Garapenerako hezkuntza gida helduentzat

GARAPENERAKO HEZKUNTZA

GIDA

PERTSONA HELDUENTZAT

Emaús Gizarte Fundazioa Gurutzegi kalea, 16 (Belartza Pol.) Tel.: 943 36 75 34

20018 Donostia

Faxa: 943 47 43 46

fundacion@emaus.com www.emaus.com

Aitortu-Ez komertziala-Partekatu berdin 2.5 España Material hau banatzea, kopiatzea eta erakusteadago, baldin eta egilea eta jatorria aipatzen badira. Ezin da irabazi komentzialik eskuratu eta material honekin egindako lan guztiek, jatorrizko lanaren baldintza berberak bete behar dituzte.

Itzulpena: Emaús Gizarte Fundazioa Diseinua eta maketazioa: Emaús Gizarte Fundazioa

AURKIBIDEA 1. Sarrera......3

1.1. EmaĂşs Gizarte Fundazioaren aurkezpena.....5 1.2. Iraunkortasuneko Hezkuntza Sailaren aurkezpena......6 1.3. Pertsona Helduen Garapenerako Hezkuntza Gidaren aurkezpena......8

2. Kontzeptu teorikoak......11

2.1. Ipar-Hego desberdintasunak.....13 2.1.1. Gizartea......14 2.1.2. Ekonomikoa......25 2.1.3. Ingurumena......33 2.2. Elikadura subiranotasuna......41 2.2.1. Sistemaren hausnarketa-kritikoa......42 2.2.2. Vía campesina......49 2.2.3. Hautabideen sustapena: bertako kontsumoa eta kontsumo ekologikoa: kontsumo taldeak......51 2.3. Gizarte erantzukizuna.....54 2.3.1. Enpresak hegoaldean......55 2.3.2. Gizarte erantzukizuna –definizioa......64 2.4. Kontsumo arduratsua......70 2.4.1. Nekazaritzarekin arazoak......71 2.4.2. Kontsumo katea......73 2.4.3. Bidezko Merkataritza......75 2.4.4. Kontsumismoa......81 2.4.5. Publizitatea......83 2.4.6. Kontsumo arduratsuaren irizpideak.......84 2.4.7. Kontsumo arduratsuaren aukerak......86

3. Garapenerako Hezkuntza ekintzak pertsona helduentzat......91 3.1. Nola dago Mundua.....93 3.2. Lankidetza jokoak......102 3.3. Belgikar platera......104 3.4. Bideo Foruma......117 3.5. Made in......125 3.6. Bananaren jokoa......131 3.7. Kontsumismoa eta pubilizatea......140 3.8. Kontsumo proposamenak......147

4. Interes guneak eta Bibliografia......153

1

SARRERA

SARRERA 1.1 EMAĂšS GIZARTE FUNDAZIOAREN AURKEZPENA Emaus Gizarte Fundazioa irabazi asmorik gabeko erakunde sozial eta laikoa da, Emaus International-eko kide da eta helburu hauek ditu: Pobrezian edo baztertuta dauden edo egoteko arrisku larrian dauden pertsonen bizi-baldintzak hobetzea, gizarteratzeko eta lan-munduratzeko prozesuetara bideratuz eta prozesu horietan lagunduz, ahalik eta autonomia handiena lortu dezaten.

Injustiziari, pobreziari eta garapenari lotutako arazoen kausa, ondorio eta konponbideen inguruko kezka zabaltzea gizartean.

Zein bitarteko ditugu?: Esku hartzeko, jendea trebatzeko eta gizarteratzeko nahiz lan-munduratzeko programa eta zerbitzu integralak. Bakoitzari egokitutako ibilbideak prestatzen eta bultzatzen ditugu.

Hondakinak berreskuratu eta erabiltzeko ekimenak, garapen iraunkorra bultzatze aldera.

Ekonomia sozial eta solidarioko enpresak, lan-munduratzeko enpresak eta bidezko merkataritzako ekimenak bultzatzen eta sortzen ditugu.

Injustiziari, pobreziari eta garapenari lotutako arazoen kausa, ondorio eta konponbideak etengabe ikertu eta zabaltzen ditugu (aditzera emanez, ezagutza zabalduz, jendea sentsibilizatuz eta salaketa eginez).

Garapenerako lankidetzako egitasmoak.

www.emaus.com www.desarrollohumanosostenible.org

5

SARRERA 1.2.- IRAUNKORTASUNEKO HEZKUNTZA SAILAREN AURKEZPENA Iraunkortasuneko Hezkuntza Sailaren zeregina, gizartean hausnarketa, analisia, pentsamendu kritikoa eta zergatien, ondorioen eta bidegabeko, txirotasun eta ezahalduntze arazoen erantzunkidetasunean jarrera aldaketak sortzea da. Orokorki agintean dagoen sistema sozio-ekonomikoari proposamen eta aukerak bilatzeko aukera emango du. Lan egiten dugun estrategia bideak hauek dira: Bidezko Merkataritza, Kontsumo Arduratsua, Gizarte Erantzukizuna, Elikadura Subiranotasuna, Energia eta Aldaketa Klimatikoa eta Hondakinen aurre-hartzea.

Iraunkortasuneko Hezkuntza, errealitatea dinamika eta ikasketa jarraian dagoen prozesu batean eraldatzeko tresna bat bezala ulertzen dugu. Tresna honek, pertsona edo taldeek egoera zehatzak lantzen dituzten hautemate eta ulermen mekanismoak aldatzeko eta egoera hauen aurrean dituzten portaerak aldatzeko gaitasuna du.

Zentzu honetan aurreratzeko, gure departamentua Iraunkortasuneko Hezkuntza1 oinarritzen duten abiaburuengatik dago zuzendua, Garapenerako Hezkuntzaren2 helburuak barneratuz: · Pertsonal, profesional, gizarte eta politiko arduratsuak bultzatzen dituen ekintza eta aldaketarako heziketa. Horretarako, pertsonei eta taldeei, errealitatea eraldatzen lagunduko dieten baliabideak eta tresnak eskuragarri jarriko zaizkie. · Hausnarketa kritikoa, konstruktiboa eta sormenezkoa. · Hainbat dimentsioetako (pertsona taldeak, sektoreak eta lurraldeak) ikusmoldea barneratua: elkar-harremanak, sinergiak eta gizarte, ekonomiko eta ingurugiro arteko eraginek eskatzen dute; baita, norbanako, komunitate edo tokiko eta nazioartekoaren artekoak. · Heziketa baloreetan, pertsonen autoestima handiagotzeko, balore, jarrera eta trebeziak indartzen, bere ekintzen ardura handiagoa izan dezaten gaitasuna emanez.

1 Garapen Iraunkorrerako Nazio Batuen Hamarkadaren markoan eratorritako eztabaida eta Iraunkortasuneko hezkuntzaten aldeko konpromisorantz EAEn , Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitateeta Ikerketa Saila eta Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Sailak.

Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 2006.

2 Polygone, Garapen eta Hezkuntza Popularrerako Hezkuntza Nazioarteko Sarea (www.webpolygone.net), UNESCO ETXEA eta EUSKADIKO GGKEen KOORDINATZAILEA, Garapenerako hezkuntza lan koadernoak. Bi lbao: Ed. Unesco Etxea, 2004.

6

SARRERA 路 Etorkizunaren ikuskera, ikaskuntza etengabea eta aurkikuntza iraunkorra. 路 Esperientzia eta ekintzetan oinarritutako ikaskuntza, dagoen aberastasunaren balioak eta errealitatearekin loturak suposatzen duena, gure bizitza eta munduko beste pertsonen bizitzen artean dauden harremanak ulertzea ahalbidetzen digu. 路 Parte-hartzea: pertsonen eta ukitutako komunitateen ahotsa jasoz, inplikazioa, kide izateko sentimendua, komunikazioa eta ulermena bultzatuz.

7

SARRERA 1.3.-AURKEZPENA: GARAPENERAKO HEZKUNTZA GIDA PERTSONA HELDUENTZAT Garapenerako hezkuntza gida pertsona helduentzat, EAEko talde desberdinetan hautatu eta burututako ekintzak jasotzen ditu. Ekintza hauetan, 400 pertsona helduek parte hartu dute.

HELBURUA: Euskal biztanle helduaren jarrera aldaketa bat sustatu, Biztanleria Kritikoa eta Kontsumo Arduratsua bultzatuz.

GAIAK: Gidak ondorengo gaiak lantzen ditu: Ipar eta Hego desberdintasunak, Elikadura Subiranotasuna, Gizarte Erantzukizuna, Kontsumo Arduratsua eta gure eguneko kontsumoaren eragina.

METODOLOGIA: Lan metodologia ekintza dinamiken bitartez eginiko analisetan oinarritzen da, parte hartzeaileak eta hausnarketa eragiten dutenak, nazioarteko eta nazional merkatu harremanak aldatzeko, herri eta pertsonen artean sortzen ari diren eragin desberdinari buruz sentsibilizatuz eta Kontsumo Arduratsua bultzatuz.

PERTSONA HARTZAILEAK: Materialaren pertsona hartzaile nagusienak, pertsona helduen hezkuntza zentroetako eta elkarteetako teknikariak dira.

GIDA: Gidaren edukiak hauek dira: § Sarrera: Emaús eta Iraunkortasunerako Hezkuntza Saialren aurkezpen labur bat. § Kontzeptu teorikoak: Gidan lantzen diren gaiei buruzko definizio, datu nabarmen eta web lagungarriak jasotzen dira, hau da: Ipar-Hego desberdintasunak, Elikadura Subiranotasuna, Gizarte Erantzukizuna eta Kontsumo Arduratsua. § Pertsona Helduen Garapenerako hezkuntza ekintzak: Gidaren gaitegia lantzeko ekintza desberdinak jasotzen dira. Ekintzak bi alderdi ditu, alde batetik ekitnzaren azalpena eta bestetik eranskinak (ekintza bakoitza lantzeko beharrezkoa den materiala jasotzen da).

8

SARRERA ยง Interes guneak eta Bibliografia: Puntu honetan, landutako gaiak sakondu ahal izateko, interneteko helbideak eta bibliografia gomendagarria jasotzen da. ยง CD: Gidarekin batera CD bat dago, bertan informazio guztia digital formatoan dago eta dokumentazio gune bat ere badago. Bertan, lantzen den gaitegiaren informazioa zabaltzeko, informazio dokumentuak jasotzen dira.

9

KONTZEPTU TEORIKOAK

IPAR-HEGO EZBERDINTASUNAK

IPAR-HEGO EZBERDINTASUNAK

INGURUMENA

EKONOMIKO

GIZARTE

BALDINTZEN PRIBATIZAZIOA

DEFORESTAZIOA

ZOR EKOLOGIKOA

AZTARNA EKOLOGIKOA

DESLOKALIZAZIOA

KANPO ZORRA

MAQUILAS

MULTINAZIONALAK

GLOBALIZAZIOA

MIGRAZIO-INMIGRAZIOA

GIZA ESKUBIDEAK

SEXU DISKRIMINAZIOA

POBREZIA-GOSEA

IPAR-HEGO EZBERDINTASUNAK

KONTZEPTU TEORIKOAK

2.1.- IPAR-HEGO EZBERDINTASUNAK

13

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.1.1. GIZARTEA POBREZIA-GOSEA Pobrezia, biztanleri batek dituen oinarrizko beharrak asetzeko beharrezko baliabideen gabezia da. Honek bizitza maila eta kalitatearen narriadura dakar elikadura, etxebizitza, hezkuntza, osasun laguntza edo edateko ura eskura izatean.

Autore batzuren eta Munduko Banku eta Nazioarteko Diru Funtsaren ikerketen arabera, bi motatako probrezia dago: ·Pobrezia erlatiboa; beharren asetasun guztia edo zatikakoa lortzeko beharrezko dituen sarrera maila ez izatea. ·Pobrezia absolutoa; elikadura, osasuna eta etxebizitza bezalako oinarrizko beharrak beteak izan ezin direnean.

Pobrezia da munduko gosearen lehenengo arrazoia. Gosea elikadura beharra adierazten duen sentsazioa da. Baldintza arruntetan, azken jatordutik ordu gutxitara agertzen da.

Gosearen sentsazioa izatea ohikoa da, baina, denbora luzean elikatzeko zerbait ez izateak, osasun mental eta fisikoa kaltetzen du. Askotan gosea gaisotasun eta izurriteekin batera dator, gaisorik daudenen ahultasun egoeran du jatorria.

DATUAK · 1.200 milioi gizakiek ez dute edateko ura eskuragarri. · 1.000 milioi pertsonek estimatu daitekeen etxebizitzarik ez dute. · Gaizki elikatuak dauden 840 milioi pertsona badira, hauetatik, 200 milioi 5 urtetik beherakoak dira. · 2.000 milioi pertsonek anemia pairatzen dute. · 880 milioi pertsonak ez dute osasun oinarrizko zerbitzuetara sarbiderik.

14

KONTZEPTU TEORIKOAK · Munduko biztanleriaren %80a pobrezian bizi da. · Gaur egun, 1.000 milioi pertsona pobrezia absolutuan harrapaturik daudela estimatzen da eta Emakumeen laguntzarako Nazio Batuen Funtsaren arabera (UNIFIX), %70a emakumeak dira. · Munduan gosez hiltzen diren 10etik 7 emakumeak eta neskak direla estimatzen da.

WEB ORRIAK · www.pobrezazero.org · www.accioncontraelhombre.org · www.solidaridad.net · www.fao.org

DOKUMENTU ERANSKINAK · Munduan pobreziaren aurkako borroka, Estatuaren auzi bat . David Alvarez Rivas, Espainiako GGKE Koordinadoraren Lehendakaria. · Pobreziaren zergatiak hirugarren munduan . Joseph Edward Keckeissen. · Pobrezia Zero: Helburu bideragarri bat borondate politiko ezaren aurrean . Portal Touza, Espainiako GGKEKren Pobrezia Zero Kanpainaren arduraduna.

SEXU DISKRIMINAZIOA Diskriminatzea desberdintzea, bereiztea, gauza bat besteagatik aldentzea esan nahi du.

Dirskriminazioa pertsona bat edo talde bat modu kaltegarrrian tratatua izan deneko egoera da, oro har, kategoria sozial ezberdin batekoa izateagatik. Kategoria hauen artean aurkitzen dira: arraza, sexu-orientazioa, erlijioa, maila sozioekonomikoa, adina, minusbaliotasuna...

Sexu diskriminazioa, sexuaren arabera pertsonei egiten zaien diskriminazioa da (baita gorrotoa ere), norbanakoaren merezimenduen arabera egin ordez, nahiz eta, terminoak

15

KONTZEPTU TEORIKOAK indibiduoen sexuan oinarritutako desberdintasun sistemiko guztiak sahiestu ditzakeen.

Sexu diskriminazioa sexismoaren sinonimoa da eta hau sexu femeninoaren aurka, sexu maskulinoaren aurka, intersexualen aurka eta transexualen aurka, sexismoagatik eratua bezala banatu daiteke. Sexismo mota bakoitzak bere historia du eta bere intolerantzia modua du.

Emakumearen aurkako sesixmoa bere muturreko moduan misoginia bezala ezagutua da, emakumeei errefusa esan nahi du. Sexismo terminua bere erabilera arruntean, identifikatutako lehen sexismo modua izan zen. Sexismo modu honi askotan txobinismoa ere esaten zaio, nahiz eta, partidismo muturreko eta itsu batentzat erabiltzen den kontzeptu zabalago bat izan, talde aurkariari zuzendua. Honekin nolbaiteko harremana duen terminoa cinofobia da, emakumeei edo gaisotasunaz aritzen dena.

DATUAK · 1993ko abenduak 20, Nazio Batuetako Batzar Orokorrak emakumeen aurkako indarkeriaren ezabatzeri buruzko Adierazpena onartu zuen. · Emakumeen aurkako indarkeria ohiko delitoa den arren, munduan gutxien zigortzen da. · 113 milioitik 200 milioi emakumera demografikoki desagertuak daudela estimatzen da. Haur-hilketaren biktimak izan dira edo bere anai-arreba eta gurasoek baino elikagai eta mediku arreta gutxiago jaso dituzte. · Urtero mundu guztian 70.000 eta 4 milioi emakume artean prostituzioa egitera behartuak direla edo helburu horretarako salduak direla estimatzen da, eta sexu esklabutasunaren irabaziak 70.000 eta 12.000 milioi dolar (EB dolarra) artekoa da. · Hiru emakumeetatik bat gutxienez, bere bizitza osoan zehar joa, sexu harremanak izatera behartua edo beste modu batetara tratu txarrak jasoa izan da. · Urtero 2 milioi baino neska gehiago genital mutilazioa jasatzen dutela estimatzen da, horrek esan nahi du neska bat 25 segunduro.

16

KONTZEPTU TEORIKOAK · Munduko gatazka askotan, bortxaketa sistematikoa beldur-arma bezala erabiltzen da.

1994an Rwuanda gertatu zen genozidioan zehar, 250.000 eta 500.000 emakume bortxatuak izan zirela estimatzen da.

WEB ORRIAK · www.eclac.org/mujer · www.un.org · www.multikultu.org DOKUMENTU ERANSKINAK · Sunitak irakur dezake · Sexu diskriminazioa lantokian · Sexu indarkeriaren aurka . Esteban Ibarra, Intolerantziaren aurkako Mugimenduaren Lehendakaria. · Familia eremuan, genero indarkeriaren biktimak diren neska-mutilen arretarako eskuliburua . Save the Children.

GIZA ESKUBIDEAK Iturria: www.derechos.org Giza eskubideak, hainbat filosofia juridiko ezberdinen arabera, pertsona guztiak barneratzen dituzten, bizitza duin baten bermerako gizaki baldintza izateagatik, oinarrizko lehen mailako ondasunei dagokien askatasun, gaitasun, instituzio edo aldarrikapenak dira. Estatusa, sexua, etnia edo herritartasuna bezalako faktore zehatz hauetatik askeak dira eta askeak diren ala ez, indarrean dagoen ordenamendu juridikoaren menpe dago bakarrik. Erlaziozko ikuspuntu batetik, giza eskubideak pertsona eta gizartearen artean barneratuta dagoen harreman bat sortzea ahalbidetzen dituzten baldintzak bezala definitu dira, indibiduoei pertsonak izaten ahalbidetzen dietena, norberarekin eta besteekin identifikatuz.

17

KONTZEPTU TEORIKOAK Eskubide hauek guztiak Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalean jasotzen dira, Nazio Batuen Batzar Orokorrean onartu ziren, Parisen 1948ko abenduak 10ean.

Pertsonari atxikiak dauden eskubideak dira, ezeztaezinak eta besterenezinak. Hala eta guztiz ere, askotan pertsonen baldintza naturala beraren eskubideak bortxatuak izaten dira.

Amnistia Internazionalaren txosten baten arabera, eskubiden urratzearen arrazoi nagusienak, besteak beste, azpigarapena, mturreko pobrezia, balilabideen banaketa desberdina, marginazioa, indarkeria etniko eta zibila, GIBren pandemia eta gatazka armatuak dira. “Giza eskubideen ukapen handiena gerran dauden estatuetan ematen da, egoera horretan herritarrek ez dute bizitzeko eskubiderik”. JosÊ Antonio Gimbernat, Giza Eskubideen Defentsa eta Sustapenerako Elkarteen Federazioko Lehendakaria.

DATUAK Iturria: Amnistia Internacional-en 2008ko txostena. * 1 ARTIKULUA 1948ko promesa: Gizaki oro askeak jaiotzen dira duintasun eta eskubidetan.

2008ko errealitatea: 2007ko lehen seihilabetean, Egipton ia 250 emakumek bizitza galdu zuten beraien senar eta familiar bortitzen eskutik, herrialde horretan bertan, orduro batezbesteko 2 emakume bortxatuak izan ziren. * 3 ARTIKULUA 1948ko promesa: Indibiduo oroko bizitzeko, askatasunerako eta norberaren segurtasunerako eskubidea du.

18

KONTZEPTU TEORIKOAK 2008ko errealitatea: 2007 urtean, 24 herrialdeetan 1.252 pertsona exekutatuak izan zirelaren datua ezagutzen da, Estatuek burutuak; hala ere, 104 herrialdeek heriotza-zigorraren galerazpen mundialren alde sinatu zuten. * 5 ARTIKULUA 1948ko promesa: Inork ez du torturarik jasango, ez zigorrik edo tratu gogorrik.

2008ko errealitatea: Amnistia Internazionalak tortura eta beste zenbait tratu gogor, jasanezin edo iraingarriren informazioa bildu zuen 2007an, 81 herrialde baino gehiagotan. * 7 ARTIKULUA 1948ko promesa: Legearen aurrean denak berdinak dira eta, desberdintasunik gabe, legearen aurrean babes berdina izateko eskubidea dute.

2008ko errealitatea: 2008ko Amnistia Internazionalaren txostenak, gutxienez 23 herrialdek emakumeei diskriminatzen dieten legeak dituztela azalerazten du, 15 herrialde badira pertsona migranteei diskriminatzen dietenak eta 14 badira gutxiengoei diskriminatzen dietenak. * 9 ARTIKULUA 1948ko promesa: Inor ez da atxilotua, preso edo erbesteratua izango edozein modutan.

2008ko errealitatea: 2007 urte amaieran, 600 pertsonatik gora atxilotuta zeuden, kargu, epaiketa, atxiloketaren berrikuspen judizialik gabe, Afganistanen, Bagram-eko estatubatuar aire-basean eta 25.000 pertsona Indar Multinazioanalaren babespean zeuden Iraken.

19

KONTZEPTU TEORIKOAK * 10 ARTIKULUA 1948ko promesa: Delitu batez salatua izan den pertsona oro, baldintza guztiz berdinetan, askea eta inpartziala den epaimahai batek publikoki eta justiziaz entzuna izateko eskubidea du.

2008ko errealitatea: 2008ko Amnistia Internazionalaren txostenaren arabera, 54 herrialdeetan bermerik gabeko epaiketak ospatzen dira. * 11 ARTIKULUA 1948ko promesa: Pertsona orok bere errugabetasun ustea izan behar du erruduntasuna frogatzen ez den bitartean.

2008ko errealitatea: Amnistia Internazionaleko zenbakiek zera adierazten dute: 800 bat pertsona Guantanamoko badian giltzapetuak egon dira, atxiloketa zentro hau 2002ko urtarrilean ireki geroztik, 2008 urtean oraindik 270 pertsona giltzapeturik jarraitzen dute kargurik gabe eta behar den legezko prozesu bat izan gabe. * 13 ARTIKULUA 1948ko promesa: Pertsona oro askatasun osoz mugitzeko eta Estatu baten lurraldean beraien bizilekua aukeratzeko eskubidea du.

2008ko errealitatea: 2007an 550 kontrol postu baino gehiago zeuden eta Israelgo blokeo militarrek palestinarren zirkulazioa mugatu edo galerazten zuten, Zisjordaniako hiri eta herrixken artean. * 18 ARTIKULUA 1948ko promesa: Pertsona oro pentsamendu, kontzientzia eta erlijio askatasun eskubidea du.

20

KONTZEPTU TEORIKOAK Realidad de 2008: Amnistia Internazionalek kontzientzia preso atxilotzen dituzten 45 herrialdeen informazioa du. * 19 ARTIKULUA 1948ko promesa: Pertsona oro iritzi eta adierazpen askatasunerako eskubidea du, ikertzeko eta informazioak eta iritziak jaso eta hedatzeko eskubidea du, mugarik gabe, edozein adierazpen bideetan.

2008ko errealitatea: 2008ko Amnistia Internazionaleko Txostenaren arabera 77 herrialdeetan adierazpen eta prentsa askatasuna mugatzen zen. * 20 ARTIKULUA 1948ko promesa: Pertsona oro biltzeko eta bake elkarteak osatzeko askatasun eskubidea du.

2008ko errealitatea: Myanmar-eko protesten errepresioaren bitartean milaka pertsona atxilotuak izan zirela uste da, 2007 urtean; Amnistia Internazionalek 700 pertsona giltzapeturik jarraitzen dutela kalkulatzen du. * 23 ARTIKULUA 1948ko promesa: Pertsona orok lanerako, lanaren aukera askatasunerako, soldata berdina lan berdinagatik eta sindikatoak osatu eta sindikatzeko eskubidea du.

2008ko errealitatea: 2007 urtean Kolonbian, 39 sindikalista hilketa biktima izan ziren, urte honetako lehen 4 hilabeteetan 22 hilak izan dira. * 25 ARTIKULUA 1948ko promesa: Pertsona orori osasuna eta ongizatea ziurtatzen dion bizitza maila egoki baterako

21

KONTZEPTU TEORIKOAK eskubidea du, eta batez ere amatasuna eta haurtzaroa.

2008ko errealitatea: 2007 urtean Malawi-ko biztanleriaren %14 GIB/hies-arekin bizi zen, horietatik %3ak besterik ez zuen eskura botika antirretrobiral dohainak, eta, milioi 1 haur umezurtzak ziren GIB/hies-arekin erlazionatutako hilen ondorio bezala.

WEB ORRIAK · www.un.org · www.derechos.org · www.savethechildren.es · www.consumer.es · wwww.es.amnesty.org

DOKUMENTU ERANSKINAK · Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala. · Giza Eskubideen bortxaketa ¿Estatuen abantaila? Raimer Huhle, Nuremberg-ko Giza Eskubideen Zentroa. · Mexikoko herri indigenen eskubideak sustatu. Amnistia Internazionala. · Egia deskubritu. Guatemalako Auzitegiko Antropologia Fundazioa. · Giza Eskubideak defendatu mundu aldakor batean. Amnistia Internazionala. · Emakumeen bizitza eta osasun eskubideak defendatu. Amnistia Internazionala.

22

KONTZEPTU TEORIKOAK MIGRAZIĂ“A-INMIGRAZIOA Migrazioa esaten zaio jatorrizko leku batetik beste leku batetara biztanleriaren mugimendu oro, mugimendu honek ohiko bizilekuaren aldaketa bat dakar pertsonen kasuan edo habitat aldaketa animalien kasuan.

