Eraikuntza parte hartzaileko gida

Prozesu eta ekimenen arrakasta gakoak Elikadura burujabetzaren alde.

ERAIKUNTZA PARTE-HARTZAILEKO GIDA

Aitortu – Ez merkataritzarako – Partekatu baimen beraren arabera 3.0. Material hau libre kopiatzeko, banatzeko eta jakinarazteko baimena ematen da, betiere haren egilea aipatzen bada eta merkataritza helburuetarako erabiltzen ez bada. Dokumentuan aldaketarik egiten bada, beste era bateko dokumentua sortzeko edo horretan oinarrituta beste obra bat egiten bada, hau bezalako lizentzia eskuratuta baino ezin da banatu. Lizentzia osoa: http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/es/

Argitalpenaren Koordinazioa: Assumpta Ayerdi Olaizola– Emaús Gizarte Fundazioa Prozesuaren pertsona dinamizatzaileak: Unai Aranguren – EHNE Bizkaia, Olaia Larruskain – Emáus Gizarte Fundazioa, Ferrán García – VSF Herrien Bidezko Elikadura, Assumpta Ayerdi Olaizola – Emaús Gizarte Fundazioa Lege Depositua: SS-1282/2013 Itzulpena: Emaús Gizarte Fundazioa Errebisio linguistikoa: L’Apostrof, SCCL Diseinua eta maketazioa: Feldespako Inpresioa: Tamayo inprenta Donostia – San Sebastián, iraila 2013 Prozesua sakonago ezagutzeko: http://emauseducaciontransformadora.wordpress.com/.

Argitalpena doan deskargatzeko: http://issuu.com/grupoemausfundacionsocial

Laguntzarekin.

AURKIBIDEA 4. orr. HITZAURREA 6. orr. SARRERA

I ATALA - Kontzeptualizazioa 11. orr.

IBAI BATEN IBILBIDEA. Jatorria, edukiak eta barneko korronteak

11. orr.

12. orr.

14. orr.

16. orr.

17. orr.

Ibaiaren iturriak. La Vía Campesina Ibaia itsaso bihurtzen da. Nekazalgoaren aliantza Ibaiaren soinua. Nekazalgoaren proposamena Ibaia eta bere ibaiadarrak. Aliantzak Ureztatze berriak

20. orr.

IBAIAREN IZENA. Elikadura Burujabetza proposamenaren edukia

23. orr.

ELIKADURA BURUJABETZAN IGERI EGINEZ

23. orr.

25. orr.

Tailerren emaitzak Tailerren bateratzea analisi orokorrean

26. orr.

KONTZEPTUAREN TOKIKO LURRERATZEA. Teoriatik praktikara

II ATALA – Arrakasta irizpideak 33. orr.

AZTERTUTAKO ESPERIENTZIA MOTAK. Paisaia

35. orr.

JOKAERA ATLASA

35. orr.

35. orr.

55. orr.

56. orr.

58. orr.

Sarrera Positiboak eta errepikagarriak kontsideratzen diren elementuen analisia Hobekuntzako elementuen analisia Galde-sorta baliagarria. Nire ekimenari buruz nire buruari galdetu beharko niokeena Barne kudeaketa, adibide bat

63. orr.

KONKLUSIOAK

ERANSKINAK

69. orr. 1. Tailerren eta bertan parte hartu duten pertsonen zerrenda.

71. orr. 2. Aztertutako kasuen eta egindako bisiten zerrenda.

72. orr. 3. Taula-laburpena: ekarpenak Elikadura Burujabetzaren

kontzeptualizaziora.

76. orr.

4. Taula-laburpena: ekarpenak Elikadura Burujabetza

esperientzien arrakasta irizpideen identifikaziora.

87. orr. 5. Tokiko prestakuntza prozesuaren egitarau diptikoa.

89. orr. 6. Tokiko prestakuntza prozesuaren aurkezpen diptikoa.

91. orr. 7. La Vía Campesina-ren lehen eta azken adierazpena:

Mons-eko Adierazpena eta Yakarta-ko Adierazpena.

98. orr. 8. Erabilitako bibliografia.

A

laitzek bizkor-bizkor jarraitzen zion amonari bere joan-etorrietan. Berak, eguneroko jardunarekin erakutsi zion baserria maitatzen,naturak eskaintzen duena errespetatzen, lurra eta animaliak goxo-goxo zaintzen, landare xumeenari ere erreparatzen, auzokoekin harremanak saretzen, haziak eta esperientziak elkartrukatzen...gauza-ondasun txikiei balorea ematen. Naturaren oreka pertsonarekin lotzen.

Sarritan laguntzen zion jeneroa saltzera, denda, azoka edo etxeetara‌ eskutik eskura. Lana txukun egin duenaren pozaz eta sosaz bueltatzen zen, bere harrotasun apalean, baserria biziarazi eta kaletarrei ere bizitza zertxobait hobetzen zielakoan. Lan asko eginda, baina bizipoza nabaritzen zitzaion, bere buruaren jabe sentitzen zen.

Baina jarrera iraunkor horrek ez zituen sistema, urrutiko gizonak, asebetetzen. Amonaren jardunak ez zion kapitalari jaten ematen. Eta debekuak eta neurri berriak etorri ziren, eta Alaitzen gurasoek baserriaren gidaritza hartu zutenean, erabat aldatu zuten ordura arteko martxa. Horrela ezin zela jarraitu, baserria industria bihurtu behar zela, lurrak eta ganaduak ugaritu eta gainera zukutu egin behar zirela, intentsifikatuz, produkzio bakarrera dedikatuz, horrek teknifikazio itzela eskatzen zuela baina horrela askoz hobeto biziko zirela, aberastu ere egin zitezkeela. Agindutako guztiak egin zituzten, baina‌ us-

4

teak erdia ustel. Alaitz handi egin ahala, diru mugimendu handia ikusten zuen bai, baina gurasoak gero eta lanpetuago, gero eta zorpetuago ageri ziren. Sosik ez poltsikoan. Eta batez ere, bai eurak eta bai etxaldea gero eta tristeago, etsituago. Inoren menpe eta irtenbidea aurkitu ezinda.

Alaitz handia egin da. Amonak ereindako lurrarekiko maitasuna bere bihotzean loratu da. Zaletasuna, ofizio, bizimodu bihurtu nahi du. Eta nekazaritzara bideratu ditu ikasketak. Eta nekazaritza ikusteko bi molde topatu ditu aurrez aurre. Irakasle gehienek, oraindik, bere gurasoak eta beste hainbat porrotaren zulora eraman dituen produkzio sistemaren alabantzak ahoan, baina bera amonagandik jasotako emakume-aurpegiko nekazaritza gertuko, giza-baloredun, abegikor, solidario eta iraunkor horren arrastoak bilatzen saiatu da. Gainera munduan zehar ere egin ditu egonaldiak, beste egoera batzuk ezagutzen, hangoei esku bat botatzen, eta gose eta miseria artean, ederki asko nabaritu ditu Europako azken hamarkadetako nekazaritza eredu bortitzak hangoei etengabe egiten dien erasoa.

Baina irtenbidea aurkitu du, edo aurkitze bidean da.

Han eta hemen, sozialki eta ekonomikoki bideragarri den beste eredu sozioekonomiko baten aldeko apustua egin duten hainbatekin topo egin duelako, nekazaritza iraunkorretik, agroekologiaren lanketatik elikadura burujabetzarantz doazen hainbat produktore eta eroslerekin. “Elikadura burujabetza, herri bakoitzak bere nekazaritza eta elikadura politikak erabakitzeko duen eskubidea, beti ere iraunkortasuna eta guztientzako nahikoa janari

ziurtatzea oinarri hartuta”. Hainbat aurpegi eta ertz dituen kontzeptu ederra... eta berria? Berari txikitako oroimenak dakarzkio. Biodibertsitatea, nekazari burujabeak, elkarlaguntza, osasuna, hurbileko salmenta, produkzioa neurrikoa izatea, naturarekin bat eginda lan egitea, lurra, ura eta haziak nekazarien esku egotea, emakumearen presentzia eta indarra… entzutean, nola ez gogoratu Amona Mariren irribarreaz?

Alaitz bezala, asko gara elikadura subirautzaren bueltan alternatiba eraiki nahian gabiltzanak.

Munduan inor goseak egotea ez dela onargarria aldarrikatzen dugunak, baserrian lan egin nahi dugun guztiok dugula bertan eta duintasunez ekin eta jarraitzeko eskubidea sinesten dugunak.

Badugu helburu orokorra, badugu erreminta, elikadura subirautza, baina tresna kamutsa da oraindik, ondo zorroztu beharra dago.

Hasteko, kontzeptua bera osatzen, sendotzen, edertu eta indartzen joan behar dugu. Eta bide honetan aurrera doazenengandik ikasi, zerk balio dezakeen, zerk ez, elkar ezagutu, elkar lagundu, beste batzuen esperientziaren aberastasunaz jantzi, arrakastarako irizpideak hausnartu eta finkatu… Nekazaritzaren odol-jarioaren arrazoi nagusienetako bat kanpotik etorritako agindu eta iradokizunei besterik gabe men egitea izan da. Horregatik, argi printzak behar ditugu, geure kabuz pentsatu eta ekintzara pasatzeko. Eta gida honek horixe izan nahi du: norabide bat, erreferentzia bat, geuk geure hausnarketa egiteko argi-izpi batzuk. Elikadura subirautza, oinarri sendoko

kontzeptu malgua, egoera, errealitate, pertsona eta paraje desberdinetara egokitzen asmatzeko. Homogeneizazioaren aurrez aurre, aniztasunaren aberastasuna.

Denentzako baitago tokia, baina denentzako berdin ez.

Oraindik ziurrenik ez gara jabetzen, elikadura burujabetzak proposamen politiko bezala duen potentziaz, ahalmenaz; bere baitan biltzen diren sektore eta esparru desberdinen ekarpenak, feminismoa dela, ekonomia soziala edo ekologia dela, sindikalgintza dela, hasi bertatik eta segi estatuetatik, nazioartetik,… kontzeptuari eskaini diezaiokeen ongarriaz.

Gida honek horretan ere sakontzen lagunduko digu.

Elikadura subirautzara iristeko oztopoz betetako bidean beste urrats bat.

Alaitzi, hilzorian dagoen gurasoen baserria biziberritzeko ideia bat jaso edo norengana jo jakiteko pista bat ematen badio, ez da gutxi. Eta hemen jasotako ekarpenekin, ikasitakoa zabalduz, amonak gordetako elkartasun hazi hori erein , bide berean gaudenok elkarri begira jarri eta etorkizunerako argi pixka bat ematen badigu, bejondeiola gidari.

Maite Aristegi Larrañaga Bergara, 2013ko uztaila

5

A

skotan, gure bizitzako edozein alderditan, eguneroko zereginetan murgiltzen gara gure denbora kentzen digun erritmo batekin, duen presazko sentsazioan, beharra eta inertzia eta, oso gutxitan hartzen dugu denbora eta espazioa gelditzeko, perspektiba hartzeko eta errebisatzeko gure ekintza horrek hasi gineneko idealekin eta arrazoiekin koherentzia mantentzen duen. Ekintza horren planteamendua errealitatearen analisi eguneratu batera doitzen den, edo gutxienez, bidean gozatzen ari garen.

Elikadura Burujabetza (hemendik aurrera eta gidan zehar askotan edo gehienetan EBj bezala izendatuko dugu) bizirik dagoen proposamena da eta dagokion bezala, etengabeko eraikuntza elkarrizketatua eta parte-hartzailean. Zentzu honetan, nekazal eta gizarte erakunde eta mugimenduen hainbat fronteetan ekintzaren zurrunbiloan, gelditze hau ezinbestekoa da, dauden eztabaidak mahai gainean jartzea, etorkizunak aurreikusi eta, oinarrian, gure ekintzari zentzua ematen dion eta gure estrategien lehentasuna ezartzen duen proiektu politikoa argitu. Are eta garrantzitsuagoa da, bizi dugun krisi egoera honetan, ibilbidean aurrera doan ihesaldi batera bideratu gaitzake, berehalako zorigaitz izugarrietarako irtenbide azkarrak bilatuz.

Bestalde, krisi sistemiko eta dimentsio anitzeko testuinguru berak ere, eta are gehiago, eredu neoliberalaren mantenua eta indartzeagatik interesatuak eta onuradunak diren instantziek, irtenbide posible bezala sustatzen ari diren doikuntza eta errepresio neurriek ondorioak dituzte. Batetik, gizartean hazten doan ondoeza sortzen ari da, bestetik, fronteak identifikatzeko garaian argitasun handiagoa eta baita alternatibak proposatzeko borroka desberdinen topaketa bat ere. Alternatiba hauek askotan gure bizitzen eta erabakien kontrola berriz hartzetik pasatzen dira, gure elikagaien, gure lurraldeen kontrola, autokudeaketatik, mobilizaziotik eta naturaren errespetutik, hazien, hizkuntzen eta kulturen aniztasunera, baita genero erlazioen birplanteamendutik ere.

Euskal Herrian, elikadura burujabetzaren aldeko mobilizazio hau ere handituz doa: laborantza-sindikatuak eta nekazal mugimenduak biltzen ditu, ekonomia solidarioa, feminismoa, finantza etikoak, ggke-ak, ekologia, gazteen asanbladak, mundu akademikoa, antidesarrollismoa,

6

instalazio prozesuan dauden gazteak, kontsumo taldeak, tokiko herri administrazioak, etab. Baina paraleloki, espazio horietan bertan barne prestakuntza baten beharra, ezarpen prozesuetan orientatzen duten jarraibide praktikoak hartzeko beharra, nekazal eta hiri, gazte eta helduen, gizon eta emakumeen aldarrikapenak diskurtsoan eta itunetan biltzeko beharra hauteman da, horrez gain Hego globalaren inpaktuak, erronkak eta ekarpenen ikuspegia mantenduz.

Berriki, Emaús Gizarte Fundaziotik, VSF – Herrien Bidezko Elikadura eta EHNE-Bizkaiarekin batera, Eraikuntza Parte-Hartzailea: arrakasta irizpideak Elikadura Burujabetzaren ezarpenerako proiektuaren bitartez, prozesu bat dinamizatu dugu analisi hauetan oinarrituz. Hasierako ideia, Elikadura Burujabetzarekin konpromisoa duten gizon eta emakumeek, beraien espazio desberdinetan, ideiak eta esperientziak hausnartu eta partekatzea zen, ikaskuntza kolektibo eta elkar banatu bat garatuz bi ardatzen inguruan: - 1 Ardatza: Elikadura Burujabetzaren berezko osagaiak: zein dimentsio biltzen dituen, nekazal mugimenduetatik datorren proposamen hau zein neurritan, bai feminismoa, ekonomia solidarioa, ekologia, eskubideak, etab. bezalako eremuetako erakunde eta gizarte mugimenduetako ikuspegiak eta aldarrikapenak, bai nekazal proposamen horiek begiztatzen eta eguneratzen diren erronka berriak eta aukerak barneratzen doan.

- 2 Ardatza: prozesuen arrakasta edo/eta porrot osagaiak Elikadura Burujabetzaren alde: hau da, ekimenak eta prozesuak (bai instalazio, merkaturatze, bai intzidentzia, prestakuntza edo sareen sorrera) hasteko garaian zein elementu identifikatzen diren gako bezala, bere iraunkortasuna eta arrakasta lortzeko, alternatiba erreal bezala.

Hausnarketa eta elkar trukaketa nagusiki bi fasetan egin da: -1 Fasea: nazioarteko, estatuko eta euskal mailan Elikadura Burujabetzaren eremuan erreferente bezala har daitezkeen pertsonekin, eztabaida tailerrak talde txikietan.

-2 Fasea: ikaskuntza elkar banatuaren prozesua tokiko mailan. Euskal Herriko kolektibo eta entitateekin egindako prestakuntza fase honek hainbat une garrantzitsu izan ditu: • Elkarrizketa tailerrak parte hartzaileen bizipenetatik.

• Ekoizpeneko bertako esperientzietara prestakuntza bisitak, agroekologiara transizioa, merkaturatzea, enpresa, emakumeen mobilizazioa, antolakuntza, etab.

ko borondatea indartzea, eta ekintzatik gure prozesuen gakoak planteatzea eta birplanteatzea.

• Txilera bidaia ANAMURIk (Landa eta Indigena Emakumeen Elkarte Nazionala) burututako lana ezagutzera, lehen aipatutako bi alderdietako ikuspuntutik.

Esker onak

Ezagutzaren eraikuntza parte-hartzailearen aldeko gure apustua nabarmendu nahi dugu, jakintza eta bizipen guztiak baloratuz, bai arrazoitik bai intuiziotik, eraikitzen ari garen alternatibentzat elementu gako bezala.

Fase hauetan jasotako ekarpen eta ikaskuntzak orain argitaratzen dugun Elikadura Burujabetzaren aldeko prozesu eta ekimenen arrakasta gakoak. Eraikuntza Parte-hartzailearen Gida elikatzen dituen iturri nagusiak dira.

Azken fruituak hausnarketa ardatzak jarraitzen dituen bi zati ditu: - I Zatia: Elikadura Burujabetzaren proposamen politikoa eraikitzen dituen elementu nagusiak aztertzen ditu.

Errebisio bibliografiko bat eta tailer desberdinetan parte hartu duten pertsonen ekarpen zuzenen arteko nahasketa bat da. Pertsona hauek informazio iturri nagusiak dira, dokumentazio teorikoa esperientzien iragazkitik pasatzeko.

- II Zatia: tailerretan parte hartu duten pertsonek emandako iritziak oinarri hartuta, esperientzia praktiko desberdinetan kontutan hartu behar diren alderdi garrantzitsuenak aztertzen ditu, alor horretan, elikadura burujabetzaren proposamenarekin erlazionatutako alderdiak landu dituztelarik. Aipatutako esperientzia horietatik, guk uste izan ditugun ikaskuntzaren alderdi garrantzitsuenak berreskuratu dira, bai Ebj-n oinarritutako esperientzien arrakasta aukerak hobetzen dituzten horiek, bai zaildu dezaketen horiek ere.

Material hau tresna bezala balio izatea espero dugu, Elikadura Burujabetzaren alde prozesuak martxan jartzen ari diren pertsona eta kolektibo horiei, gizarte eraldaketa ikuspuntu batekin, edo martxan jartze hori egitea pentsatzen ari diren horiei. Terminoen jabetzeari eta ikaskuntzen transferigarritasunari ere lagunduko diona, Elikadura Burujabetzan taldekoa sentitzea sustatzea eta alderdi emozionalak eta sozialak barneratzea horizontaltasunetik, nekazal eta hiri munduaren artean, sentsibilitate eta funtzionatzeko modu oso desberdinak dituzten taldeen artean sinergiak eta topaketak lehen pertsonan ezartze-

Gida hau ez litzateke posible izango, tailerretan eta bisitetan beraien esperientziak eta hausnarketak elkar banatu dituzten gizon eta emakume guztien parte hartze aktibo eta konprometitua ez balego. Hemen ez ditugu guztiak aipatuko, 54 pertsona izan dira eta gure esker ona adierazi nahi genieke egindako ekarpenengatik, beraien aldez aurretiko jarrera irekiagatik eta prozesuan ezarritako konfiantzagatik.

Bai aipatu nahi ditugu, beraien ekimenen, ametsen indar-guneak eta ahulguneak aurkeztu eta harrera egin diguten pertsona horiek. Arantza , Iker, Malu, Mikel, Patxi, Txato eta Imanol, Txetxu eta Teresari buruz ari gara eta, noski, ANAMURIko kide guztiak ere. Horiei guztiei mila esker beraien eskuzabaltasunagatik eta beraien bizipenak ezagutzeak suposatzen duen motibazioagatik.

Jeromo-ri ere gure esker hona adierazten diogu, Amayuelas-en lanaren aurkezpena errazteagatik, Nekazal Mundu Bizi batentzako Gazteen III Topaketa. Hiritik landarako igarotzeak, topaketaren esparruan.

Horrez gain, proiektua finantzatu duten herri administrazioak ere gogorarazi nahi ditugu (Eusko Jaurlaritza eta Donostia – San Sebastián Udaletxea), baita prozesuan parte hartu eta honen difusioan interesa aurkeztu duten beste herri administrazioak ere (Donostia – San Sebastián, Ea, Durango, Hernani eta Legazkiko Udaletxeak eta Gipuzkoako Foru Aldundia).

Azkenik Olaia eta Unaiek burututako lana eskertu nahiko nuke, tokiko prestakuntza prozesuaren dinamizatzaile zoragarriak; Paul, Unzalu eta Xarles-en lana pertsona erreferenteei mobilizatzen Ebjren eremuan; eta, baita Ferrán-en lana material gordin osoa landu eta Prozesu eta ekimenen arrakasta gakoak Elikadura Burujabetzaren alde. Eraikuntza Parte-hartzaileko Gida honen azken dokumentua elaboratzeagatik.

Assumpta Ayerdi Olaizola Emaús Gizarte Fundazio Taldea Donostia, 2013ko uztaila

7

I ATALA

KONTZEPTUALIZAZIOA

1

1 Testu guztian zehar urdin kolorez markatutako esaldiak agertzen dira, tailerretan sortutako elementuekin bat datozen kontzeptualizazio ataleko elementuei dagokie, eta hauek bigarren atalean aztertuko dira.

Latinoamerika, EBj-ri hasiera eman zion paisaia

IBAI BATEN IBILBIDEA

Jatorria, edukiak eta barneko korronteak 1. Ibaiaren iturriak. La Vía Campesina Elikadura burujabetzaren (EBj) kontzeptua2 elikadura eremuan sistema kapitalistaren aurrean erreakzio bat bezala sortzen da, aurreko mendeko 80 hamarkadatik dauden teoria neoliberalen hedapen orokortuaren aurrean. Urte hauetan zehar bi errealitateen artean talka bat sortzen da (elikadura eremutik haratago, nahiz eta eremu honetan ere). Alde batetik, fenomeno globalizatzailea eta liberalizazio ekonomikoaren fenomenoa; beste aldetik, fenomeno honen aurrean sortutako alarma-hotsa, gizarte mugimendu globala bezala hasten da hedatzen eta antolatzen eta Seatle-eko matxinadan amaitzen da 1999 urtean.

Zehatzagoak izateko, eredu neoliberal ekonomiko eta industrialaren garapena, ekintza kolektiboko egitura berrien sorrerarekin batera joan da ere, bere aurrean protesta egiteko. Landa eremuan ekintza egitura hauen gehienezko adierazpena La Vía Campesina (LVC) da eta bateratzen dituen diskurtsoa EBj da.

La Vía Campesinak, antolamendu prozesu honen nabaritasun bat eta bere kideen hautematera erantzun bat osatzen du, kide hauen kezkak, interesak eta beharrak ordu arte kontutan hartzen ez zirela; are gehiago, talde bezala (nekazalgoa) ez gai edo bideraezinak izango balira bezala hautematen zutela.

Elikadura burujabetzaren aldeko mugimenduaren komunikazio plataforma bezala, La Vía Campesina oinarrizko elementua izan da kontzeptuaren eraikuntza eta zehaztasunean. Elikadura burujabetzaren diskurtsoak mugimendu honetatik edaten du nazioarteko mailan, eta beranduago aztertuko diren tokiko diskurtsoak ere mugimendu honetatik jariatzen diren iturburuak dira.

EBj zer den eta gaur egun arte izan duen eboluzioa ulertzeko ezinbestekoa da bere sortzaileak eta gidariak jarraitu duen ibilbidea aztertzea oraindik gaur egun ere, nahiz eta azterketa hori minimoa izan.

2 Bereziki atal honetan Elikadura burujabetza kontzeptu bezala erabiltzen dugu. EBj errealitatean proposamen politiko bat dela ulertzen da, baina lehen zatiak hain zuzen ere bere nukleo kontzeptuala sortzen duten elementuak aletzea bilatzen du, beraz, kontzeptua eraikuntza edo buru-irudi bezala erabiltzen dugula ulertzen da, honen bitarteaz EBj ulertzen dugularik.

La Vía Campesinaren sorrera munduko nekazal mugimendua bezala, 1990 urteko hamarkadan joan zen indartzen, bereziki Latinoamerikan, beranduago Landako Erakundeen Latinoamerikar Koordinakundea (Coordinadora Latinoamericana de Organizaciones del Campo, CLOC) izango zen fundazioaren bitarteaz. Zergatik daude LVC eta EBj-ren sustraiak eskualde horretan? Oinarrian Latinoamerika lurraren banaketa desberdinena duen munduko eskualdea delako eta eskualdeak 1980 urteetan “hamarkada galduan” zehar bizitza mailaren beherakada nabarmen bat esperimentatu zuelako, politika neoliberalek bortizki kolpatu baitzuten. Horri erantzuna emateko, hamarkada horretan zehar, Latinoamerikak nekazal sareen artikulazio prozesu kontinental bat bizi zuen. Nekazal Erreforma eta Nekazarien Mugimenduei buruzko Konferentzia Kontinentalarekin hasi zen, 1981 urtean Managuan ospatu zelarik. Konferentzia honetan nekazal erakunde iraultzaileak, nekazal erakunde nazionalak eta nekazal erakunde independenteak bildu zituen, hasierako latinoamerikar nekazalgoaren mugimendu batera bideratu zuen esperientzien elkar trukaketa prozesu baten bitartez. Nekazarien bilerak eskala kontinentalean jarraitu zuten 1989 urte arte, Kolonbian antzerako prozesu bat hasi zenean, “herri indigenen, afro-ondorengoen, nekazarien eta Herri Erresistentziaren 500 Urte Kanpaina Kontinentalaren” prestakuntzaren bitartean. Kanpaina honen barruan, urtero konferentzia kontinentalak ospatu ziren 1992 urte arte. Hau EBj kontzeptua gaur egun zer den ulertzeko funtsezkoa da.

Duintasuna eta natura Colón Ameriketara iritsi zeneko bosgarren mendeurrenaren sinbolismo indartsua erreferentzia bezala hartuta, eta gobernuek aurreikusita zituzten ospakizun handien aurka, 1990 urteko “Erresistentzia Indigenaren 500 Urte” Quitoko Adierazpenak nekazalgo mugimendu transnazional batean bihurtuko zenaren oinarriaren zirriborroa egin zuen. Pertsona parte-hartzaileek beraien kezka kolektiboa adierazi zuten naturaren hondamendiaren inguruan.

Hondamendi logiko honen aurrean logika ekonomiko desberdin bat defendatzen da, nahi bada ekonomia moral bat, erlazio ekonomiko komunitarioak elkarrekikotasunaren eta bizi iraupenerako ekoizpenaren logikan oinarritzen da, hitzaren zentzu osoan, hau da, bere erreprodukzioa posible egiten duen eta etorkizunean garatzen jarraitu ahal dela ziurtatzen duen ekoizpena, gaur egun iraunkortasuna deitzen dena. “Ekonomia moral” hau “merkatuaren ekonomiaren” paradigma nagusiaren tartean sartzen da.

“Inbaditzaileak iritsi zirenetik gure kontinentea jasaten ari den dominazioa eta esplotazioa” salatzean, 500 Urte Kanpainak herri indigenen, nekazalgoaren, langile mugimenduen, ikasleen, gazteen, irakasleen, sindikatuen, akademikoen, mugimendu feministaren eta hiriko sektore popularren erakundeak bildu zituen. Konkistaren erresistentzia guztiz alde batera utzi zuten erakunde hauek Latinoamerikako historiaren bertsio “ofizialak” zalantzan jarri zituzten, konkista “Kulturen topaketa” bat bezala jantziz.

11

Bereziki LVCren lehenengo testuetan, herri indigenen, beraien lurren, kultura eta beraien duintasunaren aldarrikapena askotan azaltzen da.

Hemendik abiatuz funtsezko ideia bat atera zen: pertsona pobre eta baztertuen mugimenduen duten lehen helburua “beraien duintasuna eta herritar izatearen baldintza berreskuratzea da, baita gizaki bezala ere”. Kanpainak identitate kolektibo berrien eraikuntzan proiektu sakon bat sortzera lagundu zuen eta unitatea “herrien” eta “determinazio askea izateko eskubidea eta bere gaitasun intelektual, moral eta politikoan, herri zapalduen konfiantza indartzeko” ardatz kontzeptualean zehar desberdintasunean eraiki zen. Berriz ere duintasuna. Era berean, “zapalduen” ikuspegiaren kultura baliozkotasuna baieztatu zuen, ikuspegi dominatzaile edo ofizialekin bat ez etorriz.

Ikusten dugun bezala, dagoeneko hemen EBj-ren proposamenean beranduago zehaztuko liratekeen hainbat funtsezko elementu eta elementu forjatzaileak agertzen dira: ekonomia modu berri bat, sistema kapitalistarekin konfrontazio bat, duintasunaren berreskurapena, erresistentzia eta artikulazio transnazional sareen sorrera, herriak subjektu politiko bezala, identitate kolektiboen sorrera, etab.

2. Ibaia itsaso bihurtzen da. Nekazalgoaren aliantza Arazo berdinak Latinoamerikan CLOC eraikitzen ari zen bitartean, Indiako, Europako eta Ipar Amerikako familia nekazalgoko erakundeak ere, beraien arazoei eta neoliberalismoari aurre egiteko borroka transnazional baten beharra zegoela konklusiora iristen joan ziren. Arazoak komunak ziren, baita etsaiak ere. Hori horrela izanik, India osoko 200.000 nekazariek “Satyagraha Hazia” ospatu zuten, enpresa multinazionalen esku zeuden hazien patenteen aurka New Delhin ospatu zen manifestazio bat; Europa guztiko 30.000 nekazari Bruselan GATTen (MMAren aitzindaria) ministro-bileraren aurka mobilizatu ziren eta Ipar Amerikan familia nekazari erakundeak beste herrialdeetako kideko taldeekin nazioarteko konexioak eraikitzen hasi ziren.

Sorrera 1992 urtean Ertamerikako, Karibeko, Ipar Amerikako eta Europako familia nekazarien eta nekazaritzako erakundeak Managuan (Nikaragua) bildu ziren Nekazari eta Abeltzainen Batasun Nazionalaren (Unión Nacional de Agricultores y Ganaderos edo UNAG) Bigarren Kongresuan zehar. Bertan, politika neoliberalak deiturikoek nekazaritzan eta landa komunitateetan zuten eragina aztertu eta eztabaidatu zuten. Bertaratu ziren pertsonak, ados zeuden merkatu askean, prezio baxuetan eta nekazaritza industrialean (pobrezia eta bazterketa handiagoa landa eremuan) oinarritutako eredu honen ondorio bortitzak

12

guztiz onartezinak zirela. Eredu alternatibo baten presa zegoen, eta nekazal populazio bera landa eta elikadura politiken garapenaren barruan egon behar lukeela sentitzen zuten, landa komunitateei zuzenean eragiten zieten politiken garapenean.

Managuako ekimenaren jarraipen bezala, 1993 urteko maiatzan, Mons-en (Belgika) mundu guztiko 70 nekazari eta lursaildun lider baino gehiago bildu ziren. Konferentzia horretan mugimendu globala formalki osatu zen, La Vía Campesinaren Nazioarteko Lehen Konferentzia. Parte-hartzaileek asmoen adierazpen bat akordatu zuten, baita antolamendu egitura bat ere, eta nekazari familien eskubideak eta interesak babesteko politiken marko oso orokor bat definitu zuten. La Vía Campesina orduan sortzen da ados ez zegoen nekazalgoaren olatua bezala eta olatu horren “gandorra” da nazioarteko eremuan.

Izateko eskubidea eta kapitalismoaren aurkako borroka Kapitalismoak nekazaritzan egin zuen barneratze indartsuaren emaitza bezala, hainbat alditan aurreikusi da familia nekazaritzaren desagerpena ekidin ezin daitekeen emaitza bezala (zuzenean nahi dena ez denean); baina nekazal komunitateak desagertzeari uko egiteaz gain (nahiz eta jasaten ari diren kolpea gogorra izan; landa-hiri emigrazioaren kantitate handia adibide delarik), azken urteetan kapitalismo berantiar honen erasoaldiari

tsuena da. Beste sindikatu, sektore, profesional eta kolektiboekin alderatuz, nekazalgoa eta nekazari familiak mugimendu egituratu, esanguratsu eta legitimo bat eraikitzeko gai izan dira, identitate komun batekin, gizarte borrokak lotzen dituenak bost kontinenteetan. “Politika publiko eta sozialen agenden ezarpenean” oinarrizko mugimenduetako berritzaileena bezala identifikatua izan da.

Baina LVCren sorreran geunden, 1993 urtean. Honek funtsean CLOCen egitura hartu zuen mundu mailan, Koordinaziorako Nazioarteko Komisio batekin (CIC), eskualde bakoitzeko eskualde-koordinatzaileek barneratuta (beranduago, eskualde bakoitzean bi izateko errebisatuko da, gizonak eta emakumeak).

1996 urteko apirilean, La Vía Campesinak formulatutako elikadura burujabetzaren kontzeptua argitara atera zen, La Vía Campesinaren Nazioarteko Konferentziaren emaitza bezala, Tlaxcalan (Mexiko). Ordezkariek, Leipzig-en (Alemania) 1996 urteko ekainean ospatutako Baliabide Filogenetikoen gaineko Nazioarteko Konferentzia Teknikoaren ordez, ordezkaritza egoki bat nahi zutela erabaki zuten. Horrez gain, urte bereko azaroan Erroman ospatutako Elikadurari buruzko Munduko Goi-bileran egon nahi zuten eta beraien proposamena eztabaida publikora eraman, baita Gizarte Zibilaren Erakundeetako (GZE) foro paraleloetan ere. Helburua, elikadura burujabetza lortzeko, gobernuz kanpoko erakundeak (GKE) eta GZE proposamen neoliberalei alternatibak eztabaidatzera animatzea zen.

erantzuteko modu sofistikatu eta transnazional batean antolatu dira. Azken hogei edo hogeita hamar urteetan zehar, munduko landa guneetan, politika ekonomiko neoliberalak bortizki kolpatu du familia nekazalgoaren modus vivendia. Existitzen jarraitzearen eskubidearen baieztapenak berak, egungo mugimendu inkonformistarik handienarentzat su-hartze bezala balio izan du, era berean munduan nekazalgoaren artean biltzeko gune nagusienetako bat da zalantzarik gabe.

Nekazalgoaren batasuna Globalizazioaren ondorioetako bat, mugen eta estatuen gainetik hegan egin duten transnazionalen eskutik buru izan den ekintza neoliberal kolektiboa bat izan da. Aktoreak mundializatu egin dira, baina baita eraginak eta beraien modus operandia ere. Honek eragin transzendental eta agian ustekabea probokatu du, okupatzen digun eremu honetan: jasan duten pertsonen transnazalizazioa.

Mundu guztiko landa erakundeek eta nekazalgoak arazo berdinak elkar banatzen dituzte, nahiz eta tokiko errealitate desberdinei aurre egin. Sektore sozial eta ekonomiko askotan gertatzen da, eta zalantzarik gabe, LVCren meritu handienetako bat hain zuzen, elementu hau hautematea izan da eta batez ere, mundu mailan erresistentzia hau antolatzen eta kohesionatzen jakin izatea, hain zaila den ekintza bat. Horregatik, askorentzat La Vía Campesina munduko gizarte mugimendu transnazional garrantzi-

1996 urteko azaroan Elikaduraren Munduko Goi-bilera izan zen, Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundeak (FAO) antolatuta, munduko gosea gutxitzeko estrategia posibleei aurre egiteko helburuarekin.

“Gu, La Vía Campesina, munduko eskualde guztietako nekazari langile, nekazarien erakunde, ekoizle txiki eta ertainak eta herri indigenen hazten doan mugimendu bat, jakin badakigu elikadura segurtasuna ezin daitekeela lortu elikagaiak ekoizten dituztenei guztiz kontutan hartzen ez bazaie. Gure ekarpena alde batera uzten duen edozein eztabaidak porrot egingo du pobrezia eta gosearen erradikazioan. Elikadura gizakiaren oinarrizko eskubide bat da. Eskubide hau, Elikadura Burujabetza bermatua dagoen sistema batean bakarrik ziurtatu daiteke” (La Vía Campesina, 1996).

