Revival of historic buildings: Caixa Forum de Madrid, Museo Reina Sofia

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Mουςείο Reina Sofia

ςπουδάςτρια: Δαββζτα Γεωργία υπεφκυνοσ κακθγθτισ: Καραδιμασ Κων/νοσ

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Mουςείο Reina Sofia

… ευχαριςτώ θερμά όλουσ όςουσ με βοήθηςαν να ςυλλζξω υλικό για την πραγματοποίηςη τησ ςυγκεκριμζνησ εργαςίασ και ιδιαιτζρωσ τον επιβλζποντα καθηγητή μου, κ. Κ. Καραδήμα για τη ςυνεργαςία, καθοδήγηςη και βοήθειά του και τη ςυμφοιτήτριά μου, ςτη Σχολή Αρχιτεκτόνων τησ Μαδρίτησ, Montse Solano. Οκτϊβριοσ 2011

1

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

2

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 1. Περιεχόμενα 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Ρεριεχόμενα Ειςαγωγι Αντικείμενο- ςτόχοσ κζματοσ Λςτορικι αναδρομι κεωρίασ και πρακτικισ ςτον τομζα των αποκαταςτάςεων 4.1 Λςτορικι αναδρομι κεωρίασ και πρακτικισ ςτον τομζα των αποκαταςτάςεων ςε παγκόςμιο επίπεδο 4.2 Λςτορικι αναδρομι κεωρίασ και πρακτικισ ςτον τομζα των αποκαταςτάςεων ςτθν Λςπανία Caixa Forum 5.1 Γενικά ςτοιχεία 5.2 Λςτορικι αναδρομι 5.3 Μορφολογικι- λειτουργικι ανάλυςθ τθσ ςθμερινισ κατάςταςθσ 5.4 Καταςκευαςτικι ανάλυςθ Μουςείο Reina Sofia 6.1 Γενικά ςτοιχεία 6.2 Λςτορικι αναδρομι 6.3 Μορφολογικι- λειτουργικι ανάλυςθ τθσ ςθμερινισ κατάςταςθσ 6.4 Καταςκευαςτικι ανάλυςθ Συμπεράςματα 7.1 Αναςκόπθςθ 7.2 Ο ςφγχρονοσ ρόλοσ του αρχιτζκτονα 7.3 Θ ςχζςθ με τον ελλαδικό χϊρο και ειδικότερα με τθν Ακινα Ραραρτιματα 8.1 Ραράρτθμα Α. ορολογία 8.2 Ραράρτθμα Β. αρχιτεκτονικά ςχζδια του Caixa Forum 8.3 Ραράρτθμα Γ. αρχιτεκτονικά ςχζδια του μουςείου Reina Sofia Βιβλιογραφία

ςελίδα 3 4 8 10 10 14 22 22 24 26 40 46 46 48 53 66 70 70 74 76 78 78 80 91 100

3

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 1. Ειςαγωγή Κάκε κτίριο ι κτιριακό ςφνολο διαγράφει μια ξεχωριςτι πορεία μζςα ςτο χρόνο. Οι κοινωνίεσ, ςτισ διάφορεσ ιςτορικζσ περιόδουσ είχαν διαφορετικι ςυμπεριφορά ωσ προσ τθν προςταςία των κτιρίων του παρελκόντοσ. Οι επεμβάςεισ που κατά καιροφσ ζγιναν ςε παλαιά κτίρια και κελφφθ ποικίλουν μεταξφ δφο ακραίων περιπτϊςεων: από τον απόλυτο ςεβαςμό τθσ προχπάρχουςασ καταςκευισ, μζχρι τθν ολοκλθρωτικι καταςτροφι. Οι αρχιτζκτονεσ των διαφόρων εποχϊν, άλλοτε αντιμετϊπιηαν με ςεβαςμό τισ παλιότερεσ από τθν εποχι τουσ καταςκευζσ και προςάρμοηαν τθν ίδια τθν προςωπικότθτά τουσ ςτον πνεφμα του μνθμείου και άλλοτε είχαν μια ςτάςθ αρνθτικι ζωσ και περιφρονθτικι, με αποτζλεςμα να προςπακοφν να υποτάξουν και τελικά να κακοποιιςουν τθν καταςκευι. Ράντα όμωσ φαίνεται να υπάρχουν άμεςεσ ςχζςεισ ανάμεςα ςτο πνεφμα μιασ εποχισ, όπωσ εκφράηεται μζςα από τθ ηωντανι αρχιτεκτονικι και ςτον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίηονται τα κατάλοιπα του παρελκόντοσ. Σιμερα θ αναβίωςθ κτιρίων του παρελκόντοσ μζςω τθσ επανάχρθςθσ και τθσ προςκικθσ ςε αυτά νζων καταςκευϊν (Εικ. 1, 2, 3, 4), αποτελεί ζνα από τα κεντρικά κζματα τθσ αρχιτεκτονικισ κεωρίασ, κριτικισ και πρακτικισ παγκοςμίωσ. Θ αξία τθσ αρχιτεκτονικισ κλθρονομιάσ (ιςτορικι, ςυναιςκθματικι, χρθςτικι, καλλιτεχνικι), οι νζεσ κοινωνικζσ ανάγκεσ που δθμιουργοφνται, οι οικονομικζσ και ενεργειακζσ απαιτιςεισ και θ πολεοδομικι διόγκωςθ αποτελοφν τισ βαςικζσ αιτίεσ τθσ αναβίωςθσ κτιρίων του παρελκόντοσ. Θ αναβίωςθ αυτϊν με ςφγχρονουσ όρουσ είναι κάτι περιςςότερο από τθν αποκατάςταςθ και διάςωςθ τουσ. Ο νζοσ ςτόχοσ που τίκεται είναι διευρυμζνοσ και αγγίηει τα όρια μίασ νζασ αρχιτεκτονικισ και παράλλθλα μιασ νζασ προςζγγιςθσ τθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ. Θ διαδικαςία αποτελεί ουςιαςτικά ζνα ςυνεχι αγϊνα κατά τθσ φκοράσ που γίνεται για να ικανοποιθκοφν δφο κοινωνικοί ςτόχοι, θ διατιρθςθ τθσ ιςτορικισ μνιμθσ κάκε λαοφ και θ βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ τθσ κακθμερινισ του ηωισ.

4

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 1:Pig-sty, Αμβοφργο, FNP Architekten

Εικ. 2: Σχολείο Sølvgade, Κοπεγχάγθ, C. F. Møller Architects

Εικ. 3: Μουςείο Punta della Dogana, Βενετία, Tadao Ando

Εικ. 4: Κολλζγιο Derby, Ντζρμπι, Maber Architects

5

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Μζςα ςτο ςφγχρονο αςτικό περιβάλλον, το οποίο είναι αποτζλεςμα πολλϊν μεταςχθματιςμϊν, τα ςτοιχεία του παρελκόντοσ ζχουν μια ςθμαςία διαφορετικι από αυτι που είχαν ςτθν εποχι τουσ. Διακζτουν τϊρα μια ατομικότθτα διευρυμζνθ, με τθν ζννοια ότι δεν εκκζτουν μόνο τον εαυτό τουσ, αλλά παρουςιάηουν και αντιπροςωπεφουν τθν εποχι κατά τθν οποία παράχκθκαν, ςκιαγραφϊντασ τισ πολιτιςμικζσ, πολιτικζσ και κοινωνικζσ ςυνκικεσ που επικρατοφςαν. Τα ιςτορικά κτίρια εντάςςονται ςτθν κατθγορία των ακζλθτων μνθμείων και διαχωρίηονται από τα θκελθμζνα, αυτά δθλαδι που καταςκευάςτθκαν εξαρχισ με ςτόχο να κυμίηουν κάτι. Το ακζλθτο μνθμείο ςυγκεντρϊνει με το πζραςμα του χρόνου νοιματα και αξίεσ τόςο τθσ εποχισ που ανικει όςο και τθσ μετζπειτα εξελικτικισ πορείασ τθσ πόλθσ και επιβιϊνει μζςα από τουσ μεταςχθματιςμοφσ τθσ. Εκκζτει ζνα κομμάτι του παρελκόντοσ, ςυμμετζχοντασ ταυτόχρονα ςτο παρόν, και εκεί ακριβϊσ ςυγκεντρϊνεται θ λειτουργία του ωσ μνθμείο: ςτθ χωρικι ζκφραςθ τθσ ςυνζχειασ που εγκακιςτά. Λειτουργεί παράλλθλα ωσ πεδίο άντλθςθσ ιδεϊν και ωσ μζτρο ςφγκριςθσ, εξελίςςοντασ τθν επιςτιμθ τθσ αρχιτεκτονικισ ςτο πζραςμα του χρόνου, κακϊσ γίνεται φορζασ ειδικότερων πλθροφοριϊν ςχετικά με τουσ τρόπουσ δόμθςθσ και τα υλικά που χρθςιμοποιοφνταν ςτο παρελκόν. Αποτελεί τεκμιριο ιςτορίασ και ςφμβολο πολιτιςμοφ. Το ιςτορικό κτίριο λοιπόν δεν επιβιϊνει μόνο ωσ ςφμβολο και μαρτυρία μιασ εποχισ που πζραςε αλλά παρακολουκεί τα δθμόςια ςυλλογικά δρϊμενα που εκτυλίςςονται γφρω του και ςυμμετζχει με τθν παρουςία του ςε αυτά. Σφμφωνα με τον Aldo Rossi<, τα μνθμεία ωσ «αςτικοί ςυντελεςτζσ», ταυτίηονται με τθν παρουςία τουσ ςτθν πόλθ και είναι ικανά να εκφράηουν νοιματα και αξίεσ ανεξάρτθτα από τισ μορφζσ του περιβάλλοντόσ τουσ. Από τισ αρχζσ του 20ου αιϊνα θ ζννοια του μνθμείου διευρφνεται και περιλαμβάνει όχι μόνο τθν υψθλι αρχιτεκτονικι αλλά και κτίρια ςυνοδείασ. Ρροκειμζνου το κτίριο του παρελκόντοσ να ακολουκιςει τθν εξελικτικι πορεία τθσ πόλθσ, μεταβάλλει ςυχνά τθν αρχικι του λειτουργία. Το κτίριο που αναβιϊνει αρχίηει ζνα νζο κφκλο ηωισ με αντίκτυπο ςτθν πόλθ και ςτουσ ανκρϊπουσ τθσ. Μζςα ςτο νζο αυτό κφκλο ηωισ του, κα αποκτιςει νζεσ αξίεσ που κα το καταςτιςουν αφθγθτι νζων ιςτοριϊν.

6

;Ο Alois Riegl (1858 Linz - 1905 Vienna), Αυςτριακόσ ιςτορικόσ τθσ τζχνθσ, εντάςςει τα ιςτορικά κτίρια ςτθν κατθγορία των ακζλθτων μνθμείων, διαχωρίηοντάσ τα από τα θκελθμζνα, «The modern cult of monuments», πθγι: http://www.archive.org/details/modernedenkmalk00denkgoog <A. Rossi, H αρχιτεκτονική τησ πόλησ, ςελ. 180, Εκδόςεισ University Studio Press, Θεςςαλονίκη, 1991 = Ζτςι οδθγοφμαςτε ςτον οριςμό του Χάρτη τησ Βενετίασ (1964): «θ ζννοια του ιςτορικοφ μνθμείου δεν καλφπτει μόνο το μεμονωμζνο αρχιτεκτονικό ζργο, αλλά και τθν αςτικι ι αγροτικι τοποκεςία, που μαρτυρεί ζναν ιδιαίτερο πολιτιςμό, μια ενδεικτικι εξζλιξθ ι ζνα ιςτορικό γεγονόσ. Αυτό ιςχφει όχι μόνο για τισ μεγάλεσ δθμιουργίεσ αλλά και για τα ταπεινά ζργα που με τον καιρό απζκτθςαν πολιτιςτικι ςθμαςία» πθγι: Γ. Καραδζδοσ, Ιςτορία και Θεωρία τησ αποκατάςταςησ, ςελ. 19, Εκδόςεισ Μζθεξισ, Θεςςαλονίκη, 2009

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Το δθμιουργικό πεδίο δράςθσ που προςφζρει θ διαδικαςία τθσ αναβίωςθσ ενόσ ιςτορικοφ κτιρίου είναι μεγάλο αν εξετάςει κανείσ τθ διατιρθςθ κτιρίων διαφορετικοφ μεγζκουσ, προζλευςθσ και θλικίασ με μια ευρεία ποικιλία χριςεων. Το βαςικό ηιτθμα που προκφπτει είναι ο τρόποσ προςζγγιςθσ αυτισ τθσ διαδικαςίασ και αν αυτόσ είναι μοναδικόσ ι ποικίλει. Καταλυτικόσ είναι ο ρόλοσ του αρχιτζκτονα και θ αρχιτεκτονικι λφςθ που επιλζγει κάκε φορά. Θ πρόταςι του πρζπει να εντάςςεται ςτα πλαίςια που ορίηονται από το βακμό προςταςίασ του κτιρίου. Αν για παράδειγμα το υπάρχον κτίςμα απαιτεί προςεκτικι αναςτφλωςθ, προςτατεφεται από διατάξεισ ι αποτελεί ζνα κτίςμα που επιτρζπει τολμθροφσ χειριςμοφσ. Κακοριςτικό ςτοιχείο αποτελοφν τζλοσ οι ανάγκεσ τθσ νζασ χριςθσ. Άλλοτε απαιτείται μια μικρι προςκικθ και άλλοτε μια μεγάλθ επζκταςθ. Ο διάλογοσ που αναπτφςςεται μεταξφ τθσ νζασ και τθσ παλιάσ καταςκευισ είναι διαφορετικόσ ςτισ δυο περιπτϊςεισ. Στόχο αποτελεί θ ανάπτυξθ ιςορροπίασ μεταξφ των δφο. Θ αναβίωςθ ενόσ ιςτορικοφ κτιρίου μζςα από τθ διατιρθςθ και τθν επανάχρθςθ φαίνεται τελικά να αντανακλά τθν ίδια τθν ανάγκθ τθσ πόλθσ να αναφζρεται ςε ζνα παρελκόν πάνω ςτο οποίο κα βαςίςει τθν εξζλιξι τθσ. Θ προςκικθ μιασ νζασ καταςκευισ ςε ζνα παλιό κζλυφοσ αποτελεί τθ ςυμμετοχι τθσ εποχισ κατά τθν οποία πραγματοποιείται ςτθν ιςτορία του κτιρίου, τθ ςφνδεςι του με το παρόν και το διαβατιριό του για το μζλλον.

7

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 2. Αντικείμενο-ςτόχοσ θζματοσ Κακθμερινά δθμοςιεφονται παραδείγματα αναβίωςθσ ιςτορικϊν κτιρίων, ςυχνά από γνωςτοφσ αρχιτζκτονεσ, ςε όλο τον κόςμο. Φαίνεται πωσ όλοι οι λαοί που ςζβονται τον πολιτιςμό τουσ αιςκάνονται τθν ανάγκθ να περιςϊςουν και να παραδϊςουν ςτισ επόμενεσ γενιζσ τθν αρχιτεκτονικι τουσ κλθρονομιά. Μία από τισ χϊρεσ που πρωτοςτατοφν ςε αυτό τον τομζα, τα τελευταία χρόνια, είναι θ Λςπανία. Μζνοντασ πζντε μινεσ ςτθ Μαδρίτθ, μζςω του προγράμματοσ ανταλλαγισ φοιτθτϊν Erasmus, κατάφερα να δω και να βιϊςω αρκετά παραδείγματα αυτισ τθσ αρχιτεκτονικισ. Κεϊρθςα, λοιπόν, ςκόπιμο να διερευνιςω το ςυγκεκριμζνο αντικείμενο, ςε ζναν τόπο που ζχει ςπουδαία πολιτιςτικι κλθρονομιά, μεγάλθ αρχιτεκτονικι παράδοςθ και αρχιτζκτονεσ των οποίων ζργα αποτελοφν χαρακτθριςτικά παραδείγματα τθσ ςφγχρονθσ αρχιτεκτονικισ. Στθν ζρευνά μου, με βοικθςε το μάκθμα των αποκαταςτάςεων που παρακολοφκθςα ςτθν Escuela Técnica Superior de Arquitectura de Madrid. Συνζλεξα επίςθσ πλθροφορίεσ από βιβλιοκικεσ, αρχειοκικεσ, αρχιτζκτονεσ και κατοίκουσ τθσ πόλθσ, μόνιμουσ και προςωρινοφσ. Κατά τθ διάρκεια τθσ παραμονισ μου ςτθ Μαδρίτθ, παρατιρθςα ότι οι Λςπανοί μετζτρεψαν τθν αποκατάςταςθ ςε αναγκαιότθτα για τθ ςυνζχιςθ και τθν εξζλιξθ του πολιτιςμοφ τουσ. Τα κτίρια που τουσ περιβάλλουν δεν αποτελοφν οφτε τουριςτικό αξιοκζατο οφτε άψυχο ςκθνικό του παρελκόντοσ. Αντίκετα, είναι ενεργά κφτταρα τθσ ιςτορίασ τουσ. Κατάφεραν δθλαδι να χειριςτοφν δθμιουργικά τα απομεινάρια του παρελκόντοσ και να ςτθρίξουν ςε αυτά το παρόν και το μζλλον τουσ. Αποφάςιςα να αςχολθκϊ με δφο κτίρια, τα οποία αποτελοφν τοπόςθμα για τθν πόλθ τθσ Μαδρίτθσ, ζχουν μια αξιόλογθ αρχιτεκτονικι ποιότθτα και ιςτορικι ςθμαςία. Θ επίςκεψθ ςε αυτά αποτελεί υποχρζωςθ κάκε τουρίςτα τθσ πόλθσ. Το ςθμαντικότερο όμωσ είναι ότι οι κάτοικοι ζχουν εντάξει τα δφο κτίρια ςτθν κοινωνικι τουσ ηωι αναπόςπαςτα. Επιπλζον, ςε κακζνα από αυτά υπάρχει εκ διαμζτρου διαφορετικι και παράλλθλα πολφ ενδιαφζρουςα προςζγγιςθ του τομζα των ςφγχρονων αρχιτεκτονικϊν επεμβάςεων με αποτζλεςμα να κίγονται αρχιτεκτονικά ηθτιματα που αποτελοφν παγκοςμίωσ ανοιχτά ερωτιματα για τθν αναβίωςθ κτιρίων.

8

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Συγκεκριμζνα κα παρουςιαςτοφν: 1. Το πολιτιςτικό κζντρο Caixa Forum de Madrid: ζνασ πρϊθν ςτακμόσ παραγωγισ θλεκτρικισ ενζργειασ που μετατράπθκε ςτο νζο πολιτιςτικό κζντρο του ιδρφματοσ La Caixa.

2. Το μουςείο ςφγχρονθσ τζχνθσ Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía (MNCARS): κτίριο που λειτοφργθςε αρχικά ωσ κεντρικό νοςοκομείο τθσ πόλθσ. Στθ ςυνζχεια αποκαταςτάκθκε και φιλοξζνθςε ζργα ςφγχρονθσ τζχνθσ με αποδοχι τζτοια που χρειάςτθκε επζκταςθ, θ οποία ζδωςε τθν τελικι μορφι ςτο ςυγκρότθμα. Εικ. 5: Χάρτθσ του κζντρου τθσ Μαδρίτθσ, όπου φαίνεται θ κζςθ των δφο υπό μελζτθ κτιρίων Ξεκινϊντασ ξεχωριςτά για το κάκε παράδειγμα, με τθν ιςτορικι αναδρομι του μζχρι τθ διακοπι λειτουργίασ τθσ πρϊτθσ χριςθσ, κα φτάςουμε ςτο ςιμερα, ςτθν ειςαγωγι τθσ νζασ χριςθσ. Κα ακολουκιςει ανάλυςθ τθσ ιδζασ πάνω ςτθν οποία βαςίηεται θ κάκε επζμβαςθ ςτο χϊρο και ςτον ςκοπό των αρχιτεκτόνων που επεμβαίνουν ςε αυτά. Στθ ςυνζχεια κα επιχειρθκεί θ αρχιτεκτονικι αποκωδικοποίθςθ του τρόπου επζμβαςθσ, των αφαιρετικϊν ι προςκετικϊν κινιςεων, των επιλογϊν και του τρόπου που διαχειρίηονται ςε κάκε περίπτωςθ τα ςτοιχεία του περιβάλλοντοσ, αυτά που προζκυψαν από το μεταςχθματιςμό του χϊρου, όςο και αυτά του παρελκόντοσ με τα οποία ζχει ςυνδεκεί θ μνιμθ του χϊρου. Κα ακολουκιςει καταςκευαςτικι ανάλυςθ τθσ κάκε επζμβαςθσ και τελικά μια ςφγκριςθ των διαφορετικϊν λογικϊν των δφο επεμβάςεων και αξιολόγθςθ των αποτελεςμάτων κακεμίασ από αυτζσ. Τζλοσ κα επιχειρθκεί μια ςυνολικι κριτικι του ρόλου του ςφγχρονου αρχιτζκτονα ςτθ διαδικαςία αναβίωςθσ ιςτορικϊν κτιρίων και μια ςφγκριςθ τζτοιων ενεργειϊν ςτον χϊρο τθσ Ακινασ και τθσ Μαδρίτθσ.

9

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 3. Ιςτορική αναδρομή θεωρίασ και πρακτικήσ ςτον τομζα των αποκαταςτάςεων 3.1 Ιςτορική αναδρομή θεωρίασ και πρακτικήσ ςτον τομζα των αποκαταςτάςεων ςε παγκόςμιο επίπεδο Θ πεποίκθςθ ότι θ πολιτιςτικι και κατά επζκταςθ θ αρχιτεκτονικι κλθρονομιά πρζπει να προςτατεφεται και να διατθρείται ανεξάρτθτα από τθν χρθςτικι τθσ αξία, δεν είναι πολφ παλιά. Κατά το 17ο και το 18ο αιϊνα παρατθρείται άνοδοσ του πολιτιςτικοφ επιπζδου, διάδοςθ τθσ παιδείασ και αυξθμζνο ενδιαφζρον για τθν ιςτορία και τισ τζχνεσ, δθμιουργϊντασ ζνα νζο κλίμα, αυτό τθσ ςυντιρθςθσ. Στο δεφτερο μιςό του 18ου αιϊνα ανακεωρείται θ αρχιτεκτονικι του παρελκόντοσ. Το μνθμείο παφει να κεωρείται ωσ ζνα ζργο «ανοιχτό», ςτο οποίο μπορεί κανείσ να επζμβει ελεφκερα και αντιμετωπίηεται ωσ ζνα γεγονόσ «τελειωμζνο», μια ιςτορικι αξία ςτακερι, που δεν μπορεί να δεχκεί. Αντιμετωπίηονται λοιπόν τα μνθμεία ωσ ιςτορικά ντοκουμζντα. Θ ιδζα τθσ «αποκατάςταςθσ» γεννικθκε ςτθ Γαλλία. Οι μεγάλεσ καταςτροφζσ που προκάλεςε θ Γαλλικι Επανάςταςθ ςτα μνθμεία οδιγθςαν για πρϊτθ φορά ςτθν ιςτορία ςτθ μζριμνα για τθ νομοκετικι προςταςία τουσ >. Το ενδιαφζρον επεκτάκθκε και ςε άλλεσ ευρωπαϊκζσ χϊρεσ, όπωσ θ Αγγλία, θ Λταλία και θ Γερμανία. Θ ςθμερινι ιδεολογία ζχει τισ ρίηεσ τθσ ςτα επιτεφγματα και τισ ιδζεσ του 19ου αιϊνα. Θ ςτροφι προσ το παρελκόν, αν και είχε εκνικιςτικι αφετθρία, ςυνδυάςτθκε με τθν αγάπθ προσ τθ γνϊςθ και αποκάλυψε αξίεσ του πολιτιςμοφ κάκε λαοφ. Το γεγονόσ αυτό είχε αντίκτυπο τόςο ςτθ ηωντανι αρχιτεκτονικι τθσ εποχισ όςο και ςτθν αντίλθψθ για εκτίμθςθ, ςυντιρθςθ και προβολι του μνθμειακοφ πλοφτου τθσ δυτικισ Ευρϊπθσ. Ραράλλθλα θ βιομθχανικι επανάςταςθ δθμιοφργθςε τθν αςτυφιλία με αποτζλεςμα τα κζντρα των πόλεων να απειλοφνται από τθν εμπορευματοποίθςθ τθσ γθσ τουσ και τθν καταςτροφι πλικουσ παλιϊν κτιρίων. Υπιρξε λοιπόν αντίδραςθ διανοοφμενων αλλά και απλϊν ανκρϊπων, οι οποίοι αντιμετϊπιςαν τισ επιπτϊςεισ ςτθν κακθμερινι τουσ ηωι. Επίςθσ, θ μεγάλθ διάδοςθ των εντφπων ζκανε δυνατι τθν ευρφτατθ γνϊςθ των ζργων τθσ τζχνθσ και τθσ αρχιτεκτονικισ και αφφπνιςε το ενδιαφζρον όχι μόνο των αςτϊν αλλά και των ευρφτερων λαϊκϊν ςτρωμάτων. Το ενδιαφζρον για τισ αποκαταςτάςεισ επεκτάκθκε ςτθν Λςπανία και ςτο Βζλγιο.

