GRID2010
4e internationale fotografie biĂŤnnale amsterdam metropolitan area 25.9 - 7.11
Grid2010 4e internationale fotografie biĂŤnnale
< Bob Bronshoff, Lucebert, Bergen, 1991
Fototentoonstelling
Bob Bronshoff Frederique Masselink-van Rijn Rachel Corner & Laurens Nijzink
<
Frederique Masselink – van Rijn, Schop en bezem, 2009
In de kelder van De Groene Amsterdammer Westeinde 16, Amsterdam 25 september t/m 7 november 9 – 17 uur (ma t/m vr)
GRID2010
4e internationale fotografie biënnale amsterdam metropolitan area 25.9 - 7.11
Exclusieve editie De Groene Amsterdammer. Ga naar www.groene.nl/webwinkel
NOWADAYS DINING IN CLASSICAL ATMOSPHERE Dam 9, 1012 JS Amsterdam T. +31 (0)20 554 60 26 www.reflet.nl
AWARD-WINNING MODERN MEDITERRANEAN GASTRONOMY Prins Hendrikkade 59-72, 1012 AD Amsterdam T. +31 (0)20 556 48 85 www.restaurantvermeer.nl
OUTSTANDING ITALIAN CUISINE IN THE HEART OF AMSTERDAM Stadhouderskade 7, 1054 ES Amsterdam T. +31 (0)20 589 88 70 www.ristorante-sogno.nl
THE NEW DUTCH CUISINE Spuistraat 294-302,1012 VX Amsterdam T. +31 (0)20 530 40 60 www.vijffvlieghen.nl
WHERE DUTCH ART MEETS FRENCH GASTRONOMY Rembrandtplein 26, 1017 CV Amsterdam T. +31 (0)20 554 07 23 www.brasserieschiller.nl
BRING THIS ADVERTISEMENT ALONG WHEN VISITING ABOVE MENTIONED RESTAURANTS AND ENJOY A COMPLIMENTARY APERITIF.
TOP RESTAURANTS IN THE HEART OF AMSTERDAM 19210.00.046_Adv NH restaurants Amsterdam 190x135 1
06-08-10 08:51
Inhoud 06 08 12 14
De visuele geschiedenis voeden Het idealisme van fotoagentschap NOOR Rutger van der Hoeven De wereld over Peru, Duitsland, Egypte, Tsjechië, Verenigde Staten
Een sponsje in een wasbak
Redocumented geeft migranten een camera Yasha Lange
Babe met beugel
David LaChapelle maakt glamour van ellende Joost de Vries
Boven: Alice Ramos, Baianas, Brazilië > Almere en Zaanstad; Linksboven: Alfredo De Stefano, Arbol de Luz, Mexico > Wijnterminal Cruquius Cultuur Creatie Strip, Amsterdam; Linksonder: Paul Huf > Kunstcentrum Zaanstad
4e internationale fotografie biënnale Welkom bij GRID2010, Colofon De Groene Amsterdammer www.groene.nl Deze bijlage kwam tot stand in samenwerking met Stichting Amsterdam Photo www.gridphotofestival.com
Hoofdredactie Xandra Schutte, Redactie Yasha Lange, Opmaakredactie Christine Rothuizen, Fotoredactie Simone Berghuys, Eindredactie Rob van Erkelens, Hugo Jetten, Webredactie Katrien Otten, Medewerkers Angela van der Elst, Rutger van der Hoeven, Joost de Vries, Acquisitie Tiers Bakker, Uitgever Teun Gautier Omslag Yuri Kozyrev / NOOR. Rusland, oktober 2009. Het Jamal-schiereiland, thuisland van de Nenetsen en ’s werelds grootste natuurlijke gasreservoir. Vasilyi Ivanovich, de stamoudste
De komende weken, van 25 september tot 7 november, staan Amsterdam en een aantal omliggende steden nadrukkelijk in het licht van fotografie met het internationale evenement GRID2010. Er zijn ruim zeventig deelnemende locaties met meer dan honderd projecten en twintig landenpresentaties. Naast het reguliere aanbod aan exposities wordt met name aandacht besteed aan beeldcultuurmakers buiten het domein van museum en galerie. De soms confronterende binnen- en buitenlandse beeldcultuurstatements laten zien wat visuele communicatie tegenwoordig kan inhouden. Het onderscheid tussen de creatief annex reclamemaker en kunstenaar is bijvoorbeeld al langere tijd aan het vervagen. In de samengestelde, actuele dwarsdoorsnede van fotografie en nieuwe media wordt dit duidelijk. De uiteenlopende presentaties en projecten dragen bij aan de huidige discussie over de waarde van media in meningsvorming. De dialoog die tot stand kan komen wordt door formele landenbijdragen, vergelijkbaar met de internationale biënnales, verder verdiept en verbreed. Onconventioneel voor Nederlandse begrip-
pen is het gebruik van voormalige fabrieks hallen als tijdelijke expositieruimte in Amsterdam-Oost, het zwaartepunt van het evenement. Dit unieke pop-up-expositiegebied van tienduizend vierkante meter aan de Cruquiusweg – waar zo’n twaalf exposities te zien zijn en ook een dynamische randprogrammering met lezingen en cursussen zal plaatsvinden – is voor de gelegenheid omgedoopt tot Cruquius Cultuur Creatie Strip. Dit deel van Amsterdam kan beschouwd worden als een van de belangrijkste herontwikkelingsgebieden van de stad. Als voorloper van een nieuwe stedelijke woon- en werkomgeving kunnen nieuwe, tijdelijke kansen gecreëerd worden voor cultureel initiatief in een wisselwerking tussen cultuur en economie. De organiserende Stichting Amsterdam Photo wil met het evenement GRID2010 als deel van haar missie interactie met bedrijfsleven, overheden en marktpartijen stimuleren om nieuwe vormen van cultureel ondernemerschap te realiseren. Hans Peter Schoonenberg Stichting Amsterdam Photo 30.09.10 De Groene Amsterdammer 3
4 De Groene Amsterdammer 30.09.10
