2009-2010 stedelijk museum alkmaar
2
Colofon Uitgave Stedelijk Museum Alkmaar Canadaplein 1 1811 KE Alkmaar 072-5489789 museum@alkmaar.nl www.stedelijkmuseumalkmaar.nl Beeldverantwoording Mike Bink fotografie, www.mikebinkfotografie.nl Jan Jong Fotografie, www.jjfoto.nl Khanh Truong, freelance fotograaf bij tentoonstelling ‘Stap in! Vier eeuwen onderweg in Noord-Holland’
Voorwoord
Op weg naar een vernieuwd museum Het Stedelijk Museum Alkmaar is één van de oudste stadsmusea van Nederland en werd opgericht in 1875. Nu, 135 jaar en twee gebouwen verder, werkt het museum aan zijn toekomst. De afgelopen twee jaar is die gedroomde toekomst steeds dichterbij gekomen. Veel toekomstplannen zagen het licht, maar ook de dagelijkse realiteit stelde ons niet teleur. 2009 en 2010 zijn bijzonder goede jaren voor het Stedelijk Museum Alkmaar geweest, uitmondend in een recordaantal bezoekers in 2010. Dit was het resultaat van een afwisselend en aantrekkelijk programma van tentoonstellingen en activiteiten en een sterkere positionering op de museummarkt.
Lidewij de Koekkoek, directeur Stedelijk Museum Alkmaar
Het museum heeft al jaren een groot lokaal en regionaal bereik. Voor een landelijk publiek van museumbezoekers en cultuurtoeristen is het museum steeds meer een trekpleister. In 2010 is het aandeel landelijk publiek opvallend toegenomen, vooral door de intensieve marketing van tentoonstellingen met een landelijke uitstraling. Vanaf 2009 is daarnaast hard gewerkt aan de voorbereiding van de vernieuwing van de museumzalen, investeringen in de collectie- en educatiefunctie en vooral investeringen in de mensen - publiek én medewerkers - die het museum tot een succes maken.
3
4
Programma symposium Jacob Cornelisz van Oostsanen 15 maart 2010 Stedelijk Museum Alkmaar
Portret van Jacob Cornelisz van Oostsanen, schilder onbekend, 1533, Amsterdams Historisch Museum (bruikleen Rijksmuseum Amsterdam)
INHOUD
Tentoonstelling ‘Stap In! Vier eeuwen onderweg in Noord-Holland’
Bedrijfsplan 2010-2014, Portret van Alkmaar
Op weg naar een vernieuwd museum Vernieuwing museum Bedrijfsplan ‘Portret van Alkmaar’
3 6 8
Presentaties Tijdelijke tentoonstellingen Vaste presentatie Foyer Evenementen en activiteiten
10 12 14 15 16
Educatie Scholen Basisonderwijs Voortgezet onderwijs Volwassenen / algemeen
18 20 21 22 23
Collectie Collectiebeheer Onderzoek en publicaties Aanwinsten Bruiklenen
24 26 27 27 28
Marketing en communicatie Marketing Communicatie Bezoekersprofiel Schutters en vrienden Fondsen, sponsoren en donateurs
30 32 33 34 36 37
De organisatie Museumorganisatie Een stadsbedrijf en cultureel ondernemer Veiligheidszorg en techniek Vrijwilligers
38 40 41 42 43
Bijlagen
44
5
6
De stad Alkmaar en het Stedelijk Museum Alkmaar worden steeds aantrekkelijker voor een groot publiek. Een positieve trend die we willen doorzetten en versterken door te investeren in het museumgebouw, onze publieksfaciliteiten en in ons basisproduct: de museumzalen.
VERNIEUWING museum De komende jaren wordt het entreegebied met museumcafé en museumwinkel gemoderniseerd, worden de museumzalen vernieuwd en zullen de hoogtepunten uit de collectie volop in de schijnwerpers staan. In 2009 hebben we intensief met elkaar en met ons publiek nagedacht over de nieuwe koers van het museum. Hoe ervaren bezoekers het museum nu, waar is men enthousiast over, wat is verouderd, waar zijn logistieke knelpunten en vooral: hoe kunnen we nog aantrekkelijker zijn voor het hedendaagse museumpubliek? De foyer heeft begin 2009 een beperkte make-over ondergaan om zo een speelser en aantrekkelijker ontmoetingsgebied te zijn voor onze bezoekers. In 2010 zijn de ideeën uit de brainstorms omgezet in concrete plannen. Daarnaast vormde de financiering van de modernisering een groot aandachtspunt. Een nieuwe website en huisstijl maakten in 2010 de vernieuwing al zichtbaar voor het publiek. Maar in 2012 wordt deze ook zichtbaar in het museum zelf. De herinrichting start in de foyer en het souterrain en zal eind 2014 de bovenverdieping bereiken. Een intensief proces dat door het museumteam met enthousiasme en grote inzet in gang is gezet en wordt uitgevoerd naast de reguliere werkzaamheden.
Lancering van de nieuwe website, oktober 2010
Preview van de eerste ontwerpen van de Victorie!-zaal op 5 oktober 2010 Sfeerimpressie ontwerp Victorie!-zaal Kleine make-over van de foyer.
