccQQtvog:

tam Aristippus ridens quae ibidem scripta sunt paullulum immutata respondit:

— nal yaQ Iv ^axxsv{ia<jLV

6 vovg 6 (5G)q)Q(x)v o^d diacp^aQij^BtaL,

Passim

scriptis

summum

suis

Euripidis versibus usus est

eum habitum esse testatus „Nonne cum universe tragoedia plena esse sapientia videtur tum Euripides in ea excellens'?" Auaxarchus cum Alexauder maia in eum inter coenam coniiceret, surgens dicensque versum de Oreste: ^i^krjGbtai tig ^tav ^QOtriGia %bQL

Piato

tragicorum

est Rep. VIII. p. 568.

pomum reiecit. Laert. IX, 60.

PUitarch. Syrap. IX, 1, 2. p. 137. Diogen.

Item Ciitus ex

triclinio

ab araicis remotus

cum rediret, Euripidis recitavit illa de Andromaclia ol'^ot,

xa^' ^EXldb^ ag Tcaxcbg vo^it,£tai, xtX.

Ipse autera Alexander quondara totura episodiura ex Andro-

meda, quaravis esset ebrius, recitavit (Athen.XII.p.538.), et sententiis ex eodem poeta depromtis qualibet occasione usus

est; cf. Piutarch. vit. Alex. c. 53.

Neque enira Horaeri tan-

tum, sed Euripidis quoque Sophoclisque et Aeschyli opera cf. Plut. c. 8. Hunc sine dubio hominum ; eruditorum morera respiciens Lucianus lovera inducit et

secum gerebat

IVlinervara colloquia

ex meris huius poetae versiculis con-

texentes, ut universum paene Euripidem devorasse videan-

tur (tbv EvQLTtidrjv oXov KataTteTCcaxa^sv^ Luc. lov. trag. c. 1.). Ad hanc autem augendam confirmandaraque carmiDum cognitionem piurimum valebant histrionum nobilifih

572 simorom actiones. Et praeter eos, quos commemoravimus,

Theodorum atque Archelaura, etiam Polus, Aristodemus ac Sat^^rus ad agendas Euripidis potissimum fabulas incubuerunt, atque

ex urbe

urbem migrantes plurimos

huius delectationis participes fecerunt. et

Sic Aristodemus Neoptolemus ad Philippura Macedonera venerunt et li-

beraiiter sunt

artera

habiti

suara

Potestas

ostendentes.

enim iis concessa est quaslibet terras atque etiam hostiura urbes exerceudae

artis

quae venia dSeLCC

caussa adeundi,

appeiiabatur: de qua re conferas Grysar.

12 et 34.

Idem de vitis laudibusque clarissimorura histrionum,

Poli,

Theodori, Aristodemi, Neoptolerai, p. 35 seqq. exposuit. Nunquara igitur favor Euripidis inter Macedones iraminutus est:

nam Thessalura quoque

faciebat Alexander,

tragoedura,

quem tanti

ut partem regni araittere quara

illius

cladem videre mallet (Grysar. p. 13.), in Euripidis potissi-

mum fabulis agendis elaborasse inde colligo, quod huius poetae carraina Alexander raemoriter recitabat.

Hac ratione factum est, ut eruditio Atheniensium cura eius poetae carminibus, qui princeps rat divulgandae,

illius

auctorque fue-

apud oranes gentes et civitates tura Graeci

sive Macedonici tura Roraani imperii iucrebresceret.

Ete-

nim serraone Graeco cura litteris et rerum vetustarum fama per Asiara, quatenus Macedones ei imperitabant, prolatis, etiara in barbarorum theatris tragoediae spectabantur, cuius rei docuraento sunt ea, quae de Crassi capite ad Hyrodera in

Armeniam

relato Plutarchus

33. p. 564. re-

tulit: „Composuerat pacem Hyrodes cum Artuasde Arrae-

nio, cuius sorore

filio

illius

Pacoro desponsa agitabant in-

ter se epulas et convivia, quae multis acroamatibus Grae-

Erat enim neque sermonis neque litterarum Hyrodes Graecarura rudis; Artuasdes vero etiam tragoedias componebat et orationes atque historias scribebat, quarura adhuc exstant quaedara. Ubi igitur allatura cis interpolabant.

caput Crassi ad fores est, sublatis

rum

actor lason recitavit

iara

mensis, tragoedia-

ex Bacchis Euripidis Agaven.

Qui quum placeret, ingrediens conviviura Sillaces, cura re-

gem

veneratus esset, proiecit iu

Ibi Parthis

medium caput Crassi.

piausum cum clamore et gratulatione tollenti-

;

573 biis

Sillacem ministri regis iassa invitarant ad accuban-

dum

lason autem, tradita uni de mirais Penthei persona,

corripuit caput Crassi et cura fanatica

corporia iactatione

carmina illa furens canensque peregit: cpsQo^sv E^ dQSog eXiKa veotofiov BTtl

fieXud^Qa^ fiaKaQiav &i]Qav^

quibus oranes oblectati sunt.

