bidean 1. mailarako
Gogoratu
zer ikasi duzun
6 . mailan
Koaderno hau...
Koaderno honen edukiak bost arlotan daude antolatuta. Arloak hainbat kolorez bereizita daude eta ordena honetan aurkeztuta:
landiakoIrakurritestua.Gero,aukeratuIratiketaAimarrekGroen-
Uda artikoa aprobetxatuz, Irati eta Aimar Groenlandiara iritsi dira, piraguan nabigatzeko eta icebergak flotatzen ikusteko. Baina, kontuz, ongi jantzita joan behar dute! Hurrengo orrialdeetan Zientzietako edukiak berrikusiko dituzu.
Fiordoak Norvegiako turismo-erakarpen nagusietako bat dira. Mundu osoko bisitariek bertara bidaiatzen dute edertasun paregabea duten paisaia horiek ikusteko. Iratik eta Aimarrek ez dute aukera galdu nahi izan! Egin zenbakiak eta murgildu zaitez Matematikan!
Honako hauek dira munduko fiordo luzeenak: 1. Scoresby Sund, Groenlandian (350
2. Sognefjord, Norvegian (203
3. Hardangerfjord, Norvegian (179
BAZENEKIEN FIORDOEK HAINBAT KILOMETROKO LUZERA IZAN DEZAKETELA?
45. Inuiten larruazalak tonu hori iluna du, eta ile ilun opa-
1,50 metrokoa. Informazio hori kontuan izanik, adierazi zure ustez zer kontinentetan zuten jatorria Groen landiako egungo inuitek. Europa Ozeania Amerika
Ariketek hari bera dute, munduko leku baterako bidaia, eta hurrengo ikasturtea prestatzeko balio dute.
40. Berridatzi testutxoak, gorriz dauden hitzen sinonimoak erabiliz: Dumbledorek, oso zaharra izanik ere, itxura kementsua zuen. Bere garaiko aztirik handiena zela zioten denek baina Harryren begirunea ez zen horregatik. J. K. Rowling Harry Potter eta Azkabango presoa. Elkar.
Iluntzeko freskuran, ibilalditxoa egitera irten zen familia guztia. Ez ziren bederatziak arte itzuli eta afari arina egin zuten; ez zuten espirituen gaia aipatu oscaR wilde Cantervilleko mamua Anaya (moldatua).
41. Berridatzi testutxoak, berdez dauden hitzen antonimoak erabiliz:
Hobbitak izaki txiki bizargabeak dira. Sabelalde gizena dute eta kolore biziz janzten dira. Hatz luze beltzaran trebeak dituzte, aurpegi atsegina eta algaraz egiten dute barre J. R. R. TolKien Hobbita Igela (moldatua).
Eguraldia hotza zen, eta oso iluna negu-negukoa Scroogek irekita utzi zuen atea bere eskribaua zelatatzeko. chaRles dicKens Eguberri kanta. Hiria.
SINONIMOAK ETA ANTONIMOAK Sinonimoak esanahi bera edo antzekoa duten hitzak dira. Adibidez: garrasi eta oihu Sinonimoek testuaren kohesioa mantentzen eta errepikapenak saihesten laguntzen digute. Antonimoak aurkako esanahia duten hitzak dira. Esaterako: idor eta heze. Des- eta ezaurrizkiak erabil daitezke antonimoak sortzeko: egoki > desegoki; ezagun > ezezagun.
Orri-bazterrean, orrialde bakoitzean lantzen diren edukien laburpena dago, baita informazioak, bitxikeriak eta abar ere...
Irati eta Aimar anai-arreba bikiak dira, eta oso gogoko dute bidaiatzea.
Egiaztatu zer dakizun
1. Esan esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) dioten: E G Ordena ez-markatu deritzo euskararen berezko ordenari: subjektua + osagaiak
+ aditza. Subjektuaren funtzioa izenak bakarrik bete dezake. Esnebehi, oroit-harri eta uda-berri hitz elkartuak ondo idatzita daude. letrak gozotasuna ematen die beste txistukari batez idazten diren hitzei. Esaterako: gozo > goxo. r letrarekin hasten diren gaur egungo maileguei ere bokala jartzen zaie aurretik. Adibidez: erradar, errobot. Siglak letra xehez idazten dira, eta puntua dute amaieran. Adibidez: eitb.
