HOE GROEN GOED DOET
EXPEDITIE BRABANT
16 april 2015 12:00 - 17:00
sociale cohesie
leefbaarheid
zorg en gezondheid
HET VERSLAG Na een smakelijke biologische lunch van @HeerlijkAnders in Natuurmuseum Brabant, heten expeditieleiders Johan van den Hout en Johan van der Schoot de aanwezigen welkom.
Johan van den Hout, gedeputeerde Ecologie en Handhaving Provincie Noord-Brabant @Johanvandenhout
‘Natuur is hip aan het worden. We zien steeds meer braakliggende terreinen en particulieren die het initiatief nemen om daar iets mee te doen. Die burgerinitiatieven op het gebied van zorg en groen zijn wat ons betreft heel erg welkom. Groen in Brabant nodigt uit om te genieten maar ook om actief in deel te nemen. Deze expeditie heeft een doel. We willen niet alleen laten zien hoe mooi het allemaal is, maar we willen ook weten van de locaties; welke hobbels kom je tegen en hoe kunnen we jou verder helpen? Welke regels van overheden belemmeren en hoe kunnen we de uitrol van groene burgerinitiatieven stimuleren?’
Johan van der Schoot, wethouder gemeente Oss
‘In Oss zijn we groot in groen. We hebben veel bos en platteland en we praten veel over dit soort thema’s. We nemen de keten ‘van boer tot bord’ onder de loep en willen maatschappelijke verbinding; de stad naar de landbouw, maar ook steeds meer de landbouw naar de stad. In Oss wordt nu op zo’n 6 plaatsen stadslandbouw bedreven. Dat draagt bij aan bewustwording rondom voeding, aan sociale cohesie. Natuur is het belangrijkste kapitaal van onze wijken en dorpen. Ze zorgt voor vitaliteit in de directe leefomgeving. Een belangrijke vraag vandaag is: hoe kun je met projecten zoals deze nog meer mensen bereiken? Dus niet alleen de initiatiefnemers, maar juist de groepen waar in toenemende mate sprake is van eenzaamheid.’
OPLADEN VOOR DE EXPEDITIE: DRIE PITCHES 1. Hoe Groen Goed Doet, Wim Ruis IVN Brabant & Groen Dichterbij
Daar waar groen voorbehouden was aan de groene mensen, is het nu veel meer verankerd in de samenleving. Met Groen Dichterbij zijn al veel mooie projecten ondersteund; alleen al in Brabant staan ruim 100 initiatieven op de kaart. Wim: ‘Wat er op die plek gebeurt met mensen is heel erg belangrijk; de sociale structuur is blijvend.’ www.groendichterbij.nl w.ruis@ivn.nl @wimthebeliever @GroenDichterbij @IVNBrabant
2. Draagvlak en daadkracht in de buurt, Marije van der Park NatuurSUPER
Hoe ga je de volgende stappen zetten als je aan de slag wilt met een braakliggend terrein? Dat gaat over samen doen. Pioniers hebben de afgelopen jaren veel werk verricht, maar nu moeten we meer mensen meekrijgen. Communicatie is daarbij heel belangrijk, bijvoorbeeld vanuit wijkraden. En ook: laat als gemeente zien dat iets kan. Ruimte bieden aan mensen om aan de slag te gaan. Laat het maar mislopen, daarvan leren mensen. Marije: ‘Laat mensen rondlopen over het terrein, dan ontstaan er dingen die ze van tevoren nooit hadden bedacht. www.natuursuper.nu marije@natuursuper.nu @mvdpark @NatuurSUPER
3. Betrokkenheid benutten, Jeannette den Hartog Het Pon
