noten kraken

Noten Kraken

Wanneer je in de klas staat en je wil met kinderen m is het altijd handig als je wat achtergrondkennis bez boekje willen we jou op weg helpen in de wereld va balken en noten.

Ons doel: een partituur van een kinderlied ontcijfer symbolen omzetten in klanken. De letters van de ak kennen en weten welke noten hieraan gekoppeld z Als je dit boekje hebt doorgenomen, weet je meer • • • • • • • • • •

Elke Brys

Greet Van Cromphaut

Wat is muziek Sleutels en notennamen Wijzigingstekens Toonladders Metrum en Ritme Maatcijfers Noten‐ en rustwaarden Ritmetaal Maatcijfers Tekens en Symbolen

4.4 maatsoorten 31

4.4.1 Metrische accenten 32

1 Wat is muziek? 5

4.2.2 Kenmerken van maatsoorten 33

1.1 Definitie van muziek 5

Toonintensiteit 35

1.2 Muzikale Parameters 6

5 Tekens en symbolen 36

2 Een notenbalk heeft 5 lijnen 7

5.1 Nog meer tekens en symbolen 37

2.2 De sleutels 8 2.3 De letterbenaming 10

3 Afstand tussen tonen 11 3.1 De natuurlijke afstand tussen tonen 11 3.2 De chromatische afstand tussen tonen 12 3.2.1 De wijzigingstekens 12 3.2.2 spelregels van wijzigingstekens 13 3.3 Intervallen 15 3.4 Toonladders en toonaarden 18

4 Metrum en Ritme 22

Gistelinck, D. (2000). Vademecum van de algemene muziekleer. Gent: Animato Nv.

4.1 Metrum 22

Knockaert, Y. (1996). Muziekgeschiedenis 1.Brugge

4.2 Maat 22

Devriendt, D. (2005). Cursus Muzikale Opvoeding S Lodewijkscollege Brugge.

4.3 Ritme 24

1 Wat is muziek?

1.1 Definitie van muziek Muziek is een product van menselijk handelen dat bestaat uit in de tijd geordende klanken.

Als we deze definitie bekijken zien we twee voorwaarden waaraan geluid moet voldoen om muziek te worden.

Ten eerste moet het geluid afkomstig zijn van mensen. Dit brengt met zich mee dat geluid geproduceerd door andere levende wezens geen muziek kan zijn.

Ten tweede moet dit geluid op een of andere manier geordend zijn. Dit betekent dat het een duidelijk begin en einde moet hebben en dat het tussenliggende ook enige structuur dient te hebben Hieruit kunnen we afleiden dat elk menselijk handelen, waaruit klanken geproduceerd worden die in enige mate gestructureerd zijn, muziek kan zijn.

Zou dan het gezang van een vogel als muziek kunnen worden bestempeld? Of wat dacht je van de geluiden in het Sint‐Pietersstation, ’s avonds om 17u?

1.2 Muzikale Parameters

Zoals alle muzische domeinen heeft ook muziek een aspecten die muziek als eenheid doet klinken. We n de muzikale parameters: Toonhoogte, Toonduur, Toonintensiteit en Timbre. Je kan ze makkelijk onth door de 4 T’s.

Toonhoogte heeft alles te maken met melodie, hog klanken, Toonduur heeft te maken met metrum en Toonintensiteit heeft te maken met dynamische ve luid en stil, verluiden en verstillen en Timbre heeft met de klankverschillen tussen instrumenten en de stem.

Toonhoogte

2 Een notenbalk heeft 5 lijnen

Muziek bestaat uit klanken, of geluiden (zie definitie van muziek). Geluiden zijn trillingen in de lucht die door ons gehoorsysteem waarneembaar zijn. Hoe hoog of hoe laag deze geluiden klinken hangt af van het aantal trillingen per seconde, of anders gezegd: de frequentie (uitgedrukt in Hz).

Vb:

Op deze lijnen komen dan ‘noten’ terecht.

Een toon is een klank met een bepaalde hoogte.

Een noot is een schriftelijke voorstelling van een to

2.2 De sleutels

Om te weten op welke lijn welke noot tere gebruiken we ‘sleutels’.