Migrazioak bi ikuspegi aurkezten ditu: alde batetik emigrazioa, biztanlegoa irtetzen den leku edo herrialdearen ikuspuntutik; bestalde, inmigrazioa, migranteak iristen diren leku edo herrialdearen ikuspuntutik.

Testuinguru historikotik eta aldagai ekonomiko eta sozialak kontutan hartuta, kontinente eta beraien helbidera iristen diren pertsonen emigrazioaren arrazoiak ulertzeko aukera izango dugu, denboraldi bat igarotzeko helburuarekin datozen, edo agian, bizitza berri bat eraikitzera datozen pertsonen emigrazio arrazoiak.

DATUAK Iturria: Nazio Batuen Txostena, World Population Policies 2005.

Herrialdea

Etorkin kopurua

Munduko etorkin kopuruaren %

Biztanleri nazional kopuruari dagokion etorkin %

ESTATU BATUAK

38.355.000

20,56

12,81

ERRUSIA

12.080.000

6,474

8,483

ALEMANIA

10.144.000

5,437

12,31

UKRANIA

6.833.000

3,662

14,7

FRANTZIA

6.471.000

3,468

10,18

INDIA

5.700.000

3,055

0,517

ESPAINA

4.790.000

2,567

10,79

TXINA

3.852.000

2,064

0,2944

23

KONTZEPTU TEORIKOAK WEB ORRIAK · www.cidob.org · www.mtas.es · www.inmigracionmasiva.com · www.migrar.org · www.intermigra.info · www.lascarasdelainmigracion.es DOKUMENTU ERANSKINAK · Migración Internacional, Derechos Humanos y Desarrollo en América Latina y el Caribe.

CEPAL. · Declaración Foro Mundial sobre Migraciones. Rivas Vaciamadrid. · Los inmigrantes en la ciudad. Crecimiento económico, innovación y conflicto social .

Horacio Capel, revista Scripta Nova.

24

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.1.2. EKONOMIKOA GLOBALIZAZIOA Iturria: www.globalización.es Globalizazioa teoria bat da eta bere helburuen artean, garapen lurraldeetan dauden gertakizunen interpretazioa, munduko ekonomia, gizarte antzeztokiak eta kultura eta politika eraginak daude.

Globalizazioan bi joera orokor daudela esan genezake: alde batetik, batzuk globalizazioa onurazko prozesu bat dela uste dute munduan etorkizuneko garapen ekonomikorako gako, ezinbestekoa eta atzeraezina-. Beste batzuk etsaitasunarekin ikusten dute, baita beldurrez ere, herrialde baten barruan eta herrialde desberdinen artean desberdintasun handiagoak sortzen dituela uste dute, enplegua bizitza baldintzak mehatxatzen ditu eta gizarte aurrerapena oztopatzen du.

DATUAK * Espainia, lanetik interneta erabiltzen duten zerrendaren amaieran dago, %14a, Alemania eta Erresuma Batuaren %23aren aurrean, Italiaren %18a eta Frantziaren %14, Nielsen//NetRatings eta Online Publishers Association batera egindako ikerketaren datuen arabera. * Gaztela Leongo 10 langile baino gehiago dituzten enpresen %89ak internet erabiltzen du, «La Sociedad de la Información en España 2004» titulupean, Telefónica S.A.-k egindako ikerketa baten arabera. * Espainian sakeleko telefonoen kopurua 32 milioira iristen da. * Telekomunikazioetako Merkatu Komisioak, uztailen zehar, 400.000 linea berrien alta eman zela adierazi zuen.

WEBS ORRIAK · www.cem.itesm.mx · www.appablog.wodpress.com · www.rcci.net

25

KONTZEPTU TEORIKOAK · · · ·

www.globalización.org www.globalizatte.org www.rebelion.org gestiopolis.com

DOKUMENTU ERANSKINAK · ¿Globalización, una nueva organización económica? . Francisco Javier Murillo. · Globalización, crisis y poder en América Latina: reconfiguración de las clases sociales frente al imperialismo decadente . Diego Tagarelli. · El proceso de Globalizacio´n en lo cultural . Maria Ester Vela, José Vidal-Beneyto..

MULTINAZIONALAK Enpresa multinazionalak ez dira bakarrik jatorrizko herrialdeetan sortuak direnak, beste herrialdeetan ere sortzen dira, beraien salmenta eta erosketa merkatu ekintzak burutzeko, baita ekoizpen ekintzak burutzeko ere, sortu diren herrialdeetan. Multinazionalek beraien ekoizpena eta beste zenbait ekintza munduaren inguruan zabaltzeko gaitasuna dute, hala nola, beraien industria-eraikuntzak herrialde batetik bestera mugitzeko gaitasuna. Beraiek duten negoziatzeko boterea oso indartsua da eta munduko ekonomian duten garrantzia handitu egin da berregituraketa ekonomiko eta globalizazio prozesuarekin.

Multinazional gehienak herrialde lotuei dagokie, bertan filial kopuru garrantzitsua dituzte eta inbertsioen zati handiena bertan dituzte.

Hala ere, azken urteetan beraien inbertsioak garapen gutxiko herrialdeetan indartsu hasi dira, esku-lan ugaria eta merkeak bultzatua, harreman fiskala aldekoa izaten dute eta legedi permisiboak edo existitzen ez direnak, osasun eta ingurumenaren segurtasun edo babesa gaietan.

26

KONTZEPTU TEORIKOAK DATUAK * Munduko merkatuaren bi herenak baino gehiago, DESC Observatori-ren arabera, enpresa transnazionalen bitartez egiten dira. Merkatu bolumen honen erdia intraenpresa da (konpania bereko sukursalen artean ekoizten da. * 200 multinazional handienak, gutxi gorabehera, munduko ekoizpenaren laurdena ordezkatzen du (%26,3). Enpresa transnazional horien artean daude: Shell, General Motors, Ford, Exxon, IBM, Mitsubishi, Toyota. Philip Morris, General Electric. * XX. mendearen hasieran, munduan 85.000 enpresa multinazional baino gehiago daude, 900.000 enpresa filialekin eta 54 milioi langile zuzenekin. Zenbaki hauek hazten doaz etengabe. * 1975 urtean, Galizian (Espainian) Zara lehen denda azaldu zen. Hogeitazazpi urte beranduago, Zarak mundu osoan 500 denda baino gehiago zituen, New York, Tokio, Bruselas, Paris, Milan edo Dubaien daudenak bezala. * 2003 urtean, Nike markak 10.700 milioi dolar baloreko produktuak saltzen zituen.

Salmenten %51a Estatu Batuetatik kanpo egin ziren. * Nike markaren artikuluen %1a besterik ez da Estatu Batuetan egiten . %99a 35 herrialdeetan fabrikatzen da, gehienak asiakoak, bertan esku-lana merkea da. * Urtero, Niek markak publizitatean 500 milioi dolar baino gehiago gastatzen ditu.

Multinazionalak kirolari, talde eta futbol selekzioei bere marka eramateagatik dirutza ordaintzen die.

WEB ORRIAK · www.portalplanetasedna.com · www.omal.info · www.edualter.org DOKUMENTU ERANSKINAK · Bases de datos: Multinacionales. Escuela Nacional Sindical. · Boletín OMAL. Observatorio de Multinacionales en América Latina. · Las grandes empresas multinacionales controlan el sector textil en el mundo .

27

KONTZEPTU TEORIKOAK MAQUILAS I t u r r i a k : w w w. o b s e r v a t o r i o d e l t r a b a j o . o r g , www.sodepaz.org/maquilas/index.htm

w w w. a p o r r e a . o r g ,

Maquilas, ekoizpen prozesuaren fase desberdinen segregazio prozesu bati erantzuten dio. Prozesuaren zatiak herrialde ezberdinetan enpresa desberdinek egitea ahalbidetzen du, horrela hauek eskaintzen dituzten abantailak konparatiboak hartzen dituzte, ekoizpen kostua murriztuz.

Maquilas mundu industrializatuekin mugan dauden herrialdeen gune frankoetan kokatzen dira, Mexiko, Ertamerika eta Karibea, EB-en aurrean; Filipinak, Indonesia, Malasia, hegoekialde asiarra, Australia eta Japonen aurrean; Iparreko Afrika eta oraintsu, Ekialdeko Europa, Europar Batasunaren aurrean, Hegoaldeko herrialdeak deituriko herrialdeei dagokio. Oro har, baldintza politiko eta sozial oso txarrak dituzten herrialdeak dira. Hain zuzen ere, lan eta sindikatu baldintzak eta maquiladoras eraikuntzak hartzen dituen herrialdeko erregimen politikoaren artean korrelazio handia dago: kontratuko prekarizazioa, lana destajoan, amaierarik gabeko lanaldiak, miseriako soldatak, askatasun sindikalaren bortxaketa eta beste zenbait praktika krudelak.

DATUAK * 2004 urteko uztailaren amaieran Mexikon maquiladoras enpresen kopurua 2.804 zen.

Enpresa kopuru hauek 1.131.001 langile enplegatzen dituzte, hauetaik %51a gizonak dira eta %49a emakumeak. * Ekoizpen lerroetan dauden langileen artean, 10etik 5 emakumeak dira, baina, teknikarien artean, 4 gizonetatik 1 da emakumea, eta 3tik bat administraria. Emakumeak teknikari eta administrari langile guztien artean herena baino gutxiago dira. * 2001 urteko ekainean, Mexikok garai historiko bat lortu zuen bere fabrika maquiladoras kopuruan: 3,735. baina, zortzi hilabete lehenago, 2000 urteko urrian, maquiladoras-en itxiera prozesu baten hasiera eta ekoizpenaren murrizketa bat ematen hasi zen (por cierto, pare bat hilabete aurreratu zen Estatu Batuetako ekonomiaren desazelerazioaren hasierari).

28

KONTZEPTU TEORIKOAK * 2000 urteko urrian, maquiladores enpleguan garai historiko bat lortu zuen: 1.347.803.

Hortik aurrera beherakada bat hasi zen eta bere puntu baxuenera 2003 urteko uztailean izan zen, orduan 1.045.598 enplegu zenbatu ziren. Guztirako enplegu galduak 302.205 izan ziren. Bere murrizketaren gehiengoari dagokionez, 2004 urteko uztailerarte, 943 izan ziren.

WEB ORRIAK · www.observatoriodeltrabajo.org · www.aporrea.org · www.sodepaz.org · www.empleosmaquila.org · www.rel-uita.org DOKUMENTU ERANSKINAK · Globalización y maquilas . Eduardo Tamayo G. · Los beneficios de las maquilas. Nuevos despidos y abusos laborales en las maquilas latinoamericanas . Juan Carlos Galindo. Agencia de Información Solidaria. · La maquila en Nicaragua. Me muero si no trabajo, y si trabajo me matan . Gerardo Iglesias. · Las maquilas: ¿solución o problema? . Instituto del Tercer Mundo. · La industria maquiladora de Ciudad Juárez . Guadalupe Santiago Quijado. · Las zonas francas para la exportación: las maquilas ·. Simeón Cañas, Revista Envío, Universidad de Centroamérica.

KANPO ZORRA Iturriak: www.eurosur.org/deudaexterna/; www.filosofia.net/materiales/deu/deuda.htm Kanpo zorra herrialde batek besteekin dituen betebeharren batura da, zor publikoa (estatuak egindakoa) eta zor pribatua edo sektore pribatukoaz osatuta dago. Sektore pribatuko zorra, partikularrak kanpoan egiten dituztenak dira.

29

KONTZEPTU TEORIKOAK Beste herrialde batzuekiko kanpo zorra, askotan Nazioarteko Diru Funtsa edo Munduko Bankua bezalako erakundeen bitartez ematen da. Zordunak ordaintzeko arazoak baditu, herrialde baten garapen ekonomikorako arazo larria suposatu dezake, baita bere autonomiarentzat ere.

Hasiera batean, zorra ez da txarra, bakoitzaren baliabideak kontserbatu eta kanpoko baliabideak jasotzeko aukera ematen du, ustiatu, prozesatu edo ondasun eta zerbitzu berriak ekoizteko. Baina, zor hori ez bada erabiltzen eskatua izan zenerako edo itzultzeko baldintzak gogortzen direnean, arazoa bihurtzen da. Horrela azpi-garapenaren zergati bihurtzen da, irtenbidea aurkitzeko bidea izan ordez.

DATUAK Munduko Bankuaren datuen arabera (Global Development Finance, 2001), 1970 urtean herrialde pobreen kanpo zorra 73 milioi dolar zen. 1999 urtean zenbateko hori 2.573 milioi dolarrera igo zen. Zenbateko honek Hirugarren Munduko herrialdeen barneproduktu gordinaren ehuneko 34a ordezkatzen du. Modu honetan, kanpo zorraren arazoa, milioika pertsonen garapena baldintzatzen duen zama astunean bihurtu da.

WEB ORRIAK · www.lanic.utexas.edu · www.planalfa.es · www.fuhem.es · www.eurosur.org DOKUMENTU ERANSKINAK · El Banco Mundial y la crisis de la deuda del Tercer Mundo puesta en perspectiva histórica . Eric Toussaint. · La Deuda Externa Española . David Llister y Bosch · Los crímenes de la deuda. La ilegitimidad de la deuda externa en los países del Sur .

Laura Ramos. · Declaración de Nairobi .

30

KONTZEPTU TEORIKOAK DESLOKALIZAZIOA Iturriak: www.tecnociencia.es/especiales/deslocalizacion_empresarial/1.htm; Deslokalizazioa deitzen da enpresa batzuk egiten dituzten mugimenduak, oro har, multinazionalek, herrialde garatuetan dituzten lan egoitzak beraientzat kostu gutxiago dituzten herrialdeetara eramaten dituzte.

Deslokalizazioa, globalizazio ekonomikoak sortutako arazo eta aukeretako bat da.

Prozesu honen zergatiak, ondorengoen bilaketa izaten da: 路 Esku-lanaren kostu baxuagoa. 路 Ingurumenaren babesa eta kutsadura, lurrak ez erabiltzearen aurkako

borrokarekin zorroztasun gutxiago dituzten legediak. 路 Lanean segurtasun gutxiago, lanaldi luzeagoak, etab. uzten dituzten lanbaldintza malguagoak.

Deslikalizazioaren zergatien artean ezin dugu bilatu enpresen errentagarritasun falta, gehienak mozkinak lortzen baitituzte: duten motibazioa, dituzten mozkinak gehitzea da edozein modutan.

DATUAK Zuzeneko Atzerriko Inbertsioaren norako nagusiak, zerbitzuen esportazio proiektuetan, 2003 (Proiektu kopurua) Zerbitzu elkartuen zentroa

Informazio teknologien zerbitzua

INDIA-60

INDIA-43

INDIA-118

KANADA-56

IRLANDA-19

ERRESUMA BATUA-73

ERRESUMA BATUA-43

SINGAPUR-8

TXINA-60

TXINA-30

HUNGARIA-7

SINGAPUR-35

IRLANDA-29

ERRESUMA BATUA-7

ALEMANIA-34

Deien zentroa

31

KONTZEPTU TEORIKOAK WEB ORRIAK · www.deslocalizacion.com · www.tecnociencia.es · www.rebelion.org · www.elcato.org DOKUMENTU ERANSKINAK · Deslocalización: ¿es suficiente para ser competitivo? Eduardo Navarro. · El fenómeno de la deslocalización industrial en España: pautas de actuación . UGT · Deslocalización . José Maria Lastras.

32

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.1.3. INGURUMENA AZTARNA EKOLOGIKOA Aztarna ekologikoa adierazle erantsi bat da eta honela definitzen da: ekologikoki produktiboa den lurraldearen eremua (laborantzak, larreak, basoak edo ur-ekosistemak), erabilitako baliabideak ekoizteko eta definitu gabeko bizitza modu espezifikoa duen populazio batek ekoiztutako hondakinak bereganatzeko beharrezkoa da. Bere oinarrizko helburua, bizitza modu zehatz batek planetarengan egiten duen eragina ebaluatzea da eta, planetaren biogaitasunarekin konparatuz. Beraz, iraunkortasunerako adierazle gakoa da.

Aztarna ekologikoaren kalkulua konplexua da, eta zenbait kasutan ezinezkoa, honek adierazle bezala bere muga nagusia ezartzen du; edozein kasutan, hainbat estimazio metodo daude, pertsona batek kontsumitzen dituen baliabideak eta ekoizten dituen hondakinen analisitik abiatuz. Oinarrian, bere emaitzak ondorengo alderdien behaketan oinarrituta daude: · Azpi-egiturak eta lan egoitzak urbanizatu eta sortzeko erabilitako hektarea kopurua.

Beharrezkoa den landare elikagaia emateko, beharrezkoak diren hektareak. · Abereak elikatuko dituzten larrerako azalera beharrezkoak. · Arraia ekoizteko beharrezkoa den itsas azalera. ·

· Gure kontsumo energetikoak probokatzen duen CO2a onartzeko beharrezkoak ditugun

baso hektareak. Zentzu honetan, ez luke bakarrik eragingo lortutako efizientzia energetiko graduak, hau lortzeko erabilitako iturriak ere eragingo lukete: energia berriztagarriak gero eta gehiago erabili, orduan eta aztarna ekologiko txikiagoa.

Ikuspegi orokor batetik, planetaren biogaitasuna biztanle bakoitzagatik 1,8 dela estimatu da, beste modu batetara esanda, lurraren alde produktiboa zati berdinetan banatu beharko bagenuke, planetako sei mila milioi biztanle bakoitzari 1,8 hektarea tokatuko litzaizkioke bere behar guztiak asetzeko urte baten bitartean. Gaur egun, biztanle eta urteko batezbesteko kontsumoa 2,23 hektarea da, beraz, modu orokorrean, planetak

33

KONTZEPTU TEORIKOAK sortu eta hartu ditzakeen baliabide gehiago kontsumitzen eta hondakin gehiago sortzen ari gara.

DATUAK Pertsonako Aztarna Ekologikoa handiena duten herrialdeen sailkapena (2003 urtea) Global Footprint Network-en arabera (Iturriak: www.wikipedia.org) Entitate geografikoa / herrialdea

Populazioa (pertsonak milioika)

Aztarna ekologikoa (hektarea / pertsona)

3

11.9

Estatu Batuak

294

9.6

Finlandia

5.2

7.6

Kanada

31.5

7.6

Kuwait

2.5

7.3

Australia

19.7

6.6

Estonia

1.3

6.5

Suedia

8.9

6.1

Espainia

41.1

5.4

Mexiko

103.5

2.6

Txile

15.8

2.3

Argentina

38.4

2.3

Venezuela

25.7

2.2

MUNDUA

955.6

2.23

Diru-sarrera altuak herrialdeak

6301.5

6.4

Diru-sarrera ertainak herrialdeak

3011.7

6.4

Diru-sarrera baxuak herrialdeak

2303.1

0.8

Arabiar Emirato Batuak

34

KONTZEPTU TEORIKOAK WEB ORRIAK ·

www.miliarium.com

·

www.vidasostenible.org

·

www.entelchile.net

·

www.huellaecologica.com

·

www.wwwf.org.mx

DOKUMENTU ERANSKINAK ·

Huella ecológica y sostenibilidad . www.cfnavarra.es

La huella ecológica . Raquel Moreno López. · Tu impacto sobre la Tierra: la huella ecológica . Ecosofia.org ·

ZOR EKOLOGIKOA Iturria: www.deudaecologica.org Iparreko ekonomiei zuzenduta dagoen Hegoaldeko herrialdeen erakargarri bat da, bere naturaren erabilera desegokia egitean sortutako kalte guztien errekonozimendua da: ingurumenean sortutako kaltea eta baliabide naturalen legez kontrako jabetzea, zehazki bioaniztasunarena. Alderdi nagusi bat biopirateria deiturikoa da, hazien eta indigena eta nekazari arbasoen ezagutzaren erabilera okerra eta jabetzea da. Arbasoen jabetza hau enpresek eraman zuten haziekin batera eta ez zuten onartu.

DATUAK * Iparreko herrialdeek, munduko populazioaren %20arekin bakarrik, planetaren aldaketa klimatikoaren %80an laguntzen dugu. * Nazio Batuek, lurraren xurgatze gaitasunaren gehiengoaren gainetik sortutako karbono tona bakoitzean, aldaketa klimatikoak eragindako galera ekonomikoa 58 eurokoa dela ikusten du.

35

KONTZEPTU TEORIKOAK * Euskal Herrian, karbonoaren zorra kontutan hartuz bakarrik, 22 mila milioi euro zor ditugu.

Aldiz, kanpo zorra, beste herrialdeek Euskal Herriarekin dutena, 700 milioi eurotakoa da.

WEB ORRIAK ·

www.deudaecologica.org

·

www.quiendebeaquien.org

·

www.ecologistasenaccion.org

·

www.ecoportal.net

DOKUMENTO ERANSKINAK Deuda ecológica y petróleo . Red Internacional Oilwatch. · ¿Qué es y como te afecta la deuda ecológica? . www.quiendebeaquien.org · Análisis e implicaciones del concepto de Deuda Ecológica . Luis Rico García. Bakea, Solidaritatea eta Antiglobalizazioa Saila, Economistas en Acción. · Lucha campesina y Deuda Ecológica . Mousolin Cristiano e Ivonne Yanez. · ECAS, Deuda Externa y Deuda Ecológica . Miguel Ortega Cerdá. · La Deuda Ecológica de Euskadi ¿Quién debe a quien? ·

DEFORESTAZIOA Iturriak: www.wikipedia.org Deforestazioa, basoen edo oihan-masen desagerpen prozesua da, batez ere, gizakiaren ekintzak eragina, zuhaitzen mozketa edo erretzea, istripuz edo eraginda. Naturarengan gizakiaren ekintzagatik sortua dago zuzenean, nagusiki, zur-industriek egindako mozketen eraginez, baita nekazaritzarako lurzorua lortzeko ere.

Herrialde garatuenetan beste eraso batzuk ematen dira, euri azidoa bezala, basoen biziraupena arriskuan jartzen dute. Egoera hau erregaietarako kalitatezko baldintzak eskakizunaren bitartez kontrolatu nahi da, sufrearen edukia mugatzea bezala.

36

KONTZEPTU TEORIKOAK Herrialde gutxi garatuetan oihan-masak urtetik urtera murrizten doazen bitartean, herrialde industrializatuetan berreskuratzen ari dira presio sozialak direla eta, basoak erakargarri turistikoetan eta aisialdirako lekuetan bihurtuz.

DEFORESTAZIAOREN ERAGILE GARRANTZITSUAK Iturria: www.monografias.com

ERAGILEA

DEFORESTAZIOAREKIN HARREMANA

Luberri eta erreketa nekazariak

Basoa garbitzen dute bizirauteko laborantzak salmentarako beste laborantzak landatzen dituzte.

Nekazari komertzialak

Basoak mozten dituzte merkatal laborantzak landatzeko, batzutan luberri eta erreketa nekazariak aldentzen dituzte, era berean, basoetara joaten dira.

Abeltzainak

Basoak mozten dituzte larreak landatzeko, batzutan luberri eta erreketa nekazariak aldentzen dituzte, era berean, basoetara joaten dira.

Ganadu txiki eta handiko artzainak

Abere txiki eta handiko artzaintza ekintzen gehikuntzak deforestazioa ekar dezake.

Zurginak

Egurra saltzeko zuhaitzak mozten dituzte; zurginek irekitzen dituzten bideek lurraren beste erabiltzaile batzuri sarrera irekitzen zaie.

Baso landaketen jabeak

Oihan lurraldeak eta aurretik moztutako basoak garbitzen dituzte plantazioak ezartzeko, pulpa- eta paper-industriari fibra hornitzeko.

Zur biltzaileak

Egurra jasotzearen gehigikeriak deforestaziora bideratu dezake.

Meatzari- eta petrolioindustrialak

Bide eta lerro sismikoek basorako sarbidea eskaintzen die lurraren beste erabiltzaileei; beraien ekintzek deforestazio lokalizatua barneratzen dute.

37

KONTZEPTU TEORIKOAK

ERAGILEA

DEFORESTAZIOAREKIN HARREMANA

Nekazal kolonizazio programen planifikatzaileak

Biztanleen birlokalizazioa landa ingurunera planifikatzen dute, finkapen proiektuekin gauza bera gertatzen da, bertako pobladoreak mugitzen ditu, hauek basoetara joanez.

Azpi-egituren planifikatzaileak

Eraikitako bide eta errepideek, landa sailen bitartez, lurraren beste erabiltzaileei sarrera eskaintzen die; enpresa hidroelektrikoek uholdeak eragiten dituzte.

DATUAK * Ia munduko oihan heze tropikal erdiak deusestuak izan dira. * 6 futbol zelai tamainako oihan heze sail bat eguneko minutu bakoitzeko suntsitzen da. * Hamarkada gutxitan, jatorrizko oihanen hiru larudena baino gehiago (3/4) betirako desagertu daitezke. * Ekintza zorrotz bat hasi ezean, 2000 eta 2030 urteen artean basoen seirena baino gehiago desagertua izango da. * Orain arte, planetako basoen %50 desagertu dira, geratzen diren %50etik %60a modu esanguratsuan kaltetua dago. * Planetako landare eta animalien %50 eta %90 artean basoen menpe daude. * Gaur egun ukitu gabe dauden basoen %75 hiru eskualdetan aurkitzen dira: Amazonia, Errusia eta Kanada. Deforestazioa doan egungo erritmoan, hurrengo hamarkadan baso hauen %75 desagertu ahal daitezke. * Gaur egun ukitu gabe dauden basoetan, bizi diren habitaten suntsipenagatik, beraien etorkizuna arriskuan ikusten duten 50 milioi indigena bizi dira. Hau guztia egur, nekazaritza eta abeltzaintzako eta mineralak atzeratzen dituzten konpainiak eraginda dago.

38

KONTZEPTU TEORIKOAK WEB ORRIAK · www.portalplanetasedna.com · suelos.ecoportal.net · www.ecoportal.net · www.greenpeace.org · www.wrm.org.uy DOCKUMENTU ERANSKINAK · La deforestación contribuye al cambio climático . Christopher Matthews. · La deforestación en el Perú . Jorge o. Elgegren.

