Nog geen brede invoering van eliminatiedieet RED
Hoogleraar: ‘Voeding is nu toegevoegd aan ADHD-zoekplaatje’ ADHD-gedrag kun je krijgen door voedsel en verdwijnt als je dat voedsel weglaat. Lidy Pelsser promoveerde op 10 oktober in Nijmegen op de INCA-studie waarmee zij dit onderwerp onderzocht. Krijgen nu alle kinderen met ADHD een dieet bij de diagnose? Nee, daarvoor vallen er nog wat wetenschappelijke noten te kraken. Over ADHD is het laatste woord nog niet gezegd. Tijdens de promotie van Pelsser en het symposium dat daaraan vooraf ging, schetsten diverse deskundigen wat er tot nu toe is onderzocht over deze stoornis. Ouders en kinderen die een dieet volgden vanwege ADHD, vertelden hun successtory. ADHD komt veel voor: vijf procent van de wereldbevolking heeft er last van. Professor Buitelaar (Nijmegen) noemde het in het belang van de patiënt om naar oorzaken te blijven zoeken. ‘Dit onderzoek helpt ons voeding toe te voegen aan ons zoekplaatje.’ Emeritus-hoogleraar Taylor uit Londen gaf een overzicht van onderzoeken naar de invloed van voeding op de geestelijke gezondheid van kinderen. Er blijken zeker invloeden te zijn, maar de zoektocht ernaar is een ‘fascinating detective story’. Pelsser legde zelf uit hoe ze haar onderzoek heeft gedaan. Ze voerde een streng eliminatiedieet in bij kinderen met ADHD, het restricted elimination diet (RED). De kinderen volgden dat vijf weken lang met uitsluitend voedingsmiddelen waarvan bekend is dat ze geen allergieën of ADHD veroorzaken. Zestig procent van de kinderen had na deze vijf weken geen ADHD meer. ODD (een oppositionele gedragsstoornis) en lichamelijke klachten – zoals hoofdpijn, buikpijn, slaapproblemen, veel dorst, veel zweten – namen af. Na dit dieet werden stapsgewijs voedingsmiddelen toegevoegd aan het menu, zodat kon worden achterhaald waarop het kind reageerde. Voor ieder kind was dat weer anders. ‘Daarom kunnen ouders beter niet zelf gaan experimenteren met een dieet’, aldus Pelsser.
Link met allergie Interessant is de link met allergie. De kinderen die op voedsel reageren met gedrag, zijn die ook allergisch? Daarvoor is in de studie van Pelsser bloed afgenomen bij de kinderen. Er lijkt geen
verband te zijn tussen het IgE en IgG en de klachten van de kinderen. Maar in allergieland weten we inmiddels dat het verband tussen bloedtest en allergische klachten niet zo heel sterk is. Ook dat de reacties in de loop van de tijd kunnen variëren. Tijdens de promotieplechtigheid stelde dr. De Groot, allergoloog in Delft, Pelsser de vraag of ze in haar onderzoek deze wisselingen – door bijvoorbeeld het hooikoortsseizoen – heeft verwerkt. Dat is niet gebeurd. Nu ging deze studie daar niet over, maar de gedachte zou interessant zijn om te onderzoeken. Net zoals het idee of RED wellicht te gebruiken is om andere overgevoeligheden voor voeding in kaart te brengen. Is de verbetering van gedrag misschien veroorzaakt door de structuur die een dergelijk dieet biedt? Om dat te onderzoeken gebruikte de onderzoekster voor en na het onderzoek een vragenlijst. De manier waarop de gezinnen leven, blijkt door het dieet niet anders te worden.
Geen hapklare brokken Voor de aanwezige artsen was het misschien teleurstellend dat dit symposium geen hapklare brokken bood: na de INCA-studie kunnen artsen niet direct met het RED voor hun eigen patiënten aan de slag. Ze zijn alleen op de hoogte van de recente onderzoeksontwikkelingen. Zestig procent van de kinderen die aan Pelssers onderzoek meededen, voldeden door het dieet niet meer aan de ADHDcriteria. Critici merkten op dat het onderzoek niet is gedaan met een aselecte steekproef en dat er geen dubbelblind placebogebonden studie heeft plaatsgevonden. ‘Maar’, merkte een aanwezige op: ‘Als zelfs maar tien procent van de ADHD-ers opknapt door bepaalde voedingsmiddelen weg te laten, dan is het toch nog steeds de moeite waard. Alleen moeten we wel weten welke kinderen het zijn.’