Vanaf linksboven met de klok mee: Stephan Vanfleteren, 2001 > De GANG, Haarlem; Sanne Peper, Untitled 07 Alamogordo, New Mexico 2007 > Corrosia! te Almere; Bart Koetsier, uit de serie Nachtleven Amsterdam, 08 van 14 > Expositie Photo Academy Award. Blauwe hal, Cruquius Cultuur Creatie Strip, Amsterdam; L贸dz Kaliska, Energetyk (Power Plant Workman) > Expositie Polen i.s.m Gallery WM. Wijnterminal, Cruquius Cultuur Creatie Strip, Amsterdam
30.09.10 De Groene Amsterdammer 5
De visuele geschiedenis voeden
Het is beter om tegen de stroom in te zwemmen als de richting waarin je wordt meegevoerd je niet bevalt – zoiets moeten de fotografen van noor hebben gedacht toen ze drie jaar geleden hun fotoagentschap stichtten. Nog maar weinig media plaatsen lange fotoreportages, fotoagentschappen gaan op de fles of fuseren met grote multimediabedrijven, onder het grote publiek heerst moeheid met onheilsverhalen. Niet de beste tijd om een klein fotoagentschap op te richten met een ‘missie om bij te dragen aan een groeiend begrip van de wereld door onafhankelijke, diepgravende visuele reportages’, een collectief van freelance-fotografen die weigeren om ‘zich te laten sturen door de markt’. Maar drie jaar na de oprichting staat noor er goed voor en kan het zich een kleine staf veroorloven en een bescheiden hoofdkwartier in het oude ABN Amro-kantoor in de Amsterdamse Vijzelstraat. Het is een spaarzaam met foto’s gesierde ruimte, met als voornaamste aandachttrekker (naast een munitiedoos) een menshoog schoolbord met de verblijfplaats en de projecten van de tien fotografen erop geschreven. Het zijn geen plekken die vanmorgen op de voorpagina stonden. ‘Dat is juist wat noor bijzonder maakt: dat wij naar Darfur gaan, al is de oorlog daar al zes jaar bezig. Of dat alle fotografen bij elkaar al tien keer terug zijn geweest naar Haïti, terwijl iedereen de aardbeving al lang vergeten is’, zegt Claudia Hinterseer, medeoprichter en directeur van het agentschap. ‘Dat is ook wat er in onze mediacultuur aan schort: als een onderwerp van de voorpagina’s af is, lijkt het alsof het ook meteen verdwenen is.’ noor drijft vooral op contributie die de fotografen afdragen. Het agentschap probeert dat lonend voor hen te maken door hun werk te verkopen – aan traditionele, gedrukte media, maar ook aan websites, stichtingen of kunstinstellingen – en door sponsoren te zoeken die speciale projecten willen steunen. En soms probeert noor gezamenlijke projecten op te zetten. Een gezamenlijk project dat veel aandacht heeft getrokken, en dat in het kader van Grid2010 te zien zal zijn op het Rembrandtplein, is Consequences. Het is een wereldwijde inventaris van de gevolgen en oorzaken van klimaatverandering. Nu wil het cliché dat klimaatverandering niet zichtbaar is, en dat wordt 6 De Groene Amsterdammer 30.09.10
Kadir van Lohuizen / NOOR
Het fotoagentschap NOOR is een initiatief van idealistische fotografen die meer ruimte willen voor het maken van lange, diepgravende reportages. ‘Wij gaan naar Darfur, al is de oorlog daar al zes jaar bezig.’ Door rutger van der hoeven
vaak betreurd. Van een oorlog of hongersnood zijn foto’s te maken die mensen tot actie aanzetten, maar dat geldt niet voor de stijging van de zeespiegel of het oprukken van de boomgrens. Consequences bewijst dat het wél mogelijk is om klimaatverandering in foto’s te vangen. Het is een serie die vooral sterk is in zijn samenhang: ontbossing en veeteelt in het Amazonegebied naast de laatste jagers van Groenland, de bossen van British Columbia die niet bestand zijn tegen nieuwe insecten naast het overbevolkte hoofdeiland van de Malediven, slechts anderhalve meter boven zeeniveau. De meeste foto’s zouden ook zonder klimaatverandering kunnen zijn genomen – de foto’s van India’s al een eeuw brandende koolmijnen, van de teerzanden in Canada, de oorlog in Darfur. Bij sommige onderwerpen is klimaatverandering ook niet de belangrijkste oorzaak of het belangrijkste gevolg. Niettemin heeft het naast elkaar zetten van al die aspecten van klimaatverandering een curieus sterk effect: het maakt
‘De oude media gaan langzaam stuk. Ze geven steeds minder geld uit aan fotoreportages’
