Living lab
Een duurzaamheidspilot voor Westpoort in Sloterdijk III
Bedrijventerrein
Westpoort Amsterdam
Open voor business
Duurzame aanknopingspunten In Living Lab Sloterdijk III werken ondernemers, kennisinstellingen en de overheid aan een formule waarin duurzaam produceren en geld verdienen op natuurlijke wijze samengaan. Als de formule aanslaat, dan wordt hij later over heel Westpoort uitgerold. Wie Westpoort binnenrijdt wordt getroffen door het beeld van loodsen, zeeschepen, industrie, opslagtanks, windturbines in braakliggende ruigten. Is het een doorsnee industriegebied? Niet echt. Hier hebben zich een paar opvallend duurzame bedrijven en kwaliteiten gevestigd. Soms zelfs met iconische waarde.
Innovatief ‘energielandschap’ In Westpoort is een cluster van grote duurzame energieproducenten neergestreken. Het meest opvallend zijn de 36 windturbines die groene stroom produceren. Iets minder zichtbaar is de grootste rioolwaterzuivering (RWZI) van Nederland, die genoeg biogas produceert voor 20 duizend woningen.
Daarnaast staat het Afvalenergiebedrijf met ’s werelds modernste verbrandingscentrale. Die wekt groene stroom op voor 285 duizend huishoudens, restwarmte voor 20 duizend woningen, kan stoom leveren aan bedrijven, en ‘zuivert’ het biogas van de RWZI tot groen gas voor vrachtwagens.
Om het duurzaamheidspalet compleet te maken: het bedrijf Xpositron liet 400 zonnepanelen op zijn dak leggen en is daarmee de grootste particuliere zonnecentrale van Nederland.
400
zon pan ne elen
De Amsterdamse haven nam onlangs in Los Angeles de zilveren IAPH Port Environment Award in ontvangst. Daarmee behoort de haven tot de wereldtop van duurzame zeehavens. Maar ook in de rest van Westpoort staan iconische bedrijven, met baanbrekend werk op het gebied van recycling, duurzame energie en biochemie. Zijn zij een voorbode van de verdere verduurzaming van Westpoort? Een speciale pilot moet daar eind 2013 het antwoord op geven. In Living Lab Sloterdijk III werken ondernemers, kennisinstellingen en de overheid aan een formule waarin duurzaam produceren en geld verdienen op natuurlijke wijze samengaan. Als de formule aanslaat, dan wordt hij later over heel Westpoort uitgerold.
Hightech Duurzame grondstoffen voor de voedingsindustrie recycling
Biodiesel uit afgewerkt frituurvet Ook drie andere bedrijven bepalen sinds kort het energielandschap van Westpoort. Vestia Biofuels en Greenmills maken jaarlijks ruim 300 miljoen liter biodiesel uit organisch afval en afgewerkte vetten.
Orgaworld produceert 25 miljoen m3 biogas uit het vergisten van afval van supermarktketens. 25 mln. m3 biogas
De voedingsmiddelenindustrie begint steeds meer te vragen om verantwoord geproduceerde grondstoffen. Het bedrijf Cargill levert sinds kort duurzaam geproduceerde raapzaadolie aan Unilever. Even verderop ontwikkelt Jagran een proeffabriek voor eiwitten uit vliegenlarven. De veevoederindustrie is namelijk naarstig op zoek naar duurzamere grondstoffen dan vismeel of soja.
In Westpoort bevinden zich ook bedrijven die fosfaatrijk afval opwerken, olie uit verzadigde bleekaarde halen en autobanden recyclen. Weer andere bedrijven recyclen textielvezels, hout of kunststof tot bruikbare halfproducten. Vaak maken deze bedrijven gebruik van elkaars reststromen.