2. Sailkatu hitz hauek: sare krepe arrantza burugogor-setati jeans ehun gazi-gezi idor-heze etzi-etsi gaizto-zital bihotz zorrotz-kamuts
a) Sinonimoak: b) Antonimoak:
c) Paronimoak:
d) Homonimoak:
e) Polisemikoak:
f) Maileguak:
3. Deklinatu hitzak, bakoitzaren ondoan adierazitakoa kontuan hartuz:
a) Baserri hitza, Nondik kasua, mugagabea:
b) Lagun hitza, Norentzat kasua, mugatu plurala:
Me pongo a prueba
LOS PAÍSES NÓRDICOS, LOS MÁS FELICES DEL MUNDO Finlandia, Noruega, Dinamarca e Islandia. Estos son los cuatro países más felices del mundo según se desprende del Informe Mundial de la Felicidad elaborado por Naciones Unidas y presentado ayer en el Vaticano. La lista la conforman 156 países, con Finlandia a la cabeza. El documento clasifica los países por su nivel de felicidad a partir de datos de entre 2015 y 2017, y además este año valora también la felicidad de los inmigrantes en los países de residencia, con una tabla que incluye 117 países con datos de entre 2005 y 2017. Finlandia encabeza la tabla: 7,632 sobre 10, seguida por Noruega, Dinamarca e Islandia. Los siguientes son Suiza, Holanda, Canadá, Nueva Zelanda, Suecia y Australia. Estos diez países «más felices» son los mismos que en los últimos dos años, recuerda el texto, aunque han sufrido variaciones en los puestos que ocupan, y comparten valores similares en «seis variables clave para el bienestar: ingresos, vida sana, apoyo social, libertad, confianza y generosidad». La Vanguardia
1. Clasifica en la siguiente tabla las palabras señaladas en negrita en el texto: Nombres Verbos Pronombres Adverbios Preposiciones
2. Busca en el texto un ejemplo de cada uno de los siguientes casos:
a) Palabra aguda con tilde: b) Palabra aguda sin tilde: c) Palabra llana con tilde: d) Palabra llana sin tilde: e) Palabra esdrújula: f) Palabra monosílaba con acento:
Egiaztatu zer dakizun
d) Ikasle hitza, Norengan kasua, mugatu plurala:
c) Txakur hitza, Nori kasua, mugagabea:
e) Argizari hitza, Zerez kasua, mugagabea:
f) Zelai hitza, Non kasua, mugatu singularra: 24
3. Subraya en azul el sujeto y en rojo el predicado de estas oraciones:
b) Finlandia, Noruega, Dinamarca e Islandia son los cuatro países más felices del mundo.
a) El documento clasifica los países por su nivel de felicidad.
c) Forman la lista más de cien países.
d) Según la ONU, los países nórdicos son los más felices del mundo.
Koadernoaren amaieran soluzioak daude. Komeni da horiek ondo erabiltzea, eta ariketak egin arte ez begiratzea!
Arlo bakoitzeko azken orrialdean ebaluazio-ariketak daude, ikasleek euren aurrerapenak balioesteko. Koadernoak aukera ematen du jolastuz ikasteko balio duen
Bero itogarritik ihesi, uda honetan Irati eta Aimar urrutira joan dira, Europa iparraldeko herrialdeetara. Pozarren ari dira, guztia ezagutu nahirik: hizkuntzak, tradizioak, paisaiak, bizitzeko moduak, etab. Zoaz zeu ere haiekin!
Bidean 6. mailako edukiak berrikusiko dituzu, DBH 1 ziurtasunez eta konfiantzaz hasteko behar dituzunak.
Hasi Euskara lantzen! Zeren zain zaude?
EUSKARA
1. Irakurri arretaz inuitei buruzko testu hau eta esan beheko esaldiek egia (E) ala gezurra (G) dioten:
Inuitak lurralde artikoetan sakabanatuta bizi dira, Amerikako ipar-muturrean eta Groenlandia uharte erraldoiko mendebaldean.
Inuitak izendatzeko, mespretxuzko eskimal hitza erabiltzen da, baina haiek ez dute hitz hori atsegin. Izan ere, hitz horrek «haragi gordina jaten duena» esan nahi du, eta ez dauka zerikusirik «gizaki» esan nahi duen inuit hitzarekin.
Nomadak izanik, inuitak ehizaki-migrazioen atzetik ibiltzen dira; hain zuzen ere, karibu, hartz, balea eta foken migrazioekin batera lekualdatzen dira. Ehizan harrapatzen dituzten animalietatik, den-dena erabiltzen dute, jateko, janzteko, etxebizitzak eta ehizarako tresnak egiteko, etab. Funtsean, arrantzaleak eta ehiztariak dira; kayakez eta arpoiz arrantzatu, eta txakur-leraz egiten dute ehizan.
Kayaka ontzi xumea da, eta ezin hobeto egokituriko diseinua dauka Artikoan itsas animaliak ehizatzeko. Tradizioz, emakumeek umiaka erabiltzen zuten, kayaka baino askoz handiagoa eta zabalagoa, familiaren gauzak, txakurrak, udako dendak, seme-alabak eta janaria eramateko.
Inuitak herri baketsua dira; ez dute inoiz gerrarik egin, eta elkarrizketaren bidez konpontzen dituzte gatazkak.
Inuitek ez dute eskimal hitza atsegin.
Inuitek ondo aprobetxatzen dituzte ehizakinak.
Inuitak ez dira herrialde gatazkatsua.
Kayaka ontzi xumea da.
Kayaka eta umiaka garraiobideak dira.
Inuitek ehizan, lurra lantzen eta arrantzatzen jarduten dute.
2. Zer esan nahi du inuit hitzak?
Eta eskimal hitzak?
