cheragh-p12-zamime

‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ ) اروﺗﻴﮏ(*‬ ‫روﺑﺮت ﺳﺎﻟﻮﻣﻮن‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯼ ﺁرش ﻧﺮاﻗﯽ‬ ‫ﮐﺎﻧﺖ در ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﻣﺸﻬﻮر‪ -‬ﯾﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺸﻬﻮر‪ -‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﺳﺮﺳﺮﯼ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺧﻼق را از ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﻣـﯽ راﻧـﺪ‪:‬‬ ‫" ﻋﺸﻘﯽ ﮐﻪ ازﺳﺮﻣﻴﻞ و هﻮس‪ ١‬اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻣﺎ ﻣﺤﺒﺘﯽ ﮐﻪ ازﺳﺮاﯾﻔﺎﯼ وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺖ – هﺮﭼﻨﺪ هـﻴﭻ ﻣﻴﻠـﯽ‬

‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺁن واﻧﺪارد‪ ،‬و ﺣﺘﯽ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﮐﺮاهﺘﯽ ذاﺗﯽ و ﻣﻘﺎوﻣـﺖ ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ ﺑﺮﺳـﺮ راﻩ ﻣﺎﺳـﺖ‪ -‬ﻋﺸـﻘﯽ ﻋﻤﻠـﯽ‬

‫‪٢‬‬

‫اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻧـﻪ‬

‫ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ‪ ،٣‬ﻋﺸﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درارادﻩ رﯾﺸﻪ دارد ﻧﻪ در رﻗّﺖ ﻗﻠﺒﯽ ﻧﺎزﮐﺪﻻﻧﻪ‪ (١) " .٤‬از ﺳـﻮﯼ دﯾﮕـﺮ‪ ،‬در رﺳـﺎﻟﻪ ﻣﻴﻬﻤـﺎﻧﯽ‪،‬‬ ‫ﻓﺎﯾﺪروس ﯾﮑﯽ ازﺟﻤﻠﻪ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ هﺎﯼ ﺷﺎذ اﻓﻼﻃﻮن را در ﺳﺘﺎﯾﺶ اروس ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ " :‬هﻢ ازاﯾﻨﺮوﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻢ ﻋﺸﻖ ﮐﻬﻨﺴﺎﻟﺘﺮﯾﻦ و ﻧﻴﮑﻮﺗﺮﯾﻦ ﺧﺪاﯾﺎن اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮ از هﻤﻪ ﯼ ﺧﺪاﯾﺎن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺁدﻣﻴـﺎن را در ﮐﺴـﺐ ﻓﻀـﻴﻠﺖ و‬ ‫ﻧﻴﮑﺒﺨﺘﯽ‪ ،٥‬ﭼﻪ در زﻧﺪﮔﯽ و ﭼﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ‪ ،‬ﯾﺎرﯼ ﮐﻨﺪ‪ (٢) ".‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ دو هﺪف را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ :‬ﺗﺼﺪﯾﻖ اﯾﻨﮑـﻪ ﻋﺸـﻖ‬ ‫اروﺗﻴﮏ )روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ‪" ،‬ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ"( ﻓﯽ ﺣﺪ ذاﺗﻪ ﯾﮏ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و]دوم ﺁﻧﮑﻪ[ دﯾﺪ ﻣﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺧﻼق وﺳﻌﺖ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬ ‫اروس و اﺧﻼق‬ ‫ﻋﺸﻖ هﻴﭻ اﺑﺎﯾﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺧﺰﻋﺒﻼﺗﺶ از راﻩ ﺑﺮﺳﺪ‪ ...‬ﻋﺸﻖ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺎﻣﻪ هـﺎﯼ ﻋﺎﺷـﻘﺎﻧﻪ‬ ‫و ﻃﺮﻩ ﯼ زﻟﻔﺶ را ﺣﺘﯽ در اﺳﻨﺎد دﯾﻮاﻧﯽ وﻣﮑﺘﻮﺑـﺎت ﻓﻠﺴـﻔﯽ ﭘﻨﻬـﺎﻧﯽ راﻩ دهـﺪ‪ .‬ﻋﺸـﻖ هـﺮ روز زﻣﻴﻨـﻪ ﺳـﺎز‬ ‫وﻣﻮﺟﺪ ﺷﻨﻴﻌﺘﺮﯾﻦ و ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎزﻋﺎت و ﻣﺸﺎﺟﺮﻩ هﺎﺳﺖ‪ ،‬ارزﺷﻤﻨﺪ ﺗﺮﯾﻦ رواﺑـﻂ اﻧﺴـﺎﻧﯽ را ﻧـﺎﺑﻮد ﻣـﯽ‬ ‫ﮐﻨﺪ و اﺳﺘﻮارﺗﺮﯾﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪهﺎ را از هﻢ ﻣﯽ ﮔﺴﻠﺪ‪ ...‬اﯾﻦ هﻤﻪ هﻴـﺎهﻮ و ﻗﻴـﻞ و ﻗـﺎل ﺑـﺮاﯼ ﭼﻴﺴـﺖ؟‪ ...‬اﯾـﻦ هﻤـﺎن‬ ‫ﻣﺎﺟﺮاﯼ هﻤﻴﺸﮕﯽ ﻣﺠﻨﻮن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻴﻼﯼ ﺧﻮد را ﯾﺎﻓﺘﻪ‪) ٦.‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﯼ ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت را ﺑﻪ زﺑﺎن دﻗﻴـﻖ‬ ‫و ﮔﺰﻧﺪﻩ ﯼ ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮐﻨﺪ‪ (.‬ﭼﺮا اﻣﺮﯼ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻴﺮ ﻧﻘﺸﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻈﻴﻢ اﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؟‬ ‫ﺁرﺗﻮر ﺷﻮﭘﻨﻬﺎور‪ ،‬ﺟﻬﺎن هﻤﭽﻮن ارادﻩ و ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ)‪(٣‬‬

‫ﺁﯾﺎ ﻋﺸﻖ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺁﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﻋﺸﻖ ﻣﺎدراﻧﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳـﺖ؛ ﻋﺸـﻖ ﺑـﻪ ﻣـﻴﻬﻦ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺷﺎﯾﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺷﮏ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ هﻢ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺸـﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴـﮏ ﭼـﻪ؟ ﻋﺸـﻖ اروﺗﻴـﮏ؟ ﺁﯾـﺎ‬ ‫ﺷﻮرﯼ ﮐﻪ از ﻣﺎ اﺑﻠﻬﯽ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬و ﻣﺎﯾﻪ ﺗﺒﺎهﯽ ﺁﻧﺘـﻮﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻠﺌﻮﭘـﺎﺗﺮا‪ ،‬روﻣﺌـﻮﯼ ﺟـﻮان‪ ،‬ژوﻟﻴـﺖ‪ ،‬و ﮐﻴﻨـﮓ ﮐﻮﻧـﮓ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬

‫ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ؟ ﻋﺸﻖ اﻣﺮ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪﯼ ﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺣﺘﯽ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ هﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬هﻴﺴـﯽ ﺋـﺪ‪ ٧‬در ﻣﻨﺸـﺄ‬

‫‪1‬‬

‫‪inclination‬‬ ‫‪Practical‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Pathological‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪melting compassion‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪blessedness‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ 6‬در ﻣﺘﻦ در ﻋﻮض »ﻟﻴﻼ« و »ﻣﺠﻨﻮن«‪» ،‬ﺟﻴﻞ« و »ﺟﮏ« ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪) .‬م(‬

‫‪Hesiod‬‬

‫‪2‬‬

‫‪7‬‬

‫ﺧــﺪاﯾﺎن‪ ٨‬اروس را ﻧﻴﺮوﯾــﯽ ﺧــﻼف ﻋﻘــﻞ و در ﺗﻀــﺎد ﺑــﺎ ﺁن ﺗﻠﻘــﯽ ﻣــﯽ ﮐــﺮد و ﻋﻠﻴــﻪ ﺁن هﺸــﺪار ﻣــﯽ داد‪ .‬ﺳــﻮﻓﮑﻠﺲ‪ ٩‬و‬ ‫ﯾﻮرﯾﭙﻴﺪﯾﺲ‬

‫‪١٠‬‬

‫هﺮدو‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺁﻧﺘﻴﮕﻮن و هﻴﭙﻮﻟﻴﺘﻮس‪ ،‬از اروس ﺗﺒﺮّﯼ ﺟﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﯽ وﯾﺮژﯾﻞ‬

‫‪١١‬‬

‫هﻢ ﺗﺮدﯾﺪهﺎﯼ ﺧﺎص ﺧﻮد را‬

‫داﺷﺖ‪ .‬در دورﻩ هﺎﯼ ﻣﺘﺄﺧﺮﺗﺮ‪ ،‬ﺷﻮﭘﻨﻬﺎور ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﺗﻤﺎﻣﺎً اﻣﺮﯼ ﺟﻨﺴﯽ و ﻧﮑﻮهﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻣـﺮوزﻩ ﺑـﻪ اﺣﺘﻤـﺎل‬ ‫ﺧﻴﻠﯽ زﯾﺎد ﻣﺎ ﺑﺎ ﻇﺮاﻓﺖ ﻃﺒﻊ ﺧﻮدﺧﻮاهﺎﻧﻪ ﯼ اﺳﮑﺎر واﯾﻠﺪ‬

‫‪١٢‬‬

‫و ﮐﻴﻨﮕﺰﻟﯽ اﻣﻴﺲ‬

‫‪١٣‬‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺣﺴﺎس هﻤﺪﻟﯽ ﻣﯽ ﮐﻨـﻴﻢ ﺗـﺎ اﺑـﺮاز‬

‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺁﺑﮑﯽ ﻋﺸﻖ ﺷﻨﺎﺳﺎن دورﻩ هﺎﯼ ﺑﻌﺪﺗﺮ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﻣﻐـﺮب زﻣـﻴﻦ ﻧﮕـﺎﻩ ﮐﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﺑـﯽ اﺧﺘﻴـﺎر از‬ ‫اﺧﺘﻼف ﺁراء در ﺑﺎب اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻬﻢ و ﭘﺮﺁوازﻩ ﺷﮕﻔﺖ زدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم هﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮﯼ ﺧـﻼف ﻋﻘـﻞ و وﯾﺮاﻧﮕـﺮ‬ ‫ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ واﻗﻊ ﺷﺪﻩ و هﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﯼ ﮐﺎﺋﻨﺎت ﺳﺘﻮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اروس ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻼهﺘﺶ ﺑﺮ ﺳـﺮ زﺑﺎﻧﻬﺎﺳـﺖ‬ ‫و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺧﺪاﯾﺎن ﺑﺮﮐﺸـﻴﺪﻩ ﺷـﺪﻩ‪ ،‬و هﻤﭽـﻮن ﺧـﺪاﯾﯽ ﻣـﻮرد ﭘﺮﺳـﺘﺶ اﺳـﺖ )اﻟﺒﺘـﻪ در اﺑﺘـﺪا ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺧـﺪاﯾﯽ‬ ‫ﺣﺎﺷﻴﻪ اﯼ و ﻏﻴﺮ ﻣﻬﻢ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در دوران ﺻﺪر ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﭼﻴﺰﯼ ﻓﺮوﺗﺮ از ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ دﻗﻴﻖ ﮐﻠﻤﻪ ﻧﺒﻮد‪(.‬‬ ‫اﻣﺮوزﻩ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ دوراهﯽ ﻣﻼﺣﻈﺎت دﻧﻴﺎﯾﯽ اﯼ هﻤﭽـﻮن واﺑﺴـﺘﮕﯽ ﯾـﺎ اﺳـﺘﻘﻼل‪ ،‬اﻣﻨﻴـﺖ ﯾـﺎ ﺁزادﯼ ِ ﻣﺸـﮑﻮﮎ ِ " ﻧـﺎ‬ ‫ﻣﺘﻌﻬﺪ" ﻣﺎﻧﺪن‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷـﺪﻩ اﯾـﻢ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬دﺷـﻮار اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﯾـﺎد ﺧـﻮد ﺑﻴـﺎورﯾﻢ ﮐـﻪ ﺗـﺎرﯾﺦ ﻋﺸـﻖ هﻤﺎﻧـﺎ ﺟﻨـﮓ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﻴﺖ‬

‫‪١٤‬‬

‫از ﯾﮏ ﺳﻮ و اﻟﻮهﻴﺖ از ﺳﻮﯼ دﯾﮕﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬واژﻩ ﯼ ﻋﺸﻖ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺷﻬﻮت ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رﻓﺘـﻪ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻬﻮت را دﺷﻮار ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ واﻗﻌﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺷﻤﺮد‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل در ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑـﻪ هﻤـﺎن ﻗـﺪﻣﺖ‪ ،‬ﻋﺸـﻖ‬ ‫ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮاﯼ ﻣﺜﺎل ﮐﺴﺎﻧﯽ هﻤﭽﻮن ﭘﺎرﻣﻨﻴﺪس‪ ،١٥‬اﻣﭙﺪوﮐﻠﺲ‪ ،١٦‬و ﻓﻠﻮﻃﻴﻦ ﺷـﺄﻧﯽ ﺟﻬـﺎن ﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ‬

‫‪١٧‬‬

‫ﯾﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻟـﺬا ﺗـﺎ‬

‫ﺣﺪﯼ ﺗﻨﮓ ﻧﻈﺮاﻧﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ را ﯾﮑﺴﺮﻩ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ و ﻣﻨﺸﺄ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﻘﻠﻴـﻞ دهـﻴﻢ‪ .‬ازهﻤـﻴﻦ روﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺷﺎهﺪﯾﻢ در اﯾﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺪرن ﻣﻘﻮﻟﻪ ﯼ ﻋﺸﻖ را ﻧﺎدﯾـﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ ) در اﯾـﻦ ﻣﻴـﺎن ﺷـﻮﭘﻨﻬﺎور‪ ،‬هﻤﭽـﻮن ﭘـﺎرﻩ اﯼ‬ ‫ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪﯼ اﺳﺘﺜﻨﺎ اﺳﺖ(‪ ،‬اﻣﺎ اﺧﻼﻗﻴﻮن در اﯾﻦ ﻣﻴﺪان ﺳﺮﺧﻮﺷﺎﻧﻪ ﺗﺮﮐﺘﺎزﯼ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و ﯾﮏ وﺟـﻪ )ﯾﻌﻨـﯽ ﺷـﻬﻮت( را‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وﺟﻪ دﯾﮕﺮ ) ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻴﺾ اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎﯾﯽ‪ ،‬و ﺗﺤﻘﻴﺮ اﻣﻮر ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ‪ -‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺁن دﺳﺘﻪ از اﻣﻮر ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ ﮐـﻪ در ﺣﻀـﻮر‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اوج ﻣﯽ رﺳﺪ( ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﺗﻤﺎم ﺑﺤﺜﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻻزم )و اﻣﺮوزﻩ ﻣﺮﺳـﻮم( اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﻪ " اﻧﻮاع" ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﺸﻖ اﺷﺎرﻩ ﺷﻮد‪).‬ﻣﻔﻬﻮم " اﻧﻮاع" در اﯾﻨﺠﺎ ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ ﭘﻴﺸـﺎﭘﻴﺶ ﻣﺘﻀـﻤﻦ ﻧـﻮﻋﯽ ﻣﺼـﺎدرﻩ ﺑـﻪ ﻣﻄﻠـﻮب‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻮﺿﻮع دﺷﻮارﺗﺮ اﺣﺘﻤﺎﻻً اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺪام رﺷﺘﻪ ﯼ اﺗﺼﺎل ﺁن اﻧﻮاع )ﯾﻌﻨﯽ دوﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﯽ‪ ،‬و ﻋﻄﻮﻓﺖ‬ ‫ﻣﺎدراﻧﻪ و ﭘﺪراﻧﻪ( راﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رﺑﻂ ﻣﯽ دهﺪ ﻧﻪ ﺁﻧﮑﻪ وﺟﻪ اﻓﺘﺮاق ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ‪ (.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻴﺎن اروس‪ ١٨‬و‬

‫ﺁﮔﺎﭘﻪ‬

‫‪١٩‬‬

‫ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬اروس را ﻣﻌﻤﻮﻻ ً ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﯽ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬و ﺁﮔﺎﭘـﻪ را ﺑـﻪ ﻋﺸـﻖ ﻏﻴﺮﺧﻮدﺧﻮاهﺎﻧـﻪ‬

‫‪٢٠‬‬

‫و‬

‫ﻗﻄﻌﺎً ﻏﻴﺮ ﺟﻨﺴﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﯾﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻂ ﮐﺸﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﻧﺎدرﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺜﺎل‪ ،‬اروس ﯾﮑﺴﺮﻩ‬ ‫اروﺗﻴﮏ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺗﻤﺎﻣﺎ ً ﺑﻪ ﺗﻤﺎﯾﻞ و ﺷﻮر ﺟﻨﺴﯽ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﻘﻴﻨﺎ ً ﺧﻄﺎﺳﺖ‪ .‬ﯾـﺎ وﺟـﻪ ﻣﻤﻴـﺰ ﺁﮔﺎﭘـﻪ رااﯾﺜـﺎر‬

‫‪8‬‬

‫‪Theogony‬‬ ‫‪Sophocles‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪Euripides‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪Virgil‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪Oscar Wilde‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪Kingsley Amis‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪bestiality‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪Parmenides‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪Empedocles‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪cosmological status‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪eros‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪agape‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪selfless‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪3‬‬

‫ﻏﻴﺮ ﺧﻮدﺧﻮاهﺎﻧﻪ‬

‫‪٢١‬‬

‫ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و ﺁن را ﻣﻘﺎﺑﻞ اروس ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﺁن اروس ﺑﻪ اﺳـﺘﻴﺜﺎرﯼ ﺧﻮدﺧﻮاهﺎﻧـﻪ‬

‫ﯾﺎ دﺳﺖ ﮐﻢ ﺗﻤﻨﺎﯾﯽ‬

‫‪٢٣‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫)‬

‫ﺧﻮد ﻣﺤﻮراﻧﻪ( ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺁﮔﺎﭘﻪ ﭼﻨﺪان ﺁرﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﻓﻘـﻂ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ وﺻـﻒ ﺧـﺪا‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺮ اﺣﺴﺎس هﻤﺪردﯼ ﻣﻴﺎن ﺁدﻣﻴﺎن اﻃﻼق ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اروس ﺑـﻪ ﯾـﮏ اﻣـﺮ‬ ‫دﻧﻴﻮﯼ ﭘﻠﻴﺪ ﺗﻨﺰل ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ذرﻩ اﯼ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ درﺁن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻋﺸﻖ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ‬ ‫ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴﺰ )ﺑﺎر دﯾﮕﺮ( ﺣﻮزﻩ ﯼ اروس را ﻓﺮاخ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ) .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﯾـﮏ ﮔﻮﻧـﻪ ﯼ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫دﯾﮕﺮ از اروس اﺳﺖ‪ (.‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ) ﯾﺎ اﻣﮑﺎن( ﺁﮔﺎﭘـﻪﯼ دﯾﮕﺮدوﺳـﺘﺎﻧﻪ‬

‫‪٢٤‬‬

‫را اﻧﮑـﺎر ﮐﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺛﺎﺑـﺖ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ‬

‫اروس اروﺗﻴﮏ دﺳﺖ ﮐﻢ از ﭘﺎرﻩ اﯼ ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺁن ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎﯾﺪ اروس و ﺁﻧﭽﻪ رااﻣﺮوزﻩ »ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ« ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻴﻢ‪) ،‬ﺑﻪ دﻗﺖ( از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻮاع اﺣﺴﺎﺳـﺎت و ﻋﻮاﻃـﻒ‬ ‫ﺧﺎص )ﺑﺮاﯼ ﻣﺜﺎل از ﻋﺸﻖ ﻣﺎدراﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺪراﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮادراﻧﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺧﻮاهﺮاﻧﻪ و ﻧﻴﺰ دوﺳﺘﯽ( ﺗﻔﮑﻴﮏ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑـﻪ ﮔﻤـﺎن ﻣـﻦ ﺷـﻮﭘﻨﻬﺎور ﺗـﺎ‬ ‫ﺣﺪﯼ ﺣﻖ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ ﺗﻤﺎم ﻋﺸﻘﻬﺎ ﺗﺎ ﺣﺪﯼ ﺟﻨﺴﯽ اﺳﺖ) ادﻋـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑﻌـﺪهﺎ ﻓﺮوﯾـﺪ ﭘـﯽ ﮔﺮﻓـﺖ(‪ .‬اﻣـﺎ روﺷـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﮐﺮﺳﯽ ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑـﻪ ﮔﺸـﺎدﻩ دﺳـﺘﺎﻧﻪ ﻣﻔﻬـﻮم ﺳـﮑﺲ و ﻣﻴـﻞ ﺟﻨﺴـﯽ را‬ ‫ﺑﺴﻂ دهﺪ‪ ،‬و ﻣﻦ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻧﮕﺮاﻧﻢ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا اﻧﮕﻴﺰﻩ ﯼ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺎهﻴﺖ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻴﺎﻣﺪهﺎﯼ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﯼ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯼ ﻣﻌﺘﺪﻟﺘﺮ ﺁن اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑﮕـﻮﯾﻴﻢ اروس ) و ﻧـﻪ ﺳـﮑﺲ( ﺗﻘﺮﯾﺒـﺎً ﺗﻤـﺎم‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮاﻃﻒ ﺷﺨﺼﯽ و ﺑﺴﻴﺎر ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ را درﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﯾﻴﻢ ﮐﻪ وﺟﻪ ﻣﻤﻴﺰ اروس ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﮐﻠﯽ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻧﻮﻋﯽ ﮐﺸﺶ و اﺣﺴﺎس ﺷﺪﯾﺪ ﻧﻴﻤﻪ‪ -‬ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ‬ ‫ﮐﺸﺶ و ﺷﻮق ﺑﻪ در ﺁﻏﻮش ﮔﺮﻓﺘﻦ"‬

‫‪٢٦‬‬

‫‪٢٥‬‬

‫ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﯾـﮏ ﻓـﺮد ﺧـﺎص‪ ،‬ﯾـﺎ اﮔـﺮ دوﺳـﺖ دارﯾـﺪ "‬

‫از ﻧﻮع ﺑﻮﺳﮑﺎﮔﻴﻠﻴﺎﯾﯽ‪ ) .٢٧‬اﻓﻼﻃـﻮن در هﻨﮕـﺎم ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ از اروس ﻏﺎﻟﺒـﺎً از ﺁن ﺑـﻪ‬

‫ﻧﻮﻋﯽ ﺷﻮق ﯾﺎ ﻣﻴﻞ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺻﻮرﻣﺜﺎﻟﯽ‬

‫‪٢٨‬‬

‫ﻣﯽ رﺳﺪ‪ (.‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴـﯽ ﺑﺨﺸـﯽ اﻧﮑـﺎر‬

‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ از ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﻣﻄﻠﻘﺎً روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴﯽ ﻣﻨﺸﺄ ﺁن ﻋﺎﻃﻔﻪ اﺳـﺖ ﯾـﺎ ﻣﺤﻤـﻞ ﺁن‪ .‬وﺟـﻪ‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﺰ اروس از ﺁﮔﺎﭘﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دراروس ﻓﺮد ﺗﺎ ﺣﺪّ ﺑﻴﺸـﺘﺮﯼ در ﭘـﯽ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼـﯽ ﺧـﻮﯾﺶ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ اﯾـﻦ ﺑـﺪان ﻣﻌﻨـﺎ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اروس ﺧﻮدﺧﻮاهﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﭼﻴـﺰﯼ ﺟـﺰ ﻣﻴـﻞ ﺟﻨﺴـﯽ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬اروس درﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﻣﺘﻀـﻤﻦ ﺷـﻮق ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎرﻋﺎﻣﺘﺮ ِ " ﺑﺎ هﻢ ﺑﻮدن" اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﻈﻴﺮ"ﻣﻮرد ﻗﺪرﺷﻨﺎﺳﯽ واﻗﻊ ﮔﺸﺘﻦ" و" ﺑـﺎ هـﻢ ﺧﻮﺷـﺒﺨﺖ ﺑـﻮدن"‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﻼت اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺸﯽ ﭼﻮن "ﺑﺮاﯼ ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺑﻮدن"‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻼت "دﯾﮕﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ اﯼ"‪٢٩‬ﻣﺎﻧﻨﺪ " اﻧﺠﺎم دادن هـﺮ ﺁﻧﭽـﻪ در ﺗـﻮان ﻣـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮ"‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﻻ روﺷﻔﻮﮐﻮ‬

‫‪٣٠‬‬

‫‪ " ،‬در روح ‪ ...‬ﻋﻄﺸﯽ ﺑﺮاﯼ ﭼﻴﺮﮔﯽ‪٣١‬؛ در ذهﻦ هﻤﺪﻟﯽ‪٣٢‬؛ در ﺟﺴﻢ‪ ،‬هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺟـﺰ‬

‫ﺷﻮق ﻟﺬت ﺑﺨﺶ و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻪ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﺮدن‪ ،‬ﭘﺲ از هﺰار و ﯾﮏ راز و رﻣﺰ‪(۴) ".‬‬

‫‪21‬‬

‫‪selfless giving‬‬ ‫‪selfish taking‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪craving‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪altruistic‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪quasi-physical‬‬ ‫‪26‬‬ ‫”‪“urge to huge‬‬ ‫‪22‬‬

‫‪27‬‬

‫ﻟﺌﻮ ﺑﻮﺳﮑﺎﮔﻴﻠﻴﺎ)‪ (١٩٩٨-١٩٢۴‬اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎﻩ ﮐﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎی ﺟﻨﻮﺑﯽ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ی ﮐﺘﺎﺑﻬﺎﻳﯽ هﻤﭽﻮن" زﻳﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪن و ﺁﻣﻮﺧﺘﻦ" و‬ ‫ﺷﺪن ﺑﺮای ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪن"‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ وی ﺗﺸﻮﻳﻖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪن و در ﺁﻏﻮش ﮐﺸﻴﺪن ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫" زادﻩ‬ ‫‪28‬‬

‫‪Forms‬‬ ‫”‪“altruistic‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪la Rochefoucauld‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪mastery‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪sympathy‬‬ ‫‪29‬‬

‫‪4‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﻧﺎدرﺳﺖ و راﯾﺠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﺳﻴﺎت ﺟﻨﺴﯽ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺻﺮﻓﺎً "اﺑﮋﻩ" اﯼ ﺑﺮاﯼ رﻓﻊ ﺧﻮاهﺶ و دﻓﻊ هﻮس‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﺧﻄﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اروس ﻣﺎﯾﻪ ﯼ ﺗﺤﻘﻴﺮاﺳﺖ و ﻓﻘﻂ در ﭘـﯽ ارﺿـﺎﯼ ﺧـﻮد اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﮐﺎﻧﺖ در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ " :‬ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﻨﺴﯽ‬

‫‪٣٣‬‬

‫از زﻣﺮﻩ ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴـﺎﻧﯽ دﯾﮕـﺮ‪،‬‬

‫از ﺁن ﺣﻴﺚ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮرزد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮارﯼ راﺑﻄﻪ ﯼ ﺟﻨﺴﯽ ﺑﺎ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻣﻨﺸﺎء ﺗﺤﻘﻴﺮ‬ ‫ﻣﺎهﻴﺖ ﺁدﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﻨﺴﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ ﺟـﻨﺲ‬

‫‪٣٤‬‬

‫ﺑـﺮ ﺟـﻨﺲ دﯾﮕـﺮﯼ ﺗـﺮﺟﻴﺢ دادﻩ ﺷـﻮد‪ ،‬و ﺣﺮﻣـﺖ ﺁن‬

‫ﺟﻨﺲ ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﯼ ارﺿﺎﯼ ﺧﻮاهﺶ و هﻮس زﯾﺮ ﭘﺎ ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﻮد‪ (۵) ".‬اﻣﺎ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﭘﺮﺳﺶ اﺻﻠﯽ )هﻤـﺎﻧﻄﻮر ﮐـﻪ اﻓﻼﻃـﻮن‬ ‫‪ ٢٣٠٠‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻄﺮح ﮐﺮد( اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﻨﺴﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ دﯾﮕﺮﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد در واﻗﻊ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﭼﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﮑﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺎﻟﺐ وﺣﺪت )دوﺑﺎرﻩ( ﺑـﺎ ﺁن‬ ‫دﯾﮕﺮﯼ اﺳﺖ؛ ﺳﻘﺮاط ﺑﻪ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ در واﻗﻊ ﻃﺎﻟﺐ و ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺻﻮر ﻣﺜﺎﻟﯽ‬

‫‪٣٥‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ اﯾﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻏﺎﯾﺎت‬

‫را ﺑﺮاﯼ اروس ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﻴﺮ واﻗﻌـﯽ ﺑـﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑـﺎز هـﻢ روﺷـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﻴـﺎن – ﺑـﺮﺧﻼف ﮐﺎﻧـﺖ و ﺑﺴـﻴﺎرﯼ از‬ ‫اﻣﺮوزﯾﺎن‪ -‬ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴﯽ را ﺑﺴﯽ ﺑﺴﯽ ﺑﻴﺶ از ﺗﻤﺎﯾﻞ ﯾﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﻨﺴﯽ ]ﺳﮑﺲ[ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺁن را ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ‬