BALIABIDEEN PRIBATIZAZIOA Estatuko enpresa bat edo ekintza publiko bat sektore pribatura pasatzeko ekintza horri probatizazioa deitzen zaio. Enpresa eremuan estatuak enpresa publiko bat saltzen duenean gertatzen da, momentu horretan estatuak saldutako enpresa horren kontrola izateari uzten dio, beraz, ez du gasturik eta onurarik, behar hau akziodunek wdo enpresaren jabeek eskuratzen dute. Estatuak ekintza bakarrik kontrolatzen du eta kontratuetan estipulatutakoaren arabera edo/eta zergen bitartez mozkinak jasotzen ditu.

Herrialde baten baliabide naturalen kudeaketa ekintza publiko bat izatetik, sektore pribatuaren eskuetara pasatzen denean baliabideen pribatizazioa ematen da.

DATUAK * 2000 urtean NDFk 12 herrialderi mailegua eman zien ura pribatizatzeko baldintzarekin. * 2001 urtean Hondurasen ura ACEA enpresarekin pribatizatu zen. Geroztik, salneurriak%100 baino gehiago igo dira.

39

KONTZEPTU TEORIKOAK WEB ORRIAK · www.agua.org.mx · www.zonaeconomica.com

DOKUMENTU ERANSKINAK · Regulación por Privatización de Recursos Naturales de uso común . Parra Valencia, Jorge Andrick, Cárdenas Ardila eta Laura Milena. · La privatización del mundo . Robert Kurz. · La privatización del agua en Honduras . Decia Machado.

40

MONOPOLIOA

HAZIEN KONTROLA

PATENTEAK

TRANSGENIKOAK

AGRO-ERREGAIAK

ELIKADURA

BERTAKO MERKATUAK

MULTINAZIONALAK

OSASUNTSUAK

VÍA CAMPESINA

BERTAKOAK

KALITATEZKOAK

PRODUKTUAK:

MUGIMENDUA:

ELIKADURA SUBIRANOTASUNA

KONTSUMO KOOPERATIBAK

BERTAKOA

GLOBALA

ELIKAGAIEN MERKATURATZEA

ELIKADURA SUBIRANOTASUNA

KONTZEPTU TEORIKOAK

41

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.2.- ELIKADURA SUBIRANOTASUNA 2.2.1. SISTEMAREN HAUSNARKETA-KRITIKOA MONOPOLIOAK Iturria: Esther Vivas ALAI AMLATINA, 03/12/2008, Barcelona. Los supermercados y la crisis alimentarĂ­a.

Agroelikadura katea, bere tarte bakoitzean (haziak, fertilizantes, eraldaketa, banaketa, etab.) multinazionalek kontrolatuta dago. Multinazional hauek mozkin handiak lortzen dituzte eredu agroindustrial liberalizatu eta desregularizatu bati esker. Sistema honek, pertsonen elikadura beharrak eta ingurumenarekiko errespetuaren aurrean enpresa hauen mozkinak aurrejartzen dituenak, gorengo politika eta nazioarteko instituzioen laguntza du.

Banaketa handiak, beste sektore batzuen modura, enpresaritza kontzentrazio altu bat du. Europan, 1987 eta 2005 urteen bitartean, banaketaren hamar multinazional handienen merkatu kuota, totalaren %45a esan nahi zuen eta datozen 10-15 urteetan %75era iristeko aukera zuela aurrikusi zen. Suedia bezalako herrialdeetan, supermerkatuetako kateek merkatu kuotaren %95,1 inguru kontrolatzen dute; Danimarka, Belgika, Espainiar estatua, Holanda, Britainia Handia eta Argentina bezalako herrialdeetako enpresa gutxitan kontrolatzen dute guztiaren %60 eta %45 artean. Sektorean megafusioak ohiko dinamikak dira. Modu honetan, korporazio handiek, beraien matrizea mendebaldeko herrialdeetan dituztelarik, planeta guztian zehar txikiagoak diren kateak bereganatzen dituzte, berain hedapena nazioarteko mailan ziurtatzen dute eta bereziki, hegoaldeko herrialdeetan.

Monopolio eta kontzentrazio honek, kontsumitzen duguna, zein preziotan erosten dugun, nondik datorren, nola izan den egina, zein produktuekin egina dagoen, etb. zehazteko garaian kontrol zorrotz bat ahalbidetzen du. 2006 urtean, salmenten kopuruagatik munduko bigarren enpresa handiena Wal-Mart izan ze eta munduko berrogeitamar enpresa handienen zerrendan ondorengoak aurkitzen ziren, fakturazio

42

KONTZEPTU TEORIKOAK ordenaren arabera: Carrefour, Tesco, Kroger, Royal Ahold eta Costco. Gure elikadura, salmenta xehetasunean kate handien interesen eskuetan dago eta hauen boterea krisi egoeretan bere gordintasun guztiarekin agertzen da.

Izan ere, 2008ko apirilean eta munduko elikadura krisi egoeraren aurrean, Estau Batuetako supermerkatu bi kate handienek, Sam s Club (Wal-Marten jabetzan) eta Costco (mayoristen salmenta), bere dendetan arroz salmenta mugatzera apustu egin zuten, zereal honen hornikuntzan murrizketa posible bat aipatuz. Sam´s Club-en hiru motatako arroza mugatu zen (basmati, jasmine eta ale luzea), hala nola, bezeroen bederatzi edo kilo gehiagoren zakuak erosketa mugatu zen, gehienez lau kilo erostera; Costco-n hirina eta arrozaren salmenta mugatu zen eskariaren gehikuntzaren aurrean. Britainia Handian Tilda-k (lbasmati arrozaren inportatzaile nagusiena mundu mailan) salmenta handizkako salmenta denda batzutan arrozaren salmentan mugak ezarri zituen. Neurri honekin agerian jarri zen banaketa kate handiek zuten gaitasuna, produktu zehatz batzuren erosketa eta salmentan eragiteko, hauen banaketa mugatzeko eta prezioen finkapenean eragiteko. Gertakari hau ez zen gertau Estatu Batuetan, ezta II Gerrate Mundialaren ondoren ere, orduan, petrolio, pneumatikoak eta bonbilen bilketa murriztu zen, baina, ez elikagaien murrizketa.

AGROINDUSTRIA Iturria: Crisis alimentaría: ¿y si habláramos en serio? Mónica Vargas Collazos (Ecologistas En Acción aldizkaria) Nekazal sektorean KME bezalako aktoreek ezarritako merkatu askeko politikak, pobretutako herrialdeek zituzten muga-zergak eta babesak desegitean, ekoizpen kate osoaren enpresa kontzentrazioaren arduradun ere badira. Izan ere, Ian Angus-ek planteatzen duen bezala elikadura industria orokorra ez dago antolatuta gosea dutenei elikatzeko, agronegozio korporatiboarentzat mozkinak sortzeko antolatuta dago . Modu honetan funtzionatzen du: urte honetan, agroindustrian jarduten duten konpainia nagusiek, negozio eta irabazien bolumenaren hazkundea bikaina izan dela adierazi dute.

Cargill estatubatuarraren irabazi garbiak, apririlean %86 igo ziren,

43

KONTZEPTU TEORIKOAK aurreko urteko datuen aurrean, 653 milioi euro batuz. Bunge-ren salmentek %70 hasi ziren eta ADM-renak %64. Dirudienez, krisiak enpresa hauei ez diete eragiten, zein da enpresa hauek duten eragin gradua? Ekoiztua izango dena, nola ekoiztuko den zehazten dute, prezioak zehazten dituzte eta elikagaiak nork ekoiztuko dituen hautatzen dute.

Horrela adibidez, Cargill, ADM, ConAgra, Bunge eta Dreyfus-ek zerealen munduko merkatuaren %80a baino gehiago dute mendean, Monsato aldiz, merkatal hazien enpresa nagusiena da eta agrotoxikoen sektorean bosgarrena. Sojaren kasu zehatzean, Bunge, ADM eta Cargill-ek munduko merkatuaren %75a eta Europar Batasuneko industria prozesadorearen %80 kontrolatzen dute.

Adierazi behar da, garraioaren sektorean agroerregaien erabileraren sustapen aktiboa, nekazal eredu industrialaren sakontasun bat izateaz gain, oraintsu, elikagaien prezioaren igoeraren zergati bat bezala nabarmendua izan da, Lankidetza eta Garapen Ekonomikorako Erakundearen (OCDE) eskutik. Horrela, erregai hauen aldeko neurrien eraginez, erakunde honek gariaren prezioa epe ertainera %5 igoko dela kalkultzen du, artoa %7 eta landare olioak %19.

Nekazal industria ereduak beste krisi global batean ere baditu ondorioak: aldaketa klimatikoa. Nekazaritza industriala eta berarekin doan deforestazioa, negutegi-efektuko gasen isurtzearen %13,5 eta %18,2ren arduradun dira hurrenez hurren. Hemen elementu erabakigarri bat azpimarratu behar da: gaur egun ezinezkoa da egoki pentsatzea nekazal eredu industriala petrolioarekin erlazionatu gabe. Bere ekoizpenaren fase guztietan erregai fosilak esku hartzen dute.

Agroerregaien arloan, paradoxa baten aurrean aurkitzen gara: garraio sektorean sustapena egiten da (gas-isurtzearen %13,5aren arduraduna da), petrolioaren hautabide bat bezala.

Hala eta guztiz ere, ekoizpena eskala handian egiten denez eta Iparreko herrialdeetan kontsumi energetikoaren behar handiei bereziki erantzun nahi denez, nekazal eredu industriala indartzea inplikatzen du, isurpenen sortzailea. Beraz, ingurumen terminoetan, irtenbide bat izatetik oso hurrun dago. Efizientziari dagokionez, OCDE berak nabarmentzen du, gaur egun %1eko murrizketa garbi baten arduradunak agroerregaiak direla, garraioari lotutako berotegi-efektuko gase-isurpenetan.

44

KONTZEPTU TEORIKOAK TRANSGENIKOAK Iturria: Greenpeace Transgeniko bat (Genetikoki Aldatutako Organismoa, GAO), organismoaren geneak manipulatuz aritfizialki sortua izan den organismo bizidun bat da. Ingeneritza genetikoaren teknikek, izaki bizidun baten (birusa, bakteria, landare, animali edo gizakia ere) ADNaren (material genetikoa) segmentuak isolatzen dituzte, beste izaki baten oinordetzako materialean barneratzeko.

Adibidez, Espainian landatzen den arto transgenikoak, intsektuen aurkako sustantzia bat ekoiztea ahalbidetzen dion bakteria baten geneak darama.

Hobekuntza genetikorako ohiko teknikekin duen oinarrizko desberdintasuna, espezien arteko mugak igarotzea uzaten dute eta horrela, naturan existitzen ez ziren izaki bizidunak sortzen dituzte. Zalantzan dagoen eredu zientifiko batean oinarritutako eskala handi batean egin de saikuntza bat da.

Laborantza hauek ingurumenarentzat eta nekazaritzarentzat ekartzen dituzten arriskuak hauek dira: nekazaritzan toxikoen erabilera, kutsadura genetikoa, lurraren kutsadura, bioaniztasunaren galera, intsektu eta “belar txarren” erresistenzien garapena edo espero ez ziren ondorioak beste organismo batzutan. Ekosistemarengan sortutako ondorioak atzeraezinak eta aurretik jakin ezin daitekeenak dira.

Gure elikaduran edo kontsumitzen ditugun animalien produktuetan dauden GAOen osasun arriskuak epe luzera ez dituzte zuzenki ebaluatzen eta hauen norainokoa oraindik ezezaguna da. Alergia berriak, toxiko berrien agerpena eta espero ez diren ondorioak dira arriskutako batzuk.

GAOak munduko elikaduraren kontrola indartzen dute, enpresa multinazional gutxi batzuren eskutik. Elikaduraren diktadore hauen armarik gogokoenak dira, eta gosearen aurka borrokatzeko bitarteko bat sortu ordez, elikadura arazoak areagotzen dituzte.

Laborantza transgenikoen erabilera gehiegi onartu dituzten herrialdeak, nekazaritza ez iraunkorr baten adibide garbia dira. Argentinan, esaterako, soja transgenikoaren gehiegizko sarrerak nekazaritzaren krisia larriagotu zuen, lehen mailako basoen suntsipenaren

45

KONTZEPTU TEORIKOAK gehikuntzarekin, nekazari eta baserriko langileen lekualdatzearekin, herbiziden erabileraren hazkuntzarekin eta bertako kontsumorako elikagaien ekoizpenaren ordezkatze larri batekin.

AGRO-ERREGAIAK Iturria: CD Novedades PAC-Biocarburantes. COAG Biomasaren eta nekazal azpi-produktuen produktu bezala lortutako erregaiak dira.

Erregaiak bezala erabiltzera zuzendua dauden laborantzetatik eta nekazal, agroindustrial eta abere azpi-produktuetatik zuzenean eratorritako biomasa (jatorria prozesu biologiko batean izan duen edozein materia organiko da) da nagusiki.

ยง

Bioerregaien industria

Lehengaiak, elaboratutako produktuetan gehiegizko moduan eraldatzeko helburua duten prozesu eta ekintza multzo bat da industria.

Bioetanola: Bioetanola, landareen materia organikoan dauden azukreen fermentazioagatik sortzen da. Prozesu honetan alkohol hidratatua lortzen da, %5 inguruko ur edukiarekin, deshidratatua izan ondoren erregai bezala erabil daiteke.

Lehengaia: - Zerealak: Garia, garagarra, oloa, zekalea, basartoa, artoa eta arroza.

- Azukreak: azukrea ( azukre-erremolatza eta azukre-kanabera ), mila, menaza (erremolatxa- eta kanabera-melaza).

- Biomasa: Egur gogorra (eukaliptoa), egur biguna (pinua), agroindustrial erregaiak (ahotza), laborantza agroenergetikoak (kardua).

46

KONTZEPTU TEORIKOAK Biodiesela: Biodiesela erregai berriztagarri bat da, etxekoa, diesel motorra dutenentzat eta bere jatorria, animali-koipe edo landare-koipeetatik eratortzen da, esaterako soja olioa bezala.

Ez dira gauza bera biodiesela eta landare-koipe gordina. Bigarrenak lehenengoa egiten du posible, transesterifikazio izeneko prozesu kimiko baten ondorioz. Biodiesela elaboratzeko lehengaiei ematen zaien tratamenduak bigarren mailako produktu bat sortzeko erabiltzen da: glizerina.

Lehengaia: - Ohiko landare-olioak: Girasol olioa, koltza olioa, soja olioa, koko olioa, palma olioa.

- Landare-olio alternatiboak (ekoizten diren herrialdeen klimara egokitutako olioak): Brassica carinata olioa, Cynara cardunculus olioa, Camelina sativa olioa, Crambe abyssinica olioa, Pogianus olioa, Jatropha curcas olioa.

- Genetikoki aldatuak izan diren landare-olioak: Girasol olioa, oleiko altukoa.

- Erabilitako frijitu olioa.

- Animali-koipeak: behi-gantza, bufalo-gantza.

- Aceites de otras fuentes a partir de algas, hongos y bacterias.

Biogasa: Biogasa, materia organikoen bakteriek liseriketa anaerobikoaren bitartez ekoiztutako erregai gaseosoa da. Gas honen osagai nagusiena metanoa da (CH4) %50 eta %70 arteko proportzio batean, eta karbono dioxidoa (CO2), hidrogenoa, nitrogenoa eta hidrogeno sulfuroa bezalako gasen arrastoekin.

Lehengaia: - Abeltzaintzako hondakinak - Hondakin-Uren Estazio Araztaileeko lokatzen hondakinak (EDAR) - Arazketa lokatzak - Industria efluenteen hondakinak - Hiri Hondakin Solidoak (HHS)

47

KONTZEPTU TEORIKOAK ELIKADURA EZ DA JOKO BAT, BIZITZA DA Iturria: http://www.nodo50.org/plataformarural/ Estatuek, Nazioarteko Instituzioek (FAO-NAZIO BAUTAK), nekazal politika arloan ardurak dituzten botere publiko guztiek, nekazari erakundeak eta oro har, Munduko herritarrak, EZEZKO BIRIBILA ESAN BEHAR DIOGU NEKAZARITZA INDUSTRIAL EREDUARI, eredu hori ondoren azaltzen diren ezaugarriak dituelako: -ANTISOZIALA: Lehiakortasunaren dinamikan sartzen ez diren nekazariak kanporatzen ditu, nekazariak teknologiagatik aldatzen ditu, familiako ustiapena ezabatuz eta horrek sozialki, ekonomikoki eta ingurumenean ordezkatzen duen guztia kontutan hartuz, nekazal exodoaren dinamika bizirik mantenduz.

-JASANGAITZA: Ekoizten den energia adina kontsumitzen du.

-EZ-EMANKORRA: Nekazal lurralde batzutan ekoizpenak (produktibismoa) asko handitzen ditu, beste zenbait abandonatuz edo marginatuz.

-BIDEGABEKOA: Diru kopuru handiak mugitzen ditu esku gutxiren artean. Eredu honentzat, Europar Batasunak ematen duen laguntza ekonomikoaren %80a, jabeen %20ak eramaten dute, horrek ez du esan nahi landako profesionalak direnik.

-ANTIEKOLOGIKOA: Lurra, urak, atmosfera, elikagaiak kutsatzen ditu.

-ANTISOLIDARIOA: Merkatuko arau maltzurren arabera sortzen da, horrek gutxi garatutako herrialdeengan (konpetitiboak) dituen ondorio eta eragin guztiekin eta bereziki, aipatutako herrialdeetan, babesgabetasun handiena duten populazioko sektoreetan.

-ANTINEKAZARIA: Lehiakortasun gutxiena duen nekazal populazio aktiboaren murrizketa etengabeak, nekazal populazioaren despopulatzea eta zahartzea dakar.

48

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.2.2. VÍA CAMPESINA Iturria: http://viacampesina.org/main_en/index.php ELIKADURA SUBIRANOTASUNAREN DEFINIZIOA Elikadura Subiranotasuna, herriek, herrialdeek eta estatuko batasunek nekazaritza eta abentzaintzako eta elikagaien ekoizpen politikak definitzeko eskubide da, hirugarren herrialdeei dumping a inposatu gabe. Elikadura Subiranotasuna, bertako komunitateen beharrekin adostasunean, elikagaien ekoizpena eta kontsumoa antolatzea da, etxe bertako ekoizpen eta kontsumoari lehentasuna eskainiz. Elikadura Subiranotasunak, nekazal eta abeltzaintza ekoizpen nazionala babesteko eta erregulatzeko eskubidea barneratzen du, baita etxeko merkatuak nekazari bikainen dumping-etik eta beste herrialdeetako prezio baxuko inportazioetatik babestea ere. Lurrik gabeko nekazariek, nekazal ekoizleek lurra, ura, haziak eta ekoizpen baliabideak eta zerbitzu publiko egokietara sarbidea izan behar dute. Elikadura Subiranotasuna eta mantenugarritasuna lehentasun gorena duten elementuak dira, merkatu politikak baino lehen.

ZER DA VÍA CAMPESINA? Vía Campesina talde desberdinak osatutako nazioarteko mugimendu bat da: Nekazariak, ekoizle txiki eta ertainak, emakume baserritarrak, indigenak, lurrik gabeko pertsonak, nekazari gazteak eta nekazal langileak. Gure kideen baloreak eta oinarrizko interesak defendatzen ditugu. Mugimendu autonomo, plurala, multikulturala, askea, afiliazio politiko, ekonomiko edo bestelakorik gabea. Via Campesina osatzen duten erakundeak Asia, Afrika, Europa eta Amerikar kontinenteko 56 herrialdeetatik datoz. §

Helburua Solidaritatea garatu; berdintasun, genero berdintasun, justizia sozial harremanak bultzatzeko, kide diren erakundeen artean aniztasunaren unitatea garatu; lurra, ura, haziak eta beste zenbait baliabide naturalen babesa eta lorpena garatu; elikadura subiranotasuna garatu; nekazal ekoizpen iraunkorra garatu; eta ekoizpenean oinarritutako berdintasuna garatu, eskala txiki eta ertainean.

49

KONTZEPTU TEORIKOAK Zer da defendatzen duguna? o Elikagai osasuntsuen ekoizpen nekazal eredua o Herrien Elikadura Subiranotasuna o Elikagaien ekoizpenaren eta banaketa kateen deszentralizazioa

GIZARTE POLITIKA MUGIMENDUA VĂ­a Campesina-k bere aldarrikapenak nekazal mugimenduarenak soilik ez direla ulertzen du, Elikadura Subiranotasunetik beste sektore batzuk ere onura atera dezaketeela ulertzen du. Ikuspegi horretatik, Via Campesinak, beste gizarte mugimenduekin egindako loturak dinamika jarrai bat izan behar dutela ulertzen du, eta hauek erakunde guztiak indartzen lagundu behar du. Horrela, Via Campesinak hainbat ekologista, kontsumitzaile, nekazal sindikato erakundeekin dituen loturak eta batera egindako ekintzak ez dira arraroak.

50

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.2.3. HAUTABIDEEN SUSTAPENA: BERTAKO KONTSUMOA ETA KONTSUMO EKOLOGIKOA: KONTSUMO TALDEAK Kontsumo ekologikoko taldeak elikagaien banatzaile handien aurrean hautabide bat dira. Pertsona kopuru aldakorrak osatzen dute, kontsumitzen dituzten elikagaien kalitatea eta planetan dituzten ondorioengatik kezkatuak, bai gizartean baita ingurumenean ere.

Elkartzea erabakitzen dute bertako ekoizleei zuzenean erosteko. Zenbait kasutan, produktuak ekologiko bezala ziurtatuak egon daitezen eska daiteke, beste batutan, modu intentsibo-industrial batean ez ekoiztuak izatea eskatzen da eta ez erabiltzea ez Transgenikorik ezta agro toxikorik ere.

Kontsumo talde hauen hautabide honen barnean, esan dugun moduan, bi motatako produktuak nagusitzen dira: Ekologikoak: Nekazaritza ekologikoa edo bere sinonimoak, organikoa edo biologikoa, baliabide naturalen erabilera bikainean oinarritutako nekazal ustiapen autonomo bat landatzeko sistema bat da, sintesiko produktu kimikorik erabili gabe, edo genetikoki aldatutako organismorik (GAOak) gabe, -ez ongarri bezala, ezta izurriteak gainditzeko-. Horrela, elikagai organikoak lortzeaz gain, lurraren emankortasuna babesten da eta ingurumena errespetatzen da. Hori guztia modu iraunkor eta orekatuan.

Nekazaritza ekologikoaren helburu nagusiak hauek dira: ekosistemekin modu integratuan lan egin; lurren emankortasuna mantendu eta hobetu; hondakin kimikorik gabeko elikagaiak ekoiztu; baliabide berriztagarri eta bertako kantitate handia erabili; sistemaren eta bere inguruaren aniztasun genetikoa mantendu; nekazal tekniketatik eratortzen den kutsadura ekidin; nekazariek beraien lana modu osansungarri batean egitea ahalbidetu.

Locales: Kontsumo taldeak produktu ekologikoak erosten saitzen dira, baina batez ere, bertakoak. Honi garrantzia handia ematen zaio hainbat arrazoiengatik: - Bertako ekoizleei laguntzen zaie, urruneko produktuak erostea ekiditen.

51

KONTZEPTU TEORIKOAK Inportatutako produktuak erosten ditugunean, mozkinaren zati handi bat, osoa ez esateagatik, geroz eta kontzentratuagoa den sektoreko multinazionalen eskuetan geratzen da, kontsumo katearen pausu gehiago monopolizatzen dituzte (ekoizpena, esportazioa, banaketa ), hori dela eta, bertako nekazal ekonomia desagertzen doa, bai hemen, baita produktua inportatu dugun herrialdean ere.

- Bertako produktuak bertako ekoizleei erostean, produktu horren mozkina bertako zirkuituaren bitartean mugitzen da, horrela aberastasuna sortzen da eta enplegua sortzen du.

- Hemen egindako produktuak erostean, produktuaren ingurumen-eragina gutxitzea lortzen da, energia eta botatako CO2 gutxiago da, produktuak egiten dituen kilometro kopurua gure platerera iritsi arte txikiagoa da.

Kontsumo taldeek garrantzi handia ematen diote bitartekari handirik gabe ekitea. Hau hainbat arrazoiengatik egiten da: - Gaur egun, elikagaien banaketa arloan, ekoizle zein kontsumitzaileek pasa behar duten botilaren lepo handia banatzaile kate handiak dira.

Hori dela eta, beraiek dira prezioa jartzeko gaitasuna dutenak, bai ekoizleareintzat, baita kontsumitzailearentzat ere. Bitartekaririk gabe egitean, produktuaten mozkina ekoizleak geratzea lortzen dugu, hau da zaindu beharko litzatekeena.

- Mozkinaren zati handiena ekoizlea geratzen denez, nekazaritza etxekoa, bertakoa eta ekologikoa negozio errentagarri bat izan dadin ekiten ari gara, ondorioz, baserritik hirirako gehiegizko exodoa geldiarazten da.

Nekazaritza mota honek gure lurrak babesten ditu, gure ekosistemak eta gure baliabide naturalak, horrela, nekazaria ez da bakarrik elikagaien ekoizlea, guren inguru naturalaren zaindaria ere bada.

- Ekoizleen eskuetatik zuzenean erostean bitartekari handi asko ekiditen dira, produktuen salneurria leihakorra da, edozein supermerkatuko label elikagaien prezioarekin konparatzen badugu, merkeagoa irtetzen da.

52

KONTZEPTU TEORIKOAK Bestalde, bertako kontsumoaren ikuspegitik, merkatu txikiaren sustapenak garrntzi handia hartzen du azalera handiko merkatalguneen aurrean.