E G
3. Aurkitu beroki txanodun baten izena; inuiten hizkuntzatik hartutako mailegua da.
PERPAUSA
Perpausa zentzu osoa duen hitz multzoa da.
Perpaus guztiek aditza behar dute.
Perpauseko elementuen ordena
Perpauseko elementuak hainbat modutan antola daitezke. Horren arabera, perpausen ordena bi motatakoa da:
» Ordena ez-markatua: euskararen berezko ordena da. Egitura hau du: subjektua + osagaiak + aditza
Adibidez: Inuitek ohitura bitxiak dituzte.
» Ordena markatua: perpauseko elementuren bat nabarmentzeko erabiltzen da. Nabarmendu nahi dugun osagaiari galdegai deritzo, eta aditzaren aurrera ekarri behar da. Esaterako: Inuitak dira
Groenlandiako bizilagunak.
4. Sailkatu perpaus hauek, ordena mota kontuan hartuz:
a) Ikasle guztiak atzo iluntzean bildu ziren.
b) Istorio interesgarriak kontatu dizkiote haiek amari.
c) Gontzalek limoizko izozkiak atsegin ditu.
d) Azokara baserritar horiek ez ziren joan.
e) Zure urtebetetze-festa hark antolatu du.
f) Inuitak herri baketsua dira.
Ordena ez-markatua:
Ordena markatua:
5. Azpimarratu perpausotako subjektuak gorriz eta osagaiak urdinez. Gero, inguratu aditzak:
a) Mirenek amarentzat erosi zituen gozokiak.
b) Agureak entzun du eguraldiaren iragarpena.
c) Poz-pozik joan da Irune herriko liburutegira.
d) Oscar saria frantses aktore ospetsuak irabazi du.
6. Ordenatu hitzak eta idatzi perpausak ordena ez-markatuan.
a) du. / Albaitariak / sendatu / hankako / katuaren / zauria
b) ferrya / Suediako / garaiz / da. / Norvegiara / iritsiko
c) txakurrari / dio. / Baserritarrak / hezurra / bota
7. Berridatzi perpaus hauek ordena markatuan. Inguratu
galdegaia:
a) Guk herriko antzokian olerki bat errezitatu genuen.
b) Ikasgelako ordezkariak jolasaren arauak azaldu dizkigu.
c) Italiako ikasleak irakasleekin batera etorri dira.
8. Osatu esaldi hauek:
a) Subjektuaren ardatza, hitzik garrantzitsuena alegia, edo da.
b) Predikatuaren ardatza da.
9. Azpimarratu perpausotako subjektuak eta adierazi izena, izenordaina ala izen-sintagma diren:
a) Zuhaitzak maite dituzte lorezainek.
b) Frantziako gazta urdina dago hor.
c) Dirudienez, haiek ez dute parte hartuko.
d) Debara joan behar du Zarauzko alkateak.
10. Asmatu subjektuak, parentesi barrukoa kontuan hartuz.
a) (izen-sintagma) ahaztu zaizkie.
b) (izena) isuna jarri dio gidariari.
c) (izenordaina) zuei jertsea egin dizuete opari.
d) (izen-sintagma) Parisen dago.
11. Esan zer motatakoak diren azpimarratutako hitzak.
OZ ZO Adberbioa
Biziki maite dugu Norvegiako arrain freskoa.
Berandu iritsi dira gutunak postetxera
Haizeak zuhaitzei hostoak kendu dizkie.
Entrenatzaileak argibideak eman zizkien jokalariei
Museoa gertu dago, plazan
Ogitarteko gozo-gozoa jan du Aimarrek.
Eskolako zuzendariari ezusteko ederra eman diote ikasleek.
Aitona-amonek laguntza eman zieten auzoko pertsona behartsuei
SUBJEKTUA ETA PREDIKATUA
Subjektuak aditzaren ekintza nork egiten duen adierazten du. Subjektuaren funtzioa izenak, izenordainak edo izen-sintagmak bete dezakete.
Predikatuak aditzera ematen du subjektuak zer ekintza egiten duen. Predikatuan aditza nahitaezkoa da. Adberbioak egon daitezke, baita izensintagmak ere. Izensintagma horiek bi funtzio dituzte: osagarri zuzena (OZ) eta zehar-osagarria (ZO)
SUB
HITZ ELKARTUAK
Hitz elkartuak bi hitz elkartzean sortzen dira. Esaterako: eseri + leku > eserleku. Hitz elkartuak bi modutan idazten dira:
» Hitz bakarrean idatzi ohi dira mota desberdineko bi hitz bakunez osatutako hitz elkartuak. Adibidez: hankamotz (hanka + motz; izena + izenondoa).
» Marratxoz lotuta idazten dira mota bereko bi hitz bakunez osatutako hitz elkartuak. Esaterako: joanetorri (joan + etorri; aditza + aditza).
12. Lotu hitz bakunak eta sortu hitz elkartuak. Jarri marratxoa beharrezkoa den kasuetan. Gero, azaldu osaera:
elur • • azoka
buru • • geza
sartu • • irten
gazi • • argi
erakutsi • • jausi
Hitz elkartua Hitz bakunak Osaera
Hitz-errepikapenak (gorri-gorri), leku-izen elkartuak (Lasarte-Oria) eta onomatopeiak (plisti-plasta) ere marratxoz lotuta idazten dira.