7
Bedrijfsplan ‘Portret van Alkmaar’ Het nieuwe bedrijfsplan ‘Portret van Alkmaar’ is in 2009 opgesteld en wordt vanaf 2010 uitgevoerd. Het plan toont de koers die we voor de periode 2010-2014 hebben uitgezet. Centraal staan de aanscherping van onze missie, ons profiel en onze producten. Er is meer focus aangebracht met als doel het imago te versterken en de herkenbaarheid van het museum te vergroten. Ontwikkelingen in de museummarkt, toenemende wensen en verwachtingen van ons (potentiële) publiek en andere veranderingen in de omgeving van het museum dagen ons uit. Wij moeten onze werkwijze en onze producten meer toegerust maken op de toekomst. Het museumpubliek van nu (en van de nabije toekomst) vraagt om authenticiteit en uniciteit, maar wil tegelijk ook beleving en spektakel. Het stelt hoge eisen aan de kwaliteit van de presentatie, maar ook aan de voorzieningen die het museum biedt.
8
Programma symposium Jacob Cornelisz van Oostsanen 15 maart 2010 Stedelijk Museum Alkmaar
Portret van Jacob Cornelisz van Oostsanen, schilder onbekend, 1533, Amsterdams Historisch Museum (bruikleen Rijksmuseum Amsterdam)
Voorzieningen van het museum: bijvoorbeeld een ontvangst in de foyer
Samenwerking met het Amsterdams Historisch Museum (nu Amsterdam Museum)
Tentoonstellingsarrangement met Museum Kranenburgh in Bergen
In het nieuwe bedrijfsplan hebben wij onszelf diverse doelen gesteld, waar wij vanaf 2010 nadrukkelijk aan werken. Het doel om het minimumaantal bezoekers in 2014 structureel te hebben verhoogd van 30.000 tot 45.000, is in 2010 meteen ingehaald door de werkelijkheid. Het museum haalde een ongekend bezoekersrecord van 58.032. Vooralsnog gaan wij er vanuit dat dit een uitzonderlijke piek is, maar het zegt veel over de potentie van het museum. Ons streven om de samenwerkingsverbanden binnen de stad en binnen de cultuur- en erfgoedsector te intensiveren, leverde direct goede resultaten op. Met onze cultuurpleinpartners (Theater De Vest, Bibliotheek Kennemerwaard, Artiance Centrum voor de Kunsten, de Grote Sint-Laurenskerk) en andere stedelijke cultuurinstellingen (zoals het Regionaal Archief, het Kaasmuseum, Monumentenzorg & Archeologie, de stichting Uit-in-Alkmaar) zijn allerlei activiteiten georganiseerd die de positionering van Alkmaar als aantrekkelijke cultuurhistorische stad versterken. Ook wordt op projectbasis samengewerkt met andere musea, zoals Nieuw-Kranenburg in Bergen en het Amsterdams Historisch Museum (nu Amsterdam Museum).
9
10
Presentaties Met publieksgerichte presentaties en activiteiten heeft het Stedelijk Museum Alkmaar in 2009 en 2010 veel bezoekers getrokken. In 2010 werd met 58.032 bezoekers een record behaald.
11
12
Tijdelijke tentoonstellingen Het museum heeft in 2009 een sterkere focus aangebracht in de programmering: tentoonstellingen en activiteiten moeten een relatie hebben met Alkmaar of met de eigen collectie. Bezoekers moeten weten wat ze hier wel en niet kunnen verwachten. Kortom: een duidelijker profiel. In vervolg hierop is een meerjarenprogramma 20102014 opgesteld. De afgelopen twee jaar organiseerde het museum verschillende succesvolle tentoonstellingen die uiteenlopende publieksgroepen trokken. Liefhebbers van moderne kunst konden genieten van Huwelijk of Kunst (zomer 2009), over het werk van Alida Pott, Pau Wijnman en Charley Toorop en In het licht van (zomer 2010). In deze laatste presentatie stond de invloed van schilders als Van Gogh, Cézanne en Le Fauconnier op de Bergense School centraal. Liefhebbers van de regionale cultuurgeschiedenis kwamen
ruim aan bod met Macht en Mystiek. Egmond in de middeleeuwen (winter 2008-2009) en Stap in! Vier eeuwen onderweg in NoordHolland (winter 2009-2010). Een bijzondere publiekstrekker was Sesamstraat. Schuif gezellig aan (winter 2010-2011), een educatieve tentoonstelling die in samenwerking met het Gemeentemuseum Helmond werd georganiseerd. Hoezeer dit project ook bijdroeg aan het bezoekersrecord, het zal in de toekomst geen navolging krijgen omdat het geen relatie heeft met Alkmaar of de museumcollectie.
Tentoonstelling ‘In het licht van. De Bergense School geïnspireerd door Cézanne, Van Gogh en Le Fauconnier’
Tentoonstellingen in 2009 en 2010
13
Vaste presentatie 14
De vaste presentatie van het museum is in 2009 en 2010 op enkele punten verbeterd. Op de bovenverdieping is meer ruimte gecreëerd om De kaasdragers van Charley Toorop, een belangrijk bruikleen van het Stedelijk Museum Amsterdam, goed te kunnen presenteren. Op de benedenverdieping zijn verschillende werken ingepast: het in 2008 aangekochte stadsgezicht van Jan ten Compe en een visstilleven van Pieter van Schaeyenborgh hebben een prominente plek gekregen. Ook door bruiklenen is de vaste presentatie soms tijdelijk aangepast. De grootste veranderingen waren te zien in de kleine bovenzaal, waar verschillende presentaties van werken uit de Bergense School elkaar opvolgden. In 2009 is door een groot team van medewerkers nagedacht over de toekomst van het museum en zijn de eerste plannen voor de vernieuwing van de museumzalen ontwikkeld. In 2010 is intensief gewerkt aan de uitwerking van deze eerste plannen. Tussen 2012 en 2014 zal de gehele vaste presentatie gefaseerd worden vernieuwd. De reden is de veroudering van de huidige presentatie (gerealiseerd in 2000) en de uitkomsten van het doorlopende publieksonderzoek. De bezoekers komen
vooral voor tijdelijke tentoonstellingen en steeds minder voor het museum als geheel (circa 40 procent in 2009 en 2010). In vergelijkbare musea komt ruim 75 procent voor het geheel en dus ook voor de vaste presentatie. Een aantrekkelijke vaste presentatie leidt tot een hoger herhaalbezoek en tot een langer verblijf. In vergelijkbare musea brengen bezoekers gemiddeld een kwart meer tijd door. Volop aanleiding om de museumzalen te vernieuwen. Op 8 oktober 2012 zal het museum de eerste nieuwe museumzaal openen, getiteld: Victorie! Het beleg van Alkmaar in 1573. Deze presentatie is interactief en op de beleving van bezoekers gericht. De ruime aandacht voor het beleg van Alkmaar sluit aan op de behoefte van Alkmaarders en het onderwijs. Hetzelfde geldt voor een zaal over de Gouden Eeuw van Alkmaar. In deze esthetische opstelling worden de mooiste kunstschatten van het museum getoond. Een bezoek aan het museum wordt met elke zaal gevarieerder en aantrekkelijker. Een filmtrailer en een foyerpresentatie gaven in oktober 2010 al een voorproefje van de nieuwe Victorie!-zaal.