We kennen drie soorten sleutels:

De solsleutel: deze duidt de ligging van

Schematische voorstelling van een trilling:

De frequenties die waarneembaar zijn voor het menselijke gehoor, en die we dus omschrijven als geluiden zitten tussen de 20 en de 20000 Hz. De toonhoogte kan genoteerd worden. Daarvoor wordt er gebruik gemaakt van een notenbalk die bestaat uit 5 lijnen.

De fasleutel:

deze duidt de ligging van

De utsleutel:

deze duidt de ligging van

Enkele voorbeelden:

2.3 De letterbenaming

Bij deze notenbalk staat een solsleutel. Deze duidt aan dat de noot op de tweede lijn een sol is.

In sommige landen (Groot‐Brittannië, Nederland men gebruik van letters i.p.v onze notennamen. ‐ La = a, si = b, do = c, re = d, mi = e, fa = f, sol = g

Bij deze notenbalk staat een f‐sleutel. Deze duidt aan dat de noot op de vierde lijn een fa is.

Bij deze notenbalk staat een utsleutel. Deze duidt aan dat de noot op de eerste lijn een do is.

C

D

E

F

G

A

B

Wij gebruiken de letters vooral om akkoorde toonaarden aan te duiden, bv. een sonate in G i sonate in sol groot,…

Staan er in een lied boven de noten bepaalde le dan duidt dit de akkoorden aan. Bv. G is het akkoor sol groot.

Ook voor het spelen van akkoorden op de uke wo letterbenaming gebruikt.

Gewijzigde noten

Een verhoogde noot: noot + is bv. sol# word

Een verlaagde noot: noot + es bv. si b wor

3 Afstand tussen tonen 3.1 De natuurlijke afstand tussen tonen

De tonen van een stamtoonladder staan genoteerd in stijgende lijn, beginnende met de do. Als achtste toon heeft men terug de begintoon, één octaaf hoger klinkend.

De stamtoonladder bestaat uit een opeenvolging van hele en halve tonen.

Elke noot klinkt 1 toon hoger dan de vorige, maar er zijn hter 2 uitzonderingen nl. tussen mi en fa en si en do zit er slechts ½ toon.

Deze verdeling van het octaaf in 5 hele en 2 h wordt diatoniek genoemd.

1 h.t.

1 h.t.

½ t.

1 h.t.

1 h.t.

1 h.

3.2 De chromatische afstand tussen ton

3.2.1 De wijzigingstekens

Elke noot van de stamtoonladder kan gewijzigd worden. In de voortekening komen wijzigingsteken steeds in eenzelfde volgorde voor.

Fa – do – sol – re – la – mi ‐ si

Si – mi – la – re – sol – do ‐ fa

Bij het noteren van wijzigingstekens moet men e letten dat het teken steeds op of tussen de lijn sta overeenkomt met de gewijzigde noot.

Door het verder verdelen van de 5 hele tonen van de natuurlijke tertstoonladder in telkens 2 halve tonen, ontstaat de chromatiek. Je hebt 2 manieren om de chromatische toonladder te noteren, nl. met kruisen of met mollen:

3.2.2 spelregels van wijzigingstekens

Met behulp van wijzigingstekens kunnen we tonen een halve toon lager of hoger laten klinken.

Soorten

kruis: verhoogt de toon met ½ toon

mol: verlaagt de toon met ½ toon

herstellingsteken: geeft de toon zijn

Notatie

Wijzigingstekens moeten zorgvuldig genoteerd worden, net voor de noot die gewijzigd wordt.

Geldigheid

Alle wijzigingstekens blijven van kracht gedure maat en dit enkel voor de tonen in hetzelfde octa

Uitzondering: het wijzigingsteken vóór een no overgebonden wordt naar een noot in de volgend blijft gelden over de maatstreep heen. Het mo opnieuw geschreven worden.

Staat er een wijzigingsteken aan de sleutel dan geldt het teken voor de ganse notenbalk.

3.3 Intervallen

Een interval is de onderlinge verhouding tussen 2 tonen (toonafstand).

Wanneer 2 tonen na elkaar klinken ontstaat een melodisch interval.

Wanneer 2 tonen gelijktijdig klinken ontstaat een harmonisch interval.

In het tonaal toonsysteem* neemt één bepaalde een centrale positie in. Deze centrale toon w tonica genoemd.