klimaatverandering voelbaar als mondiaal probleem. De kwaliteit van sommige reportages is hoog. Zoals de Braziliaanse serie van Kadir van Lohuizen, die zijn contrastrijke, spaarzame stijl loslaat op koeien die de restanten van het regenwoud opeten en ovenstokers die de stammen in een soort tropische iglo’s tot houtskool branden. Of Yuri Kozyrev, de oorlogsfotograaf die in zijn diepe, schilderij-achtige stijl de milieuramp in het Russische Karabash vastlegde. Kadir van Lohuizen zal voor Nederlanders de bekendste noor-fotograaf zijn, met zijn vele reportages voor Vrij Nederland en andere bladen. Hij won twee World Press Photoawards, maar is daarmee binnen noor geen bijzonderheid. Andere prijzenverzamelaars zijn bijvoorbeeld Francesco Zizola, die reportages heeft gemaakt in bijna dertig landen en daarmee zeven World Press Photo-awards won. Of Stanley Greene, die door de legendarische oorlogsfotograaf Eugene Smith werd bekeerd tot de fotojournalistiek en die vijf World Press Photo-awards won. noor is dan ook geen gelegenheidsverbond van beginnende journalisten, maar een collectief van fotografen die al jaren – soms decennia – in het vak zijn en die hun sporen ruim hebben verdiend. Er is geen enkele grote crisis of oorlog in de afgelopen twintig jaar waar niet een of meer noor-fotografen verslag van hebben gedaan. En de lijst kleine en ver-
Francesco Zizola / NOOR Pep Bonet / NOOR
Met de klok mee: Kadir van Lohuizen, Pará, Brazilië. Oktober 2009. Het natuurreservaat Terra do Meio is deels ontbost en platgebrand voor de aanleg van illegale veehouderijen; Francesco Zizola, Het eiland Thilafushi, Malediven. Oktober 2009. Thilafushi wordt ‘het afvaleiland’ genoemd; Pep Bonet, Zabrze, Polen. September 2009. Portret van een mijnwerker in de kolenmijn van Sosnica-Makoszowy.
geten conflictgebieden waar zij zijn geweest is even lang, want de motivatie om verslag te doen van ongeziene misstanden in de wereld vormt de belangrijkste band tussen de verschillende fotografen. ‘Idealisme, inderdaad’, zegt Claudia Hinterseer. ‘Het is zo’n ontzettend softe term geworden, maar dat is uiteindelijk waar noor op is gestoeld.’ noor wil bewust klein blijven. Hinterseer: ‘Elke twee weken overleggen we via Skype en brainstormen we over nieuwe projec-
ten, elk jaar brengen we een week samen door. Dat kan alleen met een kleine groep.’ Bij de laatste ontmoeting, in Rome afgelopen zomer, kwamen de noor-fotografen tot de conclusie dat de verkoop van reportages aan ‘oude media’ op lange termijn plaats zal moeten maken voor iets anders. Consequences was weliswaar een commercieel succes, met publicaties in Newsweek, Sunday Times Magazine en andere media, maar volgens de fotografen van
noor is dit niet de toekomst. ‘Wat de manier van werken in de toekomst wel wordt, weten we nog niet’, aldus Hinterseer. ‘Maar de oude media gaan langzaam stuk. Ze geven steeds minder geld uit aan fotoreportages.’ Mogelijk ligt de toekomst bij samenwerking met ngo’s. Hinterseer: ‘De fotografen van noor willen lang aan een project kunnen werken, slow journalism. Dat blijkt met ngo’s soms makkelijker dan met opdrachtgevers. Ook krijgen zij fotografen soms binnen in gebieden waar andere persfotografen maar met grote moeite toegang toe krijgen. Misschien is dat wel de toekomst voor fotojournalistiek: dat we gratis content leveren als we lang de tijd krijgen om ergens te werken en te maken wat we zelf belangrijk vinden. Waar het ons om gaat is dat we de visuele geschiedenis blijven voeden. En dat het niet allemaal oppervlakkig wordt.’ Consequences, NOOR, Rembrandtplein Amsterdam 30.09.10 De Groene Amsterdammer 7
Ingo Mittelstaedt Capsules, 2007-2009 / gute aussichten > Duitsland
Musuk Nolte Carnaval Festivity in Cajamarca > Peru
De wereld over
door angela van der elst
Sneeuw en slangen in Peru Musuk Nolte, Gihan Tubbeh en Renzo Giraldo zijn drie jonge Peruaanse fotografen die zich onder de naam Versus Photo presenteren tijdens GRID2010. Dit vorig jaar opgerichte collectief zegt als hoofdthema de mens in al zijn variëteiten en omstandigheden te hebben. Elk lid maakt zelfstandig werk met een persoonlijke visie en in een eigen vorm, maar de som der delen toont één weg, zo staat er in hun manifest. Met hun expositie Peru vs. Peru willen ze een kijkje geven in de Peruaanse wereld; land van grote contrasten zowel wat betreft de inwoners, de geografie als de gewoontes, en waar desondanks, als overal, moet worden samengeleefd. Enige oppervlakkige achtergrondkennis is wellicht behulpzaam: Peru is na Brazilië en Argentinië het grootste land van Zuid-Amerika. Er wonen bijna dertig miljoen mensen – waaronder inheemse indianenstammen – verspreid over een oppervlakte ruim dertig keer zo groot als Nederland. Het heeft een enorme kustlijn, tropisch oerwoud, woestijn, gletsjers en vulkanen. Er stromen rivieren (de Amazone vindt er zijn oorsprong), je treft er de diepste dalen van de wereld en meer dan vijftig bergen van zesduizend meter of hoger. Daarmee kun je visueel alle kanten uit. 8 De Groene Amsterdammer 30.09.10