Dubbelblind onderzoek Bij een dubbelblind onderzoek zijn er twee groepen: de ene groep krijgt de te onderzoeken behandeling, de andere een placebo. Zowel de proefpersonen als de onderzoeker weten tijdens het onderzoek niet of ze tot de experimentele groep horen of bij de controlegroep. Daarmee willen de onderzoekers uitzoeken of mensen inderdaad reageren op de betreffende behandeling en niet op bijkomende factoren. Alle medicijnen die in Nederland op de markt komen, moeten zo’n dubbelblind onderzoek hebben doorstaan. Overigens voldoen niet alle behandelingen die worden uitgevoerd aan deze norm. Operaties bijvoorbeeld, of nieuwe behandelingen waarnaar nog weinig onderzoek is gedaan, kunnen worden ingevoerd zonder dit dubbelblind onderzoek. Soms is het ook niet ethisch om onderzoeken te doen met controlegroepen, bijvoorbeeld bij levensbedreigende situaties. Het onderzoek van Pelsser is niet volledig aselect en niet dubbelblind. Het RIVM vindt dit echter voorwaarde voordat het een dieet zou kunnen aanbevelen als diagnose-instrument bij ADHD. Daarom wordt het RED niet opgenomen in de aanbeveling die het RIVM geeft voor de behandeling van ADHD. > 12
Overgevoeligheden december 2011
foto Martin Goetheer, Rooie Peper
Lidy Pelsser: ‘Niet zelf experimenteren met dieet’
Ouders
ADHD, wat is er bekend?
Arga Paternotte van de stichting Balans merkte tijdens het symposium op dat de positie van ouders een lastige is: ‘Zij kunnen zich slechte ouders voelen als ze dit dieet niet willen. De uitdaging voor de toekomst zal zijn om ouders te helpen een weloverwogen keuze te maken. Wellicht op basis van specifieke ADHD-profielen (verschillende soorten ADHD, red.). Een keuze die is gebaseerd op realistische verwachtingen en die rekening houdt met de draagkracht van kind en gezin.’
ADHD is geen ziekte maar een syndroom: een verzameling van kenmerken van het gedrag van mensen. Grofweg gaat het om impulsiviteit, hyperactiviteit en aandachtsproblemen. Vaak voert één van deze drie problemen de boventoon bij iemand met ADHD. Het gedrag komt bij ongeveer vijf procent van de bevolking wereldwijd voor. In stedelijke gebieden overigens iets meer dan op het platteland. Op dit moment worden kinderen met ADHD behandeld met medicijnen, psycho-educatie en zijn er oudertrainingen. Van de laatste twee is overigens nog niet onderzocht of dit op de langere termijn betere prognoses geeft. ADHD is familiair. Dat betekent dat het in bepaalde families meer voorkomt dan in andere. Het lijkt vooral een kwestie van aanleg. Toch is er geen ADHD-gen gevonden. Wel is duidelijk dat de bouw en de werking van de hersenen van ADHD-ers anders is dan bij anderen. Sommige van de afwijkingen normaliseren rond het achttiende jaar. Andere zijn blijvend. De activiteit van de hersenen van de verschillende typen ADHD verschillen ook. Waardoor de hersenen anders functioneren, is niet bekend.
Toekomst Niet alleen tijdens het symposium en de promotie van Pelsser is er aandacht voor het onderzoek. Het RIVM stelt in een briefrapport dat de INCA-studie onvoldoende kwalitatief materiaal biedt om het RED breed te gaan toepassen. Nu heeft het Rijk de taak mensen te beschermen tegen onbewezen therapieën die veel geld kosten. Dat het RIVM hamert op gedegen onderzoek is daarom te begrijpen. Maar er is veel materiaal dat aantoont dat voeding en gedrag met elkaar te maken hebben. Het past de
De kinderen volgden vijf weken een streng dieet; 60 procent van hen had na die periode geen ADHD meer critici niet langer om schouderophalend het onderzoek aan de kant te schuiven. Net zomin als het Pelsser past om te zeggen: ‘De wetenschappelijke wereld kijkt met de verkeerde ogen naar dit onderzoek.’ De professoren Buitelaar (Nijmegen) en Savelkoul (Wageningen) hebben er goed aan gedaan Pelssers onderzoek te steunen. Pelsser heeft met grote vasthoudendheid veel boven tafel gekregen en op de kaart gezet. Op dit moment zoekt ze artsen die als franchisenemer ook kinderen willen behandelen met RED. Daarmee worden meer kinderen geholpen, maar dit levert nog geen overtuigend wetenschappelijk onderzoek op. Het is tijd om uit de schuttersputjes te komen en met elkaar te