Quum vero quae sequuntur

alternatira cura choro cantarentur:

tlg £g)6v8v68v

l^ov 8^6v tb ysQug ibi cxsiliens

—

Poraaxaethres, qui una coenabat, apprehendit

sibi ista dicere, quam ilii, potius conveniret. Rex autem laetus hunc quidem patrio more auxit, lasoni

caput, quasi

autem talentum largitus est." Etiam ex iraitationibus quanta fuerit Euripidis auctointelligitur. Maximam tragicorum partem iam vivo Euripide huius vestigia pressisse, tum geaus dicendi tum

ritas

universam carminum artera imitantem, Aristophanes ostendit hisce verbis (Ran. 99.):

ovxovv 8t8Q* £(5r' Ivtav^a ^8iQa%vXXLa tQayadlag notovvta tcXsiv ^ ^vQia EvQLTcidov TtXslv ^ Ctadicp XaXiotSQa,

Usu enim venit illud Horatii: Decipit exemplar vitiis imitabile. Ceterum quam difficile fuerit iunioribus a tanti viri potentia se in libertatem vindicare,

Aristophanis ipsius

exemplo ostenditur, qui cum in contrario poeseos genere elaboraret, imitationem illius adeo non potuit vitare, ut EvQLTiLdaQLCtocpavi^cov a Cratino appellaretur et ab

illo

potissimura se didicisse rotundo ore loqui ipse fateretur: schol. Platonis Clark.

^(pdtltO

adtov.

—

8JtL

t<p

330.

Bekk. : 'AQL6toq)dvrjg exco-

CKantSLV ^lv EvQLTtLdrjv, ^Lil8L0%ai

KQatlvog (in Pytine): tl 81 Cv ; Tco^tl^og tLg 8QOLto ^eatijg^

VTCoXsTCtoXoyog, yvo^odLcoxtrjg, 8{)QL7tLdaQL6tO(pavilaiV, ital a^dtbg dh

^ôôXoyeltaL UKijvaLg xataXaiiâvovCaLg'

XQ&iiaL yccQ a^utov tov 6t6^atog ta CtQoyyvXcpy

Tovg vovg 8' dyoQaiovg ^ttov Gf. Bergk. Arist. fragm. p. 254.

'xslvog TtoLa,

Sordidis sententiis magis

674 qnam Euripidem

eadem affir-

abstinere liomo ingratiis

obscenis rebus

risum quaerere sae-

jnat vanitate,

qiia

pius negavit.

Strattis quoque coinicus, aequalis Aristo-

phanis, Euripidem imitatus est in risum seria detorquendo, id

quod ex ipsis comoediarum nominibus intelligitur: 'AtaMijdeLa, ^oivLOGai, ^Uonti^trjg XgveLnTtog,

Xdvtrj ^

Nam Phoenissas quidem et Medeam in cognominibus tragoediis deformandis occupatas fuisse fragnienta ostendunt;

Athen. XI. p. 467. E.

cf.

et IV. p. 160. B. Poliuc. IX, 124.

Hegeiochum et Calllppidem risit carmina

Idem

histriones

nostri

male agentes

et admirationem Euripidis

professus

cum Orestem eius drama elegantissimum (de^LCOtatov)

est,

esse diceret;

cf. Schol. Orest. v. 269.;

cf.

Meineke, quaest.

Bcen. spec. II. p. 67.

mediae comoediae auctores Eubulus frequen-

Inter

ter Euripidis versibus abusus est, velut ap.

Athen.

II.

63. D. et XIII. p. 569. A. et III. p. 108. B. depromtis ex An-

dromachae, Iphigeniae Aul. et Orestis fabulis; adde schol. ad Eurip. Med. 473. Scripsit idem Augae fabulam tragoediae Euripidis cognominem versibus supra soccum surgentibus distinctam : Athen. XIV. p. 622, ; cf. Meinek. spec. III.

Ancylion scripsit Antiopen, Augen, Bellerophon-

p. 17.

tem, Glaucum, Phoenicem, Ixionem, Daedalum, quibus faEuripidis carmina depravata fuisse versiculi hi de-

bulis

clarant,

quos

tribuit Bellerophonti

pegaso insidenti:

av IdÔLto Tov 6K8lovg jidtco^s ôi', dvco yaQ cjgneQ TcottdêLov aXgoâi:

Ttg

cf.

Meinek.

p. 19.