Peru vs. Peru getuigt van sneeuw en slangen, traditionele huizen en boten, de loop van een rivier. Van feestelijkheden waarbij men emmers verf over elkaar leeggooit, gemaskerde optochten, religieuze bijeenkomsten, opgegooide hoedjes en de prachtige kleuren die de opkomende dan wel ondergaande zon geeft aan bergen en wateroppervlak. We zien zelfs een lama. Renzo Giraldo reist getuige zijn portfolio voortdurend in zijn vaderland rond. Hij fotografeerde onder meer feestelijke verkleed partijen, rituelen, de gevolgen van een aard beving, een kinderziekenhuis en het leven in de bittere kou van de Andes. Een selectie van foto’s uit de verschillende reportages die hij de afgelopen jaren maakte, is zijn bijdrage aan Peru vs. Peru. Tweede Versus Photo-lid is Musuk Nolte, de meest kunstzinnige van de drie. De man die enerzijds een grijze serie maakte over een horizon gezien door een (beslagen) raam, en anderzijds een virtuoos spel met licht, beweging en (on)scherpte in zijn werk speelt. Hij was in 2010, als een van de 81 internationaal genomineerden, in de race voor de Foam Paul Huf Award, een jaarlijkse prijs uitgereikt aan een jong, internationaal fotografietalent tot 35 jaar. (De winst ging naar Estland.) Gihan Tubbeh ten slotte – die dit jaar een World Press Photo-prijs won voor haar serie over de dertienjarige, autistische Adrian –
Philipp Dorl ... nach Mass, Zahl und Gewicht, 2008-2009 / gute aussichten > Duitsland
neemt kijkers graag mee naar de duistere kanten van de Peruaanse maatschappij. Wij zijn allen zondaars immers, meent zij, maar willen dat liever niet weten en al helemaal niet laten zien. Tubbeh wist toch een paar van die zon digenden te betrappen, bijvoorbeeld op en rond een dansvloer. Ook dat is Peru, weten wij nu. > Peru Peru vs. Peru De Spiegel, Fotovakschool, Amsterdam
Duitse blik schiet alle kanten op Groot denken, klein beginnen: dat is het motto waarmee de Duitse curatoren Josefine Raab en Stefan Becht in 2004 onder de noemer ‘gute aussichten’ begonnen met het jaarlijks selecteren en presenteren van de meest getalenteerde, net afgestudeerde fotografiestudenten van het land. Het duo wil met dat initiatief een brug slaan tussen de jonge, veelal onbekende fotografen en iedereen die om wat voor reden dan ook in kunstfotografie geïnteresseerd is of erdoor geïnspireerd wordt. De selectie wordt tentoongesteld in binnen- en buitenland, er verschijnt een boek en een krantje. Noem dat maar geen vliegende start. Voor gute aussichten – junge deutsche fotografie 2009/2010 moest er gekozen worden uit negentig inzendingen van eindexamenwerk. Tijdens GRID2010 krijgen we de acht
Sherif El-Gendy Cave Man > Egypte
gelukkigen van deze editie te zien; vijf mannen en drie vrouwen. Hun onderwerpen variëren van meubels en wat ze ook hadden kunnen zijn, tot bewegend fruit, blote katten en andere door mensen gemanipuleerde verzamelobject dieren, en lichamen die dusdanig verstrengeld zijn dat onduidelijk is bij wie welk hoofd hoort en waar die arm ineens vandaan komt. Nergens in beeld verraadt zich de Duitse herkomst van het werk; het had uit menig ander Europees land kunnen komen. Zo onderzoekt Philipp Dorl (1978) in … nach Mass, Zahl und Gewicht de grenzen tussen fotografie en schilderkunst enerzijds, en fotografie en bewegend beeld anderzijds. Zijn compositie van aalbessen lijkt een stilleven, op een andere foto dreigt de ingelijste man zijn kader te verlaten. Sonja Kälberer (1970; de oudste deelneemster) gebruikte voor bel composto een kamer in haar huis als model, om die vervolgens steeds meer te ontdoen van meubels en herkenbare gebruiksvoorwerpen. Daarvoor in de plaats kwamen, in haar eigen woorden, geïmproviseerde installaties. De argeloze toeschouwer ziet vooral veel plastic, blauw hangend vanaf het plafond of half doorzichtig gespannen rond een houten frame. Bij de een moet je nu eenmaal wat meer je best doen om te zien wat er bedoeld wordt dan bij de ander. Of: niet alles vindt de weg naar je hart, de plek waar vragen over wat iemand nu eigenlijk wil zeggen er minder toe doen. Ingo Mittelstaedt (1978) prikkelt de fantasie
door spullen die hij tijdens zijn reizen in Turkije opraapte in Capsules nieuw leven te geven. Dennenappels en koolbladeren vormen een soort fruitmand, een dekbed wordt een wezen met haakneus. Hier zien we iemand die niet alleen het spelen niet verleerd is, maar daarnaast intrigerende beelden weet te componeren – ook al weten we niet waar we nu precies naar kijken. Mona Mönnigs (1980) man-made wonders laten dan weer weinig aan de verbeelding over: haar poserende, ineengekrompen hazewindhonden en minipaardjes tonen hoe veronderstelde dierenliefde er onder meer uitziet. Na die heldere blik is het goed dwalen in de stille landschappen van Shigeru Takato (1972), die hij steeds in een drieluik presenteert: waarvan waren zij getuige? Anna Simone Wallingers (1980) werk is het enige dat zich concreet met ‘de maatschappij’ verbindt. Zij fotografeerde gedurende twaalf uur elke dertig minuten een paar van de asielzoekers die in een buitenwijk van Berlijn in een soort containers de beslissing over hun toekomst afwachten. Men zit, hangt, maakt een bed op of ligt nog onder de dekens. Wederom scènes die zich niet tot Duitsland beperken, maar op z’n minst voor iedere Europeaan herkenbaar zijn of te verstaan. > Duitsland gute aussichten Wijnterminal, Cruquius Cultuur Creatie Strip, Amsterdam