Tot hiertoe hebben we enkel de stamtoonladder Prime met als tonica de do. Het is echter zo dat elke no

stamtoonladder de functie van tonica kan krijge

geval spreken we niet meer van stamtoonladder toonladder krijgt de naam van de tonica mee.

Secunde De toonsoort of toonaard wordt dus bepaald

grondtoon van de Terts toonladder.

Wanneer men een andere noot als tonica neemt

moeten de overige tonen wel in eenzelfde relatie kwart tegenover de eerste graad, zoals bij de stamtoonla Het systeem van deze relaties tussen tonen w Kwint tonaliteit genoemd.

Overzicht

Sext

Septiem

Octaaf

*Atonaal en modaal toonsysteem worden niet behandeld

Toongeslacht

Het toongeslacht wordt bepaald door de intervall tussen de tonen van een toonladder. Elk toongesl bestaat uit een specifieke opeenvolging van hele e toonafstanden.

De tonale muziek kent 2 toongeslachten: 1) het majeur‐toongeslacht (majeur) of grote tertstoongeslacht 2) het mineur‐toongelacht (mineur) of kleine tertstoongeslacht

De grote tertstoonladder In de grote tertstoonladder (majeur) ligt tussen de 1ste en de 3de toontrap een grote terts. De stamtoonladder beginnend met do is een grote tertstoonladder. Er zijn 2 halve toonafstanden (tussen III‐IV en VII‐VIII) en tussen de overige toontrappen ligt er een hele toon.

I

II

III

IV

V

VI

Stel: we willen een compositie die geschreven staa G (sol groot) transponeren omdat dit bijvoorbeeld bij de stem of het instrument die het stuk moet spe nemen als grondnoot de sol. Alle noten die volgen in eenzelfde relatie tegenover de sol staan als in de stamtoonladder.

VII VIII

Benaming: C groot, C majeur of kortweg C.

Voor majeur toonsoorten worden hoofdletters gebruikt, voor mineur toonsoorten kleine letters.

We kunnen nu C transponeren naar gelijk welke andere grote tertstoonladder. Transponeren wil zeggen dat je met een andere grondnoot zal starten, maar dat de tonaliteit (relatie tussen tonen) ongewijzigd blijft.

Op deze manier zien we dat tussen VII en VIII geen toon zit, dus de tonaliteit klopt niet. De halve tone niet van positie veranderen, dus moeten we gebru van wijzigingstekens om tot een oplossing te kom In dit geval gaan we de fa met een halve toon verh (d.m.v. een #) zodat er tussen.

VI en VII een hele toon en tussen VII en VIII een ha komt te staan.

Wanneer we een compositie in G hebben zullen we steeds de fa moeten verhogen, vandaar dat een # aan de sleutel komt te staan, op de lijn van de fa’.

Nog een voorbeeld: we moeten een stuk, geschreven in C transponeren naar F. De grondnoot is fa.

Als we de noten gewoon op elkaar laten volgen dan constateren we dat de halve tonen tussen IV‐V (i.p.v. III‐IV) en VII‐VIII liggen.

Wanneer we de si met een halve toon verlagen (d.m.v. een b) kunnen we de halve toon verleggen.

Ook nu wordt de b aan de sleutel genoteerd, in dit geval op de lijn van de si.

Wanneer je een toonladder met nog een andere noot begint zal je nog meer wijzigingstekens, kruisen of mollen, moeten gebruiken.

De wijzigingstekens hebben een vaste volgorde.

Kruisen en mollen kunnen niet samen aan de sleutel voorkomen.

Toonduur

De toonduur, of de lengte van de tonen wordt muziek bepaald door verschillende factoren.

4 Metrum en Ritme 4.1 Metrum

Metrum is een opeenvolging van pulsen, die op afstand van elkaar liggen. In de muziek spreken van tijden of tellen. In popmuziek spreken we van b In de meeste muziek wordt de toonduur in de e plaats bepaald door de snelheid waarmee de p elkaar opvolgen (dit noemen we tempo).

4.2 Maat

De maat is een groepering van pulsen (zie metrum) waarbij aan elke puls een notenwaarde wordt toegekend.