Alexandrides

versibus

Euripi-

dis abusus est, velut hocce: TtoXig

e^ovXe^^ 7] vo^cov oddev ^elei,

et ^QCotag zal utaQQ-tvav cp&oQag primus fabulis suis iutexuit,

Non

rainus

mediam quam antiquam comoediam de-

torquendis in risum tragoediis operam Alexandrini liber docet neQi

dedisse Antiochi

tav iv ty ^eey

noj^cpdLa

Itaque Athen. XI. p. 482. C. Aristophanis Philtppus in impugnanda Euripidis au-

Kco^cpdov^evcov TCOLrjtav: filius

quod nomine unius ex illius comoe^LXevQLTcldrjg enim inscripta in rideudis Eu-

ctoritate perstitit, id diis declaratur :

515 Frnstra igitur pater

ripidis admiratoribus occupata fuit^).

eius laudi Euripidis obtrectaverat, siquidera haud imminuta

summi poetae

gloria

dolore etiam iilium potuit afdcere;

frustra etiam fiiius iram exercuit, siquidem 0LXsvQL7tldr]V

comoediam scribere etiam Axionico necesse quidam versus ab Atlienaeo iV.

p. 115. B.

fuit,

cuiua

servatl

8atis

rem declarant: ovtco yaQ iTtl rolg fiiXeCi rolg Evqi71l8ov &li(pGi voiSovCLV^ agts talX avtolg Soxblv yiyyQavta Kal xaxov fiiya, quod Euripides primus monstraverat, scenici poetae oranes merito amplexati sunt: quod factum slvai, fiikrj

Dicendi genus,

esse tura Aristoteles Rhet.

III.

Rhet. Gr. VI. p. 630. testantur;

c. 2.

cf.

tum loannes Sic. in Idem

T. I. p. .318 seq.

ex reliquiis fabularum Critiae, Carcini, Theodectis, Chaereraonis

alioruraque se cognovisse

p. 911.

Welckerus testatur

confirmant Bernhardy

Bartsch

vita Euripidis p.

programm. de Chaereraone poeta Sed res quoque et sententias et tragico scripto p. 31. 146. et

universara artem rauUi sic sunt iraitati, ut „desilirent in artum, unde pedera proferre partim pudor vetaret partim Ita factum est, ut quidam etiam interpooperis lex **)." lata Euripidis carmina pro suis vendere non dubitarent, Neophron quod fecit Sicyonius, Alexandri aequalis Mace-

Medeae Euripidis convictus a Dicaear-

donis , interpolatae

cho atque Aristotele: de qua re supra exposui. Recentioris coraoediae poetae principes oranes Euripi-

dem

et admirati

et iraitati

sunt.

Et Timocles quidera,

qui fuit in divortio quasi generis utriusque positus, utilis-

simas cognitu tragoedias imprirais Euripidis esse et firmissima praebere raalorum solatia versibus quibusdam egregiis censuit (Athen. VI. p. 223.)

Tovs yccQ tQayadovg TtQatov^ el ôvXbl^ 6k6zbl, cjg (0(pBXov6L Ttdvtag' 6 fiBv yaQ cbv TtBvrjg^ ntoxotBQOv avtov xatafiaâv tbv TijXscpov ysvofiBvov, ijdrj trjv jtBvLav qôv q>SQSL'

) Cf. Mcinek. ^*^)

«pec. III. p. 10.

Initium Phoenissarum Theodectes imitando ezpressit in Bel-

lerophonte;

cf.

Valcken. ad Fhoen. t.

516 6 vo6av ds fiavLxc3g'JXic^£C)v^ £(?X£i^ato •

dcp^aX^ia rig;

sial ^Lvudau tvcpXoL ta Jtalg; rj Nlo^t] iC£}covq)ixs.

te&vrjKS

XoXog tig Igxl; tov LkoxtijtrjV oga, ysQCOv tLg dtviu; natEâ&sv tbv Olvha. ccTiavta yag ta iisitôv' tj nsTtovdâ tLg dtv%Tqiiat' dXXoLg ysyovot'* svvoovfisvog,

tag avtbg avtov 6v^cpoQag Qaov q)EQSL,

Menander

qiianti

fecerit

Euripidem

Quinctilianus ostendit X, 1:

biierit,

maxime est,

ut saepe testatur, et sequutus,

opere diverso, Menander." nis vestigia git

qiiantumque ei de„FIunc et admiratus

in reliquiis

quanquam in

Frequentissiraa eius imitatio-

comoediarum, quas Meineke colle-

composuitque, deprehenduntur, velut exTelepho, Hip-

polyto, Iphigenia, Hecuba, Polyido, Andromacha, Alcestide et incert. trag.

depromti versus

p. 15. 11. 78. 93. 109. 121.

125. 130. 140. 185. 224. 243. occurrunt.

de quibus, utrum integros Menander verterit,

erraverint qui

tribuunt , dubitatur, 171. 174. 271.

cum

Adde versus eos, suum usum con-

partim huic partira Euripidi

30. 75. 82. inc. fragm. n. 112. 142.

sententiarum ex

codicibus

descripta-

Fuisse homi-

rum parte magna; cf. Meineke p. XXXIV. nem quendam perlitteratum, qui Euripidera et Menandrum inter se disserentes fecisset, Cicero ap. Hieron. ep. 52, n. 8.

meraoriae prodidit.

Philemonis divulgatum est epigramma, qno se dixit, certum esset sensum inesse mortuis, vitam laqueo abrupturum esse, ut Euripidem videret: si

talg dXri^siaL6LV oi ts&v7]%6tsg

alG^riGLV SLXOV dvdQSg,

ag cpa6iv tLVSg^

d7ty]y^d^7]v dv, aJgr' idslv EiuQLTtidrjv.