10

> Το 1790 ςυγκροτείται ςτθ Γαλλία θ Επιτροπι Τεχνϊν και Μνθμείων και αρχίηουν τα πρϊτα κεςπίςματα για τθν καταλογογράφθςθ και τθν προςταςία των μνθμείων. πθγι: Γ. Καραδζδοσ, Ιςτορία και Θεωρία τησ αποκατάςταςησ, ςελ. 59, Εκδόςεισ Μζθεξισ, Θεςςαλονίκη, 2009

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Μζχρι το 1840 περίπου, οι επεμβάςεισ ςτα μνθμεία γίνονται με τρόπο εμπειρικό, αφοφ δεν υπάρχουν ακόμθ διατυπωμζνεσ απόψεισ και κεωρίεσ για τθν αποκατάςταςθ. Αυτό είχε βαριζσ ςυνζπειεσ για τα μνθμεία, ςτα οποία γίνονται επεμβάςεισ με αυκαίρετεσ ανακαταςκευζσ, που αλλάηουν τελείωσ τον χαρακτιρα τουσ. Ωςτόςο, ςτθ Γαλλία, τθν Αγγλία, τθν Λταλία και τθ Γερμανία θ επιςτιμθ τθσ αποκατάςταςθσ προοδεφει. Το ιδεϊδεσ τθσ εποχισ γίνεται θ μορφολογικι και ρυκμολογικι ενότθτα με ςυνακόλουκο τον «πουριςμό», τθν απαλλαγι δθλαδι των μνθμείων από κάκε μεταγενζςτερθ προςκικθ, ζςτω κι αν είχε ιςτορικι ι καλλιτεχνικι αξία. Εκφραςτισ αυτϊν των απόψεων ιταν ο Γάλλοσ αρχιτζκτονασ και αναςτθλωτισ Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc (Ραρίςι 1814- Λωηάννθ 1879). Ρραγματοποίθςε πλικοσ από δυςχερζςτατεσ αναςτυλϊςεισ και ζςωςε πολλά μνθμεία, εφαρμόηοντασ πάντα τα δόγματα για πουριςμό και για ενότθτα του ςτυλ. Σε γραπτά κείμενά του ? και ςτισ αποκαταςτάςεισ που πραγματοποίθςε, δίνει προτεραιότθτα ςτθ μορφι ςε βάροσ τθσ ιςτορικότθτασ. Θ αντίδραςθ ςτισ ακρότθτεσ τθσ Γαλλικισ ςχολισ άρχιςαν ιδθ από τα μζςα του 19ου αιϊνα, με τον Alois Riegl ςτθ Γερμανία και κυρίωσ με τον John Ruskin (1819-1900) ςτθν Αγγλία. Ο Ruskin υπιρξε ιςτορικόσ και κριτικόσ τθσ τζχνθσ, αιςκθτικόσ και θκικιςτισ, ο κατ’ εξοχιν εκφραςτισ του πνεφματοσ τθσ Βικτωριανισ εποχισ, αλλά όχι αρχιτζκτονασ. Ανζπτυξε τθν άποψθ μιασ θκικισ ςτάςθσ ςτθν αρχιτεκτονικι με αποτζλεςμα να βρεκεί ςε πλιρθ αντίκεςθ προσ τουσ πρακτικοφσ επαγγελματίεσ αρχιτζκτονεσ του κφκλου των Γάλλων αναςτθλωτϊν. Αρνικθκε κατθγορθματικά τισ αναςτθλϊςεισ προβάλλοντασ το αντιφατικό νόθμα ζργων που δεν ζχουν τθ ςφραγίδα τθσ εποχισ μασ, όπωσ τα αναςτθλωτικά και τόνιςε τθν ανάγκθ για μια μνθμειϊδθ ηωντανι αλλά και «ιςτορικι» νζα αρχιτεκτονικι.

Στο πρϊτο μιςό κυρίωσ του 20ου αι. και ςτισ πρϊτεσ δεκαετίεσ μετά το Β’ Ραγκόςμιο Ρόλεμο, θ επιςτιμθ τθσ αποκατάςταςθσ γνϊριςε μια πλοφςια εποχι κεωρθτικϊν προςεγγίςεων, κυρίωσ ςτθν Λταλία αλλά και ςε άλλεσ χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ. Οι αεροπορικοί βομβαρδιςμοί του Δευτζρου Ραγκοςμίου Ρολζμου ζφεραν τρομερζσ καταςτροφζσ ςτο μνθμειακό πλοφτο όλθσ ςχεδόν τθσ Ευρϊπθσ. Οι εκτεταμζνεσ ανακαταςκευζσ λοιπόν κεωρικθκαν πιο ςωςτζσ από το ςεβαςμό προσ τουσ ςωροφσ των ερειπίων.

? Στο μνθμειϊδεσ Dictionnaire raisonnée de l´Architecture Francaise αναφζρει «να αναςτθλϊνεισ ζνα κτίςμα ςθμαίνει να το φζρνεισ ςε τζτοια κατάςταςθ τελειότθτασ, που μπορεί και να μθν υπιρξε ποτζ…», πθγι: Χ. Μπουρασ, Σημειώςεισ του μαθήματοσ «Αποκαταςτάςεωσ των μνημείων Ι», ςελ. 14, Αθήνα, 1983

11

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Μετά το ’60, με αφετθρία τον ζντονο προβλθματιςμό των Λταλϊν για το μζλλον των ιςτορικϊν πόλεων, παρατθρικθκε αυξανόμενο ενδιαφζρον από τουσ αρχιτζκτονεσ ςχετικά με τθν αξιοποίθςθ τθσ αρχιτεκτονικισ κλθρονομιάσ για τθν κάλυψθ των αναγκϊν τθσ εποχισ. Επίςθσ το οικολογικό κίνθμα, που δραςτθριοποιικθκε μετά τθν πετρελαϊκι κρίςθ του 1970, επζμενε ότι θ κατεδάφιςθ παλιϊν κτιρίων αποτελεί ςπατάλθ, άποψθ που υποςτιριξαν και πολλοί ςυντθρθτζσ τθσ εποχισ. Ωςτόςο, το ενδιαφζρον για τθν αξιοποίθςθ τθσ αρχιτεκτονικισ κλθρονομιάσ ενόσ τόπου δεν πρζπει να οφείλεται μόνο ςε οικονομικοφσ λόγουσ, αλλά κυρίωσ ςε μια διαφορετικι άποψθ για το ρόλο τθσ ιςτορίασ. Σιμερα θ ιςτορικι μνιμθ και θ γνϊςθ ζχουν φτάςει ςτο μζγιςτο. Τα μνθμεία αποτελοφν ςτοιχεία κοινωνικϊσ αναγκαία για να μείνει το περιβάλλον μασ βιϊςιμο και ευχάριςτο. Οι νζεσ τάςεισ, οι εξελίξεισ, οι διαφορετικζσ απόψεισ και προςεγγίςεισ εκφράηονται και κακοδθγοφνται παγκοςμίωσ από τουσ Χάρτεσ εκνικισ ι παγκόςμιασ εμβζλειασ. Μετά το 1975, ζτοσ τθσ Ευρωπαϊκισ Αρχιτεκτονικισ Κλθρονομιάσ, αυξικθκε ο ρυκμόσ ζκδοςισ τουσ. Αυτοί οι κανόνεσ όμωσ δεν μποροφν να κεωρθκοφν υποχρεωτικοί ι δεςμευτικοί, κακϊσ εκφράηουν ζνα γενικό πλαίςιο αρχϊν. Συγκεκριμζνα, θ μζριμνα για τθ διατιρθςθ τθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ ςτον αιϊνα μασ ξεκινά με τθν Χάρτα των Αθηνϊν, το 1931. Αυτι θ ςφμβαςθ, χωρίσ δεςμευτικό χαρακτιρα, είχε μεγάλθ επίδραςθ ςτισ ενζργειεσ ςχετικά με τθ διατιρθςθ και τθν αποκατάςταςθ. Επίςθσ, νομιμοποιεί, εφόςον οι ςυνκικεσ το επιτρζπουν, τισ τεχνικζσ τθσ αναςτφλωςθσ και τθσ επανατοποκζτθςθσ αρχικϊν ςτοιχείων. Κακιςτά επιπλζον ςαφζσ ότι οι προςκικεσ πρζπει να είναι πάντα αναγνωρίςιμεσ. Αναφζροντασ τα ςθμαντικότερα, ακολουκεί θ Διεθνήσ ςφςκεψη τησ UNESCO ςτο Νζο Δελχί το 1955. Το 1957 πραγματοποιικθκε ζνα Συνζδριο αρχιτεκτόνων και τεχνικϊν ςτο Παρίςι, όπου ςυηθτικθκαν κεωρθτικά προβλιματα. Το 1964 πραγματοποιείται θ Βϋ Διεθνήσ Σφνοδοσ Αρχιτεκτονικϊν και Τεχνικϊν για τα ιςτορικά μνθμεία ςτθ Βενετία, υπό τθν αιγίδα τθσ UNESCO και ςυντάςςεται ο Χάρτησ τησ Βενετίασ @, ζνα πλαίςιο διατάξεων, το οποίο γίνεται δεκτό από πολλά κράτθ και ςτο οποίο επιςθμαίνεται θ ανάγκθ για ςυνεργαςία πολλϊν ειδικοτιτων ςτθ διαδικαςία τθσ αποκατάςταςθσ. Το 1972 ςυντάςςεται ο Χάρτησ των Αποκαταςτάςεων, ο οποίοσ κζτει το ηιτθμα τθσ αντιςτρεψιμότθτασ των παρεμβάςεων κακϊσ και τθν απαίτθςθ θ παρζμβαςθ να εναρμονίηεται αιςκθτικά με τθν αρχικι καταςκευι. Τθν ίδια χρονιά ςτθ ςυνάντθςθ κορυφισ των αρχθγϊν κρατϊν και κυβερνιςεων τθσ κοινότθτασ ςτισ 16 Νοεμβρίου, ςυντάςςεται θ ςφμβαςη των Παριςίων για τθν προςταςία τθσ Ραγκόςμιασ Φυςικισ κλθρονομιάσ.

12

@ Οι ςπουδαιότερεσ παρατθριςεισ είναι οι εξισ: «Οποιαδιποτε ςυμπλιρωςθ κεωρθκεί απαραίτθτθ για λόγουσ αιςκθτικοφσ ι τεχνικοφσ… κα πρζπει να φζρει τθ ςφραγίδα τθσ εποχισ μασ» (αρ.9), «Οι αξιόλογεσ προςκικεσ όλων των εποχϊν… κα πρζπει να γίνουν ςεβαςτζσ, γιατί ςκοπόσ τθσ αποκατάςταςθσ δεν είναι θ ςτυλιςτικι ενότθτα» (αρ.11), «Ρροςκικεσ γίνονται ανεκτζσ μόνο όταν ςζβονται το κτίριο και το περιβάλλον του» (αρ.13), πθγι: Γ. Καραδζδοσ, Λςτορία και Κεωρία τθσ αποκατάςταςθσ, ςελ. 141, Εκδόςεισ Μζκεξισ, Κεςςαλονίκθ, 2009

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Το 1975 πραγματοποιικθκε το Διεθνζσ Συνζδριο του Άμςτερνταμ για τθν προςταςία τθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ. Σε αυτό παρουςιάςτθκαν τα πλζον προχωρθμζνα ςε ιδεολογία και τεχνικζσ παραδείγματα αςτικϊν αναπλάςεων με άξονα τθν προςταςία των ιςτορικϊν κζντρων. Ραράλλθλα, ςε εκνικό επίπεδο, αρκετζσ χϊρεσ, όπωσ θ Γαλλία, θ Σουθδία, θ Λαπωνία, θ Ρορτογαλία, θ ΢ουμανία και θ Ουγγαρία εμφάνιηαν κεςμικζσ και εξειδικευμζνεσ νομοκετικζσ ρυκμίςεισ για το περιβάλλον. Επίςθσ, διευρφνκθκε θ ζννοια τθσ αρχιτεκτονικισ κλθρονομιάσ, ςτθν οποία περιλιφκθκε το περιβάλλον τθσ, όταν παρουςιάηει πολιτιςτικό ενδιαφζρον. Το 1979 ςυντάςςεται ο Χαρτησ Burra. Το 1985 ςυντάςςεται θ Σφμβαςθ για τθν προςταςία τθσ Αρχιτεκτονικισ κλθρονομιάσ ςτθν Ευρϊπθ ι Σφμβαςη τησ Γρανάδασ. Αυτι κεςπίηει τθν οικονομικι υποςτιριξθ των δθμόςιων υπθρεςιϊν για τισ εργαςίεσ ςυντιρθςθσ και αναςτιλωςθσ τθσ αρχιτεκτονικισ κλθρονομιάσ και τθ δθμιουργία φορολογικϊν μζτρων για τθ διατιρθςι τθσ. Ακολουκεί Ψήφιςμα των Υπουργϊν Πολιτιςμοφ του Συμβουλίου τθσ Ευρϊπθσ, ςτισ 13 Νοεμβρίου 1986, για τθ διαφφλαξθ τθσ ευρωπαϊκισ αρχιτεκτονικισ κλθρονομιάσ. Μεταξφ άλλων, εντοπίηονται κζματα για τθν ανάγκθ να «προωκθκεί θ ανταλλαγι εμπειριϊν και πλθροφοριϊν για τθν αρχιτεκτονικι κλθρονομιά..". Το 1987 ςυντάςςεται νζοσ Χάρτησ αποκαταςτάςεων, ςτον οποίο δίνεται ζμφαςθ ςτα ζργα που παρουςιάηουν αρχιτεκτονικό ενδιαφζρον κυρίωσ από άποψθ καταςκευαςτικι. Το 1990 ςυντάςςεται ο Χάρτησ για την Προςταςία και Διαχείριςη τησ Αρχαιολογικήσ Κληρονομιάσ τθσ UNESCO (Εικ. 6) ςτθ Λωηάνθ. Το 1991 πραγματοποιείται το 1ο ςυνζδριο Πόλεων Παγκόςμιασ Κληρονομιάσ και ςυντάςςεται η Διακήρυξη του Κεμπζκ. Ακολουκεί το 1992 θ Ευρωπαϊκή Σφμβαςη για την Προςταςία τησ Αρχαιολογικήσ Κληρονομιάσ, θ οποία ςυντάχκθκε ςτθ Βαλζτα. Στο Ζγγραφο τησ Παβία (1997), κακίςταται θ ανάγκθ για ζνα ενιαίο ευρωπαϊκό προφίλ όςον αφορά ςτθ ςυντιρθςθ, ςυμπεριλαμβανομζνων των προτεινόμενων δράςεων κα πρζπει να ενκαρρφνουν τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ προσ αυτι τθν κατεφκυνςθ. Το 2000 ςυντάςςεται ο Χάρτησ Κρακοβίασ/ Φλωρεντίασ και παράλλθλα το Νομικό τμήμα του Συμβουλίου τησ Ευρϊπησ, εκδίδει οδθγίεσ για τθν προςταςία τθσ Αρχιτεκτονικισ, Αρχαιολογικισ και κινθτισ κλθρονομιάσ με ςκοπό τθ διευκόλυνςθ τθσ διαδικαςίασ προςαρμογισ των εκνικϊν νομοκεςιϊν ςτο πλαίςιο των αρχϊν τθσ ολοκλθρωμζνθσ προςταςίασ τθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ. Τζλοσ, το 2005 ςυντάςςεται το Υπόμνημα τησ Βιζννησ, ςτον οποίο γίνεται ιδιαίτερθ αναφορά ςτουσ δθμόςιουσ χϊρουσ και εντάςςεται ςτθν πολιτιςτικι κλθρονομιά οι ιςτοί κατοικίασ.

Εικ. 6: Θ UNESCO ςυμβάλλει ςτθν προςταςία και ςτθ διατιρθςθ τθσ πολιτιςτικισ και φυςικισ κλθρονομιάσ ςε όλο τον κόςμο

13

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 3.1 Ιςτορική αναδρομή θεωρίασ και πρακτικήσ ςτον τομζα των αποκαταςτάςεων ςτην Ιςπανία Λόγω τθσ χρονικοφ και γεωγραφικοφ εφρουσ που ζχει θ ιςτορία τθσ Λςπανίασ, θ ιςπανικι αρχιτεκτονικι ζχει πολλζσ επιρροζσ και εκδθλϊςεισ. Θ χϊρα κατζχει τθ δεφτερθ κζςθ κατοχισ τοποκεςιϊν που προςτατεφονται από τθν UNESCO, μετά τθν Λταλία A. Το ενδιαφζρον για τθν επιςτιμθ τθσ αποκατάςταςθσ άρχιςε να εμφανίηεται ςτα μζςα του 19ου αιϊνα. Το 1835 δθμιουργείται θ πρϊτθ επιτροπι για τθν καταγραφι μνθμείων και το 1859 θ πρϊτθ ςυλλογι αρχιτεκτονικϊν μνθμείων τθσ χϊρασ. Θ βαςίλιςςα Ληαμπζλα ΛΛ (1833-1868) εγκαινίαςε τισ εργαςίεσ αποκατάςταςθσ αυτϊν. Συγκεκριμζνα αναπτφχκθκαν δφο ςχολζσ B ζωσ το πρϊτο τζταρτο του 20ου αιϊνα. Θ Εscuela Restauradora δζχεται επιρροζσ από τον Viollet-le-Duc και οι υποςτθρικτζσ τθσ είναι υπζρμαχοι τθσ αναςτφλωςθσ, τθσ αφαίρεςθσ προςκθκϊν και τθσ επαναφοράσ τθσ αρχικισ εικόνασ του κτιρίου. Ζνασ από τουσ βαςικοφσ εκπροςϊπουσ αυτισ τθσ ςχολισ ιταν ο Ricardo Velázquez Boscο (Burgos 1843- Μαδρίτθ 1923), ζνασ από τουσ ςθμαντικότερουσ Λςπανοφσ αρχιτζκτονεσ. Ιταν αυτόσ που αποκατζςτθςε τθ Mezquita ςτθ Córdoba (Εικ. 6) και το κακεδρικό ναό ςτθ León. Ακόμα ζνα ςθμαντικό πρόςωπο ιταν ο Vicente Lampérez y Romea (Μαδρίτθ 1861- Μαδρίτθ 1923), αρχιτζκτονασ, ιςτορικόσ και αναςτθλωτισ. Ακολουκϊντασ τισ αρχζσ του Viollet-le-Duc, ξεκίνθςε τθν αποκατάςταςθ τθσ όψθσ του κακεδρικοφ ναοφ τθσ Cuenca όπωσ πίςτευε ότι κα ιταν, κακϊσ ζλειπαν τα πρωτότυπα ςχζδια. Τζλοσ, ο Manuel Aníbal Álvarez y Amoroso (1850 - 1930) αποκατζςτθςε τθν εκκλθςία του San Martín de Tours ςτθν περιοχι τθσ Palencia, αφαιρόντασ τισ προςκικεσ που είχαν γίνει ςε αυτόν.

Στον αντίποδα τθσ πρϊτθσ ςχολισ βριςκόταν θ Εscuela Conservadora, τθσ οποίασ τα μζλθ ιταν υπζρμαχοι τθσ διατιρθςθσ τθσ αρχιτεκτονικισ κλθρονομιάσ. Ο βαςικόσ εκπρόςωποσ αυτισ τθσ ςχολισ είναι ο Leopoldo Balbas Torres (Μαδρίτθ 1888 – Μαδρίτθ 1960), ςθμαντικόσ αρχιτζκτονασ και αρχαιολόγοσ. Θ ςθμαντικι ςυμβολι του οφείλεται τόςο ςτθν κεωρθτικι ςκζψθ του, που αντικατοπτρίηεται ςε πολλά γραπτά, όςο και ςτθν πράξθ, που ενςωματϊνεται κυρίωσ ςτισ παρεμβάςεισ του ςτθν Alhambra και ςτθ Generalife μεταξφ 1923 και 1936 (Εικ. 7), περίοδο κατά τθν οποία υπθρζτθςε ωσ Επιμελθτισ τθσ μνθμειακισ αρχιτεκτονικισ ςτα ςυγκεκριμζνα μνθμεία. Το ζργο του, αυςτθρό και ευαίςκθτο, ζδωςε τζλοσ ςτθν παράδοςθ τθσ φανταςίασ και των καταςτρεπτικϊν αποκαταςτάςεων των προθγοφμενων δεκαετιϊν. Τζλοσ, ο Καταλανόσ αρχιτζκτονασ Josep Puig i Cadafalch (Mataró 1867 Βαρκελϊνθ 1956) εντάςςεται επίςθσ ςτθ ςυγκεκριμζνθ ςχολι.

14

A Θ χϊρα διακζτει 46 προςτατευμζνεσ περιοχζσ, πθγι: http://en.wikipedia.org/wiki/Spanish_architecture B Από τισ παραδόςεισ του μακιματοσ «Teoría y Técnicas de la Restauración»

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 7: θ Mezquita ςτθ Córdoba

Εικ. 8: Βιβλίο για τισ εργαςίεσ του Leopoldo Balbas Torres ςτθν Alhambra και ςτθ Generalife

15

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Κατά τθ διάρκεια τθσ Δεφτερθσ Λςπανικισ Δθμοκρατίασ C ςυντάχκθκε νόμοσ για τθν προςταςία τθσ καλλιτεχνικισ ιςτορικισ κλθρονομιάσ και κατάλογοσ με εκατό διατθρθτζα κτίρια τθσ Λςπανίασ. Ακολουκεί θ δφςκολθ περίοδοσ του Λςπανικοφ Εμφφλιου πολζμου ;:. Οι περιςςότεροι αρχιτζκτονεσ οδθγοφνται ςτθν εξορία και μεγάλο μζροσ τθσ αρχιτεκτονικισ κλθρονομιάσ υφίςταται ςοβαρζσ καταςτροφζσ. Μετά το τζλοσ αυτισ τθσ περιόδου κφριο μζλθμα αποτελεί θ εκνικι αναςυγκρότθςθ. Τθ δεκαετία του ’50 παρουςιάηεται για πρϊτθ φορά μζριμνα για τθν αρχιτεκτονικι κλθρονομιά τθσ υπαίκρου και τθ δεκαετία του ’60 ςειρά παίρνουν τα ιςτορικά κζντρα των πόλεων. Ακολουκεί θ δεκαετία του ’70, κατά τθν οποία επικρατεί θ αποκατάςταςθ ενϊ οι παρεμβάςεισ αποτελοφν ελάχιςτεσ περιπτϊςεισ. Τθν επόμενθ δεκαετία επικρατεί θ ιδζα τθσ αναλογικήσ αποκατάςταςησ ;;, θ οποία κεωρθτικοποιικθκε από τον Antón Capitel. Σφμφωνα με αυτιν, οι αναγκαίεσ ανακαταςκευζσ και επεκτάςεισ πρζπει να εμπνζονται από το ιςτορικό μοντζλο, δθμιουργϊντασ νζεσ μορφζσ οι οποίεσ ςυνδζονται με τθν αρχζτυπθ μορφι του ιςτορικοφ κτιρίου εννοιολογικά και ςυνκετικά. Ευνοοφνται οι ζντονεσ παρεμβάςεισ. Ραραδείγματα αυτοφ του είδουσ αποκατάςταςθσ αποτελοφν θ μονι του San Benito de Alcántara (Εικ. 8) και το Templo de Diana ςτθ Merida (Εικ. 9).