Merkatu txikia da kokatuta daogen auzoa bizirik mantentzen duena, bertako ekonomiari dinamismoa ematen dio, kalitate handiagoko enplegua sortzen du eta kontsumitzaileenganako harrera gertutasun gehiagorekin hartzen dituzte azalera handikoetan baino.

Gainera, bertako merkatuan errazagoa da bertako produktuak aurkitzea azalera handiko guneetan baino. Azalera handiko guneetan aurkitzen diren produktuen aldaera delakoaren aurrean, esan behar dago aldaera ez dela hainbestekoa, produktuen jatorria kontutan hartzen badugu, gehiengoak sektoreko multinazional gutxi batzutan kokatzen dira.

DATUAK · Munduko 22 herrialdeek munduko merkatuaren %75a kontzentratzen dute. Herrialde hauek beraien parte hartze portzentai ordenaren arabera hauek dira: EB (%16), Alemania (%8,2), Japon (%7), Erresuma Batua (%5), Frantzia (%5), Kanada, Txina, Italia, Hong Kong (%4), eta ondoren Holanda, Belgica, Korea, Mexiko, Taiwán, Singapur, Espainia, Malasia, Suedia, Errusia, Suitza, Australia eta Austria bakoitza %2 ingururekin.

WEB ORRIAK · www.ecoportal.net · www.soberaniaalimentaria.net

DOKUMENTU ERANSKINAK · Soberanía AlimentarIa. Hacia la democracia en sistemas alimentarios locales . Michael Windfuhr eta Jennie Jonsén. · Colección Soberanía AlimentarIa . Mugari k gabeko albaitariak. · Conferencia sobre Soberanía AlimentarIa en el Foro Social Mundial de Porto Alegre.

2002.

53

Zona frankoak Maquilas

KOMUNITATE ZIRRARA

ERAIKUNTZA INDUSTRIALAK HEGOALDEAN

langabezia

Gizarte Erantzukizuna

DESLOKALIZAZIOA

MULTINAZIONALAK

GIZARTE ERANTZUKIZUNA

IPARRA

KONTZEPTU TEORIKOAK

54

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.3.- GIZARTE ERANTZUKIZUNA 2.3.1. ENPRESAK HEGOALDEAN DESLOKALIZAZIOA Iturriak: http://dialnet.unirioja.es/servlet/autor?codigo=12466; http://www.rebelion.org/noticias/2008/7/70137.pdf Deslokalizazioa hainbat modutan defitua dago, baina, definizio batean adostasuna badago: "Ekintza produktiboen aldaketa herrialde industrializatuetatik garapenean dauden herrialdeetara, duten per kapita errenta baino maila zerbait baxuagoa izateagatik ezaugarrituak daude, eta ondorioz, lanean daudenen batezesteko soldata baxuagoa da". Hala ere, enpresa bat deslokalizatzeko arrazoiak hainbat dira eta horregatik definizio zabalago bat ematen da: Atzerriko inbertsio zuzenaren deslokalizazioa esaten zaio, herrialde batean kokatuta dagoen enpresa batek bere ekintza osoa edo zati bat uztea erabakitzen duenean beste herrialde batean kokatzeko, bere arrazoia edozein dela ere .

Deslokalizazioaren defentsoreek arrazoitzen dute Hori horrela da, atzerapen handiena duten eta lehen mailako kostu zama handiena duten ekintzak galtzean, ateratzen direneko lurraldeak epe luzera balore eta lehiakortasun abantaila gehiago sortzeko, besteetan espezializatzera behartuta egongo dira, beste aukerarik ez dute izango. Eta, gainera, denora aurrera doan einean, egina bezala ematen da, ekintza sortu zeneko espazioko kontusmitzaileek, lehen lortzen ziren produktuak prezio baxuagoan gozatu ahal izango dituzte. Deslokalizatutako ekintza hauek jasotzen dituen lurraldeak dituen abantailez gain, epe ertain eta luzera eskala orokorrean ongizatearen hazkunde garbia inplikatzen du .

Deslokalizazioaren aurkako argumentuak sendoak dira. Deslokalizazioaren aurkariek, goian aipatutako aukera bakarrik emango litzateke konpetentzia perfektua duten merkatuak orokortuak daude eta modu asimetrikoan enpresa guztietan ekoizten diren galera eta mozkinak, lurralde guztien artean bikain konpensatutako modu batean berrizendatzea ahalbidetzen duten, birroreka eta birrordainketa mekanismoak daude .

55

KONTZEPTU TEORIKOAK Azken batean, deslokalizazioa enpresek, beraientzat mozkinak ateratzeko metodo bat da, herrialde hartzaileen lan baldintza txarrengatik baliatuz eta akotan, ingurumen arloan legedi arduragabeetaz aprobetxatzen dira. Deslokalizazioa jasaten duten herrialdeentzat, hau lanpostuen galeran eraldatzen da. Hain zuzen ere, deslokalizazioaren mehatxu bera langileak beldurtu eta sindikatu erresistentzia menderatzeko eta eduki atzeragarriak dituzten konbenioak edo itunak onartzea lortzeko erabiltzen ari da.

Ez hori bakarrik, deslokalizazioa babesten duten hainbat ekonomistek baieztatzen dute adiskidetze eta zentzuzko tonoa sindikatuen aldetik; bertako agintarien aldetik aldarte harkorragoa, paisaian enpresen eragin estetikoa traba egiten dien bozkatzaile batzuren sirena hotsengatik engainatzen utzi gabe, eta azkenik, eskualdeetako goreneko agintariein eskutik jarrera egokiagoa, batzutan enpresak GKEk ez direla ahaztu egiten dute .

Deslokalizazioaren aurkariek hau ekiditeko hainbat neurri hartzea proposatzen dute:

·

Errentagarriak diren lantokien itxiera eta deslokalizazioa debekatzea.

· Berregituraketa plan bat atzera botatzeko enpresa komiteak duen gaitasuna,

enpresako egoera ekonomiko-finantzieroa ezagutzeko beharrezkoa den informazioa lortzen den bitartean. · Deslokalizatutako enpresen birrinportatutako produktuentzak zerga fiskaen

ezarpena. · Deslokalizatzen diren enpresengandik jasotako laguntza publikoen itzulpena

eskatzea.

Bestalde, Gizarte Erantzukizun Korporatiboa lantzen duten enpresen artean eta kooperatibetan, hasiera batean errentagarritasun ekonomikoa parametropean bakarrrik funtzionatzen ez dutenak, enpresa estrategia bat aukeratu behar izan dute:

56

KONTZEPTU TEORIKOAK multilokalizazioa. Bertako enpleguak mantendu eta sustatu nahi dira, kanpoan enpresa berriak irekiaz, merkatu berrietan barneratuz .

DATUAK

WEB ORRIAK · http://www.tecnociencia.es/especiales/deslocalizacion_empresarial/1.htm ·http://es.wikipedia.org/wiki/Offshoring

57

KONTZEPTU TEORIKOAK ZONA FRANKOAK Iturriak: http://es.wikipedia.org/wiki/Dep%C3%B3sito_franco http://www.tipitapa-zonasfrancas.info/es/node/63 www.ilo.org/public/french/dialogue/download/wp3espagnolfinal.pdf http://www.rcci.net/globalizacion/2003/fg353.htm Gune franko bat (gune ekonomiko askea bezala ere deitua), zenbait zerga-onura, merkantzien inportazio eskubideak ez ordaintzea edo zerga batzuk ez kobratzea, gozatzen dituen herrialde baten lurralde mugatua da. Herrialdeetako gobernu askok gune frankoak ezartzen dituzte aldendutako edo muturreko eskualdeetan, ondasunak erakartzeko eta eskualde beraren garapen ekonomiko sustatzeko helburuarekin.

Aipatutako zerga-onuren artean ondorengoak azpimarratzen dira ohikoenak direlako: - Enpresa erabiltzaileentzat 10 urteko errenta zergaren %100eko salbuespena, eta enpresa operadora edo gune frankoetarako 15 urte.

- Makineria, taldea, tresnak eta ordezko piezen inportazioari zergen ordainketan salbuespen osoa.

- Gizartearen sortzea, aldaketa, fusioa eta eraldaketagatik zergaren salbuespena.

- Inguruan dauden ondasun higiezinak emateari buruzko zergen ordainketaren salbuespen osoa.

- Salmenta edo kontsumo selektiboko zeharkako zergen salbuespen osoa.

- Herri zergen salbuespen osoa.

- Inguruan elaboratutako produktuen esportazio zergaren salbuespen osoa.

Gune frankoak sortzeko ideia erraza da. Atzerriko enpresentzat ingurune fiskal atsegin bat sortzean, hauek herrialdera sartuko dira, atzerriko azken inbertsio zuzena lortuz.

Bestalde, Gune Franko hauek enplegua sortzen dute (zuzena edo zeharkakoa) eta epe ertainera enpresak herrialdean geratzera laguntzen dute, kasu honetan Gune Frankoetatik kanpo eta beraz, ordaindu behar duten zergengatik diru-sarrerak sortuz.

58

KONTZEPTU TEORIKOAK Hala ere, praktika desberdina da. Gune Frankoen aurkariek egiten dituzten kritika nagusiak bi dira. Herrialde baten garapenaren alde enpresa batek dituen bide nagusienak, aberastasuna eta enpleguaren sorrera dira. Gune Frankoetan kokatzen diren industrien kasuan, aberastasunaren sormena erlatiboa da, zergak ez dituzte ordaintzen eta elaboratzen dituzten produktuak esportaziorako dira (horrek barneko merkatua dinamizatzen du). Bestalde, askotan sortutako enpleguaren kalitate baxua dela eta, erdiesklabutasunarekin zerikusi handiagoa du enplegu duin batekin baino.

Izan ere, Gune Frankoek eskaintzen dituzten prestazioetako bat, zergen salbuespenaz gain (...) araudi ingurune lasai batean GFIetan (Gune Franko Industrialak) jadanekotasuna, lan eskubideei eta laneko arauak betetzeari dagokionez ere .

Maquilas, gune frankoen adierazgarrietako batean bihurtu dira. Maquilas-etan soldatako langileak esplotazio handiagoa jasaten dute, bereziki emakumeen esku-lanaz abusatuz.

Funtzionatzen duten herrialdeetara aurreratutako teknologia ez dutenez eramaten, metropolitik muntatzeko tresnak inportatzen dira esportatzeko eta askotan, esportaziotako gune berezietan kokatuta daudenez, zerga salbuespenetaz gozatzen dute; hirugarren munduko ekonomien hobekuntza ez dute ematen eta lan eskaintza handitzean langabezia areatgotzen dute. (...) Maquilas-en erabilera, hiru hamarkadatan zehar aplikatzen doan metodoa, ez du garapen nazionala, eskualdekoa edo enprea horien hiri hartzaileen garapena sustatzen. Emaitza honek ez du harritu behar, maquila-ren ideia atzerapena eta munduko herrialde pobreetako eta eskualde deprimituenen esku-lan merkean oinarritzen da. Pobrezia maquilaren sine qua non da. (...) maquila motako ekoizpenak gainontzeko ekonomiatik isolatuta funtzionatzen du eta herrialdeko barneko merkatuarekin harreman esanguratsu gabeko gune bat da, bakar bakarrik esportaziorako mugatua den ekoizpena baita.

59

KONTZEPTU TEORIKOAK DATUAK Herrialdeak eta Gune Frankoen kopurua:

1975

1986

1995

1997

2002

GF DUTEN HERRIALDEAK

25

47

73

93

116

GKen KOPURUA

79

176

500

845

3.000

2004 urtean Nikaraguan: Zona franko erregimenaren azpian 82 enpresa zeuden.

Ekoizpenaren %74a arropa zen.

Ekoiztuaren %99a EBtan saltzen da.

Langilegoaren %85 inguru emakumenak dira, gehienak 18 eta 30 urte bitartekoak.

Esportazioak: 2002 urtean, Kolonbian, Gune Frankoetako esportaziek, esportazio nazionalen %9,3a suposatzen zuten. Baina, 2006 urtean %40 suposatzen zuten.

2006 urtean Kenyan, GFetako esportazioek, esportazio nazionalen %86,9a suposatzen zuten.

Enplegua: Filipinetan 2002 urtean, GKek 820.960 pertsonei lana ematen zien eta 2006 urtean 1.128.197 pertsonek egiten zuten lan.

Mexikon 2006 urtean GFetan 1.212.125 pertsona zeuden lanean.

60

KONTZEPTU TEORIKOAK WEB ORRIAK · http://www.tipitapa-zonasfrancas.info · http://www.i lo.org /public/spanish/dialogue/sector/themes/epz.htm

PRODUKTUEN GARRAIOAREN AZTARNA EKOLOGIKOA Iturriak:http://www.mma.es/portal/secciones/info_estadistica_ambiental/estadistica s_info/analisis_ocde/index.htm Aztarna ekologikoa ekologikoki produktiboa den lurraldearen eremua (laborantzak, larreak, basoak edo ur-ekosistemak), erabilitako baliabideak ekoizteko eta definitu gabeko bizitza modu espezifikoa duen populazio batek ekoiztutako hondakinak bereganatzeko beharrezkoa da . Pertsonen, hirien, herrialdeen... aztarna ekologikoa kalkultzeko garaian hainbat alderdi kontutan hartu behar dira.

Horietako bat garraioa da. Hain zuzen ere, garraioak berebiziko garrantzia du mundu globalizatuan. Hala ere, garraioak ingurumen eragin handiak ditu, hauek direla eta: - Energia kantitate handia behar du.

- Azpiegitura handiak behar ditu, berez eragin altua baitute. Gainera, azpiegitura horien eraikuntzak lehengai eta energia kantitate handia eskatzen du.

- Garraioa, berez zarata, hesi efektu... moduko ingurumen eragina sortzen baitu.

Bistan dago, bizi garen gizartean garraioa beharrezkoa da. Galdera hau da, garraioaren erabilera zentzuduna egiten al dugu? Produktuen esportazio eta inportaziora zuzendua dagoen merkatu askeko eredu ekonomikoari entzuten badiogu, erantzunaren zati bat aurkitu dezakegu: Zergatik Nuremberg-en saltzen diren saltxitxak Molako hiltegira, Napolesetik gertu, eraman diren bavariar txerriekin egin behar dira? Eta, zergatik Suitzan egin eta saltzen diren pijamak Portugaleraino joan behar dute botoiak josi ahal izateko? Zergatik Ipar

61

KONTZEPTU TEORIKOAK itsasoko ganbak, Alemanian saltzen direnak, Marokon garbitu behar dira? Stockholmgo supermerkatuetara ur irlandarra iritsi behar al da eta gainera ur alemaniarra baino prezio bajuagoan? Eta Alto Adige-ko gure speck-a belgikar txerriekin egin behar al da? Eta Grigioni-ko okel lehorra brasildar txerriekin? Ginebrako corn flake-ak argentinar artoarekin? Eta Napoleeko pizza txinatar tomateekin? Eta Genoako pestoa, Vietnamgo albakarekin? .

Hain zuzen ere azken hamarkadan, merkantzien garraioa BPG baino gehiago hasi da, beraz, BPG eta merkantzien garraioaren eskariaren arteko konexioa murrizteko helburu komunitariotik aldentzen da . Bistan dago, hazkuntza eredu bezala nazioarteko merkatuan oinarritzen den ekonomia batek geroz eta garraio eskari gehiago beharko du. Bestalde, sistema neoliberalak etengabeko hazkuntza behar du mantendu ahal izateko, horrek geroz eta handiagoak diren hainbat garraioren (azpiegiturak, energia ) beharra inplikatzen du. Baina, zaila da lurrak mugarik gabeko hazkunde hori onartzea, hori dela eta, ingurumeneko arazoak indartsuagoak bihurtzen ari dira. Garraioarekin erlazionatuta, gure ohiturak aldatzea eskatzen duen adierazle esanguratsuenetako bat petrolioaren maila gorena da. Dirudienez, petrolio munduko erreserbak bukatzen ari direla ( Petrolioa oparotasun gutxien duen erregai fosila da eta egungo erabileraren erritmoarekin, bere desagerpena 2050 urtearen inguruan aurrikusten da ), eta geratzen den petrolioak oso maila goreneko bitarteko tekniko batzuk eskatzen ditu, beraz, bere prezioa galarazlea izango da. Zaila da gurea bezalako sistema batek behera ez egitea, geroz eta kantitate handiagoko energiaren erabileran oinarritzen dena, gehienak fosilak. Hau aldatzea dago, baldin eta hazkuntza etengabea konstante bat ez den paradigmetara joaten hasten bagara, koordenadak pertsonen beharrak asetzera kokatzen badira.

DATUAK * Autoen %40 baino gehiago (mundu guztian daude) EBan daude, heren bat inguru Europa mendebaldean, %7 Japonen eta beste %7 Kanada, Ozeania eta Hegoafrikan (...)

Eta munduko populazioaren %7ak soilik du autoa.

62

KONTZEPTU TEORIKOAK * Espainian: Garraio sektoreak, Espainiako kontsumo energetikoaren %38 kontsumitzen du, %4,1eko urteko hazkundearekin 1990 urteti k aurrera (2004 urteko datuak).

Errepideetako garraioak Espainiako garraioaren kontsumo energetikoaren %80 kontsumitzen du. * Euskal Herrian: Atmosferara botatako BEGen (Berotegi-Efektuko Gasak) %24 garraioak sortutakoak ziren.

Hurrengo taulan, 2007 urtean EAEn emisioen eboluzio sektoriala ikus daiteke. Ikus daitekeen bezala, garraioak hirugarren lekua beteko luke, BEGn emisioan gehien hasi den sektoreetako bat izanik, 1990 urtetik.

WEB ORRIAK http://habitat.aq.upm.es/boletin/n13/arfer.html Articulo Transporte versus sostenibilidad, de Ramón Fernández Duran, miembro de Ecologistas en Acción ·

WEBS OROKORRAK · http://www.observatoriodeltrabajo.org/ · ATTAC · CIOSL · OIT

63

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.3.2. DEFINIZIOA: GIZARTE ERANTZUKIZUNA Iturriak: Borrador 4.2 de la Norma ISO 26000 http://www.observatoriorsc.org/index.php?option=com_content&task=view&id=40 &Itemid=63 http://www.pactomundial.org/index.asp?MP=2&MS=0&MN=1 http://es.wikipedia.org/wiki/Banca_%C3%A9tica http://www.cronicasocial.com/servicios_comunes/hemeroteca/detalles_articulo.htm l?documento= 125176 Fiare, Memoria de actividad 2007 Erakunde baten erantzukizuna, gizartean eta ingurumenean dituen erabaki eta ekintzen eraginei dagokionez, portaera garden eta etiko baten bitartez eta izan dadila: Garapen iraukorra, osasuna eta gizartearen ongizate orokorraren alde egin dezan.

Bere alde interesatuen itxaropenak kontutan hartu ditzan.

Aplikagarria den legedia betetzea eta portaerazko nazioarteko arauekin indartsu izatea.

Eta, erakunde guztiaren bitartez barneratua egotea .

Gizarte Erantzukizuna edozein erakunde motari eragiten dio, enpresetatik hasi eta GKEtaraino, gobernuko erakundeetaik, sindikatu edo unibertsitateetatik pasatuz. Hala ere, egia da Gizarte Erantzukizunaz hitz egiten denean, burura etortzen den lehen erakundea enpresa da. Kasu horretan, Gizarte Erantzukizun Korporatiboaz (GEK) hitz egiten egongo ginateke, Gizarte Erantzukizun Korporatiboaren Behatokiak horrela definitzen du: Gizarte Erantzukizun Korporatiboa (GEK), enpresek bezero, langile, akziodun, bertako komunitate, ingurumena eta oro har gizartearengan, beraien ekintzen alderdi guztiek sortzen dituzten eraginak kontutan hartzeagatik ezaugarritzen diren enpresen negozioak zuzentzeko modua da .

64

KONTZEPTU TEORIKOAK Gaur egun, enpresen GEK bultzatzea helburu duten hainbat ekimen daude. Horretarako, duela denbora bat hainbat ekimen sortu ziren, enpresa bat sozialki arduratsua dela esateko, bete beharko lituzkeen printzipio eta adieazleak ezartzea bilatzen dutenak.

Ekimen nagusien artean ondorengoak azpimarratu daitezke: §

EFQM- RSC

§

GRI (Global Reporting Initiative)

§

Enpresa multinazionalentzat OCDE-ren Lerro Zuzentzaileak

§

SA 8000 Araua

§

Nazio Batuen Itun Orokorra

§

Europar Batasuneko liburu berdea

§ CERES ( Coalición para Economías medioambientalmente responsables) printzipioak §

Bellagio printzipioak

§

Enpresaritza Gizarte Erantzukizun ETHOS adierazleak

§

The Sunshine Standards of the Stakeholder Alliance

§

Standards in Excellence in Corporate Community Involvement

§

Dow Jones Sustainability Index

§

Global Sullivan Principles

§

The Clarkson Principles

§

Keidanren Charter for Good Corporate behaviour

§

The International Code of Ethics for Canadian Business

§

Xertatu Metodologia

65

KONTZEPTU TEORIKOAK Adibide bezala, Munduko Itunaren (Global Compact) printzipioak azaltzen ditugu, sozialki arduratsuak izaten lagunduko dieten praktikak, enpresetan barneratzera orientatuak: § 1 printzipioa: Enpresek, nazioarte koki ezagutuak diren oinarrizko giza eskubideen babesa lagundu eta errespetatu behar dituzte, b eraien eragin eremuaren barnean. § 2 printzipioa: Enpresek, beraien enpresak giza eskubideen zapalkuntzan gaizkideak ez direla ziurtatu behar dute. § 3 printzipioa: Enpresek elkartze askatasuna eta negoziaio kolektiborako eskubidearen ezagutza efektiboaren alde egin behar dute. § 4 printzipioa: Enpresek lan neketsuaren modu guztien ezabatzearen alde egin behar dute. § 5 printzipioa: Enpresek haurren lanaren erauztearen alde egin behar dute. § 6 printzipioa: Enpresek, enplegu eta okupazioan diskriminazio praktiken deuseztatzearen alde egin behar dute. § 7 printzipioa: Enpresek, ingurumenaren aldeko ikuspegi prebentibo bat mantendu beharko dute. § 8 printzipioa: Enpresek, ingurumen erantzukizun handiagoa sustatzen duten ekimenak bultzatu behar dituzte. § 9 printzipioa: Enpresek ingurumenarekin errespetagarriak diren teknologien garapena eta hedapenaren alde egin behar dute. § 10 printzipioa: Enpresek ustelkeriaren eta bere itxura guztieen aurka lan egin behar dute, estortsioa eta eroskeria barne direlarik.

Euskal Herrian, enpresekin GEK lantzeko hainbat ekimen daude ere. Jarri daitekeen adibideetako bat Xertatu da, Bizkaiko Foru Aldundiak erregistratu eta burututako metodologia bat da eta Egiera Erakundeak garatzen du.

Xertatu tresnak, enpresei beren gizarte erantzukizuna kudeatzen laguntzen die eta Bizkaiko pymes-etan Gizarte Erantzukizun Korporatiboa bultzatzeko helburuarekin diseinatu eta sortua izan zen. Erabiltzen den metodologiaren helburua, bizkaitar enpresen estrategia eta kulturan Gizarte Erantzukizun Korporatiboa barneratzea da.

66

KONTZEPTU TEORIKOAK Gizarte Erantzukizunean garrantzia duen beste alderdi bat inbertsioena da. Zentzu honetan, bankuaren sektoreak garrantzia handia hartzen du. Horregatik, gaur egun, banku etikoaren mugimendua inbertsio arduratsuen munduko erreferente batean bihurtu da. “Banku etikoa, mozkin ekonomiko eta ingurumen mozkinak ohiko finantza entitateetako errentagarri ekonomikoarekin bateratzen dituen finantza entitate mota bat da. Banku etikoak, finantzazio etikoaren tresnak soilik eskaintzen ditu, tresna horiek eskaini ditzakeen gainontzeko bankuekin desberdintasunean, ohiko bankuez gain, edo ohikoak soilik eskaintzen dituztenak.

Ohiko bankutik desberdintzen da, finantzatzen dituen proiektuen izaera sozialean, inbertitzen duen enpresen iragazki etikoan eta bere ekintzen gardentasunean”.

Banku etikoa zuzentzen den printizpio orokorrak, Banca Popolare Ética-k oso ongi laburtzen ditu: - Etikoki orientatutako finantzak, ekintza ekonomikoen ondorio ez ekonomikoei oso sentibera da.

- Kreditua, bere itxura guztietan, giza eskubide bat da.

- Eraginkortasuna eta urritasuna erantzukizun etikoaren osagaiak dira.

- Dirua izan eta elkartrukaketan lortutako mozkina, guztien ongia lortzeko orientatutako ekintzaren ondorio izan behar du eta bere ekintzan esku hartzen duten subjektu guztien artean banatua izan behar du.

- Finantza etikoaren edozein ekintzaren oinarrizko betekizuna, lan guztien gardentasun maximoa da.

- Enpresaren erabaki hartzean parte hartzearen alde egin, ez Bazkideei bakarrik, baita aurreztaileei ere.

- Finantza Etikoen printzipioak onartzen dituen erakundeak, bere ekintza guztia irizpide horiekin orientatzen du.

67

KONTZEPTU TEORIKOAK Espainian, jardunean dauden banku etikoak bi dira: Triodos Bank (Madril eta Bartzelonan ditu bulegoak) eta Fiare (agente de Banca Popolare Ética) Bilbo, Donostia, Iruñea, Gasteiz, Madril eta Bartzelonan ditu bulegoak.

DATUAK * 2007 urrian, Xertatu programan 133 enpresak parte hartzen zuten. * 699 espainiar erakunde Munduko Itunaren sinatzaileak dira, hauetatik %28 (106) enpresa handiak dira. * Espainiak 27 lekuan kokatuta dago, B sailkapen batekin, Oekom kontsultora alemaniarrak egindako, herrialde arduratsu eta iraunkorren sailkapen berriaren edizioan. * 2007 urtean, Fiare: Fiare-n gordetako aurrezki kantitate osoa 9.584.032 zen, honek urtearteko tasean %29ko hazkuntza suposatzen du.