Visstilleven met gezicht op Egmond, Pieter van Schaeyenborgh, ca. 1635-1657
Het Beleg van Alkmaar in 1573, 1862, Herman F.C. ten Kate, schenking dr. Hofsteestichting
Schatten uit het depot worden opgesteld in de foyerpresentatie
Restauratie van het gewelfstuk ‘Het laatste oordeel’ van J.C. van Oostsanen
Foyer De foyer staat als open publieksruimte in verbinding met de museumwinkel en het museumcafĂŠ en is vrij toegankelijk. Een gevarieerd programma van zes kleine presentaties per jaar verleidt mensen tot een museumbezoek. De foyerpresentaties in 2009 en 2010 waren zeer divers: van het presenteren van een aanwinst tot het tonen van bijzondere objecten uit het depot. Hoogtepunten waren de gewelfstukken van Jacob Cornelisz van Oostsanen uit de Grote Sint-Laurenskerk van Alkmaar. In 2009 werd een gerestaureerd paneel met De zielenweging getoond en in 2010 werden de laatste panelen van Het laatste oordeel in het museum gerestaureerd. Een indrukwekkende ervaring voor bezoekers ĂŠn museummedewerkers. Voor het 350-jarig bestaan van de Remonstrantse Gemeente (2009) werd het avondmaalzilver uit het depot gehaald, gevolgd door nog veel meer depotschatten in de presentatie Verwonder! (2010). Liefhebbers van antieke poppen konden hun hart ophalen bij De poppenhoek (2010). De snel wisselende foyerpresentaties brachten het museum regelmatig in het nieuws en stimuleerden het museumbezoek; slechts een klein deel beperkte zich tot een bezoek aan de foyer. Een grote meerderheid bezocht vervolgens het museum zelf.
15
16
Evenementen en activiteiten Met speciale evenementen en activiteiten wist het museum in 2009 en 2010 veel bezoekers te trekken. De vaste evenementen (Museumweekend, Kunst tot de Nacht, Open Monumentendag en 8 Oktober) leverden respectievelijk 2.726 (2009) en 4.375 (2010) bezoekers op. Omdat het museumbezoek op deze dagen gratis is, komen er ook mensen die normaal gesproken weinig musea bezoeken. Een bijzondere activiteit aan het einde van 2010, de opnames van het AVRO-programma Tussen Kunst en Kitsch, bracht 1.365 extra bezoekers naar het museum. In november 2010 werd het 10-jarig bestaan van het Cultuurgebouw gevierd. Het museum, Bibliotheek Kennemerwaard, Artiance Centrum voor de kunsten en theater De Vest organiseerden samen een spannend walking dinner met verrassende acts op verschillende (verborgen) plekken in het cultuurgebouw. In samenwerking met andere cultuurorganisaties in Alkmaar, organiseerde het museum het Alkmaars Historisch Café. Deze lezingenreeks werd
zeer goed bezocht, vooral bij populaire onderwerpen zoals de stoomtrein Bello, de luchtoorlog boven Noord-Kennemerland, het woonhuisinterieur in de negentiende eeuw en de watersnoden in NoordHolland. Sommige activiteiten sloten aan bij een tentoonstelling, zoals de schrijversworkshop bij de tentoonstelling In het licht van. De cursisten lieten zich voor hun schrijfwerk inspireren door de kunstenaars van de Bergense School. De activiteiten die het museum organiseert, moeten het museumbezoek stimuleren of iets aanvullends bieden voor een specifieke doelgroep. Juist door activiteiten kan het museum een bezoek aantrekkelijker maken.
Catering bij evenementen en ontvangsten Museumweekend 2009: workshop ‘zoete prinsen en prinsessen’
Optreden van ‘The Blue Meanies’, Kunst tot de Nacht 2010
‘Opnamen van ‘Tussen Kunst en Kitsch’ op 13 december 2010
17
18
Educatie Het museum ziet educatie als een integraal onderdeel van alle publieksactiviteiten. Het gaat om de informatieoverdracht aan onze bezoekers. Voor het onderwijs wil het museum het aanbod vernieuwen en verbreden.