Stiltes in Egypte Zeg Egypte en zie kamelen. Piramides. Sfinxen. Zand. Nee, dat dekt niet de lading, maar sommige landennamen hebben nu eenmaal last van direct opdoemende beeldassociaties. En die zijn koppiger dan alles wat erna komt. Egypte doet mee aan GRID2010 onder de titel Expressions in Silence. Riham El Sadany stelde de tentoonstelling samen en is zelf ook een van de exposanten. Zij zegt vooral geïnteresseerd te zijn in lichaamstaal. Die probeert ze te vangen op doek, want El Sadany is tevens schilder. Maar met haar kwast versiert ze ook graag mensen, en maakt daar dan weer foto’s van. We zien een bont beschilderde dame, met als kers op de taart miniatuurpalmpjes in heur haar. ‘Ik wil eerder een atmosfeer betrappen of een onverwacht detail, dan een directe gelijkenis reproduceren’, verklaart zij zichzelf. El Sadany is niet de enige die zich niet tot één kunstdiscipline heeft beperkt; het geldt voor alle vijf de Egyptische fotografen waarvan we werk zien. Zo is Amr Orensa tevens meubelontwerper, werkt Ayman Lofty ook als videokunstenaar, heeft Sherif El-Gendy de weg naar fotografie gevonden via muziek en schilderen, en volgt Marwa Adel, die ook computer designer is, op dit moment een opleiding tot kunstschilder. De overgang lijkt al zichtbaar in haar bijdragen aan Expressions in Silence: de achtergrond van waaruit haar modellen 30.09.10 De Groene Amsterdammer 9
Marwa Adel > Egypte
voorzichtig te voorschijn komen, of er juist in verdwijnen, doet denken aan de textuur van schilderlinnen. Die verstrengeling van belangstelling, of inspiratiebronnen, is bij El-Gendy minder goed terug te zien. Hoewel zijn bezigheden als muzikant en schilder hem naar eigen zeggen geholpen hebben om creatief te denken, en ‘een unieke stijl te krijgen’, is zijn werk het minst ongewoon. In die zin dat het foto’s zijn van wie en wat hij zoal tijdens zijn reizen door Egypte zag; er komt geen gemengde techniek aan te pas. En ook Orensa’s foto’s (onder meer van in boerka gehulde vrouwen die door een druipsteengrot lopen) verraden in niets dat hij uit een meubelmakerfamilie komt. Omgekeerd heeft het wel effect, zo denkt men in het familiebedrijf: ‘Zijn passie voor fotografie komt duidelijk naar voren in de artistieke accenten van zijn ontwerpen.’ Ayman Lofty begon als modeontwerper, werd toen art director en vervolgens fotograaf. Hij maakt esthetisch werk, waaraan hij geïnspireerd door zijn videokunst elementen toevoegt als (de suggestie van) beweging en het overvloeien van de ene scène in de ander. Waarbij die ‘scène’ bijvoorbeeld het voor-, zij- en onderaanzicht van iemand betreft. Lofty werkte in 2006 samen met El Sadany voor een expositie op het vliegveld van Caïro; zij beschilderde modellen en hulde hen in kleding van de plek waar ze oorspronkelijk vandaan kwamen; hij maakte daar foto’s van. Dat vormde een aanleiding voor de vraag naar veertien levensgrote afbeeldingen die verschillende naties vertegenwoordigen, om op te hangen in een van de terminals waar dagelijks duizenden reizigers doorheen trekken. Lofty, die buiten Egypte al enige bekendheid had verworven, wordt sindsdien ook gezien in eigen land. > Egypte Expressions in Silence Kunstuitleen Amstelveen en de Bibliotheek van Amstelveen
Industrieel verval in Tsjechië Een van de foto’s van Václav Jirásek (1965) siert een affiche van GRID2010. We zien een in zil10 De Groene Amsterdammer 30.09.10
ver uitgedoste figuur – lange jas, bovenformaat handschoenen – die vanachter een donkere bril en vanonder een bruingouden, hoofd bedekkende kap de toeschouwer aankijkt. Met welk ruimteschip is die hier geland? vraag je je af, maar Jirásek vond de man in een van de vijf Tsjechische fabrieken die hij fotografeerde voor zijn serie Industria. Een documentair verslag in zeventig portretten van een paar van de enorme hallen die een hoofdrol speelden tij-
dens de Industriële Revolutie, maar gaande de tijd eerst in onbruik en vervolgens in verval zijn geraakt. Vastgeroeste lopende banden, afbrokkelende infrastructuren van buizen, imposante machines die niets anders meer doen dan stof verzamelen. De apparaten op zich doen soms nog geluid en bedrijvigheid vermoeden, maar je ziet aan het gefilterde zonlicht dat door gebarsten ruitjes valt dat de stilte hier zo diep is als de verlaten gebouwen groot zijn. Jirásek noemt zijn werk een metafoor voor een stervend Europa en alle vroegere dromen van werk en een hoge(re) levensstandaard voor iedereen. Want de industrie is verplaatst of verdwenen en we leven inmiddels in het digitale tijdperk, waarin het dag in, dag uit de kantoren zijn die volstromen met mensen, in plaats van de fabrieken. Het is niet de eerste keer dat Jirásek zich verdiept in wat industriële ruïnes ons te vertellen hebben. Van 1994 tot 1996 werkte hij aan Vankovka, een ode aan, of registratie van, de beroemdste en oudste (en al lang gesloten) fabriek in Brno. In 1864 gesticht, in 1992 tot cultureel monument uitgeroepen. Jirásek