Era berean, ireki diren aurrezki-libreta kopurua 409 izan zen, aurreko urtean baino %62 gehiago.

WEB ORRIAK · http://www.pactomundial.org/ · http://www.unglobalcompact.org/ · www.responsables.biz · http://blog.pucp.edu.pe/ · www.observatoriorsc.org · https://sites.google.com/site/multilocalizarse/ · http://noticias-rse.blogspot.com/ · http://www.bancaetica.com · http://www.triodos.es · http://www.proyectofiare.com

68

KONTZEPTU TEORIKOAK DOKUMENTU ERANSKINAK · Venid the mask. The read face for corporate social responsiblity . Christian Aid. · Detrás de las etiquetas . Confederación Internacional de Organizaciones Sindicales Libres. · Desarrollo económico y condiciones laborales en las zonas francas industriales: un examen de tendencias : Wiliam Milberg / Matthew Amengual. · Historias, ideas y reflexiones sobre la contribución de las empresas a la sostenibilidad.

2007-2009 . · Tipi Tapa en las zonas francas .

69

POBREZIA

LANGILERIAREN EGOERA

INGURUMENAREN DEGRADAZIOA

KONTSUMISMOA

INGURUMENEAN ARDURATSUA

LANGILERIAREN EGOERA

BIDEZKO MERKATARITZA, BERTAKO KONTSUMOA, KONTSUMO IRAUNKORRA...

AUKERAK

SOZIALKI ARDURATSUA

KONTSUMO ARDURATSUA

BIDEZKO MERKATARITZA ETA KONTSUMO ARDURATSUA

KONTZEPTU TEORIKOAK

70

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.4.- KONTSUMO ARDURATSUA 2.4.1. LANGILERIAREN ARAZOAK

Gaur egun, mundu mailan nekazaleriaren egoera ez da erraza. Elikadura gainbalio ekonomikoak gidatuta izan behar duen negozio bat dela ulertzen duen, egungo sistema ekonomikoak, lehen mailako sektorea egoera arriskutsuan jarri du. Nekazal politika desberdinen eta azken hamarkadetan jasandako desregulazio ezberdinen emaitza bezala, elikadura krisi baten aurrean gaude, honetan gosea pasatzen duten pertsonen kopurua handitu egin da, 900 milioi inguru izanik. Hain zuzen ere, munduan gosea pasatzen duten pertsonen %75 inguru, elikagaien ekoizleak direla uste da.

Egoera honi lurreko ondasunaz biizi diren pertsonengan eragin larriak sortzen ari den krisi klimatikoa gehitu behar zaio. Landatzeko lur azalera murrizten duen desertifikazio prozesu bati, euri urtaroak iragartzeko esperimentatzen hasi den zailtasuna gehitu behar zaio. Ura nekazarientzat hil ala biziko zerbait da.

Gainera, nekazaritzarako beharrezkoak diren baliabide naturaletarako sarbidea, lurra, ura, eta haziak, gero eta zailagoa da. Lurra gutxi batzuren eskura dago, eta uraren arazoa bezala, larriagotzen doa. Bestakde, hainbat enpresa transnazionalek, hazien monopolio ia erabatekoa burutzen dute, komertziatzeko ondasun ekonomiko bat direla bezala ulertuz eta ez eskubide bat bezala.

Sektorean transgenikoen sarrera indartsuak, hainbat multinazionalek egiten duten kontrola nabarmentzea besterik ez du egin, hori dela eta, gaur egun mundu mailan egiten den elikagaien banaketa kontrolatzen duten multinazionalak gutxi batzu dira.

Honek guztiak, nekazaleriaren baldintzak guztiz gogorrak izatea egiten du, eta askotan pobrezia egoeretara lotuta daude.

71

KONTZEPTU TEORIKOAK DATUAK * Argentinan nekazal langileen %82ak lurraren %13 du, aldiz, nekazal eta abeltzaintzako ustiapen handien (hauen jabeak lur-jabe eta transnazional handiak dira) %4ak lurraren %65 dute. * Ekuadorren 2000 urtean, ekoizpen unitateen %64ak 5 hektarea baino gutxiago zituzten eta lurren %6a zuten, aldiz, %2 baino zerbait gehiago 100 hektarea gainditzen zuten, lurren %43an kontzentratuta.

Onibar txikien %25a emakumeengatik zuzenduak dira.

Gaur egun, hamarretik lau nekazarik besterik ez dute ur edangarrirako sarrera. *

Kolonbian 2001 urtean, hiru hektarea baino txikiagoko lursailak, jabeen %57,3ri dagokionak, azaleraren %1,7 kontrolatzen zuten, aldiz, 500 hektarea baino handiagoko lursailak jabeen %0,4ri zegokien eta azaleraren %61,2 kontrolatzen zuten. * Etiopian pertsona langi leen %93 nekazaritzan egiten duten lan.

WEB ORRIAK 路 http://viacampesina.org 路 www.fao.org/index_ES.htm 路 www.ruralforum.net

72

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.4.2. KONTSUMO KATEA Iturriak: http://content.undp.org/go/newsroom/2008/july/campesinos-colombianospreocupados-por-la-seguridad-alimentaria.es?lang=es http://www.coag.org/index.php?s=2&id=14993cd3ba8e7d7f56a962353c369e24 Op cit

Produktu galkor eta elikagaien kasuetan batez ere, ekoizle eta kontsumitzailearen arteko harremana minimoa da (batzutan harremanik ez da egoten), hau da kontsumo katean dagoen arazoa. Gainera, dagoen bitartekari kopuru handiak, ateratako mozkinak bitartekarien artean geratzea egiten du eta azken kontsumitzailearentzat prezioak igotzea. Ohiko banaketa katea ondokoa da (batez ere atzerritik datozen produktuentzat): EkoizleaBitartekariaMultinazionalHandizkariaTxikizkariaKontsumitzailea.

Kasu honetan botilaren lepoa multinazionaletan dago, transnazional gutxi batzuk kontrolatzen baitute elikagaien banaketa mundu mailan. Honek, askotan beraien prezioen politika ezartzeko boterea izatea egiten die.

Iparreko kontsumitzaile gehiengo handienak beraien elikagaiak, enpresa transnazional gutxi batzuri dagokien salmenta puntu sare handi batean erosten dituzte. Ekoizletik azken kontsumitzailerako sarrera ate gutxi daude, zuzenean enpresa banatzaile handien bitartez edo erosketa taldeen bitartez eginak .

DATUAK * Espainian elikagaien erosketen %55,5 Carrefour, Eroski, Mercadona, El Corte Ingles eta Auchan-en egiten dira. Honi Euramadi, IFA erosketa zentralak eta beste zenbait txiki gehitzen badizkiogu %75,5era iritsiko ginateke. Hau da, Espainian elikagaien banaketaren %75a 7 enpresen eskuetan dago. * Elikaduraren salmenten %81,9 kanal dinamikoa deiturikoan egiten dira, beste modu batetara esanda, banaketa autozerbitzuan (supermerkatuak, hiperrak eta discount), aldiz, ohiko dendetan %2,7 egiten da eta denda espezializatuetan %11,2 egiten da.

73

KONTZEPTU TEORIKOAK * 2008ko abenduan, nekazal eta abeltzaintza produktuen jatorrizko prezioa eta azken prezioaren arteko desberdintasuna 4,74 zen, hau da, kontsumitzaileari produktuengatik ekoizleari ordaintzen zaiona baino batezbesteko 4,74 aldiz gehiagotan saltzen zaio.

2008ko abenduan, laranjaren jatorriko prezioa (ekoizleari ordaintzen zaiona) 0,09 euro kiliko zen. baina, kiloa 1,43 eurotara saltzen zen, hau da, ekoizleari ordaintzen zaiona baino 15,89 veces (1589%) aldiz gehiago.

WEB ORRIAK 路 http://www.coag.org/ 路 www.supermercadosnogracias.info 路 http://www.ehne.org/

74

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.4.3. BIDEZKO MERKATARITZA Iturriak: - http://revista.consumer.es/web/es/20061201/actualidad/informe1/70938.php - El Comercio Justo en España 2006, Setem, Icaria editorial, 2006 - Guía de Comercio Justo para las administraciones públicas vascas, Emaús Fundación

Social, Setem y Bakeaz, 2007.

- Op cit - http://www.comerciojusto.org/es/quienlohaceposible.html Momentu honetan, Bidezko Merkataritzaren definizio adostuena, FINEk ematen duena da: Bidezko Merkataritza, nazioarteko merkatuan berdintasun handiagoa bilatu nahi duen, elkarrizketa, gardentasuna eta errespetuan oinarritutako merkatu elkarte bat da.

Garapen iraunkor baten alde egiten du, merkatal baldintza hobeak eskainiz eta ekoizle, langile marginatuen eskubideak ziurtatuz, bereziki Hegoaldean. Bidezko Merkatatiza erakundeak, pertsona kontsumitzaileengatik lagunduak, pertsona ekoizleei lagundu, sentsibilizatu eta ohiko nazioarteko merkatuaren arau eta praktiketan aldaketan lortzeko kanpainak garatzeko, zuzenki inplikatuak daude .

BM katearen aktoreak: Ekoizleak: Ekoizleak, inportatzaileekin zuzenean lan egiten duten kooperatiba txikietan antolatzen dira. Gehienetan Latinamerika, Afrika eta Asiako gune pobreetako populazio taldeak dira, nahiz eta, Iparreko herri gutxietsituetako taldeengatik elaboratuak izan diren hainbat produktu aurkitzea, gero eta sarriagotan ematen da .

Inportatzaileak: Ekoizle taldeei erosi eta hainbat kanalen bidez merkantzia banatzen duten erakundeak dira, batez ere, Bidezko Merkataritzako salmenta sareen bitartez.

Inportatzaile gehienak beraien merkaturatze sare propioak edo sare solidarioak sortu dituzte. (...) Erakunde inportatzaileek ekoizleei beste modu batzutan ere lagundu dezakete: Ekoizpena aurrefinantzatzen; produktuen hobekuntzan aholkatzen, laguntza teknikoa eta kudeaketa laguntza emanez, besteak beste. Horrez gain, merkatal harremanetan irizpide etikoak barneratzeko beharra aldarrikatzera zuzenduak dauden kanpainetan parte hartzen dute .

75

KONTZEPTU TEORIKOAK Dendak: “Bidezko Merkataritza produktua zure eskuetara iristea egiten dutenak dira.

Bidezko Merkataritzaren printzipioei buruzko hedapena eta sentsibilizazio ekintzak egiteko konpromisoa hartzen dute, ekoizleei merkatu mota honek sortzen dituen mozkinei arreta berezia eskainiz”.

Kontsumitzaileak: “Kontsumo arduratsua egitean, ingurumena errespetatuz, komunitate ekoizleen bizitza baldintzak hobetzea laguntzeaz gain, ohiko merkatuan elkartrukeko bidegabeko baldintzak aldatzeko presioa egiten duten.

Bidezko Merkataritzako irizpideak: - Lan soldata eta baldintza duinak: Ekoizleen kooperatibek LANEren (Lanerako Nazioarteko Erakundea) konbenioak bete behar dituztela esan nahi du, eta bestalde, ekoizleek beraien produktuengatik bidezko prezio bat jasotzen dutela. Bidezko prezio bat, ekoizpen kostuak eta gastu orokorrak ordaintzen dituen hori da, eta bidezko soldata bat ematen duena.

- Komunitateen baldintzak garatu eta hobetzea, beraien mozkinen zati bat gizarte proiektuetara bideratuz: Kooperatibek lortutako mozkinen zati bat, bere komunitatearen beharrak betetzeko proiektuak finantzatzera bideratu behar dira. Hezkuntza, osasuna, azpiegitura (argi, ura...) ... gaiak lantzen dituzten proiektuak izan daitezke.

- Epe luzerako aurrefinantziazioa eta merkatal harremanak: inportatzaileek, ekoizpenaren %50 inguru aurrefinantzatzeko konpromisoa hartzen dute; kooperatibek, barneko garapen prozesu bat hasteko behar dituzten baldintzak izateko, harreman egonkor eta iraunkorrak bultzatzeaz gainera.

- Ingurumena, kultura eta ekoizpen ohiko sistemei errespetua: ohiko ekoizpen sistemak berreskuratzen dira (oro har, inguru natural eta soziokulturalarentzat oldarkeria gutxiago), eta produktuen ekoizpen ekologikoa bultzatzen da.

- Ez da haur esplotazioa ematen.

76

KONTZEPTU TEORIKOAK - Parte hartze demokratikoa erabakiak hartzeko garaian eta funtzionamenduan: Kooperatibek modu demokratikoan funtzionatu behar dute, hartzen diten erabakietan erabakietan ekoizleek ahotsa eta botoa dutela bermatzeko beharrezko egiturak onartuz.

- Gizon eta emakumeen arteko berdintasuna: Hau bi ardatzetan garatzen da. Alde batetik, kooperatiben egituretan emakumeen ahotsa eta botoa dute. Bestalde, lan berdina egiteagatik soldata berdinak.

- Kalitatezko produktuak: Erabiltzen diren lehengaiak kalitate gorenekoak izan behar dute.

- Kontsumitzaileei produktuaren informazioa eskaini: gardentasunak Bidezko Merkataritzaren euskarrietako bat izan behar du.

BIDEZKO MERKATARITZAREN ZIURTAPENA (ZIGILUAK): Lehen aipatzen zen bezala, Bidezko Merkataritzaren ezaugarrietako bat gardentasuna da. Zentzu honetan, Bidezko Merkataritzan eta beretzat lan egiten duten erakundeetatik, pertsona kontsumitzaileek eskuratzen dituzten Bidezko Merkataritzako produktuak, lehen aipatu diren baldintzak betetzen dituztela ziurtatzeko beharra ikusi da. Horretarako, 1980 eta 1990 hamarkadetan, hainbat herrialdeetan hau ziurtatzen zuten zigiluak sortu ziren. Hala ere, nahasteak ez sortzeko, produktuen identifikazioa erraztu eta kontsumitzaileari konfidantza emateko, zigilu bakar bat sortzearen beharra ikusi zen.

1997 urtean FLO sortu zen (Fairtrade Labelling Organization), zeuden zigilu desberdinak elkartzeko helburuarekin. Gaur egun, nazioarteko mailan ezagutuak diren berme bi sistema daude: FLO zigilua (produktuei aplikagarria) eta IFAT marka (erakundeei aplikagarria).

Hala eta guztiz ere, Bidezko Merkataritzaren erakundeen gunean eztabaida bat dago zigiluen inguruan. Erakunde batzuk, zigiluak FLO, Fairtrade deiturikoa, ematen duela uste dute, Bidezko Merkataritzako katean parte hartzen duten eragile guztiak kontutan hartu gabe, ekoizleei ordaintzen zaien prezioa besterik ez dute kontutan hartzen. Gainera, zigilua enpresentzat marketing egiteko modu batean bihurtzen ari dela eta gainera

77

KONTZEPTU TEORIKOAK kontsumitzaileari nahastea eragin diezaiokela diote, kontsumitzaileak pentsa dezake zigilurik eramaten ez duten produktuak ez direla Bidezko Merkataritzako produktuak.

Alde dauden erakundeak, hala ere, zigulu bateratu batek kontsumitzaileei irudia eta sinestasuna eta kondifantza ematen duela uste dute. Bestalde, herrialde batzutan, zigiluak Bidezko Merkaratitzako produktuak azalera handietan sartzea ahalbidetu du, honek salmentak handiagotuz. Gainera, zigiluak merkatal eragile kopuru gehiagoren parte hartzea sustatzen du.

PRODUKTUAK ETA LORTU DAITEZKEEN LEKUAK: Denda solidario gehienetan aurkitu daitezkeen produktu motak elikadura, artisautza eta arropak dira. Hala eta guztiz ere, gaur egun jostailuak, bisuteria, altzariak, papertegi produktuak... ere aurki daitezke.

Non lortu daitezke: Bizkaia:

Mercadeco

Plaza San Felicísimo 1 Lonja 48.014 BILBAO Tel.: 944 76 30 55 Fax: 944 76 09 96 mercadeco@euskalnet.net

Intermon Oxfam

Kidenda

Intermon Oxfam

Kitzin (Cáritas)

Alameda de Urquijo,11 Tel: 902 330 331 48.008 BILBAO info@intermonoxfam.org

Viuda de Epalza 6 48005 BILBAO tel:94 4792862 kidenda@caritasbi.org

Gipuzkoa: Emaús-Erein

Pl. Centenario 3 20.006 DONOSTIA-SAN SEBASTIAN Tel.: 943470826 fundacion@emaus.com

San Francisco Kalea, 22 20001 DONOSTIA-SAN SEBASTIAN Tel 902 330 331 info@intermonoxfam.org

Narrika 29 20003 San Sebastián 943426946 kitzin@caritasgi.org

78

KONTZEPTU TEORIKOAK Araba:

Intermon-Oxfam

Siervas de Jesús, 14 01001 VITORIA Tel: 902 330 331 info@intermonoxfam.org

Medicus Mundi (Puestomundi)

Plza. de Abastos, s/n puesto 37 01004 Vitoria-Gasteiz (Álava) Alava@medicusmundi.es

DATUAK Salmentak: * 2005 urtean bidezko merkataritzako produktuen salmenta orokorrak 1.100 milioi eurora igo ziren, 20042 urteko datuei dagokionez, %37ko igoera ordezkatzen du. *2000-2005 epealdian EAEn salmenten hazkuntza batezbestekoa %6,2 koa izan da. * EAEn produktuen salmentak guztira 1.065.704 euro izan ziren, Espainia saldu zen guztiaren %7,7a * Poduktu gehien saltzen duten europar herrialdea Erresuma Batua da (276 milioi euro), Suitzak jarraitzen dio (138 milioi euro) eta Alemania (133 milioi euro).

Banaketa: * Merkatu minoristek salmenten kuoten %62a eramaten dute, guztira 9 milioi euro baino gehiago dira. * 2000 urtean, supermerkatuek salmenta kuoten %15a zuten, baina, 2005 urtean %6,8a zuten (milioi 1 euro).

Jatorria: * Produktuen jatorrizko herrialdeak dira: Belgika, Holanda, Alemania, Italia, Suitza, Maroko, Burkhina Faso, Ghana, Kamerun, Uganda, Ruanda, Tanzania, Zimbawe, Hegoafrika, Palestina, Pakistan, India, Nepal, Bangladesh, Sir Lanka, Tailandia, Kamboya, Vietnam, Indonesia, Filipinak, Txile, Paraguay, Bolivia, Brasil, Peru, Ekuador, Kolonbia, Kosta Rika, Honduras, Nikaragua, Guatemala, El Salvador, Kuba, Mexiko, Dominikar Errepublika...

79

KONTZEPTU TEORIKOAK WEB ORRIAK 路 http://www.e-comerciojusto.org/es/ 路 http://es.wikipedia.org/wiki/Comercio_justo 路http://www.gloobal.net/iepala/gloobal/comunidad/index.php?&eje=Ejes_Tematicos &colNombre=Todos%20los%20TIPOS&col_ids_Ejes_Tematicos=4

80

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.4.4. KONTSUMISMOA Kontsumismo terminoa, pertsonaren zoriontasuna, ondasun eta zerbitzuen erosketara edo orokorrean kontsumora berdintzeko efektuak deskribatzeko erabiltzen da. Kasu hau esaldi batekin ereduz adierazi daiteke Gehiago kontsumitzen dudan bitartean zoriontsuagoa naiz. Egungo gizartean, baliabide natural eta oreka ekologikoan serioski eragiten duen ondasun eta zerbitzuen neurrigabeko kontsumoari ere, egiten dio erreferentzia .

Kontsumo eredu neurrigabe baten ondorioak gaur egun ikusgarriak dira.

Ingurumen mailan, kontsumismoak proposatzen duen sistemak ez du kontutan hartzen baliabide mugatuak dituen planeta batean bizi garela. Planetako baliabideen (basoak, ura, mineralak, petrokioa ) etengabeko ustiapenak, ingurumenarentzat ondorio oso larriak ditu (deforestazioa, akuiferoen murrizketa, ekosistemen suntsipena, kutsadura ), modu berean, bereziki ahulenak direnekin ordaintzen dituzten gizarte arazoak sortzen dira.

Askotan, gure kontsumoarekin, mozkinak lortzeko baliozko metodo bezala, lan esplotazioa eta haurren lanaz aprobetxatzen diren enpresak finantzatzen ditugu.

DATUAK * 2007 urtean batezbesteko gastua pertsonako: - Jantzi eta zapata produktuak: 768 - Aisia, ikuskizunak eta kultura: 819 * Telefono mugikorren kopurua Espainian (2008 urtarrileko datuak): 50 milioi (biztanleko bat baino gehiago). * Aztarna ekologikoa (Aztarna Ekologikoak humanitateak biosferarengan duen eskaria neurtzen du, biologikoki produktiboa den lurra eta itsaso arloaren terminoetan, erabiltzen ditugun baliabideak emateko eta gure hondakinak xurgatzeko): Espainia: 6,4 hektarea.

EB: 9,6 hektarea.

Txina: 1,6 hekatera.

Afganistan: 0,2 hektarea.

81

KONTZEPTU TEORIKOAK * Lurrak biztanleko 2,1 hektarea eman ditzake.

Espainian urtero sortzen den hondakinak, Mulhacen-aren dimentsio berdinak dituen mendi baten dimentsioaren baliokide da.

Espainian urtero 9.000 milioi litro gasolina kontsumitzen dira.

WEB ORRIAK 路 www.consumesoteconsumen.blogspot.com 路 www.consumehastamorir.com 路 www.consumeycalla.com 路 Informe Planeta Vivo 2008 de WWF Adena:

http://www.wwf.es/noticias/informes_y_publicaciones/informe_planeta_vivo_2008/

82

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.4.5. PUBLIZITATEA Iturriak: Ley 34/88, de 11 de noviembre (Ley general de medios) Publizitatea zer den azaltzen duen adostutako definiziorik ez dago, baina, hemen onartuta dauden bi azalduko ditugu, bat maila nazionalean bestea nazioarteko mailan: Publizitatea pertsona fisiko edo juridiko batek, publiko edo pribatuak, komertzial, industrial, artisautza edo profesional ekintza baten gauzatzean egindako komunikazio modu guztia da, ondasun higigarri edo higiezin, zerbitzu, eskubide eta betebeharren kontratazioa modu zuzenean edo zeharka bultzatzeko helburuarekin .

Publizitatea komunikazio ekintza bat da nagusiki, komunikazio prozesu eta sistemaren zatia da eta artikulu, produktu edo zerbitzu baten salmenta sustatzera bideratura dago; ideia bat bultzatzera edo iragarleak lortu nahi duen beste edozein efektu lortzera .

DATUAK * Publizitatea eta haurtzaroa: 2006ko Gabonetan ikerketa batean aztertutako panpinen iragarkien %92,9a neskeengana zuzentzen ziren.

Eraikuntza, musika tresna eta kirol jokoen iragarkien %100 sexista bezala sailkatuak izan ziren, Andaluziako Ikus-entzunezko Kontseiluaren eskutik. * Emakumea eta publizitatea: 2006 urtean, Emakumearen Institutuko publizitate Behatokiak 546 salaketa jaso zituen publizitate sexistari dagokionez, aurreko urtean baino %37,2 gehiago. * 1998an Madrilgo Unibertsitate Autonomoko Psikologia Fakultatean egindako prentsako publizitateari buruzko ikerketa batek, kontsumitzaileari iragarritako produktuarekin eskaintzen zaion saria %23,9 kasuetan asetasun sexuala dela agerian jarri zuen.

WEB ORRIAK · http://recursos.cnice.mec.es/media/publicidad/index.html ·

http://www.iam-publicidad.org/ (publizitate ez sexistaren Andaluziako Behatokia)

83

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.4.6. KONTSUMO ARDURATSUAREN IRIZPIDEAK Kontsumo arduratsuaren irizpideetaz hitz egiten dugunean, gure kontsumoa (ez gure erosketak bakarrik) egiteko garaian kontutan hartu behar ditugun alderdietaz ari gara.

Irizpide orokor bezala, gure kontsumoa bi alderdi hauetan arduratsua izaten saiatu beharko genuke, ahal den neurrian: alde batetik, kontsumo arduratsua ingurumen mailan, planetako baliabideei buruzko gure presio murrizten, beharrezkoak ez diren hondakinen sorrera ekiditen; bestalde, kontsumo arduratsua plano sozialean, bere mozkinak handitzeko esplotazioaz baliatzen diren enpresak zigortuz.

Edozein kasutan, orientazi moduan, gure erosketak egiteko garaian hainbat galdera badaude gure buruari egin diezaizkiogunak: Erostera noan hori behar al dut? Nahi bat bete nahi al dut? Askatasun osoz aukeratzen nago ala erosketa konpultsibo bat da? Dagoeneko zenbat ditut? Zenbat erabiliko dut?

Zenbat denbora iraungo dit? Lagun edo familiako norbaiti eskatu al diezaioket? Hori gabe pasa al dezaket? Nik neuk mantendu/ garbitu/ konpondu ahal izango al dut?

Egiteko gogorik ba al dut?

Kalitate hobeagoa eta prezio bajuagoa lortzeko informazioa bilatu al dut? Erabiltzea behin bukatu dudanean, bola desegingo dut produktua? Material birziklatuekin egina al dago? Erabili ziren lehengaiak berriztagarriak al dira? Ba al daukat zerbait produktua ordezkatzea duena? Produktua nork egin duen eta nola egin den informatu al zara?

Bestalde, REAS Nafarroatik, kontsumo arduratsuaren filosofia oso ongi laburtzen duen bost irizpide azaltzen dituzte: 1-) Ez ezinbesteko kontsumoa ekidin.

- Kontsumoa benetan behar denera murriztu.

- Erosketa berri baten aurrean aukera bezala, ahal den neurrian berrerabili.

- Aldatu baino lehen konpondu.