Idatzi hau errealitatean, nekazaritza sektorearen iritziak eta proposamenak entzuteko eta kontutan hartzeko dei bat da. Eta iritzi horrek, proposamen horrek, ahots horrek azken batean, dagoeneko izena zuen: EBj. 1996 urteko LVCren pasartean une honetan hitz egiten ari garen pertsonak zehazten dira: “nekazari langileak, nekazarien erakundeak, ekoizle txiki eta ertainak eta herri indigenak”.

Azken adierazpenean EBj-ren hainbat funtsezko elementu aipatzen dira dagoeneko: “modu kolektiboan desafiatu” (baserritarren eta nekazari txikien kontrako giroa); “gure elikatzeko moduak, gure kulturak eta gure ingurunea suntsitzen dituzten baldintza ekonomiko eta

13

politikoetara dugun ukatzeak elkartzen gaitu”; “elikagaien ekoizpenean emakumeen ekarpenaren garrantzia onartzen du”; nekazaritza produktuen ekoizpeneko, hornidurako eta banaketako sistema zentralizatuei” “aberastasunaren kontzentrazioari”, “korporazio transnazionalei” leporatzen zaie eta nekazariak eta ekoizle txikiek “beraien etorkizuna kontrolatzeko” eskubidea izatea eskatzen da.

3. Ibaiaren soinua. Nekazalgoaren proposamena LVC behin jaio ondoren eta nahiz eta latinoamerikar erakunde kideek izena hizkuntza bakoitzera itzulia izan zitekeela proposatu, beste kontinenteetako erakundeek “La Vía Campesina” mantentzea nabarmendu zuten, alde batetik Latinoamerikaren paperari omenaldi bezala, eta beste aldetik “nola entzuten zen gustuko zutelako”. Hemen gainera beste elementu bat zehaztu behar dugu, askotan oharkabeko izaten dena. Ez da Vía Campesina, La Vía Campesina baizik, hau da, nekazalgotik proposatu den bide hori. Azken batean, nekazari proposamena.

Egungo elikadura arazoak begiratu daitezkeen angelu desberdinetatik, EBj-k panorama hori nekazarien begietatik begiratzea ordezkatzen du.

Baina ez bakarrik nekazaria Zalantzarik gabe, La Vía Campesina izaera globaleko politiken adierazpen berri bat da. Mundializazioa guztiz deszentralizatutako sare batetik modu praktikoan zalantzan jartzen duena, bidegabeko politiketatik eratorritako ardatz multzo bat elkarrekin problematizatzen dituena eta marko politiko bat eta ekintzako marko argi eta alternatibo bat proposatzen duena.

La Vía Campesina gaur egun oinarriko erakundeen sare garrantzitsuena da, antiglobalizazioan edo “altermundista” mugimenduan presentzia duena. Munduko kolektibo hondatuen, irainduen eta pobretuenetako batetik, egungo kapitalismoaren mugimendu aurkariaren gezi sofistikatuenaren punta sortu izateak mirari bat dirudi.

La Vía Campesina “nazioarteko nekazalgoaren mugimendua” bezala kontsidera daiteke, “nazioarteko mugimendu ekologistaren” edo “emakumeen nazioarteko mugimenduaren” antzekoa, baina oinarrizko desberdintasun batekin: La Vía Campesinak indar gehiago eta koordinazio formal gehiago du aipatutako beste bi adibide horiek baino.

Hemen aurkitzen dugu lehen puntu transzendentala, eta era berean LVCren hasierako tesia: kontrajarriak dauden eta bateraezinak diren bi ereduen arteko une historikoan aurkitzen gara. Ez dago ñabardurarik, plano kontzeptualean, ez gris ezta hitzerdika aritzea ere, bata edo bestea da.

Bigarren fase honen laburpen berri bat eginez, EBj gizarte mugimendu transnazional batek bultzatzen duen

14

helburu politiko bat bezala definitzen dela ikusten dugu, LVCren eskutik, nekazalgotik ateratako proposamen bat da, beraien kezka, ikuspen eta errealitatetik bultzatua izan dena, kolektibo bezala subjektu politiko bezala ezagutzen eta adierazten da eta ez objektu pasiboa bezala, berezko ahotsa eta transnazionala bakarrik ez duela, baizik ahots hori kontutan hartua izatea nahi duena; eta ahots horrek ez duela protesta bakarrik egiten, proposamenak ere egiten ditu. Era berean, proposatutako bi bideen artean ez dago itun posiblerik; ez dago hirugarren biderik, bide bat, neoliberala, suntsitzen ditu; besteak bizitza duin bat eman diezaieke. Hemen ulertzen da, eta esperientzia bertatik sortzen den ideologizazio prozesu intentsu batean, kolektiboa bizitzen ari den esplotazioaren errealitatea, mugimenduaren eta proposamen beraren jarrera oso kritikoa eta konfrontaziozkoa.

Ahotsa “Gure ekarpena alde batera uzten duen edozein eztabaidak porrot egingo du pobrezia eta gosearen erradikazioan landa eta hiri eremuetan”, horrela hasten da 1996 urtean EBj-ren kontzeptua ezagutzera eman zuen lehen adierazpenak. La Vía Campesina, partzialki gutxienez baina zalantzarik gabe oso argi, gehiegitan nekazalgoaren ahotsak baztertzen zituen ordezkaritzaren politika bati erantzuteko sortzen da. 1980ko hamarkadan pribatizaziorako joera neoliberalak, paper gainean, herrialde pobretuenei arreta ematea eta laguntzea funtzioa zuten nazioarteko erakundeei eragin zien. Hauek, gobernuei laguntza murrizteaz gain, laguntza horren zati bat GKEentzat bideratu zuten (eta are gehiago baldintzatu).

Erakunde hauek, tamainan handitua eta askotan emaile hauengatik solaskide paper bat dutelarik, erreklamazioak, itunak eta negoziazioak egiteko gai izan ziren nekazalgoaren erakundeen izenean. Egiteko gai izan ziren, eta egin zituzten.

“Nekazalgoaren izenean” hitz egiteko GKEek hartu zuten joera honek, La Vía Campesinaren lider batek 1996 urtean adierazpen bat egitera eraman zuen: “Orain arte, nekazal politikaren inguruko munduko eztabaida guztietan, nekazalgoaren mugimendua ez da egon: ez dugu ahotsik izan. La Vía Campesina beraren existentzirako arrazoi nagusia ahots hori izatea da”. Honek azaltzen du neurri batean LVC eta GKEen artean dagoen erlazioa, baita EBj-ren aldeko mugimenduaren barruan dagoen boterearen oreka, nazioarteko mailan gaur egun ere.

Gizarte mugimendua Bere lehen konferentzian, La Vía Campesina nekazalgoaren mugimendu bat bezala eta nekazalgo erakundeentzat espazio politiko bat bezala definitzen da, bere izena aukeratzen du eta, iraganean nekazarien erakundeak “maneiatu” zituzten gobernuz kanpoko erakundeetatik autonomo izatearen erabaki garrantzitsua hartzen du.

Tlaxcalan (Mexiko) izandako Bigarren Konferentzian (1996 urteko apirilean), La Vía Campesina mugimendu bat bezala berresten da, ez “koordinazio” huts bat

bakarrik bezala. Gizarte mugimendu batean, pertsona liderrek oinarriari kontuak ematen dizkiote eta erabakiak adostasunez hartzen dira edo gutxienez demokratikoki.

Gizarte mugimenduek langile gutxi dituzte oinarriarekin konparatzen badugu, oro har azken hau erraldoia izaten da. Kanpoko finantzazio gutxi izaten dute bere tamaina

eta eraginarekin konparatzen badugu. Agian bere ezaugarri nagusiena, gizarte mugimenduek mobilizatzeko duten gaitasuna da, hau da, protesta, martxa baten ondorioz jendea kalean jar dezakete, edo konbentzio edo kongresu baterako areto handiak bete ditzakete (Rosset eta Martínez, 2005).

Ohiko etsaia 1980 eta 1990eko hamarkadetan nekazal erakundeek beraien uzta eta abeltzaintza produktuen prezioen murrizte gogor eta azkar bati aurre egin zioten. Hori horrela gertatu zen hein handi batean, “merkatuko oztopoak” eliminatzeko eraso liberalaren ondorioz, hauen artean fronteran babesteko eta barne prezioak mantentzeko politikak barneratzen ziren. Hori guztia merkatuaren irekieraren bitartez, merkatu askeko egiturazko doikuntza eta akordiopean, Merkataritzari eta Aduanako Tarifei buruzko Akordio Nagusia (GATT), MMA eta Ipar Amerikako Merkatu Librearen Akordioa (TLCAN) bezala, baita Munduko Bankuak eta Nazioarteko Diru Funtsa bezalako entitate emaileen eskutik, herrialde hauetako gobernuei ezarritako oinarrizko gizarte beharren aurrekontu murrizketen indartutako baldintzapenaren bitartez bezala. Antzinakoa den musika eta letra eta herrialde askotan oso ezaguna dena eta orain europar hit batean bihurtu dena.

Lehen aipatzen genuen, ekintza neoliberala transnazionalizatzen zen hein berean, honen aurkako erresistentziak ere egiten zuela. Ekintza neoliberal horren buru enpresa transnazionalak dira; nekazalgo erakundeek irabazitako lehen erronda, neoliberalismo hori zehazten zen MMA, Munduko Bankua, Nazioarteko Diru Funtsa (NDF), merkatu askeko akordioak eta beste marko eta forma batzuen atzean zeuden, indar bultzatzaile bezala identifikatu zituen (enpresa transnazionalak eta nazioarteko finantza kapitalari) analisi politiko bat garatzea izan zen. Hauek ziren argi eta garbi politika horietatik onuradun ateratzen ziren aktoreak. Behin hau ikusia zenean, nekazalgo erakunde supra edo transnazioala agindu batean bihurtu zen. Egiazko etsaia estatuko mugetatik haratago badago eta hura beraien homologoen egiazko etsaia bada beste herrialdeetan, kideekin indarrak batu beharra zegoen.

Baina gaur egungo ikuspegitik begiratzen badugu, “etsaiaren” identifikaziorako eta zabaldutako bere plataforma politikoen analisia, une hartan ez zela bistakoa izan daiteke eta analisi hori egiteko gai izatea eta diskurtso kontrahegemoniko bat formulatzeko gai izatea beste asmatze handi bat izan zen. Horrela, erakunde hauek elkarren artean harremana ezartzen hasi ziren, batez ere Latinoamerikan. Herrialde desberdinetako erakundeak arazo berdinei aurre egin behar zietela ikusteak, zergati komunak aurkitzera eta etsai komunak identifikatzera eraman zien, intuitu zen bezala.

Bosgarren Konferentzia Maputon (Mozambike) ospatu zen, 2008 urteko urrian, munduko elikadura krisiaren, finantza-aurrekrisiaren, ingurumenaren krisiaren eta krisi energetikoaren erdian, bere osotasunean kapitalismo neoliberalaren krisia adierazten dute. La Vía Campesinak hemen kapitalismoa definitzen du, nekazal munduari aurre egiten dioten arazoen azken iturria bezala, eta enpresa transnazionalak (ETN) mundu guztiko nekazal eta landa populazioaren etsairik okerrena bezala identifikatu ziren.

Ekintza zuzena Herrialde tipiko batean historia tipikoa da, landa populazioak tratu txarren, mobilizazioaren, amorruaren, protestaren eta masaren nolabaiteko maila bat lortzen duenean, agintariek negoziatzea eskaintzen dute eta ikerketa komisio mistoak sortzen dituzte eta gatazken konponketaren modu beste forma batzuk. Ohiko emaitza mobilizazioak indarra galtzen duela da eta salaketak inoiz ez dira gauzatzen ezta hitzemateak bete ere. Oro har, ezarritako boterearen kanpoan kokatuak dauden erakundeak eraginkorragoak dira beraien eskaerak lortzeko aurkariagoak direnean, eta eraginkortasun gutxiago dutela bateratzaileagoak diren posizioak hartzen eta beraien energiak eztabaidan inbertitzen dituztenean. Akademian aurkitu zuten hau, oso ongi zekiten LVCren kide diren erakundeek. Beraz, ez litzateke sorpresa bat izan behar La Vía Campesina landa gaietan beste nazioarteko aktore batzuk baino gatazkatsuagoa izateko joera hartzea eta protestetan parte hartzeko eta eztabaidetan tonu eta oldarkortasuna igotzeko (zentzu baikorrean) joera izatea. Hau argi egiaztatua ikusten da MMAren aurrean duen ñabardurarik gabeko oposizio militanteagatik, ne-

15

goziazioei bide emateko alarmen aurrean “MMAren nekazaritza kanpora” batekin erantzuten zuten, eta handik gutxira “MMA kanpora” esatera pasatuz. LVC buru izan den, kaleetan zehar egindako herritarren protesten konbinazio bat izan denaren adostasuna dago, eta barne interesen gatazka disonanteak MMA blokeatuta mantendu duena.

daitekeela eta kristauak, hinduak, budistak eta beste erlijio askotako kideak, erradikal marxista eta ateokin batera barneratzen dituela nabarmendu behar da. Mistikak oso paper garrantzitsua jokatzen du hau posible egiten.

La Vía Campesinaren bilera guztiak mistika batekin hasten dira, irudi boteretsuak eta sinboloak (tipikoki haziak, lurra, ura, sua) erabiliz, taldekoa izatearen sentimendu eta konpromiso handi bat sortzeko (ikus Issa 2008).

Ekintza-negoziazioa

Nekazalgo identitate bat (bir)sortu, mantendu eta indartzeko saiakera gako bat da, La Vía Campesina elkarrekin mantentzera laguntzen duen “itsasgarri” bat. 90. hamarkadan bere sorreraren motibazioetako bat izan zen “nekazariaren harrotasun” baten eraikuntzaren zentzu kontziente bat dago. La Vía Campesinaren diskurtso eta bileretan, nekazaritza edozein gizarterentzat okupazio garrantzitsuenetako bat dela errepikatzen duten esaldiak entzutea ohikoa da. Nekazalgoa gizadiarentzat ezinbestekoa denaren sentsazio indartsu bat dago; baina, herrialde gehienetako proiektuetatik kanporatuak izan dira.

La Vía Campesinaren taktika politikoak negoziazioetatik “kanpora” gehiago dira “barrura” baino, eta gehiago dira protestakoak atarikoak baino, baina geroz eta gehiago egiten ditu biak: negoziazioen barruan batzuetan parte hartu dezake (zuzenean edo ia beti bere aliatuen eskutik lobby-an), baina beti kanpoaldearekin koordinazioan. La Vía Campesinak instituzio bat (FAO bezala, adibidez) edo gai bat “hartzen” duenean, estrategia espazio politikoa betetzea eta defendatzea izaten da, eta eztabaida “teknikoa” bakarrik denean, eremu ideologiko eta moralera igotzen du berriro (ongia eta gaiztakeria). Honek eskaera askoren inguruko eztabaidaren terminoak aldatzeko estrategia eraginkorra izatea egiaztatu du.

Barneko lana, prestakuntza La Vía Campesina ohartzen da, nazioarteko planoan bete duen kanpo politikaren espazioa handiegia dela, berak duen barne eta egitura politiko garapenaren graduarekin konparatuz. Neurri batean, espero zena baino arrakasta gehiago izan duela konturatzen da, eta bere proposamenak erakunde beraren aurretik egon izan dira. Hori horrela izanik, bere barne sendotasunean arreta jartzeko erabakia hartzen du, ondorioz ahalegin handiagoa eskaintzen dio kide diren bere erakundeen barne prestakuntzari, funtzionamenduko mekanismoen indartzeari eta eskualdeko eta tokiko konpromiso iraunkor bat ziurtatzeko, eskualdeetako idazkaritzen eraikuntzari.

Hau oinarrizko erronka bat da, erakunde batzuk beste batzuk baino askoz ere ahulagoak direlako. Hori Itaici-n, Sao Paulotik gertu (Brasil), ospatu zen Laugarren Konferentzian gertatu zen, 2004 urteko ekainean. Horrez gain, kide berri asko gehitu ziren, batez ere Asia eta Afrikakoak. Dagoeneko zegoen Koordinazioko Nazioarteko Komisioa finkatzen da, Nazioarteko Idazkaria Hondurasetik Indonesiara aldatzeko erabakiak jauzi kualitatibo handia suposatzen du. LVCk bere sehaska uzten du.

Kohesioa Informazio eta erabaki zirkuituen barne prestakuntza eta hobekuntzan garrantzia jartzeaz gain, taldekoa izatearen zentzua handia bilatzen du kontzienteki. Mistikoen (zeremonia elkar banatuen) mekanismoak sakontzen dira, itsasgarri sozial bat bezala La Vía Campesinaren barruan.

Aniztasunean batasuna gaia ere oso garrantzitsua da kultura eremuan. Gaur egungo mundu honetan mugimendu bat musulman baten eskutik koordinatua izan

16

4. Ibaia eta bere ibaiadarrak. Aliantzak Denboran oso urrun dirudien arren, 2001 urtean mugimendu altermundista bere une onenean zegoen Munduko Gizarte Forumaren ospakizunarekin, Porto Alegren.

Bertan elikadura burujabetzaren gaineko munduko batzar bat egiteko beharra adostu zen eta urte horretan bertan La Habanan antolatu zen. 400 pertsona inguru bildu ziren, 60 herrialdeetako eta 200 erakunde baino gehiagoko ordezkariak.

Elikaduraren Munduko Goi-bileraren +5 paraleloan, Erroman 2002 urtean, Elikadura Burujabetzaren gaineko bigarren Foruma egin zen, bertan GKE, GZE eta gizarte mugimenduetako 700 ordezkari inguru bildu zituen. Foro paralelo hau GKE/GZE (CIP) Nazioarteko Planifikazio Batzorde batek koordinatu zuen. Foro paraleloaren emaitza bezala “Elikadura Burujabetza: guztiontzako eskubide bat” adierazpena argitaratu zen (Elikadura Burujabetzaren aldeko GKE/GZE Foroa).

Ikusten dugun bezala, bere hasieratik EBj-ren proposamenaren inguruan aktore desberdinak biltzeko borondatea eta beharra egon da, bere hasierako detonagailutik haratago, nekazalgoa, eta itunen eta sareen sorrerak nekez banandu daiteke EBj-ren kontzeptutik bertatik. EBjren bi une handienak aipatutako La Habana eta Nyeleni topaketa, 2007 urtean Malin izan ziren.

Topaketa honek behin betiko aurrera pausu bat suposatu zuen elikadura burujabetzaren ereduaren eraikuntzan eta nekazalgo borrokak beste sektoreekin lotzeko itunen lanean, langileak, hiriko sektore informala, sektore ekologista eta emakumeen mugimenduak eta indigenen eskubideak bezala. Sektore hauek guztiak Malin parte hartu zuten.

La Vía Campesinak bere hasieratik, sare bat osatzeko eta gai eta arazoak batera aztertzeko espazio bat eman

duela ikusten dugu, baita kontzeptu eta alternatiba berriak garatzeko ere.

Behetik - gora Hau guztia behetik-gora doan prozesu baten bitartez lortu da. Hau da, bertako edo tokiko borrokak egon bazeuden (milaka); EBj-k analisi komunaren gorputz bat eman dietela adierazten du, eta beraien artean erlazionatzea, konektatzea. Hau guztia eskaera unibertsalen sendotzean eta borrokan laburtzen da.

Hizkuntza Elikadura burujabetza hizkuntzaren jabetze aktiboak sortutako kontzeptu bat da, eta hau mugimendu honen beste lorpenetako bat da. Askotan, hitzen erabilerari buruz egiten den eztabaida lelokeria bat dirudi eta hizkuntzak “egiazko borroketarako” esanguratsua ez denaren inpresioa ematen du. Hori ez da horrela, borrokaren garrantzia esanahien eremuan, arlo linguistiko eta semiotikoan oso garrantzitsua da. Interpretatzeko boterea, jabetze aktiboa eta hizkuntzaren asmaketa, bere iritzi eta ekintzen bisibilitatea eta errekonozimendua bilatzen duten aurreraka doazen mugimenduentzat ezinbesteko tresnak dira. Izan ere, hori da zehazki LVC eta EBj-rekin gertatu dena, terminoa mundu guztian jasoa izan baita.

Elikadura burujabetzak agroelikadura sistema guztiaren nazioarteko humanismo mota bat garatzeko saiakera bat eskaintzen du. Deia, testuinguru kapitalistaren eraldaketara bultzatzeko eta balore unibertsalak dituen testuinguru batean kokatzeko saiakera aktibo bat da (duintasuna, norbanakoaren burujabetza eta burujabetza komunitarioa, edo autodeterminazioaren printzipioak, adibidez).

Nekazalgoaren politika honek elikagaiak ekoizteko eskubidea berresten du, lehen larritasuneko ekintza sozial eta politiko bat bezala, eredu neoliberalaren eragin ezegonkortzaile eta baztertzaileen aurka. Hizkuntzaren jabetzearen oso adibide argia da: “eskubide” kontzeptuaren erabilera. LVCren testuek egun indarrean dauden nazioarteko legedian onartuta dauden eskubideak konbinatzen ditu, adibidez, elikadura egoki baten eskubidea, oraindik formalki ez dauden eskubideekin, adibidez “modu iraunkor eta ekologiko batean elikagaiak ekoizteko eskubidea” edo “nekazarien eskubideak”. Bigarren erabilera honek izaera politikoa du.

Hizkuntzaren erabilera urratzaile hau gizarte mobilizazioaren motor garrantzitsu bat bezala ulertzen da. Argudioa da, lege mailan egindako aldaketek eragin baxua dutela bere edukia garatuko duen gizarte mobilizazio batekin ez badoaz (eskubide horien hartzaileengatik).

Bestalde, eskubide ikuspuntua (eta beranduago gizarte mobilizazioa) duten erronkek, testuinguru kontserbatzailea aldatzeko mekanismo bat izan daitezke, bai zabalagoa eta babestuagoa den eta legitimatua den gizarte mobilizazio baten atal bat bezala, bai ohiko eskubideen ezaugarriak domeinu berriei erlazionatzeko bitarteko bat bezala.

5. Ureztatze berriak Feminismoa LVCk Mexikon eman zuen konferentziatik, generoaren gaia funtsezkoa dela kontsideratzen da bere barne funtzionamendurako. Eta, Tlaxcala-ko konferentziaren ondoren, CLOCeko emakumeek, bere lehen batzarrean, emakumeek ordezkaritza espazio guztien %50 okupatzea eskatu zuten.

Ondorengo urteetan zehar, LVCren eta EBj-ren aldeko mugimenduaren segidako adierazpenetan genero gaia eta, are gehiago, feminismoaren gaia modu oso apalean agertzen da. Eskaera espezifiko bat bezala agertu ordez, berdintasunezko funtzionamendu saiakera baten barne elementu bat bezala agertzen da. Kapitalismoa eta patriarkatuaren arteko konexioa ez da indartsu agertzen Maputoko konferentzia arte. “Bosgarren Konferentzia honetan oso argi agertu zen gaietako bat, gure gizarteetan emakumeek aurre egin behar dieten indarkeria modu guztiak –hauen artean, indarkeria fisikoa, ekonomikoa, soziala, kulturala eta matxista, eta botere desberdintasunetan oinarritutako indarkeria- landa eremuetan eta komunitateetan ere agertzen dira, eta emaitza bezala, gure erakundeetan. Hau, bidegabekeria iturri nagusia izateaz gain, gure borroken arrakasta mugatzen du. Kapitalismoa, patriarkatua, matxismoa eta neoliberalismoaren artean dagoen erlazio estua onartzen dugu, munduko baserritarren, emakumeen eta nekazarien kalterako”.

Nekazaritzan emakumearen paper garrantzitsua onartzen dugu, elikadura autosufizentziarako, eta emakumeek lurrarekin, bizitzarekin eta haziekin duten harreman berezia”.

Feminismoaren barneko aldarrikapenak LVCn kide diren erakunde batzuek bere barne egituran antzerako aldaketak egitera eraman ditu. Nazioarteko erakundeak nazional mailan izan dezakeen spin-off efektu positibo bat da. Baina hala ere, adierazpen politikoa gauza bat da, baina errealitatea lortzea askoz zailagoa izan daiteke.

Izan ere, horrela da.

Ideologia patriarkala, merkatu eta esportazioko joera kapitalisten erdigunean kokatuta dagoela ados bagaude, sistema ekonomikoak, ekoizpen sistemak eta erreprodukzio sistemak autonomoak ez direla ulertuz, borroka feminista eta elikadura burujabetzaren aldeko borroka bide berdinetik doazela onartzea besterik ez dugu. Lehen adierazitako zentzuan, biak antikapitalista bezala definitzen dira.

Produkzio eta erreprodukzio eremuen artean dagoen konexioak, lan produktibo merkatuan dauden pertsonek eguneroko beharrak dituztela esan nahi du, ondorioz familiako lana guztiz beharrezkoa da merkatua eta produkzio kapitalistek funtzionatu dezaten. Askotan patriarkatua “esku ikusezina” bezala izendatzen da eguneroko bizitzan, sistema kapitalistak ekoizpeneko kostuen desplazamenduaren abantailez gozatzen du etxeko eremurantz, beraz, lan erreproduktiboa beharrezko baldintza izango litzateke sistema ekonomikoaren mantenurako.

17

Historikoki, giza ugalketarako beharrezkoak diren ekintzak “bizitzaren iraunkortasuna” edo “mantenua” elikadura barne, zalantzarik gabe biziraupenerako ezinbestekoak badira ere, ez dute gizarte onarpenik eta ez dira ekonomikoki baloratuak izan gizarteen artean.

Emakume nekazarien kasuan, hau oso argia izan da.

Beraiek nekazal ekonomiari egin dioten ekarpenaren inbisibilizazioa nabaria izan da eta horrela da.

Eta egia esan, nekazaritzaren asmakuntzatik emakumeak historikoki elikaduraren aurkikuntzara, ikerketara eta sorrerara lotuta egon dira. Esperimentatu egin dute, haziak hibridatu dituzte, jan daitekeena jatekoa ez denetik aukeratu dute, elikagaiak babestu dituzte, sukaldaritzako dietetika asmatu eta bikaindu dute eta honetarako behar diren tresnak ere. Hazien aldaerak jasotzeko, aukeratzeko eta hedatzeko tradizio luzea dute, beraien elikadura eta sendagarri erabilerak egiteko. Baliabide genetikoen lehen mailako babesleak dira, munduan eta biodibertsitatean. Azken finean, produkzio, prozesamendu, banaketa mekanismoak garatu dituzte; zoritxarrez, lan ez ordainduaren erlazio desberdinei aurre egin behar izan die. Eta horrela orri gehiago idazten jarrai genezake.

Baina ekintza hauek garrantzi sozial eta ekonomiko handia izan arren, ikusezinak dira eta gizartean sistematikoki debaluatuak egon dira eta egoten jarraitzen dute. Baina ez da bakarrik ikusezina izatearen arazoa; horrekin batera, nabari agertzen da landa munduan eskubidek erabiltzean existitzen den genero desberdintasuna, adibidez kreditua lortzean, lurra eta osasun arreta eskuratzean, ustiategiaren titularitatean, soldata arrailan, norbanakoaren diru-sarrera gabezian eta diru-sarreren banaketan dagoen desberdintasuna, bikotearen bi kideak beraien ekintza ustiategian burutzen dutenean, besteak beste. Genero berdintasuna lortzeko ezinbestekoa da legezko eragozpenak gainditzea, baina baita nekazal gizartean egunean dauden eragozpen kultural zabalak ere.

Feminismoak EBj-ren aldeko mugimenduaren barruan, baina bereziki LVCren barruan, lehenengo eskubidezko subjektuak izatearen errekonozimenduko norbanakoaren prozesu bat egiten duela onartzen du, baita landako emakumeei eragiten dion zapalkuntzarena ere.

Diskurtsoaren barruan, elikadura burujabetzaren proposamenak genero justiziarekin bat egiten duela dagoeneko ikusi dugu. Eta hori denborarekin irabazten joan da. EBj-k emakume nekazarien gizarte funtzioaren balorazioaren aldarrikapen agenda bat barneratzen du, elikadura ekoizpenaren prozesuaren inguruan, eta konponketa agenda bat, emakumeen parte hartzearen ukatzea zela eta, generoko gizarte erlazioen inguruan, lanaren banaketa patriarkaletik.

Orain dugun gaia, errekonozimendu hori genero ahalduntzearen ibilgailu batean eraldatzea nola lor daitekeen da. Askotan, gizarte funtzio historikoen birbalorazioak, nutrizia funtzioa bezala, errekonozimendu sinboliko bat soilik izateko arriskua du, horrez gain, tradiziozko

18

lanaren banaketa sexuala indartzeko balio dezake, sistema ekonomikoaren erakunde bera zalantzan jartzeko aukera politiko bat bezala erabiltzen ez bada, sistema ekonomikoak autonomoak ez direla ideiatik.

Eta ez hori bakarrik, emakumeek elikagaien ekoizpenari egin dioten ekarpen historikoaren errekonozimenduak, landako gizon eta emakumeen arteko erlazio pribatuetan berdintasun handiagora bideratutako proposamenak giltzatu beharko lituzke, nekazal emakumeen erakunde beraiek, erlazioen sistema patriarkala komunitateetan eta eguneroko bizitzan kokatua dagoela onartu duten logikan.

Elikadura burujabetzaren noziotik, genero edukia duten proposamen argienak, lurra, kreditua eta gaitasuna modu berdinean eskuratzearekin erlazionatuta daude.

Baina, oraindik urrun dago generoko erlazio pribatuen ikuspegitik, “atetik barrura” gertatzen den hortik, gizonak beraien familia eta komunitateentzat elikagaiak hornitzeko erantzukizunean sartzen direnetik.

Generoaren analisi politiko batek, elikadura burujabetzaren hasieratik, fase guztietan gizon eta emakumeak berdintasunaren baldintzan barneratzera bat kontsideratzera bideratu beharko gintuzke. Hau da, elikadura burujabetza nekazal erreformarekin, bai, lurraren jabetza gizon eta emakume artean modu berdinean ziurtatzen duen nekazal erreforma bat, horrela ez bada, ez da nekazal erreforma bat; elikadura burujabetza hazien defentsarekin, bai, baina erreprodukzio, biderketa eta elkar trukaketa prozesuetan gizonen eta emakumeen parte-hartze berdina ziurtatzen duena, ekintza guztiei balio eta hierarkia berdina emanez.

Elikadura burujabetzak, nola ekoiztu eta zer ekoiztu herrien erabakitzeko eskubidea apelatzen du, ekoizpen hori kontsumoarekin lotzeaz gain. Ikuspegi feminista batetik, oso adi egon beharko genuke, boterea eta erabaki hartzea nola banatuta dagoen erabakitzeko eskubide hau gauzatzen den espazioetan. Beste modu batera esanda, barne demokraziaren ekitaldia, komunitate eta herrietan, nola ziurtatu behar dugun sakondu beharko genuke.

EBj, ikusi dugunaren arabera, oinarrian demokrazia erradikal proposamen bat da. Nekazalgo klasearentzat balio duenak emakumeentzat ere balio du subjektu politiko bezala.

Elikadura burujabetzak elikagaien ekoizpen, prestaketa eta kontsumo prozesuak aipatzen baditu, gizarte guztietan sozialki eta historikoki emakumeei esleitu izan zaien funtzio bat, aipatutako ekintza hauek bere dimentsio erreproduktiboan eta ez ordainduan gizarte guztiaren erantzukizun bat bezala hartutako ekintzak izan beharko liratekeela kontsideratzearen hausnarketa dago, eta ez bakarrik emakumeen eginkizuna bezala, sexu aginduaren parte bezala.

Azken batean, zentzu honetan elikadura espazioa bere dimentsio guztietan politizatzen saiatuko litzateke.

Nekazaritza jasangarria - Agroekologia

LVCren VI Hitzaldia. Yakarta (Indonesia), 2013

Indar gehiago edo gutxiagorekin agertzen joan den beste elementu bat ekoizpenaren eredua izan da, “nekazalgoaren nekazaritza iraunkorra” deiturikoa, laborantza agroekologikoaren praktiken sustapena elikadura burujabetzaren euskarrietako bat bezala hartu arte. Modu horretan, agroekologiak antzezlekuaren erdigunea okupatzen du, beste aldarrikapen batzuekin batera. Teknologia produktiboaren gaia, eredu produktiboak, borroka ideologiko bat direla onartzen da, politizatu egiten dira, eta “ereduen arteko borrokaren” perspektibarekin finkoak diren kideen artean praktikak sustatzeko erronka onartzen da. Are gehiago, gai tekniko bat ez dela zehazten da, politikoa baizik. Horrela izanik, ohiko nekazaritzaren eraldaketa, kimiko-intentsiboa, aktiboki sustatzen duten barne programak dituzten erakunde kide asko aurkitzen ditugu, nekazaritza ekologiko baten bidean.

Lerro hauek idazten ari garen une honetan, La Vía Campesinaren VI Konferentzia ospatzen ari da Yakartan (Indonesia). Kasu honetan landa-hiri koalizioaren beharra nabarmenago azaltzen da, landa eta hiriaren arteko ekintza batasuna. Beste alderdi azpimarragarria naturaren zaintza da, Lurraren zaintza.

Motibazio hauek gida direla, bost kontinenteetako herrialde askotan agroekologiako programak sortu dira, prestakuntza materiala ekoiztu da, azokak eta elkar trukerako sareak babestu dira. Venezuela, Paraguay, Brasil, Nikaragua, Indonesia eta Indian prestakuntzako eskualdeko ikastetxeak ireki dira, adibidez, nazional eta eskualde mailan dozenaka ikastetxe irekitzeaz gain.

Horrez gain kapitalismoaren ukapena ere argi eta garbi zehazten da, agroekologiaren aldeko apustua azpimarratzen da eta elikadura burujabetza justizia sozialera elkartzen da, ondorioz edozein klase edo motako patriarkatua eta arrazismoaren aurkako borroka darama.

Errepresioa eta biolentzia handitzea dela eta, emakumeen aurka egindako biolentziaren aurkako borrokarako eta bakearen eta desmilitarizazioaren aldeko deia nabarmentzen da.

Azkenik, prestakuntza, hezkuntza eta komunikazioaren garrantzia nabarmentzen da, ezagutzen elkar trukaketaren bidez, prestakuntza kultural, politikoa, ideologikoa eta teknikoko metodologia eta edukien bitartez.

19

IBAIAREN IZENA

Elikadura burujabetza proposamenaren edukia LVCan jaio arren eta oraindik berak gidatu, GKE asko, gizarte zibilaren erakundeek, nekazarien (gizon zein emakume) erakundeek eta bere gizarte mugimenduek kontzeptuaren garapenean eta dinamismoan lagundu dute. Elikadura burujabetza gosearen, pobreziaren eta elikadurarekin erlazionatutako ingurumenaren eta gizartearen narriaduraren arazoen aurrean alternatiba bat bezala ikusten dute.

Hasieran esaten genuen moduan, nekazalgoa funtsean aurrekapitalista bezala ulertzen duen korronte diskurtsiboa existitu da, eta beraz, “zaharkitua” eta anakronikoarekin erlazionatutako atributu guztiekin. Baina hain zuzen ere, modernitatea bizitzeko modu alternatibo bat proposatzen ari direnak landa gizarteak dira. Elikadura burujabetzaren proposamenak eskubide berrien eraikuntza eta gizartearen eraldaketa irudikatzen du, bere osotasunean. La Vía Campesinak gai askotan lan egiten du, baina agian bere helburu laburtua nekazal bizitzaren defentsa izan liteke, elikadura eredu alternatibo baten eraikuntza, proposamena eta defentsaren eta herrien elikadura burujabetza deituriko nekazaritzaren bitartez.