19
Het museum wil meer continu誰teit brengen in de educatieve activiteiten, de kwaliteit van het aanbod verhogen en de relatie met het onderwijs versterken. Daartoe is in 2008 een medewerker educatie toegevoegd aan de formatie. Onder educatie verstaan wij overigens ook volwasseneneducatie. In de maatschappij wordt een leven lang leren steeds vanzelfsprekender: mensen willen zich blijven ontwikkelen. Dat geldt zeker voor de volwassenen die regelmatig een museum bezoeken. De vorm waarin dat gebeurt kan verschillen: van een rondleiding of lezing, tot een interactieve toepassing op zaal. De aangeboden informatie moet begrijpelijk zijn en de bezoeker moet deze gemakkelijk kunnen vinden.
20
Scholen Scholen uit Alkmaar en omgeving kwamen vooral af op Macht en Mystiek en Stap in!. Bij deze tentoonstellingen waren speciale museumlessen voor het basisonderwijs samengesteld. Uit het basisonderwijs kwamen respectievelijk 2.723 (2009) en 2.614 (2010) leerlingen naar het museum. Uit het voortgezet onderwijs waren dat er 1.666 (2009) en 1.971 (2010). Voor Sesamstraat is eveneens een museumles gemaakt, maar de meeste schoolgroepen zouden pas in 2011 komen.
Tekenen in de tentoonstelling ‘Sesamstraat’ Museumles bij ‘Stap in! Vier eeuwen onderweg in NoordHolland’ Museumles over speelgoed vroeger en nu
21
Basisonderwijs Voor het basisonderwijs heeft het museum een aantal vaste programma’s: een museumles in De Kleine Wereld voor groep 3 tot en met 5 en Joris de Drakendoder voor groep 6 tot en met 8. In De Kleine Wereld ontdekken kinderen de speelgoedcollectie en leren zij over het spelen (en leven) van vroeger. Met Joris de Drakendoder ontdekken ze de geschiedenis van Alkmaar en leren ze hoe ze poorter kunnen worden. Bij een aantal tijdelijke tentoonstellingen is een speciaal programma ontwikkeld. Bij Macht en Mystiek (2008-2009) en bij Stap in! (2009-2010) is een museumles gemaakt waar veel schoolgroepen zich op hebben ingeschreven.
Het programma voor het basisonderwijs werd op twee manieren aangeboden: via CultuurPrimair en via onze eigen organisatie. De relatie met het basisonderwijs is de afgelopen jaren versterkt, een belangrijke voorwaarde voor het direct boeken van onze programma’s door scholen. Het contact met de scholen verloopt voornamelijk via de Interne Cultuurcoördinatoren (ICC’ers) die activiteiten inkopen voor de hele school. In het contact met deze ICC’ers is sterk geïnvesteerd.
Voortgezet onderwijs
22
Voor het voortgezet onderwijs zijn in het verleden programma’s ontwikkeld door de Historische Vereniging Alkmaar in samenwerking met de lerarenopleiding ILO en de cultuurorganisaties in Alkmaar. Onder de titel Alkmaar in de klas; de klas in Alkmaar worden vier tijdvakken belicht: de Middeleeuwen, de Gouden Eeuw, de negentiende eeuw en de twintigste eeuw. Het programma over de Gouden Eeuw wordt actief aangeboden in het museum. Wij breiden intussen het eigen aanbod uit: er is een workshop Kruip in de huid ontwikkeld, waarbij portretten centraal staan. En leerlingen uit het voortgezet onderwijs kunnen hun maatschappelijke stage lopen in het museum. Het aanbod voor het voortgezet onderwijs wordt samen met de andere cultuurorganisaties aangeboden via Formule C. In 2010 hebben de cultuurinstellingen van Alkmaar zich in een promotiefilmpje gepresenteerd aan het onderwijs.
Cultureel aanbod voor jongeren gebundeld in ‘Formule C’ ‘Rondje cultuur’ voor het voortgezet onderwijs
23
Volwassenen/ algemeen Schrijfworkshop bij tentoonstelling ‘In het licht van’
Onze volwassen bezoekers kunnen een lezing bijwonen of een rondleiding boeken door de vaste presentatie of een tijdelijke tentoonstelling. De rondleidingen kunnen worden afgestemd op de specifieke wensen van een groep. De rondleidingen bij een tijdelijke tentoonstelling waren vooral populair als beeldende kunst (Bergense School) het onderwerp was. Voor de meer jeugdige bezoekers zijn speurtochten ontwikkeld, bijvoorbeeld Zoek het goud. Veel bezoekers waarderen een bezoek aan het museum hoger als zij een rondleiding hebben gevolgd en bezoekers met jonge kinderen genieten meer van
hun museumbezoek als er een speciaal programma voor kinderen is. Het liefst willen zij dit programma volgen samen met hun kinderen. In de afgelopen jaren is vooral geïnvesteerd in het onderwijs, maar de komende jaren zal het aanbod voor reguliere bezoekers ook worden uitgebreid, zowel voor volwassenen als voor kinderen. Kinderen die het museum bezochten met hun (groot-)ouders mochten overigens ook een programma volgen dat voor het onderwijs was ontwikkeld. Dit gold bijvoorbeeld voor de museumles bij Stap in! Dit werd zeer gewaardeerd.
24
Collectie Vanaf 2009 is veel energie gestoken in het collectiebeheer en de collectieontsluiting. De komst van een nieuwe conservator en registrator in 2009 maakte dit mogelijk.