13. Idatzi definizio bakoitzari dagokion hitz elkartua. Gero, zehaztu osaera.
a) Liburu bateko atalak aurkitzen laguntzeko zerrenda.
b) Kopeta ilun duena, aurpegian tristura adierazten duena.
c) Ibilgailu motordunak gidatzeko baimena.
14. Idatzi marratxoa hitz elkartu hauetan, beharrezkoa denean: aho bero sal(du) neurri arroz esne dilin dalan mihi luze Maule Lextarre
Lasarte Oria hilero hilero egon gela
Para Aimar e Irati, uno de los grandes alicientes de este viaje es llegar hasta el cabo Norte, considerado el punto más septentrional del continente europeo. Para ello, se desplazan hasta el norte de Noruega.
¡Un buen momento para repasar Lengua castellana!
LENGUA CASTELLANA
1. Irati y Aimar leen este texto sobre la aurora boreal:
La aurora boreal
El invierno ártico es largo y está lleno de misterios. Son meses de clima extremo y pasmosa oscuridad. En este ambiente tiene lugar uno de los fenómenos más fascinantes que ofrece la naturaleza en la Laponia finlandesa: la aurora boreal. La expresión en finés para este fenómeno, revontulet, proviene de una fábula lapona según la cual los zorros que corren por los montes pegan con su cola en la nieve y producen las chispas que se reflejan en el cielo. La aurora boreal se presenta como una mancha fosforescente que se desliza sobre la oscura bóveda celeste. Las luces de colores se contonean como una gran cortina que pende del cielo, con jirones que destellan antes de cambiar a tonos pálidos y desvanecerse. La magia del momento suele ir acompañada por el silbido gélido del viento y el aullido de los huskies, inquietos por el fenómeno.
Científicamente, la aurora boreal se debe al choque de radiaciones solares con el campo magnético terrestre. En Sodankylä, una pequeña ciudad lapona, es fácil avistar auroras boreales. Esta localidad es el centro neurálgico para el estudio y la observación de este fenómeno. Cuando el cielo se ilumina, las campanas de los hoteles del pueblo comienzan a repicar para avisar a los visitantes de que el espectáculo comienza.
Finlandia. Guía básica para descubrir el país. Guías Ecos (adaptación).
2. Completa las oraciones señalando la opción correcta:
a) La aurora boreal tiene el aspecto de… un amanecer resplandeciente, con chispas de colores. una mancha luminosa que se desliza por el cielo oscuro.
b) La aurora boreal es…
un fenómeno natural que es muy probable contemplar en Sodankylä.
un fenómeno natural que solo ocurre en Sodankylä.
3. ¿Cuál es la causa de la aurora boreal?
Causa de la aurora boreal
Según una leyenda lapona
Según la ciencia
LAS REGLAS DE ACENTUACIÓN
» Las palabras agudas son aquellas cuya sílaba tónica es la última. Se acentúan cuando acaban en vocal, -n o -s
» Las palabras llanas son aquellas cuya sílaba tónica es la penúltima. Se acentúan cuando no acaban en vocal, -n o -s
» Las palabras esdrújulas tienen como sílaba tónica la antepenúltima. Se acentúan siempre.
4. Clasifica las siguientes palabras:
bóveda – lapona – repicar – campanas – magnético – solares aurora – fenómeno – espectáculo – avisar – buzón – finés
Palabras agudas Palabras llanas Palabras esdrújulas
Verticales:
1. Natural de la región de Laponia (femenino singular).
2. Parte de una cosa que se distingue por su diferente color.
3. Agua helada que se desprende de las nubes.
4. Relativo a la región del Polo Norte.
5. Animal mamífero conocido por su astucia.
Horizontales:
1. Tela con la que se suelen adornar las ventanas.
2. Establecimiento donde se alojan los viajeros.
3. Sonido agudo producido haciendo pasar el aire por los labios.
5. Explica por qué llevan tilde o no las siguientes palabras:
a) choque:
b) está:
c) fábula:
d) avisar:
6. Resuelve el crucigrama con términos extraídos de la lectura y, después, completa el texto.
La mayoría de las palabras de la actividad son acabadas en , y por ello
Solo hay una palabra aguda: , que no se acentúa porque , y una palabra esdrújula, que lleva acento porque
7. ¿Qué tipo de texto es «La aurora boreal»?
Narrativo. Expositivo. Dialogado.
Razona tu respuesta.
8. ¿En qué región se sitúa la localidad de Sodankylä? ¿A qué país pertenece dicha región?
LOS REFRANES Y LAS FRASES HECHAS
» Un refrán es un dicho popular que incluye un consejo o una enseñanza.
» Una frase hecha es una expresión típica de una lengua que tiene una forma fija y un sentido figurado.
9. Lee estos refranes finlandeses y señala su significado:
La lluvia no se queda en el cielo.
En Laponia es muy raro que llueva.