‫ﺿﺪّ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬دﺳﺖ ﮐﻢ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻴﻞ ﺟﻨﺴﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮﯼ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻓـﺮد از ﻃﺮﯾـﻖ‬ ‫ﺳﮑﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮﯼ دارد ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ‪ :‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﭼﻪ؟ و ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ از اﺑﺘﺪا ﻓﺮض ﮐﻨﻴﻢ ﮐـﻪ ﭘﺎﺳـﺦ اﯾـﻦ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ از اﻧﺤﺎء ﺑﻪ "اﺑﮋﻩ هﺎﯼ" ﺟﻨﺴﯽ رﺑﻄﯽ دارد‪ .‬در واﻗﻊ اﮔﺮ ﺳﺮ ﻧﺦ ﺑﺤﺚ را از هﮕﻞ و ﺳﺎرﺗﺮ وام ﺑﮕﻴﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻣـﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﻴﻢ ادﻋﺎ ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺁن ﭘﺮﺳﺶ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎ " ﺳﻮﺑﮋﻩ"‬

‫‪٣٦‬‬

‫ﯼ ﺟﻨﺴﯽ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ ،‬وﺳﻮﺑﮋﻩ هﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﻀـﺎﯼ ذاﺗﺸـﺎن ﻧﻤـﯽ‬

‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﯾﮑﺴﺮﻩ اﻣﺮﯼ ﺟﻨﺴﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫روﺷﻨﺘﺮﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﮏ )روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ( و ﺳﺎﯾﺮ اﺷﮑﺎل ﺧـﺎص ﻋﺸـﻖ ﻋﺒﺎرﺗﺴـﺖ از ﻣﺮﮐﺰﯾـﺖ ﻣﻴـﻞ ﺟﻨﺴـﯽ‬ ‫)"ﺟﻨﺴﯽ" را "ﺗﻨﺎﺳﻠﯽ"‬

‫‪٣٧‬‬

‫ﻧﺨﻮاﻧﻴﺪ(‪ ،‬اﻣﺎ دو ﺗﻔﺎوت دﯾﮕﺮ ﻧﻴﺰ در ﮐﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺑﺴﯽ روﺷﻨﮕﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﯼ ﻧﺨﺴﺖ ﮐﻪ اﻣـﺮﯼ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻨﺎﻗﺸـﻪ اﻧﮕﻴـﺰ ﻧﻴـﺰ هﺴـﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴـﺖ از ﭘـﻴﺶ ﺷـﺮط ﺑﺮاﺑـﺮﯼ‬

‫‪٣٨‬‬

‫‪ .‬ﺷـﺎﯾﺪ اﯾـﻦ اﻣـﺮ در‬

‫ﭘﺮﺗﻮاﺗﻬﺎﻣﺎت ﺟﺪﯾﺪﯼ ﮐﻪ اﻣﺮوزﻩ ﺑﺮ ﻋﺸﻖ وارد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺁن را ﺷﻴﻮﻩ اﯼ ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺳﺮﮐﻮب زﻧﺎن ﻣﯽ اﻧﮕﺎرﻧﺪ)ﺷـﻮﻻﻣﻴﺚ‬ ‫ﻓﺎﯾﺮﺳﺘﻮن‬

‫‪٣٩‬‬

‫‪ ،‬ﻣﺮﻟﻴﻦ ﻓﺮﻧﭻ‪ (٤٠‬ﻋﭽﻴﺐ ﺑﻨﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮاز ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨـﻴﻢ ﻣﻌﻠـﻮم ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ هﺮﭼﻨـﺪ ﻣـﺎ از ﺑﺮاﺑـﺮﯼ‬

‫واﻗﻌﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﯾﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﻓﻘﻂ وﻗﺘﯽ دﺳﺖ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن ﺗـﺎ ﺣـﺪﯼ از ﻧﻘﺸـﻬﺎﯼ اﻗﺘﺼـﺎدﯼ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ‬ ‫ﺳﻨﺘﯽ ﻓﺮودﺳﺘﺎﻧﻪ ﯼ ﺧﻮد رهﺎﯾﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﻓﻘﻂ وﻗﺘﯽ رخ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ زﻧﺎن ﻣﺠﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻴﺸـﺘﺮﯼ‬ ‫درﺑﺎرﻩ ﯼ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد‪ -‬ودرﺑﺎرﻩ ﯼ ﻋﺸﺎق و ﺑﻪ وﯾﮋﻩ هﻤﺴﺮ ﺧﻮد‪ -‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﯾﺎدﺁور ﺁدم ِ ﺟﺎن ﻣﻴﻠﺘﻮن اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺘﯽ ﮐﻪ در اواﯾﻞ دوران ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺁﻓﺮﯾﺪﻩ ﺷﺪ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎ ً از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻧـﻪ ﺻـﺮﻓﺎ ً‬ ‫ﯾﮏ هﻤﺒﺎزﯼ ﯾﺎ ﻣﻮﻧﺲ ﯾﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ ﺁﯾﻴﻨﻪ اﯼ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯼ هﻤﺴﻨﮓ و ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻄﺎ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا " درﻣﻴﺎن ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮان ﭼـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﯼ‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻨﺎ ﮐﺮد‪ ،‬ﮐﺪاﻣﻴﻦ ﻧﺸﺎط راﺳﺘﻴﻦ ﯾﺎ هﻤﺴﺎزﯼ را ﻣﯽ ﺗﻮان اﻣﻴﺪ ﺑﺮد؟")‪ (۶‬ﯾﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪال‪ ،‬ﻣﯽ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕـﻮﯾﻴﻢ‬ ‫ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺎﻓﺮﯾﻨﺪ ﺣﺘﯽ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﺮاﺑﺮﯾﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮاﺑﺮﯼ هﻤﺎﻧﻘﺪر در ﻋﺸﻖ‬

‫‪33‬‬

‫‪sexuality‬‬ ‫‪sex‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪Forms‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪subject‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪genital‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪equality‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪Shulamith Firestone‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪Marilyn French‬‬ ‫‪34‬‬

‫‪5‬‬

‫روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻗﺘﺪار در راﺑﻄﻪ ﯼ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪ‬

‫‪٤١‬‬

‫‪ -‬ﺧﻮاﻩ ﺣـﻖ اﯾـﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ را ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑـﻪ ﻣـﯽ ﺑﺎﯾـﺪ اذﻋـﺎن‬

‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺮ وﻓﻖ ﺁن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺎوت دﯾﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﻣﻴﺎن اروس و ﻋﺸﻖ هﺎﯼ دﯾﮕﺮ وﺟﻮد دارد اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﻋﺸـﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴـﮏ‪ ،‬ﺑـﺮ ﺧـﻼف ﻣـﺜﻼ ً ﻋﺸـﻖ‬ ‫ﺧــﺎﻧﻮادﮔﯽ‪ ،‬از ﭘــﻴﺶ ﻣﻌﻠــﻮم و ﻣﻘــﺮر ﻧﻴﺴــﺖ ﺑﻠﮑــﻪ در ﻏﺎﻟــﺐ ﻣــﻮارد ﺧــﻮد اﻧﮕﻴﺨﺘــﻪ‬

‫‪٤٢‬‬

‫روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ" ﺧﺼﻮﺻﺎ ً در ﺧﻮر ذﮐﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪ (.‬در ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﮏ‪ -‬روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﻋﻨﺼﺮ اﻧﺘﺨﺎب‬

‫اﺳــﺖ‪ ).‬در اﯾــﻦ زﻣﻴﻨــﻪ "دوﺳــﺘﯽ هــﺎﯼ‬ ‫‪٤٣‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻬﻤـﯽ اﯾﻔـﺎ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺸﻖ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ از ﭘﻴﺶ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﺷﺪﻩ و ﻣﻘﺪر اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﻣﻴﺎن زن و ﺷـﻮهﺮ‪ ،‬ﯾـﺎ ﺁﻧﭽـﻪ ﻧﻮﯾﺴـﻨﺪﻩ‬ ‫اﯼ ﭼﻮن دوروﮔﻤﻮﻧﺖ‬

‫‪٤٤‬‬

‫"ﻋﺸﻖ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ"‬

‫‪٤٥‬‬

‫ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ راﺑﻄﻪ ﯼ ﺟﻨﺴﯽ ﻣﻴﺎن زوﺟـﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‬

‫اﻣﺮﯼ از ﭘﻴﺶ ﺗﺠﻮﯾﺰ ﺷﺪﻩ و ﻣﻘﺪر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ زﻧﺎﺷﻮﯾﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ هﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯼ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺑﺪاﻋﺖ‬

‫‪٤٦‬‬

‫ﯾﺎ هﻴﺠﺎن و اﺿـﻄﺮاب ﻧﺎﺷـﯽ از ﺁن ﺑـﺪاﻋﺖ اﺳـﺖ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﺧﻄﺎﯼ راﯾﺠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻮر و ﺷﻌﻒ ﻧﺎﺷﯽ از ﻋﺸﻖ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﺸﻖ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﮕﻴﺮﯾﻢ‪ -‬ﺑﺪون ﺁﻧﮑـﻪ از ﺧـﻮد ﺑﭙﺮﺳـﻴﻢ ﺁن‬ ‫ﺷﻮر و ﺷﻌﻒ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻋﺸﻖ و ازدواج ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺁﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﺸﻪ در ﮐﻨﺎر‬ ‫هﻢ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻔﮑﻴﮏ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺮﻓﺎ ً ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺪاﯼ از ازدواج هﻢ ﺑﺎﺷـﺪ درﺳـﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﺳـﺐ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﮔﺎرﯼ ﺟﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ در ﺁن ﺣﺎل ﮔﺎرﯼ ﺑﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮﺟﺎﯼ ﺧﻮد ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﭼﻴﺰﯼ در اروس ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺷﺨﺺ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴـﯽ ﺁن را ﺳﺮاﺷـﻴﺒﯽ اﯼ‬ ‫ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ازدواج ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺁﺑﮑﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ را اﻣﺮﯼ ﮐﻮدﮐﺎﻧـﻪ‪ ،‬اﺑﻠﻬﺎﻧـﻪ ‪،‬‬ ‫و ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﯼ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﯾﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﮐﺎرش اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻧﻮﺑﺎﻟﻎ را ﮐﻪ ﻋﺎﻣﺪاﻧـﻪ ﺳﺮﮐﺸـﯽ و ﻃﻐﻴـﺎن‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻔﺮﯾﺒﺪ و رام و ﭘﺨﺘﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺨﺺ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اروس را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ ﯼ ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﯼ ﺑﺴـﻴﺎرﯼ از زﯾﺒـﺎﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﺁﻓﺮﯾﻨﺸﮕﺮﯾﻬﺎﯼ ﻣﺎ ‪ ،‬از اﺷﻌﺎر داﻧﺘﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﯾﺎ ﺗﺎج ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ هﻢ ﻋﺸﻖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺧـﻮار ﻣـﯽ دارد و‬ ‫ﺁن را ﺻﺮﻓﺎ ً ﯾﮏ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻓﺮوﯾﺪ ﮐﻪ ﻟﺬت ﻧﺎﺷﯽ از ﺣﺒﺲ ﻣـﺪﻓﻮع در دوران ﮐـﻮدﮐﯽ‬

‫‪٤٧‬‬

‫را وﺳـﻴﻠﻪ اﯼ ﺑـﺮاﯼ‬

‫ﺁﻓﺮﯾﻨﺶ هﻨﺮ ﻋﺎﻟﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اروس را ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﮐﻠﯽ از دﻻﯾﻞ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻤﺎرﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ .١‬اروس ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ اﻣﺮﯼ ﺟﻨﺴﯽ ﻓﺮوﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻓﻴﻠﺴـﻮﻓﺎن‪ ،‬ﺗـﺎ ﺁﻧﺠـﺎ ﮐـﻪ ﻟﻄـﻒ ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ واﺳﺎﺳـﺎ ً‬ ‫ذهﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺳﮑﺲ ﺁﻟﻮدﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ) اﻟﺒﺘﻪ ﺻﺮﻓﺎ ً از ﺁن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻧﺪ(‪ ،‬ﻣﺎﯾﻠﻨﺪ ﮐﻪ ﺳـﮑﺲ را اﻣـﺮﯼ ﺧـﻮار‬ ‫وﻗﺒﻴﺢ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ در ﺧﻮر ﺁن ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﻀﻴﻠﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺼﻮر ﺗـﺎ ﺣـﺪﯼ ﻧﺎﺷـﯽ ازﺁن‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﮑﺲ را ﯾﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻔﺮﯾﺢ و ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ ﯾﺎ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ‪ ،‬و در هﺮ ﺣﺎل ﺁن را ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اﯼ‬ ‫از ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻣﯽ اﻧﮕﺎرﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﻴﺪ اﺧﻼق ﻣﻘﻴﺪ ﺷﻮد و ﺧﻮد ﻓﯽ ﺣﺪ ذاﺗﻪ هﻴﭻ ارزش اﺧﻼﻗﯽ اﯼ ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫‪ .٢‬اروس ﻧﻮﻋﯽ ﻋﺎﻃﻔﻪ‬

‫‪٤٨‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﻮاﻃﻒ اﻣﻮرﯼ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺑﻴﺮون از ﮐﻨﺘﺮل‪ ،‬ﮔﺬرا و ﻣﻘﻄﻌﯽ ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﯽ ﺷـﻮﻧﺪ ﻧـﻪ‬

‫اﻣﻮرﯼ ﮐﻪ ذاﺗﯽ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻃﻒ ﻣﺤﺼـﻮل "ﻏﺮاﯾـﺰ" و از ﺟﻤﻠـﻪ اﻣـﻮرﯼ ﺑﺸـﻤﺎر ﻣـﯽ روﻧـﺪ ﮐـﻪ ﻣﻄﻠﻘـﺎ ً درﺑﺮاﺑـﺮ ﻗـﺮاﺋﻦ و‬

‫‪41‬‬

‫‪parenthood‬‬ ‫‪spontaneous‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪choice‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪de Rougemont‬‬ ‫‪45‬‬ ‫”‪“conjugal love‬‬ ‫‪46‬‬ ‫‪novelty‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪anal retention‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪emotion‬‬ ‫‪42‬‬

‫‪6‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻋﻴﻨﯽ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤﯽ ﺳﭙﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﺪود هﻮاداران اﺣﺴﺎﺳﺎت‬ ‫ﻣﯽ ورزﯾﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ وﺿﻊ و ﺣﺎل‬

‫‪٥٠‬‬

‫‪٤٩‬‬

‫در ﺗﺎرﯾﺦ ﻓﻠﺴـﻔﻪ‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴـﺪ‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺸﻤﺎر ﺁﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت‪.‬‬

‫‪ .٣‬اروس‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻣﺮﯼ ﺻﺮﻓﺎ ً ﺟﻨﺴﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧـﻮد و ﻣﻴﻠـﯽ ﮐـﺎﻣﻼ ً ﺧـﻮد‪ -‬ﺧﻮاهﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺎل‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﻴﻬﺎﯼ ﻓﻀﺎﺋﻞ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ هﻴـﻮم‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴـﺖ ازﺳـﻮدﻣﻨﺪﯼ ﺁﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺧﻮﺷـﺎﯾﻨﺪﯼ ﺷـﺎن ﺑـﺮاﯼ دﯾﮕـﺮان‪،‬‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺒﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ هﻤﺪردﯼ و هﻤﺪﻟﯽ‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ‪ ،‬ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﯼ "ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ دﯾﮕﺮان"‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎﯾﻪ ﯼ ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ و ﮔﺎﻩ ﻣﺎﯾﻪ ﯼ ﺁﺳﻴﺐ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان و وﯾﺮان ﮐﺮدن ﺧﻮد اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﺸـﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴـﮏ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬ ‫اﻧﺤﺼﺎرﻃﻠﺐ‪ ،‬ﺣﺴﻮد‪ ،‬وﺳﻮاﺳﯽ‪ ،‬ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺣﺘﯽ "ﺟﻨﻮن ﺁﻣﻴﺰ" اﺳﺖ‪ .‬و از دل اﯾﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﻣﻮر ﻓﻀﻴﻠﺖ در ﻧﻤﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬ ‫روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎداﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻮدن ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﮏ وارد ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﺁﺷﮑﺎرا ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﻦ ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﺻﺮف اراﺋﻪ ﯼ دﯾﺪﮔﺎهﯽ ﺑﺪﯾﻞ ﺧﻮاهﻢ ﮐـﺮد‪ .‬ﺑﮕﺬارﯾـﺪ ﻓﻌـﻼ ً در هﻤـﻴﻦ ﺣـﺪ ﺑﮕـﻮﯾﻢ ﮐـﻪ اﯾـﻦ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎدات ﻣﺎهﻴﺖ اﻣﺮ ﺟﻨﺴﯽ‪ ،‬ﻣﺎهﻴﺖ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬و ﻣﺎهﻴﺖ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻃﻮرﺧﺎص را ﺑﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ اﻧﺪ و ﺁن را ﺑﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﮐﺮدﻩ‬ ‫اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻦ در اﯾﻨﺠﺎ زﯾﺎدﻩ ﻧﺎ ﻣﻌﻘﻮل و روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺎﯾﻢ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﯾـﺪ اﻓﻼﻃـﻮن را هـﻢ ﺑـﻪ ﺟﺒﻬـﻪ ﯼ ﺧـﻮدم درﺁورم‪.‬‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن ﺁﺷﮑﺎرا اروس را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم ﻧﺎﻃﻘﺎن در رﺳﺎﻟﻪ ﯼ ﻣﻴﻤﻬﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﻮاﻓـﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺣﺘـﯽ‬ ‫ﺳﻘﺮاط هﻢ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن ﺁن ﻧﺎﻃﻘﺎن از هﻤﻪ ﮐﻢ ذوق و ﺷﻮﻗﺘﺮاﺳﺖ‪ ،‬اروس راﺑﻪ ﻋﻨﻮان "درﮎ" ﻟﺬّت ﺣﺴّﺎﻧﯽ‬

‫‪٥١‬‬

‫ﻣـﯽ ﺳـﺘﺎﯾﺪ)‬

‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻟﺬت ﺣﺴّﺎﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ذهﻦ و ﻧﻪ ﺟﺴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ هﺮﺣﺎل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻟﺬﺗﯽ ﮐﻪ اروﺗﻴﮏ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان درﮎ‬ ‫ﻓﺎرﻏﺪﻻﻧﻪ ﯼ زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺧﺮد) ﺁﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﻔﺴﺮان ﺁﮐﺴﻔﻮردﯼ واﻣـﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ(‪) .‬ﭼـﺮا او اﯾﻨﻘـﺪر ﺑـﻪ زﯾﺒـﺎﯾﯽ در هﻨـﺮ‬ ‫ﺑﺪﮔﻤﺎن ﺑﻮد وﻟﯽ ﺁن را در اروس ﻣﯽ ﺳـﺘﻮد؟( در اﻧﺪﯾﺸـﻪ ﯼ اﻓﻼﻃـﻮن‪ ،‬اروس ﺻـﺮﻓﺎ ً از ﺁن رو ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ) ﺗـﺎ ﺣـﺪﯼ(‬ ‫ﻧﻮﻋﯽ اﺣﺴﺎس ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﯽ ﺳﺮﺷﺎر ازﺷﻮق ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﯽ ﮐﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﻮﻋﯽ اﺷﺘﻐﺎل وﺳﻮاﺳﯽ ﺑـﻪ ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ ‪)٥٢‬‬ ‫ﺑﻪ ﺁن ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﺷﺮﯾﻒ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﯼ ﺳﻘﺮاﻃﯽ( ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﺧﻼق و ذهﻨﻴﺖ‬

‫‪٥٣‬‬

‫ﮐﻠﻤﻪ اﯼ دﯾﮕﺮ در ﺑﺎب ﮐﺎﻧﺖ در ﻣﻘﺎم ﯾـﮏ اﺧـﻼق ﮔـﺮا‪ .‬ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﻣـﯽ ﺑﺎﯾـﺪ اﺑـﺪاع ﺧـﻮد ﻣـﺎ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺿـﺮورﯾﺘﺮﯾﻦ‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻣﻦ و ﻧﻴﺰ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﻦ ؛ هﺮ ﻧـﻮع دﯾﮕـﺮﯼ از ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺧﻄﺮﻧـﺎﮎ اﺳـﺖ‪" ...‬ﻓﻀـﻴﻠﺖ"‪" ،‬وﻇﻴﻔـﻪ"‪" ،‬ﺧﻴـﺮ ﻓـﯽ‬ ‫ﻧﻔﺴﻪ"‪ ،‬ﺧﻴﺮﯼ ﮐﻪ ﻏﻴﺮ ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺟﻪ ﻋﺎم ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳـﺖ‪ -‬ﮐﺎﺑﻮﺳـﻬﺎ و اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﻧﺎﺷـﯽ از زوال‪ ،‬و‬ ‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﻧﻬﺎﯾﯽ زﻧﺪﮔﯽ‪...‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻨﻴﺎدﯾﻦ ﺻﻴﺎﻧﺖ ﻧﻔﺲ و رﺷـﺪ ﻣﻘﺘﻀـﯽ ﺧـﻼف ﺁن اﺳـﺖ‪ -‬هـﺮﮐﺲ ﻣـﯽ ﺑﺎﯾـﺪ‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺧﻮدش را‪ ،‬اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮدش را اﺑﺪاع ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدرﯾﮏ ﻧﻴﭽﻪ‪ ،‬ﺿﺪ ﻣﺴﻴﺢ‪(٧) .‬‬ ‫‪49‬‬

‫‪passions‬‬ ‫‪state‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪sensuality‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪self-obsessed‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪subjectivity‬‬ ‫‪50‬‬

‫‪7‬‬

‫ﭘﺎراداﯾﻤﯽ واﺣﺪ در ﺧﺼﻮص ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﺳﻴﻄﺮﻩ ﯼ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺣﻮزﻩ ﯼ اﺧﻼق از دوران روﺷﻨﮕﺮﯼ ﺣﻔﻆ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎﯾﻪ‬ ‫ﯼ اﯾﻦ ﭘﺎراداﯾﻢ‪ ،‬ﮐﺎﻧﺖ ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﮑـﻪ ﺑـﺎ ﻓﺎﯾـﺪﻩ ﮔﺮاﯾـﺎن ﻓـﺮق داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺷـﺒﻴﻪ ﺁﻧﻬﺎﺳـﺖ‪ :‬ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﯼ اﺧـﻼق اﮔـﺮ ﻋﻴﻨـﯽ‪،‬‬ ‫ﻋﻘﻼﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺻﻮل‪ ،‬و ﻓﺎرغ از ارﺟﺎﻋﺎت ﺧﺎص ﺑﻪ ﻣﻦ و دﯾﺪﮔﺎهﻬﺎﯼ ﺻﺮﻓﺎ ً ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻗـﺪ ارزش اﺳـﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽـﻪ‬ ‫ﺗﮑﺎن دهﻨﺪﻩ اﺳﺖ ﺁن ﭼﻴﺰﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺎراداﯾﻢ از داﯾﺮﻩ ﺑﻴﺮون ﻣﯽ ﻧﻬﺪ‪ :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻮاﻃﻒ و ﺑﺨﺼﻮص ﻋﺸﻖ از داﯾﺮﻩ ﯼ اﯾﻦ‬ ‫ﭘﺎراداﯾﻢ ﺑﻴﺮون ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ) ﻣﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ اﻧﮕﻴﺰﻩ ﯼ اﯾﻔﺎﯼ وﻇﺎﯾﻒ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ در ﺧﺪﻣﺖ " ﺧﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﺮاﯼ ﺷـﻤﺎر ﺑﻴﺸـﺘﺮ" ﺑﺎﺷـﻨﺪ(‪.‬‬ ‫دوام اﯾﻦ ﭘﺎراداﯾﻢ‬ ‫) ﮐﻪ ﻣﻦ ﺁن را ﭘﺎراداﯾﻢ "ﮐﺎﻧﺘﯽ" ﺧﻮاهﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪ( ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻴﺠﺎن اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ -‬ﯾﺎ هﻴﺠﺎن اﻧﮕﻴﺰﺗﺮﯾﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﻪ در رﻣﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ﺳﺮﯾﺎﻟﻬﺎﯼ ﺁﺑﮑﯽ و ﻏﻴﺒﺘﻬﺎﯼ روزﻣﺮﻩ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد‪ -‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾـﮏ ﺑﺤـﺚ ﺧﺸـﮏ و‬ ‫ﮐﺴﻞ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﺷﺒﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﻮد ﮐـﻪ در ﭘـﺎرﻩ اﯼ ﻣﺠـﻼت ﻓﻠﺴـﻔﯽ ﻣـﯽ ﺑﻴﻨـﻴﻢ‪ .‬و ﺑـﺪﺗﺮ ﺁﻧﮑـﻪ ﺑﺴـﻴﺎرﯼ از ﻣـﺮدم‪ -‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﺑﺴــﻴﺎرﯼ از ﻓﻴﻠﺴــﻮﻓﺎن‪ -‬ﺑـﻪ اﯾــﻦ ﺑــﺎور رﺳــﻴﺪﻩ اﻧــﺪ ﮐــﻪ اﺧــﻼق رﺑــﻂ ﭼﻨــﺪاﻧﯽ ﺑــﻪ واﻗﻌﻴﺘﻬــﺎﯼ ﭘﻴﭽﻴــﺪﻩ ﯼ رﻓﺘــﺎر ﺁدﻣــﯽ ﻧــﺪارد‪.‬‬

‫ﻣﺸﺎهﺪات دﻗﻴﻖ و ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﯾﻒ هﻴﻮم ﺑﻪ ﺳﻮد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯾﻬﺎﯼ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺧﻂ ﻣﺸﯽ هﺎﯼ ﮐﻼن‬ ‫ﻏﻔﻠﺖ از ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﺳﻮد اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺂﺑﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﯽ ﻧﻬﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎرد وﯾﻠﻴﺎﻣﺰ‬

‫‪٥٦‬‬

‫‪٥٥‬‬

‫‪٥٤‬‬

‫ﮐﻨﺎرﻧﻬـﺎدﻩ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬

‫ﮔﻮهﺮ اﻣﺮ اﺧﻼﻗﯽ را ﮐﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت اﺳﺖ ﻧﻪ اﺻﻮل‪ ،‬از داﯾﺮﻩ ﺑﻴـﺮون‬

‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ "دﯾﻮاﻧﮕﯽ" اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ )ﺁﻧﭽﻨـﺎن ﮐـﻪ ﮐﺎﻧـﺖ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ( اﻧﺠـﺎم ﻓﻌـﻞ‬

‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﻗﺘﻀﺎﯼ اﺻﻮل اﺳﺖ ﻧﻪ زاﯾﻴﺪﻩ ﯼ ﻋﺎﻃﻔﻪ اﯼ ﺷﺨﺼﯽ‪ (٨).‬ﻓﺮض ﮐﻨـﻴﻢ ﮐـﻪ ﻓـﺮد دو ﮔﺰﯾﻨـﻪ در‬ ‫ﭘﻴﺶ روﯼ ﺧﻮد دارد‪ :‬ﯾﺎ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ)در ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ( اﻣﺮﯼ ﻏﻴﺮاﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﺎراداﯾﻢ ﮐـﺎﻧﺘﯽ را ﺣﻔـﻆ ﮐﻨـﺪ؛ در‬ ‫اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﺷﺨﺺ ﺑـﻪ هـﺰار و ﯾـﮏ ﻟـﺬت‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔـﻪ‪ ،‬و ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﯼ دل ﺳـﭙﺎرﯼ و ﺗﻌﻬـﺪﯼ ﮐـﻪ ﻣـﻼزم ﻋﺸـﻖ اﺳـﺖ ﻣـﯽ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﺪ‪ ،‬واﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣـﯽ ﺑﺎﯾـﺪ دراﯾـﻦ ﺑـﺎرﻩ ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴـﺮد‪ ،‬ﻣﻌﻠـﻮم اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮐـﺪام ﮔﺰﯾﻨـﻪ را ﺑﺮﻣـﯽ ﮔﺰﯾﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺎ‬

‫ﭘﻴﺸﺘﺮﻋﺒﺎرت ﮐﺎﻧﺖ را از ﮐﺘﺎب ﻣﻘﺪﻣﺎت‬ ‫)ﻣﺜﻼ ً "ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧﻪ"‬

‫‪٥٨‬‬

‫‪٥٧‬‬

‫درﺑﺎرﻩ ﯼ "ﻋﺸﻖ ﺑﻴﻤﺎرﮔﻮﻧـﻪ" ﻧﻘـﻞ ﮐـﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺁن ﻋﺒـﺎرت ﺣﺘـﯽ در ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁن‬

‫را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ وﺿﻌﻴﺖ رﻗّﺖ اﻧﮕﻴﺰ‬

‫‪٥٩‬‬

‫ﺑﮕﻴﺮﯾﻢ ﻧﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺮﯾﻀﯽ‪ ،(٦٠‬ﺑﺎز هﻢ ﻋﺎﻃﻔﻪ ﯼ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬

‫اﻣﺮﯼ ﮐﺎﻣﻼ ً ﺑﯽ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ارزش اﺧﻼﻗﯽ ﻧﺎدﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺬف ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ اﯼ از ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﻣﺎ‪ -‬و ﻏﺎﻟﺐ هﻤﮑﺎران‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺗﺮ ﮐﺎﻧﺖ‪ -‬ﮔﻮهﺮ اﺧﻼق ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬از ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﯽ راﻧﺪ‪.‬‬ ‫رﯾﭽﺎرد ﺗﻴﻠﻮر‬

‫‪٦١‬‬

‫ﻧﻮﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد وﯼ اﺧﻼق ﮐﺎﻧﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮرﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﮐﻪ ادﻋﺎ ﮐﺮد ﺑﻪ ﮔﻤـﺎن‬

‫او ﯾﮏ ﭘﻴﺮو راﺳﺘﻴﻦ ﮐﺎﻧﺖ ﻣﺜﻞ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دارد "ﻣﺪام ﮐﻮدﮐﺎن را در ﺁب ﻏﺮق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ دﺳﺖ و ﭘﺎ زدن ﺁﻧﻬـﺎ را ﺑﺒﻴﻨـﺪ‪".‬‬ ‫)‪ (٩‬اﯾﻦ ادﻋﺎ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺁﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺗﻼﺷﻬﺎﯼ ﻧﻮﯾﻦ را ﺑﺮاﯼ "اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﺮدن" ﮐﺎﻧـﺖ ﻧﺎدﯾـﺪﻩ ﻣـﯽ ﮔﻴـﺮد‪(١٠) ،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﮐﺎﻧﺘﯽ در هﺮ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻮرﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و از ﺟﻤﻠـﻪ دﻻﯾـﻞ ﺁن اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ورود هﺮﮔﻮﻧـﻪ اﺣﺴـﺎس ﺧـﺎص و‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ در ﻣﻘﺎم ارزﯾﺎﺑﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﯾﻴﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‪ ،‬ﻣـﯽ ورزد‪ .‬ﻣـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﻘـﺎوﻣﺘﯽ را در ﺑﺴـﻴﺎرﯼ از ﭘﻴـﺮوان‬

‫اﻣﺮوزﯾﻦ ﮐﺎﻧﺖ هﻢ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺜﺎل ﺑﺮﻧﺎرد ﮔﺮت‪ ٦٢‬در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﻗﻮاﻋﺪ اﺧﻼﻗﯽ‬

‫‪٦٣‬‬

‫اﺣﺴﺎﺳﺎت را ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ اﺧﻼﻗـﯽ ﺑـﯽ‬

‫ارزش ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و در ﻋﻮض ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ورزد ﮐﻪ " اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺧﻼﻗـﯽ ﻓﻘـﻂ ﺗـﺎ ﺁﻧﺠـﺎ اهﻤﻴـﺖ دارد ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻓﻌـﻞ‬ ‫‪54‬‬

‫‪policy decisions‬‬ ‫‪legalistic‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪Bernard Williams‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪Groundwork‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪pathological‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪pathos‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪diseased‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪Richard Taylor‬‬ ‫‪62‬‬ ‫‪Bernard Gert‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪The Moral Rules‬‬ ‫‪55‬‬

‫‪8‬‬

‫اﺧﻼﻗﯽ ﻧﻴﮏ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ (١١) ".‬اﻣﺎ ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در ﻣﻘـﺎم ارزﯾـﺎﺑﯽ ﻣـﻨﺶ اﺧﻼﻗـﯽ ﯾـﮏ ﻓـﺮد هـﻴﭻ ﭼﻴـﺰ ﻣﻬﻤﺘـﺮ از‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ ﻓﻘﻂ ازﺁن ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺤﻖ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ﮐﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﺁن اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻓﻌﻠﯽ هﻢ‬ ‫ﺻﺎدر ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ارزش اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﻃﻔﻴﻠـﯽ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴـﺖ اﻓﻌـﺎل ﻣـﺎ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬در ﻣﻘـﺎم ﻋﺎﺷـﻘﯽ‪ ،‬ارزش ﮐﺎرهـﺎﯼ ﻣـﺎ در ﮔـﺮو‬ ‫اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁن ﮐﺎرهﺎ ﺑﺎزﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎﯼ ﮐﺮﯾﻤﺎﻧﻪ و ﺣﺘﯽ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻓﻀـﻴﻠﺖ‬ ‫ﻋﺸﻖ ﮐﺎﻣﻼ ً ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺳﺖ‪] ،‬ﻋﺸﻖ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ[ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ هﻴﭻ ﯾـﮏ از ﺁن ﭘﻴﺎﻣـﺪهﺎ را هـﻢ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ) اﻧﺘﻘـﺎد‬ ‫ﺳﻘﺮاط از ﻓﺎﯾﺪروس در رﺳﺎﻟﻪ ﯼ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ(‪ .‬ﻣﺎ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﺗﻠﻠﻮ را اﺑﻠﻪ وﻋﺎﻗﺒﺖ او را ﻏﻢ اﻧﮕﻴﺰ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ هﻤﭽﻨـﺎن اﻧﮕﻴـﺰﻩ ﯼ‬ ‫اورا ﻣﯽ ﺳﺘﺎﯾﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﮑﻪ ادﺑﻴﺎت ﻋﺼﺮ وﯾﮑﺘﻮرﯾﺎ ﭘﺮاﺳﺖ از ﺁﻗﺎﯾﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﮐﺎﻧﺘﯽ ﻣـﺂﺑﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎﯼ اﺻﻮﻟﺸـﺎن رﻓﺘـﺎر ﻣـﯽ‬ ‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﮐـﺎﻣﻼ ً ﻣﺸـﻤﺌﺰﮐﻨﻨﺪﻩ اﻧـﺪ ) ﻣـﺜﻼ ً ﺁﻗـﺎﯼ ﮐـﻮﻟﻴﻨﺰ‬

‫‪٦٤‬‬

‫در رﻣـﺎن ﻏـﺮور و ﺗﻌﺼـﺐ ﺟـﻴﻦ اﺳـﺘﻦ‪ (.‬ﻋﺸـﻖ ﻧـﻪ ﻓﻘـﻂ اﻣـﺮﯼ‬

‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺁن ﮐﺴﺎﻧﯽ هﻢ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻋﺎﺷﻖ ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ )اﮔﺮ در ﻋﺸﻖ ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺨﻮردﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪ ،‬ﯾﺎ ﻧﮕـﺮان اﻧـﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا از ﻋﺸﻖ ورزﯾﺪن ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺤﻖ ﺑﺎﯾﺪ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺧﻮد و ﮐﻤﺎل اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻧﮕـﺮان ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬و اﯾـﻦ‬ ‫اﻣﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﻘﻮﻟﻪ ﯼ ﻋﻤﻞ ﯾﺎ رﻓﺘﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺑﺨﻮدﯼ ﺧﻮد در ﺧﻮر ﺳﺘﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از اﺛﺮات و ﭘﻴﺎﻣﺪهﺎﯾﺶ‪.‬‬ ‫ﭼﺮا اﯾﻦ ﺳﻨﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ و ﺳﺎﯾﺮ اﺣﺴﺎﺳـﺎت را اﻣـﺮﯼ ﺿـﺮورﯼ‪ ،‬وﺣﺘـﯽ از ﻣﻘﻮّﻣـﺎت اوﻟﻴـﻪ ﯼ‬ ‫اﺧﻼق ﺑﺪاﻧﻴﻢ؟ اﯾﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وﻗﺘﯽ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺄﮐﻴﺪ اﮐﻴﺪ ﻋﻬﺪ ﺟﺪﯾﺪ را ﺑﺮ ﻋﺸﻖ )هﺮﭼﻨﺪ ﺁﮔﺎﭘﻪ( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺮﺗﺮ در ﻧﻈﺮ ﺁورﯾﻢ‪ -‬و ﮐﺎﻧﺖ در ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﮐﻪ از او ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﯾﻢ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ دﻗﻴﻘﺎ ً هﻤﻴﻦ ﻏﺮاﺑﺖ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺿﺪﯾﺖ ﮐﺎﻧﺖ ﺑﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت در ﻣﻘﺎم ارزﯾﺎﺑﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﭼﻨﺪﯾﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴـﺖ و ﻣﻬﻤﺘـﺮ از هﻤـﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ وﯼ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺁن ﭼﻴﺰﯼ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ "ﻓﺮﻣـﺎن" اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ اﺧﻼﻗـﯽ اﻟـﺰام ﺁور اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬ ‫ادﻋﺎﯼ ﺧﺎص ﺑﻪ ﻧﺤـﻮ ﺗﺤﺴـﻴﻦ ﺑﺮاﻧﮕﻴـﺰﯼ در ﻣﻘﺎﻟـﻪ اﯼ ﮐـﻪ اد ﺳﻨﮑﻮﻓﺴـﮑﯽ‬

‫‪٦٥‬‬

‫در ﺳـﺎل ‪ ١٩٧٨‬در ﺑـﺎرﻩ ﯼ "ﻋﺸـﻖ و ﺗﮑﻠﻴـﻒ‬

‫اﺧﻼﻗﯽ" ﻧﻮﺷﺖ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬او در ﺁن ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐـﻪ ﻣـﺎ دﺳـﺖ ﮐـﻢ ﺁدﻣﻴـﺎن را ﺑﺨﺎﻃﺮﺁﻧﮑـﻪ‬ ‫ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﻋﺸﻖ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﯽ دهﻨﺪ ﯾﺎ از ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ در ﭼﻨـﺎن ﺷـﺮاﯾﻄﯽ‬ ‫ﻣﯽ ﭘﺮهﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﻣﯽ داﻧﻴﻢ‪ (١٢) .‬درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ هﻢ ادﻋﺎ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻓﻘـﻂ ﺁﻧﭽـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ " ﻓﺮﻣـﺎن" اﺳـﺖ‬ ‫اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ؛ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ِ ﺁﻧﭽﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﻣﻨﺶ ﻧﻴﮏ" در ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘـﺮورش اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻗﺎﺑـﻞ ﻓﺮﻣـﺎن ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺴﯽ هﻢ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ – ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ‪ -‬اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﺴﯽ ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ ﻣـﺎ ﻣﻌﻤـﻮﻻ ً ﮔﻤـﺎن ﻣـﯽ ﮐﻨـﻴﻢ ارادﯼ و‬ ‫ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺎ هﺴﺘﻨﺪ) ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﺟﺮا ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﺁن ﻋﻮاﻃﻒ ﻧﻮﻋﺎً در ﺁن ﺑـﺮوز‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮوﯾﻢ ﯾﺎ از ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ در ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﭙﺮهﻴﺰﯾﻢ‪ (.‬اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨـﺎ ﻧﻴﺴـﺖ ﮐـﻪ ﻋﺎﻃﻔـﻪ اﯼ ﭼـﻮن ﻋﺸـﻖ را ﻣـﯽ‬ ‫ﺗﻮان ﺻﺮﻓﺎ ً ﺑﺎ اِﻋﻤﺎل اﺧﺘﻴﺎرﯾﺎ ﺑﻪ ارادﻩ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﺮد ) ﻣﺜﻞ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﯾﺎ ﺣﺮﮐﺖ اﻧﮕﺸﺘﺶ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ(‪ .‬ﭼـﻪ‬ ‫ﺑﺴﺎ در ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻣـﺪّ ﻧﻈـﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ داﻧـﺖ اﺳـﮏ‪ ،٦٦‬هـﻴﭻ "ﻓﻌـﻞ ﭘﺎﯾـﻪ"اﯼ در ﮐـﺎر ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ اﻓﻌـﺎل ارادﯼ‬

‫‪٦٧‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ‪ ،‬هﻢ ذهﻨﯽ وهﻢ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﭘﺎﯾﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬واﯾﻨﮑﻪ اﺻﺮار ﺑﻮرزﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑـﺎ اِﻋﻤـﺎل ارادﻩ‬ ‫از ﮐﺘﻢ ﻋﺪم ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁورد‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺎر ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ دوش ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﺁن ﻣﯽ ﻧﻬﻴﻢ‪.‬‬ ‫دوم‪ ،‬در ﭼﺎرﭼﻮب ﭘﺎراداﯾﻢ ﮐﺎﻧﺘﯽ‪ ،‬هﻤﻴﺸﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﮐﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و اﺷﺎرﻩ اﺳـﺖ ﻧـﻪ اﻣـﺮ ﺟﺰﯾـﯽ‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ‬ ‫هﻢ ﮐﺎﻧﺖ ﺑﺎز ﺑﺎ اﺧﻼق ﻋﻬﺪ ﺟﺪﯾﺪ هﻢ ﺁواﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯽ ﺗﻮان اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮد ﮐﻪ ﺁﮔﺎﭘﻪ ﻋﺸﻖ ﮐﻠﯽ اﺳﺖ ) ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫هﻤﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﯾﮑﺴﺎن دارد(‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺧﺎص ﻧﻴﺴﺖ ‪ ) .‬ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳـﺖ ﮐـﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳـﯽ ﻣﺴـﻴﺤﯽ ﺁدﻣﻴـﺎن را در‬ ‫ﺧﺼﻮص اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﺸﺎن ﻣﺴﺌﻮل ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻗﺎﺑـﻞ ﻓﺮﻣـﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬و دﻗﻴﻘـﺎ ً در هﻤـﺎن ﻋﺒـﺎرﺗﯽ ﮐـﻪ‬

‫‪64‬‬

‫‪Mr. Collins‬‬ ‫‪Ed Sankowski‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪Danto-esque‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪intentional‬‬ ‫‪65‬‬

‫‪9‬‬

‫ﮐﺎﻧﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺗﺮدﯾﺪ ﻗﺮار دادﻩ‪ ،‬ﻋﺸﻖ را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ (.‬اﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺗﻔﺎﺳـﻴﺮ‪ ،‬ﻋﺸـﻖ ﻣﺴـﻴﺤﯽ) از ﺁن‬ ‫ﺣﻴﺚ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ ًﻋﺸﻖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺧﺎص اﺳﺖ‪ -‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺁن را ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺧﺎص ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﮐﻨـﻴﻢ ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ ً ﻋﺸﻖ ﺑﻪ اﻣﻮر ﮐﻠﯽ)ﻣﺜﻞ ﺧﺪا و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ( ‪ ،‬از ﺁن ﺣﻴﺚ ﮐﻪ ﮐﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸـﻖ‪ -‬ﺧﺼﻮﺻـﺎ ً ﻋﺸـﻖ اروﺗﻴـﮏ ﯾـﺎ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ‪ -‬ﮐﺎﻣﻼ ً ﺷﺨﺼﯽ و ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺸﻖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺮﮐﺸﻴﺪن ﯾﮏ ﻓﺮد ﻋﺎدﯼ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒـﻪ اﯼ ﻓـﻮق‬ ‫ﻋﺎدﯼ ﺑﺎ اﻣﺘﻴﺎزاﺗﯽ ﻓﻮق ﻋﺎدﯼ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁوردن اﯾﺪﻩ ﯼ اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻖ‬

‫‪٦٨‬‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻮارد ﺧﻨﺪﻩ دار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺪل ﮐﺎﻧـﺖ‪،‬‬

‫ﺟﺰﺋﻴﺖ ِ ﻋﺸﻖ اﻣﺮﯼ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ -‬و از اﯾﻦ ﺣﻴﺚ ﻣﺜﻞ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻣﺎﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬وﻧﻴﺰ ﻓﺮدﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﻧﺰدﯾﮏ اﺳﺖ‪" ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎء" ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﯾﻢ‪ .‬در ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺁن ﻓﺮد ﺧﺎص هﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ ﮐـﺎﻣﻼ ً ﻧﺎﺷـﯽ از ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫وﯾﮋﻩ ﯼ ﻣﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺧﺎص و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺒﻌﻴﺾ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺎﺷﻘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺒﻮب ﺧـﻮد ﻣﻨﺰﻟـﺖ‬ ‫وﯾﮋﻩ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ و او را ﺑﺮ ﻏﻴﺮ ﺑﺮﺗﺮﯼ ﻣﯽ دهﺪ )اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ در ﮐﺎر ادارﯼ ﯾﺎ ﺗﺸﮑﻴﻼﺗﯽ(‪ ،‬ﻓﺮدﯼ ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﺷﻘﯽ‬ ‫ﮐﻪ اﺻﺮار دارد ﺑﺎ هﻤﻪ ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺸﻮق ﺧﻮد‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن رﻓﺘﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﻣﻮﺟﻮدﯼ ﮐﺎﻣﻼ ً ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺟﻠﻮﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻮم‪ ،‬ﭼﻮن اﺧﻼق ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﻋﻘﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﻋﻮاﻃﻒ) ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ( ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﺎﻓﯽ دﻟﻴـﻞ ﺧـﻮﺑﯽ ﺑﺪﺳـﺖ ﻣـﯽ‬ ‫دهﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را از ﮐﺎﻧﻮن اﺧﻼق ﺑﻴﺮون ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﻣﻮرد ادﻋﺎﯼ ﻋﻮاﻃﻒ ﭼﻴﺰﯼ ﻓﺮاﺗﺮ ازﺟﺰﺋﻴﺖ و ﻏﻴﺮ ارادﯼ ﺑﻮدن ﻣﺰﻋـﻮم‬ ‫ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮﻧﺎرد وﯾﻠﻴﺎﻣﺰ‪ ،‬ﮐﺎﻧﺖ ﻋﻮاﻃﻒ را از ﺁن رو ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﯽ ﺛﺒﺎت‬

‫‪٦٩‬‬

‫اﻧﺪ‪ .‬و ﻣﯽ ﺗـﻮان ﺑـﺮﺁن‬

‫اﻓﺰود ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن‪ ،‬ﻣﺰاﺣﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺮّب‪ ،‬ﺳﺮﮐﺶ‪ ،‬اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ‪ ،‬و ﺑﻴﻬﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﯽ ﮐﺎﻣﻼ ً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻏﺎﻟﺒـﺎ ً‬ ‫ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ هﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧـﺎص ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﻣـﯽ روﻧـﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒـﺎ ً ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ ﻋﻮاﻃـﻒ‪،‬‬ ‫هﻤﭽﻮن "اﺣﺴﺎﺳﺎت"‪ ،‬ﺧﻼف ﻋﻘﻞ اﺳﺖ) ﺣﺘﯽ اﯾﻨﻘﺪر هﻮﺷﻤﻨﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑﮕﻮﯾﻨـﺪ ﻧـﺎﻣﻌﻘـﻮل‪ (.‬ﯾـﺎ‪،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮﻋﻮاﻃـﻒ را از‬ ‫ﻏﺎﯾﺖ و ﺣﮑﻤﺘﯽ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ ﻋﻮاﻃـﻒ )ﻓـﯽ ﺣـﺪّ ذاﺗـﻪ( ﻏﺎﯾـﺎﺗﯽ ﻣﺤـﺪود دارﻧـﺪ و) درﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ( وﺳﺎﯾﻠﯽ ﻧﺎﮐﺎرﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﯾﺪﮔﺎهﯽ ﮐـﻪ ﻋﻮاﻃـﻒ را "ﻣﺨـﺮّب" ﻣـﯽ داﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﮔﻔـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ ﻃـﻮر ﻧﻴﺴـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﻋﻮاﻃﻒ هﻤﻴﺸﻪ در زﻧﺪﮔﯽ اﺧﻼل ﮐﻨﻨﺪ و وﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﺎرﺁورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد )ﯾﺎ هﻤﻴﺸﻪ؟( اﯾﻦ ﻋﻮاﻃﻒ اﻧﺪ ﮐـﻪ زﻧـﺪﮔﯽ‬ ‫و ﻧﻴﺰ ﻏﺎﯾﺎت ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﯾﺪﮔﺎهﯽ ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ را اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻔﺼـﻴﻞ ﻣـﯽ ﺗـﻮان‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮد ﮐﻪ "ﺷﻬﻮدات" ﻋﺎﻃﻔﯽ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺼـﻴﺮت ﺑﺨـﺶ ﺗـﺮ و ﺑـﺪون ﺗﺮدﯾـﺪ راهﺒـﺮدﯼ ﺗـﺮ از ﺑﺴـﻴﺎرﯼ از‬ ‫ﻣﻮاﻋﻆ اﻧﺘﺰاﻋﯽ و ﺑﺴﻴﺎر رﯾﺰﮐﺎواﻧﻪ ﯼ ﻋﻘﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﯾﺪﮔﺎهﯽ ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ را ﮐﻮر و ﺑﯽ هﺪف ﻣﯽ داﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﯽ ﺑﺎﯾـﺪ‬ ‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻃﻒ اهﺪاف ﺧﺎص ﺧﻮد را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺁن اهﺪاف ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و ﮔﺎﻩ ﻣﺤﺪود ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮﯼ دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﯾـﻦ را‬ ‫هﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻋﻮاﻃﻒ‪ -‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺸﻖ‪ -‬اهﺪاﻓﯽ ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازاﻧـﻪ دارﻧـﺪ‪ ،‬اهـﺪاﻓﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺪون ﺗﺮدﯾـﺪ ازﺣـﺪود‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻣﺤﺪود ﺑﺴﯽ ﻓﺮاﺗﺮﻣﯽ رود و ﻟﺬا دﯾﮕﺮ دﺷﻮار ﻣﯽ ﺗﻮان ﺁن ﻋﻮاﻃﻒ را "ﺧﺮدﭘﺴﻨﺪ" ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬هﮕﻞ را ﺑﺒﻴﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣـﯽ‬ ‫ﮔﻮﯾﺪ‪ " :‬ﻋﺸﻖ ﻧﻪ ﺣﺪ ﻣﯽ ﮔﺬارد و ﻧﻪ ﺣﺪ ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮد؛ ﻋﺸﻖ ﻣﻄﻠﻘﺎ ً ﻣﺘﻨﺎهﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ...‬ﻋﺸﻖ ﻋﻴﻨﻴﺖ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ وﯾﺮان‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﺧﻂ ﺑﻄﻼن ﺑﺮ ﺗﻔﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﺸﺪ و ﺁن را اﺳﺘﻌﻼ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺁدﻣﯽ را از ﺗﻤـﺎﻣﯽ ﺧﺼـﻠﺘﻬﺎﯼ ﺑﻴﮕﺎﻧـﻪ‬ ‫دور ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﻴﺎت را ﺑﺪون هﺮﮔﻮﻧﻪ اﻋﻮﺟﺎﺟﯽ ﺑﺎزﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪(١٣) ".‬‬ ‫ﺷﺎﯾﻌﺘﺮﯾﻦ اﺗﻬﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬و ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﻋﺸﻖ‪ ،‬اﻗﺎﻣﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﯼ ﻣﺎ را ﻣﺨﺪوش‬ ‫ﯾﺎ ﻣﻌﻮج ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ) ﻻﯾﺐ ﻧﻴﺘﺲ ﺁﻧﻬﺎ را "ادراﮐﺎت ﻣﺨﺪوش" ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ‪ (.‬ﻧﮑﺘﻪ ﯼ ﻣﻮرد ادﻋﺎ در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻋﻮاﻃـﻒ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮ رﺳﻮاﯾﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎزﮔﺎرﯼ ﻣﻨﻄﻘﯽ و واﻗﻌﻴﺎت ﺑﺪﯾﻬﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ادﻋﺎ ﺑﺎ "ﻋﻘـﻞ‬ ‫ﺳﻠﻴﻢ" ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ اﻧﺪ و ﻣﺎﯾﻪ ﯼ اﻧﺤﺮاف ادراﮐﺎت و داورﯾﻬﺎﯼ ﻣﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺁﺷﮑﺎرا ﺑﺎ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺳﺮ ﺳﺎزﮔﺎرﯼ دارﻧﺪ) و ﻓﺮوﯾـﺪ اﯾـﻦ را‬ ‫از ﻣﺸﺨﺼﻪ هﺎﯼ "ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدﺁﮔﺎﻩ" ﻣﯽ داﻧﺪ(‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻋﻮاﻃﻒ از ﺳﺎزﮔﺎرﯼ ﺑﺎ اﻗﺘﻀﺎﺋﺎت ﺑﺪﯾﻬﯽ ﻋﻴﻨﻴﺖ ﺳﺮﺑﺎز ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ .‬اﯾـﻦ‬ ‫اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﮕﺮان ﮐﻨﻨﺪﻩ اﯼ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻋﺸﻖ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﻋﺎﺷﻖ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ در ﻧﻬﺎﯾـﺖ ﺷـﻮر و ﺷـﻮق ﺑـﻪ ﻣﺤﺒـﻮﺑﺶ ﮐـﻪ‬ ‫‪categorical imperative‬‬ ‫‪carprious‬‬

‫‪10‬‬

‫‪68‬‬ ‫‪69‬‬

‫ﻓﺮدﯼ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ او ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ " :‬ﺗﻮ زﯾﺒـﺎﺗﺮﯾﻦ زن دﻧﻴـﺎ هﺴـﺘﯽ‪ ".‬ﻣـﺎ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ اﯾـﻦ اﻣـﺮ را‬ ‫ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﻴﻢ؟ ﺧﻮد ﻓﺮﯾﺒﯽ؟ ﺟﻨﻮن؟ ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ رﺑﻄﯽ ﺑﻪ "ﮐﻮرﯼ" ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺸﮑﻞ در اﯾﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ او ﻃـﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫را ﻧﻤﯽ ﺑﻴﻨﺪ)اﮔﺮ ﻣﺎﺟﺮا از اﯾﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪ ،‬ﺁن ﻓﺮد را ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﺟﺎهﻞ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻴﻢ(‪ .‬در واﻗﻊ ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ او ﺑﺪرﺳـﺘﯽ ادﻋـﺎ‬ ‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﻋﻤﻴﻘﺘﺮاز ﻣﺎ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻴﻠﯽ ﺑﯽ ادﺑﯽ ﮐﻨـﻴﻢ و ﺑـﺮ ﻣﻮﺿـﻊ ﺧـﻮد ﭘﺎﺑﻔﺸـﺎرﯾﻢ‪ ،‬ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ ﻋﺎﺷـﻖ‬ ‫ﺳﺮﻣﺴﺖ ﻣﺎ ﺑﺎ دﻟﺨﻮرﯼ ﺑﻪ ﻧﮑﺘﻪ ﯼ ﻣﻮرد اﺷﺎرﻩ ﯼ ﻣﺎ اذﻋﺎن ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﯽ ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ ﻋﻘـﺐ ﻧﺸـﻴﻨﯽ ﮐﻨـﺪ و‬ ‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪" :‬ﺧﺐ‪ ،‬او در ﭼﺸﻢ ﻣﻦ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ زن دﻧﻴﺎﺳﺖ!"‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ در ﻓﻠﺴﻔﻪ اﯾﻦ ﻗﻴﺪ و ﺷﺮﻃﻬﺎﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻠﻘـﯽ ﻣـﯽ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب و ﺑﯽ ارزش اﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮد در ﻣﻘﺎم ﻋﺎﺷﻘﯽ ادﻋﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﺷـﮑﺎرا ﮐـﺎذب‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﺎﻇﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺁﯾﺎ اﯾﻦ ﺑﺮهﺎﻧﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﺸﻖ اﺳﺖ؟‬ ‫در هﻤﻴﻦ ﭘﺮﺗﻮ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم "ﺳﺮﮐﺸﯽ" ﮐﻪ ﺑﺮ ﻋﻮاﻃﻒ وارد ﺷﺪﻩ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ادﻋﺎ ﺁﻧﻬﺎ را از ﻋﻘﻞ و ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻈــﺮ ﮐﻨﻴــﺪ‪ ).‬ﺑــﺮاﯼ ﻣﺜــﺎل‪ ،‬اﻣﻠــﯽ رورﺗــﯽ‬