25
26
Collectiebeheer
Conditiecheck belangrijk bruikleen
Symposium over het oeuvre van
In 2009 en 2010 zijn belangrijke verbeteringen aangebracht in het collectiebeheer, de collectieregistratie en in de werkprocessen. Deze zijn bovendien vastgelegd in een groeiend aantal protocollen, opgesteld volgens de richtlijnen van SPECTRUM-N (internationale standaard voor museaal collectiemanagement). De kwaliteit van het collectiebeheer is daarmee aanzienlijk verhoogd. Ook fysiek is er veel verbeterd. Een groot restauratieproject van
de vijftig portretten tellende collectie van de Stichting Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburg, een belangrijk bruikleen, sprong daarbij het meest in het oog. Minder zichtbaar -maar niet minder belangrijk- was een inventarisatie van de museumcollectie voor een nieuwe taxatie. In vervolg op deze verbeteringen zal een nieuw collectieplan worden geschreven waarin onder meer het collectieprofiel en het verzamelbeleid opnieuw worden vastgesteld.
Jacob Corneliszoon Van Oostsanen
‘Gezicht op de Accijnstoren te Alkmaar’, 1749, Jan ten Compe
17de eeuwse zilveren lavoboschaal van de Alkmaarse zilversmid Isbrant Blom
Onderzoek en publicaties In 2009 is gestart met een ambitieus onderzoeksproject over de schilder Jacob Cornelisz van Oostsanen, maker van de gewelfschilderingen (1518) in de Grote SintLaurenskerk van Alkmaar. Een symposium op 15 maart 2010 vormde de opmaat naar een oeuvre-tentoonstelling die het museum samen met het Amsterdam Museum wil organiseren in 2014. Het museum opereert daarbij in een internationaal netwerk van oude kunst en maakt daarvoor gebruik van het Codart-netwerk, een internationaal netwerk van specialisten. Het grote restauratieproject van portretten van de familie Van Foreest kan ook gelden als een onderzoeksproject. De restauratie is begeleid door een commissie van
specialisten en leverde veel kennis op over deze collectie. Deze kennis is voor een groot deel gebruikt in de tentoonstelling Prachtig Portret die het museum in 2011 bracht. De intensieve samenwerking met het Regionaal Archief en de Bibliotheek Kennemerwaard resulteerde onder meer in een erfgoedportal die de collecties van deze instellingen centraal ontsluit. Het museum leverde verder een bijdrage van uiteenlopende publicaties. Een bijzonder voorbeeld hiervan is Beleg als geschenk, verschenen naar aanleiding van de restauratie en schenking van Het Beleg van Alkmaar in 1573 door de Alkmaarse dr. Hofsteestichting.
Aanwinsten Met beperkte middelen probeert het museum zijn collectie voortdurend te versterken. Dit kan door aan te kopen, maar ook door bruiklenen of schenkingen. Nieuwe objecten moeten een werkelijke aanwinst zijn en moeten ook daadwerkelijk kans maken om opgenomen te worden in een presentatie. Het museum concentreert zich daarbij in eerste instantie op de speerpunten in de collectie. In de jaren 2009-2010 konden verschillende belangrijke verwervingen worden gedaan. Het eind 2008 aangekochte Stadsgezicht met de Accijnstoren van Jan ten Compe (1749) werd begin 2009 in een kleine tentoonstelling in de foyer gepresenteerd. Met hulp van de Vereniging Rembrandt werd een zilveren Lavaboschaal gekocht uit de tweede helft van de zeventiende eeuw door de Alkmaarse zilversmid Isbrant Blom. Alkmaars zilver is zeldzaam, wat nog meer geldt voor kerkelijk zilver. De schaal met schitterende Hollandse bloemversieringen is dan ook een nieuw topstuk in de collectie. In 2010 werd de collectie Alkmaars zilver opnieuw uitgebreid: het museum verwierf een achttiende-eeuws couvert van Willem Hoogland. De collectie Bergense School
werd uitgebreid met de aankoop van twee tekeningen van Mommie Schwarz, en een portret van hem door Else Berg. Het museum kreeg in de jaren 2009 en 2010 bovendien verschillende schenkingen. Onder de schenkingen bevonden zich een tegeltableau van de Alkmaar Burger IJsclub (2009), een album met foto’s van Leonard Vlaanderen (2009), een shirt van het vrouwenteam van voetbalclub AZ (2010) en een pastel van Le Fauconnier (2010). Een zeer bijzondere schenking deed de Dr. Hofsteestichting: Het beleg van Alkmaar in 1573, geschilderd door Herman ten Kate in 1862. Dit imposante schilderij en de prachtige vergulde lijst werden zelfs geheel gerestaureerd op kosten van deze stichting. Een publicatie over het schilderij en de restauratie werd gelijktijdig uitgebracht. Het schilderij zal een centrale plaats innemen in de nieuwe museumzaal Victorie! Een andere bijzondere aanwinst, in de vorm van een bruikleen, is De kaasdragers van Charley Toorop. Het museum kreeg dit belangrijke werk na een intensieve restauratie terug in bruikleen van het Stedelijk Museum Amsterdam.
27
Wollebrand Geleynsz de Jongh, 1674, Ceasar van Everdingen
Zelfportret,
28
1955, Charley Toorop
Bruiklenen Het museum voert een ruimhartig bruikleenbeleid. Dat wil zeggen dat wij een bruikleenverzoek inwilligen, tenzij er onoverkomelijke bezwaren zijn. Hierdoor kan een breder, soms ook internationaal, publiek genieten van onze collectie. Hiervoor moest in de jaren 2009-2010 soms een werk uit de vaste presentatie worden genomen. In die gevallen werd de lege plek op een passende wijze ingevuld, waardoor niet eerder getoonde werken een kans kregen. Zo ging in 2009 het grote Portret van Wollebrand Geleynsz de Jong door Caesar van Everdingen naar De Nieuwe Kerk in Amsterdam voor de tentoonstelling Oman. De plek in de vaste presentatie werd opgevuld door een kleiner portret dat speciaal hiervoor werd gerestaureerd. Gewild waren de werken
van Charley Toorop. In 2009 ging het getekende zelfportret naar het Marie Tak van Poortvlietmuseum in Domburg. Een jaar later ging dit werk naar de Fondation Custodia in Parijs. Het geschilderde zelfportret van Charley Toorop en haar portret van de familie Raedecker gingen naar het Musée d’Art moderne de la Ville de Paris voor een overzichtstentoonstelling van deze kunstenaar. Het museum mag zich gelukkig prijzen met een collectie die internationaal aanzien geniet.