Las cosas que resultan inevitables acaban sucediendo.
Las gotas de lluvia caen siempre hacia abajo.
El viejo tiene la muerte ante sus ojos; el joven, a su espalda.
Los ancianos saben que van a morir pronto, mientras que los jóvenes no saben cuándo morirán.
Los ancianos son capaces de ver la muerte.
La muerte ataca a algunos jóvenes por la espalda.
10. ¿Sabrías relacionar estas frases hechas finlandesas con su equivalente en español?
Subir el gato a la mesa. • Costar miel. • Brillar el sol en Naantali. •
Salir de la zanja y caer en el charco. •
• Sonreír de oreja a oreja.
• Poner las cartas sobre la mesa.
• Costar un ojo de la cara.
• Ir de Guatemala a Guatepeor.
EL SINTAGMA NOMINAL
El sintagma nominal (SN) es un grupo de palabras que tiene como núcleo un nombre o un pronombre: el ordenador de Laura.
La estructura del SN es: (Determinante) + Nombre + (Complemento del nombre)
Los complementos del nombre pueden ser:
» Un adjetivo, que concuerda en género y número con el nombre al que complementa: la novela divertida.
» Un sintagma preposicional: el protagonista de la película
» Una oración adjetiva introducida por el pronombre relativo que: una gran cortina que pende del cielo
11. Busca en el texto las palabras o expresiones correspondientes a las siguientes definiciones:
a) De clima riguroso, execesivo:
b) Cielo, espacio aparentemente circular que rodea la Tierra:
c) Falta de luz o claridad que dificulta la percepción de las cosas:
d) Fenómenos deslumbrantes:
12. ¿Cuáles de los siguientes son sintagmas nominales?
Píntalos de color verde.
científicamente
sobre la oscura bóveda celeste con el campo magnético terrestre
una pequeña ciudad lapona el silbido gélido del viento lleno de misterios
fábula lapona
13. Analiza los siguientes sintagmas nominales del texto.
Sigue el ejemplo:
el: determinante, artículo
invierno: nombre, núcleo del sintagma
ártico: adjetivo, complemento del nombre
a) pasmosa oscuridad:
b) la Laponia finlandesa:
d) los hoteles del pueblo: el invierno ártico
c) meses de clima extremo:
Fiordoak Norvegiako turismo-erakarpen nagusietako bat dira. Mundu osoko bisitariek bertara bidaiatzen dute edertasun paregabea duten paisaia horiek ikusteko. Iratik eta Aimarrek ez dute aukera galdu nahi izan!
Egin kalkuluak eta murgildu zaitez Matematikan!
Honako hauek dira munduko fiordo luzeenak:
1. Scoresby Sund, Groenlandian (350 km)
2. Sognefjord, Norvegian (203 km)
3. Hardangerfjord, Norvegian (179 km)
BAZENEKIEN FIORDOEK
HAINBAT KILOMETROKO
LUZERA IZAN DEZAKETELA?
MATEMATIKA
1. Idatzi zenbakiak handik txikirako hurrenkeran.
ZIFRA DEZIMALAK
Zenbakiak alde oso batekin eta alde dezimal batekin osa daitezke.
2. Idatzi honako zenbaki bikote hauen artean hiru zenbaki dezimal:
a) 23,45 eta 23,46:
d)
e)
3. Idatzi berretura eta biderkadura moduan.
Berretura Biderkadura
3 ber hiru
2 ber lau
5 ber bi
10 ber bost
4 ber hiru
4. Egin honako berretura hauen irudikapen geometrikoa: 33, 52.
32,8057
Alde dezimala unitatea baino txikiagoa da, eta zifra ugari izan ditzake. Zenbat eta eskuinerago egon, orduan eta balio txikiagoa du.
» 8aren zifra hamarrenekin dator bat.
» 0aren zifra, ehunenekin.
» 5arena, milarenekin.
» 7arena, hamar milarenekin.
BERRETURAK
Berretura bat da biderkagai guztiak berdinak dituen biderkadura irudikatzeko adierazpen matematikoa.
3 × 3 = 32
» 3 zenbakia oinarriari dagokio, eta hori da errepikatzen den biderkagaia.
» 2 berretzailea da; oinarria zenbat aldiz errepikatzen den adierazten du.
32 = 2 3,30 – 32,002 – 3,0023 – 3,2320 – 30,300
ZENBAKI HANDIAK
Zenbait zenbaki oso handiak dira, unitateak milioitan adierazten baitituzte.
10eko oinarriko berreturak erabiliz, zenbaki horiek adieraz daitezke notazio zientifikoan, hau da, euren idazkera sinplifikatuta.
3 000 = 3 × 1 000 = 3 × 103
5. Iratik eta Aimarrek aurora borealei buruzko gauza gehiago ikasteko jakin-mina dute.
Eguzkia Lurretik 150 milioi kilo metrora dago. Eguzkiaren kan poaldeko geruza 3 milioi gradu ko tenperaturara irits daiteke, eta horrek aire-korronte han diak sortzea dakar. Eguzkiaren haizearen partikulak, milioi bat metro segundoko abiaduran hegan egin dezaketenak, Lu rrera iristen dira, eta poloen erakarpen magnetikoaren ondorioz mugitzen dira. Imajina ditzakezu 230 milioi eguzki-partikula zure buru gainean dantzan?