‫‪٧٠‬‬

‫در ﻣﻘﺎﻟــﻪ ﺧــﻮد ﺗﺤــﺖ ﻋﻨــﻮان " ﺗﺒﻴــﻴﻦ ﻋﻮاﻃــﻒ" ﺑــﻪ ﺗﻔﺼ ـﻴﻞ اﯾــﻦ اﺗﻬــﺎم را ﭘــﺮوردﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ ((١۴).‬ﺧﻮﺑﺴﺖ ﯾﺎدﺁور ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺎﻧﺖ ﺑﺎ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﮐـﻪ ﻋﻮاﻃـﻒ ﺳـﺮﮐﺶ اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ از ﺁن‬ ‫روﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﯽ ﺛﺒﺎت و ﻧﺎﭘﺎﯾﺪارﻧﺪ‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ ادﻋﺎ ﺧﻼف ﺑﺪﯾﻬﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ -‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻋﻮاﻃﻒ ﺳـﺮﮐﺶ‬ ‫و ﭼﻤﻮش‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺎﯾﺪار و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ً‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺸﻖ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺴـﺨﺘﯽ ﻣـﯽ‬ ‫ﺗﻮان از ﺷﺮّ ﺁن ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺧﻼص ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﺸﻖ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﯼ دردﯼ ﺟﺎﻧﮑﺎﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬وهﻴﭻ ﻟﺬﺗﯽ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﻤﯽ‬ ‫ﺁورد‪ .‬اﻣﺎ ﺁﯾﺎ اﯾﻦ اﺗﻬـﺎﻣﯽ ﻋﻠﻴـﻪ ﻋﻮاﻃـﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬ﯾـﺎ در واﻗـﻊ ﺑﺨﺸـﯽ از ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺁﻧﻬﺎﺳـﺖ؟ ﺁﻧﭽـﻪ ﻣـﻮرد ﻧﻘﺪﻣﺎﺳـﺖ ﭘﻨـﺪارﯼ‬ ‫ﮔﺬراﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﯾﮏ ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﯽ ﭘﺎﯾﺪار‪ .‬ﻣﺎ ﺧﺸﻢ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ را ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻣﯽ داﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﯾﮏ دﺷﻤﻨﯽ ﻃـﻮﻻﻧﯽ و ﻣـﺪﻟﻞ را )اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﺸﻢ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ هﻤﻴﺸﻪ ﻧﺎﺑﺠﺎ وﻧﺎﺷﺎﯾﺴـﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﯾـﺎ ﺧﺼـﻮﻣﺖ ﻃـﻮﻻﻧﯽ هﺮﮔـﺰ ﻧـﺎﻣﻌﻘﻮل و ﺣﺘـﯽ‬ ‫ﺟﻨﻮن ﺁﻣﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﺳﺮﮐﺶ و ﭼﻤﻮش اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ دﻗﻴﻘﺎً هﻤﺎن ﭼﻴﺰﯼ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺁﻧﻬـﺎ را‬ ‫ﺑﺮاﯼ اﺧﻼق ﻣﻬﻢ و ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ ﺳﺎزد )ﺑﺮﺧﻼف اﻓﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻮﻟﻨﺪ اﻣﺎ ﭼﻨﺪان در ﺧﻮر اﺗﮑﺎ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ (.‬ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺁﺳـﺎﻧﯽ‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮاﯼ اﺻﻮل دﻟﻴﻞ ﺑﺘﺮاﺷﻴﻢ و ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﻴﺮﻣﺠﺪد ﻗﺮار دهﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ از ﺳﺮ ﻏﻴـﺮت و ﺷـﻮرﻣﻨﺪﯼ‬ ‫ﻣﯽ ﺟﻨﮕﺪ ﺑﺴﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اﺻﻮل اﻧﺘﺰاﻋﯽ ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ) .‬ﻧﮑﺘﻪ ﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟـﺐ اﯾـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻮل هﻤﻴﺸﻪ ﺗﺼﺤﻴﺤﺎت و ﺗﻮﻗﻌﺎت ﺁﺳﺎن را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ (.‬ﺳﺮﮐﺸﯽ‬

‫‪٧١‬‬

‫ﮐﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺎﻓﯽ رذﯾﻠﺖ ﻋﻘﻞ اﺳـﺖ‪ .‬در واﻗـﻊ ﺣﺘـﯽ ﻣـﯽ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕـﻮﯾﻴﻢ ﮐـﻪ "ﺣﻘﻴﻘـﺖ ِ"‬

‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻮاﻃﻒ اﺳـﺖ‪ ،‬هﻤـﺎن ﻃـﻮر‬ ‫‪٧٢‬‬

‫ﻋﻮاﻃـﻒ هﻤﺎﻧـﺎ ﺳﺮﮐﺸـﯽ ﺁﻧﻬـﺎ و‬

‫ﻣﻘﺎوﻣﺘﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺗﻼﺷﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫از ﻣﻨﻈﺮﯼ ﺑﻴﺮوﻧﯽ و ﻋﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺎهﺪات و ﺗﺼﻮرات ﻓﺮد ﻋﺎﺷﻖ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬و او ﭼﻴﺰهﺎﯾﯽ را ﻗﺪر ﻣﯽ‬ ‫ﻧﻬﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ً ﺧﻼف ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰهﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﻼق ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣـﻮرد ﺗﺄﮐﻴـﺪ ﻗـﺮار ﻣـﯽ دهـﺪ) ﭼﻴﺰهـﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋﻴﻨﻴـﺖ‪ ،‬ﻏﻴـﺮ‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻓﺎرغ اﻟﺒﺎل و ﺑﯽ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﻮدن‪ ،‬ﮐﻠﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ وﯾﮋﻩ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﻦ و ﺑﺮاهﻴﻦ‪ ،‬و اﻣﺜﺎل ﺁﻧﻬﺎ‪ (.‬و ﺑﺎ اﯾﻦ هﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻦ‬ ‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ و دﻟﻨﺸﻴﻦ ﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﻴﻬﺎﯼ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ ﻗـﺮاﺋﻦ ﯾـﺎ دﻻﯾـﻞ ﻣـﺎ را ﺑـﻪ ﺗﻮﺟـﻪ و‬ ‫دﻟﺴﻮزﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ وادارد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﺷﻔﻘﺖ ﻣﯽ ورزﯾﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻇﺎهﺮا ً ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ را ﺑـﺪون اﺳـﺘﻨﺎد ﺑـﻪ ﻣﻌﻴﺎرهـﺎﯼ‬ ‫ﻋﺎم زﯾﺒﺎ‪ ،‬دﻟﻨﺸﻴﻦ‪ ،‬و ﺧﻮاﺳﺘﻨﯽ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻋﺎﺷﻘﯽ را ﮐﻪ ﻋﺸﻘﺶ ﺑﻪ اﻧﺪﮎ ﺗﺤﻮﻟﯽ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﺸﻘﺶ ﺗـﺎﺑﻊ رأﯼ‬ ‫و ﻧﻈﺮ دوﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻗﺒﻮل ﻧﮕﺎﻩ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺮﮐﺶ و رام ﻧﺎﺷﺪﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ‬ ‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﺳﺮﮐﺸﯽ ﺑﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻓﺮد را دﭼﺎر رﻧﺠﯽ ﻋﻈﻴﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﮐﺎﻣﻼ ً ﮔﺮﻓﺘﺎرﻧﻮﻋﯽ ﺗﻌﺼﺐ‪ ،‬ﯾﺎ اﮔـﺮ ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﺗﻨـﺪﺗﺮﯼ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺒﺮم‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻮﻋﯽ ﺑﯽ ﻋﻘﻠﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ " .‬ﭼﺮا ﻋﺎﺷﻖ اوﺷﺪﻩ اﯼ؟" اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺸﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻻزم ﻧﻴﺴـﺖ ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫‪70‬‬

‫‪Amelie Rorty‬‬ ‫‪intractability‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪truth‬‬ ‫‪71‬‬

‫‪11‬‬

‫دادﻩ ﺷﻮد ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﺁن اﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﺎ ﺣﺘﯽ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﺧﻮﺑﺴﺖ ﻋﺎﺷـﻖ ﮐﺴـﯽ ﺷـﻮﯾﻢ ﮐـﻪ ﺑـﻪ هـﻴﭻ‬ ‫وﺟﻪ )از ﭼﺸﻢ دﯾﮕﺮان( در ﺧﻮر ﺁن ﻋﺸﻖ ﻧﻴﺴﺖ )وﻟﻮ ﺁﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل اﺑﻠﻬﺎﻧـﻪ هـﻢ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﺑﺮﺳـﺪ‪ (.‬ﻋﺸـﻖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮدﯼ ﺧﻮد ﯾﮏ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ ﭼﻨﺪان ﻣﻬﻢ ﮐﻪ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ در ﺳﺎﯾﻪ ﯼ اهﻤﻴﺖ ﺁن رﻧﮓ ﻣﯽ ﺑﺎزد‪.‬‬ ‫ﺁﺧﺮﯾﻦ اﺗﻬﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻃﻒ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑـﻮد از اﺗﻬـﺎم "ذهﻨـﯽ ﺑـﻮدن"‪ .‬درﻓﻠﺴـﻔﻪ ذهﻨﻴـﺖ ﻣﻔﻬـﻮﻣﯽ ﺑﺴـﻴﺎر‬ ‫ﺳﻮءﻇﻦ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ و در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺁن را ﻣﻔﺎﺑﻞ ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ و ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻣﯽ ﻧﻬﻨـﺪ) ﻣﻔـﺎهﻴﻤﯽ ﮐـﻪ ﺑـﺮﺧﻼف ذهﻨﻴـﺖ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺒﻮب ﻓﻼﺳﻔﻪ اﻧﺪ(‪ .‬اﺗﻬﺎم ذهﻨﯽ ﺑﻮدن ﻧﻮﻋﺎ ً ﺑﻪ اﺗﻬﺎم اﻧﺤﺮاف ﺁﻓﺮﯾﻨﯽ و ﺧﺮوج از ﺣﻴﻄﻪ ﯼ ﻋﻘﻞ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬از‬ ‫ﺳﻮﯼ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻔﺎهﻴﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻴﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬و ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽ هﺎﯼ ﺻﺮﻓﺎ ًاﻧﺘﺰاﻋـﯽ هـﻢ ﻣـﻮرد اﻧﺘﻘـﺎدات و اﺗﻬﺎﻣـﺎت‬ ‫ﻣﻬﻤﯽ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺜﻞ ﮐﺎﻣﻮ و ﺗﺎﻣﺲ ﻧﻴﮕﻞ‬

‫‪٧٣‬‬

‫ﻋﻴﻨﻴﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺟﻤﻠﮕﯽ ﭼﻴـﺰﯼ ﻧﻴﺴـﺘﻢ ﺟـﺰ ذرﻩ اﯼ ﺑـﺲ‬

‫ﻧﺎﭼﻴﺰ در اﯾﻦ ﮐﻬﮑﺸﺎن‪ ،‬ﺣﻴﺎت ﻣﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎ ً ﻣﻌﻨﺎ و ارزﺷﯽ ﺑﻴﺶ از ﺣﻴﺎت درﺧﺘﺎن و ﭘﻮﻟﻴﭗ‬

‫‪٧٤‬‬

‫هﺎﯼ درﯾﺎﯾﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﮐﺎﻟﺒﺪ ﻣﺎ ﭼﻴﺰﯼ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻣﺎدّﻩ اﯼ ﺑﺮاﯼ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻴﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﮏ‪ ،‬رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﯽ ﻣﺎ هﻢ ﺷﮑﻞ ﻇﺎهﺮا ً ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اﯼ اﺳﺖ از ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣﺜـﻞ‬ ‫ﺑﺎﮐﺘﺮﯼ هﺎ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﺎ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺮوﺻﺪا‪ ،‬و زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎ ﻓﺎﻗﺪ هﺮﮔﻮﻧـﻪ ﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ هﻤـﺎن ﭼﻴـﺰﯼ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻴﮕﻞ "ﭼﺸﻢ اﻧﺪازﯼ از ﻧﺎﮐﺠﺎ ﺁﺑﺎد"‬

‫‪٧٥‬‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎﻩ در اﺷﮑﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺁﻣﻴﺰش ﻧﻪ ﻣﻄﻠﻮب اﺳـﺖ و‬

‫ﻧﻪ ﻣﻤﮑﻦ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎﻩ ﻣﯽ رود ﺗﺎ ﺑﺮ ﺣﻮزﻩ ﯼ اﺧﻼق و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﯼ ارزش ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻮ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﺮ ﯾـﺎ اﻧﺴـﺎن‬ ‫ﻣﺪاراﻧﻪ ﺗﺮ‪ .‬ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ اﺧﻼق ﻣﻌﺎﺻﺮ هﻨﻮز در ﻗﺎﻟﺐ ﺧـﻂ ﻣﺸـﯽ هـﺎﯼ ﮐـﻼن ﺷـﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ ﻧـﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺎت‬ ‫ﺷﺨﺼﯽ‪ -‬ﮔﻮﯾﯽ ﺑﻨﺎﺳﺖ ﯾﮏ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ -‬ﺷﺎﻩ ﺁن را ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﻴـﺪ اﺳـﺖ "ﻓـﺮدﯼ ﻧﻴـﮏ ﺑـﻮدن" ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ‬ ‫ﻣﺪﯾﺮﯼ ﻋﺎدل و ﻣﻨﺼﻒ ﺑﻮدن اﺳﺖ) ﻇﺎهﺮا ً ﻓﺮد ﻧﻴﮏ ﺑﻮدن ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﭼﻨﺎن ﻣﺪﯾﺮﯼ ﺑﻮدن(‪ .‬ﻣﺪﻟﯽ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑـﻪ ﮐـﺎر‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ) و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻇﺮﯾﻔﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﻄﻖ دوﭘﻬﻠﻮﯼ "ﮐﻠﻴّﺖ ﭘﺬﯾﺮﯼ"‬

‫‪٧٦‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﮑﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ(‪،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﯾﮏ دﯾﻮاﻧﺴﺎﻻر‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ هﻤﻪ ﯾﮑﺴﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و هﻴﭻ ﺗﺸﺨﺼﯽ ﺧﺎص ﺧﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﺸﻖ اﻣﺮﯼ ﻏﻴﺮ اﺧﻼﻗﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺮﺧﻼف‬ ‫ﺗﻤﺎم اﺻﻮل اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﻋﺸﻖ واﺟﺪ اﯾﻦ ﺟﺴﺎرت اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮﯼ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮدﯼ ﮐﺎﻣﻼً وﯾﮋﻩ ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﺄﮐﻴـﺪ ﻣﻴـﻞ‬

‫‪٧٧‬‬

‫" هﻤﮕﺎن را ﯾﮑﺴﺎن و ﺻﺮﻓﺎ ًﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮدﯼ واﺣﺪ" ﺗﻠﻘﯽ ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬ ‫درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ ‪ :‬ﻧﮕﺎهﯽ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ اﻓﻼﻃﻮن‬ ‫درواﻗﻊ‪ ،‬اﯾﻦ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﯾﮏ داﺳﺘﺎن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ ...‬از ﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﯼ اروسﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪،‬‬ ‫وﻟﯽ او ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻦ ﺷﻮرﻣﻨﺪﯼ و ﻣﺘﻌﻠّﻖ ﺁن را در ﻋﺒﺎراﺗﯽ ﮐﻠﯽ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﺠﺮﺑﻪ ﯼ او از ﻋﺸـﻖ ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬ ‫اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اوﻓﻘﻂ ﯾﮑﺒﺎر و در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻓﺮدﯼ ﺧﺎص رخ دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮدﯼ ﮐﻪ از ﭼﺸﻢ او ﺷﺒﻴﻪ هـﻴﭻ ﮐـﺲ‬ ‫دﯾﮕﺮﯼ در ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺎرﺗﺎ ﻧﻮﺳﺒﺎوم‬

‫‪٧٨‬‬

‫"ﺧﻄﺎﺑﻪ ﯼ ﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس" )‪(١۵‬‬

‫رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﻣﺘﻨﯽ ﮐﻼﺳﻴﮏ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻓﻀﻴﻠﺖ ) ﯾﺎ ﻓﻀﻴﻠﺘﻬﺎﯼ( ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﮏ اﺳﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ اﻓﻼﻃﻮن اﺳﺖ )و‬ ‫ﻧﻪ ﺳﻘﺮاط( ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ از اروس ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﯾﮏ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ ﮐﻪ ﮐـﺎﻣﻼ ً ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ اﺳـﺖ ﺑـﺎ‬ ‫‪73‬‬

‫‪Thomas Nagel‬‬ ‫ﺟﺎﻧﻮران درﻳﺎﻳﯽ ﮐﻴﺴﻪ ﺗﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺟﺎن و ﺷﻘﺎﻳﻖ درﻳﺎﻳﯽ )م( ‪polyp:‬‬ ‫‪75‬‬ ‫”‪“the view from nowhere‬‬ ‫‪76‬‬ ‫”‪“universalizability‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪Mill‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪Martha Nussbaum‬‬ ‫‪74‬‬

‫‪12‬‬

‫ﺗﻠﻘﯽ اﻣﺮوزﯾﻦ ﻣﺎ از ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ‪ .‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ در هﻤﻴﻦ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ اﺷﺎرﻩ ﯼ ﺗﻤﺎم ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻔﻬـﻮم اروس ﮐـﻪ در ﺁﻧﺠـﺎ ﻣـﻮرد‬ ‫ﺑﺤﺚ واﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﺎ از ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﻓﺮق دارد‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻧﺰد ﯾﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد ازﻋﺸﻘﯽ ﯾﮑﺠﺎﻧﺒﻪ ﻣﻴﺎن ﯾـﮏ ﻣـﺮد‬ ‫ﮐﺎﻣﻞ و ﯾﮏ ﺟﻮان ﻧﻮرﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻪ ﺁﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ اﻧﮕﺎرﯾﻢ ﻋﺸﻘﯽ دوﺟﺎﻧﺒـﻪ ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮد و زن‪ ،‬و ﺑﺨـﺶ ﻋﻤـﺪﻩ ﯼ ﮐـﺎرﯼ ﮐـﻪ‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن در اﯾﻦ دﯾﺎﻟﻮگ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﯼ ﻧﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﺑﺎ ادﺑﻴﺎت ﮐﻼﺳﻴﮏ ‪ ،‬روﺷﻦ ﯾﺎ ﺁﺳﺎن ﯾﺎب ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﻴﻢ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ دﯾﺎﻟﻮگ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﺎهﻴﺖ و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ‪ .‬هﺮ ﯾـﮏ‬ ‫از ﺁن ﺧﻄﺎﺑﻪ هﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻈﺮﯾﻪ اﯼ اﯾﺠﺎﺑﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻘﺮاط ﺧﻄﺎﺑـﻪ ﯼ ﻓﺎﯾـﺪروس را‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎ ً از ﺁن ﺟﻬﺖ ﻧﻘﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ وﯼ ]ﻓﺎﯾـﺪروس[ ﺻـﺮﻓﺎ ً ﻓﻀـﺎﯾﻞ ﻋﺸـﻖ) ﻣـﯽ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕـﻮﯾﻴﻢ ﭘﻴﺎﻣـﺪهﺎﯼ اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ و‬ ‫ﺑﺮﮐﺖ ﺧﻴﺰ ﻋﺸﻖ( را ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﯽ دهﺪ ﻧﻪ ﺧﻮد ﻋﺎﻃﻔﻪ را‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﮑﻪ ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﺗﻔﺴﻴﺮﯼ از ﻣﺎهﻴﺖ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺪون ﺁﻧﮑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻘﻨﻌﯽ از ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺁن ﺑﻪ دﺳﺖ دهﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در هﺮ دو ﻣـﻮرد ﺣـﻖ ﺑـﺎ ﺳـﻘﺮاط اﺳـﺖ‪:‬‬ ‫ﻓﻀﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺻﺮف ﭘﻴﺎﻣﺪهﺎﯾﺸﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻧﺪ) ﺑﺮﺧﻼف ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺜﻼ ً هﻴﻮم ﻣـﯽ ﮔﻔـﺖ(‪ ،‬و هـﺮ ﺗﺤﻠﻴﻠـﯽ از ﻋﺸـﻖ ﮐـﻪ‬ ‫درﺑﺎرﻩ ﯼ اهﻤﻴﺖ ﻋﺸﻖ) وﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً دﻻﯾﻞ اﺷﺘﻐﺎل ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﻴﻖ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁن( ﺗﻮﺿﻴﺤﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺪهﺪ ﻧﺎﻣﻘﻨﻊ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ هﻢ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽ ﻇﺎهﺮ اﯾﻦ دﯾﺎﻟﻮگ ﮔﻤﺮاﻩ ﮐﻨﻨﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻄﺎﺑـﻪ‬ ‫هﺎﯼ ﻧﺴﺒﺘﺎ ً ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻨﺎ ﮔﻮﯾﯽ ﻣﺜﻞ ﭘﻠﮑﺎن ﯾﮏ ﻧﺮدﺑﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﯽ روﻧﺪ ﺗـﺎ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم ﺑـﻪ ﻧﻘﻄـﻪ ﯼ اوج ﺑﺮﺳـﻨﺪ‪ -‬ﯾﻌﻨـﯽ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻄﺎﺑﻪ ﯼ ﺳﻘﺮاط ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ دﻗﻴﻘﺎ ً ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪﻋﺸﻖ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﻤﻮﻣﺎ ً ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﻘﺮاط در اﯾﻨﺠﺎ ﺳـﺨﻨﮕﻮﯼ‬ ‫دﯾﺪﮔﺎﻩ ﺧﻮد اﻓﻼﻃﻮن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯽ ﮐﺎﻣﻼ ً ﻧﺎﻣﻮﺛﻖ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ دﯾﺎﻟﻮگ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺧﻄﺎﺑﻪ هﺎﯼ ﮐﻮﺗـﺎﻩ و ﻓﺮﻋـﯽ هـﻢ‬ ‫ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﻣﻬﻤﯽ از ﻋﺸﻖ را ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺧﻄﺎﺑﻪ ﯼ ﭘﻴﺶ ﭘﺎاﻓﺘﺎدﻩ ﯼ ارﯾﮑﺴﻴﻤﺎﺧﻮس ِ ﻃﺒﻴـﺐ ﺧﺎﻣﺪﺳـﺘﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺘﻀﻤﻦ هﻤﺎن دﻏﺪﻏﻪ ﯼ ﺧﺎﻃﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزﯾﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﭘﺪﯾﺪﻩ اﯼ ﻓﻴﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﮏ دارﻧﺪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺁن‬ ‫ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ از هﻤﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ دﯾﺎﻟﻮگ ﺳﻘﺮاط ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﯾﺎ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺣـﺮف را ﻧﻤـﯽ‬ ‫زﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎرﺗﺎ ﻧﻮﺳﺒﺎوم‪ ،‬ﻣﺎﯾﮑﻞ ﮔﺎﮔﺎرﯾﻦ‬ ‫ﮐﻤﻴﮏ‬

‫‪٨٠‬‬

‫‪٧٩‬‬

‫و دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪﻩ اﯼ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﻧـﺪ ﮐـﻪ ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﺗﺮاژﯾـﮏ‪-‬‬

‫ﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس از ﺳﻘﺮاط در ﭘﺎﯾﺎن دﯾﺎﻟﻮگ ﻧﻘﺸﯽ ﻣﻬﻢ) اﮔﺮ ﻧﮕﻮﯾﻴﻢ ﮐﻠﻴـﺪﯼ( در رﺳـﺎﻟﻪ ﯼ ﻣﻴﻬﻤـﺎﻧﯽ دارد‪ (١۶) .‬ﺣﺘـﯽ‬

‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺘﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ اﻓﻼﻃﻮن ﺗﺎ ﺣﺪﯼ در ﺟﺒﻬﻪ ﯼ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻘﺮاط اﺳﺖ وﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس را ﺑﺮاﯼ ﺑﻴﺎن رأﯼ و اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺧﻄﺎﺑﻪ ﯼ ﺳﻘﺮاط ﻋﺸﻖ را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ هﺰﯾﻨﻪ ﻓﺮوﻧﻬﺎدن ﯾﺎ اﻧﮑﺎر ﻣﻬﻤﺘـﺮﯾﻦ وﺟـﻪ‬

‫ﺁن‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻮر ﺟﻨﺴﯽ ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﯼ ﻣﻴـﺎن اﻓـﺮاد‪ ، ٨١‬ﺗﻔـﺮد و ﺟﺰﺋﻴـﺖ‪ ، ٨٢‬و ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻴـﺖ ﻇـﺎهﺮﯼ ﺁن‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺧﻼﺻـﻪ‪ ،‬اروس‬ ‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﻮق ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ .‬و اﯾﻦ اﻣﺮﯼ ﻏﻴـﺮ ﺷﺨﺼـﯽ‪ ،‬ﺑـﯽ ﺗﻔـﺎوت ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ هـﺮ ﺷـﺨﺺ ﺧـﺎص‪ ،‬و "ﻓـﻮق"‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬درﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﯼ ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧـﺎﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺷـﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬و ﺑﺴـﻴﺎر ﺷﺨﺼـﯽ ﻋﺸـﻖ‬ ‫ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ورزد‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺸﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺧﺎص و ﺑﯽ ﺑـﺪﯾﻞ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻋﺸـﻖ ﺑـﻪ ﯾـﮏ اﻣﺮﮐﻠـﯽ ِ ﺳـﮑﺲ زداﯾـﯽ ﺷـﺪﻩ‪.٨٣‬‬ ‫دﯾﺪﮔﺎﻩ دﯾﮕﺮﯼ هﻢ ﮐﻪ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻘﺮاط ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد داﺳﺘﺎن دل اﻧﮕﻴﺰﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁرﯾﺴـﺘﻮﻓﺎﻧﺲ‪ ،‬وﻗﺘـﯽ ﺑـﺮ ﺳﮑﺴـﮑﻪ‬ ‫اش ﻓﺎﺋﻖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺁن ﻣﺎ ﺟﻤﻠﮕﯽ ازاﺟﺪادﯼ ﭘﺪﯾﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﯾﻢ ﮐﻪ ﺧـﻮد ﻣﻮﺟـﻮدات) ﮐـﺮوﯼ(‬ ‫ﮐﺎﻣﻠﯽ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ زﺋﻮس‬

‫‪٨٤‬‬

‫هﺮ ﯾﮏ از ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دو ﻧﻴﻤﻪ ﮐﺮد‪ ،‬و هﺮ ﻧﻴﻤـﻪ را ﺑـﻪ ﮔﻮﺷـﻪ اﯼ ﭘﺮﺗـﺎب ﮐـﺮد‪ ،‬و اﮐﻨـﻮن ﻣـﺎ هـﺮ ﯾـﮏ‬

‫دﯾﻮاﻧﻪ وار ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﻴﻤﻪ ﯼ دﯾﮕﺮ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻋﻠّﺖ "ﺷﻮق ِ ﺑﯽ ﺣﺪّﯼ" را ﮐﻪ ﻋﺎﺷﻘﺎن ﻧﻴﮏ ﻣـﯽ ﺷﻨﺎﺳـﻨﺪ‬

‫‪79‬‬

‫‪Michael Gagarin‬‬ ‫‪tragicomic‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪interpersonality‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪particularity‬‬ ‫‪83‬‬ ‫‪desexed‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪Zeus‬‬ ‫‪80‬‬

‫‪13‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽ دهﺪ )از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻮق ﺑﻪ وﺻﺎل ﺟﻨﺴﯽ‬

‫‪٨٥‬‬

‫را ﮐﻪ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ارﺿﺎء ﻧﻤﯽ ﺷـﻮد ﺟـﺰاز ﻃﺮﯾـﻖ ﯾﮑـﯽ ﺷـﺪن ﺑـﺎ ﺁن‬

‫ﻧﻴﻤﻪ ﯼ ﮔﻤﺸﺪﻩ‪ (.‬ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ در اواﺧﺮ دﯾﺎﻟﻮگ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ داﺳﺘﺎن ﺧﻮد را اداﻣﻪ دهﺪ) و ﺷﺎﯾﺪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﮑـﺎﺗﯽ‬ ‫را درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ درﻣﻴﺎن ﻧﻬﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد را ﮐﺎﻣﻞ ﮐﻨﺪ( ﮐﻪ ﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس‪ ،‬ﮐـﻪ ﮐـﺎﻣﻼ ً ﻣﺴـﺖ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺳﺨﻦ او را ﻗﻄﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺷﺮوع ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺎ ﺁب و ﺗﺎب از ﺳﻘﺮاط ﺳـﺘﺎﯾﺶ ﮐـﺮدن‪ ،‬و ﺗﻤـﺎم ﺁﻧﭽـﻪ را ﮐـﻪ ﺳـﻘﺮاط درﺑـﺎرﻩ ﺁن‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﻘﺮاط ﻣﻴﺎن ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ و ﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ اﯾﻦ ﮔﻔﺖ و‬ ‫ﮔﻮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻘﺮاط ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﯾﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻘﺮاط ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﺳﺘﺎﯾﺶ اﻧﮕﻴﺰ اﻣـﺎ ﺑـﯽ ﺷـﮏ ﻏﻴـﺮ اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﻣـﯽ‬ ‫ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از دﯾﻮﺗﻴﻤﺎ‬

‫‪٨٦‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ اﯾﺪﻩ ﺁل ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻴﺰﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ ﺳﻘﺮاط‬