84

KONTZEPTU TEORIKOAK 2-) Kontsumitzera noan produktu edo zerbitzu horrek eskaintzen didan kalitatea eta garantiari buruz galdetzea nire buruari: - Etiketatu egokia. Fabrikanteak nere eskuetan jartzen duen informazio erabilgarria.

- Labelak, zigiluak eta kanpoko garantia ziurtagiriak.

- Kanpaina eta Publikazio espezializatuak (Kontsumo Gidak).

3-) Ingurumen iraunkortasuna, ekoizpen prozesuaren ingurumen ondorioak, garraioa eta merkaturatzeari buruz nire burari galdetzea.

- Ekintzak, produktuak eta ingurumenarentzat epe labur, ertain eta luzerako ekoizpen sistema ez kaltegarriak lagundu.

- Kontsumo eta ekoizpen puntuen arteko gertutasuna.

- Hondakin eta ontzien murrizketa edo birziklatzea.

4-) Ekoizpen, garraio eta merkaturatze prozesuan parte hartze duten pertsonen eskubideen justizia soziala eta errespetuari buruz nire buruari galdetzea.

- Soldata politikan berdintasuna.

- Lan baldintza duinak.

- Lan sarreran aukera berdintasuna.

- Lan postu egonkor eta iraunkorrak.

- Merkatu harreman bidezkoak.

- Bidezko Merkataritza, Ekonomia Solidarioa Sareak, Enpresaren Gizarte Erantzukizuna.

5-) Jasotako ondasunak modu egoki eta arduratsu batean erabili (erosi ondoren).

- Ingurumen iraunkortasn irizpidearekin erabili, zarrastalkeria ekiditen.

- Ondasunak iraun dezaten zaindu eta mantendu.

- Bere bizitza erabilgarri bukaeran birziklatu.

85

KONTZEPTU TEORIKOAK 2.4.7. KONTSUMO ARDURATSUAREN AUKERAK Iturriak: http://es.wikipedia.org/wiki/Software_libre http://es.wikipedia.org/wiki/Contrainformaci%C3%B3n - Bigarren eskua: Oro har, bigarren eskuko produktuak erabiliz, ahal dugunean, beharrezkoa ez den gastua (edo txikiagoa) ekiditen dugun bitartean, baliabide naturalak aurrezten ditugu, produktuen erabilera bizitza luzatzen da.

- Bidezko Merkataritza: Bidezko Merkataritzako produktuek beste enpresa askoek ematen ez duten gizarte eta ingurumen bermea ematen dute. Gainera, produktu horiek erosten, onura ekonomikoak ez, baizik justizia eta berdintasuna lehenesten dituen merkatu eredua hautatzen ari gara.

- Murriztu, Berrerabili, Birziklatu: Kontsumo arduratsuaren adb-a, behar duguna besterik ez erosi, produktuen bizitza erabilgarria ahal den gehien luzatu, eta botatzea baino beste erremediorik ez dugunean, birziklatzearen bitartez berriz ere ziklo produktiboan barneratzea.

- Software Askea: Software askea, erabiltzaileei jaso duten produktuaz askatasuna ematen dien softwareari deitzen zaio, beraz, produktua behin eskuetan dutela askatasun osoz erabilia, kopiatua, ikasia, aldatua eta birbanatua izan daiteke. Free Software Foundation-en arabera, software askea, erabiltzaileek softwarea exekutatu, kopiatu, banatu, ikasi eta hobetzeko duten askatasuna da; Multinazionalek ateratzen dituzten programa horiek erabili beharrean, monopolio izugarriak sortuz (Microsoft kasua bezala Internet Explorer eta Windows programekin), erabili ditzakegun hainbat programa aske daude.

- Kontrainformazioa: Kontrainformazioa, botere politikoari eta gobernuari lotua ez dauden talde independienteek emandako informazioa da. Ohiko komunikabidee handiek eskaintzen dituzten munduko arazoei aukerazko begirada bat bezala sortzen da, gizarte mugimendu desberdin edo ideologia5 desberdinen aldarrikapenetan enfasia eginez.

Komunikabide hauei bistarazo bat emateak, komunikabide handiek planteatzen duten errealitatea beste modu batetara ikustea izan daiteke, eta beste modu batean oharkabean pasako liratekeen berriak jakin ditzakegu.

86

KONTZEPTU TEORIKOAK - Turismo arduratsua: Turismo arduratsua ekintza espontaneo edo planifikatu oro da, bisita, estimu eta gune natural edo kultural bat erabilera da, erlazionatuta dauden zatiak errespetatu egiten dira, elkarri on eginez eta bultzatu zuren baldintzak modu iraunkor batean mantenduz. Egia esan, bidaiatzeko modu asko daude, baina gastatu behar dugun diru hori gure komunitateen artean zirkulatu dezan saiatu beharko ginateke, eta ez hotel kate handietan. Hauetan, lan ezegonkora eta lan esplotazioan funtzionatzen dute, eta gainera, ingurune eta energia eragin izugarria izaten dute.

- Merkatu txikia eta bertakoa: Oro har, gure erosketak merkatu txikian egiteak, gure dirua bertako ekonomiaren zirkuitoan mugitzen dela ziurtatzen digu, eta lan gehiago ematen dugu, orokorrean merkatal zentro handiek baino kalitate hobeagokoa. Gainera, merkatu txikiak gizarte funtzio oso garrantzitsua du, beste eragile batzuekin batera, gure auzoak bizirik mantentzen laguntzen du.

- Eremuak: § Garraioa · Autoa elkarbanatu. · Hirian zehar ibiltzeko bizikleta erabili. · Garraio publikoa erabili. · Bigarren eskuko autoa egokiagoa da auto berde berri bat baino. Bere fabrikazioan baliabide gehiago kontsumitzen dira eta kutsadura gehiago sortzen dute, aurreztuko dutenarekin konparatuz. · Bidaiatzeko garaian, kontutan izan hegazkinak autobus edo tren batek baino askoz gehiago kutsatzen duela. § Elikadura · Ahal den neurrian transgenikoak diren elikagaiak ekidin. Greenpeaceeko Gida Gorri edo Berdeari begiratu bat eman diezaiokezu. · Produktu ekologikoen erosketa. · Bertako produktuen erosketa. · Zure erosketak merkatu txikian edo auzoko dendetan egin itzazu. · Okel kontsumoa neurtu. Gure mahaira iristen den okela labore bakar transgenikoetatik eratorritako pentsuekin elikatua dago eta eskuarki abereak gaziki tratatzen dituzte.

87

KONTZEPTU TEORIKOAK · Zure hirian edo bertatik gertu, kontsumo ekologiko talderen bat izango da. Oraindik ez badago, zure lagunekin bat sortu dezakezu. Modu honetan bitartekariak ekiditen dira eta horrela, gure jakien jatorria eta kalitatea nahi ditugunak direla ziurtatzen dugu, bertako ekonomia eta landa-sailak suspertzen ditugu. · Etxean balkoia baduzu, interesgarria izan daiteke zure baratza loreontzietan egiteari buruz informazioa jasotzea. § Jantzia eta zapatak · Agian bigarren eskuko zerbait aurkitu eta erostea ekidin dezakezu.

Baliteke lagun edo familiko norbaitek bilatzen ari zaren hori izatea.

Bigarren eskuko dendetara ere jo dezakezu. · Erosi baino lehen pentsatu jantzi hori benetan behar duzun eta berataz egingo duzun erabilera. · Arropa eta zapatak konpontzen duten dendak badira oraindik. Gertuena zein duzun informa zaitez eta aukera hori hori baloratu arropa edo zapata berriak erosi aurretik. · Dendetan, erosi behar duzun arroparen jatorria eta egin direneko lan baldintzei buruzko informazioa eskatu. · Gaur egun, kotoi organiko eta ekologikoz egindako jantzien aukera handia dago. Askotan internet bidez eros daitezke. § Kultura eta Aisia · Zinera joan nahi baduzu, zine arrunt batera joan, merkatal guneetatik kanpo daudenetara. · Gogoratu merkatal guneak ez direla aisia zentroak, kontsumo zentroak baizik. Ezer erostekorik ez baduzu, ez da arratsaldea pasatzeko aukerarik egokiena. · Interesa duzun zerbaiti buruzko elkarteren batean parte hartu. · Mendira, pasiera, hondartza... joatea doakoa da. · Telebistari zerbaitegatik deitzen diote kutxa leloa . Erabilera neurtua egin ezazu. Publizitatea ekidin (ahal den neurrian). · Bazkaldu edo afaltzera kanpora joan nahi badugu, ziurrenik, gustura

88

KONTZEPTU TEORIKOAK jango dugun jatetxe, pizzeria edo haburgesategia aurkituko dugu. Janari azkarra ematen duten kate handiek, transgeniko, animalien esplotazioa eta lan eskasarekin negozioa egiten dute. § Informazioa · Ohiko komunikabideez gain, alternatiboak diren beste batzuk ere daude.

Munduan gertatzen denari buruzko informazioa lortzeko beste modu bat da. · Doako egunkariak soilik irakurtzen errealitateaz jabetzea zaila da. § Energia · Kontsumo baxuko bonbillak erabili. Garestiagoak dira baina luzarora errentagarriagoak dira. · Iturrietako edo tangako tanta-jarioa ekidin. · Iturri, tanga eta dutxan jar daitezkeen ur-aurreztailek erabili. Erosotasun maila mantenduz, elementu hauek ematen duten minutuko ur litro kopurua murrizten duten tresnak dira.

WEB ORRIAK · www.consumoresponsable.org

Elikadura www.greenpeace.org/raw/content/espana/reports/gu-a-roja-y-verde.pdf · www.emeek.org ·

Murriztu, Berrerabili, Birziklatu · www.basurillas.org · www.infoecologia.com (sección reciclaje)

Software askea · www.softwarelibre.org · http://www.fsf.org/ (Free Sofware Foundation) ·

http://es.creativecommons.org/ (Licencia Copyleft Creative Commons)

89

KONTZEPTU TEORIKOAK ·

Portal de software libre en Wikipedia: http://es.wikipedia.org/wiki/Portal:Software_libre

Kontrainformazioa · www.rebelion-org · www.diagonalperiodico.net · www.soitu.es · www.tercerainformacion.es

Jantzia · www.intrepidamu.com (moda ética) · www.ropalimpia.org

Turismo arduratsua · http://www.turismoresponsable.net/ · http://www.turismo-responsable.org/ · http://www.dependedeti.tv/turismo/menu-id-84 Garraioa · http://www.compartir.org/ (para compartir coche)

Energia · http://www.crisisenergetica.org/ · http://www.greenpeace.org/espana/r-evoluci-n-renovable/

DOKUMENTU ERANSKINAK · "Koopera Merkatua Dossierra . 2009. · Nola bizi planeta suntsitu gabe. Manual para jóvenes inquietos y adultos preocupados : SETEM · Ekin. Bizitza iraunkor batetarako aholkuak . Greenpeace.

90

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3.1. NOLA DAGO GAUR EGUN MUNDUA GAIA

Ipar eta Hego desberdintasunak. Arazo ekonomikoak, gizarte arazoak eta ingurumen arazoak

ADINA

18 urtetik gorakoak

PARTE HARTZAILE KOPURUA

Gutxienez 4-5 pertsona Gehienez 20 pertsona

IRAUPENA

2 ordu

BEHARREZKO BALIABIDEAK

4 boligrafo Ordenagailua, kañoia eta bozgorailuak

ERANSKINAK

1 eranskina: Taula nola dago gaur egun mundua 2 eranskina: Irudiak 3 eranskina: La historia de las cosas bideoa

HELBURUAK

§ Taldearen ikuspuntua eta abiaburua ezagutu. § Munduaren egoera zein denari buruz hausnartu, maila ekonomiko, sozial eta ingurumen mailan. § Ipar eta Hegoaldeko ekintza eta ondorioen konexioak ikusi, norbanako eta talde mailan. § Identifikatutako arazoei aurre egiteko, guk zer egin dezakegun pentsatu.

Ekintzaren deskribapena: § Taldeko pertsona ardurasunak ekintza azaltzen du. Ekintzaren norakoa, munduko arazo ekonomiko, sozial eta ingurumenekoak zeintzuk diren pentsatzean datza eta guk geuk zer egin dezakegun arazo horiei aurre egiteko. § Taldea, 4-5 pertsonako azpi-taldeetan banatzen da eta talde hauetako bakoitzari gaur egun mundua nola dagoen taula banatzen zaio (1 eranskina) eta irudiekin doan dokumentua (2 eranskina).

93

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT § Talde bakoitzak gaur egun mundua nola dagoen taula bete beharko du 20 minututan zehar (1 eranskina), haien artean munduaren arazo ekonomiko, arazo sozial eta ingurumen arazoak zeintzuk izan daitezkeen eta arazo hauei aurre egiteko egin dezakegunaz eztabaidatuz. Lauki bakoitzean talde bakoitzak 3 edo 4 aukera idatziko ditu. Irudiak (2 eranskina) ideiak emateko erabiltzen dira. § 20 minutu pasa ondoren, talde osoa borobilean jarri eta eztabaida bateratu bat hasten da. Talde batek egiten du hasiera gai bateko aukera batekin eta gainontzeko taldeak azaldu dutena eransten joango dira, eztabaida amankomun bat sortuz.

Arduradunak planteatuko arazoei buruz datuak sartuko ditu eta gaiak elkartzeaz arduratuko da; azkenik, taularekin amaituz, zer egin dezakegun azalduko da. §

Taldeka egiten den eztabaidak 40-50 minutuko iraupena du.

§ Eztabaida amaitzen denean la historia de las cosas bideoa ikusiko da, 3 eranskina.

Bideoak eztabaidaren gai nagusiak jasotzen ditu 20 minututan, egungo munduko egoera kontsumoarekin zuzenean harremanduz. § Amaitzeko, taldeari bideoari buruz galdetzen zaio; zer iruditu zaien, zer sentsazio sortu dizkien, gure ohiturak aldatuz egungo egoera hobetzea daukagun...

94

ARAZO SOZIALAK

GURE ESKU, DAUDEN AUKERAK

ARAZO EKONOMIKOAK

INGURU GIROKO ARAZOAK

1 Eranskina: Taula NOLA DAGO GAUR EGUN MUNDUA?

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT

95

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 2 Eranskina: Irudiak 1. TALDEA

96

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 2. TALDEA

97

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3. TALDEA

98

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 4. TALDEA

99

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3 ERANSKINA: "La Historia de las Cosas" bideoa On-line:

http://www.youtube.com/watch?v=cQSbAD9M1QQ

http://www.youtube.com/watch?v=9Cxviu6Tzj0&feature=related

100

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT

http://www.youtube.com/watch?v=jLJqYGnKN-o

Deskarga: http://www.bajaryoutube.com/

101

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3.2. LANKIDETZA JOKOAK GAIA

Lankidetza

ADINA

18 urte gorakoak

PARTE HARTZAILE KOPURUA

Gutxienez 8 pertsona Gehienez 20 pertsona

IRAUPENA

Joko bakoitza 30 minutu (10-15 joko ย 15-20 hausnarketa)

BEHARREZKO BALIABIDEAK

Lankidetza aulkiak - Aulkiak Irlak - Plastikozko edo kartoizko poltsa zatiak.

ERANSKINAK

--

HELBURUAK

ยง Guztion ongia lortzeko, lankidetzaren garrantzia lehen pertsonan bizitzea.

ยง Helburu amankomun bat lortzeko, lankidetzaren

garrantzia ezagutu, kasu honetan bidezkoago den mundu bat.

Ekintzaren deskribapena: Jokoak: ยง Zenbakiak ordenatu. Pertsona bakoitzak zenbaki bat idazten du paper batean eta poltsikoan gordetzen du. Ondoren, parte hartzen duten pertsona guztien artean zerrenfa bat egin behar dute, zenbaki txikienetik handienera, beraien artean mimika bidez komunikatuz (komunikaztzeko ezin dute ez hitz egin ezta idatzi ere). ยง Lankidetza aulkiak. Parte hartzen duen pertsona bakoitzak aulki bat hartzen du eta guztion artean borobil bat osatzen dute, taldea zutik jartzen da beste borobil bat osatuz aulkien inguruan. Jokoaren garapena, kanta bat amaitu edo geratzen denean eseri behar den eta aldi bakoitzean aulki bat kentzen den jokoaren antzkoa da. Joko

102

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT honek aurkezten duen desberdintasuna inor ez dela kanporatzen da, denak eseri behar dute abestia amaitu edo geratzen denean. Aldi bakoitzean aulki bat kentzen da eta gero eta aulki gutxiago daude, taldeak pertsona bat balitz bezala jokatu behar du jokoaren amaierara iristeko, hau da, aulki bakar baten gainean guztiek eseri behar dute. ยง Irlak Lurrean irlak kokatzen dira (esterilak, oihalak, kartoia...) eta irla bakoitzean 45 pertsona kokatzen dira (irla bakoitzaren tamainaren arabera pertsona kopurua aldatuko da). Pertsona guztiek irlari buelta eman behar diote, gorputzeko edozein atalekin zorua ikutu gabe. Horretarako, estrategiak burutu beharko dituzte azken helburua lortzeko: esterila guztien buelta ematea lortzea. ยง Joko bakoitza egin ondoren taldeari galdetzen zaio: Zer sentitu duten, zein zailtasun aurkitu dituzten, gainontzeko pertsonengatik zein laguntza jaso duten, azken helburua lortzeko erabili dituzten estrategiak, etab... Taldeko pertsona arduradunak, hauteman eta ikusi duena gehitu behar du (taldearen egoera eta ekintzak).

103

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3.3. BELGIKAR PLATERA GAIA

Kontsumo Arduratsua, Elikadura Subiranotasuna eta Hautabideen Sustapena

ADINA

18 urte gorakoak

PARTE HARTZAILE KOPURUA

Gutxienez 10 pertsona Gehienez 34 pertsona

IRAUPENA

2 ordu

BEHARREZKO BALIABIDEAK

Soka 1 Ordenagailua, bozgorailuak eta kañoia

ERANSKINAK

1 eranskina: jokalari bakoitzari banatuko zaizkion fitxak 2 eranskina: Quiero ser tortilla bideoa

HELBURUAK

§ Eguneroko ekintza batetik abiatuz herritar kontzientzia bat esnatzea: gure elikadura ereduak ingurumena, eremu sozioekonomikoarengan dituen eraginei buruzko kontzientzia hartzeko modu bat sorrarazi.

Ekintzaren deskribapena: § Taldeko pertsona arduradunak fitxa bat banatzen dio (1 eranskina) pertsona bakoitzari, taldea txikia bada (10 pertsona baino gutxiago), pertsona bakoitzari bi fitxa banatuko zaizkio. §

Pertsona bakoitzak lehenengo bere fitxa irakurtzen du, hau da, bere rol berria.

§

Banakako irakurketa egin ondoren Belgikar palteraren fitxa altuan irakurtzen da.

§ Pertsona arduratsuak, pertsona bakoitzak beteko duen rola berria (papereko informazioa) Belgikar plateraren zatia dela azalduko du. § Taldeak rol bakoitzaren ordena erabaki behar du, lehenendo elementu, lehengai, pertsona... hasiz. Taldeak erabaki dezala zein doan lehenengo ekoizpen katean Belgikar plateraren amaierara iristeko.

104

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT § Katea egiteko soka erabiltzen da, lehen elementu, materia, pertsonaren... rola duen lehen pertsonak sokaren muturra hartzen du eta katean parte hartzen duen bigarren pertsonari ematen dio,e ta horrela, jarraian, Belgikar plateraren amaierara iritsi arte. § Taldearen rol guztiak lotu ondoren sokaren lotura aztertzen da, Belgikar platera edo gure eguneroko platera, ondorengo egoerekin erlazionatuta dago zuzenean: merkatu bidegabekeriak, ingurumen eta lan ustiapena, multinazionalen boterea..., eta sortu den katea eta kontsumitzaile pertsonen botereari buruzko talde hausnarketa bat egiten da. § Amaitzeko, Quiero ser Tortilla (2 eranskina) laburmetraia ikusiko da, bertan, nekazarien egoera eta transgenikoen plantazioa islatzen da.

* Dinamika, QUINOAren Garapenerako Hezkuntza Programatik hartua dago.

105

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 1 eranskina: jokalari bakoitzari banatuko zaizkion fitxak.

Jokoaren fitxak, Belgikar platera Fitxa bakoitza inprimatu eta moztu behar da eta behin moztuta daudenean, nahastu eta fitxak taldean banatu behar dira.

Ur gozoa naiz Honek erraza dirudi, baina, oso konplexua den zerbaitetan bihurtu da. Interes estrategiko eta komertzialen jokoa naiz, tentsio, prozesu baita guduen ere arrazoia naiz. Munduan dugun uraren %70a laborantzen ureztapenerako erabiltzen dugu, nagusiki esportaziorako.

Adibide bat: Zisjordanian israeldar batek ureztatzeko erabiltzen nauenean, nire m続 0,16$ ateratzen zaio. Palestinar batek aldiz, 1,35$ ordainduko ditu metro kubiko batengatik.

Are gehiago, Jordan Haraneko bi herenak Israelengatik ustiatuak daude eta soberan dagoena, palestinar lurraldean dagoena, kutsatuta dago. Bertan, kloro indizea 8000 ml/litroko baino handiagoa da.

Geruza freatikoa naiz Belgikarra naiz, piskat gaisorik nago, nitrato eta beste kutsatzaile batzuk gaisorik naukate.

Gainera badirudi inori ez zaiola axola! Lur behartsuak elikatzeko gero eta gehiago eskatzen didate eta urtero gaisoago nago.

Planetako airea naiz Gizaki eta animali guztientzat, egunero kopuru izugarri bat arnasten didate. Gero eta pisutsuago, ilunagoa sentitzen naiz, negutegi-efektuko gasekin, pestizidekin, metalekin eta azidoekin beteta. Berogailua eta industriak dira nire narriaduraren arduradun nagusiak. Garraioek ere eragin handia dute nigan (gure elikaduran bi kamioitik batek garraiatzen du).

Nekazaritza lurra naiz Tratu txarrak eta gain-ustiapenak jasaten ditut eta iada ez naiz berriztatzeko gai. Nire higadura indizeak nire berrikutzarako gaitasuna gainditzen du 18 eta ehun bitartean.

Azken 50 urte bitartean, munduan bi milioi nekazal lur hektarea narriatu dira. Gizaki batzuk lurzoru handiak behar dituzte elikatzeko. Iparreko jendeak, bizilagun bakoitzeko hamar mila m2 erabiltzen ditu. Hainbat asiako lurraldeek 700 m2 okupatzen dute. Lurrak ekoizpen nahikoa ematerik izango al du gure kontsumorako?

106

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT Ozeanoa naiz Itsaso eta ozeanoetako ura naiz. Ez naiz lehen nintzen bezain garbia. Ibai eta estoldetako urak nigan isuritzen dira. Hauek dakartzaten produktu kimikoak nigan amaitzen dute.

Nirekin bizi direnak gaisotzen ditut: arrainak, zetazeoak, itsas-florako elementuak. Nere uraren zati bat lurrundu egiten da eta lurretara doazen hodeietan bihurtzen da. Hodei horiek guztiek ni kutsatzen nauten elementu toxikoak daramate. Euria egiten duenean, elementu horiek lurrera erortzen dira eta lurra kutsatzen dute.

Oihan tropikal hezea eta itxi bat naiz  Primario  deitzen dioten baso bat naiz eta ez nazatela edozein basorekin konparatu, nik daukadan aniztasuna bakarra da: hektarea bakar batek, hau da, hamar mila m², 200 landa esentzia desberdin izan ditzake, hau da, belgikar espezia guztiak baino gehiago.

Baina gizakiak barrenak jaten dizkit, beti espazio gehiago behar du: desagertzera zuzendua nago. Eta hori bakarrik abelgorriak elikatzeko, hainbat gizaki pribilegiatuek 523 gramo abere produktu behar dituzte egunero (hori da Belgikar bizilagun baten kontsumoa, aldiz iparramerikar batek 800 gramo kontsumitzen ditu). Baina, abelgorri bat elikatzeko eta bere jaiotzatik hiltegiraino 1600 hanburgesa lortzeko, basoaren hektarea bat larrean bihurtu behar da. Lurzoru amazonikoa zelaietan bihurtzen badugu, munduko populazioa hanburgesekin elikatu ahal izango genuen, hilabete bakar batean soilik! Basoa modu atzeraezin batean galduko litzateke, lurra amaituko genukeen, bioaniztasuna desagertuko litzateke, eta lurraren biriketako bat hilko litzateke. Honek merezi al du?

Petrolioa naiz Oso erabilgarria naiz eta gizakientzat ezinbestekoa naiz. Etxeak berotzen ditut, autoak ibiltzea egiten dut, plastikoak eta bilgarriak egiteko balio dut. Garbiketa eta garbikari produktuen oinarrizko elementua naiz. Erretzen nauenean arazoa sortzen da, berotegiefektuko gasak sortzen ditut. Kontuz, nire erreserbak amaitzear daude! Lehen murriztapenak 2010 urterako aurrikusita daude eta nire erreserben behin betiko agorpena 2040 urterako aurrikusita dago. Egoera horri aurre egiteko prest al gaude?

107

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT Kolesterola naiz Gibelak sortzen duen sustantzi koipetsua naiz. Abere jatorrizko elikagaietan ere aurki naiteke (okela, esneki produktuetan, gaztak, arrautzak). Zuen organismoarentzat beharrezkoa naiz, baina, kontuz, gehiegikerian oso kaltegarria naiz zuen bihotz eta odolhodientzat. Bihotz-, garun-, giltzurrun eta hanketako arterien paretetan metatzen naiz.

Kolesterol indizeak 200 mg/dl gainditzen badu, ondorio kaltegarriak izan ditzake. Belgikar herritar baten kolesterol indizea 230 mg/dl-koa da gutxi gorabehera. Gehiegizko kolesterola ekiditeko gantz saturatuak murriztea gomendatzen da (abere jatorria duten produktuetan aurkitzen dira) eta fruitu, barazki, zereal osoak eta lekaleak jatea jatea.

Hobe da prebenitzea sendatzea baino.