Gaur egun, elikagaien eta nekazaritzaren inguruko gaiak kokatzeko, paradigma alternatibo bat osatzen du.

Ikusi dugun bezala, kontzeptua publiko egiten da 1996 urtean, Mexikon ospatutako LVCren II Konferentzian.

Geroztik, aterki termino mota bat bezalakoa erabiltzen dator, edo are hobeto, inbutu termino bat, ur desberdinak jasotzen dituena: elikadura eredua, gosea, landa pobrezia, landa garapena, ingurumena, etab. Arazo hauetako batzuentzat ikuspuntu partikularrak aurkitzen diren espazio komun bat. Zalantzarik gabe, kontzeptuaren elementu eratzaile bat kontra-proposamenarena da; “proposamena”, alternatiba koherente eta zehatza sortzeko zentzuan, eta “kontra” ereduen borroka bezala agertzen delako, eredu nagusiarekin konfrontazioan. EBj, produkzio txikiaren eta planeta beraren biziraupena suntsitzen duten agroelikagaien politika neoliberalak zehazki salatzen eta erronka egiten dien, erreferentziazko marko politiko bat da, hauen aurrean alternatibak eraikitzen dituen heinean. Era berean, nekazaritza eta elikaduraren gobernantzarako marko politiko berri bat da; bertatik ekoizpenaren eta elikagaien kontsumoaren kontrola berrardazten duen pisuzko argudio politiko bat sortzen da, tokiko elikadura sistemetan sustraituak dauden prozesu demokratikoen barruan.

Ikuspuntu neoliberal menderatzailea, janaria eta nekazaritza merkaturako material aldaezinen ekoizpena

20

ikustea baino ez da. Aitzitik, elikadura burujabetzak elikadura eta nekazaritza, merkatua baino askoz gehiago direla baieztatzen du, eta bertako merkatu eta merkatu nazionalerako ekoizpena, esportaziorako ekoizpena baino garrantzitsuago dela, gizartearen eta ingurumenaren perspektibatik eta baita tokiko eta nazional mailako garapen ekonomikorako ere, eta pobreziari eta goseari aurre egiteko ere, landa mundua eta ingurumena babesteko, eta baliabide naturalak modu iraunkorrean kudeatzeko ere.

Herrialde guztiak eta pertsona guztiak beraien elikadura, nekazaritza eta nekazal politikak definitzeko eskubidea eta gaitasuna izan behar dutela mantentzen da; beraien barne merkatuak babesteko eta nekazaritzarako sektore publikoko aurrekontuak eskaintzeko eskubidea izan behar dute (gehiegizko ekoizpen batera, esportazioetara, dumping-era edo beste herrialde batzuei min ematera bideratzen ez dituzte diru-laguntzak barne ditzaketenak). LVCren ustetan prezio baxuak dira mundu guztiko nekazariak aurrez aurre jartzea egiten duena eta prezio baxu horiek sendotzen dituzten mekanismoetatik, prezio justuak edo bidezkoak sustatzen dituzten beste batzuetara pasatzea beharrezkoa da, bai nekazari bai kontsumitzaileentzat.

Elikadura burujabetza lehen aldian ondoren agertzen den bezala definitu zen: “herrialde guztiek oinarrizko elikagaiak ekoizteko bere gaitasuna mantendu eta garatzeko duten eskubidea, kultura aniztasuna eta aniztasun produktiboa errespetatuz. Gure elikagai propioak gure lurraldean ekoizteko eskubidea dugu. Elikadura burujabetza aurre-baldintza bat da egiazko elikadura segurtasunera iristeko”

Beranduago, kontzeptua zabaldu egin zen beste erakunde eredu batzuk barneratzeko, nazioaz gain “elika-

durarako eskubidearen” kontzeptu zabalago bat barneratu zuen, “elikadura segurtasunaren” aurkako posizioan.

Modu honetan, 2002 urtean Elikadura Burujabetzaren aldeko GKE eta Gizarte Zibilaren Erakundeen Foroak horrela definitu zuen: “pertsonen, komunitateen eta herrialdeen eskubidea, beraien nekazal, arrantza, lan eta laborantza politikak definitzeko, beraien egoera espezifikoetara egokiak direnak, ikuspuntu ekologiko, sozial, ekonomiko eta kulturaletik. Elikagaien eta elikagaien produkzioaren eskubide erreala multzokatzen du, horrek esan nahi du pertsona guztiak elikagai seguru, elikagarriak, kulturalki egokiak eta hauek ekoizteko baliabideetarako eskubidea dutela, eta beraiek eta bere gizarteak mantentzeko gaitasuna ere.”

2007 urteko Elikadura Burujabetzaren gaineko Munduko Foroan definizio sinpleago bat adostu zen: “Elikadura burujabetza elikagai egokietarako pertsonek duten eskubidea da, osasungarriaren eta kultura ikuspuntutik, metodo iraunkor eta ekologikoen bitartez eta beraien elikadura eta nekazal sistemak definitzeko eskubidea ere” (Nyéléni-ko Adierazpena 2007, www.nyeleni.org).

Eta gaur egun, La Vía Campesinak elikadura burujabetza honela definitzen du: “pertsonen, herrialdeen eta estatuen batasunek beraien nekazal eta elikadura politikak definitzeko duten eskubidea da, nekazal lehengaiak atzerriko herrialdeei transferitu gabe. Elikadura burujabetzak elikagaien produkzioa eta kontsumoa antolatzen ditu, bertako komunitateen beharren arabera, bertako kontsumorako produkzioari lehentasuna emanez. Elikadura burujabetzak nekazal eta abeltzain produkzioa babestu eta erregulatzeko eskubidea barne hartzen ditu eta etxeko merkatua nekazal soberakinen sarreratik eta beste herrialdeetako kostu baxuko inportazioetatik babesteko eskubidea ere. Lurrik gabeko pertsonak, baserritarrak eta nekazari txikiek lurra, ura eta hazien eskuragarritasuna izan behar dute, baita produkzioko baliabide eta zerbitzu publikoetara ere. Elikadura burujabetza eta iraunkortasunak lehentasun handia dute, merkatuko politikak baino gehiago”.

Geroz eta kolektibo gehiago direnen barneratzeak, sareen sorrerak, esperientzien elkar trukaketak eta munduko testuinguru globalaren eraldaketek, La Vía Campesinatik elikadura burujabetzaren diskurtsoaren etengabeko eboluzio bat eragin dute. Hau aberasten joan da eta gaur egun, gizarte eredu berri bat praktikan jartzeko marko politiko bat adierazten du. Alde batetik, horrela beste borroka asko (mugimendu ekologistak, hiri mugimenduak, ingurumen-justiziako mugimenduak, erauzteko enpresen aurkako borroken mugimenduak, gerra

gatazketan eragindakoen mugimenduak, etab.) biltzea lortzen da, sistema neoliberalari erabateko ukapena helburu duelarik ere. Beste alde batetik, nagusi den markotik desberdinak diren gizarte erlazioen eraikuntzan oinarritutako dimentsio berriak (ekoizpen iraunkorra, erabaki hartze politikoetan parte-hartze demokratikoa) barneratzen dira. Paraleloki, ikuspegia zabaltzen da, ekoizpenetik elikadura sistemaren aktore eta elementu desberdinen barnerapena arte, banaketa eta kontsumo alderdiak barneratzean.

Beraz, horizontalean (elikaduran inplikatutako gainerako aktoreak) eta bertikalean (egungo sistema kapitalistaren aurkako borrokan inplikatuta dauden gainerako aktoreekin) ematen den desplazamendu bat da.

Modu honetan, kontzeptuak geroz eta garrantzi handiagoa hartzen du mundu guztian. Izan ere, elikadura burujabetzak inplikatutako eragile desberdinei alternatiba desberdinak eskaintzen dizkie, testuinguru eta errealitate desberdinetarako. Baina horiek guztiak, paradigma berean kokatzen dira (nekazariak, gobernuak, herritarrak, garapenerako GKEak, mugimendu ekologista, mugimendu feminista, etab).

EBj proposamenak eztabaidaren erdian eta zehazki politika horien pertsona horiek kokatzen ditu. Aurrerago, baina kolektibo horren erdigunea galdu gabe –eta hau garrantzitsua da-, hauek gizarte guztiari eragiten dizkioten gaiak direla adierazten du eta politika horietan ez dela bertan egon.

1996 urtean, Elikaduraren gaineko Munduko Goi-bileran Erroman, LVCak merkatuko munduko politiken aurrean alternatiba bat eskaintzen zuten eta elikaduraren eskubidean eta modu eraginkorrean eta egonkorrean lortzeko sakontzen zuten, elementu (eskakizun) multzo bat aurkeztu zuen. Hauek dira puntu gakoak: • Elikadura oinarrizko giza eskubide bat bezala.

• Nekazal erreforma. Lurraren jabetza eta kontrola, lurrik ez duten baina bertan lan egiten dutenentzat, indigenak eta bereziki emakumeak.

• Baliabide naturalen babesa. Baliabide naturalen zaintza eta erabilera iraunkorra.

• Elikagaien merkatuaren berrantolaketa. Barne kontsumoaren lehentasuna.

• Bake soziala. Biolentzia eta opresiotik aske egoteko eskubidea.

• Kontrol demokratikoa. Ekoizle txikien parte-hartzea, egiazko informazioa, erabaki hartze prozesu irekiak eta demokratikoak. Gobernantza egokia.

EBj-ak proposatutako aldaketa, agroelikagai politiken eremuan eta ezaugarri espezifikoak dituen agroelikadura eredu baten defentsan, erabaki hartzean zehazten da.

EBj-ren marko politikoak, oinarri komun bat eskaintzen

21

duten printzipio multzo bat barneratzen dute, pertsonek eta herrialdeek beraien nekazal eta elikadura politikak definitu ditzaten, baita beraien ekoizpen ereduak eta elikagaien kontsumo patroiak ere. Baina, EBj lortzeko GKE, GZE eta gizarte mugimenduen arteko akordio gradua indartsua den arren, marko politiko orokor horren babesean, talde desberdinek gai desberdinak nabarmendu dituzte. Funtsean horrela gertatzen da, EBj lortzeko marko politikoa nahikoa zehatza eta malgua delako eta, oinarrian, testuingurukoa.

Gaur egun elikadura burujabetzaren definizio gehienak ondorengo elementuak barneratzen dituzte: • Tokiko nekazal ekoizpenari lehentasuna bertatik bertara herriak elikatzeko.

• Eskala txikiko ekoizleak, artzainak, artisau arrantzaleak eta sarbiderik ez duten beste pertsonak, lurra, ura, haziak, animalia arrazak eta kredituak eskuratzea. Hortik nekazal erreforma baten, GEOen eta hazien, animalia arrazen eta geneen gaineko patenteen aurkako borrokaren beharra; haziak eta elikagaien ekoizleentzat animalia arrazak libreki eskuratzeko beharra eta ura, modu berdinean banatua eta iraunkorki erabilia izan behar duen, herri ondasun bat bezala babestea; eta artisau arrantzaren komunitateentzat arrantza eremuetara sarrera segurua.

• Elikadurarako eskubidea.

• Eskala txikiko ekoizpenerako eskubidea, elikagaiak ekoiztu eta nekazalgoaren eskubideen onarpena.

• Kontsumitzaileen eskubidea, zer eta nola kontsumi tzen duten eta nork ekoiztu duen erabakitzera.

• Nekazal inportazioetatik eta bere balioaren azpitik tasatuak diren elikagaietatik babesteko herrialdeen eskubidea.

• Nekazal prezioak ekoizpen kostuetara lotuta egotearen beharra eta dumping modu guztiak gelditzearen beharra. Estatuetako herrialde edo batasun guztiak, inportazio merkeegien inguruan, ekoizpen metodo iraunkorrak erabiltzeko konpromisoa hartzen badute eta egiturazko soberakinak (eskaintzaren erabilera) ekiditeko barne merkatuetan ekoizpena kontrolatzen badute, zergak ezartzeko bere eskubidean daude.

• Herritarren parte hartzea erabaki hartzean, nekazal politikan.

• Oro har nekazal ekoizpenean eta zehazki elikagaien ekoizpenean paper nagusi eta garrantzitsua betetzen duten emakume ekoizleen eskubideen onarpena.

• Agroekologia elikagaiak ekoizteko modu bat izateaz gain, bizitza bitarteko iraunkorrak, paisaia biziak eta ingurunearen osotasuna lortzeko modu bat da ere.

Elementu multzo hau elikadura burujabetzaren ia defi-

22

nizio guztietan aurki badaitezke ere, faktoreen konbinazio espezifikoa, baita ikuspuntu konkretua ere, definizio desberdinetan aldatu egiten dira. Beraz, elikadura burujabetza kontzeptuaren xehetasun politiko eta testuingurukoa, kritika eta proposamen desberdinen aukera zabal batean agertzen da. Hori horrela izanik, ikuspegi kontzeptualean, ekintza komunaren hainbat ardatz agertzen dira, hauetan aldarrikapen desberdinak artikulatzen direlarik.

Elikadura burujabetzaren aldeko mugimendutik, elikadura sisteman erabateko aldaketak lortzeko modu bakarra elikadura burujabetza posible egin dezaketena, gizarte antolakuntzaren bitartez eta aliantzen sorreren bitartez dela ulertzen da. Banakako ekintzak garrantzitsuak badira ere eta ohituretan eta jarreretan aldaketa batean posible dela agerian jarri ahal badira ere, lan kolektibo eta taldeko lanetik bakarrik ekin daitezke egiturazko aldaketak. Nekazal politiken garapenak, elikadura sisteman esku hartzen duten pertsonen parte-hartzearekin, oinarrizko baldintza bat osatzen du aipatutako politika horien erdian elikagaiak ekoizten dituzten pertsonak eta kontsumitzen dituzten pertsonak egoteko.

Elementu multzo hau EBj-ren testu ia guztietan aurki daitezke, modu batean zein bestean; baina faktoreen konbinazio espezifikoak aldatu egiten dira, baita ikuspegi zehatza ere. Kontzeptuaren ñabardura politikoa eta testuinguruko ñabardura dela eta, proposamen aukera zabal bat sortzen da. Alderdi kontzeptualean hainbat ekintza ardatz komunak agertzen dira, hauen barruan CIPak lehentasunezko bost ekintza arloetan laburbildu zituen, aldarrikapen desberdinak artikulatzen dira: • Elikadurarako eskubidea • Baliabide produktiboak eskuratzea • Ekoizpenaren ikuspegi agroekologikoa • Bertako dendak eta merkatuak • Gizarte antolakuntza eta nekazal politikak Modu honetan, EBj-k bere burua proposamen batean ezartzen du, sistema globalizatzailearen aurkako diren baloreetan oinarritutako gizarte bat eraikitzeko. Horrela, EBj erresistentzia edo solidaritate modu bat bakarrik ez dela ulertzen da, munduko populazioa eta etorkizuneko belaunaldiak elikatzeko estrategia bideragarri bat baizik.

Aurreko puntu guztietan barneratuta, herri politikak beharrezko seigarren euskarria bezala gehitzen dira, eraginkorrak diren haientzako.

Aipatutako lehentasunezko bost ekintza arloak elikadura burujabetzaren proposamengile guztiengatik ontzat hartuta daude eta askotan elikadura burujabetzaren bost “euskarriak” edo “printzipioak” bezala azaltzen dira.

ELIKADURA BURUJABETZAN IGERI EGINEZ 1. Tailerren emaitzak EBj kontzeptuaren gainean, proiektuaren markoan burututako tailer desberdinetan agertu diren diskurtsoen analisiaren ondoren, bere muin medularra osatzen duten hiru elementu ikus daitezke. Itxura desberdinak hartzen dituzten eta angelu edo ikuspuntu desberdinetatik deskribatuak diren elementuak dira, hitz egiten duen pertsonak, EBj-rekin duen bere esperientzia eta lana nola bizi duen, nondik egiten duenaren arabera. Baina funtsean espazio guztietan errepikatzen dira.

1. Denen artean lehenengoa (eta ikusi dugun bezala, segur aski EBj proposamenaren elementu detonagailua da) agroelikadura gaien inguruko erabaki hartzea da.

Nork erabakitzen du elikagaiak nork ekoizten dituen, nola, non; nork erabakitzen du jaten duguna; nork diseinatzen ditu agroelikadura kate eta sareak; nork baldintzatzen ditu kontsumo ohiturak, etab. Erabaki hartzearen demokratizazioa agroelikaduraren eremuan, EBj diskurtsoaren elementu forjatzaile bat da. Hau, alderdi guztietan (nazioartekoa, espainiar Estatua, bertakoa) zehaztuta dagoen lotura komun bat da, eta EBj aztertu, bizi edo lan egiten den ikuspuntua dena dela ere (kategoriak): EBj-k egiten duen erreklamazioa, orain interes orokorrak ordezkatzen eta defendatzen ez dituzten aktoreengatik okupatua den erabaki hartze espazio batengatik.

Zer esanik ez, erreklamazio horretatik argudio desberdinak loratzen dira, espazio hori lortzeko modu desberdinak, erabaki hartze espazio horrek hartzen dituen moduak desberdinak diren bezala, baina definitzen duen kontzeptu bezala argi dago.

2. Adostasunaren beste kontzeptu bat, orain (eta kapitalismoa bezala identifikatzen den egungo sistema sozioekonomikoaren erruaren ondorioz) banatuta dauden esfera eta sailen birkonexioan dago. Zehazki, EBj naturarekin birkonexiora elkartzen da, birkonexio komunitarioa eta elikadura birkonexioa. Hau da, EBj, naturaren ikusmolde holistikotik banatu gaituen eta interes ekonomikoak baldintzatu dituen, sistema baten aurkako borroka da. Mugimendu ekologista erradikala hemen adierazten da bere osotasunean eta ez da kasualitatea. Landa ekintza naturarekin duen erlazioaren izate berekoa da, eta edozein eskualdeko lurraldearen ardatza osatzen du. Argi hiritartutako guneak salbuesten baditugu, gainontzeko lurraldea modu batean, landa eta baso-ekintzengatik okupatuta dago (onean eta txarrean, egitean edo ez-egitean). Zalantzarik gabe, nagusi den sistemari gehien aurre egiten dion mugimendu ekologistak EBj-n ikusi duen, garrantzia esplikatzen duen faktoreetako bat

da. Hau benetan da garrantzitsua, bi mugimendu hauek (landaren aldekoa, esan genezake eta ekologista) denbora luzean zehar aurrez aurre eta itxuraz kontrakoak ziren aukerak defendatuz egon direlako. EBj-n bi mugimendu hauen gerturatzea eta topaketak kontutan hartu behar den faktore bat ere bada.

EBj proposamenaren birkonexio komunitarioa edo dimentsio kolektiboak, alde batetik lehen puntutik (demokratizazioa eta ahalduntzea) edaten du eta hasierako “bir� existitzen zen baina galdu egin den elementu bat adierazten du. Beste modu batean esanda, nekazal sektoreari aplikatutako (eta gainontzeko agroelikadura eremura) kapitalismoak, espezializazio produktiboa eta alienazio kolektiboa ekarri zuen, nekazal ekintzaren xehatzearen, indibidualtasunaren egoera bat, propietate kolektiboen sistemen desagerpen gradualera lotuta, baliabide produktiboak eskuratzearen galera, nekazariaren urruntzea kontsumitzaileari dagokionez, identitatearen galera kolektibo bezala eta baita komunitatearen, herriaren, mugitzen garen espazio fisiko kontzeptu beraren galera. Horregatik, birkonexio kolektibo hori funtsezkoa da, komunitatearen oinarrizko ezagutza beraren berreskurapen hori. Izan ere, EBj dimentsio honetan jarraian sartu zen herrien eskubideaz hitz egitean, eta elementu honek buruhauste handiak eman dizkie EBj defendatzen dutenei, ez hainbeste ikuspegi kontzeptualean, translazio errealean bezala. Eta hemendik lurraldearen defentsara pasatzen gara, kontzeptu bezala eta errealitate bezala, eta bertakoarena, herriarena, baita aniztasunarena ere.

Hori guztiarekin erlazionatuta, elikadurarekin duen birkonexioa aurkitzen dugu. Dagoeneko ospetsua den elikadura deskilling-a, hain zuzen ere, baina baita landa deskilling-a eta nekazal deskilling-a ere. Hau da, elikagaien ekoizpenarekin eta landarekin (nahiz eta bertan bizi) eta jaten duena edo bizi den lekuaren erlazio zuzenik ez duen populazioaren zati handienaren artean dagoen distantzia izugarria; azken batean, gizartearentzat elikadurak duen garrantzia; elikadura sistema batek edo besteak sortzen dituen eragin desberdinen garrantzia –eta batez ere larritasuna.

3. Hemendik hurrengo puntu definitzailera pasatzea automatikoa da: nekazal lana duin bihurtzea, nekazaria kolektibo bezala, gizartearentzat bere garrantzia bisibilizatzeko deia. Mundu guztian dagoen gizarte estigma bat. Kontuan hartzen zaienaren beharra, beraien ahotsa entzutea, batez ere zuzenean eragiten dieten gaietan, agroelikadura politiketan. Eta modu honetan, mugimendu honen guztiaren detonagailua izan zen zirkulua itxi egiten da, erabaki hartze espazio baten erreklamazioarekin, erabaki hartzearen demokratizazioarekin.

Di Masso-ren hitzetan, EBj erabaki hartzearen demokratizazioan zehazten da agroelikadura politiken alderdian eta elikadura egoki baten eskubidearen bermean, nekazaritzaren birnekazarizatzearen eta agroelikadura sistema iraunkorren bitartez. Hau da, demokrazia, birnekazarizatze eta birlokalizazio iraunkorra.

Tailerretatik sortzen diren beste hiru elementu gehiago daude.

23

4. Alde batetik, errealitatean EBj guztizko aukerako apustu bat denaren kontzepzioa, hau da, gizarte aldaketakoa ez bakarrik agroelikadurakoa. Eta hori bere sektoreko planteamenduetatik ondorioztatzen da, bai, baina baita agroelikadura sistema berri hori ezinezkoa dela gizarte aldaketa zabalago bat ematen ez bada. EBj-k ezin dun existitu egungo sistema sozioekonomikoan, tira, burbuila bat bezala. Hortaz, gainontzeko beste mugimenduekin aliantza (baita kontzeptuala ere) gizarte aldaketaren alde.

5. Beste elementua feminismoa da. Borroka feminista EBj-ren kontzeptualizazion nabaria da. Horrez gain aipatu beharra dago, EBj-ren marko kontzeptualean borroka feministaren elementuak barneratzea, mugimenduaren parte diren emakumeei esker lortu dela, argi eta garbi ikusi dute, alde batetik lehen definizioetan (baita ekintza agendak ere) oinarrizko ardatz bat falta zela, eta beste aldetik, agroelikadura espazioa beraien borroken espazio paradigmatiko bat zela eta nekazal mugimenduaren eta mugimendu feministaren bateratzeak, beraien borroketarako elementu interesgarri asko zituela.

24

6. Azken elementua, errealitatean, orain arte egindakoaren epilogo edo eranskin moduko bat da. EBj kontzeptuak mahai gainean jartzen dituen baloreak dira, bere proposamen politikotik hedatzen direnak eta agintean dagoen elikadura sistemak kutsatzen dituenaren aurka doaz. Konfiantza, interdependentzia, zaintzak, ikuspen holistikoa, aniztasunaren defentsa, balio ez-monetarioa, duintasuna, errespetua, solidaritatea edo inklusibitatea dira gehien hauteman direnak. Horrez gain beste hainbat alderdi aurkitzen ditugu: apustu propositibo bat da, positiboan eta sormenezkoa, bizitza erdigunean kokatzen duena (ez agintean dagoen sistema bezala, erdigunean merkantzia kokatzen duela kontutan hartuta), patriarkalaren kontrako baloreak azpimarratzen dituena, transmisibilitatea defendatzen duena (edo iraunkortasuna etorkizunerako belaunaldientzat). Hori guztia, balore edo ezinbesteko perspektiba hauek guztiak, demokraziako modu berriak, antolakuntza modu berriak erabaki hartzean, bai mugimenduan bertan bai gizartearen multzoari eragiten diotenetan.

2. Tailerren bateratzea analisi orokorrean Orain arte EBj-ren kontzeptualizazioa bi ikuspegietatik ikusi dugu. Bat, orokorrena, orain arteko testuetan oinarrituta dago; bestea, partikularrena, tailerretan parte hartu duten pertsonen iritzietan oinarritzen da. Tailerretan gehien jasotzen diren analisi orokorreko kontzeptuak kolore desberdinek nabarmendu dira. Hurrengo lerroetan hauetako hainbat hausnarketa elkar banatuak laburbiltzen ditugu atal bakar batean.

Ardatz hauek guztiak nekazarien (gizon eta emakume) eta bertako komunitateen parte hartzea bermatzeko borondatea dute komunean, erabaki hartzean eta baliabideak eskuratzean. Beraz, elikadura sisteman inplikatuta dauden aktoreen ahalduntzea bermatzen duten parte-hartze espazio eta terminoak sortzea da. Modu honetan, esan daiteke elikadura burujabetza erantzunezko elementu tangentzial bat izatetik, sistema globalizatzaileari kontrajarrian dauden baloreetan oinarritutako gizarte bat eraikitzeko proposamen batera pasatzen dela.

Nekazaritzaren industrializazio eta merkantilizazioaren kontra, elikadura burujabetzak elikadura iraunkorren ekoizpen sistemetan oinarritutako, beraien agroelikadura politikak definitzeko jendearen eskubidea defendatzen du, ingurumenaren, gizartearen eta ekonomiaren ikuspuntuetatik eta kulturalki egokituak beraien egoera bakarretara. Izan ere, proposamen hau, gosea eta pobrezia murrizteko proposatu den behetik gorako lehen ikuspegia da, baita landa garapen iraunkorra sustatzeko ere. Gosearen eta pobreziaren arazoa giza eskubideen perspektibatik lantzen du eta ez perspektiba merkantilista batetik, eta bizitza bera eta kultura definitzen duten elementu guztiak barneratzen ditu.

Ikuspuntu honetatik, proposamenak bertako merkatuen eta ekoizleen sustapena eta bultzada aurrejartzen ditu, elikagaien esportaziorako ekoizpenaren eta inportazioaren aurrean. Proposamen guztiek aldaketa garrantzitsuak behar izango lituzkete egungo nekazaritza eta merkaturatzeko nazioarteko politiken erregulazioan, nazioarteko instituzio nagusien eta akordio nagusien irismena aldatua izan beharko lukeelako. Elikadura burujabetza, nazioarteko erregimen bateko politiken aldaketa bakar baterako proposamen bat baino gehiago, nekazal politika aukera zabala aldatzeko marko bat izan da, mundu guztian zehar. Azken batean, elikadura burujabetzak ez du gosearen gaia bakarrik lantzen, baita garapenaren gaia ere orokorrean, eskubideen ikuspegi batetik: elikadurarako eskubidea, nekazalgoaren eskubideen onarpenaren aldarrikapena, ekoizteko eskubidea, lurra, ura, basoak, haziak, aberea eta bioaniztasuna bezalako baliabide produktiboak eskuratzeko eta kudeatzeko eskubidea, hauen erabilera iraunkorrerako. Elikagaiak ekoizten, banatzen eta kontsumitzen dituzten pertsonak, elikadura sistema eta politiken erdigunean kokatzen ditu, merkatuen eta enpresen eskakizunen gainetik. Herri guztientzako diru-sarrera duinak eta pertsona kontsumitzaileen eskubideak bermatzen dituen merkatu garden bat sustatzen du, hauek beraien elikadura eta nutrizioa kontrola dezaten.

Elikaduraren eskubiderako Nazio Batuen errelatore be-

reziarentzat, elikadura burujabetzak merkatua bitarteko bat bezala ulertzen du, ez bera helburu bat bezala, elikadurarako eskubideari lehentasuna ematen diolako esportaziora bideratutako nekazaritza industrialaren gainetik.

Bertako merkatuari eta ekonomiari lehentasuna ematen dio, eta eskala txikian egindako nekazaritza eta arrantza bat sustatzen ditu, familia ekoizleen, indigenen, artzainen eta arrantzale artisauen eskuetan, eta beraz, iraunkortasun ekonomiko, sozial eta ingurumenaren iraunkortasuneko printzipioetan oinarritutako elikagaien ekoizpena, banaketa eta kontsumoa. Azken batean, gosearekin amaitzeko, baliabide produktiboak eskura izatearen banaketa demokratiko bat beharrezkoa dela iradokitzen du eta beraz, gosearen eta pobreziaren zergati nazional eta nazioartekoen aurka egiten du. Horretarako, elikadura burujabetzak bere arreta, landa pobreziaren murrizketara eta gosearen eta desnutrizioaren eliminaziora bideratu daitezkeen, bai nazioarteko markoan (MMA, NDF, MB, etab.) bai politika nazionaletan jartzen du.

Esaten dugun bezala, oinarri komun honetatik abiatuz, izaera praktikoa edo estrategikoa duten desberdintasunak sortzen dira, printzipio komun hauek eraginkor egiteko modu hoberenari aurre egiteko orduan, ezartzeko beharrezkoak diren neurriak. Hau oztopo bat bezala ikusi ordez, kontzeptuaren baliotasun beraren baieztapen bat bezala ikusten da, bertako komunitateen autodeterminaziora bideratutako diskurtso batzuetatik eratortzen delako, beraien arazoei bertako irtenbideak bilatzeko (beti ere elkar banatutako helburu eta balore komunen barruan).

EBj-ren diskurtsoetan sistematikoki agertzen diren atributu desberdinen zerrenda bat egingo bagenu hauek aurkitu genituzke: • Emantzipazioa • Parte-hartzea/gobernantza • Ereduen txokea • Nazioartekotzea/Sarea • Duintasuna • Inbutua/Aterkia • Mobilizazioa • Ekintza kolektiboa • Lengoaiaren subertsioa • Ahots propioa eta ahots kritikoa • Nekazalgoaren zentralitatea • Testuingurukoa baina marko komun batekin (enfasi lokal edo sektorial desberdinak)

25

KONTZEPTUAREN TOKIKO LURRERATZEA Teoriatik praktikara

Honaino EBj-ren kontzeptualizazioa ikusi dugu, marko komuna; baina errealitatean eta aldi berean, teoria eta praktika den kontzeptu baten aurrean gaude, enuntziatu eta ekintza, salaketa eta proposamen zehatza, marko globala eta tokiko erantzuna. Tailerretan, kontzeptua aztertzen zen hein berean praktika zehatzera eramateko modua aztertzen zen, ikerketa honen lehenengo zatia bigarrenarekin lotzen duena. Eta proposamenaren lurreratze zehatz eta errealean aurkitzen ditugu desberdintasun batzuk, hauek era berean, kontzeptu orokorrera itzuliak dira xehetasun, enfasi edo lehentasun moduan.

Proposamenaren lurreratze zehatz eta errealean hainbat desberdintasun aurkitzen ditugu. Desberdintasun hauek kontzeptu orokorrera itzultzen dira xehetasun, enfasi edo lehentasun moduan; aktoreen artean, praxian eta estrategian agertzen dira hainbat desadostasun. Hau, ehunka aldiz errepikatzen den historia da, baina EBj-ren kasuan oso argi azaltzen da, borroken, erresistentzien eta proposamenen tokiko izaera dela eta, eta bere izate bereko testuinguruko natura. Hemen hauetako hainbat diskurtso aurkezten ditugu.

Nagusi den elikadura sistemaren arazoen diagnostikoen artean antzekotasunak eta adostasunak aurkitzea erraza den arren, baita bere eraginetan ere, eta proposamenaren marko teorikoan ere, praktikara eramateko garaia da, bertan aukera eta jarrera aukera zabal bat sortzen delarik.

Agintean dagoen agroelikadura sistemaren prestakuntza, industrializatutako nekazaritzaren eta enpresa transnazionalen eskutik gidatutako merkatuko mugen hedapenaren garapenarekin zuzenean lotuta dagoen prozesu bat da. Horrek elikaduraren eta nekazal prozesuaren mendekotasun bat suposatzen du industria interesen aurrean. Hau ez da fenomeno berri bat, baina bai elikadura guztiaren inguruan nagusitzeari dagokionez, ez bakarrik elikagai gutxi batzuengan. Kontsumo energetiko, baliabide eta kutsaduraren terminoetan, eredu honek ingurumenaren kostu handi bat suposatzen du. Era berean, nekazal familia ekoizpenaren kanporatzea inplikatzen du, beraien biziraupena izugarri zailtzen duelarik.

Azken batean, nagusitzen den eredu honek, erabakitzearen boterearen kontzentrazioa esan nahi du ekoizpenaren eta kontsumoaren kalterako; banaketa handian oinarritutako ereduan exenplarizatutako eta zirkuitu laburren aukeretan kontra-exenplarizatutako autonomia galera bat. Bi sektore hauek ahalduntze galeraren prozesua giltza da eta baita elikadura globalaren prozesuan barneratzean, nekazal sektoreak jasaten dituzten berregituraketaren ondorioak ere.

Prozesu honen guztiaren erantzuna bezala, elikadura sare alternatiboak (ESA) dei geniezaiekeen nahaspila oso bat sortzen eta garatzen joan dira. Sare hauek beraien

26

inspirazioaren zati bat, elikaduraren egungo funts soziologikoko bi korronteak diren bi atributuetan aurkitzen dituzte: kalitatea eta herria. ESA hauek, elikadura egitura zapaltzaileengan eragin desberdinak eragiten dituzten praktika aldaera nabarmen batez osatuak daude. Hauetako batzuek ereduari aurre egiten diote eta ohiko elikadura egituren banaketa boterea berrorekatzea jarraitzen dute, emantzipazio eta autonomia helburu nabarmen batekin. Beste hauek, egiturazko aldaketa bat jarraitzen dutenak dira, ekintza kolektibo bat oinarri dutelarik.

EBj-ren proposamena ESA indartsuen aurrean paradigmatikoa da; izan ere, bere adierazle nagusia osatzen du, agroelikadura politiken eremuan erabaki hartzearen demokratizazio osagaiarekin, eta elikadura egoki baten eskubidearen bermean, nekazaritzaren birnekazarizatzearen eta elikadura sistema iraunkorren birlokalizazioaren bitartez.

Zer? Nor? Nola?

Garrantzitsua da EBj-ren kontzeptua ESA nahaspila osatzen duten proposamenetatik desberdintzea, baita helburu komunak elkar banatu ditzaketen baina enfasian, lehentasunetan eta praxian desberdinak diren ESA indartsuetatik ere.

Kasu gehienetan EBj agroelikadura mugimendu eraldatzaileen erreferentziazko marko komuna da. Zehaztasunez aztertzen badugu, hurbilketa eta sentsibilitate desberdinen aniztasun bat aurkituko dugu, eta errealitateak, erreferente honen inguruan eraikitako agenda politika komun baten sendotasun gradua agian ez dela hainbeste iradokitzen digu. Berriz ere esan beharra dago, agenda politiko komun (praxia) baten eraikuntzari egiten diogula erreferentzia, ez kontzeptua berari. Mota honetako galderak: “Nola pasatzen da diskurtsotik praktikara?”, “Zer da lehentasunezkoa?”, “Norekin egiten dugu?”. Eta horrek guztiak EBj-ren kontzeptu bera birdefinitzea egiten du, tokiko ASA eraldatzaileengatik behin esku artean erabilia (zentzu onean) eta erabilia izan denean . Orduan, diskurtso-tipoak agertzen dira, ez EBj zer denaren inguruan, lurralde batean EBj-ren eraikuntza eraginkorraren inguruan baizik. Desberdintasun batzuk kontzeptualak dira eta beste batzuk pragmatikoak, baina zalantzarik gabe adostasunak eta tentsioak daude.