Τθ δεκαετία του ’90 επικρατεί θ αποςπαςματική παρζμβαςη ;<. Σφμφωνα με αυτι απαιτείται ενςωμάτωςθ των αρχαιολογικϊν κραυςμάτων ςτισ νζεσ εργαςίεσ αντί τθσ μεταφοράσ αυτϊν των ςε κάποιο μουςείο ι πικανότερα ςε κάποια αποκικθ. Λδιαίτερο ενδιαφζρον αποκτά θ βιομθχανικι κλθρονομιά τθσ χϊρασ. Οριςμζνα παραδείγματα είναι το ρωμαϊκό κζατρο του Sagunto (Εικ. 10) και θ βιβλιοκικθ του πανεπιςτθμίου Pompeu Fabra ςτθ Βαρκελϊνθ (Εικ. 11). Τθν επόμενθ δεκαετία δίνεται ιδιαίτερθ ςθμαςία ςτθ διατιρθςθ αρχιτεκτονικϊν καταλοίπων του παρελκόντοσ που μποροφν να λάβουν νζα χριςθ.

16

C Θ περίοδοσ τθσ Δεφτερθσ Λςπανικισ Δθμοκρατίασ είναι μια πολιτικι περίοδοσ ςτθν ιςτορία τθσ χϊρασ από τισ 14/04/1931 ζωσ τθν 01/04/1939 ;: Ο Εμφφλιοσ πόλεμοσ διιρκθςε από τισ 17/07/1936 ζωσ τθν 1/04/1939 ;; Α. Capitel, Metamorfosis de monumentos y teorías de la restauración, Εκδόςεισ Alianza, Μαδρίτη, 1988 ;< Από τισ παραδόςεισ του μακιματοσ «Teoría y Técnicas de la Restauración»

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 10: Templo de Diana ςτθ Merida

Εικ. 9: Μονι του San Benito de Alcántara

Εικ. 12: Βιβλιοκικθ του πανεπιςτθμίου Pompeu Fabra Εικ. 11: ΢ωμαϊκό κζατρο του Sagunto

17

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Aπό τθ δεκαετία του ’90 δθμιουργείται ςτθ χϊρα ζνα κεςμικό πλαίςιο, ιδιαίτερα δραςτικό, το οποίο διευρφνει το πεδίο δράςθσ των αποκαταςτάςεων, ςυμπεριλαμβάνοντασ μνθμεία τθσ ιςτορικισ κλθρονομιάσ και ιςτορικά κζντρα πόλεων. Το 1985 κεςπίηεται νόμοσ για τθν προςταςία τθσ Λςπανικισ ιςτορικισ κλθρονομιάσ (Ley del Patrimonio Histórico Español) ;=. Αποτελεί το πιο ολοκλθρωμζνο νομικό πλαίςιο για τθν προςταςία των πολιτιςτικϊν αγακϊν τθσ Λςπανίασ και κζτει ωσ ςτόχο τθν προςταςία, αναβάκμιςθ και διαβίβαςθ τθσ Λςπανικισ κλθρονομιάσ ςτισ μελλοντικζσ γενιζσ. Επιπλζον, ειςάγει μια νζα αντίλθψθ τθσ ιςτορικισ κλθρονομιάσ και εντάςςει ςε αυτι υλικά ςτοιχεία, τα οποία δεν αποτελοφν τζχνθ οφτε είναι πολφτιμα με τθν ζννοια τθσ χρθματικισ αξίασ. Εντάςςονται για πρϊτθ φορά ςτοιχεία όπωσ θ μουςικι, οι χοροί, τα ιςπανικά ικθ και ζκιμα. Τα ςτοιχεία αυτά προςτατεφονται ανεξάρτθτα από το αν αποτελοφν ιδιωτικι ι δθμόςια περιουςία ι αν αποτελοφν κτιμα κάποιου μουςείου ι τθσ εκκλθςίασ. Κεςπίηονται τρεισ κατθγορίεσ κινθτισ περιουςίασ και δφο ακίνθτθσ, που αντιςτοιχοφν ςε διαφορετικοφσ βακμοφσ προςταςίασ. Το υψθλότερο επίπεδο προςταςίασ αντιςτοιχεί ςτθν κατθγορία που παρουςιάηει το μεγαλφτερο πολιτιςτικό ενδιαφζρον (Bien de Interés Cultural) και είναι δθλωμζνα ςτο μθτρϊο Ρολιτιςτικοφ Ενδιαφζροντοσ (el Registro de Bienes de Interés Cultural). Θ δεφτερθ κατθγορία περιλαμβάνει τθν προςωπικι ιδιοκτθςία και πρζπει να δθλϊνεται ςτθ γενικι απογραφι (el Inventario General de Bienes Muebles). Θ τρίτθ κατθγορία περιλαμβάνει τθν ιςτορικι κλθρονομιά και κεςπίηει Εκνικά Σχζδια Ρλθροφόρθςθσ (Planes Nacionales de Información) για τθν προςταςία τουσ. Ο ςυγκεκριμζνοσ νόμοσ δεν περιλαμβάνει μόνο απαγορεφςεισ και περιοριςμοφσ αλλά κεςπίηει επιπλζον φορολογικά μζτρα για τθν ενκάρρυνςθ τθσ διατιρθςθσ και αφξθςθσ τθσ κλθρονομιάσ. Εξαςφαλίηει επιπλζον ότι θ ςφγχρονθ τεχνολογία κα υποςτθρίηει τθ διατιρθςθ και τθ βελτίωςθ των παλιϊν κελυφϊν. Στθ δφςκολθ ιςτορικι απόφαςθ ςχετικά με τθν καταςτροφικι φφςθ ι όχι των αποκαταςτάςεων, αυτό το νομοςχζδιο υιοκετεί μια ςυντθρθτικι και ιδεαλιςτικι κζςθ: μόνο κατ 'εξαίρεςθ κα αφαιροφνται οι προςκικεσ των διαφόρων εποχϊν και αν αυτό κρίνεται απαραίτθτο, πρζπει να τεκμθριϊνεται με κατάλλθλο τρόπο. Δθλϊνεται επίςθσ ότι οι προςκικεσ πρζπει να είναι ςαφϊσ αναγνωρίςιμεσ. Το επόμενο ζτοσ (1986), δθμοςιεφεται ςχετικό βαςιλικό διάταγμα και τροποποιείται ξανά το 1994.

18

;= http://www.mcu.es/patrimonio/docs/ley16-1985.pdf

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Ραράλλθλα κεςπίηονται νόμοι για τθν κλθρονομιά των αυτόνομων κοινοτιτων (las Leyes de Patrimonio de las distintas Comunidades Autónomas) ;>. Στο νόμο που κεςπίςτθκε το 1998 για τθν προςταςία τθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ τθσ Μαδρίτθσ, (Ν.10/1998), δθλϊνεται ρθτά ότι θ διατιρθςθ τθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ είναι ζνα αναπόφευκτο κακικον για τθ διατιρθςθ τθσ ςυλλογικισ μνιμθσ. Ανακοινϊνει επίςθσ τθ δθμιουργία του Λνςτιτοφτου για τθν Συντιρθςθ και Αποκατάςταςθ Ρολιτιςτικισ κλθρονομιάσ. Επιπλζον, το βαςιλικό διάταγμα 726/1993 ορίηει μζτρα για τθ χρθματοδότθςθ δραςτθριοτιτων ςχετικϊν με τθν προςταςία και τθν αποκατάςταςθ παλαιϊν κελυφϊν;?. Συμπεραςματικά, παρόλο που το κεςμικό πλαίςιο που ορίηεται είναι αυςτθρό, κακιςτά κεωρθτικά αποδεκτζσ τισ επεμβάςεισ.

;> Στθν κοινότθτα τθσ Καςτίλλησ- Λα Μάντςα, κεςπίςτθκε το 1990 νόμοσ για τθν προςταςία τθσ βιομθχανικισ κλθρονομιάσ. Στθν περιοχι τθσ Ανδαλουςίασ, το 1991 κεςπίςτθκε νόμοσ για τθν προλθπτικι επζμβαςθ ςτα μνθμεία. Οι επεμβάςεισ αυτζσ εγκρίνονται από το Λςπανικό υπουργείο Ρολιτιςμοφ. Επιπλζον το 1989 ιδρφκθκε ζνα Λνςτιτοφτο (Instituto Andaluz de Patrimonio Histórico), με ςτόχο τθν προϊκθςθ επιςτθμονικϊν δραςτθριοτιτων, επαγγελματικισ κατάρτιςθσ, ςυςτθματοποίθςθσ και τεκμθρίωςθσ τθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ. Εφαρμόηει επίςθσ ζνα πρόγραμμα τυποποίθςθσ των μελετϊν που πραγματοποιοφνται και ελζγχει τθν ποιότθτα των επεμβάςεων. Στθν Καταλονία ο αντίςτοιχοσ νόμοσ εντάςςει ςτθν πολιτιςτικι κλθρονομιά τθ λαογραφία τθσ περιοχισ. Ειδικι μνεία χριηει το Κζντρο Υποκαλάςςιασ Αρχαιολογικισ κλθρονομιάσ (Centro de Arqueología Subacuática de Cataluña), το οποίο αςχολείται με τθν προςταςία, τθ διατιρθςθ και τθ μελζτθ τθσ αρχαιολογικισ κλθρονομιάσ που είναι βυκιςμζνθ ςτα φδατα τθσ περιοχισ. Ο νόμοσ για τθν προςταςία τθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ τθσ Γαλικίασ, που κεςπίςτθκε το 1995, απαιτεί μετά το πζρασ των εργαςιϊν αποκατάςταςθσ ειδικό καταςτατικό με τθν περιγραφι των εργαςιϊν που εκτελζςτθκαν κακϊσ και μία γραφικι τεκμθρίωςθ τθσ διαδικαςίασ. Ορίηει ότι οι επεμβάςεισ οφείλουν να γίνονται για τθ διατιρθςθ και τθ βελτίωςθ του υπάρχοντοσ κελφφουσ και πωσ οι προςκικεσ μιμθτικοφ χαρακτιρα πρζπει να αποφεφγονται. Λδρφκθκε μάλιςτα το Λνςτιτοφτο Συντιρθςθσ και Αποκατάςταςθσ τθσ Ρολιτιςτικισ Κλθρονομιάσ ςτθ Γαλικία, το οποίο είναι υπεφκυνο για το ςυντονιςμό και τθν υλοποίθςθ των επεμβάςεων. Ο αντίςτοιχοσ νόμοσ για τθν περιοχι τθσ Βαλζνθια, προβλζπει ειδικι προςταςία για τθν αρχαιολογικι κλθρονομιά και χριηει αναγκαία τθν προςταςία περιοχϊν με πικανά αρχαιολογικά ευριματα. πθγι: http://www.femp.es/files/566-337-archivo/Gestion_centros_historicos.pdf ;? http://oa.upm.es/3682/2/PEREZ_PON_2007_02.pdf

19

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Για τθν προςταςία τθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ τθσ χϊρασ ιδρφκθκε το 1985 το Λνςτιτοφτο Ρροςταςίασ και Αποκατάςταςθσ τθσ Ρολιτιςτικισ Κλθρονομιάσ (Instituto de Conservación y Restauración de Bienes Culturales). Ρρόκειται για ζνα καινοτόμο και φιλόδοξο οργανιςμό για τθν ζρευνα, τθ διατιρθςθ και τθν αποκατάςταςθ, ο οποίοσ προςφζρει παράλλθλα τεχνικι υποςτιριξθ ςε άλλα ινςτιτοφτα και οργανιςμοφσ. Με πρωτοβουλία του κζντρου ςυντάχκθκε το 1990 ζνασ βαςικόσ κανονιςμόσ για τισ παρεμβάςεισ ςτθν ιςτορικι πολιτιςτικι κλθρονομιά. Ραράλλθλα, το ίδιο ζτοσ ιδρφεται το Dο.co.mo.mo. Ρρόκειται για ζνα διεκνι οργανιςμό που ζχει ωσ βαςικό ςτόχο τθν τεκμθρίωςθ και διατιρθςθ κτθρίων και γειτονιϊν του Μοντζρνου Κινιματοσ. Στθν Λςπανία το ίδρυμα εδρεφει ςτθ Βαρκελϊνθ και ςυντονίηει τθν επίτευξθ των παραπάνω ςτόχων ςτθν Λβθρικι χερςόνθςο. Από τθν ζναρξθ των δραςτθριοτιτων του, ζχει αναλάβει πολλζσ πρωτοβουλίεσ, όπωσ τθν τεκμθρίωςθ και τθ μελζτθ τθσ ςφγχρονθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ ςτθν Λςπανία και ςτθν Ρορτογαλία, εκδόςεισ, εκκζςεισ, ςυνζδρια και εκςτρατείεσ για τθν προςταςία των κτιρίων. Πςον αφορά ςτθ βιομθχανικι κλθρονομιά τθσ χϊρασ, αυτι περιλαμβάνει κτίςματα που καταςκευάςτθκαν από τα μζςα του 18ου αι ζωσ τα μζςα του 20ου αι. Θ κλθρονομιά αυτι αντανακλά μια ςυγκεκριμζνθ διαδικαςία παραγωγισ, ςε ζνα ςυγκεκριμζνο τεχνολογικό ςφςτθμα που χαρακτθρίηεται από τθ μθχανοποίθςθ και από μια εκδιλωςθ καπιταλιςτικϊν κοινωνικϊν ςχζςεων. Το 2002 ολοκλθρϊκθκε το Λςπανικό Εκνικό Σχζδιο για τθν Βιομθχανικι Κλθρονομιά;@. Ρρόκειται για ζνα μοναδικό ςχζδιο για τθν προςταςία τθσ βιομθχανικισ κλθρονομιάσ ςε όλθ τθ χϊρα. Ρεριλαμβάνει ζναν κατάλογο 49 ςθμαντικϊν βιομθχανικϊν χϊρων και το πρόγραμμα για τθν τεκμθρίωςθ και τθ διατιρθςι τουσ. Ζχει ιδρυκεί επίςθσ θ Ζνωςθ Βιομθχανικισ, Αρχαιολογικισ, Ρολιτιςτικισ και Φυςικισ Κλθρονομιάσ (INCUNA).Ρρόκειται για μια μθ κερδοςκοπικι και μθ κυβερνθτικι οργάνωςθ που ςυνενϊνει ανκρϊπουσ και οργανιςμοφσ που ενδιαφζρονται για τθν προςταςία, μελζτθ και προβολι τθσ βιομθχανικισ κλθρονομιάσ. Ραράλλθλα υπάρχει το TICCIH España;A, τμιμα του παγκόςμιου οργανιςμοφ TICCIH. Στόχοσ του οργανιςμοφ είναι να προφυλάξει και να διατθριςει τθ βιομθχανικι κλθρονομιά τθσ Λςπανίασ. Επιπλζον, διοργανϊνει ςυνζδρια και εκκζςεισ (Εικ. 12) για κζματα ςχετικά με τθ προςταςία και τθν ανάδειξθ τθσ βιομθχανικισ κλθρονομιάσ. Οι παραπάνω ενζργειεσ ςυμβάλλουν ςτθν ευαιςκθτοποίθςθ και ςτθν προϊκθςθ τθσ ςυνεργαςίασ ςε τοπικό, περιφερειακό, εκνικό και διεκνζσ επίπεδο ςτον τομζα τθσ βιομθχανικισ κλθρονομιάσ.

20

;@ http://www.ticcih.es/documentos/plan-nacional-de-patrimonio-industrial/ ;A http://www.ticcih.es/

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 13: Αφίςα ζκκεςθσ που διοργανϊκθκε από το TICCIH España για 100 ςτοιχεία τθσ βιομθχανικισ κλθρονομιάσ τθσ Λςπανίασ

21

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 5. Caixa Forum 5.1 Γενικά ςτοιχεία Το Caixa Forum (Εικ. 14) τθσ Μαδρίτθσ είναι το νεότερο από μια ςειρά φιλόδοξων κοινωνικϊν και πολιτιςτικϊν ζργων προβολισ του Λδρφματοσ "La Caixa", ενόσ από τα μεγαλφτερα οικονομικά ιδρφματα τθσ Λςπανίασ. Είναι αφιερωμζνο ςε προγράμματα για τθ τζχνθ, τθ μουςικι, το κζατρο και τθ λογοτεχνία. Το Caixa Forum βρίςκεται ςτο κζντρο τθσ Μαδρίτθσ, ςτο λεγόμενο πολιτιςτικό μίλι, “milla de la cultura”. Ρρόκειται για τθν περιοχι όπου θ μεγαλφτερθ πολιτιςτικι προςφορά τθσ πόλθσ είναι ςυγκεντρωμζνθ. Σε αυτιν, υπάρχουν πολλά μουςεία όπωσ το Prado, το Thyssen Bornemisza και το Μουςείο Μοντζρνασ Τζχνθσ Reina Sofia. Συγκεκριμζνα βρίςκεται νότια του Paseo del Prado, ςτο νοφμερο 36, απζναντι από το Βοτανικό κιπο τθσ πόλθσ. Το κτίριο ςυνδζει τθν αρχιτεκτονικι τθσ βιομθχανικισ εποχισ του 1900 με το ςφγχρονο avant-garde ςτιλ των κατόχων του βραβείου Pritzker, Herzog & de Meuron ;B.

22

;B Οι αρχιτζκτονεσ αναφζρουν ςχετικά με τθ ςυνεργαςία τουσ με το Μδρυμα: «Ιταν μια ευχάριςτθ ζκπλθξθ το γεγονόσ ότι επικοινϊνθςαν με μασ από το Caixa και επειδι γνωρίηαμε τθν πολιτιςτικι δράςθ του οργανιςμοφ και τθ μεγάλθ ςυλλογι ζργων τζχνθσ που διακζτει, δεχτικαμε τθ ςυνεργαςία… Ενδιαφζρον επίςθσ αποτελεί το γεγονόσ ότι ιταν ζνασ θλεκτρικόσ υποςτακμόσ όπωσ το Tate museum. Μςωσ αυτόσ είναι ο βαςικότεροσ λόγοσ για τον οποίο ο όμιλοσ Caixa ιρκε ςε επαφι μαηί μασ». πθγι: http://www.urbanismo.com/caixa-forum-herzog-de-meuron-beaux-2009/

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 14: Το Caixa Forum ςιμερα, μετά τθν επζμβαςθ των Herzog & de Meuron

23

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 5.2 Ιςτορική αναδρομή Ο ςτακμόσ παραγωγισ θλεκτρικισ ενζργειασ τθσ Μαδρίτθσ «La Mediodía» (Εικ. 15) ςχεδιάςτθκε το 1899;C. Το ςχζδιο πραγματοποιικθκε από τουσ αρχιτζκτονεσ Jesús Carrasco και Encina και το μθχανικό José María Hernández. To 1900, χορθγικθκε θ άδεια για τθν καταςκευι του κτιρίου ςτον επιχειρθματία José Batlle. Σκοπόσ του ιταν θ οικοδόμθςθ ενόσ ςτακμοφ παραγωγισ ενζργειασ μζςω καφςθσ άνκρακα για τον εφοδιαςμό τθσ νότιασ Μαδρίτθσ. Το 1910, το εργοςτάςιο πζραςε ςτθν κατοχι τθσ Θλεκτρικισ Ζνωςθσ τθσ Μαδρίτθσ, «Unión Eléctrica Madrileña». Το οικόπεδο, ςτο οποίο δθμιουργικθκαν ο ςτακμόσ και ο υπαίκριοσ χϊροσ γφρω από αυτόν, είχε ςυνολικι ζκταςθ 1,934m< και γειτνίαηε με τουσ δρόμουσ Gobernador, Alameda, Cenicero και Almadén. Το εργοςτάςιο, ςχθματιηόταν από δφο μεγάλα παράλλθλα κτίρια με αετωματικζσ προςόψεισ κατά μικοσ των οδϊν Almadén και Gobernador, μια χαρακτθριςτικι δομι των ςτακμϊν θλεκτρικισ ενζργειασ που δθμιουργικθκαν ςτθ Μαδρίτθ ςτα τζλθ του 19ου και ςτισ αρχζσ του 20ου αιϊνα. Το εργοςτάςιο καταςκευάςτθκε με φζροντεσ τοίχουσ από ςυμπαγι τοφβλα ςε ιςόδομο ςφςτθμα, πάνω ςε μια βάςθ από γρανίτθ. Οι ςτζγεσ ιταν δίριχτεσ, καταςκευαςμζνεσ από ξφλο και ςτθρίηονταν ςε πλαίςια από χάλυβα ςχιματοσ Α. Διζκεταν επίςθσ φεγγίτθ ςτο κεντρικό τμιμα τουσ, επιτρζποντασ τθ διζλευςθ φυςικοφ φωτόσ ςτο εςωτερικό. Το κτίριο τθσ Mediodía είναι από τα λίγα παραδείγματα βιομθχανικισ αρχιτεκτονικισ που υπάρχουν ακόμα ςτο ιςτορικό κζντρο τθσ Μαδρίτθσ. Ο νόμοσ που κεςπίςτθκε το 1998 για τθν προςταςία τθσ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ τθσ Μαδρίτθσ, (Ν.10/1998), παρείχε μερικι προςταςία ςτο κτίριο. Το 2001, το ίδρυμα "La Caixa" αγόραςε τον πρϊθν ςτακμό παραγωγισ θλεκτρικισ ενζργειασ με ςκοπό να το μετατρζψει ςτο νζο πολιτιςτικό και κοινωνικό κζντρο τθσ πόλθσ. Θ τοπικι επιτροπι κλθρονομιάσ ενζκρινε μερικι κατεδάφιςθ του κτιρίου βάςθ τθσ αξίασ του ζργου και του κοινωνικοφ οφζλουσ. Το 2003 το Δθμοτικό Συμβοφλιο τθσ πόλθσ ενζκρινε τθν αλλαγι χριςθσ, με προχπόκεςθ τθ διατιρθςθ των όψεων του παλαιοφ κτιρίου. Θ ενζργεια αυτι αποτελοφςε μζροσ του προγράμματοσ αναδιαμόρφωςθσ τθσ ηϊνθσ Recoletos-Prado, μια αςτικι πρωτοβουλία με μεγάλθ ςθμαςία για τθ Μαδρίτθ. Θ ςυγκεκριμζνθ αςτικι ανάπλαςθ ιταν υπό τθν επίβλεψθ του Alvaro Siza και του Juan Miguel Hernández de León. Το Caixa Forum τθσ Μαδρίτθσ εγκαινιάςτθκε τελικά ςτισ 13 Φεβρουαρίου 2008. Είχε 1.000.000 επιςκζπτεσ ςε μόλισ ζξι μινεσ από το άνοιγμα του μουςείου, γεγονόσ που οφείλεται τόςο ςτθν περιοχι ςτθν οποία βρίςκεται όςο και ςτθ μεγάλθ δθμοςιότθτα που ζλαβε το κτίριο.