Belgikarren platera naiz Belgikan estatistikoki batezbesteko den platera naiz. Guztia esateko, urteko 38 kg barazki fresku ditut, hay da, 104 gramo eguneko. Europar batezbestekoa 205 gramo da. Elikaduran adituek, fruitu eta barazkien eguneko 500 gramo gomendatzen dute. Esan beharra dago, Belgikan barazkien %60a inportaziokoak direla. Ikerketek azaldu dute, plater bateko edukiak batzutan 2000 km bidaiatu dituzte platerera iritsi aurretik. Beraz, urtaroen eraginik ez dut izaten: fruituak otsailean, urazak urtarrilean. Abere produktuz beteta nago: +/- 500 gramo eguneko, ez okela soilik, gazta eta esnekiak ere badira. Honen ondorioz, koipe gehiegi dut eta gainera hauek koipe saturatu kaltegarriak dira. Egunean kontsumitzen diren kalorien %45a nire gantzetatik datoz. Kantitate hau handia da, portzentai honek ez luke %30a baino handiagoa izan behar.

Kenyako kuiatxo bat naiz Ur kantitate handiak behar ditut hazteko. Nigan mozkinik ateratzen ez duten nekazariek landatzen naute. Hain zuzen ere, herrialde aberatsen kontsumorako esportatzen naute, neguan nahiz udan. Zuen plateretara iristeko 6000 km bidaiatu ditut kamioian, itsasuntzian eta hegazkinean. Gauza bitxia da, bidai luze honek triste samar jarri banu ere, beti bezain eder jarraitzen dut.

108

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT Banana bat naiz Hegoamerikako hainbat herrialdetatik nator. Mundu guztian zehar aurki nazakazue, edozein supermerkatutan. Multinazional handiek merkaturatzen naute. Lurzoru handietan landatzen naute eta hauetan pestizida eta ongarri kimiko asko erabiltzen dituzte. Ez da ingurumena errespetatzen, ezta gizarte eskubideak eta langileen osasuna ere. Baina polita eta merkea naiz! Dastatu nazazute!

Uraza naiz Neguan gainberokuntza duen negutegi batean landatzen naute. Oso polita naiz, pestizida asko lainoztatzen didatenez, orban txikiena eta nirekin eramaten dudan intsekturik txikiena ere ezabatzen dira. Ongarri disolbagarriekin elikatzen naute. Ni ekoizteko eta zuen plateretara iristeko beharrezkoa izan da litro bat petrolio.

Arroz ale bat naiz Azken hamarkadetan desagertzen ari diren hainbat motetako bat naiz. Hala ere, naturarekin lan, sormen eta elkarrizketa baten fruitua nintzen, hainbat mende bitartean eginikoa. Gizakiak nigan izan duen maitasuna hain zen handia, beraien erlijio festetara ni besterik ez baitzuten gonbidatzen. Hain sakratua, originala eta gozoa nintzen, beneratu egiten baitzidaten. Bestalde, nire izena bakea, jatea, elkarbanatu eta banatzearen ideiarekin erlazionatuta nago.

Behi-zati eder bat naiz Osorik, xehetua, berreraikia, edo nahi duzuten moduan. Azkar jan nazazue, zuen zein dauden lagunak ditut eta: Europar Komunitateko hozkailuetan bakarrik 800 mila tona daude gordeta. Gerta liteke zenbaki hauek beldurtzea, baina nitaz esan duten guztia begetariano gaixotien zurrumurruak besterik ez direla ziurtatzen dizuet. Ikus dezazuten, lehen nire anai-arreben gorpuak jaten nituen, orain aldiz, Hegoaldeko herrialdeetan modu intentsiboan ekoiztutako landare-begetalak besterik ez ditut jaten (soja, manioka, zerealak). Arrain apur bat ere jaten dut, baina, hobe da hau isiltzea. Kilo bat animaliproteina ekoizteko, 7 eta 10 kilo zereal eta lekale behar ditut. Herrialde aberatsetako abereek, India eta Txinako biztanle guztiak batera jaten dituzten zereal kantitate berdina jaten dute.

109

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT Publizitatea naiz Leku guztietan azaltzen naiz, zuen etxeetan, zuen barrenean, zuen izatearen sakonsakonean, kontsumitzaile hutsetan bihurtzen zaituztet eta nik esango nuke garbituak.

Espiritu kritikoaren gutxiengo hondakin deserosotik garbituak, ugaritasunaren zorioneko mundu honen eraikuntzan parte hartzen du. Ametsak eskuragarriak dira, erostea besterik ez da egin behar. Multinazionalei laguntzen diet beraien produktuak saltzen. Azken finean, zuen bizitzako egoera zailetan nola erreakzionatu behar duzuten hezi eta erakusten dizuet. Nirekin erabaki egokiak hartuko dituzue. Informazioa , komunikazioa , hezkuntza iraunkorra deitu beharko zenidakete.

Agroelikagai multinazionala naiz Kantitate izugariak ekoziten ditut eta nire lekua herrialde askotan dago, bai kontsumitzaile, baita ekoizleak ere. Guztia erabakitzen dut: laborantzetan erabiltzen ditugun ongarri eta pestizida kopurua, langileen soldata, lan baldintzak. Nire lehen helburua mozkinak ateratzea da, eta ez bereziki jendea modu osasuntsuan elikatzea. Munduko leku guztietan esku hartzen dut, herri eta ingurumenarekin arduratu gabe. Mozkin handiak lortzen ditut eta hauen zati bat nire puzlizitatea egiteko erabiltzen dut. Publizitateak nire produktu guztiak saltzera laguntzen dit. Publizitateari esker, jendea animali produktu asko jatera konbentzitu dezaket, osasungarria ez bada ere. Horrez gain, urte guztian zehar produktu exotikoak saltzera laguntzen dit.

Georges izena dut 44 urte ditut, hemen ingurukoa naiz, Luxenburgo lurraldekoa. Baserri txiki bat daukat.

Egunetik egunera, ekonomikoki zailtasun gehiago ditut. Nire barazkiak garaiaren arabera saltzen ditut, baina, urte guztian zehar supermerkatuetan aurkitzen ditugun produktu exotiko guztiekin, jendeak gero eta eskualdeko produktu gutxiago erosten ditu. Adibidez, kuiatxoak udazkenaren hasieran bakarrik landatu ditzaket. Urte guztian zehar jaten dituen jendeak, garai horretan iada ez ditu nahi. Nire produktuen kalitatea mantentzen saiatzen naiz baina oso zaila da.

110

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT Nekazari langilea naiz Kosta Rikan Pedro dut izena eta antzua naiz oso kaltegarria den pestizida batekin harremana izan nuelako, DCBP izenekoa, banana plantazioetan lanean ari nintzela. Azpimarratu beharra dago, Ertamerikan Estatu Batuak eta Europan debekatuta dauden pestizidak erabiltzen ditugu, osasun eta ingurumenarentzat kaltegarriegiak izateagatik. Urtero, pestizidekin 25 milioi nekazal langile pozointzen dituztela eta ondorioz, 200 mila hiltzen direla jakin dut. Plantazioetan lan egiten dugunean, lantegiko hegazkinak ikusten ditugu (izena ez dut aipatuko) gure gainean hegan eta pestizadak lainoztatzen dituzte. Enpresari eskatu genion lainoztatzeari buruzko daten informazioa ematea baina enpresa ukatu egin zen eta ihardukitzaileak kanporatu zituzten. Nire seme gazteena nirekin lan egitera behartuta dago. Noizbait nire besoen artean biloba bat izateko zoriontasuna izango al dut?

Paco naiz DCBP pestizidarekin harremanetan egon ondoren antzu geratu zen Kosta Rikako 8000 langileetako bat naiz. Ertamerikan, Iparraldean debekatuta dauden pestizidak erabiltzen ditugu eta banana plantazioetan hektareako 30 kiloko dosia erabiltzen da. Herrialde industrializatuetan nekazaritzan oro har erabiltzen den batezbestekoaren hamar aldiz gehiago da.

Peggy naiz Ama naiz, iparramerikarra, nire semea edoskiarazten ez naiz ausartzen, nire esnearen HCH maila, behi-esnearentzat uzten dena baino ehun aldiz handiagoa da, lindano maila hirukoiztu egiten du, DDT eta dioxinari buruz hitz egin gabe. Hala ere, nire herrialdean pestizida hauen erabilera aspaldidanik debekatuta dago. Bananak asko gustatzen zaizkit.

Ez dut ulertzen!

Haur brasildar bat naiz 8 urte ditut eta Santos izena dut, jateko nahikoa ez duten haur horietako bat baiz. Hala ere, nekazal lurrak nire herrialdean ez dira falta. Gehienak soja eta zerealak landatzeko balio dute. Baina ez dira guretzat, proteina hauek aberatsagoak diren herrialdeetara garraiatzen dituzte, beraien abereak elikatzeko. Laborantza brasildarrak, Europa eta Iparrameriketako 40 milioi txerri elikatzeko erabiltzen dira, beste gauzen artean. Zereal hauek gizakien elikadurara bideratuko bagenitu, munduko biztanleriaren bikoitza

111

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT elikatuko genuke. Ahaztu egin zait esatea, urtero nire herrialdean 10 mila haur hiltzen dira desnutrizioagatik. Espero horien artean izatea.

Bintou naiz Nigeriarra naiz, nire haurra hil egin zen. Baina, europar enpresa handi batek egindako esne-hauts batekin egindako edangarriak eman nizkion. Enpresa honetako publizitate kanpainetako aurrenkontua MOEren (Munduko Osasun Erakundea) aurrekontua baino handiagoa dela esaten dute. Esaten dute, Iaprreko jendeak ez dakiela zer egin bere esnearekin. Ez dut ulertzen.

Wambe naiz Kenian bizi naiz eta hamabi urte ditut. Egarri naiz! Goizean jaikitzen naizenean inoiz ez dakit edateko ura aurkituko dudan egun osoan zehar. Baina, nire herrialdean ura egon badago, hala ere guk ezin dugu eskuratu. Uraren %70a fruituak eta barazkiak (kuiatxoak, lekak, etab.) ureztatzeko erabiltzen da, Estatu Batuak eta Europarako esportaziora bideratuta.

Vandana naiz Indiakoa naiz eta gure haziak lapurtzen dituzten multinazionalen aurka borrokatzen dut. Haziak bizia dira, mendeetan zehar gure herriak naturarekin izan zuen hizketaren bitartez oinordetu genuen oparia da. Gure ondarea galtzera ukatzen gara. Multinazionalak gure haziak patentatzera datoz eta orain, genetikoki aldatuak izan ondoren erosi behar ditugu, horrek gero eta herrialde menpekoagoa bihurtzen gaitu eta ondorioz, behartsuagoa.

Ernesto naiz Txileko hiri handi bateko kanpoaldean bizi naiz baina ez dut ezer, ez etxe, ez lur, ezta lanik ere. Nire seme-alabek gose dira. Gure herriak arrantza asko egiten du, baina, egunero 100 gramo animali-proteina esportatzen ditu, Iparreko herrialdeetako abereentzat. Hemen, bost haurretik batek malnutrizioa jasaten du.

Tailandiarra naiz Hemen bizitza gogorra da. Iparreko herrialdeetako txakur batek baino erosahalmen gutxiago dudala esaten dute, gainera ni baino hobeto elikatuta dagoela esan behar dut.

112

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT Hala ere, egunero tailandes ertainak, herrialde aberatsei 400 elikadura kaloria ematen dizkio, beraien abereak elikatzeko.

Rosibel naiz Salvadortar emakumeen mugimenduaren koordinatzailea naiz. Justizia gehiago eta lan baldintza hobeagoen aldeko borroka oso zaila da. Gure eskualdea, herrialde aberatsetako inbertitzaileentzat paradisua da. Gure soldata oso bajuek eta gure lan baldintzek zuen langileekin lehiakortasunean jartzen gaitu. Gure borrokak bat egitea gustatuko litzaidake.

Zuen herrialdeetan produktu oso merkeak, multinazionalentzat mozkin asko adierazten ditu, zuentzat langabezi asko eta guretzat esplotazioa.

Augusta naiz Gilly-n bizi naiz, Belgikan. Nire minimex-arekin8 aurrera ateratzen saiatzen naiz, baina kostatzen zait! Beraz, 2 euro balio duten pizzak erosten ditut, lasagnak 3 eurotan, izozkiak euro batean saltzen dituzte. Niretzat, behi-eroen historiak, dioxinak, pestizidak... txantxa besterik ez dira! Modu horretan ere nahikoa garestia bada janaria eta elikagai biologikoak aberatseentzako da! Jatea jatea da!

Ama oso lanpetua naiz Egun osoa korrika nabil, lana, haurrak eta etxea. Nire hozkailuan prestaturiko jaki desberdinak aurkitzen dira, honek lana errazten dit. Mota askotakoak daude: aurremoztuak, aurre-gatzatuak, aurre-aromatizatuak, aurre-gozatuak, aurre-txikituak, aurrepresionatuak, aurre-liserituak, aurre-likidotuak, aurre-zaharkituak, aurre-aurre-aurreaurre-aurreprestatuak.

Erosle elkarte bat naiz XX mendearen lehen erdian bitartean, herriko baliabiden inguruetan zebilen “talde ekonomikoetako” urtadar bat naiz. Beraiek bezala, boluntariotzarekin funtzionatzen dut. Neurrigabe samarra naiz eta humore aldaketak izateko erraztasuna dut, baina, hogietamar bat originalek okela biologikoa izatea ahalbidetzen dut, baserritik zuzenean, diru-zorro txikientzat eskuragarri. Herri eta baserri arteko lotura egiten dut, kontsumitzaile eta baserritarren artean. Jakin badakit, Belgikan beste hainat elkarte daudela, baina, oraingoz nire txokoan bizirauteak nire energia guztia xurgatzen dit. Ez dut ezer ordezkatzen, 8 Minimex: Belgikar estatuaren lagutnza, herrialde horretako arauen arabera, izatearen gutxiengoa ordezkatzen du. Gaur egun, hileko 600 bat euro adierazten du.

113

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT hala ere, batzutan korronte alternatibako txinpartak ateratzen zaizkit. Eta jokoz kanpo dago okela supermerkatuko harategian erostea. Heldu horri!

NPB izena dut Kaixo, NPB naiz, europar familiako kide naiz eta dumpig izeneko seme bat dut. Nire familian, nekazaritza intentsiboa egiten denbora daramatzagu. Bereziki, neurri handi batean behi-haragia ekoizten dugu, baina kontuz, ez gure estatubatuar lehengusu behizaina bezala, gureak ez dauka hormonarik. Honetarako, Hegoaldeko herrialdeetatik landare-proteina asko inportatzen dugu. Oso zintzoak gara, guretzat bakarrik ekoizten dugu. Eta kontsumitzen duguna baino gehiago ekoizten dugunez, MMAren akordioarekin gure produktuak Hegoaldeko herrialde horietara esportatzen ditugu, diru-laguntza handi batekin. Honek, okela haiek ekoizten dutena baino merkeago saltzeko aukera ematen digu. Beste abantaila bat: nekazari txikiek beraien familiak elikatzeko lana gainezka alferrik egin dezaten ekiditen du, eta faveletako eta hirietako edertasunen plazerrak gozatzea ahalbidetzen diegu.

NDF naiz Nazioarteko Diru Funtsa naiz, familia-buru on bezala Estatuei laguntzen diet. Behartsuenak dira nire laguntza behar dutenak. Hain zuzen ere, askotan oso zorpetuak daude. Estatu hauek, beraien aurrekontuetako zati garrantzitsu bat sagaratu behar dituzte dituzten zorrak kitatzeko. Baina arazoak izaten dituzte eta orduan, ni eta nire lagunak, Munduko Bankuak, zorren birprogramazio bat eskaintzen diegu, Egitura Doitze Programa txiki baten truke (Programa de Ajuste Estructural, PAE). Programa hau, ekonomia eta herrifinantzen saneamendu neurri desberdinen aplikazioa da. Horretarako, adibidez aurrikusten da, sektore publikoetan gastuen murrizketa, edo are hobeto, hauen pribatizazioa, soldaten blokeoa. Azken finean, laguntzeko baliagarria diren gauza horiek guztiak.

Askotan esportazio laborantzetara ematen den laguntza derrigorrezko pausua da.

Laborantza hauek oso errentagarritzat hartzen dira eta beraz, zorpetuak dauden herrialdeentzat onuragarriak lirateke. Hain zuzen ere, esportazio laborantza hauen finantza abantailetaz etekina ateratzeko, derrigorrezkoa da ohiko laborantzat albo batera uztea.

114

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT Albaitaritza aditu Institutuko kontrolatzaile bat naiz Ez naiz heroi bat. Hainbat galdera sakonsu nahi ditudanean, nire emazte, lagun eta nagusiak errieta egiten didate. Van Noppem bigarren bat izan nahi al duzu?"9. Ez naiz Einstein! Aintzinako urteko metodo hauekin, nola nahi duzue mafiako laborategiek sortutako hormona hipermodernozko azken koktel horiek antzematea? Ez naiz ez Sherlock Holmes ezta MacGyver ere! Nola atxilotu daitezke dituzten ustezko sozietateekin, abere garraio klandestinoak, bere gaizkide boteretsuak eta bere abokatu lizunekin?

Zentzuduna naiz, dudan lanak gainditzen nau, bitarteko gutxi ditut eta hori dela eta tristetzen naiz. Hobeto joango litzaidake beste batzuri bezala, axola egingo ez balit.

Monsanto naiz Haziak, nekazal produktu kimikoak eta botikak ekoizten dituen enpresa multinazional bat da. Agente Naranja-ren aita naiz, Vietnameko guduan erabilitako herbizida famatu bat, gaur egun oraindik, ingurumena eta pertsonngan ondorio larriak ditu (laborantza, plantazio eta pozoindutako baso eskualde osoak, haurren malformazioak, azaleko gaisotasunak, etab.). Teknologia berriak atsegin ditut eta bereziki OGMak. Hain zuzen ere, saltzen ditudan haziak genetikoki aldatuak izan ziren, intsektizida berezko sortzen duten eta nire herbizida jasaten duten landare antzuak emateko. Hori da plan bikaina!

Nekazariak landareak bakarrik erostera ez dira behartuta aurkitzen, nire herbizida erostera behartuta daude ere. Bingo! Nire herbizida, intsektizida, fungizidak modu honetakoak izatea ez da asko axola: § zoruak, urak kutsatzen dituzten eta elikadura katean barneratzen dira § erlea bezalako intsektu erabilgarriak hiltzen dituzte § landare basatiak eta intsektu indartsuak ere kutsatzen dituzte § gizakien osasunean eragin dezakete.

Ni eta gero, erauntsia eta euliak... oraindik geratzen badira! Belar-hiltzaileek onura asko ekartzen dizkidate. Okelari dagokionez, HCBr-ren erregea naiz hazkuntzarako hormonakbehiak bolumen handikotan bihurtzen ditu eta beraien esne ekoizpena handitzen dute.

Hala ere, europearrak ez naute nahi, osasunarengan ondorio ezkorrak sortu ditzadalako.

Beraz, MMAn salaketa bat aurkeztu nuen Europa zaharrak berriz ere mugak irekitzeko.

Laburbilduz, nere produktu batzuk daramaten izen gerrazalea Terminator bezala ez da ezergatik: nik balio dudalako.

9 Veterinario belga del Instituto de peritaje veterinario, que fue asesinado durante un control a ganado dopado con hormonas ilegales.

115

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 2 eranskina: Quiero ser tortilla bideoa On-line:

http://www.youtube.com/watch?v=qEku1R2w2MY

Deskarga: http://www.bajaryoutube.com/

116

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3.4. BIDEO FORUMA GAIA

Maquilas, Nazioarteko Merkatua, Bidezko Merkataritza eta Elikadura katea

ADINA

16 urtetik gorakoak

PARTE HARTZAILE KOPURUA

Gutxienez 8 pertsona Gehienez 30 pertsona

IRAUPENA

Iraupena, lan egin nahi den dokumentalaren araberakoa da.

Dokumentalen iraupena: - Urre beltza: 83 - Maquilas: 50 - Bidezko merkataritzari buruzko hiru begirada: hiru historia desberdin daude eta iraupen osoa 30 - Loreen uhartea 13 - Guk mundua elikatzen dugu 95´ o laburpena 11´ Eztabaidaren iraupena 30 o 45

BEHARREZKO BALIABIDEAK

Ordenagailua, kañoia eta bozgorailuak

ERANSKINAK

1 eranskina: Laburpena, eztabaida galderak eta Oro Negro bideoa 3 eranskina: Laburpena, eztabaida galderak eta Tres miradas sobre el comercio justo bideoa 4 eranskina: Laburpena, eztabaida galderak eta La isla de las flores bideoa 5 eranskina: Laburpena, eztabaida galderak eta Nosotros nos comemos el mundo bideoa 6 eranskina: La isla de las flores 7 eranskina: Nosotros alimentamos al mundo

HELBURUAK

§ konbentzional eta bidezko merkataritza merkatuko ekoizleen elikadura katea eta egoera ezagutu. § Maquila batean lan egiten duten pertsonen bizitza baldintzak aurkeztu, merkatu konbentzionalaren adibide bezala. § Merkatu konbentzionalaren aurrean hautabideak bultzatu.

117

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT Ekintzaren deskribapena: ยง Taldeko pertsona arduradunak ekintza azalduko du. Ekintza, dokumental desberdinak ikustean eta bideoetako informazioari buruz eztabaida bat egitean datza. ยง

Bideoak ikustea bi saiotan egin daiteke: o 1.go saioa: Nazioarteko Merkatua; Urre Beltza edo Maquilas eta Bidezko Merkataritzari buruzko hiru begirada. o 2.go saioa: Elikadura eta merkatu katea: Loreen uhartea eta Guk mundua elikatzen dugu.

ยง Ikusketa egin ondoren, taldeko pertsona arduradunak bideo bakoitzari buruzko galderak egingo dizkio taldeari (galderak eranskinean) eztadaidari hasiera emateko.

118

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 1 eranskina: Laburpena, eztabaida galderak eta Oro Negro bideoa

- LABURPENA: Urre beltza kafearen merkatuari buruzko dokumental bat da. Bertan, Etiopian hainbat kooperatibak beraien kafearentzat, munduko kafe onena bezala ezagutua, bidezko prezio bat lortzeko egin behar dituzten ahaleginak azaltzen dira, eta Tadesse Meskelaren ahaleginak, kooperatibaren arduraduna, munduko merkatuan tartetxo bat egin ahal izateko. Kafearen industria guztiz irabazizkoa da, konpainia multinazionalak urteko, 80.000 milioi dolar irabazten dituzte, honek, kafea produktu errentagarrian bihurtzen du mundu mailan, petolioa bezala.

- GALDERAK: o Zer iruditu zaizue? o Bidezko Merkataritza ezagutzen zenuen? o Bidezkoagoak diren nazioarteko merkatu harremanak sortzeko bide bat dela uste al duzute? o Bidezko merkataritzako produktuak kontsumitzen direla uste al duzu? o Horrela ez bada, zergatik ez dira kontsumitzen? o Guk zer egin dezakegu?

- Bideoa nola eskuratu: o Materialen mailegual: Emaús Gizarte Fundazioa eta Alboan Baliabide Zentroa (Bilbo) o Materialaren salmenta: www.blackgoldmovie.com) eta denda berezituetan.

119

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 2 eranskina: Laburpena, eztabaida galderak eta Tres miradas sobre el comercio justo bideoa

- LABURPENA: Dokumental hau hiru historia txikitan banatuta dago: Las chicas dulces , anana marmelada ekoizten duten emakumeak, Los paneleros del Paraíso , kainaberaazukrea ezkoizten duten gizonak eta Las pepas de Oro , kakaoa ekoizten duten pertsonak.

Hiruak bidezko merkataritzaren sistemaren barruan daude, ohiko merkatuaren hautabide bezala, nekazariak bizitzeko nahikoa irabazten ez duen eta baldintza ezin txarragoetan bizi den merkatua.

- GALDERAK: o Bidezko Merkataritza ezagutzen zenuen? o Zein da zure iritzia bidezko merkataritzari buruz? o Aukera bat al da? o Guk zer egin dezakegu? o Gizarteak nola ulertzen du bidezko merkataritza? o Lankidetza tresna bat da ala ohiko merkatuaren hautabide bat da? o Eta Bertako Bidezko Merkataritza? Zein dira bertako bidezko merkataritzaren ditugun aukerak?

- Bideoa nola eskuratu: o Materialen mailegual: Emaús Gizarte Fundazioa eta Alboan Baliabide Zentroa (Bilbo) o Materiala eskatzea: Adsis (DVDak bere barnean material didaktikoa dakar).

120

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3 eranskina: Laburpena, eztabaida galderak eta “La isla de las flores” bideoa

- LABURPENA: 1989 urtean grabatutako 10 minutuko iraupena duen dokumentala.

Zuzendaria Jorge Furtado brasildarra da, bere mezua indarrean eta bere onean mantentzen du. Bertan, globalizazioa eta honek sortu dituen desberdintasunak zertan datzan, modu erraz eta atsegin batean azaltzen ditu.

- GALDERAK: o Zer iruditu zaizue? o Bideoak zein sentsazio utzi dizue? o Zer da arreta gehiena sortu dizuna? o 1989ko film bat da, ordutik kontsumo katean zer gauza aldatu dira gaur egun arte? o Aldaketa baikorra ala ezkorra da? o Norentzat da baikorra eta ezkorra? o Guk zer egin dezakegu?

- Bideoa nola eskuratu: o Yo u t u b e : htt p : / / w w w.yo u t u b e . co m / watc h ? v = T I e U 7 _ yq r p c o CDa- Pertsona Helduen Garapenerako Hezkuntza Gida, 5 Eranskina.