maakte er zwart-witopnamen die poëtisch vallende lichtbanen tonen in een omgeving gemaakt voor zware arbeid. Door Jiráseks lens verandert de desolate plek voorzien van hoge gewelven bijna in een kathedraal. Inmiddels is zijn blik minder romantisch. Dat kwam onder meer door de mensen die Jirásek aantrof. Want tussen de puinhopen scharrelen nog altijd een paar mannen rond. Zij zijn gehuld in beschermende pakken of hebben simpelweg aangetrokken wat er voorhanden was, om nu eenmaal een laag te hebben tussen hun lichaam en de smerigheid waarmee en waarin ze werken. Industria bestaat behalve uit kleurenfoto’s van de schoonheid van vergane glorie uit portretten op bijna ware grootte van de veelal jonge jongens. Jirásek plaatste hen voor achtergronden die op de locatie aanwezig waren en ‘toevallig’ mooi bij hun kleding kleuren. Hun gezichten dragen zwarte vegen, hun blikken zijn als die van hondjes die er nog niet van overtuigd zijn dat ze niet weggejaagd zullen worden. De mens is bijna verdwenen van die voorbije plekken van vooruitgang, die zich nu als ecologische probleemgebieden manifesteren. Maar iets schemert er soms nog door, in die productieve mannenomgeving van weleer; de moeite die een individu heeft gedaan om zich zichtbaar te maken, of staande te houden, tussen de dominantie van metaal. Jirásek legde ook die sporen voor altijd vast: het laatste beetje graffiti, een enkele pin-up. > Tsjechië Václav Jirásek / Industria Wijnterminal, Cruquius Cultuur Creatie Strip, Amsterdam
Václav Jirásek Industria cyclus > Tsjechië
Frank Relle Clouet, 2005 > Verenigde Staten
Therapeutische fotografie in de VS Vijf jaar geleden raasde orkaan Katrina over en langs de staten Mississippi, Louisiana en Alabama. New Orleans werd het zwaarst getroffen: meer dan achttienhonderd doden, tienduizenden ontheemden en een voor tachtig procent verwoeste stad. Before, During, After is de Amerikaanse bijdrage aan GRID2010, de visuele reactie van twaalf fotografen uit zuidwest-Louisiana op de stroom die hun leven en werk overspoelde. Wat maakten ze vóór eind augustus 2005, wat deden ze tijdens de ramp zelf, en hoe beïnvloedden de gebeurtenissen in die periode hun latere projecten? Neem nu Zack Smith. Hij werkte zich in de jaren voor Katrina een slag in de rondte in New Orleans, deed er alles aan om zich er een plek als fotograaf te verwerven. Smith portretteerde lokale musici, gaf les aan de kunstacademie, was fotoarchivaris bij een kunstcentrum. ‘Ik barstte van de energie.’ Na Katrina was alles waarvoor hij gewerkt had weg en verspreidden zijn voormalige klanten zich over het land. Smith leefde vervolgens naar eigen zeggen als een Mad Max in zijn geruïneerde stad en vond zichzelf gevaarlijk hoog terug in bomen die hij hielp te verwijderen. Hij moest toch ergens geld mee verdienen. Tot hij zich op een dag ging storen aan de foto’s van zijn omgeving die hij steeds terug zag komen in de media. Smith wilde de focus verleggen van de vernietiging naar de wederopstanding, en voelde in zichzelf het begin van iets nieuws. ‘Mijn stad was veranderd, dus ik ook. Logisch toch?’ Hij begon met het maken van portretten van mensen die teruggekeerd waren en soms wat terugvonden tussen het puin, zoals een kromgetrokken, wit uitgeslagen lp. Dat niet alleen het leven, maar ook wat je
maakt nooit meer hetzelfde is na het ervaren van zoiets ontwrichtends bewijst Before, During, After. En dat het oppakken van de creatieve draad kan helpen om je weer te verbinden met de grond onder al dat verwoestende water. Want kijk naar Eric Julien, die vrijwel alles kwijtraakte, waaronder tien jaar werk gemaakt als documentair fotograaf in New Orleans en Haïti. Hij ging terwijl hij op drift was collages maken, onder meer van de paar geredde foto’s die hij nog had of wist te reproduceren. ‘Dat was therapeutisch.’ Jonathan Taviesa hielp zichzelf op de been door sculpturen te construeren en die te fotograferen: we zien stoelen waarop tijdschriften liggen, hangend in een boom. ‘Je moet erachter zien te komen hoe je werk kunt blijven produceren na zo’n traumatische gebeurtenis.’ Voor Rowan Metzner betekende Katrina de omschakeling van het fotograferen in zwartwit naar kleur. Maakte hij eerst in stemmige grijstinten detailopnamen van lichaamsdelen, getroffen door de kleurloosheid van de surrealistische omgeving van New Orleans kreeg hij behoefte aan kleuren. Daarin registreerde hij eenzame, ooit gekoesterde spullen, getuigen van een voorbij leven. Een kroonluchter aan het plafond in het geraamte van een kamer bijvoorbeeld. En dan zijn er nog de prachtig belichte opnamen van Frank Relle. Hij had als specialiteit het fotograferen van de architectonische rijkdom van New Orleans, en werd jarenlang steeds opnieuw getroffen door de variëteit in huizen en de stadia van reparatie die hele levensverhalen vertellen. Na Katrina kon hij wat dat laatste betreft zijn lol op, als ‘lol’ hier het woord mag zijn. Toestemming om zijn werk te doen heeft Relle aan de (verdwenen) bezitters van die openstaande huizen niet gevraagd. ‘Maar wel om vergeving.’ > Verenigde Staten Before, During, After Frank Art Center, Amsterdam-Zuidoost 30.09.10 De Groene Amsterdammer 11