‘Groen doen’ heeft grote sociale waarde. De groene doeners gaan hard, maar hoe verhouden overheden en sociale woningbouw zich daartoe? Je kunt hier naar kijken vanuit de 3 raderen van betrokkenheid: Beleidsparticipatie, Maatschappelijke participatie en Maatschappelijk initiatief. Initiatiefnemers, een relatief kleine groep, maken verbinding met de grote groep (80%) die maatschappelijk participeert, bijvoorbeeld als vrijwilliger of in het verenigingsleven. Als overheid kun je die verbindingen stimuleren en bruggen slaan tussen verschillende groepen in de samenleving. Dus: ‘Hartstikke leuk als jullie een buurttuin willen beginnen, maar betrek ook eens die en die erbij.’ Jeannette: ‘Maak de connectie met je collega’s van andere afdelingen. Kijk als provincie, gemeente, woningbouw binnen je eigen organisatie welke bruggen je kunt slaan om initiatieven verder te brengen.’ www.hetpon.nl j.denhartog@hetpon.nl @hetPON
BELEVINGS- EN ONTMOETINGSTUIN DE VLOET, OISTERWIJK Cocky van Alderen, coördinator van de belevingstuin Een tuin die SUPER is voor de doelgroep dankzij…
* diversiteit * planten- en bloemensoorten ‘van vroeger’. * het stukje gras wordt gemaaid met een ouderwetse grasmaaier. * prikkelende herkenningspunten die richting geven, zoals een kunstbeeldje * een indeling die vanaf het balkon herkenbaar is voor bewoners die boven wonen * een kabbelende fontein (hoorbaar en rustgevend) * dierenverblijf * contact tussen tuin en ‘buitenwereld’ middels een open haag gerrycocky@home.nl
@thebetweet
‘Ouderen kunnen kinderen leren hoe met de natuur om te gaan.’ Bastiaan Verberne, projectleider IVN Grijs, groen en gelukkig: ‘We zijn niet gebouwd om de hele dag binnen
te zitten achter onze pc, maar om naar buiten te gaan. Er zijn heel veel sociale sectoren die de kans hebben om te vergroenen. Neem een buurtrestaurant dat als doel heeft de sociale cohesie te bevorderen, daar kun je een moestuin bij maken om zowel het groen in de wijk uit te breiden als nog meer mensen naar de plek te trekken en met elkaar te verbinden. Met Grijs, groen en gelukkig willen we meer van dit soort plekken creëren, dus verzorgingscentra helpen te vergroenen. We willen laten zien dat het echt meerwaarde heeft voor de zorg aan ouderen. Zij hebben groen nodig, maar kunnen ook zelf iets teruggeven aan de buurt en kinderen leren hoe ze met de natuur kunnen omgaan. Een tuin als deze kan vele functies vervullen in een buurt en verbindt jong en oud, vitaal en kwetsbaar.’ b.verberne@ivn.nl
‘De openbare ruimte is de tuin van het verzorgingshuis van de toekomst.’ Gerontoloog Diny van Stolfoort is zichtbaar
ontroerd wanneer ze ons vertelt over de tuin. ‘In Nederland zijn er duizenden mensen die nooit bezoek krijgen, die nooit buiten komen. Wij kunnen het verschil maken door de wijk goed in te richten en te zorgen dat ze mee kunnen doen. Kijk door de ogen van ouderen, denk niet te groot en ingewikkeld. Dus kleine tuinen, alledaags en dichtbij. Maak bijvoorbeeld lichtgekleurde paden, een grijs pad kan lijken op een watertje, daar gaan ouderen niet overheen. Je moet je verplaatsen in de wereld van mensen wiens brein anders werkt. Mensen met dementie kunnen het niet goed overzien, dus richt de omgeving zo in dat je een natuurlijke loop creëert. Met bankjes en andere ijkpunten kun je ze verleiden tot bewegen. Het denken wordt minder en het voelen wordt heel sterk, dus het is belangrijk dat een omgeving veilig is. Rugdekking in de vorm van een haag is belangrijk, en zorgen dat planten niet giftig of stekelig zijn. Breng extra sterke prikkels aan, bijvoorbeeld met geuren uit de kindertijd. De openbare ruimte is de tuin van het verzorgingshuis van de toekomst. Wanneer je als gemeente de wijk inricht zoals deze tuin, ben je al een heel eind.’ D. v. Stolvoort: jstolvoort@ziggo.nl