Prognoses Van de kinderen in de wetenschappelijke onderzoeken blijkt tweederde te normaliseren door medicijnen met gedragstherapie. Maar in de praktijk zijn de cijfers minder rooskleurig. Tien jaar na de diagnose blijkt er maar weinig verschil tussen de kinderen die indertijd medicijnen zijn gaan slikken en degenen die geen medicijnen hebben gebruikt. Velen hebben ook last van de bijwerkingen van de medicijnen, waardoor ze minder genegen zijn ze te blijven gebruiken. Medicijnen verbeteren het leven dus wel, maar alleen op het moment dat je ze inneemt. Hoe problematisch ADHD later voor je is, lijkt vooral te worden bepaald door het gezin waarin je leeft. ADHD-ers die opgroeien in een ‘beter’ milieu, functioneren op termijn beter dan hun tweelingbroers en -zussen in een achterstandsomgeving. Ook de taalontwikkeling is een belangrijke factor: hoe beter die is, hoe minder kans op problemen. Pelssers promotor Buitelaar tijdens het symposium: ‘We weten veel, maar ons inzicht in de echte oorzaken is nog beperkt. Onze huidige behandelmethodes zijn nog niet in staat de oorzaken aan te pakken. Het is daarom in het belang van de patiënt om naar oorzaken te blijven zoeken. Vanaf nu kunnen we voeding ook toevoegen aan ons zoekplaatje.’ Stichting Voedselallergie
13 <
Altijdinhuis Sunbutter: neppindakaas Mijn man en zoons weten al wat er komt als ik bij de lunch mijn boterham heb gesmeerd. Het is een reflex, ik kan er niets aan doen... Na de eerste hap kan ik maar één ding zeggen: ‘Dit is zó lekker.’ Ik heb het over Sunbutter, neppindakaas. Hoe is het zo gekomen? Vorig jaar tijdens de Familiedag liet de Allergiesupermarkt de bezoekers theelepels met Sunbutter proeven. Het smaakt écht als pindakaas, werd erbij gezegd. Nou heb ik jarenlang dieetproducten gekocht, maar kon daar niet aan wennen. Carobe smaakt echt anders dan chocola, bijvoorbeeld. Groot was mijn verbazing te constateren dat Sunbutter superlekker is. Zelfs lekkerder dan pindakaas!
Ideaal broodbeleg
bekijken hoe verder onderzoek mogelijk wordt. Het RIVM ziet mogelijkheden om het effect van een dieet helemaal volgens de regels van de kunst te kunnen onderzoeken. Pelsser stelt dat ze zich gaat inzetten voor samenwerking. Prof. Van der Gaag (Karakter/ UMC Nijmegen) pleit voor een replicatieonderzoek: hetzelfde onderzoek door andere personen. ADHD-ers hebben hoe dan ook baat bij gedegen wetenschappelijk onderzoek naar voeding en ADHD. Kritiek op het onderzoek mag niet dienen als dekmantel om de link tussen voeding en gedrag buiten beeld te houden. Daar is geen ADHD-er mee gebaat. Gertine Wilders
Iedereen aan het RED? • De INCA-studie maakt duidelijk dat voedsel uitlokker kan zijn van ADHD-gedrag en andere lichamelijke klachten. Pelssers onderzoek is echter niet evidence based en wordt daarom nog niet opgenomen in de richtlijnen voor artsen voor de aanpak voor ADHD. • RED is op dit moment te volgen bij Pelsser zelf in Eindhoven en haar collega in Rotterdam. Dit wordt niet vergoed door verzekeraars. De wachttijd is minimaal één jaar. • Voor mensen met voedselovergevoeligheid zou duidelijk moeten worden of RED misschien geschikt is om voedselovergevoeligheid op te sporen. • RED lijkt een begin, maar is nog niet voor grote groepen toegankelijk. Daarvoor is niet alleen meer onderzoek nodig, maar ook bredere steun. > 14
Overgevoeligheden december 2011
Ik kan dus niet meer zonder. Het is voor mij ideaal broodbeleg. Ik ben niet zo van het (magere) vlees en sinds ik mijn cholesterol in de gaten moet houden vanwege een erfelijk akkefietje, eet ik weinig kaas. Te veel verzadigde vetten. En pindakaas – met goede vetten – komt bij ons het huis niet meer in sinds zo’n twaalf jaar geleden onze jongste allergisch bleek te zijn voor pinda’s. Niet dat we gekke dingen doen en de boel onderkliederen met pindakaas, maar ik vond het veiliger dat het allergeen niet op tafel kwam. Sommigen in ons gezin – ik kijk ook naar mezelf – kunnen namelijk nogal verstrooid zijn. Garantie voor dieetfouten!
Saus en soep Sunbutter is niet alleen lekker op brood, je kunt er ook heerlijke ‘pindasaus’ van maken. Of ‘pindasoep’. Een recept daarvoor stond in Overgevoeligheden 1 van dit jaar.
Wat zit er in? Ingrediënten: zonnebloempitten, gedroogd suikerrietsap, zout en antioxidant (vitamine E). In de fabriek wordt wel soja verwerkt, maar het product is gegarandeerd pindavrij! Er zitten trouwens ook geen gluten in. Een pot Sunbutter (450 gram) kost € 4,99. Ook verkrijgbaar in een crunchy-variant. Zou lekker zijn in de pindasaus, ik vind de gewone aangenamer. Mijn allergische zoon weigert overigens de Sunbutter te proberen. Want... het lijkt teveel op pindakaas! Netty Bogers Informatie en bestellen: www. allergiesupermarkt.nl, www.sunbutter.com