Ohiko tentsio batzuk aktore desberdinek bete behar duten paperaren inguruan bira egiten dute, EBj-ren eraikuntza eraginkorrean eta eraikuntza prozesu honetan jarraitu beharreko ekintza politikoari edo estrategiari dagokionez.

Desberdintasunak batez ere nola eta nor direnen artean.

Adostasunezko gehien den hori, erabaki hartzearen demokratizazio ahalduntze prozesu batean oinarritzen da, agroelikaduraren eremuan eta eredu aldaketa batean gauzatzen da, hemen sakonki aztertu ditugun elkar banatutako ezaugarri multzo batekin.

Nor Desberdintasun asko aktoreek jokatu behar duten paperaren zehaztasunean agertzen dira, EBj-ren eraikun-

tzan eta beraien artean ezarri behar den erlazioan. Ekuazioan beti esku-hartzen duen aktoreetako bat administrazioa da. Gauza berdina gertatzen da, nekazal erakunde versus gainontzeko aktoreen paperarekin, purismo ideologiko graduarekin sareen sorreran.

Administrazioa: Diskurtsoak, administrazioari dagokionez guztizko autonomia baten artean, hau sistematik kendu behar den zati bat dela ulertuz eta administraziorik gabe EBj eraikitzea guztiz ezinezkoa dela pentsatzen dutenen artean dabiltza, eta azken hauek indarra ematen diote EBj-ren sorkuntzari herri-politika bezala. Bi jarrera hauen erdian, erlazio motaren bat ematen duen eta eraikuntza horretan eragiten duen (nahiz eta negatiboki izan) aktore bat bezala onartzen duen diskurtsoekin aurki gaitezke. Honekin paraleloan, ia diskurtso guztietan (anarkista eta autokudeatzaileeneko izaera dutenen artean eginiko salbuespena) publikoaren defentsaren ideia aurkitzearen ohitura dago, herritarrentzat, administrazio egiturak eskuratzeko zentzuan. Publikoa dena (ondasun komunaren kudeaketa) gatazkako lurralde bat bezala hartu behar dela onartuz eta administrazioa berari ondo datozkion estrategia desberdinak hartuz berriz bideratu behar dela onartuz, oro har aurkako ekintzak (salaketak) burutuz baina, baita arrail eta aukerak bilatzen saiatuz ere.

Purismoa: Norentzat dago irekita EBj-ren atea? Norekin lan egin eta norekin ez mugatzen duten lerro gorriak al daude? Bigarren atalean, hau EBj-ko esperientzia praktikoetan problematiko bezala identifikatu den elementuetako bat izan dela ikusiko dugu. Alderdi hau benetan ahula agertzen da aktore produktiboen inguruan hitz egiten dugunean, nekazalgoari buruz. Kasu batzuetan, orokorrean ekoizpen txiki eta ertainen alde laguntzen da, ekoizpen sistema bezalako beste hainbat alderdiri garrantzi berdi-

na eman gabe; aldiz, moralizagarriagoak diren beste diskurtso batzuetan, kointzidentzia ideologikoa edo politizazioaren gabeziak kanpoan utziko lituzke. Mota honetako erlazioa bereziki ongi ikusten da tokiko merkatuen garapenarekin, merkatu horien sorreran bat etortzen diren motibazioak bigarren mailakoak bezala hartzen diren ala ez direnaren arabera. Garrantzitsuena Ebj-ren eraikuntza eraginkorrerako aukera aprobetxatzea da, gutxienez zati batean, konbergentzia ideologikoa edo konfluentzia politikoa prozesuan aurreragoko uzten den bitartean. Beste kasu batzuetan, aurrebaldintza bat da merkatu horiek sortzeko eta aktore horiekin sortzeko edo ez.

Elementu moralizatzaile edo konbergentzia ideologikoaz hitz egiten dugunean, purismo ideologiko batez ari gara, hau da, EBj praktikekin atsegin izan badute ere, eta baita gauzatu ere, sentsibilitate haien jarrera baztertzaileen sinonimoa da, ez dituzte postulatu ideologiko edo motibazio berdinak elkar banatzen. Elementu honen presentziak eragin esanguratsuak ditu sareen sorreran eta mugimenduen benetako lanean.

Nola Ekintza kolektiboa EBj-ren zati bat da; bere jatorritik kontzeptuaren barneratuta dago. Gizarte oinarritik detonatua den eta behetik gora eraikitzen den proposamen bat da. Baina diskurtso guztiek ez dute gauza bera ulertzen ekintza kolektiboaz hitz egiten dugunean. Sorrera, mobilizaziotik, adierazpen kolektibo bat kalean, pedagogikoagoa den beste bat arte, hemen ekintza kolektiboa ohituren aldaketa batekin elkartzen da, egunerokotasun batera. Lehenengo kasuan, EBj aurretiko kontzientziazio bat eskatzen duen gizarte mobilizazio baten bitartez lortzen da, noski. Bigarrenean, hainbat ohitura beregana-

27

tzearen prozesu baten inguruan eraikitzen da, mobilizazio beharrik gabe, eta kontzientziazioa aurretikoa izan daiteke edo ondoren sor daiteke. Are gehiago, ohitura hauek kontzientziaziorik gabe izatea posible da eta, hori horrela izango balitz, EBj eraikitzeak ez luke inplikatuko proiektu ideologiko berdin bat elkar banatzea (kapitalista bizibidean bizi direnak ere, kapitalismoa era berdinean ulertzen ez duten bezala). Beraz, kontzientziazio-mobilizazioa eta aurretiko, ondorengo edo ezer gabeko kontzientziazio ohitura berrien artean dualtasun bat aurkitzen dugu.

Bigarren ikuspegi honetan, emaitza bat detonatzen duen talde eragile bat existitzen da eta, horren emaitza bezala, ondoren masa-kontzientziazioa agertzen da, ohitura.

Prozesua eta emaitza arteko bigarren dualtasunean sartzen gara. Emaitzan jarritako enfasiak (goitik detonatutako ekintza bat izateko zentzua duena, ondoren behean eragina izateko) ahalduntze prozesua ez sortzearen arriskua dakar eta beraz, emaitzaren jabetze batera eramango duen prozesuaren eskuratzea eta horrela, proposamenaren bideragarritasuna bermatzera.

Tailerretan hasiera batean erantzunik ez duten beste galdera batzuk agertzen dira. Prozesua eta emaitzaren arteko dualtasunaz gain, EBj-ren praktika zehatza aztertzen dugunean, gizarte eraldaketarako intzidentziako eremuak bezala, egitura-ekintza dualtasuna aurkitzen dugu. Hau da, nondik detonatzen da aldaketa? Instituzio egituren aldaketa batetik edo ekintza “indibidualetatik�?

Ikuspegi estrukturalistenak, sistema ekonomiko-politikoaren paperak lehentasuna duela esaten digu eta egitura hau da, errealitatean egitura gainetik dagoena, EBj-ren eraikuntza oztopatzen duena da. Beste ikuspegian egiturazko papera existitzen dela esaten da, baina ez dela egungo eztabaida-puntu nagusia; beste arrazoi batzuk egon badaude, egitura ekonomiko-politikoa baino pisu handiagoa duten testuinguruko gizarte dinamika batzuk, EBj-ren eraikuntza eta aurrerapen arazoak aztertzerako garaian. Gizarte desmobilizazioa, gaitzuste demokratikoa, landa-hiri urruntzea, agintean dauden gizarte baloreekin erlazionatutako gaiak, kultura politikoaren gabezia edo antolamendu gabeziak bezalako elementu hauek guztiak, pertsonen gaitasunarekin zerikusia duten elementuak dira, hain zuzen ere subjektu politikoak izateko eta proposatutako aldaketa horretaz bereganatzeko. Hemen, EBj-ren aldeko mugimenduaren ekintza dinamika zabalagoetan barneratzen da eta guztia ez da sistemaren errua, sistema honi mugimendu beraren mugaketa operatiboak gehitzen zaizkio, geldotasun edo antolamendu gabezi moduan, adibidez. Ikuspegi honen arabera, EBj-ren eraikuntzarako arazo nagusia pertsonan dago (indibidualki edo talde bateko kide bezala) eta agentziako bere (ez)gaitasunean aldaketaren alde egiteko. Ekintza politikoa beraz, agentziako gaitasun honetan eragiten duten faktoreak aldatzetik gehiago pasatzen dira, pertsonei kanpoko aldagaiak aldatzen saiatzea baino. Baina batez ere, agenda gaitasun “lokartu� hori, ez-ahalduntze hori, neurri batean, sistema neoliberalaren emaitza planifikatu bat dela kontutan hartu behar da. Beraz, ez da dualtasun baztertzaile bat, bi alderditan orekatua dagoen lan bat baizik: kanpora begira dagoen borroka, sistemarekin norgehiagoka, proposamenak egi-

28

turei eta barnerako lanari dagokionez, kolektiboen eta mugimenduen barnean.

Egoera honetan, zein da erabaki hartze marko instituzionalaren papera, gizarte eraldaketa testuinguru batean? Nola aurre egin instituzioen demokrazia eta bere prozesuen gabeziari eta era berean herri-politikak aldarrikatu? Nola aldarrikatu demokrazia gehiago, instituzio edo mekanismo formalak beraien burua ez demokratikoak kontsideratzen badira? Herri-politikak bai, baina nork bideratzen ditu? Egitura berriak beharrezkoak al dira? Egungo sistema politikoa nabarmentzeko joera dago, nekazal eta elikadura politika txarrak zehazten dituzten interes kapitalisten sare egituraren zati bat bezala. Hau boterearen eta boterearekin dagoen erlazioaren egiturazko ikuspuntu bat da. Gizarte aldaketak egiturazko osagai ukaezin bat du, baina hori bakarrik? EBj-ren diskurtsoek ere aldaketa politikoaren gaineko tentsio bat begiztatzen dute, pertsonen eta norbanakoaren praktiken papera eta ekintzari dagokionez, aldaketaren indar bezala. Horrez gain, praktika eta ideologiaren artean ere tentsio argi bat dago. Hau da, EBj-k gizarte eraldaketa prozesu bat eramaten du baina bere konkrezio errealean, proposamen zehatzetan. Gizarte eraldaketa hau pertsonen agentzia gaitasunean zentratu behar al du?, EBj-ren aldeko proiektu zehatz bat aurrera eramaten duten sare eta aliantzek zer eta nola kudeatu behar dute?

Tentsio horien kasu bakoitzeko ebazpenak garrantzitsua dirudi proposamenak aurrera egiteko. EBj praktika bat bera ere piztua izan daiteke hainbat zergatik edo motibazioengatik, batzuk ideologikoak, besteak ez. Orduan, EBj-ren helburua gauzatzeko, praktiketan gutxiago zentratutako eta ideologian gehiago zentratutako identitate kolektibo bat desiragarria al da, edo alderantziz? Motibazio, espektatiba edo lehentasun estrategikoak elkar banatzen al dira? Eraldaketarako agenda komun bat existitzen al da?

Gauza batean edo bestean zentratuago dauden mugimendu eta proposamenak daude. Errealitatean, praktikan zentratuago dagoen agroelikadura mugimendu eraldatzailea zabalagoa da (kuantitatiboki) eta jende gehiago sentitzen da berarekin identifikatuta, EBj garbiarekin baino. Azken hau, zalantzarik gabe, aberatsago da, indartsuago eta artikulatuagoa plano kontzeptualean.

Horrek guztiak zuzentasun eta tolerantziaren artean oreka bat beharrezkoa dela adierazten du, ekintza politikoaren artean gizarte mobilizazio eta ohituren aldaketa bezala, ideologia eta praktikaren arteko jatorrizko tentsio batekin erlazionatutako dikotomia ezberdinen artean.

Edozein kasutan, agroelikadura sisteman erabaki hartzean demokratizazioa, EBj-ren printzipioetako bat da.

Beraz, elikadura demokrazia mota batez hitz egiten egongo ginateke, baina EBj-k hau gainditu egiten du, eredua oso argi definitzerako prozesuaren dimentsioari emaitzaren dimentsioa gehitzen diolako. Eta horrek aberastu eta zehaztu egiten du, baina aldi berean konplexuagoa bihurtzen du.

Hemen aipatutako hainbat gai ondoren aurkezten den atalean ikusiko ditugu.

II ATALA

ARRAKASTA IRIZPIDEAK

AZTERTUTAKO ESPERIENTZIA MOTAK Paisaia

Bigarren atal hau, tailer desberdinetan parte hartu duten pertsonek, esperientzia partikularretatik egindako ekarpenetatik elikatu da. Tailer hauek aurkezten diren lerro hauek idazteko behar izan dugun iturri nagusia izan dira. Gehitutako esperientzia zehatzak, guztiak elikadura burujabetzaren esparruan gutxiago edo gehiago oinarrituta, munduko hainbat lekutan garatu dira, inplikatutako aktore desberdinekin eta baita guztiz desberdinak diren testuinguruekin ere.

berrartzeko gaitasuna eta sozialki eta ingurumenari dagokionez justuago den elikadura sistema bata eskaintzeko gaitasuna. Aurkeztutako esperientzia guztietan emantzipatzaile borondate hori agertzen da. Baina esperientzia gehienetan ere, bi esfera horien borondate konektatzailea agertzen da, hau da, bertako merkatuen gaineko lana, familia ekoizpena eta kontsumoa topatzen diren leku hori bezala ulertuta.

Parte-hartzaileek tailerretara esperientzia positibo bezala ekarri dituzten esperientzia ia guztiak, ikaskuntzak atera daitezkeen esperientziak, bertako merkatuen gaineko esku-hartzeak izan dira, eta hain zuzen ere, bertako elikadura merkatuen eraikuntzaren gainekoak.

Zergatik? Zergatik sekulako gehiengo hori?

Arrazoi bat eta bi ondorio iradokitzen ditugu.

Gida honen lehen zatian esaten genuen, EBj-ren lorpenetako bat, mundu guztian zehar familia nekazalgoek aurre egin behar zizkioten arazoak oinarrian berdinak zirela identifikatzea zela, lekua edo eskualdea edozein zela ere.

Arazoetan eta erantzun teorikoetan batasun hori praktikan ere agertzen da, nahiz eta desberdintasun batzuekin.

Arrazoia honako hau da: bertako merkatuen eraikuntzara zuzendutako lanak, EBj-ren corpus teorikoa osatzen duten aldarrikapenen zati handi bat biltzen ditu, guztiak ez badira; eta proiektu berdin baten pean, EBj-rentzat nuklearrak eta funtsezkoak kontsideratzen diren elementu gehienen gaineko lana multzokatzen du, nagusi den elikadura sistemaren kontrako proiektu politiko eta alternatiba erradikal bezala definitzen dutena.

Eta esaten genuen ere, EBj-ren funtsezko atributuetako bat elikadura sistemaren demokratizazioa zela, hau da, eta asko laburtuaz, alde produktiboa (nekazalgoa) eta alde kontsumitzaileak elikaduran esku-hartzeko gaitasuna berreskuratu zezaten, elikadura beraren agintea

Lan elementu gehienak eta garrantzitsuenak dituen kutxa praktikoa dela dirudi. Bertako merkatuengan lan eginez, beraz, EBj-k proposatzen duen ia guztia lantzen dugu eta kasu bakoitzaren desberdintasunak kontutan hartuz, baina baita proposatzen duen moduan bezala, bere mo-

33

dus operandi-arekin ere.

Bertako elikadura merkatuak eraikitzeko lan egitea, ezinbestean sarean lan egitea suposatzen du, askotan aldi berekoak ez diren interesak dituzten sare konplexu batean, motibazio desberdinekin eta erritmo desberdinekin. Modu antolatuan lan egitea suposatzen du, modu planifikatuan lan egiteko zentzuan, baina baita erakundeekin edo taldeekin lan egitean ere, hartzen dituzten formak hartzen dituztela ere. Prezioak eta bizitzeko moduak bezalako elementu oso sentikorrak barneratzen dituen gai konplexu batean lan egitea suposatzen du.

Botere harremanekin lana suposatzen du. Erakundeen barruan zein merkatu horiek eraikitzeko sortutako sareetan, patriarkatuaren eta gizon-emakume dominazio harremanen gaineko lana suposatzen du. Eta askotan, administrazioekin egindako elkarrizketa bat suposatzen du, neurri batean edo bestean.

Elementu hauek guztiak, bertako merkatuen eraikuntzaren beste ekimen desberdinetan egon daitezkeen arren, badirudi besteen gainetik nabarmentzen den elementu bat dagoela, eta EBj-n esku-hartze bat egiteko abiapuntua bezala proposatuko dugu: behar argi eta berehalako bati erantzun bat ematea. Eta bertako merkatuen gaineko esperientzia gehienak adierazten dutenaren arabera, behar handiena, dagoen elikagaien nekazalgo produkzioari irteera ematea da eta elikagai horiek kontsumitu ahal izatea. Txanpon beraren bi aldeak dira.

Hori arrazoia zen. Goazen orain ondorioak aztertzera.

34

Ekintza honek (bertako merkatuen esperientzien nagusitasuna) gainera esperientzia arrakastatsuek dituzten ezaugarrien inguruko bi pista ematen dizkigu. Alde batetik, bertakoaren (edo eskualdekoaren) garrantzia, agroelikadura eremuan dauden arazoak konpontzeko. Beti esan ohi da, eta arrazoiz, jarrera kapa asko daudela, bertakotik nazioartekoraino, mikrotik makrora, eta kapa horien artean konexio fluxu edo kanal asko daudela ere, bertakoena globalekoenarekin konektatzen duten igogailuak bezala. Dimentsio makroenetan ere bertako aplikazio bat ere existitzen da. Eta badirudi bertako merkatuen gaiak, hain zuzen ere, bertako osagai oso intentsu bat duela, borroka eta posizionamendu globalak bertako konkrezioarekin komunikatzen dituen igogailu oso argia da.

Bigarren ondorio edo pistak, EBj-ren aldeko esku-hartzea bilatzen duen helburuak, gizarte aldaketako palanka bat izatearekin zerikusia dauka. Hau da, dagoen gizarte baten egitura edo funtzionamendua, modu iraunkor batean eraldatzen duen zerbait. Gizarte aldaketa fenomeno kolektibo bat da, ez indibiduala, egiturazkoa eta ez egoeraren araberakoa, nolabaiteko iraunkortasuna agertzen duena eta historia kolektiboa aldatzen duena. EBj-ren zein elementu praktiko (teoria egiteko zentzuan, teoria hori eguneroko praktikara eramatekoa) izan ditzaketen ezaugarri eraldatzaile horiek, izaera horretako esku-hartze baten planifikazioan elementu nagusia da, eta bertako merkatuek gizarte aldaketako ezaugarri horiek betetzen dituztela dirudi.

2. Positiboak eta errepikagarriak kontsideratzen diren elementuen analisia 1. Behar baten detekzioa

JOKAERA ATLASA 1. Sarrera Segidan agertzen den testuak, ez du izan nahi elikadura burujabetzan oinarritutako proiektu arrakastatsu bat elaboratzeko beharrezkoak diren osagaiak dituen errezeta liburu mota bat. Gure lanetan arrakasta nola izan dezakegun auto-laguntza liburu moduko bat agintzea arduragabekeria izango litzateke. Lerro hauen bitartez, elikadura burujabetzaren aplikazio errealen esperientzietatik dagoeneko igaro diren kolektibo desberdinek lortu dituzten ikaskuntzak erakustea da.

Mapa bat izan daitezen, sistematizatzen eta ordenatzen saiatu garen ikaskuntza batzuk dira, ezinbestean osorik ez daudenak, ziurrenik topatuko ditugun paisaiaren elementu nagusiak seinalatzen direlarik eta nola horietan oinarritu edo ekidin, kasu bakoitzaren arabera. Eta hori guztia, aurretik paisaia horretatik ibili diren pertsonek lokalizatu, ikusi, ukitu eta bizi izan dituztelako.

Ekarpena egindako esperientziek, lehenengoa eta beharrezkoa den urratsa dela adierazten digu. Elikadura burujabetzaren aldeko esku-hartzeak, bertan inplikatutako aktoreren batek adierazitako behar bati erantzuna ematen saiatu behar du. Beste modu batean esanda, gure proiektuak erantzun bat eman behar du behar argi eta zehatz baten aurrean. Hemendik abiatuz, behar honek garrantzia irabaztea egiten duten balio gehitu multzo bat dago: • Den bezala hautematea EBj-ren giltza diren aktoreengatik. Erantzuna edo irtenbidea baliteke guztiz argi ez izatea, baina beharra oso argi sentitu beharra dago. • Aldaketarako palanka bat izatea. Lehen aipatzen genuen bezala, EBj-n oinarritutako elikadura sistemen inguruan behar asko daude, baina guztiek ez dute gizarte aldaketa gaitasun berdina edo, anbizio gutxiago izanez, ez dute egitura aldaketa gaitasuna, eremua edozein dela ere. Hau da, hauteman den behar hori, ez da pertsona kopuru murriztu bati eragiten dion

Esperientzia bakoitza bakarra da. Proiektu bakoitza ere bakarra da. Beraiengan eragiten duten faktoreen, zoria edo zortea barne direlarik, kopurua handia da eta beraien artean sortzen diren interakzioak are eta gehiago. Hala eta guztiz ere, ezin dugu pentsatu antzerako beste esperientzietatik ezerk balio ez duenik. Tailerretan parte hartu duten pertsonek aurkeztu dizkiguten esperientzia desberdinak eta anitzak aztertuz, jarraibide komunak aurkitzen ditugu, beraien errepikapenaren ondorioz, indarrez garrantzitsuak izan behar duten puntuak. Puntu horietan oinarritu gara bigarren atal hau idazteko.

Bidaia-gidak gure ibilbidea orientatzeko balio dute, ikusi nahi dugunaren arabera, gure aurrekontuaren arabera, gure gustuko gauzen, denboraren, testuinguru zehatzaren arabera, gida horiek esaten digutena egokituko dugu, gure lagunekin hitz egingo dugu, informazio alternatiboa bilatuko dugu eta azkenik, bidaiari ekingo diogu. Itzultzen garenean, gure bidaia gida egiteko aukera izango bagenu, zalantzarik gabe erabili dugun horren desberdina izango litzateke, hainbat gauza aldatuko genituzke, beste batzuk zuzendu, bidaia bakoitza bakarra delako; baina gida, ongi egina badago, beti da baliagarria.

Espiritu honekin lerro hauek idatzi ditugu.

35

uneko arazo bat, egoeraren arabera. Sustraiko egitura duen arazo bat da, gizarte kolektibo oso bati eragiten dio eta modu esanguratsuan eragozten die EBj praktikara eramatea.

Beharraren hautemate hau edozein lekutik etor daiteke, baina lehenago edo beranduago, eragina izan duten pertsona edo taldeei inplikatu behar izan beharko zaie.

Hemendik aurrera bigarren puntuan sartzen gara: 2. Aktoreen detekzio-inplikazioa Modu batean zein bestean, arazoa edo beharra “ukitzen� duten aktore guztien artean bi nabarmendu behar dira, beraien presentziak orokorrean arrakasta aukera handitzen duten bi. Nekazalgo erakundeak eta emakumeen presentzia antolatua. Bi kasuetan, geroz eta politizatuago egon, hobe. Honi dagokionez, nabarmendu behar da, politizazio gradu edo intentsitatea gauza bat dela eta sareak edo aliantzak ehuntzeko bere gaitasuna beste bat. Askotan, oso politizatua den erakunde edo aktore batek, bera bezala politizatua diren beste aktoreekin eta bere zentzu berdinean bakarrik lan egiten duela pentsatzeko joera dago. Alegia, oso politizatuak diren erakundeak beraiek bezala pentsatzen duten erakundeekin bakarrik lan egiten dutela. Eta alderantziz, oso desberdinak diren aktoreekin lan egiten duenak, errealitatean politizazio gradu altu bat ez duela. Errealitatean, esperientziek bi gauzen garrantzia adierazten digute, politizazio graduarena eta aktore desberdinekin sarean lan egiteko gaitasunarena, eta hain zuzen ere, gaitasun hori izatea arrakasta irizpide bat dela.

3. Pilotaje egitura edo koordinazioa Egitura motan bat etorri ez arren (baita egitura formaleko existentzia beran ere), koordinazioko talde egonkor bat izateak ezinbestekoa dela adierazten du. Talde honen barruan (eta sarean dauden gainontzeko erlazioetara zabaltzen da) praktika parte-hartzailea eta lidergo mota bezalako alderdiak oso garrantzitsuak dira. Gai honetan aurrerago sakonduko dugu.

da. Ekintzetan, lanaren dinamismoan, helburuen lorpenaren alde egiten duten elementu multzo bat agertzen dira. Oraingo honetan ekintza esaten dugunean egitearen zentzuan aipatzen dugu, ez hainbeste mobilizatzean, elikadura burujabetza benetako egitean, eraikitzean, ez hainbeste hitz egitea. Hau da, bertako merkatuez hitz egiten badugu, bertako merkatuak egin behar ditugu; genero harremanak berrorekatzeaz hitz egiten badugu, berrorekatu; hazien bankuez hitz egiten badugu, hauek egitea; etab. Ekintza zehatz, erreal, baliagarri eta eraginkor hauen bitartez sareak kristalizatzen dira, aktore berriak aurkitzen dira eta dagoeneko dauden aliantzak sendotzen dira, edo alternatiba bideragarriak elaboratzen dira, adibidez. Horrez gain, teorian ez zeuden ertzak edo zimurdurak agertzeko modua da eta hauek proiektua proban hartzen dute.

6. Prestakuntza eta ikaskuntzak Prestakuntza elementua ere konstante agertzen da.

Barne zein kanpokoa den prestakuntza bat eta tresna multzo desberdin bat bere baitan duena, baita desberdinak diren gaiak ere, hauen artean bi nagusi izanez: prestakuntza ideologikoa eta prestakuntza sarean egindako lanean.

7. Sareak Aztertutako esperientzia kopuru handi baten arrakasta sarean egindako lan onaren ondorioa da. Honek proiektuaren koordinazio egituraren edo motaren atalarekin zerikusia du, baina haratago doa. Hainbat sare existitzen dira, aliantza estrategikoak, aliantza ideologikoak edo sare sektorial edo proiektuetarako zehatzak direnak, besteak beste. Hauek identifikatzen, sortzen, dinamizatzen eta beraiekin lan egiten jakitea giltza da.

1. Helburu argia, zehatza eta ardazturikoa 2. Behar bati erantzuten dion helburua, baliagarria da 3. Talde motorraren existentzia (nekazalgoaren presentzia eta feminismoa)

4. Planifikazioa

4. Nora goazen argi izan, zer nahi dugun.

Estrategia eta taktika

Planifikazio bat, bide planifikatu bat izatea oso gomendagarria da, faseetan egina, guk nahi dugun helburura eramaten gaituena. Zalantzarik gabe, planifikazio hauek guztiak nahikoa malguak eta berrebaluatuak izan behar dute, baina garrantzitsua da zer, nola, norekin eta fase desberdinak planifikatzera denbora bat eskaintzea. Gizarte borroken beste alderdi batzuetan bezala, estrategia EBj-rentzat oso da garrantzitsua, esperientziek egindako ekarpenen eta tailerretan burututako azalpenen analisiaren argitan.

5. Emakumeen talde antolatuaren presentzia eta parte-hartzea 6. Planifikazioa 7. Sarearen sorrera/aliantza 8. Aktoreen mapaketa 9. Kontsumo kritikoko erakundeen existentzia / landa-hiri konexioa 10. Prestakuntza 11. Herri-administrazioen inplikazioa 12. Komunikazioa

5. Ekintza konkretuak Giltza den beste alderdietako bat ekintzak burutzea

36

13. Jarrera 14. Ihardukitzailea/Salaketa

1. Behar baten detekzioa Aztertutako esperientzia gehienetan lehen urratsa behar bat detektatzeko gaitasuna izan da. Behar hori hauteman den arazo bat izan daiteke eta ekimenak bere irtenbide osoari edo zati bati erantzungo lioke. Horrez gain, hasierako egoera baten alternatiba bezala edo EBj-n aurrera egiteko aukera eta ibilbide berriak irekitzen dituen, oraindik esploratu gabeko bide berri bat bezala sor daiteke.

“Sektorearen krisi egoera batetik sortzen da. Irtenbideen bilaketa egoera horren aurrean.” “Ongi funtzionatzen duen alternatiba baten sorrera” Lehen aipatu dugun bezala, kasu gehienetan behar honek elikagai produkzioaren salmenta eta merkaturatzea konpontzearekin zuen zerikusia, ekoizpenaren aldetik eta elikagaiak kontsumitzearen konponketa pertsona kontsumitzaileek aldetik. Azken batean, bertako merkatu modu oso desberdinen bitartez konektatzeagatik, ekoizpena kontsumoarekin. Behar hau zehazki, neurri batean arazo batetik sortzen da (agintean dagoen elikadura sistemak nekazal ekoizpenen bideragarritasuna galarazten du) eta, beste neurri batean, ex novo ibilbide edo alterna-

tiba berri batetik, hau da, agintean dagoen sisteman sartu ez den eta bertatik atera nahi duen, nekazal produkzio berri batetik sortzen da, zuzenean hasieratik kanal berri hauetatik sartzea aukeratu duelarik.

Bistan denez, behar hau baino gehiago daude, aurkeztutako esperientziak aztertu ondoren, honek beste askoren ganga-giltzarri bezala ekiten duela esan dezakegu.

Baliabide produktiboak eskuragarri izatea (haziak, ura, lurra, etab.), agroekologian oinarritutako ekoizpen sistema bat, kontsumo ohitura berriak edo herri-politika berrien eta mesedegarriagoen sorrera, lau adibide jartzeagatik, merkaturatzea den korapilo honetatik herrestan eramanak dira, arrantzako sare bat bezala.

Edozein kasutan, behar bat hautemateko gai izatea lehen urratsa da. “Bat” hitza ez da hutsala. Beharraren hautaketa irizpideen bigarren kapa batek ardaztu behar dugula adierazten digu: beti konplexuak eta elkarren artean lotuak diren elementuak banatzeko gai izatea eta lan egin behar dugun elementu nuklear hura hostokatu.

Zehatza eta ardaztua den nukleo bat izateaz gain, ona izango litzateke aldaketako palanka bat izatea.

Elementu hau dirudienez, munduko elikadura gobernantza berri bat lortzea bezain anbizio handikoa izan daiteke, edo itxuraz kontsumo agroekologikoko kooperatiba bat sortzea bezalako erraza izan daiteke. Lehen kasuan gauza batzuk behar izaten dira eta bigarrenean beste batzuk, baina ikuspegia ez da hainbeste desberdintzen enfokatzeko beharrean.

Azaldu dugun kasuetako bat, FAOren Elikadura Segurtasuneko Komisioaren erreformarena izan da. Kasu honetan beharra argi zegoen: espazio aldeaniztun eta formal bat lortzea, Nazio Batuen sistemaren barruan, EBj-ren alde egiten duten erakundeen ahotsa eta eskariak aurrez aurre egon zitezen. Bigarren kasuan, kontsumo eraldatzailearen espazio bat eraikitzean datza, elikagaiak saltzea eta kontsumitzea baimentzeaz gain, erlazio modu berriak sortzea lor dezala eta azken batean, elikadura demokraziako modu berriak, hau EBj-ren oinarrietako bat delarik. Kasu guztietan egoera konplexu bat aztertu da, bidea edozein delarik, modu formal edo akademikoan, hortik ekin behar deneko beharra ateratzeko eta hortik abiatuz, esku-hartzearen, proiektuaren helburua edo ekimenari deitu nahi diogun bezala.

Zalantzarik gabe, lehenengo urratsetako bat, aldatu edo sustatu nahi dugun beharra edo elementua zuzen identifikatzea da, gure proiektuaren helburua. Honek gauza asko markatuko ditu, baina hauen artean giltzarri den beste sailetako bati eragingo dio zuzenean: sarea edo aliantza. Bai osatuko duten aktore motaren arabera, eta batez ere, helburu hori eskura dezaten gradua edo probabilitatearen arabera eta lana emankorragoa izatea. Zergatik? Funtsean, tailerretan identifikatu denaren arabera, plan-

37

teatutako helburua aliantzako aktoreentzat baliagarria bezala hauteman denean, honek askoz hobeto funtzionatzen duelako. Ez da bultza behar, ezta inplikatzeko edo bere lana areagotzeko moduan pentsatzen denbora asko galdu ere, hau guztia modu nahikoa naturalean ematen baita. Eta helburu zehatz bat noiz hautematen da baliagarria bezala? Oro har, lehentasunezko bere beharretako bati irtenbidea aurkitzen dionean. Geroz eta irtenbide gehiago eman (edo konpon daitekeen bezala hauteman) eta behar horrek geroz eta lehentasun gehiago izan, baliagarriagoa hautemango da.

Gure aliantzen behar nagusiak identifikatzeko modua mundu bat da, elikadura burujabetzan aurrera egin ahal izateko. Tailerretan, esaten diguten hori entzuteko beharra adierazi zen, beraien borroka, arazo, aldarrikapenetan egunean egotea, beraien agendak eta lanerako planak zein diren jakitea; baina hori guztia posible izateko aurretiko urrats bat beharrezkoa da, askotan hain nabarmena denez, ez da kontutan hartzen. Hor egon beharra dago. Hau da, beraien beharrak zein diren entzuteko edo jakiteko (edo, beraiengandik oraindik hautemanak izan ez diren hainbat behar antzemateko), aktore hauekin harremanetan egon behar da. Eta harreman hori, orokorrean, ezin da bat-batean egin. Hau da, lan egingo dugun elementua ongi identifikatzeko ahalmenari atxikita dagoen urrats bat dago eta hau gure aliantzentzat benetan baliagarria izatea, eta aliantza hori lantzea da. Sarean egindako lanari buruzko literatura klasikoan, hainbat fase identifikatzen dira “erlazio� honetan (identifikazioa, ezagutza, errekonozimendua, lankidetza, koordinazioa, kooperazioa eta lana sarean). Ez gara hasiko fase hauetako bakoitza zehazten, hor egotea orokorrean berehalako produktu bat ez dela, baizik landu egin behar dela adieraziko dugu soilik. Edozein modutan, esperientzia batzuetan, benetan beharra ongi identifikatu badugu eta

38

proposamena interesgarria bada eta baliagarria bezala hauteman bada, gai honen inguruko lan sare bat sortzea erraza da, eta lehen urratsa eginda egongo da. Lan sare horrek ongi funtziona dezala lortzea, beste gauza bat izango da; aurrerago aztertuko dugu.

Beharrari proposatutako irtenbide hori posible da irtenbide bezala hautemana ez izatea, adibidez, ekoiztutako elikagaien banaketa kanalak bilatzeko beharra edo lurraldeari egokitutako haziak izateko beharra edo nekazal agroekologia praktiketan hobetzeko beharra. Hau da, bide berri bat irekitzen egon gaitezke, hori orokorrean ere interesgarria izan daiteke.

EBj-ren aldeko gure ekimen zehatzean inplikatuta dauden aktoreez hitz egiten dugunean, duen garrantziarengatik bat nabarmendu behar dugu: nekazalgoa. Aurrerago, identifikatutako beste arrakasta faktoreetako bat nekazalgo hau antolatua egotea izango da; beraz, bere presentzia giltza den aktore baten inguruan hitz egin dezakegu, aktore hori nekazalgo antolatua da. Beste modu batean esanda, gure ekimena orokorrean nekazalgoaren, elikagaien fase produktiboaren beharrekin sintonian egon beharko luke, baliagarria izan beharko luke. Horrela ez bada, aktore hori gabeko sare bat izango dugu, eta kasurik onenean, nekazal inplikazio gradu baxu batekin eta hori ez da ona, oso puntualak diren ekimenetan izan ezik, gaiaren arabera nekazalgo inplikazio handirik behar ez izatea gerta daitekeelako.

Tailerretan ere, beste aktore garrantzitsu bat, kontsumoarekin zerikusia duen hori dela ikusi da, eta nekazalgoan gertatzen zen modu berdinean, ona da kontsumo antolatu bat izatea bere inplikazio aktiboa nahi badugu.