GUSTUKO DITUT
ZENBAKI HANDIAK.
• Idatzi testuko zenbatekoak, adierazten denaren arabera.
Hitzekin
Zifra guztiekin
6. Kalkulatu azken balioa.
a) 32 x 105 =
b) 2,4 x 103 =
c) 154 x 107 =
d) 0,68 x 104 =
e) 53 + 25 + 34 =
f) 82 – 33 =
g) 25 × 105 =
h) 54 : 102 =
Notazio zientifikoan
7. Honako zenbaki hauek guztiak jarraian ageri diren zenbakiren baten zatitzaileak dira. Banatu dagokion moduan.
ZENBAKI BATEN ZATITZAILEAK
a) Z (16) =
b) Z (20) =
c) Z (30) =
d) Z (24) =
8. Zenbat modutan banatu ditzakezu ordu baten minutuak zati berdinetan?
9. Erreparatu taula honi, eta marratu bertan dauden zenbaki konposatuak.
Zenbaki bat beste baten zatitzailea da bien arteko zatiketa egitean emaitza zenbaki naturala denean eta gainerakoa 0. Adibidez, 5 zenbakia 35en zatitzailea da.
• Zer zenbaki utzi dituzu marratu gabe? Jarraian, kopiatu 2 eta 50 zenbakien artean dauden zenbaki lehenak.
ZENBAKI LEHENAK ETA ZENBAKI KONPOSATUAK
Zenbaki lehenak dira soilik bi zatitzaile dituztenak: zenbakia bera eta unitatea. 7a zenbaki lehena da.
Zenbaki konposatuak dira bi zatitzaile baino gehiago dituztenak. 4 zenbakiak hiru zatitzaile ditu: 1, 2 eta 4; beraz, zenbaki konposatua da.
10. Inguratu, kasu bakoitzean, erantzun zuzena.
Herrialde nordikoetako fiordo handiena Sognekoa da, eta Norvegian dago; 203 km ditu. Barnealdeen dagoen zatira iritsi baino 55 kilometro ehunenera lur-beso bat dago. Zer distantzia dago beso horretatik itsasoratzen den arte?
a) 202,55 km
b) 202,45 km
c) 197,5 km
Esplorazio batean, itsaspeko ontzi bat 0,608 km-ko sakonerara iritsi zen. Hala ere, fiordoaren gehieneko sakonera 7 kilometro hamarren handiagoa da. Zein da haren sakonera handiena?
a) 1,308 km
b) 0,678 km c) 0,615 km
Zabalera handiena da 5 kilometro baino 50 ehunen gutxiago. Beraz, zer zabalera du, gehienez, Sogneko fiordoak?
a) 4,5 km
b) 4,05 km c) 4,55 km
Azaroaren 3an, eguerdiz, 11,09 °C-ko tenperatura erregistratu zen, bezperan egon zena baino 25 ehunen handiagoa. Zenbatekoa izan zen bezperan?
a) 13,59 °C
b) 11,36 °C c) 11,34 °C
Urtarrilean, aldiz, tenperatura zeropetik 35 °C-ra irits daiteke, 45 hamarreneko aldaketa batekin, gutxi gorabehera. Beraz, egun batean tenperatura honetara irits daiteke:
a) 35,45 °C zeropetik
b) 39,45 °C zeropetik
c) 39,5 °C zeropetik
Uda artikoa aprobetxatuz, Irati eta Aimar Groenlandiara iritsi dira, piraguan nabigatzeko eta icebergak flotatzen ikusteko. Baina, kontuz, ongi jantzita joan behar dute!
Hurrengo orrialdeetan Zientzietako edukiak berrikusiko dituzu.
ZIENTZIAK
Ozeano Atlantikoaren eta Ozeano Glaziar Artikoaren artean, izotz-geruza zabala dago, Kalaallit Nunaat izenekoa, Groenlandia izenez ezagunagoa.
1. Osatu.
Geografikoki, Groenlandia kontinentekoa da. Politikoki -ko eskualde autonomoa da, eta kontinentean dago.
2. Mapan, aurkitu Groenlandia eta koloreztatu berdez. Ondoren, kokatu Atlantikoa eta Artikoa.
3. Iratik eta Aimarrek Tarragona-Nuuk (Groenlandiako hiriburua) ibilbidea egingo dute itsasontziz. Ibilbidea jarraian zehazten diren puntuetatik igarotzen da.
A Tarragonako portua
B Gibraltarko itsasartea
C Fisterra lurmuturra
D Kantauri itsasoa
E Mantxako kanala
F Ipar itsasoa
G Norvegiako itsasoa
H Reikiavik (Islandia)
I Nuukeko portua
• Mapan, kokatu letrak, eta ondoren, marraztu ibilbidea.
4. Itsasontziak Iberiar penintsulako kostaldearen zati handi bat zeharkatuko du. Lotu kostalde bakoitza dagokion deskribapenarekin.