Met de klok mee: Alips’ ontbijt; Geronimo’s tijdelijke slaapplek; Emmanuel’s kerk, The Celestical Church of Christ; Ibrahim helpt Victor met zijn werk
Een paspoort voor ongedocumenteerden
Een sponsje in een wasbak
Geef migranten een camera en vraag ze hun eigen leven te fotograferen, zodat de afstand tussen object en subject verdwijnt. Het resultaat is een zeer diverse serie foto’s, maar een gevoel van eenzaamheid is niet helemaal te vermijden. door yasha lange
12 De Groene Amsterdammer 30.09.10
In Nederland bestaat, net als in veel andere lan den, een parallelle illegale samenleving. Onge zien en zonder iemand tot last te zijn bewegen buitenlanders zonder geldige papieren zich door de stad. Ze worden opgevangen door hun eigen gemeenschap, geholpen door familie leden, aan het werk gehouden door referenties van vrienden. Het zijn op familie en afkomst gebaseerde schaduwnetwerken, concludeerde hoogleraar sociologie Godfried Engbersen al eens. Turken kunnen aan het werk bij de Turkse pizzeria en de Turkse bakker. Afrikanen helpen elkaar aan een woning in de Bijlmer. Kerk gemeenschappen zijn meer sociale dan religi euze ontmoetingscentra. Er wordt hard gewerkt. Meestal schoon maken, oppassen of afwassen. Soms in de bouw of de landbouw. Het verdiende geld wordt gespaard en naar huis gestuurd. Western Uni on heeft alleen al in de regio Amsterdam vijf tig agentschappen, klaar om cash geld over te maken naar de hele wereld. Blanke, autochtone Nederlanders zijn daar zelden te zien. Het zijn de migranten zonder bankrekening, levend in de grijze cashmaatschappij, die via money transfers hun familie in de Filippijnen, Colom bia of Ghana onderhouden. Asielzoekers die procederen voor een ver blijfsvergunning zijn zichtbaar, zij etaleren vaak hun ellende om aan te tonen dat het onmen selijk is ze terug te sturen. Migranten zonder geldige papieren is er juist alles aan gelegen om níet op te vallen. Ze kopen altijd een kaartje voor de tram, want als ze zonder kaartje gepakt worden komen ze misschien in de problemen. Ze hebben licht op hun fiets, betalen de huur, raken niet betrokken bij vechtpartijtjes. Ze zijn graag onzichtbaar.
Hoe maak je hun wereld zichtbaar? Met die vraag speelden fotografe Juliette Erkelens en kunstenares Annette Kouwenhoven in 2007. Onder welke omstandigheden leven ze, waar vullen ze hun dagen mee, hoe kijken ze naar Nederland? Erkelens en Kouwenhoven vroe gen zich af wie die migranten zijn, wat hun verhaal is en ‘wilden de mensen zelf zichtbaar maken’. Hun aanpak klinkt eenvoudig: geef ze een camera en vraag ze hun eigen leven te fotogra feren, zodat de afstand tussen object en sub ject verdwijnt. Het Amsterdams Fonds voor de Kunst wilde het project wel steunen, maar het bleek lastig om deelnemers te vinden en hen ervan te overtuigen dat het een goed idee is om zichzelf in beeld te brengen. Via het Wereld huis, een ontmoetings- en informatieplek voor ongedocumenteerde migranten, kwamen ze uiteindelijk in contact met ‘ongedocumenteer den’ uit onder meer de Filippijnen, Nigeria, Indonesië, Oeganda, Sierra Leone en Colombia. Ze kregen les tijdens bijeenkomsten en moesten vier maanden lang opdrachten maken (fotogra feer bijvoorbeeld een plek die je doet denken aan thuis, of een voorwerp uit je verleden, of een dag uit je leven). Uiteindelijk deden vijftien mensen uit tien verschillende landen mee aan het project. Het resultaat is een zeer diverse serie foto’s. De een zoomt in, de ander fotografeert afstan delijk. De een bekijkt de omgeving, de ander beschouwt zichzelf. De een heeft oog voor detail, de ander voor sfeer. Het zijn geen mooie of kwalitatief uitzonderlijke foto’s, maar dat is ook niet de bedoeling. Soms zijn de beelden heel direct. 75 euro, drie chocolaatjes en een briefje: Would you
please clean the fridge. Thanks and have a good day! Dat is het contact met Nederland en Nederlanders, voor de meeste schoonmakers. Een foto van zes sleutelbossen op een rij, met stickertjes van maandag tot zaterdag, ter illu stratie van de werkweek. Of een sponsje in een wasbak, als symbool van het dagelijks leven. In andere gevallen zijn de beelden juist heel associatief. Een schaduw op de stoep, een vlin der, een tafeltennistafel. Aan wat herinnert dit, voor wie is dit belangrijk, en waarom? Som mige beelden zijn moeilijk te begrijpen zonder uitleg. Wat symboliseert een groen kopje in een