24

;C Το κτίριο καταςκευάςτθκε ςτο ςθμείο όπου είχε καταςκευαςτεί το 1857 το εργοςτάςιο κεριϊν «La Estrella». πθγι: http://www.arqueologiaypatrimonioindustrial.com/2008/02/museos-caixa-forum-madrid.html

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 15: Θ εξωτερικι εικόνα του ςτακμοφ παραγωγισ θλεκτρικισ ενζργειασ «La Mediodía», πριν από τθν επζμβαςθ των Herzog & de Meuron

25

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 5.3 Μορφολογική- λειτουργική ανάλυςη τησ ςημερινήσ κατάςταςησ Το Caixa Forum μοιάηει εξωτερικά με ζνα κολάη (Εικ. 16). Ωςτόςο, θ αίςκθςθ αυτι αποτελεί μόνο μια γριγορθ εξωτερικι ανάγνωςθ του κτιρίου. Εκτόσ από τθν προςκικθ δφο επιπζδων επενδυμζνων με πλάκεσ οξειδωμζνου χυτοςιδιρου, υπάρχει και μια κρυφι προζκταςθ του κτιρίου, δφο επιπζδων, κάτω από τθν πλατεία. Μια ςκάλα-γλυπτό ανθφορίηει από τθν πλατεία ςτο lobby. Εδϊ, τα ανοίγματα πλαιςιϊνουν εικόνεσ τθσ Μαδρίτθσ, όπωσ του Βοτανικοφ Κιπου, τθσ πολυάςχολθσ Paseo del Prado και τμιματοσ των γειτονικϊν κτιρίων, τοίχοσ των οποίων υποςτθρίηει τον κατακόρυφο κιπο του Patrick Blanc. Για να ςυνεχίςει ο επιςκζπτθσ από το lobby ςτο υπόλοιπο κτίριο, πρζπει να χρθςιμοποιιςει τθ ςκάλα που οδθγεί ςτα υπόλοιπα επίπεδα, προσ τα πάνω ι προσ τα κάτω. Τελικά οι Herzog & de Meuron<: μεταχειρίςτθκαν τα υλικά, το χϊρο και τθν καταςκευι μετατρζποντασ τον εγκαταλελειμμζνο ςτακμό θλεκτροπαραγωγισ ενζργειασ ςε ζνα αςτικό πόλο ζλξθσ όχι μόνο για τουσ φιλότεχνουσ, αλλά για το ςυνολικότερο πλθκυςμό τθσ πρωτεφουςασ, κακϊσ επίςθσ και για τουσ επιςκζπτεσ τθσ.

26

<: Οι αρχιτζκτονεσ αναφζρουν για το δφςκολο εγχείρθμα που ανζλαβαν τα εξισ: «Το παλιό κτίριο ιταν πολφ «μαδριλζνικο». Μασ άρεςε θ βαρφτθτα και θ αυςτθρότθτά του. Ωςτόςο εςωτερικά οι χϊροι ιταν ακατάλλθλοι για τισ απαιτιςεισ που τζκθκαν από τον Caixa και απαιτοφςαν ζνα πολφ μεγαλφτερο όγκο. Ζνα άλλο πρόβλθμα ιταν ότι παρόλο που το κτίριο ιταν πολφ όμορφο αντανακλοφςε μια εικόνα αναχρονιςτικι για τθ Μαδρίτθ… και γφρω από αυτό δρομάκια ςτενά, πολφ απομακρυςμζνα, χαριτωμζνα μεν αλλά ακατάλλθλα για δθμόςια χριςθ. Θ πρϊτθ ιδζα ιταν να απελευκερϊςουμε το κτίριο, να το κάνουμε ορατό και άμεςα προςβάςιμο από το Paseo del Prado. Επίςθσ χρειαηόμαςταν πολφ περιςςότερο χϊρο και ξζραμε ότι ζπρεπε να αυξιςουμε το φψοσ αλλά ταυτόχρονα να χαμθλϊςουμε το ζδαφοσ. Δε κζλαμε όμωσ απλά να χτίςουμε ςτθν κορυφι και υπογείωσ. Ψάχναμε λοιπόν το χϊρο ανάμεςα ςτο ζδαφοσ και ςτο κτίριο. Για το λόγο αυτό κόψαμε τθ βάςθ του κελφφουσ. Με αυτι τθν επζμβαςθ δε κζλαμε να αποδυναμϊςουμε το παλιό κτίριο αλλά είχαμε τθν πρόκεςθ να το ενιςχφςουμε. Άλλεσ φορζσ αυτόσ ο χϊροσ βρίςκεται κάτω από το κτίριο, άλλεσ επιτρζπει τθν είςοδο ςτο κτίριο εφκολα και άλλεσ δθμιουργεί μια εικόνα για το Caixa Forum κάνοντάσ το ελκυςτικό και ανοιχτό». πθγι: http://www.urbanismo.com/caixa-forum-herzog-de-meuron-beaux-2009/

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 16: Θ εξωτερικι εικόνα του Caixa Forum από το Paseo del Prado

27

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Δεδομζνου ότι οι τζςςερισ προςόψεισ του παλαιοφ κτιρίου προςτατεφονταν, οι Ελβετοί αρχιτζκτονεσ ζπρεπε να ςκεφτοφν μια ειδικι αντιμετϊπιςθ για τθν επζμβαςι τουσ, θ οποία βαςίςτθκε τελικά ςε τζςςερισ αρχζσ: 1.τθν αποκατάςταςθ τθσ οπτοπλινκοδομισ των προςόψεων 2.τθν απομάκρυνςθ τθσ λίκινθσ βάςθσ του εργοςταςίου και τθσ εςωτερικισ καταςκευισ του 3.τθ δθμιουργία μιασ νζασ δθμόςιασ πλατείασ με τθν είςοδο τθσ ςτο Paseo del Prado (Εικ. 4) 4.τθν αφξθςθ του όγκου του κτιρίου με τθν προςκικθ επιπζδων υπόγεια και ςτθν κορυφι του αχρθςιμοποίθτου παλιοφ βιομθχανικοφ κτιρίου. (Εικ. 4) Οι αρχιτζκτονεσ ξεκόλλθςαν το κτίριο από το ζδαφοσ για τθ δθμιουργία μιασ ςκιαςμζνθσ δθμόςιασ πλατείασ και τθσ ειςόδου ςτο κτίριο. Θ επιφάνεια πολλαπλαςιάςτθκε πζντε φορζσ και από 2.000m< που ιταν αρχικά, τελικά επιτεφχκθκε μια επιφάνεια 10.000m<. Θ χωρθτικότθτα του κτιρίου αυξικθκε τζςςερισ φορζσ. Θ επιφάνεια των εκκεςιακϊν χϊρων είναι 2.000m<. Το φψοσ διπλαςιάςτθκε και ζφταςε τα 28 μζτρα. Στο υπόγειο, όπου υπάρχουν δυο όροφοι το βάκοσ φτάνει τα 14 μζτρα. Τα 10.000 m< του νζου κτιρίου είναι κατανεμθμζνα ςε επτά επίπεδα με τισ εξισ λειτουργίεσ (Εικ. 5): •Επίπεδο -2: χϊροσ ςτάκμευςθσ , φουαγιζ και αμφικζατρο 311 κζςεων, τα οποία καταλαμβάνουν επίςθσ τμιμα του επιπζδου -1 •Επίπεδο -1: αίκουςεσ πολλαπλϊν χριςεων, εργαςτιρια, αποκθκευτικοί χϊροι •Επίπεδο 0: δθμόςια πλατεία , είςοδοσ του κτιρίου •Επίπεδο 1: lobby, βιβλιοπωλείο •Επίπεδο 2: εκκεςιακοί χϊροι •Επίπεδο 3: εκκεςιακοί χϊροι, βιβλιοκικθ πολυμζςων «mediateca» •Επίπεδο 4: καφζ-εςτιατόριο, γραφεία διοίκθςθσ

28

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ.17: Σχεδιάγραμμα τθσ κεντρικισ ιδζασ

Εικ.18: Διάγραμμα λειτουργιϊν

29

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Θ απομάκρυνςθ τθσ βάςθσ του ςτακμοφ διαχϊριςε το κτίριο ςε δφο τμιματα, το υπόγειο και το υπζργειο. Το κτίριο φαίνεται ςα να επιπλζει. Το παλιό οικόπεδο βριςκόταν ανάμεςα ςε ςτενοφσ δρόμουσ, χαρακτθριςτικοφσ του κζντρου τθσ Μαδρίτθσ, και θ ςφνδεςι του με το Paseo del Prado επθρεαηόταν από ζνα βενηινάδικο που βριςκόταν ανάμεςά τουσ. Οι αρχιτζκτονεσ ζπειςαν τουσ αρμόδιουσ τθσ Caixa να αγοράςουν το βενηινάδικο και να το κατεδαφίςουν. Θ εξαγορά αυτι τουσ επζτρεψε να διευρφνουν τθν πλατεία ειςόδου και να δθμιουργιςουν μια ςφνδεςθ με το Paseo del Prado. Θ νζα πλατεία που δθμιουργικθκε ζχει ζκταςθ 2.500 m<. Ζχει ακανόνιςτθ γεωμετρία και διαφορετικζσ κλίςεισ και θ πρόςβαςθ ςε αυτιν γίνεται από τζςςερισ πλευρζσ. Δφο διακοςμθτικά ςιντριβάνια (Εικ. 19) κοςμοφν τθν πλατεία, ζνα από αυτά βρίςκεται δίπλα από τον κατακόρυφο κιπο. Ο κιποσ (Εικ. 20) βρίςκεται βόρεια τθσ πλατείασ. Ζχει φψοσ 24m και καλφπτει τθν πλαϊνι όψθ του διπλανοφ κτιρίου, αλλά χωρίσ να ςτθρίηεται ςε αυτι. Αποτελεί τον πρϊτο κατακόρυφο κιπο που δθμιουργικθκε ςτθν Λςπανία. Σχεδιάςτθκε από το Γάλλο βοτανολόγο Patrick Blanc. Αποτελείται από μια μεταλλικι καταςκευι θ οποία καλφπτεται από μια επιφάνεια PVC, πάνω ςτθν οποία καλλιεργοφνται 15.000 φυτά από 250 διαφορετικά είδθ. Τα φυτά διατθροφνται με κρυφό ςφςτθμα άρδευςθσ. Μποροφν να επιβιϊςουν χωρίσ χϊμα, αρκεί να τουσ παρζχεται νερό και κρεπτικά ςυςτατικά. Το πράςινο αποτελεί αντανάκλαςθ του γειτνιάηοντοσ Βαςιλικοφ Βοτανικοφ Κιπου που βρίςκεται ςτθν απζναντι πλευρά του Paseo del Prado. Ζχει επιπλζον οικολογικό χαρακτιρα,, διατθρεί τθν πρόςοψθ και προςτατεφει από τθν θχορρφπανςθ.

Εικ. 19: Ζνα από τα ςιντριβάνια που υπάρχουν ςτον υπαίκριο χϊρου του κζντρου

30

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 20: Ο κατακόρυφοσ κιποσ του Patrick Blanc

31

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 21: Το άνοιγμα που οδθγεί ςτθν είςοδο του πολιτιςτικοφ κζντρου

Εικ. 22: Οι αντανακλάςεισ του μετάλλου αποτελοφν βαςικό ςυνκετικό ςτοιχείο

32

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Το άνοιγμα (Εικ. 21) που δθμιουργείται από τθν ανάρτθςθ, ζλκει κυριολεκτικά τουσ επιςκζπτεσ και εκείνουσ που απλϊσ διζρχονται από τθν καλυμμζνθ πλατεία, οδθγϊντασ τουσ ςχεδόν αυτόματα ςτθν είςοδο του μουςείου. Ο ανελκυςτιρασ περνά ςχεδόν απαρατιρθτοσ. Οι αρχιτζκτονεσ χειρίηονται με δεξιοτεχνία τθν αντανακλαςτικι επιφάνεια τθσ οροφισ τθσ πλατείασ (Εικ. 22), το φωτιςμό και το νερό των ςιντριβανιϊν για να δθμιουργιςουν ζνα δροςερό χϊρο με ςκιζσ και αντανακλάςεισ. Αυτόσ ο χϊροσ είναι ιδιαίτερα ευχάριςτοσ το καλοκαίρι και αποτελεί ζνα καταφφγιο από τισ δυςάρεςτεσ χειμερινζσ καιρικζσ ςυνκικεσ. Οι τρεισ πυλϊνεσ ςτιριξθσ μοιάηουν να χάνονται μζςα ςτισ αντανακλάςεισ, δθμιουργϊντασ μια αίςκθςθ ζνταςθσ, κακϊσ θ μάηα του κτιρίου τίκεται λίγο πάνω από τα κεφάλια των επιςκεπτϊν. Αυτι θ χωρικι ςυμπίεςθ τονίηεται από τισ ςυνκικεσ που επικρατοφν ςτθν περιοχι, με τα ςτενά δρομάκια ςτθν πίςω πλευρά του κτιρίου, τα οποία ζχουν κλίςθ από τθ μια πλευρά. Ωςτόςο, οι αντανακλάςεισ του μετάλλου διευρφνουν τον όγκο του περάςματοσ κάτω από το μουςείο, μιασ και το ελεφκερο φψοσ είναι περιοριςμζνο. Θ μεταλλικι επζνδυςθ, θ οποία κα μποροφςε να χαρακτθριςτεί ωσ οργανικό κζλυφοσ, ςυνεχίηεται ςτθ ςκάλα που οδθγεί ςτο lobby. Θ ελικοειδισ ςκάλα (Εικ. 23) μετατρζπεται ςε τριγωνικά κομμάτια, δθμιουργϊντασ ζτςι ζνα δάπεδο με επίςθσ χιλιάδεσ αντανακλάςεισ, το οποίο προςφζρει μια αίςκθςθ απαλότθτασ κάτω από τα πόδια. Το εςωτερικό κλιμακοςτάςιο είναι ιδιαίτερα εντυπωςιακό. Στουσ υπόλοιπουσ ορόφουσ θ ςκάλα είναι κυκλικι και κυμίηει αυτι του μουςείου Guggenheim ςτθ Νζα Υόρκθ. Θ αδιαφάνεια του κλιμακοςταςίου διαχωρίηει κάκε επίπεδο πλιρωσ από τα υπόλοιπα.

νοτιανατολικό ιςομετρικό προοπτικό

νοτιοδυτικό ιςομετρικό προοπτικό

γενικό προοπτικό

κάτοψθ ςκάλασ

Εικ. 23: Διάγραμμα τθσ ςκάλασ που οδθγεί ςτο πρϊτο επίπεδο

33

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 24: Το πρϊτο επίπεδο, όπου βρίςκεται το lobby

Εικ. 25: Εκκεςιακόσ χϊροσ

34

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Τα υλικά που χρθςιμοποιοφνται ςε κάκε χϊρο αλλάηουν ανάλογα με το επίπεδο ςτο οποίο βρίςκεται ο επιςκζπτθσ. Το lobby (Εικ. 24), με τισ λαμπερζσ αςθμζνιεσ επικαλφψεισ, ζρχεται ςε αντίκεςθ με το λευκό των εκκεςιακϊν χϊρων (Εικ. 25), το φυςικό ξφλο και το διάτρθτο κόκκινο-καφζ μζταλλο των χϊρων του υπογείου (Εικ. 26) και τα απαλό φωσ τθσ θμζρασ που διζρχεται μζςα από το διάτρθτο χάλυβα που καλφπτει το εςτιατόριο. Ζτςι ςθματοδοτείται ζνα ακόμα ςθμαντικό χαρακτθριςτικό του Caixa Forum: το εςωτερικό του κτιρίου δεν είναι οφτε μονότονα μονόχρωμο οφτε ιδιαίτερα αποκαλυπτικό ςε μια «ειλικρινι» απεικόνιςθ των δομικϊν υλικϊν του. Υπάρχει μια ποικιλία από διαφορετικοφσ χϊρουσ, κακϊσ οι Ελβετοί αρχιτζκτονεσ δε φοβικθκαν να χρθςιμοποιιςουν διαφορετικά χρϊματα και υλικά.

Εικ. 26: Ο χϊροσ του υπογείου

35

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Ο τελευταίοσ όροφοσ δζχτθκε τζτοια επεξεργαςία, οφτωσ ϊςτε να παραμείνει ςε αρμονία με το αςτικό τοπίο των υπόλοιπων κτιρίων και να προςφζρει ζνα χϊρο ςτθν οροφι, ςα μικρό δϊμα. Θ μεταλλικι επζνδυςθ, θ οποία αποτελεί τθν όψθ του, είναι καταςκευαςμζνθ από διάτρθτα πάνελ (Εικ. 27) των 800x800x10 mm. Θ νοτιοανατολικι πλευρά είναι γυάλινθ και προςτατεφεται από τα πάνελ που ενεργοφν εδϊ ωσ άλλα mashrabiyas. Αυτά τα μεταλλικά «κεντιματα» από pixels αναπαριςτοφν τουσ χάρτεσ τθσ Λςπανίασ και τθσ Ρορτογαλίασ, φιλτράρουν τισ ακτίνεσ του ιλιου και δθμιουργοφν ζναν απαλό φωτιςμό και μια ευχάριςτθ ατμόςφαιρα. Θ αίςκθςθ που ζχει κάποιοσ όταν μπαίνει ςτο εςτιατόριο, είναι μοναδικι (Εικ. 28). Σθμαντικό ςτοιχείο αποτελοφν οι μπλε καρζκλεσ Jacobsen και τα φϊτα οροφισ από ςιλικόνθ, ςχεδιαςμζνα από τουσ Herzog & De Meuron. Το βράδυ, το οπτικό αποτζλεςμα αντιςτρζφεται (Εικ. 29), ο εςωτερικόσ φωτιςμόσ μεταμορφϊνει το εςτιατόριο ςε ζναν αςτικό φάρο, ενϊ το φωσ που προζρχεται από τθν πλατεία ςθματοδοτεί τα όρια τθσ βάςθσ του κτιρίου και ενιςχφει τθν εικόνα του.

Εικ. 27: Θ κζα μζςα από τα διάτρθτα πάνελσ

36

Εικ. 28: Θ εςωτερικι άποψθ του εςτιατορίου

<; Οι αρχιτζκτονεσ αναφζρουν: «Δοκιμάςαμε διάφορουσ τρόπουσ να αυξιςουμε το φψοσ του κτιρίου. Ψάχναμε ζνα υλικό που κα ιταν όπωσ το τοφβλο αλλά και διαφορετικό. Κάπωσ ζτςι φτάςαμε ςτθ λφςθ των οξειδωμζνων πανζλων από χάλυβα. Οι μικρζσ τρφπεσ ςτα πανζλα μασ επζτρεψαν να δθμιουργιςουμε ζνα διαφορετικό φωσ… Οι περικοπζσ ςτθν επίςτεψθ του κτιρίου αποτελοφν μια αντίδραςθ ςε ςχζςθ με τισ γειτονικζσ ςτζγεσ». πθγι: http://www.urbanismo.com/caixa-forum-herzog-de-meuron-beaux-2009/

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Πςον αφορά ςτισ όψεισ, θ μεταλλικι επζνδυςθ ενςωματϊνεται ςτθν πρόςοψθ του ιςτορικοφ κτιρίου που ζχει αδειάςει εςωτερικά, αλλά ςε αντίκεςθ με τισ πρακτικζσ του «façadism» - ςφμφωνα με το οποίο μια παλιά επιφάνεια χρθςιμοποιείται για τθν κάλυψθ κάκε νεωτερικότθτασ - ςτθ ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ, οι παλιζσ προςόψεισ λειτοφργθςαν ωσ μια επιδερμίδαοδθγό των ριηοςπαςτικϊν κινιςεων των αρχιτεκτόνων. Ενϊ θ επζμβαςθ ιδιοποιείται πολλά ςτοιχεία τθσ ςφγχρονθσ αρχιτεκτονικισ, παράλλθλα τα απαρνείται. Στθν πλευρά του Paseo del Prado το κτίριο διακζτει ςτθν πραγματικότθτα δφο όψεισ: τον κατακόρυφο κιπο και τθν όψθ με το πζπλο ςκουριαςμζνων μεταλλικϊν πανζλων πάνω από τθν ιδθ υπάρχουςα καταςκευι από τοφβλο. Οι τοίχοι από τοφβλο αποτελοφν τθν όψθ του lobby ςτο πρϊτο επίπεδο, κακϊσ και των αικουςϊν ςτο δεφτερο και ςτο τρίτο. Επίςθσ, τα παλιά ανοίγματα ςτισ όψεισ των τοίχων ζκλειςαν και δθμιουργικθκαν νζα. Διατθροφνται τα ςθμάδια του χρόνου και τθσ χριςθσ ςτουσ εξωτερικοφσ τοίχουσ, οι οποίοι παραμζνουν άβαφοι όπωσ βρζκθκαν. Θ διαφορά τθσ τοιχοποιίασ είναι επίςθσ εμφανισ ςτα ανοίγματα που κλείςτθκαν με ςκοπό τθν επίτευξθ των γεωμετρικϊν κόλπων που είχαν ςτο μυαλό τουσ οι αρχιτζκτονεσ.

Εικ. 29: Θ νυχτερινι εικόνα του κτιρίου

37

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Είναι ςφνθκεσ ςτισ μζρεσ μασ να επιλζγονται κτίρια που ςυνδζονται με τθ βιομθχανικι κλθρονομιά μιασ περιοχισ, εκφραςμζνα μζςα από το πρίςμα τθσ νζασ αρχιτεκτονικισ για χριςεισ ςχετικζσ με τθν τζχνθ. Θ ατμόςφαιρα των παλιϊν και εγκαταλελειμμζνων κτιρίων, ςφμφωνα με πολλοφσ καλλιτζχνεσ και επιμελθτζσ τζχνθσ, ταιριάηει ωσ φόντο τθσ ςφγχρονθσ τζχνθσ καλφτερα από ολοκαίνουργιουσ αποςτειρωμζνουσ χϊρουσ. Ακόμα ζνα παράδειγμα αυτισ τθσ αιςκθτικισ προτίμθςθσ είναι θ Tate Modern του Λονδίνου, μια άλλθ μονάδα παραγωγισ ενζργειασ που μετατράπθκε από τουσ Herzog & de Meuron ςε χϊρο τζχνθσ. Θ τάςθ αυτι προζρχεται από τθ χριςθ βιομθχανικϊν κτιρίων και αποκθκϊν τθσ Νζασ Υόρκθσ από αμερικάνουσ μινιμαλιςτζσ και conceptualist καλλιτζχνεσ ςτισ δεκαετίεσ του ‘60 και του ‘70. Ρρόκειται για τα λεγόμενα “lofts”, τα οποία αποτελοφςαν cast iron καταςκευζσ με μεταλλικό ςκελετό. Στθν περίπτωςθ του Caixa Forum, ωςτόςο, θ οικειοποίθςθ τθσ βιομθχανικισ αρχιτεκτονικισ είναι επιφανειακι: μόνο οι εξωτερικοί τοίχοι ζχουν διατθρθκεί. Μζςα, πάνω και κάτω από αυτοφσ, θ καταςκευι είναι εμφανϊσ καινοφργια. Επιπλζον, το ιςτορικό κτίριο ζχει πλιρωσ αποδομθκεί: θ βαριά λίκινθ βάςθ που υποςτιριηε αρχικά το ςτακμό ζχει αφαιρεκεί και αντικαταςτακεί από τρία ςθμεία ςτιριξθσ, με αποτζλεςμα το κτίριο να φαίνεται ότι αιωρείται πάνω από τθν περιοχι. Ωσ εκ τοφτου, δεν είναι πλζον αυτονόθτο ότι αυτι ιταν θ αρχικι τοποκεςία του Κεντρικοφ ςτακμοφ παραγωγισ θλεκτρικισ ενζργειασ. Άλλωςτε είναι τόςο ςπάνια θ βιομθχανικι αρχιτεκτονικι ςτθ Μαδρίτθ, τθ μνθμειϊδθ πρωτεφουςα τθσ Λςπανίασ, που κα μποροφςε κανείσ να φανταςτεί εφκολα ότι το κτίριο μεταφζρκθκε από τθ Βαρκελϊνθ <<, τθ βιομθχανικι πρωτεφουςα τθσ Λςπανίασ και τθν ζδρα τθσ «La Caixa».