Lean & mean (en clean)
Rijke flora en fauna
Sommige bedrijven in het gebied, zoals het Fietsdepot (voorheen AFAC), experimenteren al een paar jaar met duurzame transportmiddelen. Dat varieert van een elektrische bestelauto en auto’s op groen gas, tot de nieuwste vrachtwagens op biodiesel. De belangstelling voor schoon vervoer is groot.
Het klinkt vreemd, maar voor natuurliefhebbers is Westpoort interessanter dan een gemiddelde woonwijk. Op braakliggende stukken, in bermen, poelen en randen leven honderden soorten planten en dieren, waaronder zeldzame orchideeën, vogels, vlinders en amfibieën.
Sloterdijk III als living lab In Westpoort is al een inspirerende start gemaakt met duurzame bedrijvigheid. Laten we gebruik maken van dit momentum en zulke ondernemers ruimte geven voor expansie. Westpoort heeft de tijdgeest in elk geval mee, want het leeuwendeel van de bedrijven is overtuigd van de noodzaak van duurzaam ondernemen. Paul Polman, de CEO van Unilever, markeerde deze koerswijziging al in 2011 met zijn uitspraak ‘duurzame groei is het enige aanvaardbare model voor zakendoen.’ Deze voorhoede van bedrijven is niet geholpen met overheidsregels en dwang, maar met een steuntje in de rug. Vertaald naar Westpoort betekent dat bijvoorbeeld: nnActieve mediapromotie van ondernemers met een aansprekende duurzame business; nnServicegericht benaderen van voorhoedebedrijven, met praktische hulp en waar mogelijk subsidie; nnStimuleren van achterblijvers om ook aan te haken; nnOndernemers en kennisinstellingen aan elkaar koppelen; nnTegen gunstige voorwaarden grond ter beschikking stellen voor experimenten; nnDe openbare ruimte en het groen zo duurzaam mogelijk inrichten. Sloterdijk III goede pilotlocatie
Westpoort wil eerst op beperkte schaal ervaring opdoen met die aanpak. Sloterdijk III is een ideaal gebied om een jaar lang als ‘Living Lab’ te dienen: in en om het gebied liggen voorbeeldbedrijven op het gebied van duurzame energie, innovatie, biobased productie en schoon transport. Daarnaast heeft Sloterdijk III twee aansluitingen op de nieuwe Westrandweg. Dat is absoluut een asset, want daarmee heeft het gebied snelle toegang tot de Westas tussen het Westland en Den Helder. En last but not least beschikt Sloterdijk III over braakliggende kavels, die direct beschikbaar zijn voor duurzame experimenten.
Sloterdijk III als pilot voor Westpoort
Sloterdijk III is een bedrijventerrein in het zuidelijk deel van het Amsterdamse Westpoort. Westpoort bestrijkt een gebied van 4 x 10 kilometer en herbergt de vierde zeehaven van Europa, diverse bedrijventerreinen en zware industrie. Westpoort is onderdeel van de Logistieke Westas: een vitale verbinding tussen het Noordzeekanaalgebied, Schiphol en Greenport Aalsmeer. Met bijna 50.000 arbeidsplaatsen is Westpoort een belangrijke economische motor van de regio. Om de concurrentiepositie ook in de toekomst veilig te stellen heeft Westpoort een strategische keuze gemaakt voor duurzaamheid. Dat uit zich ondermeer in de uitgifte van kavels, de benadering van bedrijven en de inrichting van het gebied.
Wat is ‘duurzaam’ in Westpoort?
‘Duurzaam’ is een abstract containerbegrip, maar in de jaren ‘90 kwam de omschrijving ‘PPP’ in omloop, die veel wordt gebruikt. Daarin is sprake van duurzaamheid als people (welzijn), planet (ecosysteem) en profit (welvaart) het alle drie tegelijk goed doen. Later vertaalde het Ministerie van EZ dat ook naar bedrijventerreinen: “Een duurzaam bedrijventerrein heeft betrekking op sociaal-maatschappelijke aspecten, bescherming van het milieu en economische ontwikkeling (…) Een evenwicht tussen deze drie pijlers is van groot belang. Het gaat dus niet alleen om de sociale en ecologische waarde van een terrein, maar ook om de economische. Een duurzaam bedrijventerrein zonder bedrijven bestaat tenslotte niet...”