Kantauriko kostaldea
Galiziako kostalde atlantikoa
Andaluziako kostalde atlantikoa
Andaluziako kostalde mediterraneoa
Ekialdeko kostalde mediterraneoa
EUROPAKO KOSTALDEKO
ERLIEBEA
Europako kostaldeak oso ebakiak dira; izan ere, kostaldeko gorabeherak ugariak dira, esate baterako, penintsulak (iberiarra, eskandinaviarra...), golkoak (Botnia, Bizkaia...) edo fiordoak, batez ere Europa iparraldeko kostaldeetan daudenak.
•
• Altua, arrokatsua eta oso ebakia da.
• Apur bat ebakia da, eremu lauak eta altuak tartekatzen ditu, eta itsaslabarrak ditu.
•
•
• Kostalde baxua da, hareazkoa. Halaber, eremu arrokatsuak daude, itsaslabarrez hornituak.
•
• Oso zuzena da, baxua, laua eta hareazkoa.
• Zuzena da, altua, itsaslabarrez hornitua eta arrokatsua.
•
5. Zein da zure herritik gertuen duzun kosta? Nolakoa da?
6. Aukeratu Europako kostaldeei buruzko esaldi bakoitza osatzeko adierazpen egokiena.
kosta altuak – kosta baxuak – eskandinaviarra – Eskozian mendiak – penintsulak – itsaslabarrak – ebakiak
a) Europako kostaldeak oso dira.
b) itsasora iristen direnean eratzen dituzte.
c) daude Norvegian eta . d) daude Danimarkan eta Herbehereetan.
e) Europan daude, esate baterako, iberiarra edo
7. Groenlandia uharte bat da. Honako izen hauen artetik, marratu uharteak ez direnak.
Zeelanda Berria Afrika Britainia Handia Finlandia Japonia Eskandinavia Islandia Italia Australia
8. Groenlandiak bi milioi kilometrotik gorako azalera du, eta % 85 izotz-geruza iraunkor batek estalita dago (permafrost izenekoa). Datu horretatik abiatuz, osatu honako infografia hau:
GROENLANDIA GROENLANDIA
km2-ko azalera
km2-ko azalera izotzik gabe
9. Groenlandiaren azalera kontuan hartuz, adierazi erantzun zuzena.
Groenlandiaren azalera Euskadiren azalera halako hirurehun da.
Groenlandiaren azalera Euskadiren azalera halako hamar da.
10. Irakurri indlandsisen definizioa.
Indlandsis bat lodiera handiko izotz-masa bat da, Lurreko eskualde polarretan azalera kontinentaleko hedadura handi bat estaltzen duena.
• Nola esaten zaio euskaraz?
11. Gorabehera geografiko hauen artean, zein da Groenlandian ohikoa? Inguratu eta eman definizioa.
lurmuturra golkoa fiordoa delta
EREMU BABESTUAK
Batasuneko Garrantzizko Lekuak (BGL) Europar Batasuneko naturaeremuak dira, habitat naturalak mantendu edo berrezartzen laguntzen dutenak. Hainbat eremu babestu mota bereiz ditzakegu: – Parke nazionalak eta natura-parkeak. – Natura-erreserbak. – Monumentu naturalak. – Paisaia babestuak.
KLIMA MOTAK
Lurrean hiru eremu klimatiko handi daude: klima beroen eremua (Kantzer eta Kaprikornio tropikoen artean kokatua), klima epelen eremua (tropikoen eta zirkulu polarren artean) eta klima hotzen eremua (poloetan eta mendi garaienetan kokatzen dena).
12. Groenlandiako ipar-ekialdeko parke nazionala munduko parke nazional handiena da. Zer da eremu babestu bat?
13. Idatzi eremu babestutzat jotzen diren leku guztiek betetzen dituzten hiru betekizun.
14. Lurrean hiru eremu klimatiko handi daude. Zer eremu klimatikotan kokatzen da Groenlandia? Eta iberiar penintsula?
Klima beroak
Klima epelak
Klima hotzak
Klima beroak
Klima epelak
Klima hotzak
15. Adierazi baieztapen hauek egia (E) ala gezurra (G) diren.
E G
Europa osoa Lurreko klima beroen eremuaren barruan dago kokatuta. Europan, eremu hotzenak ipar muturrean daude.
Klima polarra zirkulu polar artikoan dago. Tundra da klima polarreko eremuetako ohiko landaretza.
Before taking the return flight home, Irati and Aimar wanted to visit one of the most elegant cities in the world: Stockholm, capital of Sweden.
On these pages, you will review your English.
1. Where did the Vikings come from? Complete the sentence by writing the names of the three countries in alphabetical order. Label these countries on the map then colour them in. Use the same colour for the three countries:
THE VIKINGS
In European history, the Viking Age lasted from about 700 to 1100 AD. During this period, many Vikings left their homelands and travelled by boat to other countries. The Vikings came from the Scandinavian countries of D , N and S They were great travellers and sailed to other parts of the world.