38

<< Ρράγματι, με τθν προςκικθ ςτθν κορυφι, το Caixa Forum υπενκυμίηει τα πολλά κτίρια του 19ου αιϊνα τθσ περιοχισ Eixample τθσ Βαρκελϊνθσ που επεκτάκθκαν κακ’ φψοσ κατά το δεφτερο ιμιςυ τθσ δικτατορίασ του Φράνκο, περίοδο αχαλίνωτθσ κερδοςκοπίασ των ακινιτων. πθγι: http://criticalismo.blogspot.com/2008/06/exquisite-corpse-caixaforum-madrid-by.html

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Ραρά το γεγονόσ ότι το Caixa Forum τθσ Μαδρίτθσ φαίνεται εκ πρϊτθσ όψεωσ να αποτελεί το ίδιο κομμάτι τθσ ςφγχρονθσ τζχνθσ, από κοντά είναι περιςςότερο πολφπλοκο και παρουςιάηει εκπλιξεισ. Συμπεραςματικά μποροφμε να ποφμε ότι ο ςχεδιαςμόσ των Herzog & De Meuron είναι γεμάτοσ αντικζςεισ. Θ αρχικι εντφπωςθ περιλαμβάνει τθν παράκεςθ των τοίχων από πλινκοδομι και του φυτεμζνου τοίχου από τον Patrick Blanc και επίςθσ το γαλάηιο του ουρανοφ ςε αντίκεςθ με το οξειδωμζνο μζταλλο του τελευταίου ορόφου. Το κόκκινο του οξειδωμζνου μετάλλου προκαλεί παράλλθλα μια αντίκεςθ με το πράςινο των φυτϊν. Επιπλζον, υπάρχουν και κάποιεσ χωρικζσ αντικζςεισ μεταξφ του καλυμμζνου χϊρου τθσ πλατείασ και του lobby, κακϊσ και μεταξφ τθσ ροθκότθτασ που χαρακτθρίηει τουσ εκκεςιακοφσ χϊρουσ και τθσ χωρικισ πολυπλοκότθτασ του τελευταίου ορόφου με τουσ διαδρόμουσ, τα γραφεία και το εςτιατόριο.

Εικ. 30: Οι χρωματικζσ αντικζςεισ ςτθν όψθ

39

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 5.4 Καταςκευαςτική ανάλυςη Οι ίδιοι οι αρχιτζκτονεσ περιγράφουν τθν μεταμόρφωςθ του παλιοφ ςτακμοφ ωσ μια χειρουργικι επζμβαςθ. Το πλίνκινο κζλυφοσ αποκόπθκε από τθ βάςθ του από γρανίτθ, δθμιουργϊντασ τθν ψευδαίςκθςθ ότι το κτίριο αιωρείται πάνω από τθν καλυμμζνθ πλατεία ειςόδου. Με χειρονακτικι εργαςία αποκαταςτάκθκαν 40.000 από τα 115.000 τοφβλα των προςόψεων (Εικ. 31). Επιπλζον, κατεδαφίςτθκε θ ςτζγθ και οι εςωτερικοί χϊροι. Μελετϊντασ το κτίριο από κάτω προσ τα πάνω κα ξεκινιςουμε από τουσ δυο ορόφουσ που βρίςκονται κάτω από το ζδαφοσ. Οι καταςκευζσ και τα κεμζλια των υπόγειων τμθμάτων πραγματοποιικθκαν με ςυμβατικζσ τεχνικζσ. Οι χϊροι του υπογείου είναι επενδεδυμζνοι με ζνα παραμορφωμζνο μεταλλικό πλζγμα, το οποίο μοιάηει να κινείται μζςα ςτο χϊρο. Το δάπεδο του φουαγιζ και του αμφικεάτρου είναι καταςκευαςμζνο από αμερικάνικθ δρυ. Το αιωροφμενο κτίριο αναρτάται μζςω τριϊν ςθμείων ςτιριξθσ, τα οποία αποτελοφν τισ κατακόρυφεσ κινιςεισ (ανελκυςτιρεσ, ανελκυςτιρεσ φορτίων, κλιμακοςτάςια ).Το ςφςτθμα είναι μια παραλλαγι τθσ κλαςικισ πυλωτισ του Le Corbusier, με τισ ςθμειακζσ ςτθρίξεισ. Θ υπερκαταςκευι του κτιρίου αποτελείται από ζνα δίκτυο δοκϊν και τοιχείων από οπτοπλινκοδομι, ενιςχυμζνα με ςτθρίγματα, τα οποία οι αρχιτζκτονεσ κρφβουν ςτθν πλάκα του πρϊτου επιπζδου. Το κτίριο, ανεξάρτθτο από το ζδαφοσ αποκομμζνο από τθ βάςθ του, φαίνεται να αψθφά τουσ νόμουσ τθσ βαρφτθτασ, αφινοντασ τουσ μθχανικοφσ ζκπλθκτουσ με τθν τολμθρι καταςκευι του. Το δάπεδο τθσ πλατείασ που δθμιουργείται από τθν αποκοπι του κτιρίου από τθ βάςθ του, καλφπτεται από τριγωνικά κομμάτια ςκυροδζματοσ που οριοκετοφν επίπεδα με διαφορετικι κλίςθ. Θ επικάλυψθ τθσ οροφισ τθσ πλατείασ ζγινε από πολυγωνικά μεταλλικά φφλλα 2 χιλιοςτϊν, ςυγκολλθμζνα μεταξφ τουσ. Αυτά είναι τοποκετθμζνα με διαφορετικζσ κλίςεισ και λειτουργοφν ωσ μια ενιαία μεταλλικι επιφάνεια των δοκϊν ςτιριξθσ του πρϊτου ορόφου.

40

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 31: Θ εικόνα τθσ οπτοπλινκοδομισ κατά τθ διάρκεια των εργαςιϊν

41

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Στο εςωτερικό του κτιρίου, το κφριο κλιμακοςτάςιο (Εικ. 32) δθμιουργεί ζνα κενό, το οποίο διευρφνεται ςταδιακά, κακϊσ ανεβαίνει ςτα υψθλότερα επίπεδα, γεγονόσ που απαίτθςε τθ χριςθ καλουπιϊν από πολυαικυλζνιο για τθν καταςκευι του. Ρρόκειται για ζνα κωνικό κατακόρυφο κενό, το οποίο είναι ςθμαντικό για διαρκρωτικοφσ λόγουσ: είναι το μεγαλφτερο από τα τρία κάκετα ςτθρίγματα που ανυψϊνουν το κτίριο πάνω από τθν πλατεία. Το κλιμακοςτάςιο προςφζρει παράλλθλα διατμθτικι και ςτρεπτικι ακαμψία. Οι λευκοί τοίχοι που το περιβάλλουν λειτουργοφν ωσ φζροντα και ανκεκτικά ςτθ φωτιά ςτοιχεία. Το πάτωμα αναρτάται με μεταλλικζσ αναρτιςεισ από τθ ςφμμικτθ καταςκευι του δευτζρου ορόφου και υποςτθρίηεται ςτα ςτοιχεία από οπλιςμζνο ςκυρόδεμα.

Στο εςωτερικό αποκαλφπτονται επίςθσ οι τεχνικζσ τθσ ανάρτθςθσ του πρϊτου επιπζδου από το δεφτερο μζςω ςυνδζςμων και μεταλλικϊν δοκϊν HEM 700, επικαλυμμζνων με μεταλλικό γκρι χρϊμα. Το πρϊτο επίπεδο, όπου βρίςκεται το lobby αναρτάται μζςω ζντεκα ςυνδζςμων ςτα δοκάρια του δευτζρου επιπζδου. Αυτόσ ο ςχεδιαςμόσ επζτρεψε τθν αφαίρεςθ τθσ βάςθσ του κτιρίου και τθν υλοποίθςθ μιασ πολυγωνικισ καταςκευισ, θ οποία αποτελεί τθν οροφι τθσ ςτεγαςμζνθσ πλατείασ. Ρρόκειται για μια ζξυπνθ ςχεδιαςμζνθ καταςκευι ςάντουιτσ, μεταβλθτοφ πάχουσ. Αυτι αποτελείται από μια ςφμμικτθ πλάκα 15 cm, αντιςτθρίξεισ μεταβλθτοφ φψουσ και το εμφανζσ από τθν πλατεία τμιμα, καταςκευαςμζνο από χάλυβα. Ρρόκειται για ζνα άκαμπτο ςφνολο που κρεμιζται από τισ αναρτιςεισ. Το δάπεδο του πρϊτου ορόφου καταςκευάςτθκε επίςθσ από ανοξείδωτα τριγωνικά κομμάτια χάλυβα. Τα δίκτυα εξαεριςμοφ, κλιματιςμοφ και φωτιςμοφ είναι ςκοπίμωσ ορατά. Θ ψευδοροφι υπονοείται ςυμβολικά μζςω ενόσ τριγωνικοφ πλαιςίου από ςωλινεσ νζον, ςαν να ιταν μία φωτιςμζνθ εικαςτικι εγκατάςταςθ. Τα ζπιπλα από ςκοφρο ξφλο αναρτϊνται, ςυμβαδίηοντασ με τθν εικόνα του κτιρίου και ςυνεχίηοντασ το κζμα τθσ αιϊρθςθσ.

Εικ. 32: Το λευκό εςωτερικό κλιμακοςτάςιο

42

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 33: Το lobby με τα ανοξείδωτα τριγωνικά κομμάτια χάλυβα ςτο δάπεδο, τα εμφανι δίκτυα εξαεριςμοφ, κλιματιςμοφ και φωτιςμοφ και τα αιωροφμενα ζπιπλα

43

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 34: Θ μεταλλικι επζκταςθ υπό καταςκευι

44

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Τα επίπεδα των εκκεςιακϊν χϊρων αποτελοφνται από δφο μεγάλουσ, ελεφκερουσ από υποςτυλϊματα χϊρουσ, των οποίων το δίκτυο των ορατϊν δοκϊν ζχει διπλαςιαςτεί προκειμζνου αυτζσ να καλφψουν 21 μζτρα ανοίγματοσ χωρίσ υποςτφλωςθ. Τα δάπεδα αποτελοφνται από HEB750 πυργοειδι δοκάρια, κατανεμθμζνα ανά τρία μζτρα, πάχουσ 20 cm, τα οποία επικαλφπτονται με ςκυρόδεμα. Τα δάπεδα επιςτρϊνονται με μωςαϊκό. Τα ςυςτιματα φωτιςμοφ και εξαεριςμοφ είναι μεκοδικά τοποκετθμζνα ςτθ μζςθ του κάκε τμιματοσ. Από τον τρίτο όροφο, οι παλιοί τοίχοι από τοφβλα ςταδιακά καταργοφνται. Ζτςι, προκειμζνου να δθμιουργθκεί ο χϊροσ που απαιτείται από το πρόγραμμα, ζνα πλαίςιο από χάλυβα προςτζκθκε για να ςυγκρατιςει τον τζταρτο όροφο, τισ προςόψεισ, κακϊσ και τθν οροφι τθσ μεταλλικισ επζκταςθσ. Θ ςτζγθ του τετάρτου ορόφου αποτελείται από μια γαλβανιςμζνθ μεταλλικι καταςκευι, επενδεδυμζνθ με μεταλλικά πάνελ, διάτρθτθ ςτα ςθμεία με ανοίγματα (Εικ. 34, 35).

Εικ. 35: Αξονομετρικά μοντζλα τθσ οροφισ τθσ επζκταςθσ

45

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 6. Μουςείο Reina Sofia 6.1 Γενικά ςτοιχεία Το Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia (MNCARS) (Εικ. 36) αποτελεί το Εκνικό Μουςείο Τζχνθσ τθσ Λςπανίασ. Το μουςείο εγκαινιάςτθκε ςτισ 10 Σεπτεμβρίου του 1992. Οι ςτόχοι του μουςείου περιλαμβάνουν τθν προϊκθςθ των γνϊςεων του κοινοφ και τθν πρόςβαςθ του ςτισ διάφορεσ εκφάνςεισ τθσ ςφγχρονθσ τζχνθσ, τθν πραγματοποίθςθ εκκζςεων διεκνοφσ επιπζδου, τθν προςφορά εκπαιδευτικϊν δραςτθριοτιτων κακϊσ επίςθσ και ενόσ ευρζοσ προγράμματοσ από ςυνζδρια, παραςτάςεισ, προβολζσ και ςυναυλίεσ <=. Το μουςείο βρίςκεται κοντά ςτο ςτακμό των τρζνων και του μετρό Atocha, ςτο νότιο άκρο του λεγόμενου «Χρυςοφ Τριγϊνου Τζχνθσ», που βρίςκεται κατά μικοσ του Paseo del Prado και περιλαμβάνει επίςθσ το Museo del Prado, το Museo Thyssen-Bornemisza και το Caixa Forum.

46

<= Ο διευκυντισ Manuel Borja-Villel και ο επιμελθτισ Rosario Peiró ζδωςαν ςτισ εκκζςεισ ακαδθμαϊκι ςυνοχι και μια ςυγκεκριμζνθ δυναμικι αφιγθςθ με ζργα διάφορων ηωγράφων, από διαφορετικζσ περιόδουσ, με διαφορετικι καταγωγι και κζματα. πθγι: http://www.esmadrid.com/en/portal.do?TR=C&IDR=438

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 36: Θ εξωτερικι άποψθ του μουςείου

47

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 6.2 Ιςτορική αναδρομή Θ ιςτορία του παλαιότερου κτιρίου του μουςείου ξεκινά αιϊνεσ πριν. Το 1566, ο βαςιλιάσ Felipe II αποφάςιςε να ςυςτεγαςτοφν όλα τα νοςοκομεία τθσ πόλθσ ςτo ςυγκεκριμζνο χϊρο, ο οποίοσ ζγινε γνωςτόσ ωσ το Γενικό Νοςοκομείο τθσ πόλθσ. Τισ τελευταίεσ δεκαετίεσ του 18ου αιϊνα, θ ανάγκθ για ζνα μεγαλφτερο νοςοκομείο ιταν εμφανισ. Το νζο κτίριο ιδρφκθκε με πρωτοβουλία του βαςιλιά Carlos III, ωσ μζροσ μιασ ςειράσ μζτρων που πιρε για να δϊςει ςτθ Μαδρίτθ τθν απαραίτθτθ υποδομι για τθν κατάλλθλθ υγιεινι τθσ αςτικισ τάξθσ. Μετά από μια αρχικι οικοδομικι φάςθ, υπό τθ διεφκυνςθ του αρχιτζκτονα José de Hermosilla (Llerena, Badajoz, 1715 - Μαδρίτθ, 1776), ο Francisco Sabatini (Ραλζρμο, 1722 - Μαδρίτθ, 1797), τελικά ολοκλιρωςε το ζργο, χρθςιμοποιϊντασ ζνα νεοκλαςικό φφοσ εμπνευςμζνο από τθν Φςτερθ Αναγζννθςθ (Εικ. 37). Το 1788, ο κάνατοσ του Carlos III είχε ωσ ςυνζπεια τθ διακοπι των εργαςιϊν. Ωςτόςο, το ζνα τρίτο του ζργου του Sabatini είχε ολοκλθρωκεί και το νοςοκομείο άρχιςε να λειτουργεί, όπωσ είχε αρχικά προγραμματιςτεί (Εικ. 38, 39). Από τότε, αρκετζσ τροποποιιςεισ και προςκικεσ ζγιναν μζχρι το νοςοκομείο να κλείςει το 1965. Οι λειτουργίεσ του ςτθ ςυνζχεια μεταφζρκθκαν ςτθν Υγειονομικι Υπθρεςία τθσ Μαδρίτθσ. Ραρά τισ πολλζσ φιμεσ για τθν κατεδάφιςθ του κτιρίου, θ επιβίωςι του ςφραγίςτθκε το 1977, όταν χαρακτθρίςτθκε ωσ Λςτορικό, Καλλιτεχνικό Μνθμείο με βαςιλικό διάταγμα, λόγω τθσ ιςτορικισ και καλλιτεχνικισ αξίασ του.

Εικ. 37: Θ εικόνα του πρϊθν νοςοκομείου ςτο παρελκόν.

48

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 38: Οι διάδρομοι του κτιρίου όταν ακόμα λειτουργοφςε ωσ νοςοκομείο

Εικ. 39: Θ εξωτερικι όψθ του μουςείου από το κεντρικό αίκριο, όταν ακόμα λειτουργοφςε ωσ νοςοκομείο

49

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Το 1980 ο αρχιτζκτονασ Antonio Fernández Alba (Salamanca, 1927) άρχιςε τισ εργαςίεσ αποκατάςταςθσ του κτιρίου. Τον Απρίλιο του 1986 εγκαινιάςτθκε το «Centro de Arte Reina Sofía». Σιμερα το κτίριο του πρϊθν νοςοκομείου παίρνει το όνομά του από τον Francisco Sabatini, τον υπεφκυνο αρχιτζκτονα τθσ καταςκευισ του. Από τθν εποχι που το κτίριο λειτουργοφςε ωσ νοςοκομείο μζχρι ςιμερα, ζχει υποςτεί πολλζσ ανακαινίςεισ για τθν προςαρμογι του χϊρου ςτθ ςυνεχϊσ αυξανόμενθ ςυλλογι και τισ δραςτθριότθτεσ που φιλοξενεί το μουςείο. To 1988, οι αρχιτζκτονεσ José Luis de Iñiguez Onzoño (Μπιλμπάο, 1927)και Antonio Vázquez de Castro (Μαδρίτθ, 1929) ζκαναν τισ τελικζσ τροποποιιςεισ, εκμεταλλευόμενοι τα θμιτελι ςτοιχεία του νοςοκομείου. Ρροςζκεςαν δφο πφργουσανελκυςτιρεσ, από χάλυβα και γυαλί ςτθν ατελι βορειοανατολικι όψθ για τθ διευκόλυνςθ τθσ κυκλοφορίασ των επιςκεπτϊν (Εικ. 40). Στθν υλοποίθςθ του ζργου ςυμμετείχε επίςθσ ο Βρετανόσ αρχιτζκτονασ Ian Ritchie (Sussex, 1947). Μετά τθν ολοκλιρωςθ των ζργων, το Μάιο του 1988, το κτίριο με το βαςιλικό διάταγμα 535/88 ορίηεται ωσ το νζο Εκνικό Μουςείο Σφγχρονθσ Τζχνθσ τθσ Λςπανίασ, αντικακιςτϊντασ το προθγοφμενο Museo Español de Arte Contemporanea (MeAC). Πταν το Reina Sofía άνοιξε τισ πόρτεσ του το 1990, παρουςιάςτθκε ζνα ςφγχρονο μουςείο διεκνοφσ κλίμακασ. Το ίδιο ζτοσ τοποκετικθκε ςτο μουςείο θ ςυλλογι τθσ ςφγχρονθσ ιςπανικισ τζχνθσ.

50

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 40: Θ βορειοανατολικι όψθ του μουςείου με τουσ πφργουσ- ανελκυςτιρεσ, από χάλυβα και γυαλί

51

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Ο αρικμόσ των επιςκεπτϊν του μουςείου διπλαςιάςτθκε και από 715.268 επιςκζπτεσ το 1994 ζφταςε ςτουσ 1.445.253 το 2004. Ζγινε λοιπόν μια προςπάκεια να υλοποιθκοφν ςθμαντικζσ αλλαγζσ ϊςτε το μουςείο να ανταπεξζλκει ςτισ ανάγκεσ τθσ κοινωνίασ. Επομζνωσ, κατά τθ διάρκεια των χρόνων αυξικθκαν οι ςυλλογζσ, οι περιοδικζσ εκκζςεισ, οι οπτικοακουςτικζσ υπθρεςίεσ και οι εκπαιδευτικζσ δραςτθριότθτεσ του μουςείου. Ωσ εκ τοφτου, οι χϊροι οι οποίοι υποςτιριηαν τισ δραςτθριότθτεσ αυτζσ ζπρεπε επίςθσ να αυξθκοφν. Πλα τα παραπάνω οδιγθςαν ςτθ διεξαγωγι διεκνοφσ αρχιτεκτονικοφ διαγωνιςμοφ το 1999, ςτον οποίο ζλαβαν ςυμμετοχι πολλοί γνωςτοί αρχιτζκτονεσ<>. Θ κριτικι επιτροπι επζλεξε, ανάμεςα ςε 100 προτάςεισ, τθ λφςθ που πρότεινε το γραφείο «AJN Architectures Jean Nouvel» (Εικ. 41).

Εικ. 41: Θ μακζτα τθσ πρόταςθσ του γραφείου AJN Architectures Jean Nouvel

52

<> Συμμετοχι ςτον αρχιτεκτονικό διαγωνιςμό ζλαβαν θ Zaha Hadid, ο Juan Navarro Baldeweg, ο Dominique Perrault, ο Enric Miralles και ο Tadao Ando. Ο Dominique Perrault κζρδιςε το δεφτερο βραβείο και ο Juan Navarro Baldweg το τρίτο. πθγι: http://www.museoreinasofia.es/index_en.html

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 6.3 Μορφολογική- λειτουργική ανάλυςη τησ ςημερινήσ κατάςταςησ H καταςκευι τθσ πρόταςθσ του Jean Nouvel (Fumel, Γαλλία, 1945) ξεκίνθςε το 2001. Θ επζκταςθ εγκαινιάςτθκε τον Οκτϊβριο του 2005 και κόςτιςε 92,000,000€. Στθν αρχιτεκτονικι πρόταςθ λιφκθκαν υπόψθ θ αξία του Μουςείου, οι ςυλλογζσ, τα εκκζματα και το αςτικό περιβάλλον. Θ επιφάνεια του μουςείου αυξικθκε περιςςότερο από 60% τθσ επιφάνειασ του παλαιοφ κτιρίου και από τα 51.297m< ζφταςε τα 84.048m<. Οι εκκεςιακοί χϊροι αυξικθκαν περιςςότερο από 50%. Με τον τρόπο αυτό καλφφκθκαν οι νζεσ ανάγκεσ και παράλλθλα ζγινε μια προςπάκεια για τθ μετατροπι του περιβάλλοντα χϊρου. Από τα 23.800m< που προςτζκθκαν, τα 2.300m< αποτελοφν ζναν ελεφκερο δθμόςιο χϊρο. Δθμιουργικθκε μια δθμόςια πλατεία μεταξφ των νζων κτιρίων και τθσ νοτιοανατολικισ πρόςοψθσ του υπάρχοντοσ μουςείου, όπωσ ορίηει ο κϊδικασ καταςκευισ νζων κτιρίων. Σιμερα, το «Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía» είναι ζνα από τα μεγαλφτερα μουςεία ςφγχρονθσ τζχνθσ ςτον κόςμο, προςελκφοντασ 1.500.000 επιςκζπτεσ ετθςίωσ.

Θ προζκταςθ προβλεπόταν ςτο γειτνιάηον τριγωνικό οικόπεδο, νοτιοδυτικά του κτιρίου Sabatini, όπου προθγουμζνωσ ςτεγάηονταν υπθρεςίεσ του Υπουργείου Ραιδείασ τθσ Λςπανίασ. Ο Nouvel μιμικθκε τθν τοποκζτθςθ των τριϊν προχφιςταμζνων κτιςμάτων ςτο οικόπεδο για τθν καταςκευι των τριϊν νζων μονάδων και διατιρθςε τα περιςςότερα δζντρα. Ο αρχιτζκτονασ κζλθςε να διαςφαλίςει ότι το προχπάρχον κτίριο κα ζμενε ςε δεςπόηουςα κζςθ και τα νζα κτίρια κα αποτελοφςαν μια «ιπια και φυςικι παρζμβαςθ». Το ζργο ανταποκρίνεται ουςιαςτικά ςε μια ςτρατθγικι ςτθν οποία οι χϊροι διαφοροποιοφνται ανάλογα με τθ λειτουργία τουσ. Τα νζα κτίρια είναι διαφορετικά ςτθν εμφάνιςθ και ςτισ λειτουργίεσ από το υφιςτάμενο κτίριο. Νότια βρίςκεται θ βιβλιοκικθ, δυτικά θ πτζρυγα των κοινωνικϊν εκδθλϊςεων με τα αμφικζατρα και το καφζ-εςτιατόριο και βόρεια οι χϊροι προςωρινϊν εκκζςεων, οι οποίοι είναι άμεςα ςυνδεδεμζνοι με το προχπάρχον μουςείο. Τα νζα κτίρια, παρόλο που μοιάηουν να είναι ανεξάρτθτα ςυνδζονται τόςο μεταξφ τουσ όςο και με το κτίριο Sabatini. Για να καταςτεί αυτό δυνατό, θ νοτιοανατολικι όψθ του παλαιοφ νοςοκομείου ζγινε διάτρθτθ και ςυνδζκθκε με τον κατακόρυφο πυρινα του νζου κτιρίου προςωρινϊν εκκζςεων. Επιπλζον, θ ενοποίθςθ των τριϊν κτιρίων πραγματοποιείται μζςω του μεγάλου κόκκινου ςτεγάςτρου που τα ςτεγάηει.