Et perstrinxit Hippolytum p. 377. et 403., Medeam p. 383., Orestem p. 410. Diphiii commemorandum est dictum, quod apud Athen. X. p. 422. B. exstat: sv y' 6 %atd%Qv6og siTts itokV EvQLzidrjg.

Telephum ibidem perstringit ad parasitum illius verba immutata transferens

VLxa dh XQsia ft' ^} talaiTiGiQog ts ftov yaatiJQ TitX,

5T7 Philosophorum,

qiii

Eiiripidls

studio insignes fuerint,

Crantorem, Chrysippum et Menedemum commemorare satis habeo, quorum iiie Euripidem non inferiorem Homero esse iudicavit,

moniis

Chrysippus autem scripta sua omnia testiMenedemus denique praeter Medeam

iliius replevit,

eiusdem

nihil

scriptorum

legisse

dicebatur;

cf.

Diogen.

Plutarchum quoque qualibet •ccasione verba nostri respicere ac transcribere notum est. Oratores, praecipue Lycurgus et Isocrates, quantum

Laert. II, 26. 134. YII, 180.

eorum ostendunt.

Euripidi tribuerint, scripta

Romanorum tragicorum imitationibus magnus

fabula-

rum Euripidis numerus divulgatus erat*), quod quo facilius perspicias,

indicem propono.

Alexandrum imitatus erat

Alcestidcm

Ennius, Attius et Laevius,

Aicmaeonem in Psophide Alcmaeonem in Corintho 5. Andromachen 3.

Attius,

Ennius, Ennius,

Andromedam

Attius, Ennius atque

Antiopen

Pacuvius et Livius,

Bacchas

Attius,

Cresphontem

Ennius,

Livius,

10. Cressas

Attius et Ennius,

Chrysippum 12. Danaen 13. Erechtheum

Naevius,

11.

14.

Hecubam

15.

Inonem

Attius,

Ennius, .

16. Iphigeniam Aul 17.

Ennius

et Attius,

Livius,

Ennius,

Medeam

Attius atque Ennius,

*) Euripidem sine dubio pro Thespide nominasset, nisi lex pedis obstitisset, Horatius Epist. II, 1,

162:

Et post Punica hella quietus quaerere coepit, Quid Sophocles et Thespis et Aeschylus utile ferrent, Tentavit quoque rem si digne verterc posset, Et placuit sibi natura sublimis et acer ,

Nam spirat tragicum satis et fcliciter audet, Sed turpem putat inscite metuitque lituram. T.

II.

578 Menalippam philos. imitatiis erat Ennius, Menalippam vinctam Attius, Attius, 20. Meleagrum

18.

19.

21.

Oeneum

Attius,

22.

Oenomaura

Attius,

23. Philocteten

Attius,

Phoenicem

Ennius,

25. Phoenissas

Attius,

26. Piisthenem

Attius,

2T. Protesilaum

Laevius,

24.

28.

Rhesum

Attius,

29.

Teiephum

Attius et Ennius,

30. Teraenidas 31.

Ennius,

Troadas

Attius et Ennius.

Duodeviginti igitur fabulas Attius imitatus erat, quin-

decim Ennius, tres Livius Andronicus, duas Laevius, unam, quae comoediae vicina erat, Naevius. Praeter hos Ovidius phiriraa Euripidis non arguraenta tantum, sed etiam verba et sententias imitatus

cedente enira

quadara ingenii

dorum afFectuum Roraanus

reliquis

est.

Inter-

sirailitudine artera

pingen-

Graeco

videtur.

didicisse

Roraanorura poetis Horatiura potissimum no-

mino, qui ad Euripidem saepe respexit, et probavit quae-

cunque Aristophanes vituperavit, et saepius ilhim in epistolis et sermonibus fuisse laudaturus videtur, nisi pedis legi natura norainis obstitisset.

Vulgi igitur iudicio

tura Graeci

dem potiorera Sophocle habitura testiraoniis intelligitur.

tura Roraani Euripi-

esse

ex his quae attuli

Id vero se flocci

non facere qui-

dara hodie, qui se pro sapientibus haberi volunt, affirmant,

provocantes ad illud Horatii verbum:

jflnterdum volgus rectum videt^ est uhi peccet^^^ sed obliti eorura, quae de popularis iudicii veritate Cicero disputavit Brut. §. 183 seqq. Licet enim quae ille de oratore

dixit

ad scenicum poetam integra transferre, quippe

cuius poemata „non recondita

paucorura

approbationera,

sed popularis assensura vulgi debeant mereri." Quod si vel priraus vel solus Euripides fabulas docuisset, aeraulis carens, iiceret populi iudicium nobis aspernari.