Oproep van Bastiaan: Ken je verzorgingscentra in Brabant die hiermee al goed bezig zijn en die een plekje in de spotlights verdienen? Of verzorgingscentra in Brabant die bereid zijn om te vergroenen en die wel een extra duwtje in de rug kunnen gebruiken hoe daar concreet mee te beginnen? IVN wil graag uitbreiden naar zo’n 15 locaties in de provincie. Mark Verhijde, adviseur stadsontwikkeling: ‘Niet alleen
zullen er steeds minder zorginstellingen zijn voor ouderen, maar ook komen er meer burgerinitiatieven uit de samenleving. Het concept van de groene tuin past daar heel goed in. Ik bied aan mee te denken over (on)mogelijkheden, wet- en regelgeving hieromtrent.’ @pant11 mark.verhijde@gmail.com
VOEDSELTUIN VILLANUEVA, ‘S HERTOGENBOSCH De voedseltuin, een gebied van 1 hectare aan de rand van Den Bosch, ontleent zijn naam aan scholiere Dominique Villanueva.
Zij vond: ook arme mensen zouden elke week verse groenten en fruit moeten kunnen eten. Dominique won met het idee een innovatiewedstrijd van de gemeente ’s-Hertogenbosch. In april 2014 kwamen met de hulp van het CCC 12 partijen bij elkaar om het idee uit te voeren. Inmiddels profiteren de cliënten van de Voedselbank in ’s-Hertogenbosch, zo’n 650 gezinnen, van de opbrengsten.
Projectleider Theodoor van Leeuwen van de Stichting CCC:
‘Coördinatoren Ed en Ton zijn hier elke dag, en er werken ruim 20 vrijwilligers van divers allooi, onder andere mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Mensen van de HAS maken het jaarlijkse teeltplan. De hoofddoelstelling is een zo hoog mogelijke productie in de tuin. Om geld binnen te halen organiseren we teamsessies in de tuin, natuureducatie, en we maken honing met onze eigen bijen. De Provincie Noord-Brabant heeft daarvoor subsidie verleend. We leveren eersteklas producten met eersteklas mensen.’ Theodoor is zichtbaar trots. ‘We willen stad en platteland verbinden, gewoon door te doen. En er is ontzettend veel belangstelling. Wij verbazen ons; niemand heeft nee gezegd, en ik heb echt rare vragen gesteld. Een bouwkeet met verwarming, toilet en sceptic tank, een container, een beregeningsinstallatie, een hekwerk, een bijenhuis: alles is gekregen. We hebben met nul euro een professionele tuin gerealiseerd en daar zijn we trots op. Onze ambitie? 7 van dit soort tuinen in de regio.’ www.voedseltuinvillanueva.nl
Mark: “Veel burgerinitiatieven maken zich zorgen of ze het wel veilig doen en het goed geregeld hebben. Ze willen aan hun zorgplicht voldoen. Als je in gesprek gaat, moet het naar mijn idee dan ook gaan over: Wat ga jij doen om het veilig te maken. Niet voorschrijvend, maar vragend.” Mark Verhijde, adviseur stadsontwikkeling @pant11 ‘Hoe burgerlijk ongehoorzaam moet je zijn?’ ‘Heel ongehoorzaam.’ ‘Er zijn steeds meer initiatieven waar heel veel ondernemerschap, netwerken en lobbywerk in zit. Daar is geen sprake van een gemeente die loslaat maar van een burgerinitiatief dat zegt ‘we gaan die gemeente eens helemaal loslaten’. Er zijn veel gemeenten die eerst de bal terugleggen bij de initiatiefnemers met vragen als: Heb je al geld? Heb je al draagvlak? Heb je al een vergunning aangevraagd? Initiatiefnemers zeggen: Wij hebben een droom, daar houden we aan vast en faciliteer het maar. Dat vraagt van gemeenten omdenken. Mijn advies aan gemeenten is dan ook: snap dat het gaat om een andere werkelijkheid waarbij je moet aansluiten in plaats van die in te kaderen. Dus vraag: Hoe kan ik jou helpen? Wat een leuk idee, heb je hier al aan gedacht? Dat is partnerschap.’