53

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 42: Εξωτερικι άποψθ, από το ςτακμό τθσ Atocha, του παλιοφ και του νζου τμιματοσ του μουςείου

54

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Τα τρία νζα κτίρια τοποκετοφνται γφρω από μια δθμόςια πλατεία, δθμιουργϊντασ μια αγκαλιά. Θ πλατεία χρθςιμεφει ωσ ςυνδετικό ςτοιχείο για διάφορα ςθμεία τθσ πόλθσ - το ςτακμό Atocha, τθν οδό Atocha, τθ γειτονιά Lavapiés - δθμιουργϊντασ ζνα διάλογο με το αςτικό περιβάλλον και παράλλθλα παραπζμπει ςτθν αυλι Sabatini. Θ προςκικθ του Nouvel αποτελεί κυριολεκτικά μια επζκταςθ: το λίκινο βάκρο του υφιςτάμενου κτιρίου επεκτείνεται ςτο νζο μουςείο και γίνεται το πάτωμα των εκκεςιακϊν χϊρων, τθσ βιβλιοκικθσ, του εςτιατορίου και των γραφείων. Θ κομψι αρχιτεκτονικι δθμιουργία κα μποροφςαμε να ποφμε πωσ αποτελεί μια προζκταςθ τθσ τζχνθσ που υπάρχει μζςα ςτα κτίρια. Ππωσ θ Guernica του Ρικάςο, ζτςι και το εξωτερικό του Reina Sofia (Εικ. 42) είναι αναπάντεχο, προκαλεί δζοσ, ακόμθ και λίγθ ανθςυχία. Στο εςωτερικό χϊρου του μουςείου επικρατεί το λευκό χρϊμα. Εκτόσ από τθν αρμονία των λειτουργιϊν, υπάρχει ζνασ διάλογοσ ςτο χϊρο, καρπόσ τθσ αντίκεςθσ ανάμεςα ςτα δφο κτίρια. Οι αδιαφανείσ, βαριοί όγκοι του Sabatini ζρχονται ςε αντίκεςθ με τισ ελαφριζσ νζεσ καταςκευζσ, όπου το γυαλί και τα ανακλαςτικά υλικά είναι τα κφρια ςτοιχεία αυτισ τθσ διάλυςθσ των αρχιτεκτονικϊν φραγμϊν και παράλλθλα οι εςοχζσ των προςόψεων ςτα ανϊτερα επίπεδα δθμιουργοφν αςαφι περιγράμματα. Πλο αυτό αντιςτακμίηεται από τθν οροφι που κακορίηει τα όρια του νζου τμιματοσ του μουςείου και τθ ςχζςθ του με τθν πόλθ.

55

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Θ είςοδοσ ςτο μουςείο γίνεται μζςω τθσ κεντρικισ πλατείασ, θ οποία ανοίγεται ςτο δρόμο μζςω των δφο άκρων τθσ. Οι λειτουργίεσ κατανζμονται ςτα επίπεδα των νζων κτιρίων ωσ εξισ (Εικ. 43): •Υπόγειο 2: Αποκθκευτικοί χϊροι των ζργων τζχνθσ.

•Υπόγειο 1: Αποκθκευτικοί χϊροι των ζργων τζχνθσ, χϊροι μθχανολογικοφ εξοπλιςμοφ, βιβλιοκικθ – αναγνωςτιριο, αποκθκευτικοί χϊροι τθσ βιβλιοκικθσ, αποκθκευτικοί χϊροι καταςτθμάτων, αποδυτιρια για το προςωπικό εςτιατορίου, τουαλζτεσ.

•Επίπεδο 0: Δθμόςια πλατεία, βιβλιοκικθ, βιβλιοπωλείο, εκκεςιακοί χϊροι, πρόςβαςθ ςτα αμφικζατρα, καφζ/εςτιατόριο, εκδοτιρια ειςιτθρίων, ςφνδεςθ με το αρχικό κτίριο.

•Θμιϊροφοσ 0: Καταςτιματα, βιβλιοκικθ, καφζ, ςφνδεςθ μεταξφ αμφικεάτρων και χϊρων προςωρινϊν εκκζςεων.

•Επίπεδο 1: Καταςτιματα, γραφεία διοίκθςθσ, αμφικζατρα, αποκθκευτικοί χϊροι, ςφνδεςθ μεταξφ αμφικεάτρων και χϊρων περιςταςιακϊν εκκζςεων, ςφνδεςθ με το αρχικό κτίριο.

•Θμιϊροφοσ 1: Δθμόςια δϊματα, γραφεία διοίκθςθσ, αμφικζατρο , καμαρίνια, αποκθκευτικοί χϊροι.

•Επίπεδο 2: Δθμόςια δϊματα, γραφεία διοίκθςθσ, χϊροι μεταφράςεων, αποκθκευτικοί χϊροι, γραφεία διοίκθςθσ, ςφνδεςθ μεταξφ βιβλιοκικθσ και κτιρίου αμφικεάτρων, ςφνδεςθ μεταξφ αμφικεάτρου και χϊρων περιοδικϊν εκκζςεων, ςφνδεςθ με το αρχικό κτίριο.

•Θμιϊροφοσ 2: Δθμόςια δϊματα, αίκουςα ςυνεδριάςεων, γραφεία διοίκθςθσ, χϊροσ μθχανολογικοφ εξοπλιςμοφ, αποκθκευτικοί χϊροι.

•Επίπεδο 3: Δθμόςια δϊματα, ςφνδεςθ μεταξφ βιβλιοκικθσ και κτιρίου αμφικεάτρων, ςφνδεςθ μεταξφ αμφικεάτρου και χϊρων περιοδικϊν εκκζςεων, ςφνδεςθ με το αρχικό κτίριο.

•Επίπεδο 4: Χϊροι μθχανολογικοφ εξοπλιςμοφ, πρόςβαςθ ςτο Κτίριο Sabatini

56

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 43: Διαγραμματικζσ κατόψεισ των πζντε επιπζδων του μουςείου

57

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Οι νζοι χϊροι προςωρινϊν εκκζςεων καλφπτουν ςυνολικά 2.251 m< και ςυνδζονται με το κτίριο Sabatini ςτο ιςόγειο και ςτον πρϊτο όροφο. Το εςωτερικό τουσ επιτρζπει τθν ευελιξία που απαιτείται για τα διάφορα είδθ των εκκζςεων. Τα ανοίγματα, προςτατευμζνα από περςίδεσ, προςφζρουν φυςικό φωτιςμό. Ραράλλθλα, υπάρχουν ενςωματωμζνα ςυςτιματα που μποροφν να καλφψουν τισ γυάλινεσ προςόψεισ, οφτωσ ϊςτε να δθμιουργθκοφν ςκοτεινοί χϊροι, όποτε αυτό κρίνεται αναγκαίο. Στθν προςκικθ του Nouvel ςτεγάηονται επίςθσ δφο αμφικζατρα. Το «Αμφικζατρο 400» (Εικ. 44) ζχει χωρθτικότθτα 425 ατόμων. Σε αυτό μπορεί να φιλοξενθκεί ζνα μεγάλο φάςμα εκδθλϊςεων, όπωσ ςεμινάρια, ςυναυλίεσ, παρουςιάςεισ, διαλζξεισ και προβολζσ ταινιϊν. Θ πρόςβαςθ γίνεται μζςω δφο ειςόδων. Το «Αμφικζατρο 200» (Εικ. 45) ζχει χωρθτικότθτα 202 ατόμων και φιλοξενεί αντίςτοιχεσ εκδθλϊςεισ με αυτζσ που πραγματοποιοφνται ςτο «Αμφικζατρο 400».

Εικ. 44: Το αμφικζατρο «400»

58

Εικ. 45: Το αμφικζατρο «200»

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Το Lobby (Εικ. 46) ζχει ζκταςθ 354m<. Διακζτει ανοίγματα προσ το εςωτερικό του ςυγκροτιματοσ με κζα τόςο προσ τθν εςωτερικι αυλι όςο και προσ το κτίριο Sabatini. Επειδι διαχωρίηεται με γυαλί από τα δφο αμφικζατρα, μπορεί να χρθςιμοποιθκεί ανεξάρτθτα ωσ ζνασ χϊροσ κατάλλθλοσ να φιλοξενιςει οποιαδιποτε εκδιλωςθ ι ωσ επζκταςθ αυτϊν. Το Δωμάτιο Ρρωτοκόλλου (Εικ. 47) βρίςκεται ςτο υψθλότερο ςθμείο του κτιρίου Nouvel, δίπλα από τα δϊματα. Ο χϊροσ αποτελείται από δφο αίκουςεσ πολλαπλϊν χριςεων διαφορετικοφ μεγζκουσ, οι οποίεσ μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν είτε ανεξάρτθτα είτε ταυτόχρονα. Ο πιο μεγάλοσ χϊροσ ζχει ζκταςθ 409m< και ο μικρότεροσ 116m<. Οι χϊροι είναι εξοπλιςμζνοι κατάλλθλα για να τθ φιλοξενία διαφόρων πολιτιςτικϊν και κοινωνικϊν εκδθλϊςεων.

Εικ. 46: Το Lobby

Εικ. 47: Το Δωμάτιο Ρρωτοκόλλου

59

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 48: Ο εςωτερικόσ χϊροσ τθσ βιβλιοκικθσ

60

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Κοντά ςτθν Plaza del Emperador Carlos V, υπάρχει θ βιβλιοκικθ του μουςείου με μια μεγάλθ ςυλλογι οπτικοακουςτικοφ υλικοφ <?. Θ πρόςβαςθ ςτο χϊρο είναι ελεφκερθ. Υπάρχουν δφο αναγνωςτιρια για τουσ επιςκζπτεσ με εκατό κζςεισ ανάγνωςθσ (Εικ. 48). Θ βιβλιοκικθ φωτίηεται μζςω κολοειδϊν φεγγιτϊν. Θ κζα που προςφζρουν τα ανοίγματα προσ το δρόμο και τθν αυλι ςτουσ επιςκζπτεσ τθσ βιβλιοκικθσ, κυμίηουν τισ κεάςεισ μζςα από ζνα ενυδρείο. Διάτρθτεσ μεταλλικζσ περςίδεσ (Εικ. 49), διακοςμθμζνεσ με καλλιγραφικά ςχζδια, προςτατεφουν τισ μεγάλεσ γυάλινεσ επιφάνειεσ, αποτελϊντασ ζνα φίλτρο που δθμιουργεί ζνα οικείο φωσ κατάλλθλο για μελζτθ. Το βιβλιοπωλείο, το οποίο ειδικεφεται ου ου ςτθν τζχνθ και ςτισ ανκρωπιςτικζσ επιςτιμεσ του 20 και 21 αιϊνα, βρίςκεται επίςθσ ςε αυτό το κτιριο. Θ νοτιοανατολικι πρόςοψθ του κτιρίου αντικατοπτρίηει το κτίριο Sabatini με μια αντανακλαςτικι επιφάνεια, επιςτρζφοντασ τθν εικόνα ςτθν Plaza del Emperador Carlos V. Ράνω από τον χϊρο που καταλαμβάνεται από τθ βιβλιοκικθ και τα γραφεία υπάρχουν μεγάλα δϊματα πλαιςιωμζνα από τεράςτια παράκυρα-κενά.

Εικ. 49: Οι μεταλλικζσ περςίδεσ διακοςμοφνται με καλλιγραφικά ςχζδια

<? Στθ ςυλλογι υπάρχουν περιςςότερα από 100.000 βιβλία, πάνω από 3.500 θχογραφιςεισ και ςχεδόν 1.000 βίντεο, από το 1900 ζωσ ςιμερα. Οι επιςκζπτεσ μποροφν να βρουν μονογραφίεσ καλλιτεχνϊν, κεματικά ζγγραφα και βιβλία αναφοράσ. Λόγω του μεγάλου όγκου του υλικοφ τθσ, θ βιβλιοκικθ του μουςείου είναι μία από τισ πιο ςθμαντικζσ ςτθν Ευρϊπθ, εφοδιαςμζνθ με χϊρουσ οι οποίοι επιτρζπουν τθν αποκικευςθ μζχρι και 250.000 τόμων βιβλίων, πθγι: http://www.museoreinasofia.es/index_en.html

61

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Τζλοσ, τα δϊματα ζχουν ζκταςθ 630m< και προςτατεφονται εν μζρει μζςω γυάλινων πεταςμάτων . Από εκεί θ κζα είναι απεριόριςτθ προσ όλθ τθν πόλθ τθσ Μαδρίτθσ, το ςιδθροδρομικό ςτακμό τθσ Atocha, τισ ιςτορικζσ γειτονιζσ (Lavapiés) με τα κομψά μπαλκόνια και τα ρομαντικά καμπαναριά και τθν αυλι τθσ επζκταςθσ που ςχεδίαςε ο Nouvel, όπου υπάρχει το γλυπτό με τθν υπογραφι του Lichenstein.

Εικ. 50: Θ κζα προσ τθν πόλθ τθσ Μαδρίτθσ από τα δϊματα του μουςείου

62

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Με τθν προςκικθ του, ο Jean Nouvel κατάφερε να εργαςτεί ςτθ ςκιά, αψθφϊντασ τθν ιδζα ότι θ αρχιτεκτονικι, όπωσ ο Le Corbusier ζγραψε ςτο «Για μια αρχιτεκτονικι», είναι «το επιδζξιο, ςωςτό και καυμάςιο παίξιμο των όγκων που ςυμπλζκονται κάτω από το φωσ» <@. Ο αρχιτζκτονασ κάλυψε τα τρία ανεξάρτθτα κτίρια, τα οποία είναι διατεταγμζνα γφρω από τθν κεντρικι αυλι, με ζνα αιωροφμενο, γυαλιςτερό ςτζγαςτρο (Εικ. 51) από αλουμίνιο, το οποίο προκφπτει από το προχπάρχον κτίριο του μουςείου «ςαν ςκιά», όπωσ είπε ο Nouvel. Το ςτζγαςτρο δθμιουργικθκε ςτο φψοσ του γείςου του πρϊθν νοςοκομείου και αντικατοπτρίηει τθν κίνθςθ ςτο ςυγκεκριμζνο ςθμείο τθσ πόλθσ. Ρροςφζρει ςκιά τισ ηεςτζσ μζρεσ του καλοκαιριοφ, θ οποία διατθρείται βζβαια και το χειμϊνα. Ο αρχιτζκτονασ αποφάςιςε για αυτό να δθμιουργιςει κάποια κενά ςτο ςτζγαςτρο, μζςα από τα οποία φαίνεται ο ουρανόσ και οι ακτίνεσ του ιλιου μπαίνουν ςτο εςωτερικό ανεμπόδιςτα. Τα ανοίγματα τθσ ςτζγθσ (Εικ.

52), ζγιναν ζπειτα από μελζτθ και είναι εςωτερικά επικαλυμμζνα με αντανακλαςτικά φφλλα μετάλλου, με αποτζλεςμα το φωσ του ιλιου να ζχει πάντα κατεφκυνςθ προσ τουσ εςωτερικοφσ χϊρουσ, ανεξαρτιτωσ τθσ κζςθσ του ιλιου. Επιπλζον φωτίηουν και ηεςταίνουν τθν αυλι.

Εικ. 51: Το ενιαίο ςτζγαςτρο

Εικ. 52: Τα ανοίγματα ςτο ςτζγαςτρο επιτρζπουν τθ διζλευςθ του φωτόσ ςτθν αυλι

<@Le Corbusier, Για μια Αρχιτεκτονικι, ςελ. 16, Εκδόςεισ Εκκρεμζσ, Ακινα, 2005

63

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Πςον αφορά ςτο κτίριο Sabatini, όπωσ αυτό χρθςιμοποιείται ςιμερα, οι εςωτερικοί χϊροι του είναι διατεταγμζνοι γφρω από το κεντρικό αίκριο. Τα ανοίγματα προσ το εξωτερικό εξαςφαλίηουν φυςικό φωτιςμό. Οι εκκεςιακοί χϊροι ςτεγάηονται ςε μεγάλεσ κολωτζσ αίκουςεσ, οι οποίεσ υποςτθρίηονται από πζτρινεσ παραςτάδεσ. Στο κτίριο υπάρχει το Αμφικζατρο Sabatini (Εικ. 53), το οποίο διατθρεί τθν αρχικι δομι του κτιρίου και τθν ατμόςφαιρα τθσ εποχισ που καταςκευάςτθκε και παράλλθλα αποτελεί ζνα ςφγχρονο χϊρο. Ζχει χωρθτικότθτα 144 ατόμων και διαχωρίηεται με γυάλινα πετάςματα από ζνα χϊρο υποδοχισ. Διακζτει ςφγχρονο οπτικοακουςτικό εξοπλιςμό και εγκαταςτάςεισ τεχνικισ υποςτιριξθσ για διάφορεσ εκδθλϊςεισ, όπωσ ςυνζδρια, προβολζσ, παρουςιάςεισ και ςυνεντεφξεισ τφπου. Το κτίριο Sabatini ςτεγάηει επίςθσ το δωμάτιο του Ρρωτοκόλλου (Εικ. 54) . Αποτελείται από δφο εςωτερικζσ αίκουςεσ που ςυνδζονται μεταξφ τουσ και ζνα χϊρο υποδοχισ . Θ διάταξθ των χϊρων επιτρζπει τθν χριςθ τουσ ταυτόχρονα ι ανεξάρτθτα. Ο μεγάλοσ χϊροσ ζχει χωρθτικότθτα 40-60 ατόμων και ο μικρότεροσ 12-40 ατόμων και φιλοξενοφν εκπαιδευτικά προγράμματα, δεξιϊςεισ και ςυνεντεφξεισ τφπου.

Εικ. 53: Το αμφικζατρο

64

Εικ. 54: Το Δωμάτιο Ρρωτοκόλλου

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Το κτίριο διακζτει χϊρουσ που φζρουν τα ςθμάδια του παρελκόντοσ, όπωσ το πλινκόκτιςτο κολωτό κελάρι και θ πρϊθν λινοκικθ του νοςοκομείου. Σιμερα ςε αυτόν υπάρχουν τα αυκεντικά ζπιπλα και χρθςιμοποιείται για τουσ ςκοποφσ του μουςείου. Οι διάδρομοι γφρω από το αίκριο του κτιρίου χαρακτθρίηονται από ψθλζσ καμάρεσ και πζτρινουσ κόλουσ. Το αίκριο αποτελεί ζνα ιςυχο καταφφγιο ςτο κζντρο τθσ πολυςφχναςτθσ Μαδρίτθσ ζκταςθσ 4.520m<. Θ περιοχι είναι προςβάςιμθ από τισ περιμετρικζσ πτζρυγεσ, μζςω πολλϊν ανοιγμάτων. Σε αυτό υπάρχουν ςιντριβάνια και γλυπτά από τον Alexander Calder και τον Joan Miró.

Εικ. 55: Το αίκριο του κτιρίου Sbatini

65

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 6.4 Καταςκευαςτική ανάλυςη Θ επζκταςθ του Reina Sofia αποτελεί μια περίπλοκθ αλλά ντελικάτθ δομι, τα περιςςότερα ςτοιχεία τθσ οποίασ είναι εμφανι. Για τθν υλοποίθςι τθσ εφαρμόςτθκαν πολφ ςφγχρονεσ τεχνικζσ και υλικά. Ο χάλυβασ (Εικ. 56) αποτζλεςε βαςικό ςτοιχείο του φζροντοσ οργανιςμοφ τθσ επζκταςθσ του μουςείου, κακϊσ προςφζρει πολλά πλεονεκτιματα. Καταρχάσ προςδίδει ελαφρότθτα, απλότθτα και κομψότθτα ςτθν καταςκευι. Ο τφποσ του χάλυβα που χρθςιμοποιικθκε ιταν ο S355 J2G3, μια ειδικι κατθγορία που χαρακτθρίηεται από εξαιρετικά υψθλι αντοχι, προςφζρει ςτακερότθτα και παράλλθλα ελαφρότθτα ςτθν αρχιτεκτονικι δθμιουργία. Θ βαςικι δομι αποτελείται από περίπου 5.000 τόνουσ χάλυβα. Τα ςτοιχεία από χάλυβα καταςκευάςτθκαν με εξαιρετικι ακρίβεια και ταχφτθτα, όπωσ όλεσ οι μεταλλικζσ καταςκευζσ, ςτο εργοςτάςιο τθσ εταιρείασ Horta, βάςει ςχεδίων και υπολογιςμϊν τθσ εταιρείασ SEEAC και με τθν επίβλεψθ τθσ Dragados Technical Services. Οι δοκοί και τα υποςτυλϊματα κόπθκαν με laser και ςυγκολλικθκαν ςτο εργοςτάςιο. Στθ ςυνζχεια μεταφζρκθκαν ςτο εργοτάξιο ςε τμιματα μικουσ 12, 16 και 22 μζτρων. Το γεγονόσ αυτό διευκόλυνε και επιτάχυνε το μοντάριςμά τουσ ςτο χϊρο του εργοταξίου, με τθ βοικεια ανυψωτικϊν μθχανθμάτων ανάλογθσ δυναμικότθτασ.

Εικ. 56: Ο χάλυβασ αποτελεί βαςικό ςτοιχείο τθσ καταςκευισ

66

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Συγκεκριμζνα, το κτίριο με τισ αίκουςεσ περιοδικϊν εκκζςεων ζχει μικοσ 56,5 μζτρα, πλάτοσ 28,5 μζτρα και φψοσ 24 μζτρα. Θ ςφνδεςι του με το κτίριο Sabatini πραγματοποιείται μζςω ςθράγγων από χάλυβα. Θ μεγαλφτερθ αίκουςα ζχει ζκταςθ 1.800 m< και θ μικρότερθ περίπου 1.000 m<. Θ φζρουςα ικανότθτα των εκκεςιακϊν χϊρων είναι 10.000 kg/m<. Το ελεφκερο φψοσ των αικουςϊν είναι 6 μζτρα. Ο τεχνθτόσ φωτιςμόσ<A επιτυγχάνεται με λάμπεσ φκοριςμοφ, ςτισ οποίεσ υπάρχει ςυγκεκριμζνθ αναλογία φκορίηουςων ουςιϊν ζτςι ϊςτε να εκπζμπονται δυο ςυγκεκριμζνα χρϊματα φωτόσ. Επιπλζον, υπάρχουν περςίδεσ ςτισ όψεισ του κτιρίου, πλάτουσ 6,4 μζτρων θ κακεμία για τον ζλεγχο του φυςικοφ φωτόσ ςτον εςωτερικό χϊρο.

Ο φζρων οργανιςμόσ του κτιρίου τθσ βιβλιοκικθσ καταςκευάςτθκε επίςθσ από χάλυβα (Εικ. 57). Το μζγιςτο φψοσ του χϊρου φτάνει τα 16 μζτρα, δθμιουργϊντασ ζνα μεγάλο φανό. Από το ςκελετό του κτιρίου αναρτάται το ςφςτθμα φωτιςμοφ, το οποίο αποτελείται από 4.654 γυάλινουσ κφβουσ (Εικ. 58). Επιπλζον, χρθςιμοποιικθκαν διπλοί υαλοπίνακεσ, με διάκενο το οποίο πλθρϊνεται με αργό. Αυτό λειτουργεί ςαν μονωτικό ςτοιχείο προςφζροντασ ςτον υαλοπίνακα και τελικϊσ ςτο κοφφωμα μια πρόςκετθ κωράκιςθ από τισ εξωτερικζσ ςυνκικεσ του περιβάλλοντοσ (θλιακι ενζργεια, κερμότθτα, κόρυβοσ).