‫از ﻗﻮل دﯾﻮﺗﻴﻤﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ رأﯼ اﻓﻼﻃﻮن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺻﺪاﯼ ﺧﻮد اﻓﻼﻃﻮن را ﺑﺎﯾﺪ از وراﯼ ﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس ﺷﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ را ﺧـﻼف ﺁن‬ ‫ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺸﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻩ ﻓﻀـﻴﻠﺖ داﻧﺴـﺘﻦ‬ ‫ﻋﺸﻖ وﺟﻮد دارد ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻋﺸﻖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﮑﺲ و ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل‬ ‫ﺁرﻣﺎﻧﯽ ﮐﺮدن ﺑﻴﺶ از ﺣﺪّ ﻋﺸﻖ و ﺁن را ﭼﻴﺰﯼ ﻓﺮاﺗﺮ)ﯾﺎ ﺑﮑﻠﯽ ﻣﺘﻔـﺎوت( از اﻣـﺮ ﺟﻨﺴـﯽ و ﺷـﻮرو ﺷـﻬﻮت ﺷﺨﺼـﯽ ﺗﻠﻘـﯽ‬ ‫ﮐﺮدن ﻧﻴﺰﻣﺸﮑﻞ ﺁﻓﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ را هﻤﺘﺮاز ﻓﻀﺎﯾﻞ اﻣـﺮ اﻟـﻮهﯽ ﺑـﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬در ﺁن ﺻـﻮرت ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ ﻋﺸـﻖ‬ ‫اﻣﺮﯼ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ دﯾﮕﺮ هﻴﭻ رﺑﻄﯽ ﺑﺎ ﻣﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و دﻟﺒﺴﺘﮕﻴﻬﺎﯼ ﺟﺰﯾﯽ و ﮐﻮﭼﮏ ﻣـﺎ ﻧﺨﻮاهـﺪ داﺷـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬ ‫ﻋﺸﻖ) ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﻣـﻦ ﻣـﯽ ﺧـﻮاهﻢ از ﺁن دﻓـﺎع ﮐـﻨﻢ( ﻓﻀـﻴﻠﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬در ﺁن ﺻـﻮرت ﺑﺎﯾـﺪ ﻋﻠـﯽ ﺳـﻮاء ﺑـﺮ ﺳـﻘﺮاط و‬ ‫ﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس‪ ،‬هﺮدو‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻼق ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﻘﺮاط ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺷﺮﯾﻒ از ﺁرﻣﺎﻧﯽ ﺳﺎزﯼ‬

‫‪٨٧‬‬

‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ ﻣـﯽ دهـﺪ ﮐـﻪ ﺑﺨﺸـﯽ از‬

‫اروس و ﺟﺰﯾﯽ ﻻﯾﻨﻔﮏ از ﺁن اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑـﺎ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺑﮕـﻮﯾﻴﻢ ﮐـﻪ او ﺑـﺎ ﻧﺎدﯾـﺪﻩ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻟـﺬت و ﺷـﻮر‬ ‫ﺟﻨﺴﯽ‬

‫‪٨٨‬‬

‫اﯼ ﮐﻪ در اﻣﺮ ﺷﺨﺼﯽ و ﺟﺰﯾﯽ‬

‫‪٨٩‬‬

‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺮاهﻪ اﻓﻨﺎد‪.‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﺸﻖ‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﻴﺎن اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨـﻴﻢ ﮐـﻪ ﺗﻠﻘـﯽ ﻏﺮﺑـﯽ از ﻋﺸـﻖ) در ﺷـﮑﻞ ﻧـﺎهﻤﺠﻨﺲ‬ ‫ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ و در اﺷﮑﺎل ﺑﺸﺮﯼ ﺁن( در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ -‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﯾﻴﻢ "اﺑﺪاع" ﯾﺎ "ﮐﺸـﻒ" ﺷـﺪ‪ -‬دﺳـﺖ ﮐـﻢ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮﯼ‬ ‫ﭘﺮوراﻧﺪﻩ ﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ً ﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ در اﯾﻦ اﯾﺎم ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻈﻢ و ﭘﻴﮕﻴﺮﯼ درﺑﺎرﻩ‬ ‫ﯼ ﻧﺤﻮﻩ ﯼ هﻤﺎهﻨﮓ ﮐﺮدن ﮐﺸﺸﻬﺎﯼ ﺷﺪﯾﺪ ﺟﻨﺴﯽ و اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ اﯾـﺪﻩ ﺁﻟﻴﺴـﺘﯽ ﺑﻴﻨﺪﯾﺸـﺪ‪ ،‬و ﺑﺒﻴﻨـﺪ ﮐـﻪ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از رواﺑﻂ ﻧﺰدﯾﮏ ﺟﻨﺴﯽ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان راهﯽ ﺑﺮاﯼ ﺑﻘﺎﯼ ﻧﻮع‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﮑـﺮﯾﻢ ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬ﯾـﺎ ﻧﻴـﻞ ﺑـﻪ‬ ‫ﯾﮏ ﺳﺮّ ﺧﻔﯽ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﯾﮑﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﺎﯾﺘﯽ ﻓﯽ ﻧﻔﺴﻪ ﮐﻪ زﻧـﺪﮔﯽ را در ﺧـﻮر زﯾﺴـﺘﻦ ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬دﻓـﺎع‬ ‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪٩٠‬‬

‫اﯾﺮوﯾﻨﮓ ﺳﻴﻨﮕﺮ ‪ ،‬ﻣﺎهﻴﺖ ﻋﺸﻖ)‪(١٧‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ رأﯼ اﻟﺴﺪﯾﺮ ﻣﮏ اﯾﻨﺘﺎﯾﺮ‬

‫‪٩١‬‬

‫ﻓﻀﺎﺋﻞ اﻣﻮرﯼ ﺗﺎرﯾﺨﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻘﺸﻬﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬

‫و ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻠﺤﺸﻮرﯼ در ﯾﻮﻧﺎن ﻋﺼﺮ هﻮﻣﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﯾﮏ ﺟﻨﺘﻠﻤﻦ در اﻧﮕﻠﺴـﺘﺎن دوران‬

‫‪85‬‬

‫‪sexual union‬‬ ‫‪Diotima‬‬ ‫‪87‬‬ ‫‪idealization‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪eroticism‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪the particular‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪Irving Singer‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪Alasdair MacIntyre‬‬ ‫‪86‬‬

‫‪14‬‬

‫ﺟﻴﻦ اوﺳﺘﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ هﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻣﺮﯼ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺗﺎﺑﻊ‬

‫‪٩٢‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬وﯾﮋﮔﻴﻬـﺎ و ﺗﻤـﺎﯾﻼت ﺟﻨﺴـﯽ هـﻢ ﺑـﻪ‬

‫اﻧﺤﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﺘﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ "ﺟﺎ ﻣﯽ اﻓﺘﻨﺪ"‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ‪ ،‬ﺗﻠﻘﯽ از ﻋﺸﻖ و ازدواج ﻧﻴﺰ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪.‬‬ ‫هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ ﮐﻠﯽ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺟﻨﺴﯽ ﻣﻴﺎن دوﺟﻨﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ در ﺑﻘﺎﯼ ﺟﻮاﻣﻊ " ﺑﺪﯾﻬﯽ " ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ )ﻧﻘﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻮر وﻗﻔﻪ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺟﺎرﯼ و ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ(‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﻨﺴﯽ هﺮﮔﺰ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻏﺎﯾﺖ ﻣﺤﺪود ﻧﺒﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﺁداب‬ ‫و رﺳﻮم‪ ،‬ﻗﻴﻮد اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬و ﻋﻮاﻃﻒ ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﻪ ﻓﺮهﻨﮕﻬﺎﯼ ﺑﺸـﺮﯼ درﺑـﺎرﻩ ﯼ دوران ﭘـﻴﺶ از ازدواج وﺿـﻊ و اﺑـﺪاع ﮐـﺮدﻩ اﻧـﺪ‬ ‫ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﺁن دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﻬﻮت ﺑﺪوﯼ و ﺑﻨﻴﺎدﯾﻦ را ﻣﯽ ﺗﻮان در ﺧﺪﻣﺖ ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﯽ از ﻏﺎﯾﺎت ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻓﻀـﺎﺋﻞ‬ ‫ِﻋﺸﻖ ﻏﺎﯾﺎت ذاﺗﯽ اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ اروسدر ﺧﺪﻣﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ ﯾﮑـﯽ از ﺁﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑـﻪ اﺳـﺘﺎﻧﺪال اﺳـﺘﺪﻻل‬ ‫ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﺷﺪ از ﻧﻔﺲ وﺟﻮد ﻋﺸﻖ ﺑﺮاﯼ ﻋﺸﻖ‪.‬‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﯽ اﻣﺮﯼ ﺛﺎﺑﺖ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ )ﺁﺷﮑﺎرا( ﻣﻮﺿـﻮع اﯾـﻦ ﺗﻤﺎﯾـﻞ و ﺳﺮﭼﺸـﻤﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﺎهﻴﺖ‪ ،‬و ﻣﻘﻮّﻣﺎت ﺁن ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﯼ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻓﻠﺴﻔﻪ هﺎﯾﺸﺎن ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺑﻴﺶ و ﭘﻴﺶ از هـﺮ ﭼﻴـﺰ ﺑﺮﻣﺒﻨـﺎﯼ اﯾـﺪﻩ‬ ‫هﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻧﻪ ﺳﮑﺲ ﯾﺎ ﺷﻮر ﺟﻨﺴﯽ‬

‫‪٩٣‬‬

‫‪ ،‬و ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ) ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪﯾﺪ اﺳـﺖ و ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﺁن ﺑـﻪ‬

‫ﻗﺮن هﺠﺪهﻢ ﻣﯽ رﺳـﺪ( ﻣﺘﻀـﻤﻦ ﭘـﺎرﻩ اﯼ اﯾـﺪﻩ هـﺎﯼ ﺧـﺎص درﺑـﺎرﻩ ﯼ ﺳـﮑﺲ‪ ،‬ﺟﻨﺴـﻴﺖ‪ ،‬ازدواج‪ ،‬ﻣﻌﻨـﺎﯼ زﻧـﺪﮔﯽ و ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﺤﺮﮐﺎت ﺑﻴﻮﻟﻮژﯾﮏ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻗﻴﻖ‪ ،‬در رﺳﺎﻟﻪ ﯼ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ) و ﺗﻤـﺎم ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺗـﺎ ﻗﺒـﻞ از ﻗـﺮن هﻔـﺪهﻢ( هـﻴﭻ‬ ‫ﭼﻴﺰﯼ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴـﮏ ﺑﺨﺸـﯽ ﺟـﺪاﯾﯽ ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ از ﻧﻬﻀـﺖ روﻣﺎﻧﺘﻴﺴﻴﺴـﻢ )ﮐـﻪ‬ ‫ﻧﻬﻀـﺘﯽ ﮐــﺎﻣﻼً ﻣــﺪرن اﺳــﺖ( ﻣــﯽ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬روﻣﺎﻧﺘﻴﺴﻴﺴــﻢ اﻋﺘﻘــﺎد ﻓــﻮق اﻟﻌــﺎدﻩ اﺳـﺘﻮارﯼ ﻧﺴــﺒﺖ ﺑــﻪ ﺣــﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻــﯽ و‬ ‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎرﯼ ﻓﺮدﯼ دارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺴﺒﺘﺎ ً ﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ اﯼ ﻋﻮاﻃﻒ را ﺻﺮﻓﺎ ً از ﺁن ﺣﻴﺚ ﮐﻪ ﻋﺎﻃﻔﻪ اﻧﺪ ﺑـﺰرگ ﻣـﯽ ﺷـﻤﺎرد‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺮﻣﺘﺎﻓﻴﺰﯾﮑﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺤـﻮ ﻣﺒﺎﻟﻐـﻪ ﺁﻣﻴـﺰﯼ وﺣـﺪت را ﭘـﺎس ﻣـﯽ دارد‪ -‬ودر ﺁن‪ ،‬وﺣـﺪت و ﯾﮑـﯽ ﺷـﺪن ﺟﻨﺴـﯽ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯼ ﺷﻮراﻧﮕﻴﺰ و ﻣﻠﻤﻮس ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ) .‬هﮕﻞ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ " ،‬در ﻋﺸﻖ اﻣﺮ ﻣﻔﺎرق هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮﺟﺎﯼ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ اﻣﺮﯼ ﮐﻪ وﺣﺪت ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ اﻣﺮﯼ ﻣﻔﺎرق‪ "،‬ﯾﺎ ﺷـﻠﻠﯽ‬

‫‪٩٤‬‬

‫ﮐـﻪ ﻣـﯽ ﮔﻮﯾـﺪ‪ " ،‬روح‬

‫واﺣﺪﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻌﻠﻪ اﯼ در هﻢ ﺗﻨﻴﺪﻩ ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ‪ (".‬ﺳﺨﻨﻮران در رﺳﺎﻟﻪ ﯼ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ ِاﻓﻼﻃﻮن ﺷـﺠﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻓﺮهﻴﺨﺘﮕـﯽ‪،‬‬ ‫و ﺣﮑﻤﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ﺳﺘﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺳـﺨﻦ ﭼﻨـﺪاﻧﯽ درﺑـﺎرﻩ ﯼ ﻓﻀـﺎﺋﻞ رواﺑـﻂ ﻣﻴـﺎن دو ﺟـﻨﺲ ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬

‫‪٩٥‬‬

‫ﻧﺪارﻧﺪ) اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻧﻘﺶ ﺁن درﺗﻮﻟﻴﺪ ﺁﺗﻨﯽ هﺎﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ(‪.‬‬ ‫ﻧﻴﮑﻮﮐﺎرﯼ‪ ،‬اﯾﺜﺎر‪ ،‬و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﺸﻖ ﻣﺴﻴﺤﯽ ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﯾﺶ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﭼﻨﺪاﻧﯽ درﺑـﺎرﻩ ﯼ ﻟـﺬت‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺟﻨﺴﯽ در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻮد‪ ) .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﻴﺶ درﺁﻣﺪ ﮐﻼﺳﻴﮏ در ﻗـﺮن هﻔـﺪهﻢ ﺗﻮﺟـﻪ ﮐﻨﻴـﺪ‪ " :‬ﺑﮕﺬارﯾـﺪ ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺗﺤﺴـﻴﻦ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬و رذﯾﻠﺖ ﺗﻘﺒﻴﺢ‪ ،‬و ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ ﺑﺪان ﺳﺎن ﮐﻪ درﺧـﻮر ﺁن اﺳـﺖ ﻧﮕﺮﯾﺴـﺘﻪ ﺷـﻮد‪ (".‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﻋﺸـﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴـﮏ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ ازﺁﻧﮑﻪ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﯾﮑﯽ ﺗﻤﺎﯾـﻞ ﺟﻨﺴـﯽ را ﻣﺠـﺎز ﻣـﯽ داﻧـﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻴـﺰﻩ اﯼ ﺑـﺮاﯼ ازدواج اﺳـﺖ‪ ،‬و زن و ﻣـﺮد را‬ ‫هﻤﺴﻨﮓ و هﻤﺘﺮاز ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺨﺸﯽ از ﻋﺸﻖ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﻧﺒـﻮد و ﺟـﺎﯼ ﺗﺮدﯾـﺪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﭘـﺎرﻩ اﯼ از‬ ‫ﻋﺸﻖ ﻣﺴﻴﺤﯽ ﺳﻨﺘﯽ ﻧﻴﺰ ﺑـﻮدﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ) .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺗﻠﻘـﯽ اﻣـﺮوزﯾﻦ ﻣﺴـﻴﺤﻴﺖ از ﻋﺸـﻖ ﺑﺨـﺶ ﻋﻤـﺪﻩ اﯼ از اﯾـﺪﻩ ﺋﻮﻟـﻮژﯼ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺧﻮد ﺟﺬب ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ (.‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ِ ﻓـﺮد را ﭼﻨـﺪان ﺑﺴـﻂ‬ ‫ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮﯼ را درﺑﺮﮔﻴﺮد‪ ،‬واﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ اﻣﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ هﻮﯾﺖ ﻣﺸـﺘﺮﮐﯽ ﮐـﻪ ﻓـﺮد ﻣـﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮرﺁورد ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺑﻮدن ﯾﺎ ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺑﻮدن‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺿﺮورﯼ ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ‬ ‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻣﺒﻬﻤﺎ ً "ﻣﻦ دروﻧﯽ" ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻴﻢ ﭘﺮدﻩ ﺑﺮﻣﯽ دارد‪ ،‬هﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ اﻣﺮ هﻢ در ﻧﮕﺎﻩ ﺟـﻮاﻣﻌﯽ ﮐـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬

‫‪92‬‬

‫‪functional‬‬ ‫‪libido‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪Shelley‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪heterosexuality‬‬ ‫‪93‬‬

‫‪15‬‬

‫ذهﻨﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮐﻤﺘﺮ ذهﻨﻴﺖ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻤﯽ رود‪ .‬ﻟﺐّ ﻣﻄﻠﺐ )ﻓﺎرغ از اﺳﺘﺪﻻل( اﯾـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﻣﺤﺼﻮل ﭘﻴﺪاﯾﺶ ﺟﻮاﻣﻊ ﺗﺎزﻩ ﺻـﻨﻌﺘﯽ ﺷـﺪﻩ اﯼ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﮔﺴـﺘﺮش ﺧﺎﻧﻮادهـﺎﯾﯽ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ‬ ‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻮﭼـﮏ)ﺧـﺎﻧﻮادﻩ هـﺎﯼ "هﺴـﺘﻪ اﯼ"( ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺼـﻮل دوراﻧـﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ زﻧـﺎن ﻧﻴـﺰ‬ ‫هﻤﭽﻮن ﻣﺮدان ﺗﺎ ﺣﺪّ زﯾﺎدﯼ اﻣﮑﺎن ﯾﺎﻓﺘﻨـﺪ ﺷـﺮﯾﮏ زﻧـﺪﮔﯽ ﺧـﻮد را ﺧـﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺼـﻮل روزﮔـﺎرﯼ اﺳـﺖ ﮐـﻪ روﻣﺎﻧﻬـﺎﯼ‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﯼ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺁن ﺣﻘﻴﻘﺖ]اﯾﺪﻩ ﯼ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ[ را در ﻣﻴﺎن ﺧﻴﻞ ﻋﻈﻴﻤـﯽ از زﻧـﺎن ﻃﺒﻘـﻪ ﯼ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﭘﺮاﮐﻨـﺪ )‬ ‫ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﯾﺎد ﺑﺮد ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ‬

‫‪٩٦‬‬

‫اﻣﺘﻴـﺎزﯼ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﻓﻘـﻂ ﺷـﻤﺎر اﻧـﺪﮐﯽ از ﺑـﺎﻧﻮان ﻃﺒﻘـﻪ ﯼ اﺷـﺮاف از ﺁن ﺑﺮﺧـﻮردار‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ(‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﻬﻤﺘﺮ از هﻤﻪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ وﻗﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺑﻞ دﯾﺮﯾﻦ و ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺳـﺎﻟﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻖ ﻣﻘﺪس]ﯾﺎ "ﺣﻘﻴﻘﯽ"[ و دﻧﻴﻮﯼ]ﯾﺎ"ﻣﺠﺎزﯼ"[ درهﻢ ﺷﮑﺴﺖ‪ ،‬ودر ﻗﺎﻟﺒﯽ ﻋﺮﻓﯽ ﺗﻠﻔﻴﻖ ﯾﺎﻓﺖ)هﻤﭽـﻮن ﺑﺴـﻴﺎرﯼ‬ ‫از اﯾﺪﻩ هﺎﯼ ﻋﺼﺮ روﺷﻨﮕﺮﯼ(‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ﺁن ﭼﻴﺰﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ روﺑﺮت اﺳﺘﻮن‬

‫‪٩٧‬‬

‫" ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﻋـﺎﻃﻔﯽ"‬

‫‪٩٨‬‬

‫ﻧﺎﻣﻴـﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﮕﺎهﯽ ﺑﻪ ﻓﺮد و اهﻤﻴﺖ ﻋﻮاﻃﻒ او ﮐﻪ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﻇﻬﻮر ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻇﻬﻮرﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺧﺼﻠﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻋﺸﻖ را از ﯾﺎد ﻧﺒﺮﯾﻢ‪ ،‬و ﻓﺮﯾﺐ ﺁن ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻇﺎهﺮاً ﻓـﺎرغ از زﻣـﺎﻧﯽ را رﺳـﺎﻟﻪ ﯼ‬ ‫ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ ]ازﻋﺸﻖ[ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ دهـﺪ‪ ،‬ﯾـﺎ ﺁن دﯾـﺪﮔﺎﻩ هﻤﻴﺸـﻪ ﺁﺷـﻨﺎ) و ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧـﻪ اﯼ( ﮐـﻪ ﻋﺸـﻖ را ﭼﻴـﺰﯼ ﻧﻤـﯽ داﻧـﺪ‬ ‫ﺟﺰﻏﻠﻴﺎن هﻮرﻣﻮﻧﻬﺎهﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺗﺮدﯾﺪهﺎ و ﻧﺎﮐﺎﻣﻴﻬـﺎﯼ دوران ﭘـﻴﺶ از ازدواج ) ﯾـﺎ ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻓﺮوﯾـﺪ‪" ،‬ﺷـﻬﻮت ﺑﻌـﻼوﻩ ﯼ ﻣﺼـﻴﺒﺖ‬ ‫ﻣﺒﺎدﯼ ﺁداب ﺑﻮدن"( ﻧﺨﻮرﯾﻢ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ ]ﻏﻴﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ[‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺧﻮد اﻣﺮﯼ ﻓـﺎرغ از زﻣـﺎن و ﮐﻠـﯽ‬

‫‪٩٩‬‬

‫اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘﺪﯾـﺪﻩ اﯼ‬

‫واﺣﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﺎ ً ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ و اﺷﮑﺎل ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺁن ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ اﻣﺎ ﻏﻴﺮ از ﺁن هﻤﻪ ﺟﺎ ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬ﺣﺘـﯽ رﺳـﺎﻟﻪ‬ ‫ﯼ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ هﻢ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻋﺸﻖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ دهﺪ‪ ،‬و روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ هـﺎ ﺗـﺎ ﮐﺠـﺎ ﻧﺎﺷـﯽ از‬ ‫اﺧﺘﻼف ﺁرا درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻣﺎهﻴﺖ اروس اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ ﮐﺠﺎ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ اروس‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﺳﻘﺮاط ﺑﯽ ﺷﮏ درﮐـﯽ ﺗـﺎزﻩ از‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ"ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻗﻨﺎﻋﯽ"‪ .١٠٠‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺮاﺋﺘﻬـﺎ در ﻣﻘﻴﺎﺳـﯽ ﮐـﻼن‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻂ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻘﺮاط ﺑﺬر درﮐﯽ ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ‬ ‫ﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس ﺁن "ﺿﻌﻒ و ﻣﻼل"‬

‫‪١٠٢‬‬

‫‪١٠١‬‬

‫از ﻋﺸﻖ را اﻓﺸﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻌﺪهﺎ در اﻟﻬﻴﺎت ﻣﺴﻴﺤﯽ ﺑـﻪ ﺑـﺎر ﻧﺸﺴـﺖ‪،‬‬

‫و اﺷﺎرات و ﮐﻨﺎﯾﺎﺗﯽ را از ﺧﻮد ﺑـﺮوز داد ﮐـﻪ ﺑﻌـﺪهﺎ ﻣﺸﺨﺼـﻪ ﯼ ﻋﺸـﻖ ﺳﻠﺤﺸـﻮراﻧﻪ در‬

‫ﻗﺮون وﺳﻄﯽ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻣﺪرن ﺁن را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ از ﻣﻨﻈـﺮ ﺑﺎورهـﺎﯼ ﺷـﺮﮎ‬ ‫ﺁﻣﻴﺰ‬

‫‪١٠٣‬‬

‫ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان درﮎ درﺳﺘﯽ از داﻣﻨﻪ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﯽ ﺗﻠﻘﯽ هﺎﯼ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ از ﻋﺸﻖ در روزﮔﺎر ﻣﺪرن ﭘﻴﺪا ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاﯼ ﻓﻬﻢ ﻋﺸﻖ ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻮّت و ﻧﻔـﻮذ ﺗـﺎرﯾﺦ ﺑﻠﻨـﺪ ﺗﻠﻘـﯽ ﻣﺴـﻴﺤﯽ از ﻋﺸـﻖ را)وﻟـﻮ در‬ ‫ﻣﻘﺎم ﯾﮏ رﻗﻴﺐ( ﺑﺪرﺳﺘﯽ ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ و ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﮏ ﻋﻤﻴﻘﺎ ًازاﯾﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﮐﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﯼ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﯽ)ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎﯼ دﻗﻴـﻖ ﮐﻠﻤـﻪ( را‬ ‫ﺧﻮارﻣﯽ داﺷﺘﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮﺁن ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺮ روح "دروﻧﯽ" ﻓﺮد و اهﻤﻴﺖ ﻋﻮاﻃﻔﯽ هﻤﭽﻮن اﯾﻤﺎن و‬ ‫ﺳﺮﺳﭙﺮدﮔﯽ ﻧﻴﺰ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺁن ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺒﻮغ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﮏ را در ﻗﻔـﺲ‬ ‫ﮐﺮد وازﺁن ﭼﻴﺰ دﯾﮕﺮﯼ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﻋﺸﻖ هﻤﭽﻨﺎن ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻧﺴﺎن ﺑﻮد و ﺣﺘﯽ ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ ﻋﺸـﻖ ﺑـﻪ هﻤﺴـﺮﺑﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص اﻣﺮﯼ ﺟﻨﺴﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﻣﺮﯼ ﺷﺨﺼﯽ و ﺻﺮﻓﺎ ً ﺑﺸﺮﯼ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻋﺸﻖ در وﺟﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺁن ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺁرﻣﺎن‬

‫‪96‬‬

‫‪courtly love‬‬ ‫‪Robert Stone‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪affective individualism‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪universal‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪persuasive definition‬‬ ‫‪101‬‬ ‫‪ethereal‬‬ ‫‪102‬‬ ‫”‪“languor‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪paganism‬‬ ‫‪97‬‬