Azkenik, kontutan hartu behar den beste aktore bat, mugimendu feminista izaten da EBj-ren barruan. Orokorrean, lanaren aliantzaren parte izatea ona dela ikusi den, aktore mota desberdinak aurrerago ikusiko ditugu eta egungo arrazonamendua jarraituz, beraien inplikazio

aktiboa nahi badugu, garrantzitsua da ekimenak beraien beharrei edo interes errealei erantzutea. Jarraian hauetako batzuk izendatuko ditugu: • Nekazalgo antolatua • Kontsumo antolatua

ibilbidea jarraitzea posible egiten duen osagai, konexio, etab. multzoari aplikatzen zaion terminoa hartuz. Komisioko funtzioek, ekimenaren hasierako eraikuntza, planifikazioa, asistentzia eta orientazioa, aurrerapenaren jarraipena, gatazken konponketa, etab. bezalako elementuak barneratu ditzakete.

• Mugimendu feminista antolatua

2.2 Sarea

• Herri-administrazioak

Behin eta berriz egiaztatu dugun bezala, proiektu batek arrakastarako aukera gehiago ditu behar bati erantzuten badio, baina esaldia osatu behar da ondorengo moduan: behar kolektibo bati erantzuten badio.

Arrakasta izan duten esperientzietatik bat ere ez da burutu bakarrik lan egiten edo erakunde bakar baten lanarekin, nahiz eta handia eta boteretsua izan. Sarean lan egitea beharrezkoa da, lan kolektiboa alegia. Horrez gain, tailerretan aitortzen zen lan kolektibo hori ez dela pertsona talde baten lana, antolatutako pertsonen kolektibo batena baizik, nabarmentzea garrantzitsua iruditzen zaigu. Oso aldakorra eta desberdina izan daitekeen erakunde bat baina konexio gradua existitzen dena, pertsona horien arteko egituraketa gradua. Hau da, errealitatean elkarte edo erakunde desberdinak biltzen dituen behar kolektibo baten inguruan lan egin behar dugunaz hitz egiten ari gara, eta beraz, sareko lanaz hitz egiten ari gara.

Atal honen laburpen on bat, tailer hauetako batean agertutako, ondorengo hausnarketak osatzen du: Oso garrantzitsua da kolektiboen beharrei erantzun errealak ematea. Proiektuak behar kolektiboei erantzuna ematea, batez ere nekazalgoarena eta kontsumoarena.

Erantzun errealak ematen ez direnean, behar indibidualetara ematen diren erantzunak dira, nahiz eta hauek taldekatuta egon (ez da berdina jende multzo bat edo kolektibitate bat), proiektua porrot egitera bideratuta dago edo edozein kasutan ez da proiektu eraldatzaile bat.

2. Lan egitura Gai on batekin eta helburu on batekin lan egiteaz gain, oso elementu garrantzitsua da ere lan egitura deituko geniokeena. Hau da, nola antolatzen garen lan egiteko. Hor dimentsio edo bektore multzo bat desberdindu ditzakegu.

2.3 Sarean lan egiteko modua (bai talde koordinatzaileren barruan, edo bai hau eta gainontzeko beste osagaien artean) Sareko lanak, tailerretan identifikatuak izan diren eta lan egitura mota honen inguruko, informazio iturri batzuk baieztatzen duten, printzipio multzo bat barneratzen dituen lan egiteko modu zehatz bat inplikatzen du.

Aniztasunaren onarpena. Sarean lan egiteak ez du esan nahi alde guztiek berdin pentsatu edo ekin behar dutenik. Izan ere, sarean lan egiten badugu hain justu kontrakoa egiteko da, gure erakundea aberastu eta elkarren osagarri izateko. Beste aldetik ere, ez da antagonikoak edo bateraezinak izatea ere, gutxiengo balore eta helburu komun batzuk elkar banatzea baizik, gutxiengo komun anitzaren matematikoa eta soziologikoa den hori.

2.1 Talde motorra

Horizontaltasuna. Sareko alde desberdinen arteko erlazioa berdin arteko erlazio bat da. Horrek ez du esan nahi alde guztiak berdinak direnik, gauza berdinak egitez dituztenik edo guztiek guztia egitea. Berdinen arteko erlazioak, zeregin eta funtzio guztiak ezinbestekoak direla onartzea esan nahi du, errazenetatik konplexuenetara.

Arrakasta faktore bezala identifikatu da talde motor egonkor baten existentzia. Izendapena beste bat izan daiteke (koordinazio taldea, talde dinamizatzailea, nukleo sendoa, etab.), baina edozein kasutan, proiektuari orientazioa, zuzendaritza eta kontrola eskaintzen dioten, erakundeetako pertsona ordezkari talde bati egiten dio erreferentzia. Gehien erabiltzen den hitz anglosaxoietako bat steering committee da, ibilgailu batek nahi duen

Autonomia eta elkarren arteko erlazioa. Puntu hau oso garrantzitsua da. Sarean lan egiten duten kolektiboak gaitasun osoa dute, beraien funtzioen eta zeregin zehatzen garapenaren gainean erabakitzeko. Hau da, sarean egindako lana guztiz deszentralizatua da, baina autonomia ezin daiteke elkarren arteko erlaziotik banandu, etengabeko konexio eta komunikaziotik. Oreka hori aurkitzea ez da beti erraza.

39

Sinergia eta taldeko lana. Sarearen irudia modu ia unibertsalean aukeratu duenak mota honetako lan kolektiboari buruz aritzeko, sareko aldeak korapilo bat bezala ikusi beharko liratekeelako da, nahaspila askoz zabalago bateko alde bat bezala, bertan bakoitza besteekin modu batean konektatuta edo lotuta dago eta guztien beharra dute sareak funtzionatu dezan. Sareak bakarrik lor dezake helburu komuna.

Kide izatea. Sarea bere parte-hartzaileena da. Sarekoa izate hori adierazten den modua aldakorra da, baina orokorrean ordezkatzen dutenen parte-hartzearen bitartez egiten da, hau da, kolektibo bakoitza sarean ordezkatuta dago pertsona ordezkari edo ordezkaritza organoen bitartez. Horrez gain, sareko kide hartzen da, modu aktibo batean bertatik parte hartzen duena (aktiboago edo gutxiago izatea faktore askoren menpe dago, suposatu daitekeen bezala, lehen aipatu dugun bezala, lanaren baliagarritasuna eta lan klima giltza dira).

Konpromisoa. Erantzukizuna eta arriskua onartzea esan nahi du eta beharrezkoa da sarea osatzen duten kolektiboek izatea. Konpromiso gradua aldakorra izan daiteke (horrela izaten da).

Helburu komunak. Sare baten sorrerako eta funtsezko elementu bat da. Erakunde multzo bat zerbait batera egiteko elkartzen dira eta horretarako gutxienez, helburu bat elkar banatu behar dute. Sareko puntuetako bat aniztasuna dela ikusi dugu, sarea horrela izan dadin beharrezkoa dena eta sarea existitzen denaren arrazoietako bat (elementu desberdinak elkartu, gaitasun desberdinak dituztenak, ikuspenak, tresnak, etab. helburu komun bat lortu nahian) eta kolektibo bakoitzak bere helburu zehatza izan dezake sarean, helburu komunaz gain, helburu zehatzak komunarekin aurkariak ez diren bitartean. Baina bai alderantziz: helburu komunak ezin dezake elkarte bakoitzeko helburu zehatzarekin zerikusirik ez izan, helburu guztia edo zati bat barneratu behar ditu. Sareko alde guztiek helburu komunak beraienak balira bezala sentitu behar dute.

Komunikazio gardena eta etengabea. Elkarrenganako komunikazioa, elkarrizketa eta ideien elkar trukaketa dira sareko lanaren oinarrizko forma eta funtsezko elementu bat. Horrek ez du esan nahi egunero bilduta egon behar denik, ezta guztia komunikatu behar denik ere.

Ekintza komuna. Sare bat izatearen arrazoia, ekintzarako lan egitea da, gauza errealak eta eraginkorrak egiteko. Ideiak elkar banatzea garrantzitsua da, prestatu, planifikatu, teorizatu, aztertu, horiek guztiak garrantzitsuak dira, baina horretara mugatzen bagara eta ez badugu egiten, sarea hustu egingo da aire berorik gabeko globo aerostatiko bat bezala. Ekintza komuna da sareei bizitza ematen diotena. Hemen garrantzitsua da aztertutako elementuetako batekin lotzea. Ez da komenigarria sare bat sortu eta ondoren berarekin egiten dena ikusi, alderantziz baizik. Zerbait egiteko asmoa dugunean, ekimen zehatz bat gauzatzeko asmoa dugunean bilatzen ditugu elkarteak eta aktoreak, baita gauzatzeko lagun diezaguken sareak bilatzea ere. Sare baten biraketa-ardatza da ekintza kolektiboa.

40

Antolamendu sinpletasuna eta malgutasuna. Sareko lanaren oinarrizko printzipioetako bat, beharrezkoa ez den prozedura guztia ekiditea eta eraginkorrak eta errazak diren egitura eta funtzionamendu bat lortzea da. Beti argi izan behar dugu sarea bere baitan ez dela helburu bat, helburu komuna lortzeko dugun tresna bat baizik.

Sarea sinplifikatzeko funtsezkoak diren bi elementuak, buruan hori izatea da eta konfiantzaz eta komunikazioaz laguntzea da, sareko aldeen artean.

Lidergoa. Sareko lanak ez du funtzionatzen lidergorik gabe, nahiz eta lidergo pertsonalista bat ez izan (nahiz eta batzuetan pertsona batean irudikatu), elkar banatua baizik.

Sormena. Sare eraginkor bat osatzen duten aldeen artean itsasgarri bezala jarduten duen beste material bat sormena da. Ikuspegi berriak antzinako arazoei, jarduteko edo proposatzeko modu berriak. Gutxi gorabehera birjina edo esploratu gabeko lurraldea zapaltzeak, ekintzetan bada ere, lan dinamiketan, salaketetan, etab. motibazio bezala balio du eta taldeko sentimendu sortzaile sendoa da.

Lan giroa eta klima. Lan klima, klima atmosferikoarekin konparatzen badugu, landu egi behar da. Ez zaigu arrotz egiten, ez zaigu kasualitatez emanda etortzen, izan dugun zorte asko edo gutxiaren funtzioan, sarean eskuarki lan egiten duten pertsonen arabera. Sareko erlazioen beste alderdi asko bezala, hori ere landatu beharra dago, hain zuzen ere, lan klima ahalik eta hoberena izan dadin, gure ekintza gauzatzeko. Elementu gehigarri baten itxura izan dezake, gainera bat, baina aztertutako esperientziek, arrakastako ardatz nagusienetako bat dela erakusten digute. Baita gai tekniko edo exekutiboen alde gehien agertzen diren sare edo aliantzetan, edo baita lan kolektiboko espazioetan, proiektu espezifiko bat aurrera eramateko beharrezkoak diren baina guztiz kideko ez diren aktoreekin. Espazio horietan ere, azken emaitza oso aldakorra da, sare horretan lanean orduak ematen dituzten pertsonak nola sentitzen direnaren arabera.

Horrez gain, nahiz eta hasiera batean sare bat motibazio desberdinengatik sortu ahal izan, amaieran batera lan egiten duten gutxi gorabehera orekatua den pertsona talde batean bihurtzen dela ezin dezakegu ahaztu eta eroso, entzuna, baliagarria, baloratua eta giro eroso batean sentitzea eta helburuetan aurrera jarraitzea oso garrantzitsua da.

3. Komunikazioa EBj-ren aldeko ekimenetan zuzen aurrera egin ahal izateko kontutan hartu den beste elementuetako bat komunikazioa izan da. Hemen ez gara ari laneko sarearen barruan ematen den barneko edo fluxuzko komunikazioaz, komunikazioa tresna bat gehiago balitz bezala baizik (eta gure egun hauetan bereziki garrantzitsua), gure proiektuak hain zuzen ere, bilatu nahi duen gizarte aldaketarako estrategiaren barruan.

Aktore desberdinei, publiko objektiboei konektatzeko beharrari buruz ari gara (beharrezkoak diren eta egoki-

tutako komunikazio tresnen bitartez), eta baita komunikazioak eskaintzen dizkigun tresna desberdinen bitartez eragiteko beharrari ere. Beharrezkoa bezala agertzen da, beraz, komunikazio plan on bat izatea, kontutan hartuta norengana iritsi nahi dugun eta nola egingo dugun, komunikazio hau benetan eraginkorra izan dadin.

Funtzionatzen duten esperientziek duten “dei efektua” aprobetxatzeko beharra bezalako elementuak agertzen dira, edo horretara iritsi gabe, funtziona dezaketenak, hau da, egoera jakin baten aurrean alternatiba bideragarriak eskaintzen dituzten esperientziak eta interesgarriak diren aktore berriak erakarri ditzaketenak eta esku-hartzearen efektua zabaldu dezaketenak, bisibilizatuz.

Horrez gain, proposamenen bideragarritasuna erakusteko beharra, baita esperientzia arrakastatsuak errepikatzea ere, eta egiten denari balioa ematea, lortzen denari.

Komunikazio esfera honen barruan beste elementu nabarmen bat, esperientzien, erakundeen, puntu fokalen mapa moduko baten eskaera zen, gaiari dagokionez (lan egin nahi den gai zehatza) eta geografiari dagokionez (gai hauek lantzen dituena gu gauden lekutik gertu) zer dagoen aktibo jakitea posible egiten duena.

4. Prestakuntza Kasu desberdinetan errepikatua eta nabarmendua, prestakuntza, aztertutako esperientzien arrakastako elementu nagusi bezala agertzen da. Atal hau hiru elementutan sakabanatu dezakegu: metodologia, gaia eta prestakuntza, eta honen barruan beste bi banandu daitezke, prestakuntza ideologikoa eta sareko lanaren prestakuntza.

Metodologia edukia bezain garrantzitsua da: metodologia, helburu zehatz baterako metodo bereizle baten ikerketa edo aukeraketaren zentzuan.

Egokitua izateaz gain (testuinguruari, publiko objektiboari), prestakuntza baliagarria izatea oso garrantzitsua da, baita tresna eta ezagutza praktiko errealak ematea ere. Izan ere, erreala hitza proposatutako esperientzia askotan zeharkakoa bezala agertzen da eta horrek aparteko aipamen bat izango du.

Edukiei dagokionez, prestakuntza politikoa bezalako elementuak nabarmendu dira, batez ere nekazalgoaren gainean. Prestakuntza hau aktoreetako batentzako giltza bezala begiztatzen da eta, era berean, giltza da ere EBjren ekimenetan. Eta hori arrazoi desberdinen ondorioz.

Bat, azken helburu eraldatzailearen bilaketa ez galtzeko inola ere, nahiz eta hasieran bitarteko urrats batzuk eman behar izan; bestea, taldeko sentimendua nabarmentzeko; baita, aktoreak aurre egin beharko dituen erasoaldi desberdinak eusteko ere eta prozesu bera ere aurkako bidean bultza egiten duten dinamiken aldetik, hauek modu boluntarioan edo ez boluntarioan, banaketa sor dezakete mugimenduaren barnean. Baita, sistemaren aurka beharrezkoa den sentimendua bizirik mantentzen duen elementu bat bezala. Elementuetan baloratuenetako bat,

bai EBj hitzaren kontzeptualizazio beran, bai hau praktikara eramaten denean, agintean dagoen elikadura sistemarekin duen bere borroka eta aurka joateko jarrera dela ikusi dugu.

Edozein kasutan eta arrazoi desberdinen ondorioz, hemen aurkeztutakoak bezala, prestakuntza eta kontzientzia politikoaren gradu altu baten presentziak, ekimen baten arrakasta aukerak argiki handitzen ditu. Hau inplikatutako aktore guztientzat da baliagarria, baina batez ere giltza bihurtzen da nekazalgoaren kasuan.

Sareko lanaren gaineko kultura baten sorrera, ikaskuntza baten sorrera ere agertzen dira prestakuntzan lan egiteko gai garrantzitsu bezala; ziurrenik lan ideologikoarekin batera bigarren elementu garrantzitsuena da.

Askotan, sareko lanaren jarrera desberdin edo prozesu problematikoak konpondu ahal izango ziren egiteko modu honen gaineko prestakuntza batekin. Jakina, prestakuntzak ez du bermatzen sareko lanaren arrakasta, baina bai arrakasta izateko aukerak handitu eta esperientziak, emandako orduak, lan hau garatzen joaten den neurrian, aldi berean elkartze-lan kultura hau sortzen joaten da.

Tailerretan parte-hartzaileek gehien baloratu dituzten hainbat ekimen, hain zuzen ere hauek lan kolektibo eta elkartze-lan laborategi bezala izan duten efektuari egiten diote erreferentzia.

Berriz ere, atal hau hainbat tailerretako ekarpenekin laburbildu dezakegu: Kolektiboki nola lan egitearen inguruan prestakuntza eta ezagutzak oso garrantzitsuak dira. Bai lanaren ezagutzak eta praktikak eta bai erakundeen barruan (lidergoak, horizontaltasuna, barne demokrazia, batzarren maneiua, etab.) baita erakundeen artean (sarean lan egiten jakitea) erabakiak hartzea ere. Eta faktore honen gehigarri bezala, egoera edo aktore bakoitzarentzat espazioen, hizkuntzen, itxuren, etab. egokitzapena da, adibidez gure kasuan, “espazio atseginagoak, informalagoak, dibertigarriagoak bultzatu beharko genituzke”.

Horrez gain, nekazalgoaren prestakuntza politikoa hobetu behar dugu eta EBj-ren aldeko hainbat ekimenen agronegozioaren aldetik egindako kooptazioaren kontrako estrategiak izan beharko ditugu. Adibidez, merkatu alternatiboetan (“organikoak, justuak, bertakoak eta hori guztia”), oharkabetzen bazara, eredu kapitalista berdeak nekazal merkatu erreala jaten du, eta gainera biak aldi berean egotea ezinezkoa da, eta beraz, beharrezkoa da kooptazioaren aurkako estrategiak izatea. Beraz, estrategia eraikitzaileak eta suntsikorrak eduki behar dira. “Ez du balio alternatibak sortzea bakarrik, salatu egin beharra dago, molestatu”.

Kasu askotan, agintean dagoen ereduaren alternatiba erreal bat lantzen denean, honek mugimendua, sarea edo ekimena banatzen saiatzen erantzun dezake, estrategia honen bidez askotan nekazal komunitateen edo erakundeen banaketa lortuz. Eta honen aurrean balio ez duena, dirigentziak bertikalki “ez, ez sinatu kontratu horiek” esatea da. Honi irtenbidea emateko aukera bakarra, oinarriko prestakuntza politiko lana areagotzea da, “txer-

41

toa bezala inokulatu”, hau da, pentsamendu kritiko baten sorrera. Ekintza zuzena ere elementu egoki bat da, zentzu honetan: “ekintza prestatzaile oso ona da”.

Oinarrien pentsamendu kritikoa areagotzea, mugimenduaren eragile anti-banatzaile bezala balio izateaz baino haratago, arrakastako elementu bat da izatez.

Emaitza hori lortzeko prestakuntza edo ekintza mota testuinguruaren arabera izango da, baina ez ditzakegu ahaztu prestakuntza sistemak eta masa-komunikazioa.

5. Aktore gakoak (nekazal erakundeak, herri-administrazioak) Aurreko lerroetan gure proiektuan giltza diren aktoreak inplikatzeko garrantzia nabarmendu dugu. Nortzuk dira? Zalantzarik gabe ekimenaren beraren menpe egongo da, eta lortu nahi dugun helburu zehatz eta ardaztua zehaztea bezain garrantzitsua, aktoreen mapa on bat burutzea da. Hainbat kasutan, hau gogotik egin da eta metodologia argi bat aplikatuz, beste batzuetan intuizioa gehiago erabiliz egin da; egoera batzuetan a priori egin da eta beste batzuetan esperientzia garatzen den bitartean. Aniztasun handi horren artean lau aktore nabarmendu dira eta kontutan hartzeko beraien hainbat ezaugarri esanguratsu ere.

• Nekazalgo antolatua EBj esperientzia batek ez du funtzionatuko nekazalgoa inplikatuta ez badago, txiki zein handia izan, oso bertakoa edo oso globala, nahiz eta edozein alorretakoa izan. Ez da nekazalgoa bakarrik inplikatu behar, nekazalgo antolatua baizik. Eta are hobeto antolatua eta aldi berean ideologizatua badago. Beraz, hemen bi gauza pentsatu behar dira: lehenengoa, zein nekazal erakunde dauden gure jokaleku zehatzean; bigarrena, hauek nola inplikatu. Aurkeztutako esperientziak aztertzen baditugu ohartuko gara, errealitatean, nekazal erakundeen inplikazioak ez duela esan nahi proiektu zehatz batekin beraiek bisitatzera joan eta proiektuan parte izan daitezen konbentzitzen saiatuko garenik; aldiz, proiektuak aurretiko erlazio batetik sortu behar du. Izan daiteke, proiektuak erlazio hori indartzea edo erlazioa zabaltzea, baina aurretiko erlazio bat egon beharra dauka, arrakastarako funtsezko ezaugarrietako bat aktoreen arteko konfiantza baita, eta hau ez da lortzen aurretik elkarrekin lanean ordu asko eman ez badituzte. Beraz, tailerretan agertutako aholkuetako bat, helburu bat bilatzen hasi eta ondoren aurrera eramateko nekazal erakundeak bilatzea baino, hobe litzateke nekazal erakundeekin batera gauden sarea bilatzea, zeintzuk diren identifikatu, zein agenda dituzten begiratu, zein kezka dituzten edo zein gai ari diren lantzen, eta batez ere, proiektua sortzen saiatzea.

Kontutan hartzeko beste elementu bat, gurekin lan egingo duten nekazal erakunde edo erakundeen izaera espezifikoa oso kontutan hartzeari dagokio. Logika desberdina izango da nekazal sindikatu bat edo elkarte bat bada, espektro zabaleko erakunde bat bada edo gai batean edo eskualdean ardaztuta badago, etab.

42

Bestetasun hori ulertu behar dugu eta zaildu ordez, dinamizatzeko gai den indar batean bihurtu behar dugu.

• Kontsumo antolatua Proiektuan nekazalgo antolatuaren presentzia ezinbestekoa gertatzen den modu berdinean, agroelikadura katearen beste aldeetako baten presentzia ere oso garrantzitsua dela uste da, kontsumoa. Familia nekazalgoarekin alderatzen badugu, kontsumoa aktore zehaztugabeagoa da kategoria bezala. Kontsumoaz ari garenean, gure esku-hartzea orientatzen diegun, elikagaien kontsumoan zuzenean inplikatuta dauden gizarte kolektiboari egiten diogu erreferentzia. Adibidez, gure proiektua elikadura burujabetzaren eskema batetik datozen elikagaietatik elikatuak diren eskola jantokietan oinarritzen bada, kontsumoa hezkuntza komunitatea izango litzateke, ikaslegoa, gurasoak, etab. Herriko merkatu bati egiten badiogu erreferentzia, kontsumoa merkatu horretan erosten duen komunitatea izango litzateke. Antolatutako nekazal talde bat kontsumo kooperatiba batekin zuzenean konektatzea lortu nahi duen ekimen batez ari bagara, jakina kontsumoa kooperatiba hori da. Ikusten dugun bezala, aktorea ez da nekazalgoa bezain zehatza baina beti, edo ia beti, existitzen da eta garrantzitsua da bera kontutan hartzea.

Kontsumoa, oro har, herrialde edo eskualde guztietan antolatua egoten da ere, oso bertako mailetan eta maila zehatzetatik (aipatutako kontsumo kooperatibak, adibidez), eskala handiagoko beste batzuetaraino (adibidez, estatuko kontsumitzaile erakundeak, gaiaren arabera mailakatua). Eskala txikikoak ere, kontsumo alternatiboko sare edo koordinakundeetan taldekatu daitezke. Ekoizpenean dauden pitzadurak bilatzen ditugun bezala, agintean dagoen elikadura eskema jarraitzen ez duten edo bertatik atera nahi duten kolektiboekin lan eginez, kontsumoarekin gauza berdina gertatzen da. Gure proiektuan kontsumo kontziente eta antolatua dugunean, honen arrakasta aukerak handitu egiten dira.

• Mugimendu feminista antolatua Hurrengo atalean sakonduko dugu, baina feminista ikuspegia arrakasta faktorea bezala hauteman den elementuetako bat da. Hemen esan dezakegu, mugimendu feministaren salaketak laneko sareen eta aliantzen barnera eta kanpora gehitzeaz haratago, hau da, proiektuan bertan eta bere helburuetan. Are gehiago, gertaera hau kolektibo, talde antolatu baten inguruan biratua izatea garrantzitsua gertatzen da, borroka honen inguruan, aliantza barruan zein kanpoan, eta ez pertsona talde baten norbanakoaren ekimena bezala.

Beste modu batean esanda, borroka feministaren elementuak barneratzea elementu garrantzitsu bat bezala ikusi da, EBj-ren aldeko ekimenetan, baina aldi berean, eransketa honek ez du etorri behar banakako salaketa sakabanatutako batetik, fase edo egituraren batean proiektuko kide diren emakume talde baten eskutik, baizik emakume talde hori antolatua izan behar da eta dagoeneko eratuak eta esperientzia duten erakunde feministekin harremanetan egon behar dute.

• Herri-administrazioak EBj-ren eraikuntzan herri-administrazioen paperari dagokionez, tailerretan parte hartu zuten pertsonek azaldutako jarreraren eta aztertutako proiektuen azken errealitatearen artean desberdindu dezakegu.

Hasierako jarreraren alde bat, gutxienez, prebentzioan kokatzen da, herri-administrazioek errealitatean EBj-ren eraikuntzaren alde egiten dutenaren aukeraren aurrean.

Agintean dagoen elikadura sistema sustatzen duen sistemaren kide bezala kontsideratzen den, aktore honen aurrean nolabaiteko errezeloa existitzen da.

Diskurtso honek mugimendu beraren autonomia altu bat aldarrikatzeko joera du, proiektuaren arrakasta lortzeko administrazioa beharrezkoa ez dela manifestatzera iritsi arte.

Era berean, EBj herri politika bezala ulertzen denaren hautematea existitzen da, eta horren ondorioz, administrazioa guztiz ezinbestekoa da.

Bi diskurtsoen artean grisen aukera bat existitzen da, gehiengoa delarik. Bertan, EBj-ren eraikuntza prozesuaren inguruan ezinbestean eragiten duen (positiboki edo negatiboki) aktore batekin erlazio motaren bat izan behar dela ondorioztatzen da. Ez hori bakarrik, publikoarekiko erantzukizun ideia bat existitzen da (diskurtso ia guztietan).

Hori guztia, EBj-ren eraikuntzan herri-administrazioek jokatu behar duten rolaren gaineko hasierako jarrerei edo diskurtsoari dagokionez. Baina, EBj hori eraikitzen ari diren proiektu horien errealitatearen analisiaren alorrean sartzen garenean, “publikoa” (guztion onaren kudeaketa bezala ulertuta) eta herri-administrazioak beti, mugimenduaren bataila-eremuaren zati direla konturatzen gara, administrazioak EBj alderantz bideratu behar direla, beraiekin erlazio estrategia desberdinak hartuz guri komeni zaigun moduan, beraien aurka ekiten, EBj-ren aurkako praktika eta politikak salatuz. Baina, baita lan bateratu baterako adostutako puntuak aurkitzen saiatzen, eta baita, eremu neutralago batean, gutxienez pasiboki ekiteko eta ekimen zehatzetan ez oztopatzen eskatuz. Horrez gain, argi ikusten da ere administrazioek ere oso paper garrantzitsua dutela marginalitatea gainditu eta gizarte sektore zabaletara iritsi nahi bada. Orain bai, administrazioarekin erlazioa ezartzeak aurretiko lana eskatzen duela nabaria da, prozesuan zuzenean inplikatuta dagoen gizarte oinarria indartzeko.

6. Feminismoa Emakumeei pisu garrantzitsu bat emateko beharra azaltzen da ere edo, tailer batetan azaldutako hitzetan “emakumeek parte hartzen dutenean hobe”. Galdera da, zein modutan ziurtatu daitekeen beraien parte-hartze eta inplikazioa.

Hau izan zen arrakasta irizpide argienetako eta adostuenetako bat. “Emakumeen egiteko moduak” EBj-ren

proiektuei, hauen arrakastarako aukera handitzen dien osagai multzo bat ematen die. Zergatik?

• Lidergo inklusiboa (“lidergo bihotzekoa”, “lidergo feminista”) • Erlazio moduak (erakunde baten barnetik hasi, aliantza erakundeen arteko erlazioetatik pasatuz eta zuzenean kide ez diren beste aktore batzuekin kanpoko erlazioetaraino). “Emakumeen erakundeak existitzen direnean edo aliantza batean emakumeen presentzia handia denean, hobeto funtzionatzen du”.

• Nekazalgo merkaturako sarbidea hobetzen du.

“Emakumeak merkatua, diru kontua baino gehiago, gizarte erlaziorako espazio bat bezala ulertzen du, taldekoa”. Horrez gain, emakumearen ikuspegi “erromantiko” eta “ez-gatazkatsua” hartzeko arriskutik ohartarazi zen, adibidez, gizonek ere erlazio espazio bat ikusten dute merkatuan, baina erlazio eta motibazio motak eta hauetatik ateratzen dena desberdina da.

• EBj-ren alderdi gakoetan, emakumeak izaten dira lehen bultzadaren sustatzaileak, sortzaileak, ekoizpen agroekologikoa edo bertako merkatuak bezala.

Lehenengo kasuan, ziurrenik osasunarengatik duten kezkarekin zerikusia duela aipatzen da eta, modu orokorrean, familiaren zaintza. Kasu honi dagokionez, nekazaritza kimikoa arazoen iturri bezala ikusten dute.

“EBj eta emakumeak” eztabaidan, arrakasta irizpideetatik haratago dauden bi elementu gehiago barneratzen dira.

1. EBj eta feminismoa erlazioa joan eta etorriko bide bat da. Hau da, praktika feminista asko EBj-ri bultzada ematen diote, baina EBj praktika asko praktika patriarkalak haustera laguntzen dute ere. Adibidez, laborantza aniztasuna monolaborantzaren aurrean, ustiapenean erlazioak guztiz aldatzea egiten du. Orain, praktika desberdinak dituzten (adibidez, fruta-arbolak, zerealak, baratza, animaliak, etab.) laborantza desberdinak existitzen dira eta lehen gizonezkoena bakarrik zen ekintza produktiboaren zati bat orain bi sexuek elkar banatzen dute, baita erabaki hartzea ere. Horrek “patriarkatu absolutu batetik beste erlatibo batera” ibilbideari laguntzen dio. Kubak adibide bezala balio digu.

2. EBj-ren aldeko mugimenduan emakumeen parte-hartze erreala nola sustatzeko hainbat elementu, hain zuzen ere, LVCn: • Emakumeen espazioak mantendu mistoen aurretik/ ondoren • Emakumeek ekitaldi horretara berdintasun baldintzetan joan ezinaren arrazoi zehatzak zein diren aztertu • Saioetan dinamika egokiak erabili

43

• Lidergo femeninoetan prestatu; “Escuela de Quito” aipatzen da 7. Ekintza (eraikitzea/suntsidura, konfrontazioa) EBj-ren kontzeptualizazioan, kontzeptu berak barnean politika egiteko modu bat daramala ikusi dugu. Aztertutako esperientzia guztiek ekintza kolektiboa EBj-ren barnekoa dela ulertzen dute, ondorioz, gizarte oinarritik detonatutako proposamen bat eta behetik gora eraikitzen dela esan dezakegu. Atal honen barruan hainbat osagai desberdindu ditzakegu: - Ekintza mobilizazioa bezala ulertuta. Politika ihardukitzailea eskatzen duen bitartean, EBj gizarte mobilizazio baten fruitu bezala lortuko da. Intentsitate gehiago edo gutxiagorekin, itxura desberdinak hartuz, mobilizazio motaren bat ezinbestekoa bezala agertzen da aztertutako kasu guztietan. Araudien edo marko politikoen aldaketa EBj-n aurrera egiteko, benetan baliagarria izan daitekeela ulertuz, hau ez da errealitatearen aldaketa batean bihurtzen automatikoki, baizik herri politiketan aldaketak errealitatera eraman behar dira, herrestan eraman hobe esanda, eta aldaketa horiek eraginkorrak izan daitezen lortu eta ez paper bustia. Mobilizazio edo ekintza kolektibo hori izateko beharrezkoa bezala agertzen da aurretiko kontzientzia hartze prozesu bat.

Puntu honetan garrantzitsu kontsideratzen dugun alderdi bat aipatu beharko litzateke. Nazioarteko presentzia duen tailerrean izan ezik eta beraien ekintza nazioarteko testuinguru batean eta espainiar Estatutik kanpora garatzen duten pertsonengatik izan ezik, mobilizazio puntua ez da indarrez sortzen modu espontaneoan, arrakasta irizpide bezala. Behin aipatu denean, orduan ezinbestekoa bezala azpimarratzen da. Diogun bezala, hori ez da horrela gertatzen Estatutik kanpo lan egiten duten pertsonak existitzen direnean, lehenenik eta behin elementu oso garrantzitsua bezala adierazia da, EBj proposamenak azkenean arrakastaz burutu ahal izateko.

- Ekintza eraikuntza bezala ulertuta.

- Ekintza, agintean dagoen sistemarekin aurre jarria bezala ulertuta. Alternatibak sortu eta eraikitzea bezain garrantzitsua, ekintza konfrontatibo eta desafiatzailea agertzen da, agintean dagoen agroelikadura ereduari dagokionez. Agintean dagoen eredura bideratutako ahuldura hori, alde batetik, EBj-ren aldeko ekintza guztietan egon beharko lukeen jarrerari dagokio, eta beste aldetik, salaketa eta urradurako ekimen zehatzen multzo bati dagokio ere. Indarren korrelazioa hain da desorekatua, askotan, proposatutako alternatibek ez dituzten beraien helburuak guztiz lortzen, eraikitzen den aldi berean, agintean dagoen ereduaren suntsipena existitzen ez bada. Honek itxura eta helburu zehatz desberdinak har ditzake, baina bere presentzia garrantzitsua da.

Jarrerari dagokionez, agintean dagoen sistemarekin beti gogor eta kritikoak bezala azaltzeari dagokio, jokabi-

44

deko bere ondorioak eta mekanismoak argi markatuz, eta zuzentzen ari den azken helburua oso argi izanez, erdibideko urratsak dauden arren. Hemen, bai hizkuntza bai ekintza zehatzak oso garrantzitsuak dira jarrera beligerante argi hori erakusteko, sistema bidegabekoaren aurka.

Horrez gain, EBj-k salatzen dituen arazoen aurrean, agintean dagoen sistema berak sortzen dituen, irtenbide faltsu desberdinak, modu azkar eta eraginkorrean desmuntatzeko garrantzia nabarmentzen da, bereziki agronegozioaren enpresak.

- Ekintza egitea bezala ulertuta. Orain, teoria (EBj-ren diskurtsoa) praktikan (ekintza zehatzak proposamenaren bidean aurrera egiteko) eraldatzea presazkoa dela kontsideratzen da. Korpus teorikoa (eskala global zein bertakoan) ere nahikoa zabala eta zehatza dela kontsideratzen da, orain praktikara eramateko energiak iraultzeko bezala. EBj aurrera egin dezan egingo duena, agenda komunen eraikuntza dela elkar banatzen da ―ekintza komunen, mobilizazioen, proiektu zehatzen… agenda komunak ―. EBj-n aurrera egiten duten, gauza erreal ez diskurtsiboak bezala ulertutako ekintza bistatik ez galtzea, ekimen hori arrakastatsua izan dadin, beharrezkoa den beste elementuetako bat da.