29
30
Marketing en communicatie In 2009 en 2010 is ge誰nvesteerd in de merkbouw en de positionering van het museum. Een nieuwe website, gerichte marketingacties, salesdrives en publiciteitscampagnes hebben het museum beter op de kaart gezet. 31
Marketing 32
Het Stedelijk Museum Alkmaar richt zich bij de marketing en communicatie vooral op de tijdelijke tentoonstellingen en activiteiten. Doelgroepgerichte marketingcommunicatie staat hierbij voorop. Behalve de vaste marketingcommunicatiemiddelen zoals affiches, folders, advertenties en de museumladder, worden regelmatig speciale acties en campagnes ingezet. Met deze acties en met een vol activiteitenprogramma wordt steeds opnieuw aandacht op het museum gevestigd. Het succes van de speciale marketingsacties is in veel gevallen direct zichtbaar in de bezoekscijfers van het museum. Dit gold zeker voor de posters op de NS-stations in Noord-Holland bij de tentoonstelling In het licht van, maar ook voor verschillende andere radio- en postercampagnes in de regio. Een bijzonder effect heeft de vermelding van een tentoonstelling in het blad van de Museumkaart. Dit leverde in alle gevallen meer bezoekers op met een Museumkaart. Dit effect gold dubbel voor de tentoonstelling Stap in!, omdat deze ook in het ledenblad van de ANWB stond, gekoppeld aan een kortingsactie. Dit droeg bij aan een bezoekerspiek in februari 2010. Dit succes werd alleen overtroffen door de maand oktober van dat jaar. Met Sesamstraat, trok het museum in die maand maar liefst 10.577 bezoekers. Gedurende de herfstvakantie trok deze tentoonstelling ongeveer 1.000 bezoekers per dag. Door dit succes konden directeur Lidewij de Koekkoek en wethouder Wim van Veen al op 10 november 2010 de 50.000ste bezoeker ontvangen.
Grote stationsspreads zorgen voor landelijke aandacht Directeur Lidewij de Koekkoek flyert in de binnenstad van Alkmaar Prinses Máxima bezoekt het museum in december 2009
Communicatie Het museum kreeg veelvuldig aandacht in de pers. Het museum heeft dan ook veel ge誰nvesteerd in de perscontacten, vooral in de regio. De presentaties en activiteiten werden in diverse dag- en weekbladen, op televisie, radio en internet en in het straatbeeld onder de aandacht van het publiek gebracht. De tentoonstellingscommunicatie krijgt veruit de meeste aandacht, maar het museum besteedt in de communicatie ook aandacht aan andere zaken: aanwinsten, bruiklenen en algemene ontwikkelingen. Dit brengt het museum regelmatig onder de aandacht van een breed publiek. De ontwikkeling die het museum de afgelopen jaren heeft doorgemaakt en het ontwikkelen van plannen voor de vernieuwing van de museumzalen, hebben bijgedragen aan een ander imago. Het museum wil uitdragen dat het zich in alle aspecten vernieuwt: in vorm en inhoud, maar ook in de organisatie. Een belangrijk communicatiemiddel hiervoor is de nieuwe website, in 2010 ontwikkeld door het Amsterdamse bureau Grrr. De nieuw website biedt de bezoeker een goed overzicht van de tentoonstellingen en activiteiten, van de
collectie en van de praktische informatie. De hedendaagse uitstraling van de website wordt zeer gewaardeerd, zo blijkt uit de reacties van bezoekers. Het museum maakt ook gebruik van andere websites om het aanbod onder de aandacht van het publiek te brengen. In de komende periode zal het bovendien social media als facebook en twitter gaan inzetten. Gekoppeld aan de nieuwe website, ontwikkelt het museum een nieuwe huisstijl die aansluit bij de nieuwe identiteit.
33
34
Bezoekersprofiel In 2009 en 2010 kwamen steeds meer Museumkaarthouders naar het museum: 12.159 in 2009 en 18.212 in 2010. Zij vormden respectievelijk 36 en 31 procent van het totale bezoek. In 2008 waren dit er nog slechts 7.969 (23 procent). De Museumkaarthouders vormden daarmee de grootste unieke bezoekersgroep. Alleen de Sesamstraattentoonstelling gaf een afwijkend beeld: hier vormden de peuters en kleuters (0-5 jaar) de grootste unieke groep, gevolgd door volbetalende volwassenen. Dit waren in veel gevallen (groot)ouders die niet over een Museumkaart beschikken. De bezoekers van het Stedelijk Museum Alkmaar zijn overwegend 50-plus (circa 80 procent) en meer dan de helft heeft een HBO of WO-opleiding. Zij komen voornamelijk uit West-Nederland, ruim de helft uit de eigen provincie. De meesten komen vanuit huis naar het museum, hoewel in 2010 een groter deel een bezoek
bracht vanaf een vakantieadres (25 procent tegen 16 procent in 2009). Meer dan de helft bezoekt het museum voor het eerst. Ook komt meer dan de helft speciaal voor een tentoonstelling. Dit doen zij meestal met een partner of enkele vrienden. Gemiddeld blijft een bezoeker ruim anderhalf uur in het museum.