‫‪16‬‬

‫ﺳﺎزﯼ‪ ،١٠٤‬ﺣﺘﯽ ﻧﻮﻋﯽ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮاﯼ اﺳﺘﻌﻼ ﺟﺴﺘﻦ از ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﯽ ﺧـﻮد‪ ،‬و ﺑـﺎﻻﺗﺮ‬ ‫از ﺁن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻼﺷﯽ ﺑﺮاﯼ ﻓﺮا رﻓﺘﻦ از ﺗﻌﻠﻘﺎت ﺗﻨﮓ ﻧﻈﺮاﻧﻪ وﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻣﺪاراﻧﻪ ﯼ ﯾﮏ ﺧﻮدﻣﺤﻮرﯼ دوﻧﻔﺮﻩ‪ .١٠٥‬ﺗﻠﻘﯽ ﻣﺴﻴﺤﯽ از‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ در ﻣﻘﺎم ﻧﻔﯽ اﻣﻮر ﺟﻨﺴﯽ ﯾﺎ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هﻤﻮارﻩ اﻣﺮ"رﻓﻴﻌﺘﺮ" را هﺪف ﻗﺮار ﻣﯽ داد‪ ،‬و ﺣﺘﯽ ﺑﻴﺶ‬ ‫از ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺳﻌﺎدت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ِ ﮐﻤﺎل ﺑﻮد‪ .‬در وﺟﻪ ﻣﻨﻔﯽ ﺁن‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ )هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐـﻪ‬ ‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ( ﺗﻠﻘﯽ ﻣﺴﻴﺤﯽ از ﻋﺸﻖ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺳﻨﮕﺪﻻﻧﻪ و ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﮐﺸﺸﻬﺎﯼ "ﻃﺒﻴﻌـﯽ" ﻣـﺎ را‬ ‫اﻧﮑﺎر ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺼﻮر ازدواج ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺸﻖ)ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ دﻗﻴﻖ ﮐﻠﻤﻪ( را هﻢ ﻣﺮدود ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺳﻨﺖ ﭘﻞ ﻣﯽ ﮔﻔـﺖ‬ ‫ﮐﻪ "ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ازدواج ﮐﺮد ﺗﺎ در ﺁﺗﺶ ﺳﻮﺧﺖ"‪ ،‬و اﯾﻦ ﺗﺎزﻩ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻼﯾـﻢ ﺗـﺮﯾﻦ اﺣﺴﺎﺳـﺎﺗﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ درﺑـﺎرﻩ ﯼ ﺁن ﺗﻠﻘـﯽ‬ ‫ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪﻩ از ﻋﺸﻖ اﺑﺮاز ﻣﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺮﺗﻮﻟﻴﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﯽ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺑﺠﺪّ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻓﺮد ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺑﻪ هﻤﺴﺮ ﺧﻮد از ﺳﺮ‬ ‫ﺷﻬﻮت ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺪ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﮔﻨﺎﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬دراﯾﻨﺠﺎ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﯼ ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺳﭙﺮدﻩ ﺷﺪ؛ او ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﮐـﻪ‬ ‫ﻋﺸﺎق "ﺷﻮﻗﯽ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ" را ﻣﯽ ﺁزﻣﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را در راﺑﻄﻪ ﯼ ﺟﻨﺴﯽ ﺟﻠﻮﻩ ﮔﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﻣﻮﻗﺖ در ﭼﻨﺎن راﺑﻄﻪ اﯼ ﺳﻴﺮاب ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻤﺎﯾﻼت‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺁﻧﮑﻪ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻋﺸﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺿـﺪ‬ ‫ﺁن ﺗﺒــﺪﯾﻞ ﺷــﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈــﺮ ﻧﻴﭽــﻪ ﻣﺴــﻴﺤﻴﺖ اﻓﻼﻃــﻮن ﮔﺮاﯾــﯽ ﺑــﺮاﯼ ﺗــﻮدﻩ هﺎﺳــﺖ‪ ،‬و ﻣــﯽ ﺗــﻮان ﺑــﺮﺁن اﻓــﺰود ﮐــﻪ ﺑــﻪ ﺧــﺎﻃﺮ‬ ‫رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ اﮐﻨﻮن رواﻧﮑﺎوﯼ دارﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﻟﻬﻴﺎت ﻣﺴﻴﺤﯽ ﻋﺸﻖ را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﺁن را ﺑﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴﺰ دﯾﮕﺮﯼ ﻣﻮردﺗﮑﺮﯾﻢ ﻗﺮار ﻣﯽ داد‪ ،‬اﻣـﺎ اﯾـﻦ‬ ‫ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﮏ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻟﻴﺪ و ﺷﮑﻔﺖ‪ .‬ﻧﺎﻣﻬﺎﯼ دﯾﮕﺮ ﻋﺸﻖ‪ "-‬ﮐﺎرﯾﺘﺎس"‪]١٠٦‬اﺣﺴﺎن[ و " ﺁﮔﺎﭘﻪ"]اﯾﺜـﺎر و ﮐـﺮم[‪ -‬ﭼـﻪ ﺑﺴـﺎ از‬ ‫ﺣﻴﺚ ﭘﮋوهﺸﻬﺎﯼ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ روﺷﻨﮕﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻮرﯼ ﺑﺮ ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺁن ﻋﺎﻃﻔﻪ ﻧﻤﯽ اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﻋﺎﺷـﻘﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ دﯾﮕﺮﯼ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺁن اﺣﺴﺎس ﻣﺼﺪاق ﮐﺎرﯾﺘﺎس اﻟﻬـﯽ ﺑـﻮد ﯾـﺎ اروس ﻧﺎﭘـﺎﮎ‪ ،‬ﺟـﺰ‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻴﺰﯼ از ﻧﻮع ﻧﺨﺴﺖ را اﺣﺴﺎس ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻞّ ادﺑﻴﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻨﺴـﺎن ﭘﺪﯾـﺪ ﺁﻣـﺪ) و ﭘـﺎرﻩ‬ ‫اﯼ از دﯾﺎﻟﻮﮔﻬﺎﯼ ﻣﺤﺒﻮب و دﺳﺖ اول ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از ﺁن ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ( ﻋﺸﻖ ورزﯼ را از ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﺮد‪ ،‬ﮔﻮﯾﯽ‬ ‫اﯾﻦ دو ﻣﻘﻮﻟﻪ هﻤﻮارﻩ ﻣﺠﺰا و ﺣﺘﯽ ﻣﺘﻀﺎد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﺮن ﭼﻬﺎردهﻢ رﺳﻴﺪﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﺧﻄﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻋﺸﻖ اﻓﻼﻃﻮﻧﯽ‬ ‫ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻘﺪس ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬و اﯾﻦ اﻟﺒﺘﻪ اﻣﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺁن اﻓﻼﻃﻮن) ﯾﺎ دﺳﺖ ﮐﻢ ﺳﻘﺮاط( را ﻣﻼﻣﺖ ﮐـﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﺸﻖ اﻓﻼﻃﻮﻧﯽ ﺁﮔﺎﺗﻮن‪ ،١٠٧‬ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ‪ ،‬و دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﮐﻨﺎرﯼ ﻧﻬﺎد‪ ،‬و ﻃﺮف دﯾﻮﺗﻴﻤﺎ را ﮔﺮﻓﺖ ) ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ هﻢ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎﯼ‬ ‫"ﺗﮑﺮﯾﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ" اﺳﺖ(‪ ،‬و اﯾﻤﺎن ﻣﺴﻴﺤﯽ را ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺣﺘﯽ ﺑـﻴﺶ از ﺁﻧﮑـﻪ ﺳـﻘﺮاط اﺻـﺮار‬ ‫ﻣﯽ ورزﯾﺪ ﺁرﻣﺎﻧﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ در ﺳﺎﺣﺖ ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﺁوردﻩ ﺑـﻮد ﺑـﻴﺶ ازﺁن ﭼﻴـﺰﯼ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫واﺳﻄﻪ ﯼ ﻧﻔﯽ هﻴﺠﺎﻧﺎت ﺟﻨﺴﯽ و اهﻤﻴﺖ ﻓﯽ ﺣﺪ ذاﺗﻪ ﯼ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﺎﻣﻴﺎب از ﮐﻒ دادﻩ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ در ﻗﺮن دوازدهﻢ واﮐﻨﺸﯽ ﺑﻮد ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﯽ اﻋﺘﻨـﺎﯾﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻋﻮاﻃـﻒ و ﺗﻤـﺎﯾﻼت اﻧﺴـﺎﻧﯽ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ را ﺑﺎ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ) ﮐﻪ ﺑﺤﻖ ﺁن را ﻧﻴﺎﯼ اﺻﻠﯽ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴـﮏ در اواﺧﺮﻗـﺮون‬ ‫وﺳﻄﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ( ﯾﮑﯽ ﻣﯽ اﻧﮕﺎرﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﯾﺮوﯾﻨﮓ ﺳﻴﻨﮕﺮ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﺎهﻴﺖ ﻋﺸﻖ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﯾﻦ دو ﮐﺎﻣﻼ ً از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰﻧﺪ‪ (١٨) .‬اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﻋﺸﻖ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺧﻠـﻂ ﻣـﯽ ﺷـﻮﻧﺪ) ﺑـﺮاﯼ ﻣﺜـﺎل‪ ،‬دﻧـﻴﺲ دو روژﻩ‬ ‫ﻣﻮﻧﺖ‬

‫‪١٠٨‬‬

‫در ﭘﮋوهﺶ ﻣﺸﻬﻮر اﻣﺎ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺧـﻮد درﺑـﺎرﻩ ﯼ اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣﺮﺗﮑـﺐ هﻤـﻴﻦ ﺧﻄـﺎ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ()‪ ،(١٩‬و‬

‫‪104‬‬

‫‪idealization‬‬ ‫‪egoisme-a-deux‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪caritas‬‬ ‫‪105‬‬

‫‪Agathon‬‬ ‫‪Denis de Rougemont‬‬

‫‪17‬‬

‫‪107‬‬ ‫‪108‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﯾﮑﺴﺮﻩ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ ﻣﻀﺤﮏ از ﯾﮏ ﺧﻨﻴﺎﮔﺮ دورﻩ ﮔﺮد‬

‫‪١٠٩‬‬

‫و ﺷﻬﻮت زدﻩ ﻓﺮوﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ رﻗﺖ ﺑﺎرﯼ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮج )ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ( ﺑﺎﻧﻮﯾﯽ ﮐﺎﻣﻼ ً ﻋﻔﻴﻒ و دور از دﺳﺘﺮس ﺁواز ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻮﺟـﻪ داﺷـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫اﺻﻄﻼح "ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸـﻮراﻧﻪ" ﻧـﺎﻣﯽ ﻧﺒـﻮد ﮐـﻪ ﻋـﺎﻣﻼن ﺁن ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﻣـﯽ ﺑﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ اﯾـﻦ ﻧـﺎم ﺑﻌـﺪهﺎ – در دورﻩ ﯼ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ‪ -‬ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺎﺳﺘﻮن ﭘﺎرﯾﺲ‬

‫‪١١٠‬‬

‫ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺖ‪ .‬ﮔﺎﺳﺘﻮن اﯾﻦ ﻧﺎم را در ﻣﻮرد ﻻﻧﺴﻠﻮت‬

‫‪١١١‬‬

‫و ﮔﻮﯾﻨـﻪ ورﻩ‪ ،١١٢‬زوج ﺧﺴـﺘﮕﯽ‬

‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮو ﺟﺪا ﻧﺎﺷﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯼ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﻣﻼزم ﺑﺎ ﻋﻔﺖ و ﻧﺎﮐﺎم ﻧﻬﺎدن ﻏﺮاﯾﺰ) وﻟﻮﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ( ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻋﺸﻘﯽ ﺳﺮّﯼ‪ ،‬زﻧﺎﮐﺎراﻧﻪ‪ ،‬و ﮐﺎﻣﻼ ً ﺁزاد‪ ) .‬ﺳـﯽ‪ .‬اس‪ .‬ﻟـﻮﺋﻴﺲ‬

‫‪١١٣‬‬

‫ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﯽ اﯾـﻦ‬

‫ﭘﺎراداﯾﻢ را ﺗﺎ ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ ﭘﯽ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪(.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ دﺳﺖ ﻣﺎﯾﻪ ﯼ ﺳﺮﮔﺮﻣﯽ ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺣـﺮف ) و زﻣﺰﻣـﻪ( ﺑـﻮد ﺗـﺎ‬ ‫ﻋﻤﻞ‪ ،‬و ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻬﻤﺘﺮ از هﻤﻪ‪ ،‬اﻣﺮﯼ ﮐﺎﻣﻼ ًﻣﺴﺘﻘﻞ ازازدواج‪ ،‬و ﺣﺘـﯽ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺁن‪ ،‬ﺑـﻮد‪ ) .‬ﻣﺎﯾـﻪ ﺗﻌﺠـﺐ ﻧﻴﺴـﺖ ﮐـﻪ ﻣﺘـﻮن و‬ ‫ﻧﻈﺮﯾﻪ هﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎرﻩ ﯼ ﻣﺮدان ﺧﻨﻴﺎﮔﺮ ِ دورﻩ ﮔﺮد ﺑـﻮد‪ -‬ﺧﺼﻮﺻـﺎ ً ﺁﻧـﺪرﯾﺎس ﮐـﺎﭘﻼﻧﻮس‪ -١١٤‬ﻧﻮﻋـﺎ ً از ﻧﺼـﺎﯾﺢ هﻮﺳـﺒﺎزاﻧﻪ ﯼ‬ ‫اوﯾﺪ‬

‫‪١١٥‬‬

‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻃﺮﻓﻬﺎﯼ ﻣﺆﻧﺚ‪ -‬ﻣﺜﻼ ً اﻟﻨـﻮر ﺁﮐﻮﯾﺘـﺎﻧﯽ‪ -١١٦‬هـﻢ ﻋﺸـﻖ و ازدواج را ﭼﻨـﺪان ﺟـﺪﯼ ﺗﻠﻘـﯽ‬

‫ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺎ ﺣﺪﯼ ﻧﺎﺷﯽ از ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ً هﻤﻪ ﯼ ﺁﻧﻬﺎ زﻧﺎن ﺷﻮهﺮ دار ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ( .‬ﻏﺎﻟﺒـﺎً ادﻋـﺎ ﻣـﯽ ﺷـﻮد ﮐـﻪ‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﻪ وﺻﺎل ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ادﻋﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﮔﺮ ﯾـﮏ ﭼﻴـﺰ درﺑـﺎرﻩ ﯼ ﻋﺸـﻖ‬ ‫ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﺸﻖ ﺑﻴﺶ از ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ در روزﮔﺎر ﻣﺎ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺳﮑﺲ ﺑﻮد‪ .‬درﺳﺖ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ وﺻﺎل دﯾﺮ و ﭘﺲ از ﮐﻮﺷﺸﻬﺎﯼ ﻓﺮاوان دﺳﺖ ﻣﯽ داد‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ اﯾﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺗﺤﺖ ﺷـﻌﺎع ﻗـﺮار‬ ‫ﻧﻤﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ وﺻﺎل ﻏﺎﯾﺖ ﺁﺷﮑﺎر‪ ،‬و ﮔﺎﻩ ﺗﻨﻬﺎ ﻏﺎﯾﺖ ﺁن ﺗﻼش ﺗﻮاﻧﻔﺮﺳﺎ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫درﮎ ﻣﺎ از ﻋﺸﻖ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺤﻮل ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدﯼ ﺑﺎ ﺗﻼﺷﻬﺎﯾﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﺑﺮاﯼ ﺟﻤﻊ و ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻣﻴﺎن دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ﯼ ﻣﻬﻢ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ :‬اﯾـﺪﻩ ﺁل ﺳـﺎزﯼ اﯼ ﮐـﻪ اﻓﻼﻃـﻮن و ﻋﺸـﻖ ﻣﺴـﻴﺤﯽ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ از ﯾﮏ ﺳﻮ‪ ،‬وﺁن ﺗﻤﻨﺎ و هﻮﺳﯽ ﮐﻪ زوﺟﻬﺎﯼ ﻋﺎﺷـﻖ ﺑـﻪ واﻗـﻊ ﻣـﯽ ﺁزﻣـﻮدﻩ اﻧـﺪ از ﺳـﻮﯼ دﯾﮕـﺮ‪ .‬ﻓﻀـﻴﻠﺖ‬ ‫"ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ" در اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺁن ﺟﻤﻊ و ﺗﻠﻔﻴﻖ را ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﯽ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﻧـﻮﻋﯽ ﺣـﺲ‬ ‫ارﺿﺎﯼ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ و ﺟﻨﺴﯽ را هﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ازدواﺟﻬﺎﯼ ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ وارد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ازدواﺟﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﺴﺮﻩ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﻣﻼﺣﻈﺎت‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬و اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﻮد) و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ و ازدواج ﺗﻤﺎﯾﺰﯼ ﺑﻮد‪ -‬اﮔـﺮ ﻧﮕـﻮﯾﻴﻢ ﺗﻀـﺎدﯼ‪ (.‬در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﯾﻦ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ و ﻣﻬﻢ را ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﮏ ﻓﯽ ﺣـﺪ ذاﺗـﻪ‬ ‫ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ در ﻏﺎﯾﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ رﺳﺎﻟﻪ ﯼ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ و ﺑﺪون ﺷﮏ در درﮎ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ از ﻋﺸﻖ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻨﮕﺮ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد ﭘﻨﺞ وﯾﮋﮔـﯽ ﮐﻠـﯽ را ﮐـﻪ ﻣﺸﺨﺼـﻪ ﯼ ﻋﺸـﻖ ﺳﻠﺤﺸـﻮراﻧﻪ اﺳـﺖ ﺑـﺮ ﻣـﯽ ﺷـﻤﺎرد‪ (١) :‬ﻋﺸـﻖ‬ ‫ﺟﻨﺴﯽ ﻣﻴﺎن زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﻓﯽ ﺣـﺪ ذاﺗـﻪ ﺁرﻣـﺎﻧﯽ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﮐﻮﺷـﺶ در راﻩ ﺁن ارزﺷـﻤﻨﺪ اﺳـﺖ‪ (٢) ،‬ﻋﺸـﻖ‪ ،‬ﻋﺎﺷـﻖ و‬ ‫ﻣﻌﺸﻮق‪ ،‬هﺮ دو‪ ،‬را ﺑﺮ ﻣﯽ ﮐﺸـﺪ‪ (٣) ،‬ﻋﺸـﻖ ﺟﻨﺴـﯽ را ﻧﻤـﯽ ﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺗﺤﺮﯾﮑـﺎت ﺷـﻬﻮاﻧﯽ ﻓﺮوﮐﺎﺳـﺖ‪ (۴) ،‬ﻋﺸـﻖ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ و ﻣﻐﺎزﻟﻪ ﻧﺴﺒﺘﯽ دارد اﻣﺎ ﻧﻪ ) ﻟﺰوﻣﺎ ً( ﺑﺎ ازدواج‪ ،‬و )‪ (۵‬ﻋﺸﻖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧـﻮﻋﯽ "وﺣـﺪت ﻣﻘـﺪس" ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮد و زن‬ ‫اﺳﺖ‪ (٢٠).‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺳﻴﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﺼـﻴﻞ اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬اﯾـﻦ ﻧﮑﺘـﻪ ﺑﺎﯾـﺪ روﺷـﻦ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﻋﺸـﻖ ﺳﻠﺤﺸـﻮراﻧﻪ‬ ‫ﮐﻮﺷﺸﯽ ﺑﻮد ﺑﺮاﯼ ﺗﻠﻔﻴﻖ درﮎ ﺷﺮﮎ ﺁﻣﻴﺰ و ﻣﺴﻴﺤﯽ از ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺗﻼﺷـﯽ ﺑـﻮد ﺑـﺮاﯼ ﺁﺷـﺘﯽ دادن و درﺁﻣﻴﺨـﺘﻦ ﺁرﻣﺎﻧﻬـﺎﯼ‬ ‫‪109‬‬

‫‪troubadour‬‬ ‫‪Gaston Paris‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪Lancelot‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪Guinevere‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪C. S. Lewis‬‬ ‫‪114‬‬ ‫‪Andreas Carpellanus‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪Ovid‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪Eleanor of Aquitaine‬‬ ‫‪110‬‬

‫‪18‬‬

‫اﺧﻼﻗﯽ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺟﻨﺴﯽ‪ .‬وﯾﮋﮔﯽ ﻧﺨﺴﺖ اﻋﻼن ﺟﻨﮕﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﺳﻨﺘﯽ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ از ﻋﺸﻖ‪ ،‬و وﯾﮋﮔﯽ ﺳﻮم در ردّ‬ ‫اﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﻋﻮاﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻏﺮﯾﺰﻩ ﯼ ﺟﻨﺴﯽ‪ .‬ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺧﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔـﯽ ﺁن ﻓﻬﺮﺳـﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدﯼ ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ اﯼ از اﻟﻬﻴﺎت ﻣﺴﻴﺤﯽ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬و در واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﻠﻘﯽ ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﯽ از ﻋﺸـﻖ )ﯾﻌﻨـﯽ ﻋﺸـﻖ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﻧﻮﻋﯽ "وﺣﺪت"( در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل دوران روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ هﻤﭽﻨﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺤﻮرﯼ‪ -‬ﮔﻴﺮم ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ) و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد "ﺟﺎدوﯾﯽ" ﯾﺎ "رازﺁﻣﻴﺰ"( ‪ -‬در ﺑﺎب ﻋﺸﻖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻢ ﺗﺎ در ﺑﺨـﺶ ﺑﻌـﺪﯼ اﯾـﻦ ﻣﻔﻬـﻮم را ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮ ﻏﻴﺮﻣﺠﺎزﯼ ﺗﺮﯼ ﺑﺴﻂ دهﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻖ و ازدواج در ﺗﺎرﯾﺦ ﻋﺸﻖ از اهﻤﻴﺖ وﯾﮋﻩ اﯼ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﺷـﺎﯾﺎن ذﮐـﺮ اﺳـﺖ ﮐـﻪ اﯾـﻦ دو‬ ‫هﻤﻴﺸﻪ ‪ ،‬ﺑﺮﻏﻢ ﺁن ﺗﺮاﻧﻪ ﯼ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ "اﺳﺐ و ﮔﺎرﯼ" ﺑﻪ هﻢ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ وﺟـﺪاﯾﯽ ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮ ﻧﺒـﻮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬در ﺁﺛـﺎر اﻓﻼﻃـﻮن‪،‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﮐﺎﻣﻼ ً ﺁﺷﮑﺎر‪ ،‬در ﺑﺤﺚ از اروس)دﺳﺖ ﮐﻢ ﺁن ﻧـﻮﻋﯽ از اروسﮐـﻪ در ﺧـﻮر ﺗـﺄﻣﻼت ﻓﻠﺴـﻔﯽ اﺳـﺖ( ﻣﺴـﺄﻟﻪ ﯼ‬ ‫ازدواج اﺳﺎﺳﺎ ً ﻣﻄﺮح ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬اوﯾﺪ ﻋﺸﻖ و ازدواج را ﻣﻐﺎﯾﺮ هﻢ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ ،‬هﺮﭼﻨـﺪ از ﻣﻨﻈـﺮ او ازدواج ﻣﺤﺒـﻮب ﻣـﯽ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺎﻧﻌﯽ دﺷﻮار ﭘﺪﯾﺪ ﺁورد و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺮ هﻴﺠﺎن ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻴﻔﺰاﯾﺪ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻠﻨﺪ ازدواج ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮﯼ ﻣﻘﺪس ﺳـﺨﻦ‬ ‫ﭼﻨﺪاﻧﯽ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﯽ ﻧﺪارد و ﺑﻠﮑﻪ ﮔﺎهﯽ اوﻗﺎت ﺳـﺨﻨﺎن ﺑﺴـﻴﺎرﯼ در ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ ﺁن دارد‪ ،‬و در روزﮔـﺎر ﻋﺸـﻖ‬ ‫ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻐﺎزﻻت ﺧﺎرج از ازدواج ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﻘﺪﻣـﻪ اﯼ ﺑـﺮاﯼ ازدواج ﺑﺎﺷـﺪ ﯾـﺎ اﺳﺎﺳـﺎ ً رﺑﻄـﯽ ﺑـﻪ ﻣﺤﺘـﻮاﯼ ازدواج‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﺎ ً ﻣﻔﺮﯼ ﺑﺮاﯼ ازدواﺟﻬﺎﯼ ﺑﺪون ﻋﺸﻖ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﺪاق ﻋﺸﻘﻬﺎﯼ ﺳﻠﺤﺸـﻮراﻧﻪ‬ ‫ﻧﺰد ﮔﺎﺳﺘﻮن ﭘﺎرﯾﺲ و ﺳﯽ‪ .‬اس‪ .‬ﻟﻮﺋﻴﺲ ﻋﺸﻖ ﻣﻴﺎن ﻻﻧﺴﻠﻮت و ﮔﻮﯾﻨﻪ ور ﺑﻮد‪ ،‬و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ راﺑﻄﻪ ﯼ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻋﺸﻖ و ﺗﻤﺎم ﻧﻬﺎدهﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و دﯾﻨﯽ ‪ ،‬ﺑﻮﯾﮋﻩ ازدواج‪ ،‬را ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ داد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸـﻮراﻧﻪ را‬ ‫هﺮ ﭼﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺁن را ﻣﻘﺪﻣﻪ اﯼ ﺑﺮاﯼ ازدواج ﯾﺎ دﻟﻴﻠﯽ ﻣﻮﺟﻪ ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬در واﻗﻊ اﯾﻦ اﯾﺪﻩ ﮐﻪ ازدواج ﻧﻘﻄﻪ‬ ‫ﯼ اوج ﻋﺸﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪودا ً در ﻗﺮن هﻔﺪهﻢ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻤﺎﯾﺸـﻨﺎﻣﻪ هـﺎﯼ ﺷﮑﺴـﭙﻴﺮ و ﺧﺼﻮﺻـﺎ ً ﮐﻤـﺪﯾﻬﺎﯼ ﺁن ﻋﺼﺮﺷـﺎﯾﻊ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬و در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺧﻮﯼ و ﻣـﻨﺶ ﺳـﺨﺘﮕﻴﺮاﻧﻪ در رﻣﺎﻧﻬـﺎﯼ ﺟـﻴﻦ ﺁﺳـﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ ﮔﻔـﺖ ﮐـﻪ درﮎ ﮐﻨـﻮﻧﯽ ﻣـﺎ از‬ ‫ﻋﺸﻖ و ازدواج ﺑﺴﻴﺎر درهﻢ و ﻣﻐﺸﻮش اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮐﻨﻮن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﯾﻴﻢ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻠﻔﻴﻖ دردﻧﺎﮎ و ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻋﺸﻖ اروﺗﻴﮏ دوران‬ ‫ﺷﺮﮎ و ﻋﺸﻖ ﺁرﻣﺎﻧﯽ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ از ﻣﻨﻈﺮﯼ ﻏﻴﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺗﻠﻔﻴﻘﯽ اﺳﺖ از ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ و ﺁﻟﮑﺒﻴﺎدس از ﯾﮏ ﺳﻮ و‬ ‫ﺳﻘﺮاط از ﺳﻮﯼ دﯾﮕﺮ‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ اﻣﺮﯼ ﺻﺮﻓﺎ ً ﺟﻨﺴﯽ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎ ً ﺟﻨﺴﯽ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺻﻮرت ﺁرﻣـﺎﻧﯽ و ﺑـﻪ‬ ‫روز ﺷﺪﻩ اﯼ اﺳﺖ از ﻓﻀﺎﺋﻞ دوران ﺷﺮﮎ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎرورﯼ‬

‫‪١١٧‬‬

‫و ﻟﺬّات ﺣﺴـﯽ‬

‫‪١١٨‬‬

‫و ﻧﻴـﺰ ﺳﺮﺳـﭙﺎرﯼ و وﻓـﺎدارﯼ ﻣﺴـﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬در‬

‫ﺑﺴﺘﺮ ﻋﺎﻃﻔﻪ‪ ،١١٩‬ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎرﯼ‪ ،‬و ﺣﺮﯾﻢ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻓﺮدﯼ ِ روزﮔﺎر ﻣﺪرن‪ .‬اﮔﺮ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﻋﺸـﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴـﮏ ﻓﺎﻗـﺪ هـﺮ ﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﺷﮑﺎرا روﻣﺎﻧﺲ را ﺑﺎ ﻋﻴﺎﺷﯽ ﺟﻨﺴﯽ ﯾﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﺁرﻣﺎن ﺳﺎزﯼ ﻏﻴﺮ واﻗﻌﯽ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﯾﻢ و ﺗﻤﺎم ﺑﺴﻂ و‬ ‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯼ را ﮐﻪ ﺣﺘﯽ در ﭘﺲ اﻣﻮر ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎدﯼ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺎدﯾﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﯾـﻢ‪ .‬اﻣـﺎ اﮐﻨـﻮن وﻗـﺖ ﺁن‬ ‫ﻓﺮا رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻣﺎهﻴﺖ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎص‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺤﺚ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻋﺸﻖ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﻧﻴﺎزﯼ دﯾﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺸﺮ در اﺑﺘﺪا ﻣﻮﺟﻮدﯼ واﺣﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺎ هﻤﻪ ﮐﻠﯽّ واﺣﺪ ﺑـﻮدﯾﻢ‪ ،‬و هﻤـﻮارﻩ‬ ‫ﺁرزو دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﺻﻮرت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎزﮔﺮدﯾﻢ‪ ،‬و اﯾﻦ ﺁرزو هﻤﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪117‬‬

‫‪cultivation‬‬ ‫‪sensuousness‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪affectivity‬‬ ‫‪118‬‬

‫‪19‬‬

‫ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ‪ ،‬ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ)‪(٢١‬‬ ‫ﺧﻮﺑﺴﺖ ﺑﻪ ﯾﺎد ﺁورﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﻧﻮﻋﯽ ﻋﺎﻃﻔﻪ اﺳﺖ‪ -‬ﻋﺎﻃﻔﻪ اﯼ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎﯾﻊ‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺎ دﺳﺖ ﮐـﻢ‬ ‫ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺑﺎر در ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺁن را ﺁزﻣﻮدﻩ اﯾﻢ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺸﻖ اﻣﺮﯼ "ﻗﻬﺮﯼ" ﯾﺎ ﻧﻮﻋﯽ "راز" ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ هﻤـﻪ ﻋﻮاﻃـﻒ‪،‬‬ ‫ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ اﻣﺮﯼ ﮐﺴﺒﯽ و ﻧﻮﻋﺎ ً وﺳﻮاﺳﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﺑﻪ ﻓﺮهﻨﮕﻬﺎﯾﯽ ﺧﺎص ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ هﺎﯾﯽ وﯾﮋﻩ ﻣﻨﺤﺼﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣـﻦ‬ ‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮدم را درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻋﻮاﻃﻒ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﺗﺮﮐﻴﺒﯽ ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ از داورﯾﻬﺎ‪ ،‬اﻣﻴﺎل‪ ،‬و ارزﺷﻬﺎ دوﺑﺎرﻩ ﺗﮑـﺮار ﻧﻤـﯽ ﮐـﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺑﺪون هﺮﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ادﻋﺎﯼ ﻣﻌﺘﺪﻟﺘﺮرا ﻣﻄﺮح ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻃﻒ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯼ از ﻣﻔـﺎهﻴﻢ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫) ﻣﺜﻼً ﺧﺸﻢ ﻧﺎﺷﯽ از ﺁزردﮔﯽ‪ ،‬اﻧﺪوﻩ ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻘﺪان‪ ،‬ﺣﺴﺎدت ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس از ﺑﺎﺧﺘﻦ( و ﮐﻢ ﯾﺎ ﺑﻴﺶ ارزﺷﻬﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﯽ‬ ‫وﯾﮋﻩ ﻧﻈﻴﺮ اﻧﺘﻘﺎم دروﻗﺖ ﺧﺸﻢ‪ ،‬دل ﻧﮕﺮاﻧﯽ درهﻨﮕﺎم اﻧﺪوﻩ‪ ،‬اﺣﺴـﺎس ﺗﻤﻠـﮏ در ﻣﻮﻗـﻊ ﺣﺴـﺎدت را ﻣﻔـﺮوض ﻣـﯽ ﮔﻴـﺮد) ﯾـﺎ‬ ‫اﺳﺎﺳﺎ ً ﭼﻴﺰﯼ ﺟﺰ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ و ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﭼﻨﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯼ از ﻣﻔـﺎهﻴﻢ و ﺗﻤـﺎﯾﻼت‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮد؛ ﺑﺮﺧﯽ ازاﯾﻦ ﻣﻔﺎهﻴﻢ و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺪﯾﻬﯽ و ﺁﺷـﮑﺎرﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧـﯽ دﯾﮕـﺮاز ﺁﻧﻬـﺎ) ﮐـﻪ اﺣﻴﺎﻧـﺎً ﺟﺎﻟﺒﺘﺮﻧـﺪ( ﭼﻨـﺎن‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﺎﻓﯽ روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎرﻩ اﯼ از ﺗﻤﺎﯾﻼﺗﯽ ﮐﻪ در ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ دﺧﻴﻞ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻴـﻞ ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎ هﻢ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻟﻤﺲ ﮐﺮدن ‪ ،‬ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﻮازش ﮐﺮدن‪ ،‬و هﻤﻴﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯽ درﻧﮓ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ را ﺑﻪ ﯾـﺎد ﻣـﯽ‬ ‫ﺁورﯾﻢ ‪ :‬در ﻋﺸﻖ ﺁﻧﭽﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺷـﻮق ﺟﻨﺴـﯽ ﻧﺸـﺎن ﻣـﯽ دهـﺪ در واﻗـﻊ ﺑﺴـﻴﺎر ﻓﺮاﺗـﺮ از ﺁن اﺳـﺖ‪ ،‬ﺷـﻮق ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ‪ ،‬ﺷﻮق ﺑﻪ ﯾﮑﯽ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻣﺤﺒﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺟﺰء ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻋﺸـﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴـﮏ ﭼﻴـﺰﯼ ﻧﻴﺴـﺖ‬ ‫ﺟﺰ هﻤﻴﻦ ﺷﻮق ﺑﻪ ]ﺳﺎﺧﺘﻦ[ هﻮﯾﺘﯽ ﻣﺸﺘﺮﮎ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ اﺗﮑﺎﯼ وﺟﻮدﯼ‪ .١٢٠‬اﻣﺎ ﻣﻬﻢ ﺁن اﺳﺖ ﮐـﻪ از اﯾـﻦ اﯾـﺪﻩ ﯼ ﺁﺷـﻨﺎ) و‬ ‫وﯾﮋﮔﻴﻬﺎﯼ ﻧﻈﻴﺮ ﺁن ﻣﺜﻞ "وﺣﺪت ﯾﺎﻓﺘﻦ"‪" ،‬در ﺁﻣﻴﺨﺘﻦ روﺣﻬﺎ" و ﻏﻴﺮﻩ( ﻓﺮاﺗﺮ روﯾﻢ و ﺗﻮﺿﻴﺢ دهﻴﻢ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ "ﯾﮑﯽ ﺷﺪن"‬