Hoc enim

579 intcr vulgiis et intelligentes interest, ,,qiiod iilud interdum non probandura poetam probat, sed probat sine com-

Cum a mediocri aut etiam raalo delectatur,

paratione.

eo est contentus, esse raeiius non sentit: est,

poeta

raodo aliquid in eo.

sit

illud

quod

est,

probat: tenet enim aures vel raediocris

qualecunque

Quare quis ex populo, quicquam poli-

aliquara fabulam spectaret,

cura Aescliyli

omnino raelius exspectaret aut fieri At vero idera ille de populo iu8ex, qui

tius aut elegantius aut

posse putaret*?

separatim ilium adrairatus esset, ubi contra Euripidis dra-

quo idem argumentura

raa,

raulto

elegantius

ornaretur,

suum contemneret, neque iam a dosed eundera poetam, quem liic, praestare

spectasset, iudicium cto dissentiret, intelligeret."

Accedit,

quod doctorum iudiciom,

qui quidem

vere

nunquam a vulgi iudicio in Euaestimando discrepavit; excipio Schlegelios Grup-

docti artificesque fuerunt, ripide

piosque, qui quo iure poetis artificibusque accenseantur, aiiis

diiudicandum relinquo.

tate,

quod genus horainura a recto

seraper alienura fuit,

Sola gramraaticorura iniquiiudicio fato

noster vexatur.

quodam

Praeierunt nostra-

Sed longe tamen illorum raodestior, quam recentiorum, fuit arrogantia, neque defuerunt qui Euripidem Sophocli antefcrendum esse censerent. ludicia enim eorum Quinctilianus X, 1, 61. et Cicero de orat. III, 1, 21. retulerunt. ,,In dispari tibus Alexandrini, ab Aristophane, puto, incitati.

dicendi genere uter sit poeta raelior, inter pluriraos quaeritur."

— „Oranibus par paene laus

nere tribuitur." glor. Athen. c. 6.

loyLorrjg

in dissiraili scribendi ge-

Dissimilitudinera describunt Plutarchus de (ij

E{)Qi7ii8ov 6o(pia xal

xal xh Al^ivXov (jto^a)

Eoq)o%lkovg

Phrynichus apud

Phot. cod. 158. p. 113: Al6%vlov tov ^eyaXoq^avotatov

xal 2Joq)OKUa thv ylvKvv Tcal tbv 7tdv6o(pov EvQLTiidrjv, Concinnandis

interpretandisque

carrainibus

Euripidis

plurimi operam dederunt, id quod ex scholiis, quae supersunt,

intelligitur.

Laudantur enim tanquara interpretes

Aristophanes

Eratosthenes

(Troad.

(Hippol.

Orest. 103. 1030. 1214.

110.

1165.),

Troad. 44.),

Aristarchus (Rhes. v. 526.), Farmeniscus (ibid. v. 31*

580 510 et 515. Med. v. 10.), Dionysodonis (Rhes. v. 495.), I r e n a e u s (Med. v. 222. cf. Suidara s. v.), Callistratu s *) ;

Alexandrus (Etym. M. s. v. Apoiiodorus Cyrenaeus (Orest. v. 1369.) et frequentissime omnium D d y m u s qui ;^aA)C£V(Orest. V. 1030. 304. 424.),

ccQ^dtSiog) ,

tSQog cognominatus est, Plioen. V. 748. 1748.

Hecub.

719. 829. 870. 1005.

Med. v. 149. 171. 360. 383.732. Orest.

De quo nuper pluribus disseruit 6. de Sophoclis scholiis scripto p. 12 seqq. Adde Pergamenorum grammaticorum principem Cratetem Malloten (Rhes. v. 515 et 5.). Dionysii (Thra1369. Androm. 867.

WolfF

in libro

cis)**)

commentarium

tur

qui

secutum esse fateOrestem conscripsit ad v. 1686: JtQog 8Ldq)0Qa dvtlyQacpa TtaQaysyQantat 1% tov zJlovvClov VTio^viqiiatog 6Xo6x8Qag Tcal tcov ^Lxtav. Eundera sine dubio ad v. 1369. dicit tov v7to^vrj^atL0d^8vov. is,

Itera svLa tcjv tur.

VTto^vrj^dtov in schol. Phoen. 642. laudan-

Etiara Soteridas Epidaurius, Pamphilae pater, com-

Menandrum tum in Euripidera scripsecf. Meinek. reliq. Men. p. XXXIV. commentatores numerantur P h i 1 o c h o r u s

tum

mentarios rat,

(vjto^ivrj^a) se

schoiia ad

Suida s. v.;

teste

Item inter

qui vitam Euripidis narravit (Orest. v. 361. 760. Hippoi. v.

ApoIIodorus Tarsensis tragiMenecrates comicus poeta (Suid.s. vv. schol. Med. V. 149. 171. Rlies. v. 515.) cum Timachida (Med. 72. p.

419. Matth.),

cus ***) et

1 et 169.),

quorura postreraus reprehendere quae in

promtu sint recte in scholiis arguitur. Scriptorum ad Sophoclem vel Aeschylum communiter pertinentium haud pauca coramemorantur

velut

Dicaearchi (qui fuit Ari-

vno^eOeLg tav EdQLTtldov Kal Uoq^oaksovg ^vd^cjv (vide Sextura Emp. adv. Matth. III. init.), starchi discipulus)

Durios *)

TtSQl E^dQLTtldov

aal ZocpoKlsovg (Athen. IV. p.