  Jong en oud bezoekt het museum: de vaste opstelling of een tentoonstelling
35
36
Schutters en Vrienden De Schutters en Vrienden steunen al jaren het Stedelijk Museum Alkmaar door hun ambassadeurschap, activiteitenprogramma en donaties. In 2010 waren er 35 Schutters en 450 Vrienden. Voor de Schutters, de bedrijfsvrienden van het museum, organiseert het bestuur van de vereniging (samen met het museum) jaarlijks het feestelijke Schuttersdiner in de Schutterszaal. Op een nazomeravond wordt bovendien jaarlijks een lezing met een bekende spreker georganiseerd. In 2009 gaf Huub Blankenberg, directeur van de Vereniging Rembrandt, een prachtig beeld van de vele aankopen die
de vereniging mogelijk heeft gemaakt en in 2010 gaf Job Ubbens, directievoorzitter van Christie’s Amsterdam, een spannende inkijk in de wereld van de kunstveiling. Voor de Vrienden organiseerde de eigen communicatiecommissie veel bijzondere activiteiten, zoals speciale Vriendenopeningen, excursies en lezingen. De Vrienden en Schutters hebben door hun financiële steun diverse aankopen mogelijk gemaakt, zoals het Stadsgezicht met de Accijnstoren van Jan ten Compe (door een speciale vriendenactie kon een nieuwe lijst worden bekostigd) en de zilveren lavaboschaal van Isbrant Blom.
Ontvangst in de foyer
De jaarlijkse Schuttersmaaltijd in de Schutterszaal
Portret van Jacob van Foreest geschilderd door Jan de Baen in 1672
37
Fondsen, sponsoren en donateurs Voor veel activiteiten zoals tentoonstellingen, educatieve projecten en evenementen is het museum in hoge mate afhankelijk van de financiĂŤle steun van fondsen en sponsoren. Rabobank Alkmaar en omstreken was in 2009 en 2010 een vaste sponsor van het museum, terwijl anderen specifieke projecten steunden. Een groot aantal fondsen en instanties steunden het grote restauratieproject van de portretten van de familie Van Foreest. En de tentoonstellingen die het museum presenteerde in 2009 en 2010, waren niet mogelijk geweest zonder de financiĂŤle bijdragen van sponsoren
en fondsen. Ondanks de terugloop in bijdragen als gevolg van de economische recessie, slaagde het museum er toch in tal van projecten te realiseren. De ambities van het museum maken het nodig de komende jaren sterk te blijven inzetten op fondsenwerving. Het museum zal zich richten op fondsen, sponsoren ĂŠn particuliere donateurs.
38
De organisatie Zoals elke organisatie, is ook het Stedelijk Museum Alkmaar voor goede resultaten in grote mate afhankelijk van de medewerkers. De eigen organisatie kreeg de afgelopen jaren daarom veel aandacht. 39
Museumorganisatie 40
In 2009 en 2010 is stevig geĂŻnvesteerd in de basis van het museum: de mensen en de organisatie. De organisatieontwikkeling die in 2008 was ingezet, leverde in 2009 een nieuwe organisatiestructuur op: onder de directie vallen de afdelingen Museale Zaken en Publiek & Techniek. De bedrijfsmatige ondersteuning valt direct onder de directie. Door de nieuwe structuur kwam er een nieuw afdelingshoofd Museale Zaken, tevens plaatsvervangend directeur. Er kwamen nieuwe functies: een medewerker educatie, een medewerker communicatie, een registrator en een coĂśrdinator ontvangsten. Andere functies werden opnieuw ingevuld, zoals de functie van conservator. De organisatieontwikkeling en de versterking van het personeelsbestand hebben er voor gezorgd dat de organisatie in de basis op orde is. In totaal werkten er in 2009 en 2010 dertig vaste medewerkers bij het museum (bijna 26 formatieplaatsen), twee gemeentelijke adviseurs, negen rondleiders / museumdocenten en vierentwintig vrijwilligers. Het museum streeft naar een sterke kernformatie die voor specifieke taken en projecten tijdelijk wordt aangevuld met specialisten. In 2010 is een strategisch personeelsplan opgesteld om de kernformatie te benoemen en bewust om te gaan met personeelsverloop en talentontwikkeling.
Behalve aan de organisatiestructuur, is ook aandacht besteed aan de bedrijfscultuur, de interne communicatie en de manier van werken. Alle medewerkers hebben deelgenomen aan bedrijfstrainingen van het bureau Apollo 13 die er op gericht waren de manier van werken professioneler en effectiever te maken. Tentoonstellingen en evenementen worden in het museum projectmatig uitgevoerd. Een goede planning, effectieve communicatie en mindfullness staan hierbij centraal. Een meerjarenplanning biedt hiervoor de structuur. De medewerkers van het museum worden gestimuleerd zich te ontwikkelen door gerichte trainingen te volgen en door hun professionele netwerk uit te bouwen.
Een stadsbedrijf en cultureel ondernemer Projectoverleg Victorie! Medewerkers Stedelijk Museum Alkmaar
Het museum biedt ook plaats aan maatschappelijke stagiairs Ondertekening managementcontracten van de ‘stadsbedrijven’
Het Stedelijk Museum Alkmaar is een stadsbedrijf van de gemeente Alkmaar. Het museum heeft binnen de gemeentelijke organisatie de vrijheid om het eigen beleid te ontwikkelen en kan zich als cultureel ondernemer gedragen. Deze interne verzelfstandiging is in 2009 ingezet. Met de gemeente zijn prestatieafspraken gemaakt die zijn opgenomen in een managementcontract. Het museum legt hierover periodiek verantwoording af aan de adjunct-gemeentesecretaris. Van de gemeente krijgt het museum een exploitatiebijdrage. Het museum maakt gebruik van de ondersteunende diensten van de gemeente. Vanaf 2010 heeft ook het Stedelijk Museum Alkmaar te maken gekregen met de effecten van de economische recessie. De terugloop van inkomsten uit sponsoring,
fondsenwerving en commerciële verhuur vormden een grote uitdaging voor ons cultureel ondernemerschap. Ondernemerschap dat desondanks tot uitstekende resultaten heeft geleid, vooral in 2010. Niet alleen meer bezoekers, maar vooral hogere inkomsten uit kaartverkoop, museumwinkel en museumcafé hebben diverse vernieuwingen, investeringen en publieksproducten mogelijk gemaakt. Het museum zal deze meer zakelijke benadering van de bedrijfsvoering voortzetten.