Εικ. 57: Το κτίριο τθσ βιβλιοκικθσ υπό καταςκευι <A http://www.youtube.com/watch?v=oxSP8TTwuCY

Εικ. 58: Το ςφςτθμα φωτιςμοφ με τουσ 4.654 γυάλινουσ κφβουσ

67

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Το κτίριο που ςτεγάηει τα δφο αμφικζατρα και το καφζ-εςτιατόριο (Εικ. 59) ζχει φζροντα οργανιςμό από προεντεταμζνο ςκυρόδεμα και χάλυβα. Θ ανάγκθ ςφμμικτθσ καταςκευισ προζκυψε από τθν περίεργθ γεωμετρία του κτιρίου. Δφο μεγάλα, ςυμμετρικά τοποκετθμζνα, τοιχία ςκυροδζματοσ φζρουν τα φορτία των αμφικεάτρων. Αυτά ενϊνονται με δοκοφσ οπλιςμζνου ςκυροδζματοσ που αποτελοφν τα κακίςματα των δφο αμφικεάτρων. Το οπλιςμζνο ςκυρόδεμα που χρθςιμοποιικθκε είναι αντοχισ 1.700 kg/cm2, οκτϊ φορζσ ιςχυρότερο από τουσ ςυμβατικοφσ τφπουσ ςκυροδζματοσ. Ο ςυγκεκριμζνοσ τφποσ ζχει εξαιρετικι ςυμπεριφορά ςτθ φωτιά αλλά πολφ υψθλό κόςτοσ. Χρθςιμοποιείται ςτθν Λςπανία για πρϊτθ φορά. Αξίηει επίςθσ να αναφερκεί θ χριςθ πολυεςτζρα, τόςο ςτο εξωτερικό όςο και ςτο εςωτερικό του κτιρίου, δίνοντάσ του το χαρακτθριςτικό κοκκινωπό χρϊμα του. Θ κόκκινθ οροφι καταςκευαςμζνθ από αλουμίνιο και τιτανιοφχο ψευδάργυρο βρίςκεται ζξι μζτρα πάνω από τα τρία κτίρια που ςτεγάηει. Ζχει ζκταςθ 8.000m< και καλφπτει όλο το οικόπεδο και τα πεηοδρόμια γφρω από αυτό. Ζχει ςυνολικό βάροσ 1.600 τόνουσ και ςτθρίηεται ςε μεταλλικά υποςτυλϊματα. Θ ςυγκεκριμζνθ καταςκευι δε κα ζδινε τθν αίςκθςθ τθσ ελαφρότθτασ αν γινόταν χριςθ άλλου υλικοφ, εξαιτίασ του ειδικοφ βάρουσ τθσ καταςκευισ. Μια τζτοια ςτζγθ κατζςτθ δυνατι χάρθ ςτθν ακρίβεια που χαρακτθρίηει τισ καταςκευζσ από χάλυβα.Συγκεκριμζνα, χρθςιμοποιικθκαν ςυμπαγείσ δοκοί φψουσ 3.4 m ςτθν κεντρικι περιοχι. Το πάχοσ τουσ ςταδιακά μειϊνεται (Εικ. 60) για να φκάςει τα 5 cm ςτθν εξωτερικι περίμετρο.

68

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 59: Το κτίριο που ςτεγάηει τα αμφικζατρα και το καφζ-εςτιατόριο

Εικ. 60: Το πάχοσ του ςτεγάςτρου μεταβάλλεται

69

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 7. Συμπεράςματα 7.1 Αναςκόπηςη Μζςω τθσ ανάλυςθσ των δυο παραδειγμάτων διακρίνουμε κάποιεσ κοινζσ αναφορζσ. Το βαςικότερο κοινό ςτοιχείο τουσ είναι θ ζνταξι τουσ ςτθν ενεργι ηωι τθσ πόλθσ, με χριςεισ που αναδεικνφουν το χαρακτιρα τουσ. Ο παραπάνω ςτόχοσ ιλκε να ικανοποιιςει τθν ανάγκθ για ιςτορικι ςυνζχεια των κτιςμάτων μζςα ςτο χρόνο κακϊσ και τθσ κοινισ απαίτθςθσ των κατοίκων για αναβάκμιςθ τθσ πόλθσ τουσ. Θ δθμιουργικι αντιμετϊπιςθ των παλιϊν κελυφϊν που ξεπερνά τα όρια τθσ απλισ αποκατάςταςθσ ζχει ωσ αποτζλεςμα τθ διατιρθςθ των ιχνϊν τθσ αρχιτεκτονικισ και κοινωνικισ εξζλιξθσ τθσ πόλθσ. Οι αρχιτζκτονεσ ςυνζκεςαν με τόλμθ ειςάγοντασ ξζνα ςτοιχεία <C, κάτι που φαίνεται να τουσ αναγνωρίςτθκε δεδομζνθσ τθσ αποδοχισ που ζτυχαν τα ζργα. Επιπλζον, οι αρχιτεκτονικζσ λφςεισ ζχουν επιπτϊςεισ που δεν περιορίηονται μόνο ςτο κτίριο αλλά επιδροφν ςτθν ευρφτερθ περιοχι τουσ. Μάλιςτα και ςτα δφο παραδείγματα, που εξετάςτθκαν, πραγματοποιικθκε μια τροποποίθςθ-κυςία του περιβάλλοντα χϊρου προκειμζνου να αυξθκεί θ αξία του μνθμείου. Το τελικό προϊόν και ςτισ δφο περιπτϊςεισ λειτουργεί ωσ ςθμείο αναφοράσ, ςτοιχείο μνιμθσ και ςφνδεςθσ παρελκόντοσ και παρόντοσ ςτθν πόλθ τθσ Μαδρίτθσ.

Κατϋουςίαν όμωσ πρόκειται για δυο διαφορετικζσ προςεγγίςεισ αναβίωςθσ αρχιτεκτονθμάτων του παρελκόντοσ, διαφορετικισ φιλοςοφίασ, οι οποίεσ ςχετίηονται με τον ιδιαίτερο χαρακτιρα κάκε κελφφουσ, κακϊσ και με τισ ιδιαίτερεσ λειτουργικζσ, μορφολογικζσ και καταςκευαςτικζσ απαιτιςεισ που τζκθκαν κάκε φορά (Εικ. 61, 62).

70

<C Ο Valadier, Λταλόσ αρχιτζκτονασ που εργάςτθκε ςτισ εργαςίεσ αποκατάςταςθσ του Κολοςςαίου τθσ ΢ϊμθσ, ιταν ο πρϊτοσ που ςυνζλαβε και εφάρμοςε τθ βαςικι και ςιμερα γενικά παραδεκτι αρχι, ότι πρζπει να υπάρχει ςτα προςτικζμενα νζα τμιματα διαφοροποίθςθ τόςο ςτο υλικό όςο και ςτον τρόπο κατεργαςίασ τουσ. πθγι: Γ. Καραδζδοσ, Ιςτορία και Θεωρία τησ αποκατάςταςησ, ςελ. 66, Εκδόςεισ Μζθεξισ, Θεςςαλονίκη, 2009

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Εικ. 61: Το Caixa Forum

Εικ. 62: Το Μουςείο Reina Sofia

71

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Caixa forum Οι Jacques Herzog και Pierre de Meuron εντυπωςίαςαν με τθ δεξιοτεχνία τουσ ςτο δφςκολο εγχείρθμα τθσ αρχιτεκτονικισ αναβίωςθσ του πρϊθν ςτακμοφ παραγωγισ θλεκτρικισ ενζργειασ “Eléctrica de mediodía” ςε ζνα ςφγχρονο πολιτιςτικό κζντρο. Βαςικό ςυνκετικό ςτοιχείο τθσ αρχιτεκτονικισ λφςθσ, το οποίο επθρεάηει κάκε πτυχι του τελικοφ αποτελζςματοσ είναι θ δομικι αναςφςταςθ του ζργου και θ αλλαγι του φζροντα οργανιςμοφ με χριςθ ςφγχρονθσ οικοδομικισ τεχνολογίασ. Ρραγματοποιικθκε ουςιαςτικά μια υπζρβαςθ των δεδομζνων του κτιρίου. Ο φζρων οργανιςμόσ μεταλλάχκθκε και νζα υλικά χρθςιμοποιικθκαν. Ο εςωτερικόσ χϊροσ αποδομικθκε για να μπορζςει να λάβει τθ νζα λειτουργία. Θ παρουςία των νζων υλικϊν είναι τόςο ςθμαντικι που αυτά αποκτοφν αυτοδφναμθ υπόςταςθ ςε ζνα ςυνεχι διάλογο με τθν παλιά καταςκευι. Ο πειραματιςμόσ με τθ χριςθ ςφγχρονων υλικϊν και τεχνικϊν είναι κετικό ςτοιχείο ςε αυτιν τθν επζμβαςθ. Επιπλζον, θ χριςθ του φυτεμζνου τοίχου – ιδζα πολφ δθμοφιλισ ςτισ μζρεσ μασ - φαίνεται πωσ ιταν εντελϊσ απαραίτθτθ για το ζργο. Ραράλλθλα, θ απλι αλλά ιςχυρι αςτικι χειρονομία που πραγματοποιικθκε αποτζλεςε μια πετυχθμζνθ αςτικι παρζμβαςθ ςτον πυκνό ιςτό του κζντρου τθσ Μαδρίτθσ και παράλλθλα ενίςχυςε τθν εικόνα του κτιρίου.

Ο προβλθματιςμόσ των αρχιτεκτόνων φαίνεται πωσ δεν αφορά τόςο τθν αναςφνκεςθ τθσ ιςτορίασ του παλαιοφ κελφφουσ, όςο το ηωντανό διάλογο του νζου με το παλαιό. Θ αρχιτεκτονικι λφςθ αποτελεί μια δυναμικι επζμβαςθ, καταςκευαςτικά και μορφολογικά, θ οποία αποκακιςτά τθν «εν δυνάμει» ενότθτα του ζργου, μζςω τθσ αναςφςταςθσ τθσ ίδιασ τθσ εικόνασ του. Στθ ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ θ επζμβαςθ δεν αποτζλεςε μια απλι απελευκζρωςθ ι ςυντιρθςθ ι ςτατικι ενίςχυςθ αλλά μια επανολοκλιρωςθ τθσ εικόνασ του κτιρίου, ςφμφωνα με το λεξιλόγιο τθσ δικισ μασ εποχισ, χωρίσ μιμθτιςμοφσ. Ο όροσ αυτόσ δεν ζχει καμία ςχζςθ με τθν αποκατάςταςθ τθσ αρχικισ μορφισ ι με επεμβάςεισ που πραγματοποιοφνται χωρίσ κριτικι δθμιουργικότθτα. Αντίκετα, οι αρχιτζκτονεσ λαμβάνοντασ υπόψθ κάποια ςτοιχεία, όπωσ θ νζα χριςθ, το περιβάλλον τθσ καταςκευισ και το παλαιό κζλυφοσ, βοθκοφν τον παρατθρθτι να ξαναολοκλθρϊςει τθν κομματιαςμζνθ εικόνα, μζςω ενόσ κριτικοφ διαλόγου πάνω ςτο ζργο. H παρζμβαςθ που ζγινε ςτον πρϊθν βιομθχανικό χϊρο χαρακτθρίςτθκε ωσ μοναδικι αρχιτεκτονικι, δεδομζνθσ τθσ αρχιτεκτονικισ αξίασ τθσ.

72

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Μουςείο Reina sofia Χωρίσ να επιςκιάηει κανζνα από τα εμβλθματικά κτιρια τθσ περιοχισ, το Reina Sofia ζχει γίνει ζνα πραγματικό ςφμβολο τθσ ςφγχρονθσ Μαδρίτθσ, μια δυναμικι καταςκευι, που με ςεβαςμό ςυνυπάρχει με τθν Λςτορία. Εδϊ θ αναβίωςθ του κτιρίου ζγινε μζςω τθσ επζκταςθσ των χϊρων του μουςείου. Τα τρία νζα κτίρια, που ςχεδιάςτθκαν από τον Jean Nouvel με ςπουδαία τεχνικι κομψότθτα και ςτατικι αποτελεςματικότθτα, ενιςχφουν ςθμαντικά τθν πολιτιςτικι και λειτουργικι αξία του χϊρου. Θ πρόταςθ, με ιςχυρι και τολμθρι γλϊςςα, ςυνδιαλζγεται ευγενικά και με ςεβαςμό με το κλαςικοφ φφουσ κτίριο του Sabatini. Το νζο ξεπερνά τα όρια του παλιοφ και εμφανίηεται ωσ νζα αρχιτεκτονικι δίπλα ςτο υπάρχον κτίριο και ωσ οργανικι επζκταςι του. Ο αρχιτζκτονασ κατάφερε να ιδρφςει ζνα διάλογο μεταξφ των χαρακτθριςτικϊν του παρελκόντοσ με αυτά του μζλλοντοσ και να δθμιουργιςει ζνα ςφνδεςμο μεταξφ τθσ ιςτορίασ του ίδιου του κτιρίου, του παρόντοσ του αλλά και του μζλλοντόσ του. Θ ςχζςθ των δφο κακορίηεται ςε μεγάλο βακμό από τθν αναλογία των όγκων τουσ. Θ επζκταςθ διαφοροποιείται ουςιαςτικά από τθν υφιςτάμενθ καταςκευι καταςκευαςτικά και μορφολογικά. Σε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ ωςτόςο, λειτουργεί ωσ φόντο και ςυνεργάηεται με το παλιό ςε επίπεδο εςωτερικισ λειτουργίασ και κινιςεων. Θ οροφι, θ οποία ενοποιεί τα νζα κτίρια, ςυνδζεται ζξυπνα με το υφιςτάμενο κτίριο. Το τελικό αποτζλεςμα αποτελεί μια από τισ εκφραςτικότερεσ επεκτάςεισ μουςείου τθσ χϊρασ. Χάρθ ςτθ ςυνάντθςθ των παλιϊν και των νζων ςτοιχείων το κτίριο ςυγκεντρϊνει όλα εκείνα τα γνωρίςματα που αναβιϊνουν τθν πρότερα εμβλθματικι του μορφι και το εντάςςουν ςτθ ςφγχρονθ ηωι τθσ πόλθσ τθσ Μαδρίτθσ. Θ ςυνολικι εικόνα του Reina Sofia μποροφμε να ποφμε πωσ αποδίδει το ιςπανικό ςτυλ τθσ τζχνθσ, κακϊσ ςυνδυάηει τον παραδοςιακό ςχεδιαςμό με τθν αρχιτεκτονικι πρωτοπορία. Ραράλλθλα θ αρχιτεκτονικι πρόταςθ δεν ικανοποιεί μόνο τισ απαιτιςεισ του Μουςείου, αλλά προςφζρει και ςτθν πόλθ τθσ Μαδρίτθσ οριςμζνουσ δθμόςιουσ ελεφκερουσ χϊρουσ που ιταν ανφπαρκτοι ςτθ ςυγκεκριμζνθ περιοχι, βελτιϊνοντασ τθν αςτικι τθσ πολυπλοκότθτα.

73

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 7.2 Ο ςφγχρονοσ ρόλοσ του αρχιτζκτονα Οι ςφγχρονοι αρχιτζκτονεσ ςυχνά κεωροφν και ςυνκζτουν τα ζργα τουσ προορίηοντάσ τα για μια ςυγκεκριμζνθ λειτουργία, ςε ζνα ςυγκεκριμζνο περιβάλλον, μια ςυγκεκριμζνθ εποχι. Χρειάηεται, ωςτόςο να ανακεωρθκεί αυτι θ αντίλθψθ και να κεωρθκοφν οι πόλεισ ωσ μονίμωσ ατελείωτεσ [non finito] και οι καταςκευζσ ωσ ςυμπλθρϊματα ι επεκτάςεισ αυτοφ που ιδθ υπάρχει. Χρειάηεται επίςθσ, να γίνει κατανοθτό ότι ζνα κτίριο δεν είναι ζνα τελικό προϊόν αλλά μια αλυςίδα γεγονότων που ςυνεχίηουν να λαμβάνουν χϊρα ακόμα και μετά τθν αποπεράτωςι του. Σε κάκε κτίριο υπάρχουν χρονικά ςτρϊματα, «Layers of time», κάτι που υπιρξε και κάτι που κα υπάρξει. Τα ιςτορικά κτίρια και ςφνολα περικλείουν και μεταφζρουν, μζςω των χρονικϊν ςτρωμάτων, ιςτορικζσ μαρτυρίεσ, χριςιμεσ τόςο ςε μασ όςο και ςτισ επόμενεσ γενιζσ, θ γνθςιότθτα των οποίων πρζπει να προςτατευτεί. Αν θ αναβίωςθ πραγματοποιείται επιτυχθμζνα, διαμορφϊνεται θ ςυλλογικι μνιμθ, οι αντιςτοιχίεσ και οι διαφοροποιιςεισ τθσ εκάςτοτε ςθμερινισ κοινωνίασ με τισ προθγοφμενεσ. Θ αναβίωςθ δεν πρζπει οφτε το χρόνο να κεωρεί αντιςτρζψιμο, οφτε να καταργεί τθν ιςτορία. Κα πρζπει αντίκετα να ςζβεται ολόκλθρθ τθν ιςτορικότθτα του αρχιτεκτονιματοσ και να το εξετάηει ζτςι όπωσ ζφταςε ςτθν εποχι μασ, ςθμαδεμζνο από όλα τα ςτρϊματα που οφείλονται ςτο ζργο του ανκρϊπου και ςτθ δράςθ του χρόνου. Μζςω τθσ αναβίωςθσ ενόσ αρχιτεκτονιματοσ παράγεται ζνασ εφγλωττοσ διάλογοσ με τθν ουςία του τόπου που αυτό ανικει. Χρειάηεται επομζνωσ, θ κατανόθςθ τθσ εξελικτικισ πορείασ τθσ αρχιτεκτονικισ του τόπου και του μθνφματοσ που περιζχει, προκειμζνου να ειςαχκεί ζνασ κεωρθτικόσ προβλθματιςμόσ που κα μεταφερκεί ςτθν φλθ. Θ αναβίωςθ ενόσ ιςτορικοφ κτιρίου μπορεί να αναβακμίςει μια ολόκλθρθ περιοχι, κακϊσ ο αςτικόσ και φυςικόσ χϊροσ ανανεϊνεται και κερδίηει ςε ποιότθτα, ποικιλομορφία και ηωντάνια. Είναι μια διαδικαςία μζςα από τθν οποία ορίηεται θ ζννοια τθσ ςυνζχειασ ςτον τόπο.

74

=: Ο William Morris, Βρετανόσ αρχιτζκτονασ με ιδιαίτερο ενδιαφζρον για τθ ςυντιρθςθ των μνθμείων, ζδωςε τον εξισ οριςμό για τθν αρχιτεκτονικι: «Θ αρχιτεκτονικι περιλαμβάνει όλεσ τισ μεταμορφϊςεισ που δθμιουργεί ο άνκρωποσ ςτθ φφςθ για τισ δικζσ του ανάγκεσ», πθγι: Γ. Καραδζδοσ, Ιςτορία και Θεωρία τησ αποκατάςταςησ, ςελ. 88, Εκδόςεισ Μζθεξισ, Θεςςαλονίκη, 2009 =; Στισ «Αόρατεσ Πόλεισ» ο Italo Calvino μιλάει για μια πόλθ, τθ Ηόρα, θ οποία δεν άλλαηε με το πζραςμα του χρόνου. Τα κτίρια, οι δρόμοι και θ μεταξφ τουσ ςχζςθ, αποτελοφςαν το κακζνα ςτοιχεία ςτακερά, αναφαίρετα και αμετάβλθτα ςτθ δομι τθσ. Θ πόλθ είχε τθν ιδιότθτα να μζνει ηωντανι ςτθ μνιμθ ςθμείο προσ ςθμείο. Πμωσ «αναγκαςμζνθ να παραμζνει αναλλοίωτθ και θ ίδια με τον εαυτό τθσ για να τθν κυμοφνται καλφτερα, θ Ηόρα μαράηωςε, διαλφκθκε και εξαφανίςτθκε. Θ Γθ τθν ξζχαςε», πθγι: Ι. Calvino, Αόρατεσ Πόλεισ, ςελ 34, Εκδόςεισ Καςτανιώτη, Αθήνα, 2003

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Διατθρϊντασ τθ χρθςτικι λειτουργία ςε αρχιτεκτονικά κελφφθ του παρελκόντοσ, ςυχνά με επανάχρθςθ, διαςϊηεται θ αρχιτεκτονικι κλθρονομιά και αυξάνεται θ τάςθ να δοκεί κοινωνικι διάςταςθ ςτα αρχιτεκτονικά μνθμεία. Θ επιτυχία μιασ αναβίωςθσ εξαρτάται από τθ δυνατότθτα ανταπόκριςθσ του κτιρίου ςτισ απαιτιςεισ τθσ νζασ χριςθσ. Θ ιςορροπία μεταξφ του υπάρχοντοσ κτιρίου και τθσ νζασ χριςθσ είναι ευμετάβλθτθ, εξαρτάται από το χαρακτιρα και τθν κατάςταςθ του κτιρίου κακϊσ και από τισ ανάγκεσ τθσ νζασ χριςθσ. Στόχοσ είναι θ επίτευξθ μιασ αρμονικισ ιςορροπίασ μεταξφ τθσ νζασ και τθσ παλιάσ καταςκευισ. Άλλωςτε, «θ ομορφιά και το ςτυλ δε βρίςκονται μόνο ςτθ μορφι αλλά και ςτθ ςχζςθ μεταξφ μορφισ και του ςκοποφ που αυτι επιδιϊκει. Αν θ μορφι υποδθλϊνει το αντικείμενο και κάνει κατανοθτό το ςκοπό για τον οποίο ζχει παραχκεί, αυτό είναι ωραίο. Για το λόγο αυτό οι μορφζσ τθσ φφςθσ είναι ωραίεσ»=<.

Ο υπεφκυνοσ αρχιτζκτονασ οφείλει να ζχει μια θκικι ςτάςθ απζναντι ςτο μνθμείο. Ραράλλθλα χρειάηεται να δείχνει αφοςίωςθ και επιςτθμονικι αυςτθρότθτα, ςε ςυνδυαςμό με τόλμθ. Απαιτείται από αυτόν ςεβαςμόσ ςτο πνεφμα του αρχικοφ δθμιουργοφ, χωρίσ δουλικι αντιγραφι. Ρροκειμζνου οι αρχιτεκτονικζσ λφςεισ να ςυμβαδίςουν με τθ ςφγχρονθ πραγματικότθτα, πρζπει να προκφπτουν μζςα από μια δθμιουργικι μεταχείριςθ του υπάρχοντοσ κελφφουσ. Το προχπάρχον κτίριο με τισ ιδιαιτερότθτζσ του και τα προβλιματα που προκφπτουν από αυτζσ και καλείται ο αρχιτζκτονασ να λφςει, μποροφν να του δϊςουν αφορμι για μεγαλφτερθ χριςθ τθσ φανταςίασ και ζμπνευςθ για ςυνκετικζσ λφςεισ που δε κα είχε αλλιϊσ ςκεφτεί. Θ αρχιτεκτονικι του παρελκόντοσ τροφοδοτεί τθ νζα μζςα από ενδελεχι γνϊςθ του παλιοφ επιφζροντασ αποτελζςματα μοναδικά. Γεγονόσ παραμζνει πάντωσ ότι μια αναβίωςθ κεωρείται επιτυχθμζνθ όταν υπάρχει ςυμβατότθτα και αρμονικι ςυνφπαρξθ, ακόμα και μζςω τθσ αντικζςεωσ, μεταξφ υπάρχοντοσ κελφφουσ και νζου. Οποιαδιποτε εργαςία, πζρα από αυτζσ που ζχουν ςκοπό τθ ςυντιρθςθ του μνθμείου, και που κεωροφνται απαραίτθτεσ ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ, πρζπει να διαχωρίηονται από τθν αρχικι αρχιτεκτονικι ςφνκεςθ και να φζρουν τθ ςφραγίδα τθσ εποχισ μασ. Θ νζα αρχιτεκτονικι ζκφραςθ είναι απαραίτθτο να διαφοροποιείται από το παλαιό κζλυφοσ αφενόσ ωσ προσ τα υλικά και αφετζρου ωσ προσ τθ ςφνκεςθ και τθν τελικι μορφι. Συχνά προκφπτουν ςφνκετα προβλιματα, θ λφςθ των οποίων απαιτεί γνϊςεισ τόςο ιςτορίασ τθσ τζχνθσ και τθσ αρχιτεκτονικισ όςο και άλλων επιςτθμονικϊν πεδίων, όπωσ θ φυςικι, θ χθμεία, θ νομικι και θ οργάνωςθ ζργων. Είναι αναγκαίο λοιπόν να υπάρχουν διεπιςτθμονικζσ ομάδεσ και να αναπτφςςεται διάλογοσ και αμοιβαίοσ ςεβαςμόσ μεταξφ των διαφόρων ειδικϊν.