De 3 p’s kunnen goed worden gecombineerd met het Duurzaamheidsprogramma 2011-2014 van de Gemeente Amsterdam. Dat programma is gestoeld op 4 pijlers, die in onderstaand figuur iets ruimer zijn geformuleerd om het toepasbaar te maken voor een bedrijventerrein. Duurzame energie
Schoon vervoer
Innovatie People Planet Profit
Biobased
Living Lab agenda De duurzaamheidspilot Sloterdijk III duurt precies één jaar, dus het is een uitdaging om 2013 optimaal te benutten met leerervaringen. Om daar een agenda voor op te stellen liet de gemeente in 2012 eerst een ‘quick scan’ doen naar duurzaamheidskansen specifiek voor dit gebied. Daar kwamen een paar veelbelovende denkrichtingen en acties uit voort. Sommige acties zijn al met succes voltooid:
1 Relatie met bedrijven Voor een goede pilot is het belangrijk om meer inzicht te krijgen in de duurzaamheidswensen van bedrijven in Sloterdijk III: nnOnderzoek naar duurzaamheid. In 2013 heeft de Gemeente Amsterdam een onderzoek onder 350 bedrijven in Sloterdijk III gehouden om de duurzaamheid van de bedrijven in kaart te brengen. Daarmee kregen we een goed beeld van wat er al gebeurt en de wensen en interesses van bedrijven op duurzaamheidsgebied. Het onderzoek, uitgevoerd door O+S is te vinden op de website www.amsterdam.nl/westpoort; nnPromotie van iconen. Bedrijven met bijzondere duurzaamheidsprestaties worden in het zonnetje gezet, met de bedoeling om een brede groep van ondernemers en kennisinstellingen te enthousiasmeren; nnSlotsymposium Verbinden. In het najaar van 2013 mondt de pilot uit in een slotsymposium voor, en met, bedrijven. Daarnaast komt er een publicatie waarin resultaten en leerervaringen worden gepresenteerd en besproken.
2. Ruimte voor experimenten Biobased productie is een compleet nieuwe economische sector. De toekomstpotentie is groot, maar de productieketen staat nog in de kinderschoenen. Er is behoefte aan innovatieve bedrijven die niet bang zijn om te experimenteren. Voor hen heeft Sloterdijk III het volgende te bieden: een paar zittende bedrijven die al zijn begonnen met biobased producten, kavels voor de teelt van biobased gewassen, en aanjaagsubsidie van het EU programma EFRO: nnMeebouwen aan nieuwe bedrijfskolom. Afgelopen jaar heeft een groep overheden, bedrijven en universiteiten het platform Biobased Connections opgericht. Zij brengt lokale mogelijkheden van biobased bedrijvigheid in
Ondernemers vinden duurzaamheid belangrijk
b
d
restwarmte groene stroom stroom
ase
Twee derde van de bedrijven in Sloterdijk III hecht belang aan duurzaam ondernemen.
MVO, afvalmanagement en energie zijn de iob voornaamste thema’s, terwijl de term ‘biobased’ nog weinig bekend is.
Dertig procent gebruikt groene stroom en 9% restwarmte. Ondernemers hebben belangstelling voor cradle to cradle productie, zonnepanelen en een schoner wagenpark.
kaart, maakt een showcase van successen en brengt vraag en aanbod bij elkaar. De verwachting is dat daardoor innovatieve start-ups van biobased productie van de grond komen. Het platform heeft Sloterdijk III alvast uitverkoren als ‘living lab’ voor biobased experimenten! nnExperimentele teelt biobased gewassen. Sloterdijk III wordt in 2013 op experimentele basis opgenomen in de bestaande keten van biobased- en recyclingbedrijven in Westpoort. Dat kan door bijvoorbeeld op enkele braakliggende kavels tijdelijk gewassen te verbouwen voor bioplastics, textiel, vezels, spaanplaat en zelfs biobrandstoffen.