lege studio? Ferduous moet telkens verhuizen, blijkt uit de bijschriften die achter in de publi catie zijn opgenomen. Een groene stoel in een ziekenhuis? Johnson moet twee keer per week naar de nierdialyse. Een man tussen groene bosjes? De Hortus Botanicus herinnert Ibra him aan zijn thuisland. De kracht van de foto’s schuilt in de combinatie met de verhalen van de personen die ze gemaakt hebben. Soms zijn de beelden vrolijk en kleurrijk, bijna onnatuurlijk. Een hele serie bloemen, een suikerspinnenkraam op de kermis, een glim mende etalage. Vivian, uit de Filippijnen: ‘Ik
heb de foto’s van bloemen vergroot en aan mijn muur gehangen, dan kan ik ontspannen en aan goede dingen denken.’ Maar lang niet alle beelden zijn zo opgeto gen, integendeel. Veel slecht weer, lege avonden in Amsterdam, familieleden die gemist worden en illustraties van hard werken. Het was mis schien niet de bedoeling van Erkelens en Kou wenhoven, maar een gevoel van eenzaamheid is niet helemaal te vermijden. De bijschriften versterken dat effect nog, misschien onbewust want Erkelens en Kouwenhoven wilden vooral laten zien hoe normaal de migranten zijn. Van daar ook dat ze geen illegalen mogen heten, ook al zijn het migranten zonder verblijfs vergunning. ‘Een mens is niet illegaal, dat is een negatief label’, zegt Kouwenhoven. Een Nigeri aan die Nederland binnenkomt op een toeris tenvisum, niet naar huis gaat en vervolgens hier een leven opbouwt is volgens hen een ongedo cumenteerde, geen illegaal. Het project dient voor Kouwenhoven en Erkelens dan ook een hoger doel: de foto’s kun nen de migranten legitimiteit verschaffen in de samenleving waarin ze opereren. Een paspoort voor ongedocumenteerden. Om aan te tonen dat ze hier wel horen, wel hun rol vervullen. De verhalen moeten, in combinatie met de beel den, laten zien dat zij ook gewoon hun familie missen, af en toe ziek zijn, kinderen hebben en nadenken over hun toekomst.
> De expositie Redocumented is van 25 september t/m 7 november dagelijks te bezichtigen in de tuin bij de Corvershof, de tuin bij de Hermitage. Ingang: Nieuwe Herengracht 20, Amsterdam. De publicatie komt te liggen bij de kunstboekhandels in Amsterdam en kost vijf euro 30.09.10 De Groene Amsterdammer 13
Vanaf linksboven met de klok mee: Renzo Giraldo Mesones, Pilgrimage During Qoyllur Rit’i Festivity Cusco > Peru vs. Peru, De Spiegel, Fotovakschool, Amsterdam; Anna Simone Wallinger, Container, 2009, gute aussichten > Wijnterminal, Cruquius Cultuur Creatie Strip, Amsterdam; Arthur Martin, Venetië Piazza > Kunstcentrum Haarlem; Frederik Heyman, Your Deconstructive Vision Was Making Me Nervous > Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond, Amsterdam; Chi Po-lin, Vogelvlucht perspectief van Taipei met het Taipei 101-gebouw > Expositie Taiwan Sublime, Museum Geelvinck, Amsterdam
16 De Groene Amsterdammer 30.09.10
30.09.10 De Groene Amsterdammer 17
Hedendaagse Kunst Bonhams, internationaal veilinghuis voor kunst en antiek, met vestiging in o.a. Amsterdam draagt de Photo Biennale een warm hart toe en wenst alle deelnemers veel succes! Bonhams heeft meer dan 700 veilingen per jaar wereldwijd en beschikt over specialistische kennis en ervaring in meer dan 50 verschillende afdelingen. Niet alleen in de “klassieke”vormen van kunst, maar ook in de jonge en moderne kunstuitingen. De komende veilingen: Post War and Contemporary Art and Design 22 september Italian Art and Design 22 september Vision 21- A sale of post war and contemporary paintings, prints, sculpture, photographs and modern design furniture 20 oktober Photographs 16 november Design from 1860 17 november Modern and Contemporary Prints 30 november Met het oog op inbreng voor de veilingen zijn onze experts geregeld in Amsterdam om uw kunstobjecten te taxeren en u vrijblijvend, kosteloos en vertrouwelijk te adviseren. Zie hiervoor ook de website : www.bonhams.com, waar u het actuele overzicht van taxatiedagen vindt op de Nederlandse pagina. Voor inlichtingen en afspraken:
Karel Appel ‘Birds Waiting as Still Life’, oil on canvas Richtprijs: £30,000 - 50,000
Andy Warhol (American, 1928-1987) Mao Screenprint in colours, 1972 Richtprijs: £18,000-22,000
`Ferdinand Preiss’ An Art Deco Clock verkocht voor £18,000 in nov 2009
Norman Parkinson (British, 1913-1990) After van Dongen, 1959 Richtprijs: £3,000 - 5,000
Saskia Magnin- Simonis +31 (0) 20 670 9701 t +31 (0) 20 670 9702 f +31 (0) 651 236 071 m saskia.magnin@bonhams.com
Bonhams De Lairessestraat 123 1075 HH Amsterdam Netherlands www.bonhams.com/netherlands