=< Γ. Καραδζδοσ, Ιςτορία και Θεωρία τησ αποκατάςταςησ, ςελ. 79 Εκδόςεισ Μζθεξισ, Θεςςαλονίκη, 2009

75

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 7.3 Η ςχζςη με τον ελλαδικό χϊρο και ειδικότερα με την Αθήνα Θ Μαδρίτθ είναι μια πόλθ με πλοφςιο ιςτορικό παρελκόν, θ οποία δεν αποποιείται τον ιςτορικό χαρακτιρα τθσ αλλά προςπακεί να τον επαναπροςδιορίςει και να βρει μια νζα κζςθ για αυτόν ςτθ νζα πραγματικότθτα. Θ εξζλιξθ πραγματοποιείται χωρίσ να αλλοιϊνονται οι ιςτορικζσ αναφορζσ τθσ πόλθσ. Νζεσ και παλιζσ καταςκευζσ ςυνυπάρχουν χωρίσ θ μία να παρεμβαίνει απότομα και άναρχα ςτθν άλλθ, διατθρϊντασ τθν αυκεντικότθτά τουσ και παράλλθλα λειτουργϊντασ ωσ ςφνολο. Επιπλζον, ζχει γίνει ςυνείδθςθ ςτουσ κατοίκουσ τθσ πόλθσ θ αναγκαιότθτα διατιρθςθσ του κτιρίου «ηωντανοφ», ςτεγάηοντασ κάποια λειτουργία. Ραρόλο που δεν μποροφμε να μιλιςουμε για εξιδανίκευςθ ςτον τομζα των αποκαταςτάςεων, κακϊσ υπάρχουν και λιγότερο επιτυχθμζνεσ επεμβάςεισ, θ πλειοψθφία αποτελεί παράδειγμα για τθν πόλθ τθσ Ακινασ. Αναγνωρίηουμε ότι θ ιςτορία τθσ Ελλάδασ, διαφζρει πολφ από αυτι τθσ υπόλοιπθσ Ευρϊπθσ. Πταν διαμορφϊνονταν οι ιδεολογίεσ και θ αντιλιψεισ ςχετικά με τθ διαχείριςθ τθσ αρχιτεκτονικισ κλθρονομιάσ, οι Ζλλθνεσ αγωνίηονταν για τθν απελευκζρωςθ και μετζπειτα τθν αναςυγκρότθςθ τθσ χϊρασ. Σιμερα, οι δυνατότθτεσ αναβίωςθσ παλαιϊν κελυφϊν είναι πολλζσ κακϊσ θ χϊρα γενικά και ειδικότερα θ Ακινα, διακζτουν μια πλοφςια κλθρονομιά αξιόλογων κτιρίων και μια πλθκϊρα διατθρθτζων ςυνόλων, που χριηουν αναβίωςθσ. Είναι γεγονόσ ότι πραγματοποιοφνται ςυχνά αξιόλογεσ ενζργειεσ προσ αυτι τθν κατεφκυνςθ. Συνθκίηουμε όμωσ να δείχνουμε ζλλειψθ ςεβαςμοφ ςτθ νεότερθ αρχιτεκτονικι κλθρονομιά τθσ χϊρασ ςε ςχζςθ με τθν αρχαία, με αποτζλεςμα μεγάλο τμιμα τθσ να ζχει χακεί ςτο βωμό τθσ υπερεκμετάλλευςθσ τθσ αςτικισ γθσ. Ταυτόχρονα λόγω τθσ ζλλειψθσ κινιτρων από τθν πολιτεία, ςυχνά το κόςτοσ κατεδάφιςθσ είναι πολφ μικρότερο από το κόςτοσ ςυντιρθςθσ. Συνεπϊσ, θ Ακινα δεν ζχει επιτφχει τθν ομαλι ςυνφπαρξθ του παλιοφ με το νζο. Θ πόλθ ζχει αναπτυχκεί με άναρχο τρόπο ενϊ τα ιςτορικά κτίρια ξεπροβάλλουν μεμονωμζνα και ξεκομμζνα μεταξφ τουσ ςε διάφορα ςθμεία τθσ πόλθσ. Ωςτόςο, θ ςφγκριςθ με τθν Λςπανία και ςυγκεκριμζνα τθ Μαδρίτθ προκφπτει αυκόρμθτα λόγω τθσ ζμφυτθσ ανάγκθσ για ςφγκριςθ ανάμεςα ςε όςα κάποιοσ γνωρίηει και ςτθ νζα γνϊςθ που κατακτά. Μζςα από τθν αφομοίωςθ νζων γνϊςεων και τθν απόκτθςθ νζων εμπειριϊν, μπορεί κανείσ να αντλιςει ζμπνευςθ και ιδζεσ ϊςτε αξιοποιϊντασ όςεσ από αυτζσ μποροφν να προςαρμοςτοφν ςτισ ιδιαίτερεσ ςυνκικεσ του περιβάλλοντόσ του, να το βελτιϊςει.

76

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Οι καταςκευζσ πρζπει να είναι ενεργά κφτταρα τθσ εποχισ και όχι ςυλλογζσ ερειπίων. Απαιτείται δθμιουργικότθτα και όχι τυφλι αναπαραγωγι αρχιτεκτονικϊν μορφϊν του παρελκόντοσ. Θ προςταςία πρζπει να αποςκοπεί ςτο να διατθριςει τμιματα του παρελκόντοσ που κα αποτελοφν ίχνθ τθσ ιςτορίασ, αφορμζσ δθμιουργικισ μνιμθσ και όχι πρότυπα προσ επανάλθψθ. Θ Ακινα κα μποροφςε να αποτελζςει ζνα πρότυπο ιςτορικό κζντρο το οποίο κινείται ανάμεςα ςτο παρόν και ςτο παρελκόν. Θ αρχιτεκτονικι ςτθν Ελλάδα, οφείλει να ςυγχρονιςτεί με τισ ιςχφουςεσ τάςεισ ςτον τομζα τθσ επανάχρθςθσ και τθσ αποκατάςταςθσ, που επικρατοφν ςτο εξωτερικό, υιοκετϊντασ τα κετικά τουσ ςτοιχεία και προςαρμόηοντάσ τα κατάλλθλα ςτο δικό τθσ χαρακτιρα, ζχοντασ πάντα ωσ γνϊμονα τθ ςωςτι ζνταξι τουσ ςτο γφρω περιβάλλον. Ραρά τθ δφςκολθ περίοδο τθν οποία διανφει θ χϊρα, απαιτείται παιδεία και ςφνεςθ. Θ τάςθ για επιςτροφι ςτισ παραδόςεισ, όπωσ ςυχνά ςυμβαίνει ςτισ αμιχανεσ περιόδουσ τθσ χϊρασ, μπορεί να είναι ευεργετικι και τα αρχιτεκτονικά δθμιουργιματα να αποτελζςουν ζργα υψθλισ αρχιτεκτονικισ αξίασ, βελτιϊνοντασ τθν κακθμερινι ηωι.

Εικ. 63: Θ πόλθ τθσ Μαδρίτθσ

Εικ. 64: Θ πόλθ τθσ Ακινασ

77

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 8. Παραρτήματα 8.1 Παράρτημα Α: Ορολογία == Aναβίωςη Αναβίωςθ ενόσ μνθμείου ι ενόσ οικιςτικοφ ςυνόλου είναι θ επαναφορά του ςε μια νζα μορφι ηωισ, εάν αυτι ζχει διακοπεί ι θ βελτίωςθ και θ μεγιςτοποίθςι τθσ, εάν ζχει υποβακμιςτεί. Συνεπάγεται ςυνζχιςθ τθσ ηωισ του παραδοςιακοφ κελφφουσ, προκειμζνου αυτό να εξυπθρετεί τισ ςφγχρονεσ ανάγκεσ των χρθςτϊν του, χωρίσ να αλλοιϊνονται τα βαςικά του χαρακτθριςτικά. Ανακαταςκευή Ανακαταςκευι ςθμαίνει το ξαναχτίςιμο τθσ αρχικισ υπόςταςθσ (μορφισ και καταςκευισ) ενόσ κτιρίου με όλεσ του τισ λεπτομζρειεσ και τα ςτοιχεία τθσ χρονικισ ςτιγμισ ςτθν οποία δθμιουργικθκε. Αναςτήλωςη (anastylosis) Αναςτιλωςθ είναι θ επανατοποκζτθςθ ςτθν αρχικι τουσ κζςθ μετακινθμζνων αυκεντικϊν αρχιτεκτονικϊν μελϊν. Είναι μια εξειδικευμζνθ μορφι αποκατάςταςθσ, θ οποία μπορεί να πραγματοποιθκεί ςε ειδικισ κατθγορίασ μνθμεία, όπωσ για παράδειγμα οι ναοί τθσ κλαςικισ αρχαιότθτασ. Αναπαλαίωςη Αναπαλαίωςθ είναι θ επαναφορά ςτθν παλαιά μορφι με τθν αφαίρεςθ νεότερων προςκθκϊν. Ο όροσ δθμιουργικθκε από τον Αν. Ορλάνδο και αποδίδει ωσ ζνα ςθμείο τθν όχι ςπάνια επζμβαςθ που ζχει ςκοπό τθν άρςθ μιασ νεότερθσ αποκαταςτάςεωσ. Αποκατάςταςη Αποκατάςταςθ είναι θ επζμβαςθ που κα πρζπει να γίνεται ςε ζνα μνθμείο για να εξαςφαλιςτεί θ ςυνζχιςθ τθσ φπαρξισ του και θ μεταβίβαςι του ςτισ μελλοντικζσ γενιζσ. Σφμφωνα με τον Brandi, θ αποκατάςταςθ είναι θ αναγνϊριςθ ενόσ ζργου ωσ ζργο τζχνθσ, μζςω μιασ οποιαςδιποτε αιςκθτικισ, τόςο ςτθ φυςικι του ςφςταςθ όςο και ςτθ διπλι αιςκθτικι και ιςτορικι του υπόςταςθ με τθν προοπτικι τθσ μεταβίβαςισ του ςτο μζλλον.

78

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Εξυγίανςη Εξυγίανςθ είναι μια γενικι ζννοια, θ οποία αφορά τθ λιψθ όλων εκείνων των μζτρων που εξαςφαλίηουν μια άνετθ, υγιεινι και λειτουργικι χριςθ των αρχιτεκτονικϊν μνθμείων και των πολεοδομικϊν ςυνόλων από τον άνκρωπο. Προληπτική προςταςία Ωσ προλθπτικι προςταςία κεωρείται οποιοδιποτε μζτρο ζχει ωσ ςκοπό να προλάβει τθν αναγκαιότθτα μιασ δυναμικισ επζμβαςθσ αποκατάςταςθσ ι να αποτρζψει αλλαγζσ ςτο περιβάλλον, οι οποίεσ μπορεί να ζχουν δυςμενείσ επιπτϊςεισ ςτο μνθμείο. Στερζωςη Στερζωςθ του κτιρίου ονομάηεται θ ςυντθρθτικι επζμβαςθ ςτο φζροντα οργανιςμό του κτιρίου με ςκοπό τθν εξαςφάλιςθ τθσ επάρκειάσ του. Συντήρηςη(concervation, concervazione) Με τον όρο ςυντιρθςθ νοοφνται ςυνεχείσ επί μζρουσ αποκαταςτάςεισ που δεν αλλοιϊνουν τθ μορφι και τθ δομι του μνθμείου και οι οποίεσ αποβλζπουν ςτθν άρςθ των αποτελεςμάτων τθσ φυςικισ φκοράσ. Συντήρηςη με την ζννοια του ςζρβισ Συντιρθςθ με τθν ζννοια του ςζρβισ είναι το ςφνολο των προγραμματιςμζνων και τακτικά επαναλαμβανόμενων μζτρων και ενεργειϊν, που ζχουν ωσ ςτόχο να εξαςφαλίςουν ςε μνθμεία ι ζργα τζχνθσ τισ καλφτερεσ δυνατζσ ςυνκικεσ λειτουργίασ και διατιρθςθσ τθσ υλικισ και αιςκθτικισ τουσ υπόςταςθσ.

== Οι οριςμοί των όρων: αναβίωςθ, ανακαταςκευι, αναςτιλωςθ, αποκατάςταςθ, εξυγίανςθ, προλθπτικι προςταςία και ςυντιρθςθ με τθν ζννοια του ςζρβισ προζρχονται από το βιβλίο του Γ. Καραδζδου, Ιςτορία και Θεωρία τησ αποκατάςταςησ, Εκδόςεισ Μζθεξισ, Θεςςαλονίκη, 2009. Οι οριςμοί των όρων αναπαλαίωςθ, ςτερζωςθ και ςυντιρθςθ προζρχονται από το βιβλίο του Χ. Μπουρασ, Σημειώςεισ του μαθήματοσ «Αποκαταςτάςεωσ των μνημείων Ι», Αθήνα, 1983

79

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 8.2 Παράρτημα Β: Αρχιτεκτονικά ςχζδια του Caixa Forum =>

01

2

4

μζτρα

Σχ. 1: Κάτοψη επιπζδου -2

80

=> http://en.wikiarquitectura.com/index.php/Caixa_Forum_Madrid

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

01

2

4

μζτρα

Σχ. 2: Κάτοψη επιπζδου -1

81

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

01

2

4

μζτρα

Σχ. 3: Κάτοψη ιςογείου

82

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

01

2

4

μζτρα

Σχ. 4: Κάτοψη επιπζδου +1

83

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

01

2

4

μζτρα

Κάτοψη επιπζδου -2

84

Σχ. 5: Κάτοψη επιπζδου +2

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

01

2

4

μζτρα

Σχ. 6: Κάτοψη επιπζδου +3

85

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

01

2

4

μζτρα

Σχ. 7: Κάτοψη επιπζδου +4

86

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

01

2

4

μζτρα

Σχ. 8: Διαμήκησ τομή

87

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

01

2

4

μζτρα

Σχ. 9: Εγκάρςια τομή 1

88

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

01

2

4

μζτρα

Σχ. 10: Εγκάρςια τομή 2

89

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

0 0,5

1 μζτρα μζτρα

90

2

Σχ. 11: Καταςκευαςτική λεπτομζρεια

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 8.3 Παράρτημα Γ: Αρχιτεκτονικά ςχζδια του Μουςείου Reina Sofia ³⁵

0

5

15

30

μζτρα

Σχ. 1: Κάτοψη επιπζδου -1 =? http://www.jeannouvel.com/english/preloader.html

91

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

0

5

15 μζτρα

Σχ. 2: Κάτοψη επιπζδου 1

92

30

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

0

5

15

30

μζτρα

Σχ. 3: Κάτοψη επιπζδου 2

93

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

0

5

15 μζτρα

Σχ. 4: Κάτοψη επιπζδου 6

94

30

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

0

2

7

12

μζτρα

Σχ. 5: Κάτοψη καφζ- εςτιατορίου

95

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Σχ. 6: Τομή αίθουςασ ςυςκζψεων

0

5

15 μζτρα

Σχ. 7: Τομή αίθουςασ ςυνεδριάςεων Ι

96

30

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Σχ. 8: Τομή αίθουςασ ςυνεδριάςεων ΙΙ

0

5

15

30

μζτρα

Σχ. 9: Τομή αίθουςασ ςυνεδριάςεων ΙΙΙ

97

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

Σχ. 10: Νοτιοδυτική όψη

0

5

15 μζτρα

Σχ.11: Νοτιανατολική όψη

98

30

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia

0

4

12

24

εκατοςτά

Σχ. 12: Καταςκευαςτική λεπτομζρεια περςίδων

99

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia 9. Βιβλιογραφία Βιβλία •Γ. Καραδζδοσ, Λςτορία και Κεωρία τθσ αποκατάςταςθσ, Εκδόςεισ Μζκεξισ, Κεςςαλονίκθ, 2009 • Χ. Μπουρασ, Σθμειϊςεισ του μακιματοσ «Αποκαταςτάςεωσ των μνθμείων Λ», Ακινα, 1983 •Λ. Calvino, Αόρατεσ Ρόλεισ, Εκδόςεισ Καςτανιϊτθ, Ακινα, 2003 •Α. Capitel, Metamorfosis de monumentos y teorías de la restauración, Εκδόςεισ Alianza, Μαδρίτθ, 1988 •Choay, François. La alegoría del patrimonio. Gustavo Gili, Barcelona, 2007 •González Moreno-Navarro, Antoni. El proyecto de restauración. Editorial Munilla-Lería, Madrid, 2003 •Gracia, Francisco de. Construir en lo construido. la arquitectura como modificación, Nerea, Madrid, 1992 •J. Jokiletho, A History of Architectural Conservation. Butterworth Heinemann, ICCROM, Oxford, 1999 •H. Kliczkowski, Jean Nouvel, Εκδόςεισ Loft, Βαρκελϊνθ, 2002 •Le Corbusier, Για μια Αρχιτεκτονικι,, Εκδόςεισ Εκκρεμζσ, Ακινα, 2005 •Muñoz Viñas, Salvador. Teoría contemporánea de la restauración. Síntesis, 2003 •A. Rossi, H αρχιτεκτονικι τθσ πόλθσ, Εκδόςεισ University Studio Press, Κεςςαλονίκθ, 1991 Ρεριοδικά •Architectural Record, Λοφνιοσ 2008

100

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Διαδικτυακζσ πθγζσ •archide.wordpress.com •architecturalrecord.construction.com •archive.org •rqueologiaypatrimonioindustrial.com •arcspace.com •aviewoncities.com •blog.2modern.com •buildipedia.com •constructalia.com •criticalismo.blogspot.com •esmadrid.com •femp.es •issuu.com •j eannouvel.com •landezine.com •mcu.es •mimoa.eu •museoreinasofia.es •oa.upm.es •plataformaarquitectura.cl •softguides.com •ticcih.es •urbanismo.com •vimeo.com •wikiarquitectura.com •wikipedia.org •worldarchitecturenews.com •youtube.com

101

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Ρθγζσ εικόνων Εικ. 1, Ρθγι:http://www.zigersnead.com/current/blog/post/adaptive-reuse-of-a-pigsty/12-11-2007/526/ Εικ. 2, Ρθγι: http://www.archinnovations.com/magazine/512-Archinnovations/ Εικ. 3, Ρθγι:http://inexdesign.wordpress.com/category/architecture/ Εικ. 4, Ρθγι: http://www.adamcoupe.com/portfolio/entry/425/roundhouse/about.htm Εικ. 5, Ρθγι: http://www.softguides.com/madrid_guide/maps/zones_non_center.html Εικ. 6: Ρθγι:http://www.expedition-earth.com/en/pages/about/environment/unesco-world-heritage.php Εικ. 7: Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 8: Ρθγι: http://www.alhambra-patronato.es/ Εικ. 9: Ρθγι: http://sobreespana.com/2008/12/28/alcantara-el-puente-hacia-la-historia/ Εικ. 10: Ρθγι: http://www.viajarporextremadura.com/cubic/ap/cubic.php/doc/Emerita-Augusta-252.htm Εικ. 11: Ρθγι:http://blog.travelpod.com/travel-blog-entries/isomcarol/1/1270555599/tpod.html Εικ. 12: Ρθγι: http://www.flickr.com/photos/30962162@N06/galleries/72157625806495598/ Εικ. 13: Ρθγι: http://www.ticcih.es/ Εικ. 14, Ρθγι: http://www.arqueologiaypatrimonioindustrial.com/2008/02/museos-caixa-forum-madrid. html Εικ. 15, Ρθγι: http://www.aq.upm.es/historiaetsam/ETSAM/directores3/lopez_otero.html Εικ. 16, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 17, Ρθγι: http://www.arcspace.com/architects/herzog_meuron/caixa/caixa.html Εικ. 18, Ρθγι: http://www.plataformaarquitectura.cl/2008/02/24/herzog-de-meuron-caixaforum-madrid/ Εικ. 19: Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 20, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 21, Ρθγι: http://issuu.com/filipesilva/docs/architecturalrecord_2008-06 Εικ. 22, Ρθγι: http://www.arcspace.com/architects/herzog_meuron/caixa/caixa.html Εικ. 23, Ρθγι: http://www.constructalia.com/en_EN/gallery/galeria_detalle.jsp?idProyec=4192328 Εικ. 24, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 25, Ρθγι: http://issuu.com/filipesilva/docs/architecturalrecord_2008-06 Εικ. 26, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 27, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 28, Ρθγι: http://www.arcspace.com/architects/herzog_meuron/caixa/caixa.html Εικ. 29, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 30, Ρθγι: http://lost-in-oblivion.deviantart.com/art/Caixa-Forum-Vertical-Garden-86129492 Εικ. 31, Ρθγι: http://www.plataformaarquitectura.cl/en-construccion-caixa-forum-herzog-de-meuron/ Εικ. 32, Ρθγι: http://issuu.com/mambrins/docs/binder2

102

Αναβίωςθ ιςτορικϊν κτιρίων Caixa Forum Μαδρίτθσ, Μουςείο Reina Sofia Εικ. 33, Ρθγι: Ρεριοδικό Architectural Record, Λοφνιοσ 2008 Εικ. 34, Ρθγι: http://www.plataformaarquitectura.cl/en-construccion-caixa-forum-herzog-de-meuron/ Εικ. 35, Ρθγι: http://issuu.com/mambrins/docs/binder2 Εικ. 36, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 37, Ρθγι: http://www.youtube.com/watch?v=IZ4xOUbb9_E Εικ. 38, Ρθγι: http://www.youtube.com/watch?v=IZ4xOUbb9_E Εικ. 39, Ρθγι: http://www.youtube.com/watch?v=IZ4xOUbb9_E Εικ. 40, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 41, Ρθγι: http://www.constructalia.com/en_EN/news/actualidad_detalle.jsp?idDoc=586999&idCat=250693 Εικ. 42, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 43, Ρθγι: http://www.museoreinasofia.es/visita/planos_en.html Εικ. 44, Ρθγι: http://www.museoreinasofia.es/index_en.html Εικ. 45, Ρθγι: http://www.museoreinasofia.es/index_en.html Εικ. 46, Ρθγι: http://www.museoreinasofia.es/index_en.html Εικ. 47, Ρθγι: http://www.museoreinasofia.es/index_en.html Εικ. 48, Ρθγι: http://daseyn.blogspot.com/2011/03/jean-nouvel-biblioteca-del-centro-de.html Εικ. 49, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 50, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 51, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 52, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 53, Ρθγι: http://www.museoreinasofia.es/index_en.html Εικ. 54, Ρθγι: http://www.museoreinasofia.es/index_en.html Εικ. 55, Ρθγι: Ρροςωπικό αρχείο Εικ. 56, Ρθγι: http://www.youtube.com/watch?v=oxSP8TTwuCY Εικ. 57, Ρθγι: http://www.youtube.com/watch?v=oxSP8TTwuCY Εικ. 58, Ρθγι: http://www.youtube.com/watch?v=oxSP8TTwuCY Εικ. 59, Ρθγι: http://www.youtube.com/watch?v=oxSP8TTwuCY Εικ. 60, Ρθγι: http://www.youtube.com/watch?v=oxSP8TTwuCY Εικ. 61, Ρθγι: http://www.revistadearte.com/2008/02/12/los-reyes-inauguran-caixaforum-madrid/ Εικ. 62, Ρθγι: http://www.igougo.com/journal-j74345-Spain-Madrid_and_Its_Surroundings.html Εικ. 63, Ρθγι: http://www.salisburycitychurch.org/blog/ Εικ. 64, Ρθγι: httpwww.dosomethingdifferent.comexperiencesathens_by_night_including_greek_dinner_show_

103