De meest voorkomende notenwaarden zijn:

Opmaat en neermaat De pulsen worden meestal per 3 of 4 gegroepeerd. Zo krijgen we maatsoorten. Een veel voorkomende maatsoort is C of 4 vierden . Dit betekent dat de pulsen onderverdeeld zijn per 4 en dat elke puls de waarde van een kwartnoot meekrijgt. = het aantal tellen per maat = de waarde van 1 tel (in dit geval 1 vierde)

Een maat kunnen we herkennen aan de verticale lijnen binnen de notenbalk. Bij de laatste maat van een stuk wordt een dubbele maatstreep genoteerd.

Het maatcijfer wordt steeds na de solsleutel geplaatst en ook achter de eventuele voortekening!

Een muziekstuk kan inzetten met een onvolledig Deze wordt opmaat genoemd. De laatste maat stuk is eveneens onvolledig en bevat het ontbreken van de eerste maat.Worden de maten van een com genummerd dan telt de opmaat niet mee. Men n te beginnen met de eerste volle maat.

Begint een muziekstuk wel met een volledige m spreken we over een neermaat.

4.3 Ritme

Ritme ontstaat meestal door het metrum onde verdelen. Dit kan op verschillende manieren gebeu zo ontstaan heel veel verschillende ritmes.

Ritme is een zinvolle opeenvolging of afwisselin van korte en lange noten‐ en/of rustwaarden.

Dit muziekstukje staat in 3/4. Dit betekent dat de worden onderverdeeld per 3 en dat elke puls de van een kwartnoot meekrijgt.

In de eerste maat zien we 1 kwartnoot per puls, i de tweede maat wordt de puls onderverdeeld e krijgen we twee achtste noten per puls.

In de eerste maat krijgen we dus drie kwartnoten in de tweede noot zes achtste noten(3/4=6/8).

4.3.1 De noten­ en rustenwaarden

Binnen een relatief vast metrum krijgen we een aantal noten‐ en rustwaarden. De snelheid (tempo) waarmee de pulsen elkaar opvolgen wordt bepaald door de componist of eventueel door jezelf. Het tempo wordt meestal bepaald door het aantal pulsen per minuut.

Overzicht notenwaarden

De metronoom is een apparaat met een regelmatig tikkende slinger. Waarmee je dus het tempo kunt bepalen. Boven een muziekstuk vind je vaak een tempoaanduiding weer.

Bv.

= 60

Dit wil zeggen dat er 60 vierden in één minuut kunnen.

De noten‐ en rustwaarden geven een relatieve duur aan bvb. in 1 vierde kunnen 2 achtsten.

Overzicht rusten

 

+ =

Deze figuur wordt de hopfiguur genoe

Gepunteerde notenwaarden Een punt na een noot of rust verlengt de noot/rust met de helft van haar waarde !

 +      +

=

=

=



 

+



Het koppelteken =

Een gekoppelde noot wil zeggen dat je maar één n moet uitvoeren i.p.v. 2, maar je geeft ze wel de wa van beide noten samen.

De syncope

Een syncope of breeknoot ontstaat wanneer een t akkoord inzet op een lichte tel (of het lichte teldeel

4.3.2 De Ritmetaal

Zoltan Kodaly (1882‐1967) is een Hongaars componist en tevens befaamd muziekpedagoog. Hij ontwikkelde een ritmetaal om de ritmische vorming bij kinderen te stimuleren.

Wij kunnen deze ritmetaal gebruiken om zelfstandig het ritme van een lied te leren ontcijferen of om moeilijke plaatsen in te oefenen. Bij kinderen geeft het in ieder geval verrassend goede resultate

TO TA TI Ti ‐ ri ‐ ti

ti ‐ ti ‐ ri ti ‐ ri ‐ ti

= ta(a)m = to(oo)m

De maatsoorten kunnen we opdelen in binaire en ternaire maatsoorten. Binaire maatsoort: wanneer we de tel kunnen opsplitsen in 2.

Bv.:

Ternair:

Ternaire maatsoort: wanneer we de tel kunnen opsplitsen in 3.

Bv.:

Elke binaire maatsoort heeft een overeenkomstige ternaire maatsoort.

Als je het bovenste maatcijfer van een binaire maatsoort vermenigvuldigt met 3 en het onderste met 2 dan bekom je de overeenkomstige ternaire maatsoort.