JARRERA Aurreko puntuan, sareetan dagoen klimari egiten genion erreferentzia, arrakasta faktore bezala. Errealitatean, modu desberdinetan dei genezakeen gauza bat hemen jarrera bezala deitzen dugu, gure esku-hartzearen beste zati batzuetan eragin beharko lukeen elementu bat da. Komunikaziotik, (beharrezkoa denean), prestakuntzatik, mezuetatik, etab. Azken batean, tailerretako ekarpenen arabera, literalki, jendea zoriontsu egitea litzateke, beraien asetasun maila igotzea, bai zuzenean inplikatuta daudenen bai gure mezua bideratzen diegun pertsonena.

Mezu hau, bestalde, atsegina izan behar du, kutsadura positibo bat dei daitekeena lortzen saiatuz.

Baina, jarrera mota horri erreferentzia egiteaz gain, atseginagoa edo eraikitzaileagoa dei diezaiogun, xehetasun desberdinak dituzten beste batzuei ere erreferentzia egin zitzaien; bi nabarmentzen dira. Alde batetik, gauzak argi izatearen jarrera bat, hau da, gure proposamenarekin guztiz konbentzituak egotea eta EBj-k aurre egin behar dion sistema dominatzailea baino bidezkoagoa eta justuagoa izatea. EBj-k eskaintzen duen diskurtsoan, argitasun horri buruzko kontzeptualizazioaren gaineko atalean hitz egiten genuenean, alternatibak transmititzen duen sendotasun eta segurtasun hori, gauza berdina esan dezakegu praktikara eramaten saiatzen diren ekimenen inguruan.

Beste elementu nabarmena, proposamenetan eta ekimenetan izan beharreko zorroztasuna eta seriotasuna da. Seriotasun hau ez da ulertu behar zoriontasunaren aurkakoa bezala, baizik egiten dugun hori oinarri sendo eta kontrastatutako oinarri batekin egiten dugunaren sentsazioa transmititzeko zentzuan.

Sarea

Nekalzago antolatua

Estrategia

Herriadministrazioen inplikazioa Erakundeak Proposamen erreal eta zehatza

Jarrera Ideologia

Sistemari aurre egitea Komunikazioa Feminismoa

Ekintza

Formakuntza

Ekimen benetan eraldatzailea

45

Sarea

Sarea

Aktore arteko arremana zaindu

Sare antolatua sortu

Sarean ez dauden aktore nagusiak tartean sartzea (identifikazioa eta inplikazioa

Dauden sareak mapan kokatu, kontaktatu eta tartean sartu

Dauden sareak aprobetxatu

Sareko lanaren formakuntza eta kultura

46

dauden sareen parte-hartzea sustatzea

Asoziazionismoa

Asoziazionismoa

Taldeko lanaren kultura

Erritmo desberdinak Behar desberdinak

Espektatiba desberdinak

Autonomiagatik errespetua

Helburu, prozesu, dinamiketan argitasuna

Motibazio desberdinak

Harrera lana

Sarearen erabilgarritasuna (bere partaideentzat)

Dinamizazio lana

Lorpenak

Parte-hartzaileak eta lidergo dinamikak

47

Komunikazioa

Komunikazioa

Egiten dena bisibilizatu

Dei efectua sortu Esperientziak erreplikatu

Egiten dena, lortzen dena balioan jarri

Esperentzien, erakundeen, puntu fokalen mapa

aldearen postua

Esperientzien trukaketa

Komunikazio trsnak landu, eraginkorrak, zuzenduak, egokituak. Helburu argi eta planifikatuekin

48

Erakundeen presentzia

Erakundeen presentzia

Talde motorraren existentzia

Erreferenteen existentzia

Tale motorraren egonkortasuna

Lidergoaren presentzia

Lidergo mota

Nekazal erakundeen presentzia

Erakundeen ekintza komunak egotea sarean lan eginez

Ekintza komunak egotea

Nekazalgo antolatua

Erakunde arteko kohesioa

Formakuntza egotea

Nekazalgo ideologizatua

49

Estrategia egotea

Diagnostikoa

Faseak

Fokalizazioa helburua

Planifikazioa

Taldearen postua Taldearen postua

Presa geldoa

Transizioa

Prozesua

Taldearen postua

Sareko lanaren garrantzia

50

Ekintzaren garrantzia

Proposamen errealak

Proposamen errealak

Gizarte aldaketarako palanka diren ekintzak

Erreala egiteko beharra

Ekintza baliagarriak erakargarriak eskatuak

Oinarretatik sortutako beharrak eta erantzunak

Merkatu soluzioen garrantzia

Ekintza desafiatzaileak, nagusi den eredua

Purismo ideologikoa eta errealitate konplexuaren artean oreka

Erantzun errealak eman arazo zehatzetan

Erantzun osoak ematen saiatzea, ez erantzun zatiak

Alternatibak eraiki ditzaketen ekintzak

51

Formakuntza

Formakuntza tematikoa

Formakuntza politika Testuinguruari eta publikoari egokitutako metodologiak

Formakuntza praktikoa, erreala eta erabilgarriak Formakuntza politikoa aktore gakoei

Taldeko eta sareko lanaren inguruko formakuntza

Sareko lanaren kultura sortu

Taldearen postua

52

Jarrerak

Mezu positiboak

Harrera

Mezu eraikitzaileak

Mezu itxaropentsuak Zaintzak Giro ona sortu

Kutsatze energetikoa

Asetasun maila handitzea

Errespetua Barneratzea

53

Inplikatutako herri-administrazioak

Aldeko politika publikoaen beharra Presioa eta interlokuzioaren beharra

Politika publikoak bertako eskarien zerbitzura

Ekintza kolektiboaren beharra HA-engan

Legegintza-aldaketek ez dute nahitaez aldaketa errealak inplikatzen

54

Tailerretan egindako lanaren emaitza bezala, bertan sortutako elementu desberdinak bildu ditugu pieza itxuran. Orain arte adierazitakoa modu azkarrean bisibilizatzean datza eta modu barneratuan eta osoan egitea.

Nabarmendutako elementu desberdinak ondorengo taldeetan multzokatu ditugu, ondoren, hauen gehiengoaren barruan, osatzen duten itemak aletzeko: • Sarea • Komunikazioa • Sistemarekin konfrontazioa • Erakundeak • Ekintza • Estrategia • Nekazalgo antolatua • Ideologia • Proposamen erreal eta zehatza • Feminismoa • Ekimen benetan eraldatzailea • Herri-administrazioen inplikazioa • Prestakuntza • Jarrera

3. Hobekuntzako elementuen analisia Batzuetan, interes lekuak aurkezten dizkigun gida bat bezalako baliagarria izan daiteke, ekidin, edo gutxienez, kontutan hartu beharreko lekuak aurkezten dizkigunak.

Mapa batean arrisku ikurrarekin adierazita egongo liratekeen, EBj-n esperientzien gaineko tailerretan jaso diren paisaiaren hainbat elementu existitzen dira. Ondorengoak nabarmendu ditugu: Purismoa Dagoeneko ikusi dugu sareko lanak duen garrantzia (antzeko sare batean, naturalki) gure helburua lortzeko eta EBj-n oinarritutako alternatiben eraikuntza errealean aurrera egiteko. Era berean sareko lan edo aliantza horren funtsezko osagaietako batzuk zeintzuk diren ere ikusi dugu. Baita, bizikide izan daitezkeen beste mota batzuetako aliantzak ere (estrategikoak, taktikoak, lanekoak, politikoak, etab.). Besteekin lan egiteak beti sekulako hauskortasuna izaten du, oso zaila da lortzea eta oso erraza haustea. Beharrezkoa den lan kolektibo horren apurtzaile bezala identifikatu diren elementuetako

bat jarrera mota bat da, baina orain arte aurkeztu diren eremu desberdinak eragiten ditu. Purismo hitza erabil genezake, nahiz eta EBj praktikekin kidetu (eta baita gauzatu ere), postulatu ideologiko edo motibatzaile berdinak elkar banatzen ez dituzten sentsibilitate haienganako jarrera baztertzaile bati erreferentzia egiteko. Gutxi batzuk, hainbat edo asko elkar banatu ditzake baina, purismoak haien guztien bazterketari buruzkoa da, postulatu ideologiko zehatz baten praktika osoa elkar banatzen ez duten ezean. Jarrera hauek, bateratasun ideologiko osoa existitzen ez den aktoreekin, proiektuekin edo ekintzekin lan egitea galarazten duten elementu moralizatzaileetan bihurtzen dira.

Efektu praktikoetan, bi aktore ez egotea adierazi ohi da, askotan, garrantzitsuak. Alde batetik, familia nekazalgo ez politizatua, EBj-ren eraikuntzak eskatzen duen zentzuan. Kasuren batean EBj-k proposatzen dituen hainbat praktiketara hurbildu daitekeen nekazalgo bat (salmenta zuzena, zirkuitu laburrak, ekoizpen ekologikoa), baina ikuspegi ideologiko batetik egin ordez, ikuspuntu praktiko batetik egiten duena, hau da, bateratze ideologiko bat baino gehiago, prezio hobeak lortzea edo bere lanerako baldintza hobeak lortzeko hasierako motibazio batzuekin.

Testuinguru askotan (adibidez, espainiar estatukoak), hain zuzen ere, kolektibo hau gehiengoa da familia nekazalgoaren artean eta kasu askotan, mugimenduan edo ekintza zehatzean bere parte-hartze aktiborik gabe, esperientzia hori eraldatzailea, bere zentzu zabalean, nekez izango dela eta gizartearen kapa gehiengoei nekez eragingo diola kontsideratzen da. Edozein kasutan, nolanahi ere, bai agertzen da elementu garrantzitsu bezala, gutxienez, gure proiektuan kontutan hartu beharrekoa.

Purismo ideologiko horretatik askotan baztertua izan den beste aktorea herri-administrazioak dira. Puntu honetaz lehen ere hitz egin da eta hemen administrazioen inplikazioa izatea garrantzitsua dela gogoratuko dugu. Administrazioak batzuetan proiektuan parte hartzeko prest egongo lirateke, nahiz eta askotan beraien motibazioak ez diren hainbeste EBj-rekin bateratze ideologikokoak (edo ez guztiz) beste izaera batzuetakoak bezala, eta kasu hauetan, horretaz gain administrazioekin lanean jarraitzeko egokitasuna baloratu behar da, ekimen zehatzak horrela eskatzen badu.

Jarrera moralizatzaile eta baztertzaileetan adierazten den bateratze ideologikoaren purismo eta gehiegizko eskaera horrek, sareen edo aliantzen sorrera eta funtzionamendu egokirako arazo larri bat osatzen du, eta oso kontutan hartu behar den alderdi bat da.

Boluntariotzaren menpekotasuna Kontutan hartu beharreko beste elementu bat bezala boluntariotzaren gehiegizko menpekotasuna da. Agian puntu hau ongi azaldu behar da. Ez da hainbeste boluntarioen presentziari buruz ari, positiboa izateaz gain indartu beharko litzatekeen zerbait, baizik proiektua esklusiboki, edo portzentaje altu batean boluntariotzan oinarrituta egoteari. Errealitatean, boluntariotzaz hitz egiten den

55

arren, bi osagairi buruz ari da: dedikazio denbora eta dedikazioan egonkortasuna, eta ez ekintza hori ordaindua den ala ez. Salbuespen hau eginda, esperientzia arrakastatsu gehienetan, elementu horiek dituzten pertsonen existentzia guztiz beharrezkoa dela adierazten da: dedikazio konstantea eta zabala. Lanean emandako orduak eta egonkortasuna, eta ezaugarri horiek oro har, modu batean, ekimenaren motor gauzatzailea diren, kontratatutako langileen presentziara elkartuta doaz.

• Helburuak egunerokotasunaren nahikoa osagai al du, hau da, inplikatutako aktoreak askotan aurkitzen diren behar bat al da?

Esperientzia bat pertsona talde baten lan puntuala eta ezegonkorrean euskarrituta dagoenean (dedikazio puntekin baina haranekin ere eta ekimenaren dedikazio propioen beharren eta dedikazio posibilitate errealen arteko desinkronia batekin), hau ahuldu egiten da eta helburuak nekez lortzen dira.

• Helburuak errealitatearen eraldaketa nahikoa osagai al du?, eraldaketa sistemikoarena?

Hau esan ondoren, gutxi profesionalizatutako pertsona edo kolektiboak barneratzeko beharra nabarmentzen da ere, eta bai harrerako lana bai ekintzen garapenerako lana ere oso garrantzitsuak dira.

Lidergoaren gainean

Diru-laguntzen eta proiektu publikoen menpekotasuna

• Lidergo bat existitzen al da?

Izenburu honen azpian, askotan laguntza eta diru-laguntza publikoen gehiegizko dependentzia suposatzen duten aldeko efektu negatiboak adierazten dira. Hemen oso garrantzitsua da nabarmentzea, kasu askotan administrazioen inplikazio beharraren eta independentzia behar honen arteko oreka bat. Errealitatean, adierazitako arriskua ekimenaren mantengarritasunean zehazten da, askotan, ezegonkorrak eta azken emaitza eta prozesua bere baitan mugatzen duten, laguntza publikoetatik haratago. Beraz, alde batetik laguntza hori prozesu bati edo EBj-ren aldeko ekimenaren azken helburua argi eta garbi zailtzen duten emaitza batzuei baldintzatua joatea ekiditen saiatuko litzateke; beste alde batetik, ekimena diru publiko horiengan menpekotasun gehiegi izatea ekiditen saiatuko litzateke. Diruak amaitzen badira (lehenago edo beranduago, amaitu egiten dira), proiektua ezinbestean amaitu egiten da.

• Lidergo motibatzaile, inklusibo bat al da, parte-hartzea ziurtatzen al du?

• Behar hori nola diagnostikatu da? Nahikoa baliozkotu al da?

• Helburuak onartuko al du proposamen praktiko, erreal eta alternatibo bat duen proiektu edo ekimen bat sortzea?

• Egungo sareari aktore garrantzitsu berriak barneratzea onartzen al du?

• Talde motor egonkor bat existitzen al da? Bertan emakumeak al daude? Ikuspegi feminista duten emakumeak?

• Lidergo ezagutua eta onartua al da? Zein da lidergo horren jatorria? Egiazkotasunik al du?

Sarean egindako lanaren gainean • Nola sortu da laneko sarea? Bateratze ideologikoaren ondorioz? Lan gaian bateratzearen ondorioz?

• Nahikoa aniztasuna existitzen al da?

• Alde bakoitzaren garrantzia onartzen al da, bere zeregina edozein dela ere?

• Aliantzaren barruan erakunde bakoitzarentzat autonomia nahikoa existitzen al da?

• Lan agenda komun bat existitzen al da?

4. Galde-sorta baliagarria. Nire ekimenari buruz nire buruari galdetu beharko niokeena Ondoren lagun gaitzaketen hainbat galdera zehazten ditugu. Zalantzarik gabe ez da azterketa bat ezta antzeko zerbait ere, tailerretan sortutako galderak sailkatzeko saiakera bat baizik, ekintza hobetzera lagun diezagukeen formatu batean.

Helburuaren gainean • Helburu argi eta zehatz bat existitzen al da?

• Helburu horrek aktore garrantzitsuren baten behar argi eta zehatz bati erantzuten al dio?

56

• Ekintza komunak existitzen al dira?

• Helburu komun bat existitzen al da?

• Erakunde bakoitzaren parte-hartze eraginkorra existitzen al da sarean? Ezezkoa balitz, zergatik?

• Beharrezko komunikazio (ez gehiago ez gutxiago) nahikoa existitzen al da, eraginkorra, baliagarria eta gardena?

• Antolamendu sinpletasun nahikoa existitzen al da?

• Lan-klima eta lan-giro ona al dago?

• Sormen gradu altua existitzen al da?

• Burutu nahi dugun proiekturako aktore garrantzitsurik falta al da?

• Nekazal erakundeak existitzen al dira sarean?

• Ikuspegi feminista duten emakume erakunde edo talde antolatuak existitzen al dira?

• Sare edo aliantza hau pertsonalistegia al da? Bere funtzionamendua pertsona baten edo gutxi batzuen menpe al dago, erakundearen konpromisoaren menpe izan beharrean?

Nekazalgoaren gainean • Ekimenaren helburu zehatzak bere beharrei erantzuten al dio?

Inplikatutako aktoreen gainean • Beharrezkoak diren aktore guztiak al daude?

• Nola gauzatu da aktoreen mapaketa?

• Nekazalgo erakundeak existitzen al dira proiektuan?

• Administrazioaren edo administrazio eskudunen inplikazioa existitzen al da?

• Kontsumo kritikoko erakundeak existitzen al dira?

• Noizbait elkarrekin lan egin al dute?

• Inoiz elkarrekin lan egin ez duten, baina egin dezaten beharrezkoa den aktoreak biltzeko aukera baloratu al da?

• Aliantzaren parte al dira?

• Aktore bakoitzean zein hasierako motibazio existitzen dira proiektuan lan egiteko?

• Gure proiektuaren barruan nekazal erakundeak existitzen al dira? Ideologizazio osagai altu bat al dute?

Herri-administrazioen gainean

• Bere barruan borroka feministaren osagaia existitzen al da?

• Gure proiektuan politika publikoko osagai bat existitzen al da?

• Landa errealitatearen nahikoa adierazgarri den erakunde bat al da?

• Gure helburu zehatza zaildu edo erraztu egiten duten edozein motatako araudi-markoak existitzen al dira?

Nahikoa aztertu al dira? Proposamen egokiak elaboratu al dira?

• Aliantzan nahikoa inplikatuta al dago? Eta proiektu zehatzean?

Ekintzen gainean • Egin nahi duguna esaldi bakar batean laburbildu al dezakegu?

• Ekintzek modu argian erantzuten al diote manifestatutako beharrari? Hau da, erantzun argi bat ematen al diote?

• Baliagarriak eta egingarriak bezala hautematen al dira?

• Ekintza mobilizatzaileak edo mobilizazioa onartzen dutenak al dira?

• Ekintza oso espezifikoak edo gizarte errealitatearekin erraz konektatzen dutenak al dira?

• Agintean dagoen sistemaren aurrean ekintza desafiatzaileak al dira? Aurre egiten al diote?

• Aliantzen eraikuntzan laguntzen duten ekintzak al dira?

• Eduki operatiboa duten ekintzak al dira, edo antzezleku desiragarriak marrazten dituzten baina haiengana joateko modua zehazki adierazten ez duten ekintzak?

• Administrazio barruan gure ekimenaren alde lan egiteko joera duten pertsonak existitzen al dira?

Ezezkoa balitz, nahikoa bilatu al dira?

• Administrazioen aurrean ez dagokigunaren izenean hitz egiten ari al gara? Aliantzaren barruan komunikazioa eta gardentasuna nahikoa ongi funtzionatzen al dago, administrazioekin dagoen erlazioetan? (hau aliantzaren barruan ez dagoen kasuan) Estrategia eta planifikazioaren gainean • Zer, norekin, non, eta noiz egingo dugunaren programa operatibo argi bat existitzen al da?

• Nola sortu da estrategia hori? Adostuta sortu al da?

• Nahikoa malgua al da aldakorra den errealitate batera egokitzeko?

• Beharrezkoak diren alderdi guztiak kontutan hartzen al ditu? (Adibidez, komunikaziozkoak, ekintza zuzen edo mobilizaziozkoak, administrazioekin elkarrizketazkoak, etab.) Alderdi horiek zuzen bateratuak al daude, batzuk besteei elikatzeko moduan? Momentum-a kontutan hartzen ari al da? Hau da, ekintza konkretuen timing-a baloratu al da eta egiteko modu egokia noiz den ikusi al da, agenda politikoaren, komunikazio-agendaren, egunerokotasun mediatikoa, politika aktoreen beharren, etab. arabera?

57

• Ekimenaren ikuspegi global bat duen eta planifikazioaren alderdi guztiak kontrolatzen dituen norbait existitzen al da? Baiezkoa bada, informazio hori zuzen elkar banatzen al da beharrezkoak diren gainontzeko aktoreekin, gaizkiulertuak ekiditeko eta ekintzak eta proiektu bera kohesionatzeko?

Feminismoa eta emakumeen presentzia aktiboaren gainean

5. Barne kudeaketa, adibide bat EBj proposamen zehatzaren barne kudeaketa, oinarrizko arrakasta irizpide bat da saioetan parte-hartzen duten emakumeentzat. Barne kudeaketa horrek hainbat elementuri egiten dio aipamen: • Erakundeen existentzia • Nekazal erakundeen existentzia

• Erretorikatik haratago, gure ekimenean emakumeen parte-hartze aktiboa existitzen al da?

• Ideologizatutako edo lortzeko estrategia bat duten nekazal erakundeen existentzia

• Zein mekanismo zehatz jarri dira martxan parte-hartze hori eraginkorra izateko?

• EBj-ren proiektuaren inguruan estrategia argia eta zehatza duten nekazal erakundeen existentzia

• Erretorikatik haratago, generoaren ikuspuntua barneratzen ari al da bai barnean bai ekimenetan bertan?

Zehazki zer barneratu da?

• Aliantza baten existentzia erakunde hauen artean

• Emakumeentzat lanerako espazio espezifikoak existitzen al dira? Lan mistorako espazio espezifikoak existitzen al dira?

Honen adibide paradigmatiko bezala, Kolonbiako (Bogota) nekazal merkatuen kasua aipatzen da. Bere arrakasta biratzen duen ardatza nekazalgo erakunde bat da (erakunde bat nekazalgo antolatu baten zentzuan, ez erakunde bakar bat edo egitura bat soilik bakarrik).

Jarreren gainean • Mezu baikor bat ematen al dugu?

• Alternatiba erreal baten irudia eskaintzen al dugu?

• Aliantzaren barruan giro ona sorten al dugu? Ikuspegi eta iritzi desberdinengatik errespetua ba al dago?

• Jendea, oro har, eroso sentitzen al da? Eta baliagarria?

Eta entzuna? Ohikotasunez pertsona desberdinek parte hartzen al dute edo, alderantziz, parte-hartze erreala aktore edo pertsona gutxi batzuengatik monopolizatua al dago?

• Berritasun, berrikuntza eta freskotasun irudi bat ematen al dugu?

• Jarreran gizartearen beste sektoreekin konektatzen al dugu? Zeinekin? Konektatu beharko genukeen eta egiten ez dugunen bat ba al dago? Zergatik?

58

Bigarren elementua estrategia eta planifikazio bat da (nola egin nekazal merkatuak existitzeko Bogotan), hainbat elementu barneratzen dituelarik, lobby politikotik hasita bertako eskalan, giltza diren aktoreetara bideratutako sentsibilizazio estrategia batetik pasatuz, barne prestakuntza bat (ideologikoa zein teknikoa), bat alderdi praktikoenen inguruan (prezioak, merkatu azterketak, logistika, guneen identifikazioa, produktuak, etab.) eta batez ere, aliantzen estrategia bat ere. Estrategia eta planifikazioaren oso erlazionatuta dagoena “presa geldoa” dei geniezaiokeena dago, hau da, proiektuak emaitza esanguratsu bat lortzeko denbora bat (hainbat urte) behar dituela argi izatea.

Hirugarren elementua, aliantza eta laguntza horren estrategia izango litzateke: sakoneko aliantzak eta laguntza puntualak. Lehenengoen artean, hezkuntza eremuko pertsona-giltzak eta GKEak egongo lirateke, eta laguntzen artean, tokiko administrazioa, adibidez.

Azkenik, antolakuntza egitura honen laugarren dimentsio bat aktoreen arteko erlazio moduetan oinarritzen da, eraikitzaileak, pragmatikoak eta inklusiboak diren modu batzuk, hala ere horrek ez du esan nahi jokabidearen helburu zehatza eta bere osagai eraldatzailea bistatik galtzea.

Adibide honetan ondorengo arrakasta irizpideak behatzen ditugu: • Nekazal antolakuntza • Erakundeen aliantzak • Landa-hiri aliantza • Proposamenaren egingarritasuna (“elikagai merkea eta ona eskaini dezakete”) • Herri-sentsibilizazioa • Lobby eta administrazio laguntza • Nekazal erakunde barneko eta erakunde arteko sareko lan egoki bat

59

KONKLUSIOAK

Esku artean duzun testu honek, Elikadura Burujabetzaren aldeko prozesuak martxan jartzen ari diren pertsona eta talde horientzat tresna bezala balio izatea nahi zuen, gizarte eraldaketa ikuspegi batekin. Baita martxan jartzea pentsatzen ari diren haientzat. Hitzaurrean Maitek adierazten zuen bezala, “gure kontutik pentsatzeko gakoak eman eta ekintzara pasatzea” nahi zuen, norbanakoaren eta taldeko esperientzia eta hausnarketatik sortutako ikaskuntzak besteen eskura jarri.

Lehenengo zatiari dagokionez, aldi berean teoria eta praktika, enuntziatua eta ekintza, salaketa eta proposamen konkretua, marko globala eta tokiko erantzuna den kontzeptu baten aurrean aurkitzen gara. Ardatz desberdinen inguruko borroka eta proposamen multzo handi bateko elementu biltzailea. Ardatz hauek guztiak komunean dute, nekazalgoaren eta bertako komunitateen parte-hartzea bermatzeko borondatea, elikadurari dagozkion erabaki hartzean. Beraz, elikadura sisteman inplikatuta dauden aktoreen (gizon zein emakume) ahalduntzea ziurtatzen duten parte-hartze espazioak eta terminoak sortzea da. Modu honetan, Elikadura Burujabetza erantzun-proposamen bat dela esan daiteke, sistema globalizatzailearen aurkako baloreetan oinarritutako gizarte bat eraikitzeko.

Nekazaritzaren industrializazioa eta merkantilizazioaren, ondasun komun eta naturalen metatzearen aurka, Elikadura Burujabetzak jendeak bere agroelikadura politikak definitzeko eskubidea defendatzen du, elikagai iraunkorreko ekoizpen sistemetan oinarrituta, ingurumenaren, gizartearen eta ekonomiaren ikuspuntutik, eta egoera bakar horietara kulturalki egokituak.

Izan ere, egiturazko gosea eta pobrezia murrizteko behetik gorako lehen proposamena osatzen du, baita nekazal garapen iraunkorra sustatzeko ere. Gosearen eta pobreziaren arazoa giza eskubideen perspektibatik lantzen ditu eta ez perspektiba merkantilista batetik, bizitza bera eta kultura definitzen duten elementu guztiak barneratuz.

Elikadura Burujabetza, nazioarteko instantzietan politiken aldaketa bakar baterako proposamena baino gehiago, agroelikadura politiken aukera zabala aldatzeko erreferentzia marko bat da, maila guztietan. Azken batez, Elikadura Burujabetzak ez du bakarrik elikaduraren

gaia lantzen, gizarte ereduak, eredu ekonomikoak eta politikoak orokorrean baizik, eta elikagaiak ekoizten, banatzen eta kontsumitzen dituzten pertsonak elikadura sistema eta politiken bihotzean kokatzen ditu, merkatuen eta enpresen eskakizun eta interesen gainetik.

Elikadura Burujabetza ekintza zehatzetan burutzen den, manifestatzen den marko komun bat da. Izenburu horren pean multzokatutako praktiketan zehazten den, funtsean testuinguruko elementu bat dela esan genezake eta praktika horiek gauzatzen diren bitartean, aldi berean joan-etorriko bidai baten kontzeptua birdefinitzen dute. Elikadura Burujabetzaren eduki teoriko eta praktikoen gehiengoa partekatzen den arren, ikuspuntu, behar eta testuinguru desberdinetatik edaten duten xehetasun eta lehentasun desberdinak agertzen dira.

Esaten dugun bezala, oinarri komun honetatik abiatuz, printzipio komun horiek eraginkor egiteko modu hoberenari aurre egiteko garaian, praktika edo estrategia izaerako desberdintasunak sortzen dira, ezartzeko beharrezkoak diren neurriak. Hau ez da oztopo bat bezala ikusten, kontzeptuaren baliozkotasun propioaren baieztapen bat bezala baizik, bertako komunitateen autodeterminaziora bideratutako diskurtso batetik ateratzen baita, dituzten arazoei bertako soluzioak bilatzeko (beti partekatutako helburu eta balore komunen barruan).

Burutu diren tailerretan demokrazia, ahalduntzea, bernekazarizatzea eta birlokalizazio ardatzak sendotu dira. Zehazki ondorengoak nabarmentzen dira: • Erabaki hartzearen demokratizazioa diskurtsoaren elementu eraikitzailea da, agroelikadura eremuan.

• Naturarekin birkonexioa, birkonexio komunitarioa eta elikadura birkonexioa.

• Nekazal lana duin bihurtzea, baita nekazalgoa kolektibo bezala, gizartearentzat bere garrantzia bisibilizatzera deitua.

• Elikadura Burujabetza erabateko proposamen alternatibo bat denaren ikuskera, hau da, gizarte eraldaketako proposamena, ez agroelikadurakoa bakarrik.

63

• Borroka feminista Elikadura Burujabetzaren kontzeptualizazioan nabaria da. Merkatuko eta esportazioko joera kapitalisten erdian ideologia patriarkala dagoela ados bagaude, sistema ekonomikoak autonomoak (produkziozko eta erreprodukziozko sistemak) ez direla ulertuz, orduan ados gaude borroka feminista eta elikadura burujabetzaren aldeko borroka bide berdinean daudela. Lehen azaldu dugun zentzuan, biak antikapitalista bezala definitzen dira. Baina, diskurtsiboki elikadura burujabetza proposamena genero justiziarekin lerrokatuta egoteak ez du esan nahi gauza egina dagoenik. Elikadura Burujabetzak herrien eskubidearen alde egiten du, zer ekoiztu eta nola ekoiztu, ekoizpen hori kontsumoarekin lotzeaz gain. Ikuspuntu feminista batetik, boterea eta erabaki hartzeak nola dauden banatuta kontutan hartu beharko litzateke, erabakitzeko eskubide hau gauzatzen den espazioetan. Beste modu batean esanda, barne demokrazian jardutea nola ziurtatzean sakondu, erakundeetan, komunitateetan eta herrietan. Ikusi dugunaren arabera, Elikadura Burujabetza funtsean demokrazia erradikal proposamen bat da. Nekazalgoarentzat balio duenak emakumeentzat balio du subjektu politiko bezala.

64

• Eta, azken elementua, errealitatean orain arte esandakoaren hitzaurre edo eranskin moduko bat da. Elikadura Burujabetza kontzeptua mahaiaren gainean jartzen duten baloreak, bere proposamen politikotik ateratzen direnak eta nagusi den elikadura sisteman eragiten duten balore horien aurka jartzen direnak: konfiantza, elkarren menpekotasuna, zaintzak, ikuspegi holistikoa, aniztasunaren defentsa, ez diruzko balioa, kolektiboa eta kolektibotasuna, duintasuna, errespetua, solidaritate edo inklusibitatea dira nabarmenenak.

Bigarren zatian, Elikadura Burujabetzan oinarritutako esperientzietan arrakasta elementuei dagokienez, aniztasunaren barruan nolabaiteko batasun bat aurkitzen dugu ere, hau da, Elikadura Burujabetzan oinarritutako ekimenek arrakasta izan dezaten, tailerretako partehartzaileek elementu giltza bezala nabarmentzen bat egin duten, nahikoa kohesionatuta dagoen elementuen gorputz bat existitzen da, eta era berean, testuinguruko hainbat osagai, partekatutako esperientzia zehatzaren arabera.

Agian, elikagaien merkaturatzean, bertako eta gertuko merkatuetan oinarritutako ekimenen nagusitasuna

nabarmendu behar da, baita sareko lanari emandako garrantzia eta espazio hauetan eta ikuspegi honekin lan egiten jakitearen beharra ere. Gainontzeko elementu nuklearrak ondorengoak izaten laburbildu daiteke: 1. Helburu argia, zehatza eta ardaztua.

2. Behar bati erantzuna ematen dion helburu bat, baliagarria izatea eta inplikatutako aktoreek horrela bezala hautematea.

3. Talde motor baten existentzia (nekazalgoaren eta feminismoaren presentziari arreta berezia ezarriz).

4. Estrategia argi bat izatea, baita planifikazio errealista eta koherente bat ere.

5. Aliantzen sorrera.

6. Aktoreen mapeo on bat elaboratzea.

7. Prestakuntzaren beharra, bereziki ideologikoa eta politikoa.

8. Herri-administrazioen inplikazioaren garrantzia,

batez ere bertakoan.

9. Komunikazioaren erabateko beharra.

10. Prozesuan aurrera egiten laguntzen duten eta beraiekin defendatzen den jarrera multzokatu nahastu bat izatea.

11. Ez galdu inoiz jarrera kritikoa eta salaketarako jarrera.

Azken batez, Elikadura Burujabetzaren proposamen politikoa inoiz baino biziagoa, dinamikoagoa eta errealitate desberdinei egokituagoa agertzen da. Gainera, heldutasun maila bat erakusten du bere 20 urte baino gehiagoko bizitzarekin bat eginez eta badirudi, Elikadura Burujabetzak ordezkatzen duen, nagusi den elikadura sisteman benetako iraultza lortzeko, mugimenduaren energiaren zati handiena teoriatik praktikara pasatzean dago. Beste modu batean esanda, elikadura sistemaren demokratizazio erradikal baten beharretik sortzen diren ekintzak praktikara eramatea etengabe eta elikaduratik abiatuz, nagusi den neoliberalismoaren aurka dagoen gizarte eraikuntza baten aldeko apustu erabakia, gizartearen txoko guztietara iristeko.

65

ERANSKINAK

1 ERANSKINA TAILERREN ETA BERTAN PARTE HARTU ZUTEN PERTSONEN ZERRENDA

1 TAILERRA • Eva Torremocha – IFOAM (Nekazaritza Ekologikoaren Mugimenduen Nazioarteko Federazioa) • Freddy Congo - FENOCIN (Nekazal, Indigena eta Beltzen Erakundeen Konfederazio Nazionala), Escuela Nacional de Agroecología – Ekuador • Gustavo Duch – Revista Soberanía Alimentaria, Biodiversidad y Culturas • Henk Hobbelink – GRAIN • Paul Nicholson – EHNE Bizkaia, La Vía Campesina • Peter Rosset – CECCAM (Aldaketarako Ikerketen Zentroa Mexikar Landan), La Vía Campesinako Nekazal Erreformarako Kanpaina Globalaren laguntza teknikoa 2 TAILERRA

• Tom Kucharz - Ecologistas en Acción 4 TAILERRA • Aitor Larrañaga – Aramaio Ekimena • Amaia Uribe – Emaús Gizarte Fundazioa Taldea • Andoni Mujika - Bagara • Paul Nicholson – EHNE Bizkaia, La Vía Campesina • Pedro Lizarralde – Aramaio Ekimena • Saioa Polo – Mugarik Gabe 5 TAILERRA • Aitor Larrañaga – Aramaio Ekimena

• Eneko Viñuela – VSF Herrien Bidezko Elikadura

• Jakoba Rekondo – Zerain Dezagun Fundazioa

• Fernanda Couñago Otero – Amarante-Setem

• Maite Aristegi – Movimiento Campesino Etxalde – Nekazaritza Iraunkorra

• Isabel Villalba Seivane - Sindicato Labrego Galego • Iñaki Varela Pérez – Verdegaia • Lidia Senra Rodríguez - Sindicato Labrego Galego • Txetxu Núñez – Movimiento Campesino Etxalde – Nekazaritza Iraunkorra 3 TAILERRA • Andoni García – COAG (Nekazal eta Abeltzain Erakundeen Koordinakundea) • Belén Solana – CERES (Nekazal Munduko Emakumeen Konfederazioa)

• Paul Nicholson – EHNE Bizkaia, La Vía Campesina • Pedro Lizarralde – Aramaio Ekimena BERTAKO IKASKUNTZA PARTEKATUA • AHT Gelditu Elkarlana • AntiguaOtarrak Kontsumo Taldea • Añorgako Gazte Asanblada • Arrasateko Tximitxarte Kontsumo Taldea • Donostiako Udala

• David Gallar – ISEC (Nekazal Ikerketen Institutua)

• Durangoko Udala

• David Sánchez – Amigos de la Tierra

• Eako Udala

• Jeromo Aguado – Plataforma Rural eta URPF (Paulo Freire Landa Unibertsitatea)

• Bionekazaritza

• Patricia Dopazo – Revista Soberanía Alimentaria, Biodiversidad y Culturas

• Bizilur • Uztaro Kooperatiba Agroekologikoa

69

• Desazkundea • Deustuko Baratza Kontsumo Taldea • Gipuzkoako Foru Aldundia • Donostiako Bidezko Merkataritzako Taldea • Ekoliderrak • Esnetik Koop.