2. The Vikings sailed along the coasts of Europe to reach the Mediterranean Sea, where they headed towards the ancient city of Constantinople. Draw or trace the route on the map.
3. The Vikings were also known as the Norsemen. What is the meaning of this word?
Norsemen means people from the woods.
Norsemen means people from the North.
Norsemen means good travellers.
Norsemen means people from the South.
HAVE GOT
We use have got for possession, characteristics, relationships and illnesses. We can also use have in these situations. Remember:
» The negative of have got is hasn’t / haven’t got
» The negative of have is doesn’t / don’t have
4. Look at the picture and write has got or hasn’t got:
a) The Viking a beard.
b) The man blonde hair.
c) He an axe.
d) The man freckles.
e) He an oar.
f) The man red eyebrows.
g) The Viking a moustache.
5. The Vikings were good sailors and shipbuilders. Complete the sentence.
The Vikings sailed in ships called L S or dragon ships.
6. Match each word in column A with the correct definition in column B. All the words are parts of the Viking ships:
A B
mast •
sail •
prow •
figurehead •
rigging •
stern •
oar •
• A carved figure on the front (prow) of a ship.
• A pole rising from the deck that supports the sails of a ship.
• The front part of a ship that cuts through the water.
• Wool or linen cloth used on a ship to catch the wind.
• A wooden pole used to row or steer a boat or ship through the water.
• Rear part of the ship.
• The ropes used to support the mast and work the sails.
7. Use the words from the previous exercise to label the parts of the Viking ship:
THERE IS / ARE
There is / are is used to introduce a topic or to say that something exists. We use there is when the noun is singular and there are when the noun is plural.
8. Look at this picture of a small Viking settlement. Now read the sentences and circle true (T) or false (F):
F
There are two main streets.
There are trees.
There is a central square.
There aren’t any buildings.
There aren’t four entry gates.
There are some people.
WHOSE
Whose is a pronoun used in questions to ask who owns something or has something in their possession. Whose dictionary is this?
9. Rewrite the previous false sentences correctly:
10. The popular image of a Viking is a warrior wearing a horned helmet. There is no evidence that Viking helmets ever had horns. Fix the drawing by crossing out the fake elements.
11. Look at the picture and write the answers to the questions below:
a) Whose ship is this?
b) Whose shields are these?
c) Whose sword is this?
d) Whose horns are these?
e) Whose meat is this?
f) Whose axes are these?
Erik HildaSOLUZIOAK
Edukiak
LENGUACASTELLA NA
Las reglas de acentuación
Los refranes y las frases hechas
Las palabras sinónimas y antónimas
Diptongos e hiatos
Uso de b / v
El verbo
La oración: sujeto y predicado
El modo verbal
Las perífrasis verbales
Uso de la coma
Los pronombres
El pronombre y el determinante
El adverbio. La preposición
Los complementos verbales
ZIENTZIAK
Europako
kostaldeko erliebea
Eremu babestuak
Klima motak
Klima Europan
Animalien ingurunea eta aniztasuna
Europako ibaiak
Dirua
Ekoizpen-sektoreak
Enpresa motak
Inuitak
Greenland
Publizitatea eta turismoa
Elikadura eta digestioa
Zelulak
Giza ugalketa
Eskeletoa, giltzadurak
eta muskulatura
Osasuna
EUSKAR A
Perpauseko elementuen ordena
Perpausaren atalak: subjektua eta predikatua
Hitz elkartuak
Txistukariak
Ahozko esaerak: esapideak, atsotitzak, erdarakadak
Aditza: motak. Indikatiboa
Aditza: ahalera
Izenordainak
Maileguak
Maileguak nola idatzi
Deklinabidea
Sinonimoak eta antonimoak
Polisemia, homonimia eta paronimia
Siglak eta laburdurak
MATEMATIKA
Zifra dezimalak
Berreturak
Zenbaki handiak
Zenbaki baten zatitzaileak
Zenbaki
lehenak eta zenbaki konposatuak
Zenbaki baten deskonposizio faktoriala
Ehunekoak eta deskontuak kalkulatzea
Eragiketa konbinatuak
Eragiketak zatikiekin
Tona
Poligono baten azalera kalkulatzea
Perimetroa eta azalera
Neurketa-unitateak
Triangelu baten angeluak batzea
Probabilitatea adieraztea
ENGLISH
The Vikings
Have got
There is/are
Whose
Subject/predicate
Questions in the past tense
Superlatives
The Viking alphabet
Cardinal numbers
Must/must not
The family
Simple past
Bigarren Hezkuntzako
1.
mailarako bidean
Gogoratu zer ikasi duzun 6. mailan
Iratirekin eta Aimarrekin bidaian, Finlandia, Norvegia eta Europa iparraldeko beste herrialde batzuetan zehar, inuiten kultura ezagutzen, arloka antolatutako koaderno honekin DBHrako prestatzen zaren bitartean.
Bilatu koadernoaren amaieran aplikaziora sartzeko modua, eta ondo pasa ikasten duzun bitartean!
EUSKARA LENGUA CASTELLANA ZIENTZIAK ENGLISH MATEMATIKA