41
42
Veiligheidszorg en techniek Het afdelingshoofd Publiek & Techniek is verantwoordelijk voor het veiligheidsbeleid. Het gaat hierbij om het toezicht in het museum, waarbij zowel de veiligheid van bezoekers en medewerkers als van de collectie van belang is. Eind 2009 is gestart met de uitvoering van het integraal veiligheidsplan, waarvan de eerste fase in 2010 is afgerond. Het betreft onder meer het uitbreiden van het cameratoezicht, het vernieuwen van de alarminstallatie en de plaatsing van diverse rolluiken en andere fysieke barrières. Om de veiligheid van de collectie optimaal te maken, zijn verschillende protocollen opgesteld door de conservator. De medewerkers volgen geregeld BHVtrainingen. Het team Publiek moet de verantwoordelijkheid voor de veiligheid combineren met een gastvrije houding. Dit gaat de medewerkers goed af, zoals blijkt uit de waardering van de bezoekers voor de klantvriendelijkheid van de medewerkers (8,3 bron: Museummonitor).
Op het gebied van techniek en onderhoud is in 2010 gestart met de uitvoering van een jaarplanning voor regulier onderhoud en het vaststellen van onderhoudschema’s. Het team Techniek heeft naast de reguliere onderhoudstaken een belangrijk aandeel in de realisatie van tentoonstellingen. Een groot deel van de tentoonstellingsbouw wordt door dit team voorbereid en uitgevoerd. Zij leveren hiervoor maatwerk en kwaliteit, wat niet gemakkelijk is door de toenemende complexiteit van de tentoonstellingsontwerpen. Het invoeren van een meerjarenplanning en een betere projectplanning, was er mede op gericht het team Techniek meer tijd te geven nieuwe tentoonstellingen voor te bereiden. Behalve tentoonstellingen, ondersteunt het team Techniek ook het collectiebeheer bij transporten en het inrichten van presentaties. De medewerkers zijn daarvoor getraind in het omgaan met museale objecten.
Herhalingsoefening BHV en AED
Opbouw tentoonstelling Sesamstraat. Schuif gezellig aan!
Enthousiaste vrijwilligers gevraagd
Vrijwilligers Het museum heeft veel te danken aan de vrijwilligers. De museumwinkel en het museumcafĂŠ draaien volledig op deze vrijwilligers. Hiermee leveren zij een wezenlijke bijdrage aan de bedrijfsvoering van het museum. De inkomsten dragen bij aan de financiering van tentoonstellingen en evenementen. Maar de vrijwilligers zijn ook belangrijk omdat zij voor het publiek mede het gezicht van het museum bepalen. Het museum koestert de vrijwilligers dan ook door met regelmaat iets voor hen te organiseren, zoals borrels en een jaarlijks uitje, en door hen te betrekken bij de plannen van het museum. Het museum beschikt uiteraard over een vrijwilligersbeleid.
43
44
45
2009-2010 BIJLAGEN
Overzicht subsidiegevers en sponsoren 2009-2010 Gemeente Alkmaar Gemeente Heiloo Gemeente Helmond Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Provincie Noord-Holland
46
Rabobank Alkmaar en omstreken
ANWB DĂŠkavĂŠ Media Groep Schuurman Elektrokern Stad Alkmaar Beheer B.V.
Stichting Bonhomme-Tielens Cultuurfonds Bank Nederlandse Gemeenten dr. Hofsteestichting Hendrik Mullerfonds M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting Prins Bernard Cultuurfonds (waaronder Wijnand Goppel Fonds en Margarethe Petronella Fonds) SNS Reaalfonds TAQA Cultuurfonds Stichting Van Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh Stichting Victor Heiloo VSBfonds
Bezoekcijfers 2001-2010 60000
50000
40000
30000 47
20000
10000
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Evenementen/ activiteiten 2009 – 2010 Evenementen/activiteiten 2009 Tentoonstellingen: 3 Foyerpresentaties: 5 Activiteiten: 56 Evenementen: 13 Educatieve projecten: 8 Scholenbezoeken: 161 Rondleidingen: 64 Evenementen/activiteiten 2010 Tentoonstellingen: 3 Foyerpresentaties: 7 Activiteiten: 48 Evenementen: 12 Scholenbezoeken: 149 Rondleidingen: 40 48
Organigram Stedelijk Museum Alkmaar 2010 Directie
Bedrijfsvoering FEZ, P&C, I&A, P&O, administratie&secretariaat
Museale Zaken Collectie, educatie, presentatie, marketing&communicatie
Publiek&Techniek Publieksontvangst, beveiliging, techniek&onderhoud, winkel&cafĂŠ ontvangsten
Rondleiders Museumdocenten Tijdelijke medewerkers/ inhuur
Vrijwilligers Tijdelijke medewerkers/ inhuur
49
50
51
Tot volgend jaar! op weg naar een vernieuwd stedelijk museum ALKMAAR