‫‪١٢١‬‬

‫ﺑــﻪ ﭼــﻪ ﻣﻌﻨــﺎ ﻣــﯽ ﺗﻮاﻧــﺪ ﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬اﺳــﺘﻌﺎرﻩ ﯼ ﻓــﻮق اﻟﻌــﺎدﻩ ﯼ ﺁرﯾﺴــﺘﻮﻓﺎﻧﺲ هــﺮ ﭼــﻪ ﺑﺎﺷــﺪ اﺳــﺘﻌﺎرﻩ اﺳــﺖ‪ ،‬و اﯾﻨﮑــﻪ ﺁﯾــﺎ‬ ‫هﻔﺎﯾﺴﺘﻮس‬

‫‪١٢٢‬‬

‫ﺟﺴﻢ و روح دو ﺗﻦ از ﻣﺎ ﺁدﻣﻴﺎن را ﺑﻪ هﻢ ﺟﻮش ﻣﯽ دهﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ ﮐﻤﮑﯽ ﺑﻪ ارﺗﻘﺎﯼ ﻓﻬﻢ ﻣﺎ از ﻣﻮﺿـﻮع ﻧﻤـﯽ‬

‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﺲ ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻃﺎﻟﺐ اﻣﺮ ﻣﺤﺎل‪ ،‬در واﻗﻊ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﺼـﻮر‪ ،‬هﺴـﺘﻴﻢ؛ او هـﻴﭻ ﻗﺮﯾﻨـﻪ اﯼ ﺑـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﻧﻤﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از اﺗﺤﺎد ﺗﻦ هﺎﯾﻤﺎن ﮐﻪ ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣـﯽ ﭘﺎﯾـﺪ و هﻤﻴﺸـﻪ درهﻤـﺎهﻨﮕﯽ ﮐﺎﻣـﻞ‬ ‫هﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ هﻮﯾﺖ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﯼ اوج ﺷﻬﻮد ﻣﮑﺎﺷﻔﻪ ﺁﻣﻴﺰ ﮐﺘﯽ‬

‫‪١٢٣‬‬

‫در روﻣـﺎن ﺑﻠﻨـﺪﯾﻬﺎﯼ ﺑـﺎدﮔﻴﺮ‬

‫اﺷﺎرﻩ ﮐﺮد‪" :‬ﻣﻦ هﻴﺚ ﮐﻠﻴﻒ هﺴﺘﻢ‪ -‬او هﻤﻮارﻩ ‪ ،‬هﻤﻮارﻩ در ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ -‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣـﺮﯼ ﮐـﻪ ﺣﺘـﯽ ﺑـﻴﺶ از ﻣـﻦ‬ ‫ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ -‬ﺑﻠﮑﻪ او هﻤﺎﻧﺎ ﻋﻴﻦ وﺟﻮد ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ".‬در اﯾﻨﺠـﺎ ﻣـﺎ ﺑـﺎ ﭼﻴـﺰﯼ ﺑـﻴﺶ از اﺷـﺎرات ﺿـﻤﻨﯽ ﺑـﻪ ﻣﻘﺘﻀـﻴﺎت‬ ‫هﻮﯾﺘﯽ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺳﺮوﮐﺎر دارﯾﻢ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﻮﻋﯽ اﺗﺤﺎد رازﺁﻣﻴﺰ ﯾـﺎ ﺗﻤﻨﻴـﺎت ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ ﺑﺮﻧﻴﺎﻣـﺪﻩ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﻧـﻮﻋﯽ ﺣـﺲ ﺣﻀـﻮر‬ ‫هﻤﻴﺸﮕﯽ "در ﺧﺎﻃﺮ" اﺳﺖ‪ ،‬درﮎ ﺧﻮد را از ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺧﻮد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﭼﻴـﺰﯼ ﻧﻴﺴـﺖ ﺟـﺰ‬ ‫هﻤﻴﻦ هﻮﯾﺖ ﻣﺸﺘﺮﮎ‪ .‬و ﺷﻮق ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ورزﯼ )و از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮﯾﮋﻩ ﺷﻮق ﻏﻴﺮ ﻓﻴﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﻪ دﺧﻮل ﺟﻨﺴﯽ( را ﻣﯽ‬ ‫ﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻬﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻏﺮﯾﺐ اﻣﺎ ﮐﺎﻣﻼ ً ﺁﺷﻨﺎ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺣـﻖّ اﯾـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را ادا‬ ‫ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﮕﺬارﯾﺪ دﺳﺖ ﮐﻢ اﯾﻦ ادﻋﺎ را ﻣﻄﺮح ﮐﻨﻢ‪ :‬هﻮﯾﺖ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻏﺎﯾﺖ و ﻏﺮض ﻋﺸﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻋﺸـﻖ اﺳﺎﺳـﺎ ً‬ ‫ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻓﻀﺎﯾﻞ هﻤﻴﻦ هﻮﯾﺖ ﻣﻄﻠﻮب‪ .‬اﯾـﻦ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎﯼ اﻧﮑـﺎر ﯾـﺎ ﻧﺎدﯾـﺪﻩ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﺳـﮑﺲ ﻧﻴﺴـﺖ ﺑﻠﮑـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎﯼ‬

‫‪120‬‬

‫‪ontological dependency‬‬ ‫‪identity‬‬ ‫‪122‬‬ ‫ﺧﺪای ﺁﺗﺶ و ﻓﻠﺰﮐﺎری در ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪).‬م( ‪Hephaestus:‬‬ ‫‪123‬‬ ‫‪Cathy‬‬ ‫‪121‬‬

‫‪20‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﯼ ﺁن در ﯾﮏ زﻣﻴﻨﻪ ﯼ ﺧﺎص اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺄﮐﻴﺪ زﯾﺎدﻩ از ﺣﺪﯼ ﺑﺮ ازدواج )ﮐﻪ هـﻮﯾﺘﯽ ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳـﺖ( ﻧـﺪارد‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ و ازدواج ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﺪ دوﺷﺎدوش هﻢ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ ازدواج ﻧﻘﻄـﻪ ﯼ‬ ‫اوج ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رود‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﯾﻨﮑﻪ دراﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺑﮕﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ هﺸﺪارﯼ ﺳﻘﺮاط ﻣﺂﺑﺎﻧﻪ ﺑـﺪهﻢ‪ :‬ﺑـﻪ ﮔﻤـﺎﻧﻢ ﺿـﺮورﯼ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﻋﺸﻖ را هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﻪ واﻗﻊ هﺴﺖ ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﻴﻢ‪ ،‬و ﺁن را ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰهﺎﯼ ﺧﻮب دﯾﮕﺮﯼ ﮐﻪ دوﺳﺖ ﻣﯽ دارﯾﻢ و ﻣﻼزم ﺑـﺎ ﺁن‬ ‫ﻣﯽ داﻧﻴﻢ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﮕﻴﺮﯾﻢ‪ -‬ﭼﻴﺰهﺎﯾﯽ ﻣﺜﻞ هﻤﺪﻣﯽ‪ ،‬ﺳﮑﺲ ﺧـﻮب‪ ،‬دوﺳـﺘﯽ‪ ،‬داﺷـﺘﻦ ﯾـﮏ هﻤﺴـﻔﺮ‪ ،‬داﺷـﺘﻦ ﮐﺴـﯽ ﮐـﻪ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ً ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ دل ﻧﮕﺮان اﺳﺖ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ً ازدواج‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﻃﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﭼﻴﺰهﺎ هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ً هﻤﻪ ﯼ ﺁﻧﻬﺎ را هﻢ ﯾﮑﺠﺎ‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺸﻖ را ﻣﯽ ﺗﻮان و ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از هﻤﻪ ﯼ اﯾﻨﻬﺎ دﯾﺪ‪ .‬ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﺑﺪون ﺁﻧﮑﻪ دﭼـﺎر اﻓﺴـﺮدﮔﯽ ﺷـﻮﯾﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﯾﺎد ﺧﻮد ﺑﻴﺎورﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺑﻴﺮاهﻪ ﻣﯽ رود‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮑﺠﺎﻧﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺸـﻖ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺎﻧﻊ‬ ‫ﺳﮑﺲ ﺧﻮب ﺷﻮد ﯾﺎ دﺳﺖ ﮐﻢ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﺿﺎﻣﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻨﺴـﯽ ارﺿـﺎء ﮐﻨﻨـﺪﻩ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﻋﺸـﻖ و دوﺳـﺘﯽ ﮔـﺎهﯽ ﺧـﻼف‬ ‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﺣﺴﺎس دﻟﺘﻨﮕﯽ ﻋﻤﻴﻘﯽ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ وﺳﻮاس ﺁﻣﻴﺰ و ﺣﺘﯽ ﺟﻨﻮن ﺁﻣﻴـﺰ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺸﻖ ﻟﺰوﻣﺎ ً ﯾﺎ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻣﻼزم اﯾﻦ ﻗﺒﻴﻞ دﺷﻮارﯾﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﯾﻨﻄﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮرﮐﻪ‬ ‫ﺳﻘﺮاط ﺗﺄﮐﻴﺪ ورزﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺧﻮد ﻋﺸﻖ ﻧﻈﺮ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪهﺎﯼ ﺁن ﯾﺎ ﺑﻪ زﯾﻮر وﺁراﯾﻪ هﺎﯼ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﺧﻮاﺳﺘﻨﯽ ﺁن‪.‬‬ ‫ﻣﺎهﻴﺖ ﯾﮑﯽ ﺷﺪن در ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮ از اﯾﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪ ).‬ﺑـﺪون ﺷـﮏ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﺧﻮاهﻴـﺪ ﮐـﺮد ﮐـﻪ ﺑﺤـﺚ زﯾـﺮ‬ ‫ﺗﺎﺣــﺪﯼ واﻣــﺪار هﮕــﻞ و ﺳــﺎرﺗﺮ اﺳــﺖ‪ (.‬ﻣــﺎ ﺧــﻮد را) ﺑــﺮﺧﻼف ادﻋــﺎﯼ اﮔﺰﯾﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴــﺘﻬﺎﯼ ﺗــﺎزﻩ ﺑــﺎﻟﻎ ﯾــﺎ رواﻧﺸﻨﺎﺳــﺎن‬ ‫ﺳﺎﻟﺨﻮردﻩ( ﻧﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎﯼ ﺧﻮدﻣﺎن ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯼ هﻤﭽـﻮن ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﯼ روزﮔـﺎر ارﺳـﻄﻮ‪،‬‬ ‫ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﺟﻤﻌﯽ ﯾﺎ اﺷﺘﺮاﮐﯽ‬

‫‪١٢٤‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ اﯾﺪﻩ ﯼ ﻓﻀـﻴﻠﺖ ِ "ﻓـﺮدﯼ ﯾـﺎ ﺧﺼﻮﺻـﯽ"‬

‫‪١٢٥‬‬

‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﻣﻴﺎن اﻣﺮ ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬و ﻧﻮﻋـﺎ ً ﺧﺼـﺎﯾﺺ ﺷﺨﺼـﯽ و‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺧﻮد را ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺮﻩ ﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﻮد ) ﮐﻪ ﮔﺎﻩ ﺁن را ﺳﻄﺤﯽ‪ ،‬ﻏﻴـﺮ ﺷﺨﺼـﯽ‪" ،‬ﻣﺼـﻨﻮﻋﯽ"‪ ،‬و ﺻـﺮﻓﺎ ً ﻣﺰوراﻧـﻪ و‬ ‫اﺑﺰارﯼ ﻣﯽ اﻧﮕﺎرﯾﻢ( ﻣﻬﻢ و ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرﯾﻢ‪ .‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮد را ﺁن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻬﺘـﺮ درﻣـﯽ ﯾﺎﺑﻨـﺪ ﮐـﻪ "او را واﻗﻌـﺎ ً ﻣـﯽ‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ "،‬و ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ هﻴﭻ ﻋﺠﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮدﯼ ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ً ﺑﻪ ﻧﺎﺑﮑﺎرﯼ ﻣﺸـﻬﻮر اﺳـﺖ‪ ،‬ﺻـﺮﻓﺎ ً ﺑـﻪ ﮔـﻮاهﯽ هﻤﺴـﺮ ﯾـﺎ‬ ‫ﯾﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﯾﮑﺶ ﻓﺮدﯼ ﻧﻴﮏ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮد‪ ") .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﻮ ﻓﻼﻧﯽ را ﺁﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺳـﻢ ﻣـﯽ ﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ‪ ،‬ﻣـﯽ‬ ‫دﯾﺪﯼ ﮐﻪ ‪ ("...‬در اﯾﻦ ﺟﻬﺎن ﭼﻨﺪﭘﺎرﻩ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺣﺮﯾﻤﻬﺎﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺨﺼـﯽ ﺑﻨـﺎ ﺷـﺪﻩ‪ ،‬ﻋﺸـﻖ ﺣﺘـﯽ ﺑـﻴﺶ از‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادﻩ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دوﺳﺘﺎﻧﻪ هﻮﯾﺖ وﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻣﺎ راﻣﻌﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ﯼ "ﺧﻮد واﻗﻌﯽ" ﯾﺎ " ﺻﺎدق ﺑـﻮدن ﺑـﺎ‬ ‫ﺧﻮد" ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻴﻢ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﻣﻘﺼﻮدﻣﺎن ﺻﺎدق ﺑﻮدن ﺑﺎ ﺁن ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ از ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از هﻤﻪ دوﺳﺖ‬ ‫ﻣﯽ دارﯾﻢ در ﻣﻴﺎن ﻣﯽ ﻧﻬﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻴﻢ )وﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر هﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﮕـﻮﯾﻴﻢ( ﺁن ﺧـﻮدﯼ ﮐـﻪ در ﺻـﺤﻨﻪ ﯼ ﻋﻤـﻮﻣﯽ‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽ دهﻴﻢ‪ ،‬ﺁن ﺧﻮدﯼ ﮐﻪ در ﻣﺤﻴﻂ ﮐﺎر ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺁن ﺧﻮدﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﺷﻨﺎﯾﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻴﻢ‪ ،‬ﺧـﻮد واﻗﻌـﯽ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﺎهﯽ اوﻗﺎت ﻣﺎ رﻧﺞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﯽ ﺑﺮﯾﻢ ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﮐﻨﻴﻢ ﺧﻮدﯼ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دادﯾـﻢ )ﻧـﻮﻋﯽ ﺗـﺎرﯾﺨﯽ از‬ ‫ﻋﺸﻖ( دﯾﮕﺮ ﺁن ﺧﻮدﯼ ﮐﻪ واﻗﻌﻴﺶ ﻣﯽ اﻧﮕﺎرﯾﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺎﯾﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﮐـﻪ ﺁن ﺧـﻮدﯼ را ﮐـﻪ ﻣـﺎﯾﻠﻴﻢ‬ ‫واﻗﻌﻴﺘﺮﯾﻦ ﺧﻮد ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺁن ﺧﻮدﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ ﭘﺪﯾـﺪار ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪ ،‬و ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﺁن ﻧﻮﻋـﺎ ً ﻓﻀـﺎﺋﻞ‬ ‫ﻣﺮﺑــﻮط ﺑــﻪ ﻋﺮﺻــﻪ ﯼ ﺧﺼﻮﺻــﯽ اﺳــﺖ‪ ،‬ﻓﻀــﺎﺋﻠﯽ هﻤﭽــﻮن ﺻــﺪاﻗﺖ در ﻣﻘــﺎم اﺣﺴــﺎس و ﺑﻴــﺎن‪ ،‬ﺷــﻮرﻣﻨﺪﯼ در ﻣﻨﺎﺳــﺒﺎت‬ ‫ﺑﻴﻨﺎﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﺪﻩ ﯼ اﺗﺤﺎد ﺁرﯾﺴﺘﻮﻓﺎﻧﯽ‪ -‬اﺗﺤﺎد ﻣﺠﺪد دو ﻧﻴﻤﻪ اﯼ ﮐﻪ روزﮔﺎرﯼ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ -‬اﯾﺪﻩ اﯼ ﺟـﺬاب و ﺗﺄﻣـﻞ‬ ‫اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻓﻘﻂ ﻧﻴﻤﯽ از ﻣﺎﺟﺮا ﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﻤـﻪ ﯼ دﯾﮕﺮﻣـﺎﺟﺮا از اﺧﺘﻼﻓـﺎت و ﻟﺠﺎﺟﺘﻬـﺎﯼ ﻣـﺎ ﺁﻏـﺎز ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪ ،‬از اﯾـﻦ‬ ‫‪communally‬‬ ‫‪private‬‬

‫‪21‬‬

‫‪124‬‬ ‫‪125‬‬

‫واﻗﻌﻴﺖ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ و زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ هﻨﻮز ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻔـﺖ و ﺟـﻮر ﻧﻴﺴـﺘﻴﻢ‪ .‬ﺁزادﯼ‬ ‫اﻧﺘﺨﺎب ﻋﺮﺻﻪ ﯼ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ً ﻧﺎﻣﺤﺪودﯼ ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﻨﻴﺎت روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﻣﺎ ﻣﯽ ﮔﺸﺎﯾﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﯾﻦ اﻣﺮ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﮔﺰﯾﻨﺶ‬ ‫ﻣﺎ را دﺷﻮار‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﯾﻴﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ‪ ،‬ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ -‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺑـﻮد‪) .‬‬ ‫ﮐﺪام دﺧﺘﺮﯼ در وروﻧﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ روﻣﺌﻮﯼ ﺟﻮان ﻧﻤﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺰﯾﺪ؟ و ﮐﺪام زﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ]اﺧﺘﻴﺎر ﮐﺮدن ﺁن[ ﺑﺮاﯼ ﻻﻧﺴﻠﻮت‬ ‫ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮد؟( ﻓﺮﺁﯾﻨﺪﯼ ﮐﻪ در ﺁن ﻃﺮﻓﻴﻦ هﻮﯾﺖ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را ﺑﺎ هـﻢ ﯾﮑـﯽ ﻣـﯽ ﮐﻨﻨـﺪ‬

‫‪١٢٦‬‬

‫ﺑـﺎ ﯾﮑـﯽ از ﭘـﻴﺶ ﻓﺮﺿـﻬﺎﯼ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬

‫ﺗﻌﺎرض ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﺁرﻣﺎن ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑـﺮ ﺧﻮدﻣﺨﺘـﺎرﯼ‪ .‬ﺧﻮدهـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑﻨﺎﺳـﺖ درهـﻢ ﺑﻴﺎﻣﻴﺰﻧـﺪ از اﯾـﻦ ﻣﺰﯾـﺖ‬ ‫ﻣﺤﺮوﻣﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را‪ ،‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ اﻧﻌﻄﺎف ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ و ﮐﺎﻣﻼ ً ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﮑﻤﻴﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ -‬در ﺟـﻮاﻣﻌﯽ‬ ‫ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎ ازدواج را ﻣﻴﺎن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺰرگ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺰﯾﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬و هﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫هﻤﮕﺎن ﺑﺎ ﺣﺴﺮت از "ﻋﺸﻖ اول" و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯼ ﻣﺜﺎﻟﯽ روﻣﺌﻮ و ژوﻟﻴﺖ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺣﻘﻴﻘـﺖ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻏﺎﻟـﺐ ﻣـﺎ‬ ‫وﻗﺘﯽ ﻋﺎﺷﻖ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ در ﺳﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد ﮐﺎﻣﻼ ً ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ اﯾﻢ‪ ،‬و ﺣﺘـﯽ ﺑـﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﯼ ﺳـﺎﻟﻤﻨﺪﯼ رﺳـﻴﺪﻩ‬ ‫اﯾﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد ﮐﺎﻣﻼ ً ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ]در اﯾﻨﺠﺎ[ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺗﮑﻤﻴﻞ ﮐﺮدن در ﻏﺎﻟـﺐ ﻣـﻮارد در واﻗـﻊ ﺗﻤـﺮﯾﻦ ﺑـﺎ‬ ‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮐﻨﺎر ﺁﻣﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻂ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﺸﻖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﻧﻮﻋﯽ راﺑﻄﻪ ﯼ دﯾﺎﻟﮑﺘﻴﮑﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬راﺑﻄﻪ اﯼ‬ ‫ﮐﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد ﻧﺮم و ﻣﻼﻃﻔﺖ ﺁﻣﻴﺰ اﺳﺖ اﻣﺎ ﮔﺎﻩ از ﺣﻴﺚ وﺟـﻮدﯼ رذﯾﻼﻧـﻪ ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪ ،‬راﺑﻄـﻪ اﯼ ﮐـﻪ در ﺁن هـﺮ ﯾـﮏ از‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ راﺑﻄﻪ ﯼ ﻋﺸﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﻠﻄﻪ ﯼ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﮐﻪ ﻃﺮﻓﻴﻦ از ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ دارﻧﺪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺁن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ورزد‪ ،‬ﺁن را ﻣﻮرد ﺑﺎزﺑﻴﻨﯽ ﻗﺮار دهﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺁن را رد ﮐﻨﺪ‪ .‬از هﻤﻴﻦ روﺳﺖ ﮐـﻪ ﻋﺸـﻖ‪ ،‬ﺑـﺮﺧﻼف ﻋﻮاﻃـﻒ دﯾﮕـﺮ‪،‬‬ ‫وﻗﺖ ﻣﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻋﺸﻖ ﺑﮕﻮﯾﻴﻢ ﻓﻼﻧـﯽ ﭘـﺎﻧﺰدﻩ دﻗﻴﻘـﻪ ﻋﺎﺷـﻖ ﺑـﻮد اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ ﻋﺸـﻘﺶ رﻓـﻊ ﺷـﺪ)‬ ‫ﺳﺨﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺧﺸﻢ ﮔﻔﺖ‪ (.‬اﻣﺎ هﻴﭻ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺪان ﻣﻌﻨـﺎ ﻧﻴﺴـﺖ ﮐـﻪ ﭼﻴـﺰﯼ ﺑـﻪ اﺳـﻢ ﻋﺸـﻖ‬ ‫ﯾﮑﻄﺮﻓﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﯾﺎ ﻋﺸﻖ ﯾﮑﻄﺮﻓﻪ ﻋﺸﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺁن راﺑﻄﻪ ﯼ دﯾـﺎﻟﮑﺘﻴﮑﯽ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻤـﺎم ﻣﻘﺎوﻣﺘﻬـﺎ و ﺗﻌﺎرﺿـﻬﺎﯾﺶ‪،‬‬ ‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ دﻗﻴﻘﺎ ً ﺑﻪ هﻤﺎن ﻧﺤﻮ ﮐﻪ در دو روح ﺟﺎرﯼ اﺳﺖ در ﯾﮏ روح هﻢ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻤﮑﻦ‬ ‫اﺳﺖ از ﻗﻮّت و ﻏﻨﺎﯼ ﻣﺎﺟﺮا ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪال ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ادﻋﺎ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ از اﯾﻦ رهﮕﺬر ﻗﻮّﻩ ﯼ ﺗﺨﻴﻞ‬ ‫ﻏﻨﺎﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮔﻮﺗﻪ ‪ " ،‬ﻓﺮض ﮐﻦ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻋﺎﺷﻖ ﺗﻮ هﺴﺘﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ؟"‬ ‫در ﺟﺴﺘﺠﻮﯼ ﻧﻮﻋﯽ ﺷﻮرﻣﻨﺪﯼ )ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﯼ(‬ ‫ﻋﺸﻖ راﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬هﺮﭼﻪ هﻢ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ اش ﺑﮕﻮﯾﻴﻢ‪ ،‬هﻤﻮارﻩ ﻧﺰد ﺁدﻣﻴـﺎن ﮔﺮاﻣـﯽ ﺧﻮاهـﺪ ﺑـﻮد؛ زﯾـﺮا هﺮﭼﻨـﺪ‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﯽ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﻴﺮاهﻪ ﻣﯽ ﮐﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬و هﺮﭼﻨﺪ اوﺻﺎف رذﯾﻼﻧـﻪ را از دل ﻋﺎﺷـﻖ ﻧﻤـﯽ ﭘﻴﺮاﯾـﺪ‪ -‬ﺣﺘـﯽ ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﺎﯾﻪ ﯼ ﭼﻨﺎن اوﺻﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ -‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ هﻤﻪ هﻤﻮارﻩ ﻣﺴﺘﻠﺰم اوﺻﺎف ﺣﻤﻴﺪﻩ اﯼ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﺷـﺨﺺ ﺑـﺪون‬ ‫ﺁﻧﮑﻪ واﺟﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﺁن ﻋﺸﻖ را ﺑﻴﺎزﻣﺎﯾﺪ واﻗﻊ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ژان ژاﮎ روﺳﻮ‪ ،‬اﻣﻴﻞ )‪(٢٢‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻓﺮﺁﯾﻨﺪﯼ دﯾﺎﻟﮑﺘﻴﮑﯽ و دوﺳﻮﯾﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺗـﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻠﻨـﺪ و ﭘﺮﻧﻮﺳـﺎن ﺑـﻪ ﺗﺠﺪﯾـﺪ ﺗﻠﻘـﯽ ﻣـﺎ از‬ ‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﺴﯽ ﺑﻴﺶ از ﯾﮏ اﺣﺴﺎس اﺳـﺖ و ﺑـﻪ هـﻴﭻ وﺟـﻪ ﻟﺰوﻣـﯽ ﻧـﺪارد ﮐـﻪ‬ ‫اﻣﺮﯼ هﻮﺳﺒﺎزاﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﯾﺎ وﯾﺮاﻧﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ از اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﮕﻴﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ اﺳﺎﺳﺎ ً ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺸﻖ را در ﻧﻘﺶ ﯾﮏ رذﯾﻠﺖ ﻗﺮار دهﻴﻢ ﻧﻪ ﻓﻀـﻴﻠﺖ‪ .‬و‬ ‫اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ هﻢ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ اﺳﺎﺳﺎ ً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ و ﺷﮑﻞ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑـﻪ ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ از وراﯼ ﻧﮕﺎهﻬـﺎﯼ دﯾﮕـﺮﯼ ﺑـﻪ‬

‫‪mutual self-identification‬‬

‫‪22‬‬

‫‪126‬‬

‫ﻧﺤﻮ ﻣﺨﺎﻃﺮﻩ ﺁﻣﻴﺰﯼ ﺑﻪ ﭘﺎرﻩ اﯼ از ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻣﺘﺪاول از ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﯽ‬

‫‪١٢٧‬‬

‫ﺷـﺒﻴﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ اﯾـﻦ ﺗﻮﺟـﻪ و ارﺟـﺎع ﺑـﻪ ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ‬

‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﮐﻠﺒﯽ ﻣﺬهﺒﯽ ﯾﺎ ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﯾﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﺨﺺ ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ را از وراﯼ دﯾﮕـﺮﯼ‬ ‫ﻣﯽ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬و درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ هﻢ هﻤﭽﻮن ﻣﻮرد ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﯽ " ﺗﻤﺎﯾﺰﻣﻴﺎن ﺳﻮژﻩ و اﺑﮋﻩ" ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ژرف ﻧﮕﺮﯼ اﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﻃﺮﻓﻴﻦ از ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﺟﺎﻣﯽ ﮐﻠﺒﯽ ﻣﺸﺮﺑﺎﻧﻪ ﯾﺎ رذﯾﻠﺖ‬ ‫ﺁﻣﻴﺰ داﻣﻦ ﻧﻤﯽ زﻧﺪ‪ .‬ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺧﻮدﺷﻴﻔﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺁن دﯾﮕﺮﯼ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﻴﺎر واﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺁﯾﻨﻪ ﯼ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬و از هﻤـﻴﻦ روﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻋـﺎﻣﻼن ﻋﺸـﻖ ﺳﻠﺤﺸـﻮراﻧﻪ ﺁن را "ﺳﺮﺳـﭙﺮدﮔﯽ"‬