• Cristinaenea Fundazioa • Gasteiz Trantsizioan • Larrabetzuko Eskola

70

• Movimiento Campesino Etxalde – Nekazaritza Iraunkorra • Mugarik Gabe • Nekasarea • Oiz-eperdi Elkartea • UPV/EHU • Uribe Kostako Agroasanblada • Txirbilenea Kulturgunea Sestao • Hernaniko Udala

2 ERANSKINA AZTERTUTAKO KASUEN ZERRENDA ETA EGINDAKO BISITAK

AZTERTUTAKO ESPERIENTZIAK • Nekazalgo agroekologia Kuban

• Nekazal merkatuak Argentinan (Misiones, Rosario)

• Alianza de Soberanía Alimentaria de los Pueblos (ASAP)

• Nekazal merkatuak Kanadan (Toronto, Vancouver)

• AMAP - Associations pour le maintien d’une agriculture paysanne (Frantzia) • ARCO – Agricultura de Responsabilidad Compartida (espainiar Estatua) • Elikadurako Eskubidearen garapenean aurrerapenak, EBj-n oinarritutako aldarrikapena bezala • Bagara (Deba Goiena) • Merkaturatze kanal laburrak Andaluzian • CIP (Comité Internacional de Planificación para la Soberanía Alimentaria) sorrera • Emakumeen komisioa LVCn • Esnetik Kooperatiba(Ugao) • Laneko Kooperatiba(Gizaburuaga) • Ecoconsum (Katalunia) • Ecogermen (Valladolid) • Ecovida (Brasil) • CLOC – LVC lotutako nekazalgo ikastetxeak

• Espainiar Estatuko nekazal merkatuak (Andaluzia, Euskal Herria, Katalunia) • Etxalde – Nekazaritza Iraunkorra Nekazal Mugimendua • Nekasarea (Bizkaia) • Gizarte Zibilaren parte-hartze prozesua CSAren erreforman (Comité de Seguridad Alimentaria Mundial) FAO • Nyeleni prozesua • EHNE-Bizkaiako prestakuntza programa, instalazio prozesuan dauden gazteei • Titulartasun partekatua espainiar Estatuko ustiapenetan EGINDAKO BISITAK • Eredu intentsibotik prozesu agroekologietara birmoldatzen dagoen ekoizlea, bisita bere negutegietan.

Ugao.

• EHNE-Bizkaiako batzorde batearazlearen kide batekin elkarrizketa, Etxalde- Nekazaritza Iraunkorra nekazal mugimenduko eta Esnetik kooperatibako eragilea ere. Ugao.

• Osasun izaera duten legegintza-oztopoen malgutasuna, ekoizpenerako eta merkaturatzeko kanal motzetan (Estatu espainiarra eta Frantzia)

• Eskola jantokien kudeaketa. Larrabetzu

• Zerain Dezagun Fundazioa

• Euskal Herriko Laborantza Ganbara. Ainhize- Monjolose.

• GUreztatu, merkatua suspertzeko proiektua (Arrasate) • Aramaioko Landa Garapen ekimena • Antitransgeniko borroka espainiar Estatuan • Erraldeko abere-hiltegia(Durango) • Nekazal merkatuak Ekuadorren • Nekazal merkatuak Kolonbian (Bogotá)

• Basaburuko otarra. Itxassou.

• Nekazal sindikalista (emakumea) baten ekoizpena, emakume erakundeetan aktiboa, nekazalgo metodologiaren jakituna. Bere esperientziaren gaineko eta Ekonomato ekimenaren gaineko elkarrizketa.

Ozaeta.

• Bertako garapen sozio-laboral proiektu integrala: abeltzaintza ekoizpena, salmenta eta jatetxea, sindikatura lotua dagoen emakume baten ekimenetik.

Zeanuri.

71

3 ERANSKINA EKARPENAK EBJren KONTZEPTUALIZAZIORA Pertsona adituen tailerretako ekarpenak.

(Parte-hartzaileen ekarpenak bertako ikaskuntza partekatuan.)

EREDU ALTERNATIBOA ANTIKAPITALISTA

EBj-k ez dio lehentasuna ematen irabaziari, propietate pribatuaren aurka dago eta zentzu komunera itzultzearen alde, eta ez du gizakia naturaren gainetik jartzen, biosferaren barruan dagoen azpisistema bat bezala.

Alternatiba argia kapitalismoaren aurka. Merkataritza-interesekin eta interes politikoekin ez kutsatu. Asimilatu ezin daitekeen mugimendu eta kontzeptu bat, sistemak fagozitatu ez duena, ez merkaturatzea.

Ezagutza hauek egin behar dugun ibilbidera eramaten gaituzte, gizarte eta ekonomia aldaketaren bitartez.

LANDA EKONOMIA

Ekonomia ez kapitalista.

DESAZKUNDEA

Sinpletasuna, zentzu komuna, nekazal arrazionaltasuna.

PENTSAMENDU SISTEMIKO EDO HOLISTIKOA

Positibismoaren eta sistema kapitalista euskarritzen duen lerroko pentsamenduaren aurkakoa.

Partzelazio eta erredukzionismo gainditzea. Materiala eta ekonomikotik haratago ikustea. EBj zaintzen proposamena bezala. Praktikan ez da ohikoki barneratzen.

KOSMOBISIOA

Bizi ona eta ama lurra. Pertsonen birkonexioa komunitatearekin eta ingurunearekin, natura baliabide bat bezala ikusi gabe. Birkonexioa tradizio eta kultura bertatik sustatzea.

Neurri handi batan, oso aspaldiko ohitura hori galdu dugu eta zaila da eskuratzea.

Pertsona ingurunea gabe, lurra gabe inor ez dela, kontzeptu indigena berreskuratu. Pertsonen eta ingurunearen arte identifikazioa eta batasuna. Ingurumena ez da baliabide bat, berarekin konektatu behar dugu. Baita komunitarioa dena berreskuratu. Pertsona erdigunean lurrarekin lotuta. Pertsona eta komunitatea lotuta doaz.

Subjektuen komunitatea.

Ezagutzaz haratago. Emozionala, transzendentala.

BERTAKOA

Ezagutza eta bertako boterea, bertako merkatua‌ berreskuratu.

FEMINISTA

Bertako femeninora eta ohikora elkartzen da.

EBj-k sustatzen dituen lidergoak femeninoak dira.

EBj zaintzen proposamena bezala, elikaduraren elementu ezkutuak bisibilizatzeko beharra, sistemak bai positiboa bai negatiboa inbisibilizatzen dituelako. Feminista korronteen alderdiei buruz argia jartzen du EBj-ren barruan, balioztatu eta defendatzen ditu. EBj-k, gutxienez diskurtsoan, zaintzen ekonomia erabiltzen du.

Genero erlazioak zalantzan jartzea. Eta emakumeen eskaera eta interesen gaineko eta baliabideetara eta parte-hartzera duten eskuragarritasunaren azterketa.

Feminismoaren gaineko hausnarketa bat behar da, nekazalgo feminismoa aztertu, landa bizitza berria (neo-ruralismo) eta berdintasunaren garrantzia.

IKUSPEGI POLITIKO GLOBAL ETA BERTAKOA

Lehenik plano politikoa, herriarena eta herriena. Apustu nazionala. Nazionalismo gainetik doa. Askatasuna lortzeko beharrezkoa da eskubidea izatea nazional eremuan. Nola maneiatu lotura hau? Interes alderdikoiak, espekulatzaileak sartu ez zitezen EBj.

EKOLOGISTA ANTIDESARROLLISTA

72

Hezkuntzarekin hasten den kontzientziazio gabezi bat dago, ahanztera ikasi. Industria paradigma teknologikoaren ikusmoldea galdu.

BALOREAK ETA FUNTZIONATZEKO MODUAK NEKAZALGOA DUIN BIHURTU

BERRESKURATU, GOGORATU, BERREZAGUTU, BIRBALORIZATU

EBj-ak itxaropena ematen du pertsonei garrantzia ematen zaielako. Baserritarrei autoestimua ematen die.

Nekazalgoa duin bihurtzea: ez bakarrik ekonomikoa, baita burututako lanaren balorazioarena ere (konplexutasuna) eta bisibilizazioa.

Aurretiko ezagutzen eta existitzen diren errealitateen balioa handitzea (nagusi eta ofizial den ereduan baztertuak).

Berreskuratzeari eta gogoratzeari dagokionez, hazien inguruan lan garrantzitsu bat egiten ari dela kontsideratzen da, eta oraindik airean dago, ezagutzen eta jakindurien berreskurapenean lan berdina egiten ari ote den.

BARNERATZAILEA

EBj-ak landa ulertzeko modu desberdinak barneratu behar ditu, bai ekoizpenaren ikuspuntutik bai kontsumoaren ikuspuntutik, baita bere inguruko sentsibilitate desberdinena ere (feminismoa, ekologismoa…). Inklusiboa ere kontsideratzen dugu, landako arazoak gizarte guztiarenak direnaren zentzuan.

ALIANTZAK

Gaitasun biltzaile horizontala (aktore desberdinak lurralde baten barruan) eta bertikala (aktore berdinak lurralde desberdinetan).

PROZESUA

Mugimenduan dagoen kontzeptuzko edukia, ibilbide bat egiteko, inoiz amaitzen ez dena. Alternatiba, bidea.

ERAGINKORTASUNA

Ekonomikoa, ekologikoa, soziala. Soiltasuna.

KOMUNA DENA, KOMUNITARIOA

EBj bizitza eredu bat da, bizitza modu bat, gizartearentzat proposamen bat, ohikoaren defentsa, norbanakoaren gainditzearen egungo behar moderno batean barneratzen dena, bozka arruntarena, kolektibotasunaren bila joateko, komunitateari.

Komuna/komunitarioari dagokionez, oraindik ibilbide bat egiteko dagoela kontsideratzen da, kontsumoaren eta ekoizpenaren ikuspuntutik, neurri handi batean norbanakoaren ekimenetatik hasten delako.

Subjektua eta kolektiboaren arteko oreka.

PROPOSITIBOA, POSITIBOA, SORMENEZKOA

Propositiboa, positiboa, sormenezkoa: landakoa berriz asmatu behar dugu zerbait bizia bezala.

Gizarte mailan, EHn EBj-n aurreraka pentsatzen duguna baino prozesu azkarrago bat denaren, puntu positiboa berreskuratzen dugu.

ANIZTASUNA PARTE-HARTZAILEA, AUTOKUDEATUA

Gizarte ekintzailetza barneratuz.

PERTSONEN ARTEAN GARDENTSUNA ETA KONFIANTZA

Elaboratzen den ekoizpen eta kontsumo prozesua ezagutzea eta pertsonen artean ezagutzea, gardentasuna.

ANTI-PATRIARKAL BALOREAK

“Eredu alternatiboaren” gaineko erabakian agertutako konklusioetako bat perspektiba feministaren gabezia zen, EHn EBj-ren ezarpenaren teorian eta praktikan. Baloreen eta oinarrizko funtzionatzeko modu hauen ikuspuntutik hasi behar gara, gai hauen inguruan hausnartzen.

BIZITZA ERDIGUNEAN KOKATU

Garrantzitsua da nabarmentzea bizitza erdigunean jarri behar dela, baina behin eta berriz esanez giza bizitza bakarrik kontutan ez hartzea.

EKOPENDENTZIA ETA INTERDEPENDENTZIA

Aurrekoei lotuta, balore hauek azaldutako ideiak laburbiltzen dira, naturarekiko menpekotasuna eta pertsonen arteko interdependentzia, horregatik garrantzitsua iruditzen zaigu nabarmentzea.

73

ESKUBIDEA ESKUBIDE URRATUAK

Adibidez, eskolako jantokietan haurrei elikadura egoki bat eta ematen zaien bazkaria aukeratu ahal izatea eskubide bat izan, bertako produktuak sartzeko eta katerinak alde batera uzteko legezko oztopo batekin egiten da topo.

ERABAKITZEKO BOTEREA, AHALDUNTZEA, ERABAKITZEKO ESKUBIDEA, AUTONOMIA, EMANTZIPAZIOA

Erabakitzeko gaitasuna eta boterea berreskuratzea. EBj ahalduntze – emantzipazio prozesu bezala.

HERRIEN ERABAKITZEKO ESKUBIDE KOLEKTIBOA

Herriaren eskubidea. Garrantzitsua ez lotzea nazionalista kontzeptuarekin, herriaren eskubideari baizik. Proposamen sistemiko edo zeharkako atributua eutsi, estatuen eta Ipar-Hegoaren sortze oztopoak apurtuz. ERABAKI HARTZE GAITASUNA ERROTZEN DENEKO arazo bat da, eta hau ez dago estatuetan. Herrien esparru politikoan erabiltzeko estrategia sendoa, burujabetza nazionalaren defentsan.

KONTROL DEMOKRATIKOA. ERABAKI POLITIKOA. HERRI POLITIKAK

Gehien adostutako atributuetako bat da. EBj proposamenaren erradikaltasun demokratikoa. Elikadurari buruz erabakitzeko nekazalgo eskubidea eta elikagaiak ekoiztu ahal izateko nekazalgo eskubidea, ekoiztu ahal izateko gaitasuna, ekoizteko beharrezkoa dena eskuragarri izatea.

Kontrol demokratikoa. Zer jaten dugun, nola eta non ekoizten eta merkaturatzen den. Ekoizleentzat eta kontsumitzaileentzat justizia, herritartasuna.

EBj gobernantzako eta demokrazia errealeko eredu berrien alde. Eraldaketa sozio-politiko-ekonomikoko mugimendu bat. Kontrol demokratikoa, erabaki politiko eraldatzailea.

PRODUKZIO BALIABIDEAK ESKURATZEKO ESKUBIDEA

Lurrari eta merkatuei. Baita haziak, ura, energia bezala.

EMAKUMEEN GIZA ESKUBIDEAK

Erabakitzeko gaitasun honek familia ustiapenean edo nekazal mugimenduaren barruan ere existitu behar du, batez ere emakumeen kasuan.

ELIKADURARAKO ESKUBIDEA

Elikadurarako eskubidea pertsona guztientzat.

NATURAREN ESKUBIDEAK

Eskubide antropozentristen gain, natura berarenak barneratzen dira, baita gizakiaren eta naturaren arteko beharrezko oreka.

PARTE-HARTZE ESKUBIDEA

74

KAGAIEN EKOIZPENA ETA KONTSUMOA Iraunkorra, ekologikoa eta autoktonoa.

EREDU AGROEKOLOGIKOA, NEKAZAL EREDUA

Baserritarra eta nekazariaren arteko desberdintasuna adieraztea garrantzitsua da: 1. Baserritarra etxerako ekoizpenean oinarrituta dago, autosufizientzian, eta soberako ekoizpena merkaturatzen da, baserrian bertan ekoizten ez dena lortzeko.

2. Nekazariak saltzeko ekoizten du eta soberan dagoena etxerako bideratzen da.

ELIKADURA ONA, GARBIA, BERTAKOA, GARAIKOA, GERTUKOA

Kontsumo arduratsu eta garbia lortzeko egiturazko mugak daude; Euskal Herriaren kasuan lurra adibidez, aurretik nekazal erreforma bat beharrezkoa litzateke.

ELIKAGARRIA

EBj-ak elikagai elikagarriak eskaintzen ditu.

ELIKADURA vs MERKANTZIA BALIOAN JARTZEN DU

PREZIO JUSTUA, KONTSUMO KONTZIENTE ETA Y KOMPROMETITUA. SALMENTA ZUZENA

ENERGIA BURUJABETZA. JASANGARRITASUNA ETA AURREZKIA

Kontsumoaren kontzientzia eta elikaduraren garrantzia. Baina kontsumoa ez da izan behar erdigunean dagoen bakarra. Kontsumoa termometroa bezala. Gardentasuna.

Horrela, kontsumoan denbora gutxian ematen ari diren aldaketa garrantzitsuak nabarmentzea duintasunezkoa da, zentzu honetan kontzientzia politikoaren gabezia onartu arren.

Giltza bezala salmenta zuzena agertzen da, baina dibertsifikazioa beharrezkoa, kontsumo taldeen ia kanal esklusiboaren aurrean.

EBj eta energia burujabetza ezin dira banandu.

EZ HAINBESTE AUTOSUFIZIENTZIA, MERKATUA ERREGULATZEA BEZALA

75

4 ERANSKINA EBJ ESPERIENTZIEN ARRAKASTA IRIZPIDEEN IDENTIFIKAZIORA EGINDAKO EKARPENAK Pertsona adituen tailerren ekarpenak.

(Parte-hartzaileen ekarpenak bertako ikaskuntza partekatuan)

ARRAKASTA IRIZPIDEAK

PORROT IRIZPIDEAK DEFINIZIOA, KONTZEPTUA

Mugimenduak arrakasta izan du KONTZEPTUAREN SORRERAN, PROPOSAMENA KANPORA ATERATZEA ETA INDARREN MULTZOKATZEA.

Mugimenduak oraindik ez du arrakasta orokorra izan agroindustria eta estatuen inguruan

EBj-k eremu eta espazio oso desberdinetako jendea elkartzeko indarra dauka. Kide izatea eta sarea lantzeko garrantzia, espiritu komunitarioa.

EBj-ri buruz ikuspuntu desberdinak daude. Sareak egiteko gaitasuna garrantzitsua da. Proposamen politikoa da eta baloreena, baina KONTZEPTU PUBLIKO bat ere izan beharko luke, guztientzako komuna.

ARRAKASTA IRIZPIDEAK

PORROT IRIZPIDEAK

KUDEAKETA, BARNE KUDEAKETA, ESTRATEGIA ETA ALIANTZAK PLANIFIKATU ETA PRAKTIKOA: Bi mailetan lan egin: planifikatu – iparra ez galdu eta praktikak- adibideak. Proiektuen planifikazioari dagokionez, proiektua bera hasi aurretik motibazioak landu behar dira, inplikatutako bi aldeen konpromisoa ziurtatzeko. Horizontaltasunetik, planifikazio eta martxan jartzetik haratago, ondorengoa jartzen dugu sistema zirkular bezala: diagnostikoa – planifikazioa – praktika - analisia/hausnarketa-diagnostikoa.

Ezkerraldearen antolakuntza ereduaren krisia, horizontaltasun eta emakumeak barneratzeko erronkak.

Zerbait hasi baldintza egokiak iristea itxaron gabe, hasi ere bazkideak hasieratik aurkitzen ez badira ere eta konplexurik gabe ibilbidea dutenak eta militantzian berriak direnen artean.

ESTRATEGIA PROGRESIBOA: Faseka. Erritmoaz eta proiektu progresiboez hitz egitean, azken helburu zehatz bat duen marko global bat kontutan hartu behar da, baina alde guztien egoera ulertuz, beraien beharrak entzunaz eta erritmoak errespetatuz, eta erdi.mailako helburuak zehaztu.

Ekimenen hazkunde azkarra: inplikazio eta motibazio desberdinak, kide berrien harrera ona ez ekimenetan.

ERRITMOAK ETA AUTONOMIA: Erritmo desberdinengatik errespetua eta kolektiboen autonomia, saturazio purista ezta teorikorik gabe.

Autonomia lortu, kontzeptuak ulertzen joan. Talde bakoitzak bere erritmora doa.

Ekonomia solidariotik kudeaketa tresnak falta dira. Irudimena, etorkizuneko ikuspegia, bai ekimenen finantzaketarako bai bere jarraipenerako proiekzioa falta da.

KUDEAKETA EREDU BERRIAK: Kudeaketa eredu berriak bilatu, ez publikoa ez pribatua. Zaintza, kudeaketa publikoaren barruan autokudeaketa kasuekin. Ez publikoa ez pribatua, kolektiboa eta autonomoa.

76

EBj-REN ALDEKO HAINBAT EKIMENEN KOOPTAZIOAREN AURKAKO ESTRATEGIAK IZAN, AGRONEGOZIOAREN ALDETIK. Banaketa ekiditeko estrategia eraikitzaileak eta suntsitzaileak, pentsamendu kritikoaren sustapenetik. Baita agronegozioaren aurkako ekintza zuzena.

EGITURA JURIDIKOA ATERKIA: Ikuspena eta estrategia mantentzeko eta ekintza anitzen aterkiarena egiteko egitura juridikoaren sorrera.

Baina helburua ez izatea, estrategia bat baizik, bitarteko bat.

ASOZIAZIONISMOA: Dagoen asoziazionismoa erabili eta sustatu, sareak eta sinergiak bultzatuz. Kolektiboen planifikazio parte-hartzailea. Garrantzitsua da elikadura burujabetzarekin zuzenean erlazionatuta ez dauden sektoreetara iristea, hausnarketa gai hau barneratzea posible egiten diguten gai gakoak erabiliz (baratzak/jubilatuak, haziak/ekoizle txikiak), kolektibo, gremio profesionalak, etab. gehitzea.

Kolektiboak sortzeko garaian eta beste kolektiboetara iristeko, alderdi emozional eta sozialak barneratu (bisitak, bidaiak, beste une pertsonalak elkar banatu, etab.)

ARTIKULAZIORAKO NORK ZER EGITEN DUENAREN MAPAK FALTA DIRA.

Parte-hartzea eta gizarte eraldaketa falta dira. Gizarte eraldaketarako, elikadura burujabetzarekin zuzenean erlazionatuta ez dauden beste taldeengana iristea lortu behar da.

Politika eta hitzak praktikara eta kolektiboetara eramateko garrantzia.

KULTURA KOOPERATIBISTA: Gauzak elkarrekin egiteko ohitura, autokudeaketa, jatorrizko kontzeptua berreskuratzea, irabazi asmorik gabe.

Immigrazioa eta gizarte bazterketa barneratzea falta da.

HARREMAN HORIZONTALAK: Administrazio, herritarrak eta elkarteen artean.

Egiten den bisibilizatzea falta da, teknologia berrien erabilera mugatua. Teknologia berriek komunikazio aukerak handiagotzen dituzte baina, hauetara sarbidea ez duten edo ohiturarik ez duten talde zehatzei baztertzeko arriskua dago. Agenda alternatiboa sortzeko beharra, erreferenteak izatea.

NEKAZALGO ERAKUNDEA, SAREKO LAN ONA, ERAKUNDE-BARNEKO ETA ERAKUNDE-KANPOKO. Erakundea nekazalgo antolatuaren zentzuan, ez erakunde edo egitura bakar batena. Sinergien eta aliantzen sorrerarako lan partekatuaren giltza diren, lankidetza, kooperazioa.

Terminologia desegokiaren erabilera, oro har teknikoak, talde espezializatuentzat beharrezkoa baina askotan beste sektore batzuentzat ulertezina.

BARNE KUDEAKETA: Erakunde eta egituraren existentzia, ideologizatuak, estrategiarekin. Erakunde hauen arteko aliantzen existentzia.

Malgutasun ideologikoa, ortodoxiarik gabe.

PRESA GELDOAREN ESTRATEGIA ETA PLANIFIKAZIOA: Hainbat elementu barneratzen dituztenak: bertako mailan lobby politikotik hasi, aktore gakoenganako sentsibilizazio estrategia batetik pasatuz, barne prestakuntza bat (ideologikoa eta teknikoa), beste bat alderdi praktikoez (prezioak, merkatu ikerketak, logistika, guneen identifikazioa, produktuak…) eta aliantzen estrategia.

ALIANTZAK ETA LAGUNTZAK: Sakoneko aliantzak: hezkuntza eremuko eta GGKEetako pertsona gakoak, eta laguntza puntualak: herri administrazioa. Lehenengoa ezagutu eta sareak egitea da, motor guztiak kudeatu, indarrak elkartu. Elkarrekiko ezagutza sustatu eta heterogeneotasuna zerbait positiboa bezala bisibilizatu.

ERAGILEEN ARTEKO ERLAZIO MODUAK: Eraikitzaileak, pragmatikoak eta inklusiboak.

KOMUNIKAZIO ONA: Komunikazio-estrategia on bat. Komunikatzen ez bada ez da existitzen. Jendearengana iristeko gaitasuna mugatua da eta esfortzua oso handia. Hobe komunikazio horizontalak eta praktika errealerako komunikazio bat. Ikuspegi positibo, eraikitzaile bat proiektatzeko beharra, adibide onekin, “bai, egin daiteke” gakoan.

Komunikazio/informazio eta kontra-informazioko kanal alternatibo berriak.

77

ARRAKASTA IRIZPIDEAK

PORROT IRIZPIDEAK

DIAGNOSTIKOA, TRANSFERIGARRITASUNA, BIDERAGARRITASUNA eta JABETZE ETA ERRELEBO PROZESUAK FUNTZIONATZEN DUEN HORREN DEI EFEKTUA. Funtzionatzen duten praktika eta bertako kasuen dei efektua. PROPOSAMENEN EGINGARRITASUNA BISIBILIZATU. EREDUAK ERREPIKATU. Ereduak errepikatu, ez hazi, baizik bideragarritasun ekonomikoko unitate minimoarekin funtzionatzea.

Baserriaren kulturaren galera, industrializazioaren ondorioz.

Esperientzia errentagarriak baina erreleborik ez dutenak, ideologia politikoa barneratzen ez bada, ahulak gara.

HARRERA ETA TRANSFERIBILITATEA. Kide berrien harrera prestatu (harrera protokoloak), baita esperientzien transferigarritasuna ere.

BIDERAGARRITASUN EKONOMIKOA EGIAZTATU. Bideragarritasun ekonomikoa egiaztatu (adib. Kostuak murrizten dira agroekologikoan ekoiztuz) jendeak bideragarria dela ikusten duenean, jendea lurraren ingurura bueltatzen da. Bideragarria dena, baserria.

PROPOSAMENAREN ERAGINKORTASUNA EGIAZTATU. Maila desberdinetan, gizarte mailan, administrazioentzat merkeagoa, ingurune mailan, etab.

PROPOSAMEN POSITIBO, ERAIKITZAILE ETA ERREALAK. Arrakasta probabilitate gehien duenarekin hasi, errazenak, proba pilotu horietatik, zabaldu. Gainera, ekimenek jendearen arazo errealei erantzuna eman behar die, alternatibak eman epe motzera. EGINGARRITASUNA, PROPOSAMENAREN POLITIZAZIOAREKIN PARTEKATU. TRANSIZIO EKIMENAK ARTIKULATU ETA BULTZATU, EREDU IDEALERANTZ. Aldaketa hori sustatu behar da, elementu soziologiko iraunkorrak existitzen dira. Landu behar dira.

RESPUESTAS REALES A NECESIDADES DE LOS COLECTIVOS: KOLEKTIBOEN BEHARREN ERANTZUN ERREALAK: Kolektiboak indarra ematen du: balore honetan hezi behar da. Kolektiboa eraiki hasieratik ideiak elkar banatuz, ez garatuta daudenean, elkarrekin eraiki. Beharrak eta gaitasunak elkar banatu.

Ekintza zuzena, ez diskurtsoa bakarrik. Ekintzak sarea, kolektiboa aldatzen joaten da, estrategiak birplanteatuz.

PARTE HARTUTAKO DIAGNOSTIKOAK ETA PLANAK. Puntu guztiak aztertu eta jaso denetik ahalik eta ekintza praktikoenak bilatu. Herritarrak parte-hartzaile egin eta ekintzak aurrera eraman parte-hartzetik. Unibertsitatea, pertsonen osasun gabeziagatik, gizartearen eta gizarte aldaketagatik kezkatuta dauden sektoreak. Kooperatibak, kultura eta euskara, europar ezker-aldea… aztertuz burututako diagnostikoa.

Akatsetatik eta arazoetatik ikasi: nola irten da horietatik. Ebaluazio etengabea egin.

78

Errelebo arazoa.

Erantzun errealistak ematen ez direnean, edo norbanakoen beharretara zuzendutako erantzunak badira, nahiz eta hauek taldekatuta egon, proiektuak porrot egiten du, pertsonek ez dute prozesua bereganatzen.

Proposamenak erradikalak direnean, soziologikoki erresistentziak sortzen dira. Nola egin bidea “beltzetik zurira” iristeko.

PORROT IRIZPIDEAK

CRITERIOS FRACASO

LIDERAZGO, DINAMIZACIĂ“N Y REFERENCIAS LIDERGO EGONKORRAK. Zer esan nahi duen hobeto zehaztu beharko litzateke.

Lidergoa positiboan duen garrantzia: ez indibidualizatua, pertsonalizatua ezta maskulinotu ere; aldebakarreko botere eta botere monolitikora lotuta ez luke joan behar.

Lidergo horizontalak eta kolektiboak bultzatu. Triangelutik zirkulura pasa.

Lidergo tematikoak (kontuz espezializazioarekin!!), errotazionalak eta erantzukizunen banaketa.

Parte-hartzearen kultura bultzatu. Beharrezkoa da erantzunkidetasun eta parte-hartzean oinarritutako kultura baterantz aldatzea, egungo dinamikak aldatzeko. Erabaki hartze eta praktikan jartze kolektiboa. Erantzukizunen banaketa.

Ekimenen ahultasuna, perspektiba ideologikoko belaunaldi errelebo bat falta bada.

Lidergoa ez litzateke ikusi behar botere esparru bat bezala, kolektibora zerbitzua inplikatzen duen erantzukizun bat bezala baizik.

Emozionaltasunaren tratamendua funtsezkoa dinamika parte-hartzailetan, baita prozesu kolektibo guztietan ere.

TALDE MOTORRA: Talde motorraren garrantzia. Erreferente diren hainbat pertsonen indarra eta esfortzua gakoa. Talde motorraren garrantzia, hasiera batean lantzaren punta bezala ikusten dugu, baina baita indarberritu, ilusionatu ere. Bestalde, lidergo negatiboak enkistatu ez dezan trantsizio bati, ondoren lekua uzteko beharra dago.

ERREFERENTZIA PUNTUAK: Besteek egiten dutena ezagutzen duten, pertsona erreferenteak lortzea garrantzitsua da, detektatutako puntu fokalak eta bizirik egotea sarean lotzeko.

Baina kontuz erreferentziako pertsonekin, beharrezkoak dira baina botere, ego, etab. borroken kontziente izan behar gara. Baldintzak sortu joera horiek mugatzeko.

LIDERGO INKLUSIBO, FEMENINOA. Emakumeak maskulinotzea eta gazteak zahartzea ekiditea, eta ordezkatzen duten aniztasuna aprobetxatzea. Arrakasta kasuak lidergo femeninoari lotuta daude, iraunkortasunari lotuta eta nagusi den eredu maskulinotik modu desberdinduan egitera.

Lidergo femeninoa ez da bakarrik ematen emakumeen erakundetan, lidergo maskulinotu bat egiten duten emakumeetan ere ematen da. Lidergo karismatiko eta maskulinoak parte-hartze eta inplikazio gutxiago darama, baita errelebo zailtasuna ere.

79

ARRAKASTA IRIZPIDEAK

PORROT IRIZPIDEAK GENEROA ETA EMAKUMEAK

BISIBILIZATU ETA ZALANTZAN JARRI. Emakumearen rola bisibilizatu eta funtzionamendua, antolakuntza, erabaki hartzea zalantzan jarri. Emakumearen rolaz hitz egin ordez, emakumeen rola esango genuke, emakume prototipo bati bakarrik erreferentzia ez egiteko.

Gainera, emakumeak nola bisibilizatu nahiko litzatekeen adierazi beharko litzateke, hau da, ikustearen helburua. Bisibilizazioa eta ahalduntzea lantzen jarraitu behar da talde mistoetan.

Emakumeen protagonismoa eramateko zailtasuna, EBj-ren diskurtsoaren elaborazioan (La Vía Campesina), nekazalgo eta estatuko eta bertako gizarte erakundeen errealitate zehatzera eta bere erabaki hartze gaitasunera.

EMAKUMEEI PISU GARRANTZITSU BAT EMAN: Emakumeen egiteko moduak arrakasta aukerak handitzen ditu. Emakumeak aktibo badaude proiektuak funtzionatzen dute. Bizi proiektua edo lan proiektua banatu behar dira eta erantzukidetasuna egotea, emakume biologikoa/gizona zibilizazioa rolean ez erortzeko, eta berriz ere emakumeei karga guztia ezarriz. Bestalde, emakumeek burutu duten lana baloratu behar da eta onartu, beti ere ingurumenarekin orekatuena eta errespetutsuena izan delako.

Hainbat metodologia emakumeentzat desegokiak direnak – Lan eta hitz egiteko modua maskulinoak dira. Erakundeak emakumetzeko beharra. Emakumeen parte-hartzea galarazten duten metodologiak ez dira parte-hartzaileak.

ERLAZIO MODUAK – aliantza batean emakumeen presentzia handiarekin gauzak hobeto funtzionatzen du. Parte-hartze beste modu, espazio, eredu, formatuak bilatu. Errealitatean emakumeen presentzia handia dago, baina agian erabaki hartzean beraien ahotsa ez da behar bezala kontutan hartzen.

EBj diskurtso feministaren zailtasuna, ohiko familia nekazalgoaren artean.

PARTE-HARTZE METODOAK. EBj mugimenduan emakumeen parte-hartze errealaren alde egiteko elementuak barneratu: dinamika egokiak, prestakuntza lidergo femeninoa, emakumeak berdintasun baldintzetan parte hartzea bultzatuz, emakume espazioak mantendu, ekimen bakoitzaren orokorren aurretiko emakumeen topaketak, sarea… horrez gain, prozesuetan interesa duten pertsona guztien parte-hartzea posible egiten duten lan denbora eta une batzuk ezarri beharko lirateke. Baita hizkuntza eta adierazteko moduak zaintzea ere, aginduzkoak eta ez izateko eta bai aldiz inklusiboak. Eta ona litzateke, kolektiboen parte diren emakumeen aldetik emakume taldeak osatzeko beharra sortuko balitz, nahiz eta askotan lehentasun edo behar bat izatea ez uste.

GIZARTE HARREMANA ETA KOMUNITATEAREKIKO KEZKA. Emakumeak merkatua gizarte erlazioko, taldeko esparru bat bezala ulertzen du, diru gai bat baino gehiago. Emakumeak EBj-ren alderdi gakoen bultzatzaileak izaten dira, osasunagatik, familia zaintzagatik duten kezkagatik (adib. Ekoizpen agroekologikoa, haziak edo bertako merkatuak).

FEMINISMOA. Praktika feminista asko EBj-ri bultzada ematen diote, baina EBj beste praktika asko praktika patriarkalak hausten laguntzen dute. EBJ eta feminismoaren alderdi osagarriak.

EMAKUMEEN PRESENTZIA: EBj-k emakumeek elikadurarekin duen ideiarekin hobeto dator, gizonenen ideiekin baino. Gizarte kontua dute, erlazioak, bere eraldaketa gaitasuna…

80

Agian puntu honetan, egungo emakumeekin bat etortzen ez den antzinako ikuspegi bat islatzen da. Emakumeak landa eta nekazal biziaren bultzatzaileak izan dira (hazien, baratzaren, etxearen zaintzaz arduratu dira) baina kontuz! Horrek ez du esan nahi lanaz gainkargatzen jarraitzen joan behar dugunik!

Gizona baserriko buru ikusten da, traktorea eramaten duena (geroz eta traktore handiagoa), emakumeak beste gainontzeko guztia egiten duen bitartean, baserriak aurrera egiteko..