De hoc conferas Athen. I. p. 21. D. et recentiorum eos, quos Pflugk. praef. p. XL. nominavit.

*) Suidas 8. T. 6vv8Ta^s ds nXslaTa

vnofivrifictta.

***) Diversum a poeta grammaticum fuisse censet Heyne ad Apoliod. Bibl. I. p. 457. Laudatur idem inter Aristophanis interpretes schol. Ran. v. 323.

581 184, D.),

Heraclidis

Pontici nsgl

tav nag' EdQtTcidi^j

nal Zoq)oxX£l et nsQt xav XQiciV zQaycpdonoLGiv'^)^ atque

Asclepiadis,

Tagili in Thraciae

tQaya-

finibus nati,

dov^eva (schol. Aicest. v. 1.), Graramaticorura pari fere in honore Euripidera atque

Sophoclem habentium non obstitit iudiciura, quo minus ilie etiam posterioribus saeculis praeferretur. Documento sunt Plutarchus et Lucianus, quorum illius scripta orania Euripidis versiculis distincta sunt, hic non minus frequenter,

quam Aristophanes comicus

iliius

verbis

cum

abutitur,

Dione Chrysostorao, Philostrato, Libanio, Cieraente Alex. et reiiquis, ex quorura scriptis fragraenta pleraque coliecta

Ne extremis quidem temporibus agi in theatris fa-

sunt.

bulas nostri desiisse scriptores historiae Byzantinae osten-

dunt.

Ita

factum est, ut, cum Sophoclis quidem

Ae-

Bchyli tragoediae praeter eas, quas Alexandrini in canonem

receperant,

nullae

describerentur, Euripidis multo plures

Renatis autera

conservarentur.

ceteris diligi coepit.

litteris idera tragicus

latusque est, Euripidis vitam Baylius in dictionario

leberrimo

sibi

neglexerunt.

prae

Euripidera Racinius adrairatus aerau-

explicandam esse

statuit;

illo

ce-

iidem Sophoclem

Euripidem nostrorum poetarum principes,

Lessing**), Schiller atqueGoethe, lectitare, admirari atque imitari ctis

nunquam desierunt, quorura hic grandaevus dete-

Phaethontis fabulae fragmentis perinde gavisus

sumraa

felicitate

aflectus

esset.

Quis

est,

credidisset

eundem ansara daturura esse iniuriarura, quas ab eo tempore horaines a recto sensu alieni in Euripidera certatim inferre coeperunf? Iphigeniam Goethe mansuetiorura ho-

minum ingeniis accoraraodavit, cuius operis captus venustate lacobs quura

Euripidis Musara

reprehendisset,

Schlegel

arreptara huius sententiara, non nominato auctore, iteravit

auxitque maledictis;

hunc

vero ingens secutus est grex

imitatorura eruditionem se testificari putantiura Euripidem conturaeliose vexando, quorura quura usque alius alium impudentia superaret, infra Kotzebuem detrusus est poeta

*) Cf. Welck. '^*)

900 et 980.

Vide dramaturg. Hanib.

385 seqq.

582 is,

qiiem quicunque omnibus temporibus fuerunt homines

docti in deliciis habuerant,

quera

omnium consensus Ho-

mero gloria aequaverat.

Sapientiores enira esse et veriori

quara

priora saecula omnia, sibimet visi

iuilicio praediti,

8unt ii,

qui quae Schiiler et Goethe vera rectaque

mon-

straverant tueri nequiverant; qui a fastigio, in quod horura

duumvirura opera poesis evecta erat, labi passi sunt turpissime, his

suum iudicium reliquorum mortalium teponentibus !

saecuhim, o moresl

audire debuerunt accusationis

protinus

eam

re-

nimirum fides habenda fuit

iilius et

iudicio omniura an-

Goethium nostrates caussam et naturara

arguentera hisce verbis „Alle, die dera Euripides das Erhabene abgesprochen haben, waren arme Heringe und einer soichen Erhebung nicht fahig: oder sie waren unverscharate Chariatane*), die durch Anmafslichkeit in den Augen einer schwachen Welt mehr aus sich machen woliten und auch wirklich aus sich machten, als sie waren;" cf. sermon. Eckerm. T. II. p. 2r)9. :

*) Praestigias Schlegeliorum pluribus epistolarum sermonum-

que locis arguit Goethe.

GOTHAE LITTERIS OFFICINAB DVCALIS EnGELHARDO - ReYHBRIANAB.

CORRrGENDA. Tom. I. p. 4. V.

p. 81.

— 18. scribe Sisyphum pro Syleum.

. 8. Verba, quibus Proteum Bellerophontes, quum primum conveniret, salutabat, servavit Lucianus (pro lapsu in salut. §. 2.):

m dvvaOzu r^gSs T37? Tiqvv%iaq. Meineke in programm. gymn. nuper vulgato p. 32. recte emendasse videtur verba Bellerophontis sic: XoeTg\

p. 82. V. 1.