121

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 4 eranskina: Laburpena, eztabaida galderak eta Nosotros nos comemos el mundo bideoa - LABURPENA: Elikagaiak eta globalizazioari buruzko dokumentala, arrantzale eta nekazaiei buruzkoa, distantzia luzeko kamioilari eta konpania handiko exekutiboei buruzkoa, elikagaien zirkulazioari buruzkoa, oparotasunaren barruan dagoen gabezari buruzko filma. "Guk mundua elikatzen dugu" filmak gure janariaren ekoizpen prozesuaren ikuspegi bat aurkezten du, zerikusirik ba al du munduan dagoen gosea gu guztiokin galderari erantzuten dion bitartean.

- GALDERAK: o Zer irduitu zaizue? o Zer da arreta gehiena sortu dizuna? o Hibrido eta transgenikoen ondorioak ezagutzen al zenituen? o Zer iritzi duzue Nestlek egindako esku hartzeari buruz? o Guk zer egin dezakegu? o Merkatu Alternatiboko zein aukera ditugu?

- Bideoa nola eskuratu: o Google Bideoa: § Dokumental osoa: http://video.google.es/videosearch?hl=es&q=Nosotros%20alimentamos%20al%20m undo&um=1&ie=UTF-8&sa=N&tab=wv# § 11´ko dokumentala http://video.google.es/videosearch?hl=es&q=Nosotros%20alimentamos%20al%20m undo&um=1&ie=UTF8&sa=N&tab=wv#hl=es&q=Nosotros+alimentamos+al+mundo&um=1&ie=UTF8&sa=N&tab=wv&start=0 o CDa- Pertsona Helduen Garapenerako Hezkuntza Gida, 6 Eranskina (gaztelerazko karpetan).

122

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 5 eranskina: La isla de las flores On-line:

http://www.youtube.com/watch?v=TIeU7_yqrpc Deskarga: http://www.bajaryoutube.com/

123

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 6 eranskina: Nosotros alimentamos al mundo On-line:

DOKUMENTALA: http://video.google.es/videoplay?docid=-5363220955116883053&hl=es

Laburpena 11´ http://video.google.es/videoplay?docid=-8786299799040785995&ei=xJseStjYDZa0gHMx7CWCA&q=Nosotros+alimentamos+al+mundo&hl=es Deskarga: http://video.google.es/

124

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3.5. MADE IN...

GAIA

Nazioarteko Merkatua, Deslokalizazioa, Ingurumena, Gizarte Erantzukizuna.

ADINA

18 urtetik gorakoak

PARTE HARTZAILE KOPURUA

Gutxienez 8 pertsona Gehienez 20 pertsona

IRAUPENA

2 ordu

BEHARREZKO BALIABIDEAK

· Mapamundi (Peters-en mapa hobekiago) · Koloretako rotulagailuak · Ordenagailu-eramangarria, kañoia, bozgorailuak

ERANSKINAK

1 eranskina: Peters-en mapa 2 eranskina: erosten duguna zertaz dago egina?- erosten dugun hori egiteko erabilitako produktuak nondik datoz?

3 eranskina: Arropa garbia datuak

HELBURUAK

· Gure arroparen katea ezagutu eta gozatzen dugun bizitza mota eta hau posible egiten duten baldintzei buruz hausnartu.

Ekintzaren deskribapena: § Taldeko pertsona arduradunak Peters Mapa aurkezten du eta ohiko mapamundia eta Peters Maparen arteko desberdintasuna azaltzen du (Peters mapa ez badago, mapamundi bat erabiltzen da erreferentzia gisa). § Taldea 4 pertsonetako azpi-taldeetan banatzen da eta talde berri bakoitzari Peters Mapa bat banatzen zaio (1 eranskina) eta zertaz dago egina erosten duguna?- erosten dugun hori egiteko behar diren produktuak nondik datoz? (2 eranskina). § Talde bakoitzak kide baten jantzi bat aukeratuko du eta Peters mapan marraztuko dute (1 eranskina) jantzi horrek egin duen ibilbidea . .

125

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT § Jantziaren ibilbidea marrazteko, jantziaren etiketan agertzen denean oinarrituko da. § Ibilbidea ondorengo pausuetan gauzatuko dugu: 1.- Lehengaiaren jatorria 2.- Jantzi egin denaren lekua (jantzia amaitu zen lekua, made in...)

3.- Enpresaren edo enpresaren inportatzailearen egoitza lekua 4.- Jantzi erosi zen lekuia, dendaren lekua § Mapamundia edo Peters-en mapa erabiltzen da bilatu beharreko herrialdeak edo tokiak kokatzeko. § Gezien bitartez puntu desberdinak lotzen dira. § Talde bakoitzak aukeratuko jantziaren ibilbidea amaitzen duenean, gainontzeko taldeei azaltzen zaie jantzi bakoitzak egin duen ibilbidea. § Taldeko pertsona arduradunak arropa garbiaren datuak ematen ditu (3 eranskina), maquiletan lan egiten duten pertsonen egoerari buruz, gizarte erantzukizun korporatiboa zer den azaltzen du, enpresen deszentralizazioaren ondorioak eta enpresa handien monopolioa eta merkatu txikien desagerpena. § Amaitzeko, marka handien eta maquiletan lan egiten duten pertsonen lan egoerari buruzko eztabaida bat hasten da, pertsona bakoitzak egoera honi aurre egiteko eta bertako enplegua sustatzeko zer egin dezakeenari buruzko eztabaida.

* Hegoako Solidaritatea lantzeko ekintza Fitxeroko Biluztu gaitezen dinamikaren egokitzapena.

126

1 eranskina: Peters-en mapa.

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT

127

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 2 eranskina: zertaz dago egina erosten duguna?

MADE IN...

Zertaz dago egin erosten duguna? · Petrolio gordina: makillajea, fibra sintetikoak, plastikoa... · Bauxita: aluminio papera, freskagarri potoa... · Kotoia: toailak, arropa, fularrak, barruko arropa, hesgailua... · Zapatak: larrua, petrolio gordina · Ahozapiak: kotoia, petrolio gordina, papera... · Lana: jertsea, eskularruak, galtzerdiak...

MADE IN...

Erosten dugun hori egiteko beharrezkoak diren produktuak nondik datoz? · Petrolioa: energia, olioa, plastikoa, nailonerako... erabiltzen da. Espainiar estatuan sartzen den petrolioaren %50a mexikar, nigeriar eta iraniar jatorrikoa da. · Bauxita: potoal, berebilak, bizikletak, etxeko-tresna elektrikoak, mendiko materialerako aluminioko oinarria da. Munduko bauxitaren %40a Australian eta Ginean ekoizten da. · Kobrea: elektrizitate eta motore elektrikoetarako ezinbestekoa: kableak, dinamoak, bobinak, telefonoa, pilak. Zinkarekin batera letoia sortzen da eta estainuarekin brontzea sortzen da. Munduko kobrearen %40a Txile eta Ebtan ekoizten da. · Koltan: 2 mineralen elkarketa da. Teknologia berrien garapenerako lehengai estrategikoa da (%60a telefono mugikorretarako erabiltzen da, gainontzekoa bideo-jokoak, gurpil ga b e ko t re n a k , m ed i ku - d i a g n o st i ko ra ko t res n a k , f i b ra o p t i ko a . . . ) . · Burdina: batez ere berebil, etxeko-tresna elektriko, eraikuntzarako erabilia. Munduko burdinaren %55a Ekialdeko Herrialdeak, Txina eta Brasiletik lortzen da. · Kotoia: elastikoak, hesgailuak, toailak... egiteko. Munduko kotoiaren %55a Txina, EB eta Ekialdeko Herrialdetatik lortzen da. · Kakaoa: txokolate eta edariak egiteko. Kakaoaren %56a Kosta Rika, Brasil eta Ghanatik dator. · Kafea: kafea, kolazko freskagarriak... egiteko. Munduko kafearen %45a Brasil, Kolonbia eta Indonesiatik dator.

128

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3 eranskina: Arropa garbia datuak

http://www.playfair2008.org/index.php?option=com_chronocontact&chronoformname=i oc_for 2007 aurreko mozkinak

Irabazien gehikuntza 2004-2007

Nike

$2.2 bilioi

%52

Adidas

$1.1 bilioi

%68

Puma

$511 milioi

%14

Yue Yuen

$386 milioi

%29

ASICS

$203 milioi

%215

JOKO GARBIA 2008 LAN ERREALITATEA *Txina: Adidas zapatila pare bat Shenzhen-en 86-171 dolar bitartean ordaindu daitezke EBtan – ia egin zituen pertsonaren hilabeteko soldata – oro har gazte migranteak, logela batean 12 emakukme bizi dira.

0.53$ kirola egiteko zapatila 71/86$ hilabeteko soldata * India: Azken 5 urteetan soldata %6,7 eta %10 artean igo da. Stitcher markako baloiak egiten dituen fabrikako langile baten esan zuen: "Ez daukagu aurrezkirik, beraz, emargentzia

129

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT egoeretan gaude. Behin, gas-bonbona alokatu behar izan nuen dirua lortzeko, nire emaztea osasunez ez baitzegoen ongi. Gu guztiontzat egoera antzekoa da.

Nire lagunetako batek bere odola saldu behar izan zuen, aparteko dirua lortzeko emergentzia egoera bati aurre egiteko".

0.35-0.88 $ futboleko baloia *Pakistan: Pieza bategatik jasotzen dutena ez da aldatu azken 6 urteetan, nahiz eta prezioen indizeak epe hoentan bitartean, kontsumitzaileentzat %40eko igoera izan.

0.65$ futboleko baloia *Kamboia: Kanbodian, kirol arropa egiten duten langile bati ordaintzen zaion soldatarekin, bere bazkaria eta eta beste langile batzurekin elkarbanatzen duen egongela bat besterik ezin du ordaindu, aparteko ordu kopurua handia egiten baditu. Arropa erosteko edo mediku arreta izateko aparteko orduak bete behar ditu.

70-80$ hilabeteko soldata. Garmenent works * Vietnam: Langile batek duen diru-sarrera maila honekin, ezin ditu bere eguneroko gatuak bete. 2007 urtean, oinarrizko produktuetan %9,5eko inflazio-tasa eman zen.

63$ hilabeteko soldata. Nike, zapatilak * Bangladesh: Une honetan, sindikatuek soldata minimoaren hiru zati dela estimatzzen dute.

Egungo soldata minimoak ez du ematen pertsona batek egunean hiru jatordu izan ditzan.

24.3$ hilabeteko soldata.

130

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3.6. BANANAREN JOKOA GAIA

Naziaorteko Merkatua Bidezko Merkataritza

ADINA

18 urte gorakoak

PARTE HARTZAILE KOPURUA

Gutxienez 5 pertsona Gehienez 30 pertsona

IRAUPENA

Ordu 1

BEHARREZKO BALIABIDEAK

Arbela Ordenagailua eta kañoia

ERANSKINAK

1 eranskina: bananaren jokoaren fitxak 2 eranskina: PowerPoint Bidezko Merkataritza

HELBURUAK

§ Egiazko merkatuaren kateak nola funtzionatzen duen ezagutu, baita beraren onuren banaketa desberdina ere (Bidegabeko Merkatua edo ohikoa). § Kateko alderdi ezberdinen artean dauden elkarrekintzak aintzat hartu. § Merkatu berdin eta bidezko baten garapenerako, katearen alderdi desberdinen arteko komunikazio beharraren kontzientzia hartzea.

Ekintzaren deskribapena: § Arduradunak taldea 5 azpi-taldeetan banatzen du eta fitxa deskriptiboak banatzen ditu (1 eranskina). § Talde bakoitzak betetzen ari den paperari buruz hausnartuko du eta talde bakoitzarentzat bananaren mozkinen benetako banaketa nola izan beharko lukeenari buruz hipotesi bat planteatuko du. § Arbel edo zahar-paper handi batean, pertsona arduradunak talde bakoitzarentzat banana handi bat marraztuko du. Arduradunak marraztutako banana bakoitzaren ondoan, talde bakoitzak esleitu dizkion mozkinak idatziko ditu.

131

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT ยง Normalean taldeak ez dute bat egiten banaketan, hori dela eta, adostasun batetara iristeko negoziatu behar izango dute talde desberdinen artean. Talde bakoitzak bere ezker aldekoarekin eta eskuin aldekoarekin negoziatu ahal izango du. Horrela, pertsona ekoizle eta minoristek talde bakarrarekin negoziatu ahal izango dute, katearen beste aldean ez baitute inor. ยง Negoziazioa burutu denean, taldeko pertsona arduradunak marraztutako bananan portzentai berriak idatziko ditu. Ez bada adostadunik lortu, talde guztien artean eztabaida bat egingo da eta negoziazio orokorraren bitartez adostasun batera iritsi beharko dute. ยง Eztabaidan nazioarteko merkatuaren kateak nola funtzionatzen duenari buruzko hausnarketa bat egingo da eta negoziazioan zapalduak edo baztertuak izan diren taldeak zeintzuk diren. ยง Amaitzeko, taldeko pertsona arduradunak ohiko merkatuaren hautabide bat planteatuko du, Bidezko Merkataritza eta horri buruzko Powerpointa ikusten amaituko da (2 eranskina). .

132

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 1 eranskina: Bananaren jokoaren fitxak EKOIZLEA Nekazari baten papera beteko duzu.

Dauzkazuen arbolekin urtean 4-6 uzta ateratzen dituzue.

Ekoizpen hori lortzeko egun osoan egoten zara lanean seme-alaba zaharrenarekin.

Bitartekari bati saltzen diozu uzta, eta irabazitako diruarekin hau ordaintzen duzu: Ongarriak, pestizidak Familiaren oinarrizko beharrak: jatekoa, osasuna, etxea, hezkuntza Bananak euro inguruan saltzen dira. Zure gastuak kontuan hartuta, zenbat dagokizula iruditzen zaizu?

Ekoizlea Bitartekaria Nazioarteko enpresa Handizkaria Denda

133

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT BITARTEKARIA Bitartekari baten papera beteko duzu.

200 bat lagunek bildutako bananak erosi eta biltegietan gordetzen dituzu.

Hiru nabe dauzkazu horretarako prestatuta, eta nazioarteko elikagai-enpresa bati saltzen dizkiozu bananak.

Diru-sarrera egonkorrak dauzkazu, baina gastuak ere bai.

Bananak euro inguruan saltzen dira. Zure gastuak eta zure lana kontuan hartuta, zenbat dagokizu zuri?

Ekoizleen eta nazioarteko elikagai-enpresaren artean zaudete, eta bi horiekin negoziatu beharko duzue.

Ekoizlea Bitartekaria Nazioarteko enpresa Handizkaria Denda

134

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT NAZIOARTEKO ELIKAGAI-ENPRESA Nazioarteko elikagai-enpresa baten papera beteko duzu.

Besteak beste, bananak saltzen dituzue.

Banana-sail handiak dituzue Ekuadorren. Han langileak dituzue soldatapean eta mundu osoan saltzen duzuen ekoizpena ateratzen duzue handik.

Hala ere, banana gehiago erosi nahi dizkiozue inguru hartako bitartekariari, nazioarteko merkatuan gora egiteko.

Bananak euro inguruan saltzen dira. Zure gastuak eta zure lana kontuan hartuta, zenbat dagokizu zuri?

Bitartekariaren eta handizkariaren artean zaudete, eta haiekin negoziatu behar duzue.

Ekoizlea Bitartekaria Nazioarteko enpresa Handizkaria Denda

135

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT HANDIZKARIA Handizkari baten papera beteko duzu (denda handi bat) Bananak nazioarteko elikagai-enpresa bati erosi eta dendei saltzen dizkiezue.

Bananak euro inguruan saltzen dira. Zure gastuak eta zure lana kontuan hartuta, zenbat dagokizu zuri?

Nazioarteko elikagai-enpresaren eta txikizkariaren (denda txikia) artean zaudete.

Biekin negoziatu beharko duzue.

Ekoizlea Bitartekaria Nazioarteko enpresa Handizkaria Denda

136

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT DENDA Dendari baten papera beteko duzu.

Auzoko denda daukazue, eta bananak handizkari bati erosten dizkiozue (denda handi edo biltegi batean).

Irabazi asko atera behar duzu banana bakoitzeko, baina ez duzu askorik saltzen.

Bananak euro inguruan saltzen dira. Zure gastuak eta zure lana kontuan hartuta, zenbat dagokizu zuri?

Ekoizlea Bitartekaria Nazioarteko enpresa Handizkaria Denda

137

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT BANANAREN BENETAKO BANAKETA

Ekoizlea 0.09 Bitartekaria 0.15 Nazioarteko enpresa 0.21 Handizkaria 0.12 Denda 0.33

138

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 2 eranskina: PowerPoint Bidezko Merkataritza (CD)

139

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3.7. KONTSUMISMO ETA PUBLIZITATE TAILERRA GAIA

Kontsumismoa, publizitatea, kontrapublizitatea eta generoa

ADINA

20 urtetik gorakoak

PARTE HARTZAILE KOPURUA

Gutxienez 5 pertsona Gehienez mugagabea

IRAUPENA

1-2 ordu (ikusten diren bideo kopuruaren arabera, jendearen parte hartzea...

BEHARREZKO BALIABIDEAK

Bideoak Ordenagailua eta kañoia Bozgorailuak

ERANSKINAK

1 eranskina: 60-70-80 urteetako iragarkiak 2 eranskina: Egungo iragarkiak 3 eranskina: Publizitatea eta kontrapublizitatea

HELBURUAK

· Lehengo eta oraingo publizitatea aztertu eta publizitateak eskaintzen digun informazioari buruzko ikuspegi kritiko bat izan

Ekintzaren deskribapena: § 60-70-80 urteetako publizitate iragarkiak ikusten dira (1 eranskina). Taldeko pertsona arduradunak ondorengo galderak egingo ditu: Nolakoak ziren lehengoko iragarkiak?, Zer saltzen ziguten?; Beharrezkoa zen ala ez?; Zein zen emakumeen papera eta gizonen papera?; Produktuei buruz zer kontatzen digute? § Galderak erantzun ondoren, egungo iragarki publizitarioak ikusiko dira (2 eranskina) eta galdera berdinak egiten dira. Publizitate iragarki guztietan, lehengo eta oraingoetan, informazio, produktu, estereotipo, emakumearen paperari... buruzko desberdintasunak konparatzen dira.

140

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT ยง

Emakumearen estereotipoak lantzeko, look aldaketa bideoa ikusiko da (3 eranskina).

ยง Amaitzeko, taldeko pertsona arduradunak Kontrapublizitateari erreferentzia egingo dio eta bi iragarki eta bere Kontrapublizitatea (3 eranskina) ikusiko dira. ยง

Ikusi ondoren, taldearen sentipen eta iritziak jasotzen dira.

141

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 1 eranskina: 60-70-80 urteetako iragarkiak On-line:

http://www.youtube.com/watch?v=khILPWzKv9U

http://www.youtube.com/watch?v=nj_SocH1ovA

http://www.youtube.com/watch?v=X56kLQOdoJg&NR=1

142

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT

http://www.youtube.com/watch?v=zHLYHQ0H4ho&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=4xhWnpMCBWc

http://www.youtube.com/watch?v=DTSNLBsrbpI

http://www.youtube.com/watch?v=1vAt64Opo9g

Deskarga: http://www.bajaryoutube.com/

143

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 2 eranskina: Egungo iragarkiak On-line:

http://www.youtube.com/watch?v=0cQcHa1Dc84

http://www.youtube.com/watch?v=eYs68Go11To&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=lZSNF6cq0LI Deskarga: http://www.bajaryoutube.com/

144

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3 eranskina: Publizitatea eta Kontrapublizitatea On-line:

http://www.youtube.com/watch?v=59a-Vuf1p_I

http://www.youtube.com/watch?v=jGuU3c60B4Y

http://www.youtube.com/watch?v=2mGv2g1unpw

145

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT

http://www.youtube.com/watch?v=S_pp8tvfndM

http://www.youtube.com/watch?v=QKItJK2Y2tM&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=E69TK0WjM0Q Deskarga: http://www.bajaryoutube.com/

146

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 3.8. KONTSUMO PROPOSAMENAK GAIA

- Kontsumismoa - Kontsumo Arduratsua

ADINA

18 urtetik gorakoak

PARTE HARTZAILE KOPURUA

Gutxienez 4-5 pertsona Gehienez 30 pertsona

IRAUPENA

Ordu bete eta erdi

BEHARREZKO BALIABIDEAK

- Rotulagailuak - Zatar-papera - Ordenagailua - Kañoia

ERANSKINAK

1 eranskina: Power Point Kontsumo Arduratsua 2 eranskina: Kontsumo ideiak zatika

HELBURUAK

§ Kontsumo arduratsu etiko, kritiko eta solidario bat egiteko, pertsona kontsumitzaile bezala ditugun aukerak ezagutu.

Ekintzaren deskribapena: § Taldeko pertsona arduradunak, kontsumismoa eta kontsumo arduratsua zer diren azaltzen du. Era berean, kontsumismoa eta kontsumo arduratsua praktikatzeak ekar ditzakeen ondorioak landuko ditu, Kontsumo Arduratsuaren PowerPointaren laguntzarekin (1 eranskina). § Behin azalpena amaitu denean, taldeko pertsona arduradunak zahar-papera paretean itsasten du edo arbela erabiltzen du buru bat marrazteko. § Burua marraztu ondoren, pertsona arduratsuak taldeari galdetzen dio, kontsumo arduratsuaren zein alderdik duten erlazioa buruko zati desberdinekin (begiak, ahoa, belarriak ). Taldeko kide batek edo pertsona arduratsuak taldeko Kontsumo Arduratsuko proposamenak jasoko ditu.

147

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT § Buruko proposamenekin amaitu denean, gorputzeko beste zatietara pasako da: enborra, eskuak... § Horretarako, pertsona arduratsua ideas de consumo por partes (2 eranskina) txostenean lagundu daiteke. § Amaitzeko, komtsumismo eta kontsumo arduratsua kontzeptuen gainbegiratu bat egingo da. Ekintzan jaso diren proposamenen irakurketa egingo da, pertsona bakoitzak kontsumo arduratsu etiko, kritiko eta solidario bat egiterako garaian, dituen aukerak ezagutzeko.

148

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 1 eranskina: Power Point (CD)

149

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT

150

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT 2 eranskina: Kontsumo ideiak zatika

BURUA - BEGIAK: publizitatea modu kritiko batean begiratu Kontsumo arduratsua prakti kei buruzko irakurri I ra ku r t ze ko ko nts u m o b axu ko b o n b i l l a k e ra b i l i - AHOA: Iparreko herrialdetan ekoiztutako produktuak kontsumitu Elikagai ekologikoak kontsumitu B i d ez ko M e r kata r i t za ko p ro d u k t u a k ko nts u m i t u - BELARRIA: Publizitatea modu kritiko batean entzun - GARUNA: Informatuak egoten eta kontzientziatzen saiatu Zerbait erosten dugunean benetan behar dugun pentsatu

ENBORRA - URDAILA: Herrialde aberastuetan ekoiztutako produktuak kontsumitu Produktu ekologikoak kontsumitu B i d ez ko M e r kata r i t za ko p ro d u k t u a k ko nts u m i t u Tra n s g e n i ko r i k ga b e ko p ro d u k t u a k ko n t s u m i t u Zure balkoian barazkiak ekoiztu

151

GARAPENERAKO HEZKUNTZA EKINTZAK PERTSONA HELDUENTZAT - JANTZI: Herrialde aberastuetan ekoiztutako eta bidezko merkataritza praktikatzen duten enpresetako arropak erabiltzen saiatu - URA: Iturri guztietan ur-dosifikatzailea jarri Ura beharrezkoa ez denean iturriak itxi Ureztatzeko euriaren ura erabili - ELEKTRIZITATEA: Kargadoreak erabiltzen ez direnean entxufea atera Kontsumo baxuko bonbilak erabili Beharrezkoa ez denean argia itzali Tresna elektriko desberdinen pilotu gorriak itzali

152

INTERES GUNEAK ETA BIBLIOGRAFIA

INTERES GUNEAK ETA BIBLIOGRAFIA Web eta Blog-ak www.universidadruralpf.org/ www.larebeliondelosproductos.org/ www.opcions.org/cast/ www.consumeycalla.es www.biolur.net www.ozonalia.org www.e-comerciojusto.org www.viacampesina.org www.fiare.org www.notecomaselmundo.org www.supermercadosnogracias.info www.greenpeace.es www.terra.org/ www.ropalimpia.org/ www.consumehastamorir.org www.nodo50.org/consumirmenosvivirmejor www.consumesoteconsumen.blogspot.com/ www.consumoresponsable.org www.attac.es www.basurama.org www.veterinariossinfronteras.org www.ecologistasenaccion.org/spip.php?rubrique202 www.edpac.org On-line dendak www.solidarte.net www.olokuti.com www.adaiwa.com www.alternativa3.com www.comerciojusto.com

155

INTERES GUNEAK ETA BIBLIOGRAFIA www.consumosolidario.org www.equimercado.org www.tiendamundos.com www.mundosolidario.net www.kidenda.org www.ideas.com www.brujulasur.org www.mandacaru.es www.worldofgood.ebay.com www.intrepidamu.com/ www.sindesperdicio.es www.nagore.es www.ecologicaltshirts.com/ www.camisetasolidaria.es/fvf/index.asp

BIBLIOGRAFIA - TONI LODEIRO, Consumir menos para vivir mejor. Txalaparta, Tafalla, 2008 - MONTAGUT, XAVIER Y VIVAS, ESTHER, Del campo al plato, Icara, Bartzelona, 2009 - CANTOS, EDUARD, El porqué del Comercio Justo, Icara, Bartzelona, 1998 - HEGOA, Fichero de actividades para trabajar la solidaridad, Hegoa - MONTAGUT, XAVIER Y VIVAS, ESTHER , Supermercados, no gracia, Icara, Barcelona, 2007 - CELORIO, GEMA y LÓPEZ DE MUNAIN, GEMA, Diccionario de Educación para el Desarrollo, Hegoa, Bilbo.

- FERNÁNDEZ SUCH, FERNANDO, Soberanía Alimentaria, objetivo político de la cooperación al desarrollo en zonas rurales, Icaria, Bartzelona, 2006 - INTERED, Juegos Cooperativos de mañana y de hoy, Intered, Donostia, 2004.

156