3 Duurzame energie
4. Transport en logistiek
5. Ecologie
In binnen- en buitenland staat de Haven Amsterdam bekend als ‘energiehaven’ en Sloterdijk III kan daar goed op aansluiten. Bijvoorbeeld met windturbines en zonne-energie: nnOnderzoek meer windturbines. De gemeente deed recentelijk onderzoek naar de toekomst van de bestaande windmolens van Westpoort. Het bleek dat het turbinepark gemakkelijk kan worden opgeschaald naar minimaal 100 megawatt. Dat is net zoveel vermogen als alle windmolens in Brabant, Gelderland en Overijssel bij elkaar! nnFinanciering zonnepanelen. Het is bekend dat veel MKBbedrijven graag zonnepanelen op het dak wensen, maar moeite hebben met de financiering ervan. Living Lab kan contacten leggen en adviseren in de zoektocht naar mogelijkheden en gunstige financieringsconstructies.
Bedrijven in Sloterdijk III blijken veel interesse te hebben in schonere transportmethoden en voertuigen. Aan de grens van het gebied staat reeds een tankstation voor biodiesel en groen gas: nnDuurzame logistiek. Living Lab kijkt naar mogelijkheden voor verdere vergroening zoals waterstof en elektrische snellader. Daarnaast biedt de aansluiting op de Westrandweg kansen voor schone Lange Zware Vrachtwagencombinaties (oftewel eco-combi’s); nnRoadshow schone bedrijfsauto’s. Living Lab organiseert in september een informatieve ‘roadshow’ voor en door ondernemers. Met ondermeer aandacht voor betaalbare elektrische (bestel) auto’s, de nieuwste Euro6 diesels, fiscale- en subsidieregelingen.
Westpoort heeft kansen voor het oprapen om de natuurwaarde in en rond Sloterdijk III verder te benutten. Dat is meteen een mooie ‘omlijsting’ voor duurzame bedrijvigheid: nnRealiseren natuurverbindingen De gemeente heeft inmiddels de ecologische verbinding tussen Sloterdijk III, de Brettenzone en het Geuzenbos sterk verbeterd; nnBermen en bijen. Als visitekaartje zijn de rotondes bij de toegangswegen van Sloterdijk III op natuurlijke wijze ingericht. Daarnaast zijn bermen ingezaaid met een Tubinger zaadmengsel. Deze mix van wilde veldbloemen staat bekend als onweerstaanbaar voor bijen.
Naar een biobased economie
Onze huidige economie is voor een groot deel gebaseerd op aardolie (benzine, plastics, chemicaliën, kunstvezels). De EU en het Rijk zijn echter van mening dat de zware afhankelijkheid van olie plaats moet maken voor ‘biobased’ bronnen: een economie op basis van plantaardige en dierlijke biomassa. Biomassa valt duurzaam te produceren, te recyclen en bovendien vernieuwt het zichzelf. Het lange termijn doel is om hoogwaardige producten voor voeding, fijnchemie, materialen en brandstoffen rechtstreeks te winnen uit algen, bacteriën, planten en organisch afval. Een soort ‘vooruit naar vroeger’, waarin agrarische productie niet alleen over voedsel gaat, maar ook om hightech kringlopen.
Uitnodiging Westpoort en Living Lab Sloterdijk III roepen ondernemers, ge誰nteresseerden en wetenschappers op om mee te denken en experimenten of initiatieven aan te dragen. Europa investeert in uw toekomst uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling
Neem daarvoor contact op met Westpoort / Sloterdijken via westpoortsloterdijken@amsterdam.nl en houdt de website www.amsterdam.nl/westpoort in de gaten.
Bedrijventerrein
Westpoort Amsterdam
Open voor business