TiiXccg 81 rccvrrjq

ivQ-Tjqog,

dsivog tSqvtai

XrjGTaiGt cpqovqslTdt

Kgdyog noqog

^qor oyiTO vo) §qi(ioov. TtTTjvog noqsvasi TtmXog, ov vav od^Xco Go (lai. ycXvdcovt

8stv(p nctl

Idem V. 22. narrationis versum primum explevit sic: §iog ds noqcpvqsvGtv iv^aXaGGiog. p. 198 seqq.

Testimoniis adde verba Ulpiani ad Demosth. pr. co-

rona p. 248. extr. ed. Reisk. p.248. V. 1. scribe p. 273. V. 27.

cognovissent pro cognovisse.

Protesilao tribuerim etiam quae Aristoph. Ran.

1476. habet: co

axsTXiE, Ttsqto^si fiE

p. 385. V. 13. scribe

8q Tsd^vrjxoTa;

Datum pro Gratificatum.

Sm SSerlage tjon Sriebctc^ ^cctê^m Jâmburg finb ccfcîenen:

ênatem ^te ttalifd&en ôlUxzlu bem (^tnfluf ber griedbifcên, bargejlellt t)on 2 23dnbe. Tlit mx Sfûbolf ^tinxxd^ ^taufen. 6 Zl)lx. 20 fgr, ûpfertafeln» âmburg unb ®otf)a.

^enea^ un^ gtonen

^te

iinter

^a§ angejcic^te SGScrf tjcrfolgt bcn SScgrif6f rci§ , f^cn 3citaltcr bcc romifdjcn Cittcratur untcr

bcc

claffis

politifd^cr 2(utorifa?

baS SntcrejTe bcr berut)mteftcn Sic^tec ccfuUt unb juc 23orbcs ccitung auf bog Sf)riftentt)um mitgcwirft t)at , in feincn Urfprungcn auS ortlicêm ©ottegbicnfl unb oolfettûmlid^cr 9?eflerion in ^lcin* ©g ift feine itufgabC/ bic ocrQftcn, ©ricc^cnlanb unb ^talien* fdjicbcncn, an jebem Drtc bcfonbcrn Jtnldjfe ber SntflcJûng unb cbcn in biefec SDânnic^faltiGfcit bag 2tnalogc, wobucd^ bie SSccs f^meUung I)erbeigefubrt ijt, nac^juwcifcn* SBag t)on ben SleligionS* BorjlcUungcn bcr Satinec unb bcc mit i^nen tecwanbten SSolfcc im mtttlcrn unb fublicên Stalicn crâlten iffc, t)at ber SJcrf. moglic^jl »oU|tdnbig ju oerarbeiten unb mit êranjielûng bcc cigcntbumlid^* ften r6mifct)en SfJeligiongbegriffe ha^ vâuptgcbdube bec comifc^cn ©taatgceligion, fo trcit cg nac^ 3eugniffen tbunlic!^ wac, ju jeic^ncn >bucd^gdngig ift cc babei bemubt gemefen, nuc auf beftd* gcfuc^t, tigtc 93ocfteUungen ju bauen, jebe Ucberlieferung augjubeuten unb feinc uber @cbuf)c û n?urbigen, Um biep jû t)cranfci()aulicl5en unb bcm SBeburfni^ bcc tjon einec gcopern SSibliotbcf entfernten '^bilolo* gcn ju begcgnen, finb iiberaU hic SSelcgfteUen , in wic^tigcn gdUen wortlid), angefubrt; fur ein groêreg ûblicum burfte bic genauc a5coba(^tung bcg ^Cugtaufci^cg , ben oerfcbiebenc 2S6lfec mit ben (Sr* jcugniffcn ibcec SSilbung pflegen, con 3nterc|Tc fein. ticn

Dr. î)tiit. ^tiebt. êllettttann, Ueber bte d(tejlen d)rtfl(icên SSegrdb nigj!dtten unb befon^ berS bie âtafomben ju ^captl ^Jlit ^Cbbilbungen, ®r, 4. ^reia 5 5l()aler. Siefcc SSeitrag pr cfcriftlicên 2(ItertI)um§funbe tjccbicnt gcoê 5(ufmcrffamfcit* êc Sccfaffec, beffen mcbridbriger 2fufentbalt in SfJeapel, alg ^rebigcr bei ber f. ^rcuf. ©efanbtfdâft , ibn in bcn ©tanb fe$tc, an Drt unb @teUe jenc merfn)urbigen Siubeftdttcn ju unterfucijcn / errodbnt in ber SSorrebe, mit 3ied)t, bec geringen 2(ufs merffamfeit, bie man biSber, im Scrglcic^ mit ben c6mifc!ên (oon 2£ringt)i u» 2f» weitldufig bcfc^ricbenen) âtafomben, bcn nca« politanifdjen gefcbenft âbe; ii)m felbft njarb, bci feincn tjcrbicnfllts lid)en Unterfud)ungen, bec SSeiftanb jweiec funftlerifcên greunbc, beg «Katerg G56^loff unb beg (burcl) feine trefflid)en Unterfud)un» gcn iibcr twg 2Impbiti)cater tn dapua befannntcn) 2(rd)iteften %m\) 2tutcan, ju Zt)iH, fo baf ec nid)t aUein gcnaue SSermeffungen an^ fleUcn, fonbcrn au^ bic, in ben ©riiftcn bcfinblidjcn, SOfialeccien tn gacben nadjbilbcn lajfen fonnte* (Sinc banfbacc Scwdbnung finbet bag SBccf bes gelebrten êlltccta, wogegcn ber in 6clano'§ be» fanntcm topograpîfcên SQBecfc ubcc ^zaipel bcfinblic^c ^tan bec .Ratafombcn alg buccâug unPoUftdnbig unb ungcnau bcicic^nct wicb»