Bestalde, familia ardatz nagusi bezala idealizatzean kontuz ibili behar dugu, bere ohiko kontzeptuak desberdintasun asko erreproduzitzen dituelako.

Kolektiboen arteko ikaskuntza bat bezala ikusten da eta feminismoaren aurrean izaten diren beldurra eta aurreiritziak ahulezi bezala hartzen dira.

ARRAKASTA IRIZPIDEAK

PORROT IRIZPIDEAK

ADMINISTRAZIO PUBLIKOEKIN LOTURA ETA INTZIDENTZIA LOTURAK ETA ASKATASUNA. Udalarekin lotura baina egitura aske batekin. Udaletxearekin erlazio ona dagoen arren erabakiak asko atzeratzen dira, botilaren lepoan bihurtzen dira, fundazioa bezalako egituren bitartez administrazioarekin kontatzen da baina aurreraka askatasunez egiten da, kargua nork betetzen duena alde batera utziz.

Fundazioak erabakitzen du, baita taldeak batu ere.

UDAL BALIABIDEEN ERABILERA: Dauden udal baliabideen erabilera: lurrak, instalazioak, elkarteak… Protagonismoa gizarte mugimenduak izan behar du, eta Administrazioak baliabideak eman behar ditu.

Erregistroen, lizentzien… anizkoiztasuna eta kaosa, herri administrazioko langile teknikoen sentsibilitatea eta borondatea.

Gizarte kolektiboen eta instituzio politikoen erritmoak koordinatzeko zailtasuna.

Paisaiaren analisi estetikoa, baserritarrak kontutan hartu gabe.

INPLIKAZIOA ETA INTZIDENTZIA: Politika inklusiboen alde apustu egiten duten herri-administrazioak inplikatu. Alde egiten ez dutenekin intzidentzia lan bat egin, beste aktore batzuekin batera.

ARTIKULAZIOA BESTE AKTOREEKIN: Ohiko nekazal sindikalismoaren krisia – nekazal politiketan intziditzeko gaitasun asko ez dago, edo aliantzak egiten ditugu edo ezer. Artikulazioa, adibidez denda txikiarekin EBj-ren mugimendua osagarri bezala ikusteko ez konpetentzia bezala. Sustapenerako politika publikoak eta zerga-onurak denda txikia, herri merkatuentzat, etab.

EBj politika publikoa bezala.

Administrazioaren arazoak: Administrazio eta konpetentzien banaketa, gaia eramaten duten sail desberdinak, etab. EBj zeharkako politika bat izan behar du.

Herri Administrazioen artean, Udaletxeak dira lurraren kontrola eta herritarrekin lotura zuzena dutenak, baita bertako errealitatearen ezagutza ere, beraz, beraiek dira paper nagusiena izan behar dutenak. Argumentu honen aurrean “komunitarismoaren” aldeko apustua kontrajartzen da, udaletxeak lurren jabe izan ez daitezen.

Europar araudi, PAC, etab. intsumisioa beharrezkoa da. Ekoizpenaren beharrezko kontrola eta autokudeaketa/autosufizientziaren arteko oreka. Diru-laguntzak beharrezkoak izan daitezke, baina ongi hausnartu behar da norentzat diren eta noiz arte ematen diren.

Diru-laguntzen askatasuna.

81

ARRAKASTA IRIZPIDEAK

PORROT IRIZPIDEAK

BALIABIDEAK ETA AURREKONTUA Mailegu solidarioen erabilera.

Gastu minimoak. Ez diruzko baliabideen ekarpena, munizipalak eta pribatuak.

Baliabideak eta aurrekontuak: Ekonomia alternatiboa lantzeko zailtasunak, EBj eta ekonomia solidarioaren artean erritmo desberdintasunak egotegatik.

Paisaiaren analisi estetikoa.

Irudimena/kreatibitatea poltsikoa baino gehiago erabili: ekimen bati hasiera emateko dirua ez da beti beharrezkoa eta, bestalde, denari ez zaio diruaren balorea eman behar.

Dauden baliabide munizipalen erabilera: lurrak, instalazioak, komunikabideak, etab.

Herriaren, lurraldearen publiko-komun kontzeptua: zorua erosi (adib. Zerain) edo publikoa dena erabili.

82

Herri-lurren funtzionamendua ez da idealizatu behar, kudeaketa ez da beti parte-hartzailea eta inklusiboa.

ARRAKASTA IRIZPIDEAK

PORROT IRIZPIDEAK PRESTAKUNTZA

KONTSUMOAN: Kontsumo erabakien garrantziaren gaineko prestakuntza eta sentsibilizazioa.

EZAGUTZAK JASO. Nekazalgoa bertako ezagutzaren erabilera.

Baserritarren artean profil bariatuak. Baserritarrak antolatuta eta politizatuak ez daudenean zailtasunak.

Kontsumo taldeen gorakada, ongi jateagatik bakarrik, baina ideologia eta ikuspegi global gabe.

Kontsumo talde ez politizatuak (izena “kontsumo taldea”: ez du osagai politikoa inplikatzen eta ohiko kontsumitzaile roletik ateratzera laguntzen du).

Bertako sustatzaileak eta herri institutuak lotzen dituen prestakuntza plana.

Azalera handiko kontsumo kultura barneratuta dugu.

Prestakuntza agroekologiko eta politikoaren eskaera, batez ere emakume gazteentzat.

Ohiko prestakuntzak ez du balio.

TEKNOLOGIA BERRIAK. Teknologia berriak online bidezko komertzializaziorako.

Mapa bat behar dugu, zer egiten dugun ez dakigulako.

GLOBALA-LOKALA IKUSPEGIA. Esperientzien globala-lokala konexioa mantendu, pertsonei eta kolektiboei itxaropena eta autoestimua ematen die, duintasuna nekazalgoari.

Ez da iraganera joatea, beste teknologia bat behar da.

Mugimenduak PEDAGOGIAN eragiteko gaitasuna du, IPAR-HEGO ESKEMA HAUSTEKO.

Sistematizazioa falta da.

BERTAKO EKIMENAK POLITIZATU: Benetan eraldatzaileak diren bertako ekimenak lagundu – hau da, proiektu politikoetan barneratutako ekimenak. Horretarako, prestakuntza politikoa beharrezkoa da.

NEKAZALGOAREN PRESTAKUNTZA POLITIKOA.

Kontsumotik, norbanakoaren ekimenak soilik, kolektibo osagairik gabe.

LAN KOLEKTIBOAREN PRESTAKUNTZA ETA EZAGUTZAK: Lanaren eta erabaki hartzearen ezagutzak eta praktikak (kudeaketa eta lidergo metodologiak) erakunde barruan eta erakundeen artean (sareko lana). Egoera edo aktore bakoitzaren espazioen, hizkuntzen, moduen egokitzapena.

OINARRIEN PENTSAMENDU KRITIKOA HANDITU. Masa-prestakuntza eta komunikazio sistema barneratzeko beharra ere adierazten da.

Benetan ekologikoa dena eta ez denaren arteko desberdintasuna argi ez izatea.

PRESTAKUNTZA LANDA UNIBERTSITATEA ETA HERRI HEZKUNTZA. Prestakuntza eztabaida eta elkar trukaketa bezala. Landa unibertsitateko metodologiak. Nork zer dakien lokalizatu.

Nekazaritza eta unibertsitatearen arteko topaketa, jakintzetan eta hizkuntzetan horizontaltasuna eta legezkotasunaren artean.

Ekoizle eta kontsumitzaileen arteko topaketa, ekoizleek ere ideien eraikuntzan parte hartzea.

PRESTAKUNTZA BASERRITARRATIK BASERRITARRERA. Prestakuntza baserritarretik baserritarrera, interesatutako pertsona gazteak eta emakumeak. 2-3 belaunaldietako baserritarren gazteak, ikuspuntu politikoa dutenak.

Ekologikora pasatzea modu indibidualean, merkatu nitxo horren onura posibleak bakarrik ikusiz.

Desnekazarizazio egoera batean irauten duen nekazalgoaren arteko topaketa gunea giltza bezala.

TRANTSIZIOA. Trantsizioaren garrantzia, eta horretarako prestakuntza. Gakoa ideologia da.

Bertakoaren ezagutza galera.

PERTSONA DINAMIZATZAILEEN PRESTAKUNTZA. Koordinatzen diren eta ikasi eta entzuteko gogoa duten jendea bilatzen da, ikuspegi ebolutiboa duten baserritarrak, ekoizpen mota edozein dela ere.

Belaunaldiko errelebo gabezia.

83

PRESTAKUNTZA PRAKTIKOA. Gazteekin lan eginez, nola planifikatu, merkaturatu, lan moduen‌ inguruan.

Pertsonei lotzeko formatu berriak bilatu (Auzolan, aisialdi ekintzak, etab. barneratuz), parte-hartze birtuala eta aurrez aurrekoa bultzatu (ez teknologia berriak bakarrik).

Bizitzaz gozatzeko balorea, zoriontsu izatea. Motibazioa mantentzeko erlazioen garrantzia, borrokan eta alternatiban bakarrik ez zaudela jakitea.

84

Ez dakigu sarean lan egiten, ikasten ari gara.

ARRAKASTA IRIZPIDEAK

PORROT IRIZPIDEAK

EKOIZPENA-MERKATURATZEA EKOIZPEN PROIEKTUEN LOTURA INGURUNEAREKIN, BESTE SARE ETA ESPERIENTZIEKIN. Merkaturatze zirkuitu laburrak erabaki kolektiboa bezala ulertu, ekoizpena eta kontsumoaren arteko hurbilketa, pertsonen arteko bilera puntua.

NEKAZALGO TXIKIA ETA GAZTEEI LAGUNTZA. EKOIZPEN IRIZPIDEAK: Agroekologia, 0 aurrekontua, ez ekoizpen intentsiboak, bioaniztasuna. Guztia leku berean egin, ekoizpenetik hasi eta salmentaraino. Bertako ekoizpen gaitasunean oinarritu (gizatiarra eta geografikoa).

ESKAERA. Gizartearen eskaera eta interes handia produktuak kontsumitzeko eta baratzak izateko. Hiri baratzen eskaera.

Ekologikoa dogmatizatu.

Ekonomia solidarioaren eta merkatuko parametroen arteko oreka zailtasuna.

Ekoizpen handiko proiektuek maileguen menpekotasuna ekartzen dute ohiko banku-sisteman.

Dena egina dagoela eta guztia egina ematearen kultura.

BITARTEKARITZA 0 EDO GUTXI, BIDEZKO MERKATARITZA. Ekoizpenean, eraldaketan, salmentan lan egin: bitartekaririk gabe eta balio erantsiarekin geratuz.

Hainbat kontsumo taldetan, ez dago bertako produktu nahikoa eta kanpoko produktuak sartzen dituzte.

EBj-ren lotura eta berreskurapena: Elikadura, energetikoa eta kultura ondarea.

Gizarte antolatu bat behar da, ez indibiduala, aliantzak sortu, produktua jaten duten pertsonak bakarrik ez ditugu behar, zerbait gehiago da.

Garrantzitsua da pertsonak kontzeptu globalaren kontziente izatea. Ez da merke eta bertakoa jatea.

Mugimenduak AGROEKOLOGIAN ETA MERKATURATZEN ZIRKUITU LABURRETAN eragiteko gaitasuna du.

Baserritarren profil desberdinak, gazte asko lan egiteko gogoz baina zero aurrekontuarekin.

KONTSUMOA ALDATU. Kontsumitzaileak lortu eta bihurtzea, kontsumoa aldatzen bada guztia aldatzen da.

Sentsibilizatu jendea doan lekuan eta eroso dagoen lekuan, bere giroan.

AGROEKOLOGIAREN ALDERDI SOZIALAK. Lehen fasean, jendeak ekologikoa eta bertakoa nahi du eta agroekologiaren alde soziala galtzen du. Bidea eraikitzen joan behar da, ez baliogabetu laneko gogoa duten pertsonak, EBj puruko abiapuntua ez dutelako.

Arazoa identifikatzen ez duenarengana eta aldaketaren beharrik sentitzen ez duenarengana iristea da zaila, baloreen aldaketa zail eta sakon horretan kontzientzia hartzea.

Ekoizpenen tamaina baino gehiago, arazoa menpekotasuna da, maileguena, laguntzak, inbertsio handiak.

85

5 ERANSKINA TOKIKO PRESTAKUNTZA PROZESUAREN EGITARAU DIPTIKOA

87

88

6 ERANSKINA TOKIKO PRESTAKUNTZA PROZESUAREN AURKEZPEN DIPTIKOA

89

90

7 ERANSKINA LA VÍA CAMPESINA-REN LEHEN ETA AZKEN ADIERAZPENA: MONS-EKO ADIERAZPENA ETA YAKARTA-KO ADIERAZPENA.

91

92

93

94

Llamamiento de la VI Conferencia de la Vía Campesina Egidio Brunetto - 9 al 13 de junio

rechazar la agenda de la “Economía Verde” y a continuar construyendo la Soberanía Alimentaria.

(Yakarta, el 12 de Junio de 2013) Nosotros, La Vía Campesina, venimos a extender nuestro llamado urgente a tejer hilo a hilo la unidad a nivel global entre organizaciones del campo y la ciudad para participar activa, propositiva y decididamente en la construcción de una nueva sociedad, basada en la soberanía alimentaria, la justicia y la igualdad. Nos encontramos aquí convocados por el espíritu de nuestros amigos y líderes, y todos aquellos cuyo coraje y compromiso con nuestras luchas nos inspiran. La Vía Campesina, un movimiento internacional campesino que reúne a más de 200 millones de campesinas y campesinos, pueblos indígenas, pescadores, recolectores y trabajadores agrarios. Con la creatividad de las mujeres y el entusiasmo de nuestros jóvenes venimos de 150 organizaciones y 70 países.

Estamos en Asia, hogar de la mayoría de campesinas y campesinos del mundo para festejar nuestros primeros veinte años de lucha.

Nuestras luchas Soberanía Alimentaria Ya – Transformando el mundo

Comenzamos nuestro camino en Mons (Bélgica) en el año 1993 y articulamos nuestra visión radical de la Soberanía Alimentaria en 1996 en Tlaxcala (México), logrando reposicionar al campesinado, hombres y mujeres como actores sociales centrales en los procesos de resistencia a la agenda de comercio neoliberal y en la construcción de alternativas. Los pueblos de la tierra somos actores indispensables en la construcción, no sólo de un modelo de agricultura distinto, sino de un mundo justo, diverso e igualitario. Somos nosotras y nosotros los que alimentamos a la humanidad y cuidamos la naturaleza. Las generaciones futuras dependen de nosotros para el cuidado de la tierra.

Hoy más que nunca, otro mundo es urgente y necesario. La destrucción de nuestro mundo a través de la sobrexplotación y desposesión de los pueblos y la apropiación de los bienes naturales está produciendo la actual crisis climática y profundas desigualdades que amenazan a la humanidad en su conjunto y a la vida misma. La Vía Campesina dice un rotundo NO a esta destrucción impulsada por las corporaciones.

Nosotros estamos construyendo nuevas relaciones entre los seres humanos y con la naturaleza sobre la base de la solidaridad, la cooperación y la complementariedad. En el corazón de nuestra lucha está en la formulación de una ética para la vida que atraviesa todas nuestras acciones y búsquedas. La Vía Campesina se ha comprometido a dar visibilidad a todas las luchas locales alrededor del mundo, asegurando que sean entendidas desde una perspectiva internacional y contribuye a involucrarlas en un gran movimiento global por la soberanía alimentaria, el cambio social y la autodeterminación de los pueblos del mundo.

Llamamos a todas nuestras organizaciones, a nuestros aliados y amigos, amigas, hermanas y hermanos en la lucha, y a todos aquellos comprometidos con un futuro mejor a continuar caminando juntos y juntas, a

La Soberanía Alimentaria es el eje central de la lucha por un proyecto de justicia social que hoy convoca a amplios sectores del campo y la ciudad. La soberanía alimentaria es el derecho fundamental de todos los pueblos, naciones y estados a controlar sus alimentos y sus sistemas alimentarios y a decidir sus políticas asegurando a cada uno alimentos de calidad, adecuados, accesibles, nutritivos y culturalmente apropiados. Ello incluye el derecho de los pueblos para definir sus formas de producción, uso e intercambio tanto a nivel local como internacional.

Durante las últimas dos décadas nuestra visión de la Soberanía Alimentaria ha inspirado a una generación de activistas comprometidos con el cambio social.

Nuestra visión del mundo implica una revolución agrícola que significa profundas transformaciones agrícolas, socioeconómicas y políticas. La Soberanía Alimentaria ha enfatizado la importancia crucial de la producción local y sustentable, el respeto por los derechos humanos, precios justos para los alimentos y la agricultura, comercio justo entre países y la salvaguarda de nuestros bienes comunes contra la privatización.

Hoy estamos frente a la mayor crisis de nuestra historia y la misma es una crisis sistémica. Las crisis alimentaria, laboral, energética, económica, climática, ecológica, ética, social, política e institucional están llevando al colapso en muchas partes del mundo. En simultáneo, la crisis energética se agudiza día a día frente al agotamiento de los combustibles fósiles y es enfrentada con falsas soluciones que van desde los agrocombustibles a la energía nuclear, la cual ha demostrado ser una de las peores amenazas para la vida sobre la tierra.

Rechazamos el capitalismo, que en este momento se caracteriza por un agresivo flujo del capital financiero y especulativo hacia la agricultura industrial, la tierra y la naturaleza. Esto ha generado un inmenso acaparamiento de tierras, la expulsión de campesinas y campesinos de su tierra, la destrucción de pueblos, comunidades, culturas y sus ecosistemas, creando migraciones y desempleo masivos. Esto genera masas de migrantes económicos y refugiados climáticos y desempleados, incrementando las inequidades existentes.

Las transnacionales en complicidad con los gobiernos y las instituciones internacionales están imponiendo, bajo el pretexto de la Economía Verde, monocultivos de transgénicos, la megaminería, las grandes plantaciones forestales, la imposición de plantaciones de agrocombustibles, la construcción de grandes represas, el fracking y los oleoductos o la privatización de nuestros mares, ríos, lagos y nuestros bosques. La Soberanía Alimentaria recupera el control sobre nuestros bienes comunes devolviéndolos a manos de las comunidades.

95

La Agroecología es nuestra opción para el presente y para el futuro La producción de alimentos basada en la agricultura campesina, el pastoralismo y la pesca artesanal sigue siendo la principal fuente de alimentos en el mundo. La agricultura campesina de base agroecológica constituye un sistema social y ecológico que está conformado por una gran diversidad de técnicas y tecnologías adaptadas a cada cultura y geografía. La agroecología elimina la dependencia de los agrotóxicos; rechaza la producción animal industrializada; utiliza energías renovables; permite garantizar alimentación sana y abundante; se basa en los conocimientos tradicionales y restaura la salud e integridad de la tierra. La producción de alimentos en el futuro estará basada en un creciente número de personas produciendo alimentos en forma diversa y resiliente.

La agroecología protege la biodiversidad y enfría el planeta. Nuestro modelo agrícola no solo puede alimentar a toda la humanidad sino que también es el camino para detener el avance de la crisis climática enfriando el planeta a través de la producción local en armonía con nuestros bosques, alimentando la biodiversidad y la reincorporación de la materia orgánica a sus ciclos naturales.

Justicia social y climática, y solidaridad A medida que avanzamos y construimos a partir de nuestra diversidad cultural y geográfica, nuestro movimiento por la soberanía alimentaria se ve reforzado, integrando la justicia y la igualdad social. Practicando la solidaridad por sobre la competencia, rechazamos el patriarcado, el racismo, el imperialismo y luchamos por sociedades democráticas y participativas, libres de explotación de las mujeres, los niños, los hombres o la naturaleza.

Demandamos justicia climática ya mismo. Quienes más sufren este caos climático y ecológico no son los que lo han provocado. Las falsas soluciones de la economía verde para continuar el crecimiento capitalista están empeorando la situación. Se crea una deuda ecológica y climática que debe ser corregida. Por esta razón demandamos la inmediata detención de los mecanismos de mercados de carbono, geoingeniería, REDD y los agrocombustibles.

Ratificamos la necesidad y nuestro compromiso de luchar en forma permanente contra las corporaciones transnacionales, entre otras cosas, boicoteando sus productos y rechazando cooperar con sus prácticas de explotación. Los Tratados de Libre Comercio y los acuerdos de inversión han creado condiciones de extrema vulnerabilidad e injusticias para millones. La implementación de estos tratados trae como resultado la violencia, la militarización y la criminalización de la resistencia. Otra consecuencia trágica de los mismos es la creación de una masa masiva de migrantes mal pagados, con trabajos inseguros e insalubres y con

96

violaciones de sus derechos humanos y discriminación.

La Vía Campesina ha logrado colocar los derechos de los campesinos y campesinas en la agenda del Consejo de los Derechos Humanos de la ONU y llamamos a los gobiernos a ponerlos en práctica. Nuestra lucha por los derechos humanos está en el corazón de la solidaridad internacional e incluye los derechos y protección social de los agricultores migrantes y trabajadores de la alimentación.

Las luchas por el derecho a la tierra, a la alimentación, al trabajo digno, contra la destrucción de la naturaleza, son criminalizadas. Son cientos los compañeros y compañeras que han sido asesinados en los últimos años y otros muchos ven amenazadas sus vidas o son perseguidos y encarcelados, frecuentemente con el apoyo o la complicidad de las autoridades públicas.

Un mundo sin violencia y discriminación contra las mujeres Nuestra lucha es para construir una sociedad basada en la justicia, la igualdad y la paz. Exigimos el respeto de todos los derechos de las mujeres. Rechazando el sistema capitalista, patriarcal, la xenofobia, la homofobia y cualquier tipo de discriminación, reafirmamos nuestro compromiso en lograr una equidad total entre hombres y mujeres. Esto requiere el fin de toda forma de violencia contra las mujeres, doméstica, social e institucional, tanto en las zonas rurales como en las zonas urbanas. Nuestra Campaña contra la Violencia hacia las Mujeres está en el corazón de nuestras luchas.

Paz y desmilitarización Vivimos un incremento de conflictos y guerras para la apropiación, proliferación de bases militares y criminalización de la resistencia. La violencia es intrínseca a este sistema capitalista mortal basado en la dominación, la explotación y el pillaje. Nosotros estamos comprometidos con el respeto, la dignidad y la paz.

Nos duelen y nos honran los cientos de campesinas y campesinos que han sido amenazados, perseguidos, encarcelados, asesinados por sus luchas. Continuaremos exigiendo rendición de cuentas y castigo para quienes violan los derechos humanos y los derechos de la naturaleza. Demandamos también la liberación inmediata de todos los presos políticos.

Tierra y territorios Defendemos una Reforma Agraria Integral que ofrezca plenos derechos sobre la tierra, reconozca los derechos legales de los pueblos indígenas a sus territorios, garantice a las comunidades pesqueras el acceso y el control de las zonas y ecosistemas de pesca y reconozca el acceso y el control de las tierras y las rutas de migración de pastoreo.

Esta es la única manera de asegurar un futuro para los jóvenes del campo.

La Reforma Agraria Integral, vista como una distribución masiva de tierras junto con el apoyo con recursos para la producción y el sustento, debe garantizar el acceso permanente a los jóvenes, las mujeres, los desempleados, los sin tierra, para complementar a las pequeñas fincas, a los desplazados y todos aquellos que estén dispuestos a participar en la producción a pequeña escala de alimentos agroecológicos. La tierra no es una mercancía.

Deben reforzarse las leyes existentes y crear nuevas para protegernos de la especulación y un marco jurídico que impida la especulación con ellas y su acaparamiento.

Continuaremos nuestra lucha en defensa de las tierras y los territorios.

Semillas, bienes comunes y agua Enaltecemos a las semillas, el corazón de la Soberanía Alimentaria, con el principio Semillas Patrimonio de los Pueblos al Servicio de la Humanidad, reafirmado hoy por cientos de organizaciones en todo el mundo. Nuestro desafío pasa hoy por seguir manteniendo a nuestras semillas vivas en manos de nuestras comunidades, por multiplicarlas en el marco de nuestros sistemas campesinos. Continuaremos la lucha contra su apropiación a través de diversas formas de propiedad intelectual y su destrucción por su manipulación genética y otras nuevas tecnologías. Nos oponemos a los paquetes tecnológicos que combinan transgénicos con el uso masivo de pesticidas.

• Nuestras principales herramientas son la formación, la educación y la comunicación. Estamos fomentando el intercambio de conocimientos acumulados hasta el presente con metodologías y contenidos de formación cultural, política e ideológica y técnica; multiplicando nuestras escuelas y experiencias de educación de nuestras bases y desarrollando nuestras herramientas de comunicación desde nuestras bases.

• Nos comprometemos a crear espacios especiales para potenciar a nuestros jóvenes. Nuestra mayor esperanza hacia el futuro es la pasión, energía y compromiso de nuestros jóvenes articulada en los jóvenes de nuestro movimiento.

Nos vamos de esta VI Conferencia Internacional de La Vía Campesina dando la bienvenida a las nuevas organizaciones que se han integrado al Movimiento, seguros de nuestras fortalezas y llenos de esperanzas hacia el futuro.

¡Por la tierra y la soberanía de nuestros pueblos! ¡Con solidaridad y lucha!

Seguimos hoy enfrentando la Leyes de semillas que, de la mano de los intereses de las corporaciones, son privatizadas y mercantilizadas. Seguimos enfrentando a los transgénicos y luchando por un mundo libre de transgénicos.

Los ciclos de la vida fluyen a través del agua y ella es una parte esencial de los ecosistemas y la vida. El agua es un bien común y como tal debe ser protegido.

Construyendo desde nuestras fortalezas Nuestra gran fortaleza es crear y mantener unidad en la diversidad. Nosotros tenemos una visión del mundo inclusiva, amplia, práctica, radical y esperanzada como invitación a unirnos en la transformación de nuestra sociedad y la protección de la Madre Tierra.

• Las movilizaciones populares, la confrontación con los poderosos, la resistencia activa, el internacionalismo, el compromiso con los movimientos de base locales son esenciales para lograr cambios sociales efectivos.

• En nuestra heroica lucha por la Soberanía Alimentaria continuaremos construyendo alianzas esenciales con los movimientos sociales, los trabajadores y organizaciones urbanas y de las periferias, con migrantes, con quienes luchan contra la megaminería y las megarepresas, entre otras.

97

8 ERANSKINA ERABILITAKO BIBLIOGRAFIA

Badal, M., Binimelis, R., Gamboa, G., Heras, M., & Tendero, G. (2010).

Arran de Terra. Indicadors participatius de Sobirania Alimentària a Catalunya. Bartzelona: Entrepobles, IEEP. Calle, Á. (2005).

Nuevos movimientos globales. Hacia la radicalidad democrática. Madril: Editorial Popular.

Calle, Á. (2007). El estudio del impacto de los movimientos sociales. Una perspectiva global. Revista Española de Investigaciones Sociológicas Calle, Á. (2009). Aproximaciones a la democracia radical . Madril: Editorial Popular.

Calle, Á. (2009). Democracia en movimiento. Relaciones Internacionales Calle, Á., & Gallar, D. (2010). Nuevos movimientos globales y agroecología: el caso de Europa. ISDA, Montpellier.

Calle, Á., Soler, M., & Vara, I. (2009).

La desafección al sistema agroalimentario: ciudadanía y redes sociales. I Congreso Español de Sociología de la Alimentación, Gijón.

Cuéllar Padilla, M., & Calle Collado, Á. (2009).

Sistemas participativos de garantía. Poder, democracia y agroecología . I Congreso Español de Sociología de la Alimentación, Gijón.

Cuéllar Padilla, M., & Sevilla Guzmán, E. (2009). Aportando a la construcción de la Soberanía Alimentaria desde la Agroecología. Ecología Política Desmarais, A. A. (2007). La Vía Campesina. La globalización y el poder del campesinado . Madril: Editorial Popular.

Desmarais, A. A. (2007). La Vía Campesina: globalization and the power of peasants . Halifax: Fernwood.

Desmarais, A. A. (2008). The power of peasants: Reflections on the meanings of La Vía Campesina. Journal of Rural Studies Di Masso, M. (2012) Redes alimentarias alternativas y soberanía alimentaria.

Posibilidades para la transformación del sistema agroalimentario dominante.

Tesis doctoral Sociología por la Universitat Autònoma de Bartzelona (UAB)

98

Fernández Such, F. (Ed.) (2006). Soberanía alimentaria: objetivo político de la cooperación al desarrollo en zonas rurales . Bartzelona: Icaria.

Holloway, L., & Kneafsey, M. (2004). Producing-Consuming Food: Closeness, Connectedness and Rurality in Four “Alternative” Food Networks. In L. Holloway & M. Kneafsey (Eds.), Geographies of Rural Cultures and Societies.

Holloway, L., Kneafsey, M., Venn, L., Cox, R., Dowler, E., & Tuomainen, H. (2007). Possible food economies: a methodological framework for exploring food production– consumption relationships. Sociologia Ruralis Holt Giménez, E., & Shattuck, A. (2011). Food crises, food regimes and food movements: rumblings of reform or tides of transformation?

The Journal of peasant studies Holt-Giménez, E. (2006).

Campesino a campesino: voices from Latin America’s farmer to farmer movement for sustainable agriculture.

Oakland: Food First Books.

Koc, M. (1994). La globalización como discurso. En A. Bonnano (Ed.), La globalización del sector agroalimentario . Madril: MAPA La Vía Campesina (1996).

Soberanía alimentaria: un futuro sin hambre. Posición de La Vía Campesina sobre soberanía alimentaria presentada en la Cumbre Mundial sobre Alimentación . Roma.

La Vía Campesina. (2013). El libro abierto de La Vía Campesina. Celebrando 20 años de lucha y esperanza. www.viacampesina.org/es/index.php/acciones-y-eventos-mainmenu-26/17-de-abril-dde-la-lucha-campesina-mainmenu-33/49-uncategorized/articles/1732-el-libro-abierto-de-la-via-campesina-celebrando-20-anos-deluchas-y-esperanza Wiebe, Nettie*.

Mujeres de La Vía Campesina: Creando y ocupando los espacios a los que tenemos derecho.

Caro, Pamela*.

Soberanía alimentaria: aproximaciones a un debate sobre alternativas de desarrollo y derechos de las mujeres.

Texto para el Debate del V Congreso de la CLOC-VC.

mer.” Agriculture and Human Values

La Via Campesina y Agroecología*.

Peter M. Rosset y María Elena Martínez

López, D., & Badal, M. (2006).

Los pies en la tierra. Reflexiones y experiencias hacia un movimiento agroecológico . Bartzelona: Virus.

*Dentro de El libro abierto de La Vía Campesina. Celebrando 20 años de lucha y esperanza. (2013) La Vía Campesina(LVC). 2009. Los pequeños productores y la agricultura sostenible esta n enfriando el planeta. Via Campesina Views no. 5 http://viacampesina.net/downloads/PAPER5/SP/paper5-SP.pdf La Vía Campesina (LVC). 2010.

La agricultura campesina sostenible puede alimentar al mundo.

Vía Campesina Views no. 6 http://viacampesina.org/downloads/pdf/sp/paper6-ES-FINAL.pdf La Via Campesina (LVC). 2010. ¡Miles de soluciones construye el pueblo ante el cambio climático! www.viacampesina.org/sp/index.php?option=com_content&view=article&id=1 056:imiles-de-soluciones-construye-el-pueblo-ante-el-cambio-climatico&catid=46:cambios-climcos-y-agrocombustibles&Itemid=79 La Via Campesina (LVC). 2011.

Primer Encuentro de Formadores@s en Agroecología en la Región 1 de África de la Vía Campesina, 12-20 de Junio de 2011, Declaración de Shashe. http://viacampesina.org/es/index.php/temas-principales-mainmenu-27/reforma-agraria-mainmenu-36/1205primer-encuentro-de-formadoress-en-agroecologia-en-laregion-1-de-africa-de-la-via-campesina La Via Campesina (LVC). 2011.

Las semillas campesinas son dignidad, cultura y vida: campesinos en resistencia, defendiendo sus derechos respecto de las semillas campesinas. Bali Declaracion sobre Semillas. www.inesc.org.br/noticias-es/2011/marzo/bali-declaracion-sobre-semillas La Via Campesina(LVC). 2011.

2do Encuentro Continental Americano de Formadoras y Formadores Agroecológicos http://viacampesina.org/es/index.php/temas-principales-mainmenu-27/agricultura-campesina-sostenible-mainmenu-42/1218-ii-encuentro-continental-de-formadoras-y-formadores-agroecologicos La Via Campesina(LVC). 2011.

LVC: Call to Durban. http://viacampesina.org/en/index.php?option=com_ content&view=article&id=1109:laviacampesina-call-to-durban&catid=48:-climate-change-and-agrofuels&Itemid=75 Lockie, S. (2009). Responsibility and agency within alternative food networks: assembling the “citizen consu-

López, D. (2012). Canales cortos de comercialización, un elemento dinamizador.

Soberanía Alimentaria, Biodiversidad y Culturas López, D., & López, J. Á. (2003).

Con la comida no se juega. Alternativas autogestionadas a la globalización capitalista desde la agroecología y el consumo. Madril: Traficantes de sueños.

Mázquez Meréns, D., & Pérez Neira, D. (2008).

Alternativas ó sistema agroalimentario capitalista dende o consumo: experiencias en Andalucía . Vigo: Vigoko Unibertsitatea.

McMichael, P., editor. 2007.

Contested development: critical struggle for social change. Routledge, New York, USA and Oxon, UK. McMichael, P. 2009. A food regime genealogy.

Journal of Peasant Studies McMichael, P. 2010. Agrofuels in the food regime.

Journal of Peasant Studies http://dx.doi.org/10.1080/03066150.2010.512450 Morales, A. (2000). Los principales enfoques teóricos y metodológicos formulados para analizar el “sistema agroalimentario.” Agroalimentaria Ortega-Cerdà, M., & Rivera-Ferre, M. G. (2010). Indicadores internacionales de Soberanía Alimentaria. Nuevas herramientas para una nueva agricultura. Revista de la Red Iberoamericana de Economía Ecológica Ottman, G. (2005).

Agroecología y sociología histórica desde Latinoamérica: elementos para el análisis y potenciación del movimiento agroecológico: el caso de la provincia argentina de Santa Fe. Córdoba: Universidad de Córdoba.

Rosset, P. M. (2003). Food sovereignty: global rally cry of farmer movements. Food First Backgrounder Sevilla Guzmán, E., & Martínez Alier, J. (2006). New rural social movements and agroecology. In P. Cloke & T. Marsden (Eds.), Handbook of rural studies. London: Sage.

Sevilla Guzmán, E. (1991). Hacia un desarrollo agroecológico desde el campesinado. Política y Sociedad Sevilla Guzmán, E. (2010). Incorporando la soberanía alimentaria al proceso de construcción de la agroecología.

Soberanía Alimentaria, Biodiversidad y Culturas Soler, M., & Calle, Á. (2010). Rearticulando desde la alimentación: canales cortos de comercialización en Andalucía. En Instituto Andaluz del Patrimonio Histórico (Ed.),

99

Patrimonio cultural en la nueva ruralidad andaluza. PH Cuadernos 259 . Junta de Andalucía, Consejería de Cultura.

Sánchez, J. L. (2009). Redes alimentarias alternativas: concepto, tipología y adecuación a la realidad española.

Boletín de la A.G.E. Sevilla Guzman, E.; Soler Montiel, M.; Gallar HernáNdez, D.; Vara Sánchez, I.; Calle Collados, A. (2013). Canales cortos de comercialización alimentaria en Andalucía 2012. Consejería de Agricultura, Pesca y Medio Ambiente de la Junta de Andalucía www.besana.es/sites/default/files/ccc_alimentaria_en_ andalucia_2012.pdf

100