Hoe werkt het voor gemeenten nu precies op het moment dat er iets misgaat? Bijvoorbeeld als er geen contract getekend is, of geen vergunning verleend. Mark ontwikkelde een instrument voor gemeenten om zo’n risico-inschatting te maken. Hij ontdekte: binnen gemeenten bestaat er al verschil in opvatting over wat een risico is. Hier kun je als overheid grote slagen maken. Hoe kunnen we burgers echt faciliteren? ‘Je moet als overheid niet loslaten, je moet ernaast gaan staan. Je moet mensen helpen om te zorgen dat het veilig gebeurt, en dat het niet verkeerd gaat. Je moet ruimte geven, en ook je rug recht houden. Je moet als gemeente je plek innemen. Bij burgerinitiatieven ligt een mogelijkheid om het makkelijker te maken dan nu gebeurt. Geen ingewikkelde contracten maar gewoon enkele regels. Wat kan er misgaan? Het is niet een kwestie van ontregelen en niet doen, maar goed regelen en het niet onnodig complex maken.
BUURTTUIN BERGBOSS, OSS BergbOss is een tijdelijke buurttuin op een braakliggend terrein aan de Gripper in Oss. Eigenaar van de grond
is Bouwfonds. De moestuin is begin 2013 opgericht, nadat de initiatiefnemers samen met NatuurSUPER het gesprek zijn aangegaan met de gemeente. Met ondersteuning van NatuurSUPER is vervolgens de basis gelegd voor de huidige tuin. In mei 2014 is de tuin door bewoners van het Bergkwartier in gebruik genomen. De tuin is voor en door wijkbewoners gemaakt en wordt gezamenlijk beheerd. BergbOss is tevens de thuisbasis van de Stadse Boeren Oss. De 'Stadse Boeren' willen stadslandbouw-activiteiten verbinden met kennis, ideeën en ontwikkelingen op andere terreinen. Ze organiseren cross-overs voor burgers, organisaties en initiatieven tussen verschillende disciplines zoals voedsel, zorg, educatie, sociale cohesie, wonen, groen, kunst, cultuur en milieu. Daarnaast willen de ‘Stadse Boeren’ bijdragen aan de visie en beleid en planvorming voor een bredere aanpak van stadslandbouw. Vanuit Stadse Boeren Oss zijn inmiddels 4 andere tuinen in Oss opgestart en wachten 4 gegadigden op akkoord om aan de slag te gaan.
www.bergboss.nl @BergbOss
DE ONTDEKKINGEN VAN EXPEDITIE BRABANT De ideeënbus
‘Hoe kun je vanuit je eigen rol de brug slaan naar andere domeinen (werkgerelateerd/ burgers)? En hoe kun je mensen bewust maken van de mogelijkheden die er zijn, zonder het over te nemen of het voor mensen te gaan bedenken?’
Expeditieleiders Johan en Johan blikken terug op de dag, en wat hen is bijgebleven:
Johan van der Schoot, wethouder Oss
‘Waardevolle ontmoetingen.’ ‘De groene mens moet zich verbinden met de zakelijke mens.’ ‘Als je een daadkrachtige trekker hebt, ben je al een heel eind.’ ‘Vrijwillig is niet vrijblijvend.’ ‘Denk vanuit een doelgroep.’ ‘De paden en de bankjes zijn belangrijk.’ ‘Als je burgerparticipatie echt een kans wilt geven, moet je als ambtenaren en bestuurders ook het lef hebben om te repareren als het een keer misgaat.’