SScfd^rcibung bec ^atafombcn felbft (^c^t eine allgemeine ^Cb^ i)anblung „t3on bcn altcn d)riftlid)cn SSegrdbni^pla^cn" t>oraug, auf wclc^c cinc %weiU, burd^ Snfc^riftcn erldutertc, /,t)on ben nod) oor? 2)cr

]()anbcncn alten

^atafombcn xv.it

namentlidb

intereffante 25etail6 ubcr bic

t)icl

d)riftli(^cn

©cr britte TCbfc^nitt be§ SKerfeg betrifft tjernjcbt finb, ^atafomben t5on 9^capel felbjl» <Bie be|te()cn aug oicr unterir*

tafombcn t>iz

unb ncben bcn altcn «Kircên @, 93ito, @ta, SKaria bella (ganita unb @* ©ennaro be' ôocrt licgen* ©ine funftc âtafombc foU fid) untcr bcr, cntfernter unb ôêr gclegcncn, ^lo|!erfird)c S. Efrerao vecchio bcfinben* T)it ®i^d)id}tt bcr âtofombcn big auf bic neuejle 3cit rcirb in bicfem bifd^cn ©etrolbcn, wcldje untcr

©ciocro,

gu wcld)em bic intcreffantcn colorirten 2(bbilbuns gen 3:af, 1 12, bie betoillirtcn, mit fronjôf, unb itolien* âa^-. bcscid)nung t)erfet)enen, ©runbriffc Saf» 13 14, unb bcr 2(ufri§ unb j)urcbfd)nitt Sof, 15 gcl)6rcn. ût bcn ^reunb ber ûnjl wirb bic SRcii)cfolgc ber colorirten 2Cbbilbungcn ber in ben neas politonifdjcn âtofombcn gcfunbcncn, tton ©o^loff gcjêidjnctcn SKa* lereicn, in tt)rer djronologifc^cn golgc, cin bot)eg 3ntcrcffe fâbert/ um fo mci)r, bo njtr boburc^ an bic (Sd)d§e bcg bcnad)bartcn ôm^ pcjji crinncrt werbcn, beren aujfoUcnbc Uebereinflimmung mit ben tn ben ôtafombcn cntbecftcn ©emdlbcn (j, S5. Sof, 4 unb 5) nic^t SBir gloubcn, bop biefe ftuc^wcnig 2(ufmcrf fomfcit crregcn mu^. ttgcn Tfnbeutungcn întddjzn wcrben, bag gclebrte ûblicum ouf b'icfcn neuen, erfreulid)cn SScitrog pr c^rifllidên ûnf!gcfd)id)tc unb 2(rcJ^dologtc binjuwcifcn, fur bcjfen gcfd)macfooUe 2(ugjlattung man aud^ bem Scrlcgcr gebu^renben SDonf wiffen mup. 2Cbfd)nitt er^d^lt,

—

^top^cti^d>c

Sttttttttcn

att^

obct

Slottt,

C^^ttfÎtdê tttt âctttt^ unb ber

ba^

tpp{fc]& - pro^l^ettfd^e

SS^kljm^ auf fRom^ SSer^ în Sêitrag ûr ^^trofopl)tc ter ©efdîd^te unb jur tieferen SKurbigung be^ romifcên 2 2;i)eile, ©efdîd&tfc^reiber^ ôn Dr. SK» S5otttcêr. (I{)arafter

l)dltmffe

feiner

2Ber!e

5u £)eutfd&ranb,

SJ^it

bem fJJôtto au6 5ôâl{6

ten

ftopft

ein

SSecur^cunggfteUe

9)re{0

„Sn mand)en dltern <Bd)t\f:

ger^eimniftjoUec

mit

bec

^ulgfd^Iag

unb

unftc^tbacen

5Bett."

bejeid^net

gr» 8.

3 Zi)U. 20 fgr.

Hi^toria Philosopfiiae Glraeco-iroma-

nae ex fontium locis contexta. disposuerunt, notis ler.

auxerunt H.

Edidit L. Preller.

Locos collegerunt,

Ritter,

8. mai.

Prel-

2 Thlr. 15 sgr.

University of Toronto

Library

DO NOT REMOVE THE

CARD FROM THIS

POCKET

Acme Library Card Pocket

LOWE-MARTIN CO. LIMITED

L^^^

'm^.