Bv.:

X 3 = X 2 =

4.4.1 Metrische accenten

Elke maat bestaat uit sterke(re) en zwakke(re) maa De eerste tel van de maat krijgt het maataccent en dus het zwaartepunt. Dit is de zware tel of thesis maataccent bestaat in een minimale verlenging, so een lichte versterking. In dansen en daarvan afgele is dit het duidelijkst waarneembaar.

In maatsoorten met meer dan 3 tellen onderscheid hoofdaccent en nevenaccent. Dit laatste is relati of halfzwaar.

Niet‐geaccentueerde tellen zijn licht. De lichte tel nog arsis genoemd.

4.2.2 Kenmerken van maatsoorten

Een muziekstuk wordt niet alleen in maten onderverdeeld om de leesbaarheid te verbeteren, maar ook om het karakter van het stuk te bepalen. Dit laatste is afhankelijk van waar de zware en lichte tellen precies binnen de maat geplaatst worden. Zo krijgt elke maatsoort een eigen karakter, enkele voorbeelden: De maat twee vierden Kenmerken: In elke maat zijn er 2 tellen, het is een tweedelige maatsoort.

Elke tel (=eenheid) kan op haar beurt in 2, 4, 8,… gesplitst worden: het is een tweeledige onderverdeling.

De eerste tel is een zware tel, de tweede is een lichte tel. Karakter: Hoekig, martiaal, stevig, stapmaat,… Bvb. de mars.

Demaat drievierden In elke maat zijn er 3 tellen, het is een driedelige maatsoort.

Elke tel kan op haar beurt in 2, 4, 8, … gesplitst worden: het is een tweeledige onderverdeling.

De eerste tel is een zware tel, de tweede en derde zijn lichte tellen.

De maat zes achtsten

In elke maat zijn er 2 tellen, het is een tweedelige m Elke tel (=eenheid) kan op haar beurt in 3 of 6 gesplitst worden: het is een drieledige onderverdeling.

De eerste tel is een zware tel, de tweede is een lichte tel.

Karakter: Dit is een typische amfibie ‐ maatsoort door haar tweedeligheid komt ze stoer en hoekig over maar h drieledige onderverdeling zorgt voor de afronding v hoekigheid. Deze maatsoort is vloeiend, licht en da Vele slaapliedjes zijn in deze maatsoort geschreven, juist omwille van dit karakter.

5 Tekens en symbolen

Toonintensiteit

Toonintensiteit heeft te maken met of iets stil of luid klinkt.

De geluidssterkte wordt uitgedrukt in dB. Ons gehoor neemt geluiden waar tussen 5 en 140 dB. Daarbij moet wel verteld worden dat 120 dB de pijngrens is en schadelijk voor ons gehoor.

Als we geluid nog eens schematisch voorstellen zien we dat de uitwijking van de trilling de klanksterkte, maar niet de toonhoogte beïnvloedt.

PP: pianissimo: heel zacht

P : piano: zacht

mp: mezzo piano: half zacht

mƒ: mezzo forte ƒ : forte: luid

ƒƒ : fortissimo: heel luid

: crescendo: verluiden

Ook voor de toonintensiteit bestaat er een notatiemethode. Hieronder noteren we enkele basisbegrippen.

: diminuendo: verstillen

5.1 Nog meer tekens en symbolen Naast de notatie voor toonintensiteit bestaan er nog heel wat andere tekens, symbolen en termen om de uitvoerder informatie te geven. Deze zaken hebben niet alleen betrekking op het timbre, maar slaan ook op de andere muzikale parameters, een overzicht:

Onder zeer langzaam: Largo: breed Adagio: langzaam en gevoelvol

Herhalingsteken:

D.C. (al fine): Da Capo (al fine):

herbeginnen bij het begin en eindigen waar fi

Onder matig langzaam: Andante: gaande Onder matig snel:

Herhalingsteken met primo/secundo:

Allegretto: tamelijk levendig, iets minder snel dan allegro.

Moderato: matig Onder snel: Allegro: levendig, opgewekt Onder zeer snel: Presto: snel

De eerste keer speel je de maat met de Primo b de herhaling van het stuk sla je de Primo over e de secundo om mee te eindigen.

Legato: noten gebonden spelen

Staccato: Noten kort spelen