Leestips van Mark Verhijde: - Regel die burgerinitiatieven, Mark Verhijde - We Own The City, Enabling Community Practice in Architecture and Urban Planning, met o.a. een bijdrage van Beatriz Pineda Revilla
Johan van den Hout, provincie Noord-Brabant
‘Goed om in de praktijk te zien waar het nog wringt met de overheid.’ ‘We zijn als bestuurders, politiek en ambtenaren nog niet gewend aan dit soort initiatieven. We moeten leren loslaten; bemoei je niet met zaken die mensen zelf kunnen regelen, maar ga wel naast ze staan daar waar ze problemen ontmoeten.’ ‘We mogen dit soort initiatieven meer stimuleren, makkelijker toestaan en hun eigen ontwikkeling laten doorlopen.’
DE ONTDEKKINGEN VAN EXPEDITIE BRABANT Doet groen goed? Een terugblik op de expeditie Een professionele opzet is een belangrijk uitgangspunt voor alle drie de initiatieven die we hebben bezocht. Iedereen organiseert dat weer op zijn eigen manier. Theodoor van Leeuwen zegt dat zelfs letterlijk over de voedseltuin: "Professionaliteit is ons uitgangspunt. Dat stimuleert iedereen." Dat uit zich vervolgens in een strakke organisatie, gericht op productie. In Oisterwijk is de belevingstuin opgezet vanuit een omslag in de visie op dementerenden. In BergbOss wordt kwaliteit gezocht in een ecologische visie op tuinieren. Samengevat zou je kunnen zeggen dat burgers heel goed hun eigen kwaliteit kunnen definiĂŤren en dat ook omzetten in een initiatief dat ten goede komt aan de leefomgeving. Burgerinitiatieven zijn dan ook een bron van innovatie en vernieuwing. Dat alleen al is een reden om groene burgerinitiatieven
serieus te nemen.
De initiatieven kennen ook heel veel neveneffecten. Denk bijvoorbeeld aan kennis over voedsel. De Voedseltuin en BergbOss hebben dat ook expliciet als doel. Maar ook gezondheid (beweging, ontspanning, weten wat goed eten is), biodiversiteit en sociale effecten. Dat mensen elkaar leren kennen door de initiatieven stimuleert onderlinge betrokkenheid. In het licht van de zelfredzaamheid die van iedere burger vandaag de dag sterker wordt gevraagd, is dit heel belangrijk. Groene
initiatieven maken Brabant dus niet alleen fysiek mooier, maar ook diverser en socialer.
Als het gaat om de maatschappelijke waarde van initiatieven, dan is het voor de provincie, gemeenten en organisaties de vraag hoe je je verhoudt tot deze burgerinitiatieven. Bij BergbOss zie je dat de gemeente het slim verbindt met de beleidsdoelen die ze hebben. Daarmee maken ze verschillende initiatieven onderdeel van een groter geheel. Dat is zowel winst voor de gemeente als voor het initiatief. En volgens mij is dat de kern van samenwerken: win-win situaties, met oog voor
de eigenheid van elke partij.
NatuurSUPER en IVN Brabant/GroenDichterbij
willen jullie allen van harte bedanken voor deze waardevolle expeditie. We hebben allemaal onze eigen vragen en onze eigen zoektocht naar de maatschappelijke toepassing van sociale cohesie, leefbaarheid, zorg en gezondheid. Wijzelf zijn zeer geinspireerd geraakt door de deelnemers en de sprekers. Dank daarvoor. Wellicht tot de volgende? Met hartelijke en zonnige groet! IVN Brabant, Wim Ruis: w.ruis@ivn.nl of 06 - 462 507 35. NatuurSUPER, Marije van der Park: marije@natuurSUPER.nu of 06 - 283 225 28