‫‪١٢٨‬‬

‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻧـﺪ )ﺑﺮﻗﻴـﺎس‬

‫ﺳﺮﺳﭙﺎرﯼ ﺷﺨﺺ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ( و از هﻤﻴﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪال‪ -‬ﮐﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﻣﻼزم ﺧـﻮد ﺷـﻴﻔﺘﮕﯽ اﺳـﺖ‪" -‬ﻋﺸـﻖ‬ ‫ﺷﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ"‬

‫‪١٢٩‬‬

‫را ﺗﺠﺮﺑﻪ اﯼ ﯾﮑﺴﺮﻩ ﻏﻴﺮﺧﻮدﺧﻮاهﺎﻧﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻋﺸـﻖ ﻓـﺎرغ از ﺧـﻮد‬

‫ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻣﺪارﯼ‬

‫‪١٣١‬‬

‫‪١٣٠‬‬

‫ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﺎ اﯾـﻦ هﻤـﻪ درﺗﻘﺎﺑـﻞ ﺑـﺎ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﻣﺎﯾﻪ ﯼ ﺑﺴﻂ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺷـﺎﯾﺪ داﻣﻨـﻪ ﯼ اﯾـﻦ ﺑﺴـﻂ ﭼﻨـﺪان ﻓـﺮاخ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬

‫هﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺪﮎ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻋﺸﻖ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ هﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﯾﻌﻨـﯽ ﺑﺴـﻂ ﻣﺤـﺪود اﻣـﺎ ﺷـﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ ﯼ ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ ﻓﻬﻤﻴـﺪ‪ .‬در ﯾـﮏ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯼ ﭼﻨﺪ ﭘﺎرﻩ و ﭘﺮﺗﺤﺮﮎ‪ ،‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ اﯾـﻦ ﻓﺮﺻـﺖ را ﻓـﺮاهﻢ ﻣـﯽ ﺁورد ﮐـﻪ ﭘﻴﻮﻧـﺪﯼ اﺳـﺘﻮار و ﻋﻤﻴـﻖ ﺑـﺎ‬ ‫دﯾﮕﺮان ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن‪ .‬اﻣﺮوزﻩ در ﺣـﻮزﻩ ﯼ اﺧـﻼق ﺑﺤﺜﻬـﺎﯼ زﯾـﺎدﯼ درﺑـﺎرﻩ ﯼ ﻧﻈﺎﻣﻬـﺎﯼ "ﺟﻤـﻊ ﮔﺮاﯾﺎﻧـﻪ" در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ در ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ًوﺟﻮد ﺟﻤﺎﻋﺘﯽ را ﮐﻪ ﺷﻮرﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑـﻪ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ‬ ‫اﻧﺪ و از ﺣﺪّ ﺣﻠﻘﻪ ﯼ ﮐﻮﭼﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﺪﻗﺖ ﮔﻠﭽﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﯽ روﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺮان ﮐﻨﻨﺪﻩ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﮕﻮﯾﻴﻢ ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ‪ ،‬ﻣﯽ‬ ‫ﯾﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ در ﺳﻮگ ﻓﻘﺪان ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﺗﻘﺪم ﻓﻀﺎﯾﻞ ﻋﺮﺻﻪ ﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ ﻣﺎﺗﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزﻩ ﻣﻘﺪم داﺷﺘﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺁن ﻣﺒﺪاﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻻﺟﺮم ﻣـﯽ ﺑﺎﯾـﺪ از ﺁن ﺁﻏـﺎز ﮐﻨـﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭼﻨﺪان در ﺷﻴﺪاﯾﯽ ﮐـﺎﻧﺘﯽ ﻣﺂﺑﺎﻧـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﮐﻠﻴـﺎت ﻣﺴـﺘﻐﺮق ﺷـﺪ ﮐـﻪ از اهﻤﻴـﺖ ﭼﺸـﻤﮕﻴﺮ ﺣﺮﮐـﺖ ﮐـﻮﭼﮑﯽ ﮐـﻪ‬ ‫ازﻣﺒﺪأ"ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺧﻮاهﯽ ِ ﺻﺮف" ﺑﻪ ﺳﻮﯼ‬ ‫" ﻋﻄﻮﻓﺖ ورزﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮﯼ" اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﻂ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ در ﺗﺠﺮﺑﻪ ﯼ ﻋﺸﻘﯽ اﻣـﺮﯼ‬ ‫ﮐﻢ داﻣﻨﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‪ ،‬درروزﮔﺎر ﻣﺎ ﮐﻪ ﻓﻀـﺎﯼ ﻏﺎﻟـﺐ ﺣـﺮص زدن ﺑـﺮاﯼ ﺧـﻮد و "ارﺿـﺎﯼ ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ" اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاﯼ ﺑﺴـﻴﺎرﯼ از‬ ‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻮﻓﻴﻖ روزﮔﺎر ﻣﺎ‪ ،‬اﯾﻦ اﻣﺮ هﻨﻮز از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻓﻀﺎﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﺎﯼ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاﯼ درهﻢ ﺷﮑﺴﺘﻦ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ اﻧﺰوا ﺁورﯼ ﮐﻪ وارث ﺷﺒﻬﻪ ﻧﺎﮎ ﭘﺎرﻩ اﯼ از ارزﺷﻬﺎﯼ ﺳﻨﺘﯽ ﻣﺤﺒﻮب ﻣﺎ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻋﺸﻖ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ رﻓﻴﻘﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺷﻔﻴﻖ ﺗﺮ از اﺣﺴﺎس اﻧﺰﺟﺎرﺟﻤﻌﯽ ﯾﺎ ﻧﻔﺮت ﻣﺸﺘﺮﮎ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﺎن وﻓﺎدار ﺑﺎﻗﯽ ﻣـﯽ‬ ‫ﻣﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﻮاﻗﻊ ﻓﻘﻂ ﺗﺎ ﺣﺪّ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪودﯼ اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﻴﻢ ﮐـﻪ ﻓﻀـﺎﺋﻠﻤﺎن ﺑـﻪ ﻧﺤﻮﻋﻤـﻮﻣﯽ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺷـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ ﺑﺴـﻴﺎرﯼ از‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﺎن در ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ اﺧﻴﺮ ﻣﺤﺮﻣﻴﺘﻬﺎﯾﯽ ﻧﻈﻴﺮ ﻋﺎﺷﻘﯽ را ﻣﻄﻠﻘﺎ ً واﺟﺪ ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ ﻧﻤﯽ داﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟـﯽ داوران ﻣﻨﺼـﻒ ﺗـﺮ ﺗﺼـﺪﯾﻖ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻋﺸﻖ ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ اﺳﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و درﺧـﻮر ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﯼ ﻧﻈﻴـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﯼ ﻣـﺎ‪ .‬اﮔـﺮ اﯾـﻦ ﻧﮑﺘـﻪ را ﺗﺼـﺪﯾﻖ‬ ‫ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻻﺟﺮم ﺑﺎﯾﺪ درﮎ ﺧﻮد را از ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺑﻴﻨﯽ ﻗﺮار دهـﻴﻢ‪ .‬ﭘـﺎرﻩ اﯼ از ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﻣﻬـﻢ‪ ،‬ﻓﻀـﺎﺋﻞ ]ﺳـﭙﻬﺮ[‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺘﯽ هﻴﻮم‪ ،‬را راهﻨﻤﺎﯼ ﺧﻮد ﻗﺮار دهﻴﻢ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﻨـﺪ ﺑـﻮدن‬ ‫ﻧﺰد ﻣﺎ "ﮔﻨﺠﻴﺪن در ﻣﺘﻦ" ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻣﻨﺶ ﻧﻴﮏ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺳﭙﻬﺮ ﺧﺼﻮﺻﯽ و از راﻩ ﻋﺸﻖ ورزﯾﺪن و ﻣﻮرد ﻋﺸﻖ واﻗﻊ‬ ‫ﺷﺪن ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﯾﻦ اﻣﺮ )ﭘﺎرﻩ اﯼ از( ﻓﻀﺎﺋﻞ را ذهﻨﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ذهﻨﯽ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ هـﺮ ﻟﺤﻈـﻪ‬ ‫ﺑﻪ رﻧﮕﯽ درﺁﻣﺪن‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻋﺠﻴـﺐ و ﻏﺮﯾـﺐ ﺑـﻮدن‪ ،‬ﯾـﺎ "ﺻـﺮﻓﺎ ً اﺣﺴﺎﺳـﺎﺗﯽ ﺑـﻮدن" ﻧﻴﺴـﺖ؛ ﺑﻠﮑـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎﯼ‬ ‫‪127‬‬

‫‪narcissism‬‬ ‫‪devotion‬‬ ‫‪129‬‬ ‫”‪“passion-love‬‬ ‫‪130‬‬ ‫‪selfless‬‬ ‫‪131‬‬ ‫‪selfishness‬‬ ‫‪128‬‬

‫‪23‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻧﻴـﮏ ﭼﻬـﺮﻩ اﯼ ﻋﻤـﻮﻣﯽ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻـﯽ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺿﻤﻨﯽ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﻨـﺪ ﮐـﻪ اﮔﺮﮐﺴـﯽ در ﻋﺮﺻـﻪ ﯼ ﺧﺼﻮﺻـﯽ ﺧـﻮب ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در ﻋﺮﺻـﻪ ﯼ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﯽ هﻢ ﺧﻮب ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻓﺮض ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺸﻖ ﻓﻀﺎﺋﻞ دﯾﮕﺮﯼ هﻢ ﻓﺮاﺗﺮ از اﯾﻦ "ﺑﺴﻂ ﺣﺪاﻗﻠﯽ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ" دارد‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ اﺣﺴﺎس ﺧﻮدﺁﮔـﺎهﯽ‬ ‫اﯼ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﻪ ﺟﻠﻮﻩ در ﺁوردن ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ هﻤﺮاﻩ اﺳﺖ و ﺁن ﺧﻮد ﺁﮔﺎهﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﯼ ﺧﻮد ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﺑـﻪ اﺣﺴﺎﺳـﯽ ﻣـﯽ‬ ‫اﻧﺠﺎﻣﺪ ﮐﻪ از ﺁن ﺑﻪ "ارﺗﻘﺎء و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺣﻮﯾﺸﺘﻦ" ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ) اﯾـﻦ ﻧﮑﺘـﻪ اﯼ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺧﻄﻴﺒـﺎن ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ در رﺳـﺎﻟﻪ ﯼ‬ ‫ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﯽ از ﺁن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان دورﻩ ﮔﺮد دوران ﺳﻠﺤﺸﻮرﯼ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ (.‬ﻋﺸﻖ ورزﯾﺪن ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ‬ ‫ازﺁﮔﺎهﯽ ﻋﻤﻴﻘﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ "ارزش" ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﻣـﯽ ﯾﺎﺑـﺪ و ﺗﻮﺟـﻪ زﯾـﺎدﯼ ﮐـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻓﻀـﺎﯾﻞ ﺧـﻮد )و ﻧـﻪ ﺻـﺮﻓﺎً‬ ‫ﻇﻮاهﺮش( ﻣﯽ ورزد – و در اﯾﻨﺠﺎ ﻋﺎﺷﻖ ﺷﺪن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻗﺪﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ ﺧـﻮﯾﺶ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﯽ دارد‪ ") .‬ﻣﺮا هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ هﺴﺘﻢ دوﺳﺖ ﺑﺪار" اﺑﺮاز ﻋﺸﻖ ﯾﺎ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﯽ ﺑﺮاﯼ ﻧﺤﻮﻩ ﯼ ﻋﺸـﻖ ورزﯾـﺪن ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻮﻋﯽ واﮐﻨﺶ دﻓﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪ (.‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺸﻖ ﺑﺎ ﻧﮕﺎهﯽ ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻼزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻮرﺗﯽ از‬ ‫ﯾﮏ اﯾﺪﻩ ﺁل ﺳﺎزﯼ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ )اﻟﺒﺘﻪ ﻟﺰوﻣﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ اﯾﻦ اﯾﺪﻩ ﺁل ﺳﺎزﯼ ﺁن اﺷﮑﺎل ﮐﻴﻬﺎﻧﯽ اﯼ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد ﮐﻪ‬ ‫در ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎﯼ اوﻟﻴﻪ ﯼ هﮕﻞ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ(‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮕﺎﻩ ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺜﺒـﺖ ﮐـﺎﻣﻼ ً ﺧـﻼف ﺑـﺪﺑﻴﻨﯽ ﮐﻠﺒـﯽ ﻣﺂﺑﺎﻧـﻪ و ﺑـﺪﮔﻤﺎﻧﯽ اﯼ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯼ ﺣﮑﻤﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯼ ﻣﺎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ واﻗﻌﻴﺖ هﻢ اﺷﺎرﻩ ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻋﺎﻃﻔﻪ اﯼ ﺑﻐﺎﯾﺖ اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺁﻓﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪-‬‬ ‫هﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧﻪ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ اﺣﺴﺎس ﺣﺴﺎدت و ﺁزردﮔﯽ اهﻤﻴـﺖ ﺑـﺎرزﺗﺮﯼ دارد‪ ) .‬اﯾـﻦ ﻓﻘـﻂ‬ ‫هﻮش و ﺧﺮد اﯾﺎﮔﻮ‬

‫‪١٣٢‬‬

‫ﻧﺒﻮد ﮐﻪ او را رﻗﻴﺐ اوﺗﻠﻠﻮ ﻣﯽ ﮐـﺮد؛ ﺣـﺲ ﺣﺴـﺎدت او هـﻢ ﻣﺤـﺮﮎ وﯼ ﺑـﻮد‪ (.‬اﻟﺒﺘـﻪ اﻟﻬـﺎم ﺑﺨﺸـﯽ‬

‫ﻋﺸﻖ و ﺷﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻓﺮﯾﻨﺶ ﮔﺮﯼ ﺑﺮﻣﯽ اﻧﮕﻴﺰد ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﺴﺘﻌﺪ و ﺧﻮش ﻗﺮﯾﺤﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺣﺘﯽ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﻋﺸﺎق ﻧﺎﻓﺮهﻴﺨﺘﻪ هﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان دﺳﺖ ﮐﻢ ﺗﻼش ﺑﺮاﯼ ﺑﻴﺎن ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ را دﯾﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از‬ ‫ﮐﻴﻔﻴﺖ ﻣﺤﺼﻮﻻت اﯾﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﻟﻬﺎﻣﺎت‪ ،‬ﻓﺮد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺒﻊ اﺳﺘﺎﻧﺪال‪ ،‬ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﺪ و اﻟﻬﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﻋﺸﻖ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﯽ ﺣﺪّ ذاﺗﻪ ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﯾﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﯼ ﺳﺘﺎﯾﺶ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺁﻣﻴـﺰ و ﺑﺴـﻴﺎر ﮐﻬـﻦ از‬

‫ﺑﯽ اﺣﺴﺎﺳﯽ‬

‫‪١٣٣‬‬

‫ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ واﻗﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣـﺎﯾﻠﻢ اﯾـﻦ ﻧﮑﺘـﻪ را هـﻢ ﻣﻄـﺮح ﮐـﻨﻢ ﮐـﻪ ﻋﺸـﻖ‬

‫روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﺻﺮﻓﺎ ً ﺑﺨﺎﻃﺮﺁﻧﮑﻪ اﻣﺮﯼ هﻴﺠﺎن ﺁﻓﺮﯾﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀـﻴﻠﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺪرت ﻣـﯽ ﺗـﻮان ﻓﻴﻠﺴـﻮﻓﯽ را ﯾﺎﻓـﺖ ﮐـﻪ ﺷـﻮر و‬ ‫هﻴﺠﺎن را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻴﻨﮕﺎرد) ﻧﻴﭽﻪ ﺑﺎرزﺗﺮﯾﻦ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﺜﻨﺎ اﺳـﺖ(‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﮔﻤـﺎن ﻣـﻦ ﺑﺴـﻴﺎرﯼ از ﻣـﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘـﺎ ً اﻧـﺮژﯼ ﯾـﺎﻓﺘﻦ‪،‬‬ ‫ﺳﺮزﻧﺪﮔﯽ‪" ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﮕﯽ" را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺁﻧﮑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁن ﭼـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و ﺻـﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺁﻧﮑـﻪ ﺁن ﺣـﺎل ﺗـﺎ ﭼـﻪ‬ ‫اﻧﺪازﻩ ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺑﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺧﻔﯽ‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻴﻤﺎﯼ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺒﻮس اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ﺣﮑﻤﺖ اﯾﻦ ادﻋﺎ ﺗﺮدﯾﺪ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺟﻨﺴﯽ دﺳـﺖ ﮐـﻢ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﻣـﯽ ﺷـﺪﻩ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺸﻖ روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ ﻋﺸﻘﯽ ﺟﻨﺴﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﮑﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن اﺧـﻼق ﺳـﻨﺘﯽ و‬ ‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎر را ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ اﺧﻼق‪ ،‬ﺳﮑﺲ ﻧﻴﺎزﯼ ﺑﻴﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﯾﯽ )ﻏﺎﻟﺒﺎ ً ﺣﻴﻮاﻧﯽ( ﮐﻪ‬ ‫ﻣــﯽ ﺑﺎﯾﺴــﺖ ﺗﺤــﺖ ﺿــﺒﻂ و ﻣﻬــﺎر درﺁﯾــﺪ‪ .‬وﻗﺘــﯽ ﺑــﺎ ﺳــﮑﺲ اﯾﻨﮕﻮﻧــﻪ ﺑﺮﺧــﻮرد ﺷــﻮد‪ ،‬دﺷــﻮار ﺑﺘــﻮان ﻓﻀــﻴﻠﺘﯽ در ﺁن ﯾﺎﻓــﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﯼ اﺧﻼﻗﯽ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺳﮑﺲ ﻋﻤﺪﺗﺎ ً ﺑﺮﻣﺤﻮر ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎﯼ ﺁن ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻋﺸﻖ ﺟﻨﺴﯽ‪ ،‬در ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﻮازﯼ ﺑﺮاﯼ ﺳﮑﺲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ دهﺪ اﻣﺎ ﺑﺎز هﻢ دﺷﻮار ﺑﺘﻮان ﺁن را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ دﯾﮕﺮﯼ هﻢ از ﺳـﮑﺲ‬ ‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺁﺷﮑﺎرا ﻣﻘﺒﻮل ﮐﺎﻧﺖ ﭘﺎﮐﺪاﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ دﺧﻮل ﺟﻨﺴﯽ ﯾﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﻋﻤﻞ ﺑﻴﻮﻟـﻮژﯾﮑﯽ اﺳـﺖ ) ﺑـﺮاﯼ‬ ‫‪Iago‬‬ ‫‪apatheia‬‬

‫‪24‬‬

‫‪132‬‬ ‫‪133‬‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﯾﺎ "زﻧﺪ و زاﯾﯽ" ﮐﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪان ﻓﺮﻣﺎن دادﻩ(‪ ،‬ﯾﺎ ﺻﺮﻓﺎ ً ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻔﺮﯾﺢ و ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﯽ اﺳﺖ ) ﮐﺎﻧﺖ اﯾﻦ ﺷـﻖّ دوم‬ ‫را ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺘﻨﻤﺎء دوﻃﺮﻓﻪ‬

‫‪١٣٤‬‬

‫ﻣﯽ داﻧﺪ‪ (.‬اﯾﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮ از ﺳﮑﺲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻘﻮّت ﻣﺮدود ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬در هﺮ دو ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﮑﺲ هﻴﭻ‬

‫ﺟﺎﯾﯽ در اﺧﻼق ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ ،‬و ﻋﺠﻴﺒﺘﺮ ﺁﻧﮑﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧـﻮد را هـﻢ ﺑـﺎ ﻋﺸـﻖ از دﺳـﺖ ﻣـﯽ دهـﺪ ) اﯾـﻦ هﻤـﺎن‬ ‫ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﺳﻠﺤﺸﻮراﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺁن روﺑﺮوﺳﺖ‪ (.‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﮑﺲ را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﻴﺎز ﯾﺎ ﻋﻤﻠـﯽ‬ ‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﯾﺎ ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﯽ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﮑﺲ ﻧـﻮﻋﯽ ﺑﻴـﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑﻴـﺎن ِ ﻟـﺬت ﯾـﺎ ﺗﺮﺟﻤـﺎن ﻧﻴـﺎزﯼ ﻓﻴﺰﯾﻮﻟﻮژﯾـﮏ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﻣﺤﺎط و ﻣﺤﻔﻮف ﺑﻪ اﯾﺪﻩ هﺎ و ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﺎن ﻣـﯽ دارد‪ .‬ﺳـﮑﺲ ﺧﺼﻮﺻـﺎ ً ﺑﻴـﺎن و ﺗﺮﺟﻤـﺎن ﻋﺸـﻖ‬ ‫اﺳﺖ) ﯾﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ)هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎ ً ﺳـﺎرﺗﺮﺑﻪ ﻧﺤـﻮ ﺗﮑـﺎن دهﻨـﺪﻩ اﯼ اﺳـﺘﺪﻻل ﮐـﺮدﻩ اﺳـﺖ( ﻓﻘـﻂ‬ ‫ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺎﺟﺮاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ اﯼ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻨﺠﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ )ﺗـﺎ ﺣـﺪّﯼ( ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﻼت ﺟﻨﺴﯽ و ﻧﻪ ﺑﺮﻏﻢ ﺁن ﺗﻤﺎﯾﻼت‪ .‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﯼ ﻧﻴﭽﻪ اﯼ ﻣﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ وﺟـﺪاﻧﮕﻴﺰ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و )ﺗـﺎ‬ ‫ﺣﺪّﯼ( هﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ)ﺷﮑﻞ ﺗﻠﻄﻴﻒ ﺷﺪﻩ اﯼ از اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ را در اﺳﭙﻴﻨﻮزا هﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ‪(.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﻧﮑﺎت ﯾﺎد ﺷﺪﻩ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻋﺸـﻖ اروﺗﻴـﮏ ﻧـﻮﻋﯽ ﻓﻀـﻴﻠﺖ "ﺗـﮏ ﺧـﺎل" و ﻣﻬﻤﺘـﺮ از ﺳـﺎﯾﺮ‬ ‫ﻓﻀﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼ ً ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﯾﻢ‪ .‬ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻌﺎرض ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﯾﮏ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﮐﺎﻣﻼ ً ﻓﺎﺳﺪ ﯾﺎ ﺑﻴﻤﺎر هـﻢ‬ ‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﺎﻣﻼ ً اﺳﺘﺜﻨﺎﯾﯽ واﺟﺪ ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ واﻧﻤﻮد ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ وﺳﻮاﺳﻬﺎ و ﻟﺬﺗﻬﺎﯼ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺎﺷﯽ از‬ ‫ﻋﺸﻖ در ﺳﻄﺢ درﮔﻴﺮﯼ هﺎ و اﺷﺘﻐﺎﻻت ﻋﻤﻮﻣﯽ هﻴﭻ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﯽ ﺁورد‪ ،‬اﮔﺮ از اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎد ﮐﻪ ﻋﺸـﻖ در ﻗﻠﻤـﺮو‬ ‫اﺧﻼق ﻣﻮرد ﺑﯽ ﻣﻬﺮﯼ و ﻏﻔﻠﺖ واﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﻴﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻋﻮاﻃﻒ ﻓﺮدﯼ ﺑﺎﯾﺪ در ﺳـﭙﻬﺮ ﻋﻤـﻮﻣﯽ ﺟـﺎﯼ‬ ‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯾﻬﺎﯼ ﺟﻤﻌﯽ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎرﯼ ﻏﻴﺮﻣﺴﺌﻮﻻﻧﻪ ﮐﺮدﻩ اﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻮرد ﻋﺸﻖ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﺑﺨﻮﺑﯽ روﺷﻦ ﻣﯽ ﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎدات ﺳﻨﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ذهﻨﻴﺖ ﮔﺮاﯾﯽ در اﺧﻼق‪ ،‬ﯾﺎ اﯾﻦ ادﻋﺎ ﮐﻪ ﺗﻤﺴﮏ ﺑﻪ ﻋﻮاﻃﻒ ﮐﺎرﯼ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺟـﺪﯼ و ﻗﺎﺑـﻞ ﻧﻘـﺪ و‬ ‫ﺳﻨﺠﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از ﮐﻮرﻩ ﯼ ﻣﺪاﻗﻪ و ﻣﻮﺷﮑﺎﻓﯽ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﺑﻪ در ﻧﻤﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺑـﺮﺧﻼف ﺣﺠـﻢ ﻋﻤـﺪﻩ ﯼ‬ ‫ادﻋﺎهﺎﯼ اﺧﻴﺮ در ﺣﻮزﻩ ﯼ "اﺧﻼق ﻓﻀﻴﻠﺖ ﮔﺮا"‪ ،١٣٥‬ﻋﺸﻖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻓﻀﺎﺋﻞ را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺻﺮﻓﺎ ً ﯾﮏ ﺧﺼﻠﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮد)‬ ‫زﯾﺮا ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ از ﺧﺼﻠﺖ "ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ" ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺸﻖ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﻪ واﻗﻊ ﻣﻬﺮ‬ ‫ﺑﻮرزد‪ ،(.‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺸﻖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ )ﺑﺮﺧﻼف ادﻋﺎﯼ ﻣﺜﻼ ً ﻓﺮاﻧﮑﻨﺎ‪ (٢٣)(١٣٦‬هﻤـﻪ ﯼ ﻓﻀـﺎﺋﻞ ﻣﺼـﺪاق اﺻـﻮل ﮐﻠـﯽ‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪﺗﻬﺎﯼ ﻣﺪﯾﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺪون هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ادﻋﺎ ﻣـﯽ ﮐـﺮدﻩ اﻧـﺪ ﮐـﻪ ذهﻨﻴـﺖ ﮔﺮاﯾـﯽ و ﻋﺎﻃﻔـﻪ در ﻗﻠﻤـﺮو‬ ‫اﺧﻼق ﻻﺟﺮم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺧﻮدﺧﻮاهﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ‪ ،‬هﺮج و ﻣﺮج‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬و وﯾﺮاﻧﮕﺮﯼ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﯾـﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫ﮐﻢ ﻣﺎهﻴﺖ ﻋﺸﻖ ﮐﺎﻣﻼ ً ﺧﻼف اﯾﻦ اﻣﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺧﻮدﺧﻮاهﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑـﻪ در ﻏﺎﻟـﺐ ﻣـﻮارد ﻟﻄﻴـﻒ و‬ ‫ﺧﻼق اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺄﮐﻴﺪ وﺳﻮاس ﮔﻮﻧﻪ اﯼ ﮐﻪ در اﺧﻼق ﺑﺮ ﻋﻴﻨﻴﺖ و ﺑﺮاﺑﺮﯼ ِ ﻓﺎرغ از ﺟﻨﺒـﻪ هـﺎﯼ ﺷﺨﺼـﯽ‬

‫‪١٣٧‬‬

‫ﻣﯽ رود‪ ،‬هﺪف ﻋﺸﻖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﺷﻖ ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﺧﺎص را ﺑﺮﻣﺴـﻨﺪﯼ ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎدﻩ رﻓﻴـﻊ ﺑﻨﺸـﺎﻧﺪ و ﺧﻮﯾﺸـﺘﻦ را ﺑـﺮ‬

‫ﻣﺒﻨﺎﯼ ﺁن ﺷﺨﺺ دوﺑﺎرﻩ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺮون ﺷﻮﯾﯽ از ﮔﻤﻨﺎﻣﯽ ﺟﻬﺎن اﺧﻼﻗﯽ ﮐﺎﻧﺘﯽ ﺑﻴﺎﻓﺮﯾﻨﺪ و در ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐـﻪ هﺮدوﺑـﺎهﻢ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺒﺎﻟﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﮔﻮاهﯽ دهﻬﺎ هﺰار روﻣﺎن ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ اﻧﮑﺎر ﮐﺮد ﮐﻪ ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاهﻪ‬ ‫رود‪ .‬ﻋﺸﻖ در ﺣﻮزﻩ ﯼ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ هﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﯾﻪ وﺻﻞ ﺑﺎﺷﺪ و هﻢ ﻣﺎﯾﻪ ﯼ ﻓﺼـﻞ‪ ،‬هـﻢ ﻣـﯽ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺮ ﻏﻨـﺎﯼ‬ ‫زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻴﻔﺰاﯾﺪ هﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺁن را وﯾﺮان ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺁرﯼ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﺮاﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ دﯾـﺮﯼ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬ ‫ﻓﮑﺮﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ زﻧﺪﮔﯽ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺁﻣﻴﺰ زﻧﺪﮔﯽ اﯼ ﺳﺎدﻩ و ﻓﺎرغ ازﭘﻴﭽﻴﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻧﻴﭽﻪ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﺛﺮ هﻨﺮﯼ اﯼ‬ ‫روﻣﺎﻧﺘﻴﮏ؟ زﯾﺮا ﻋﺸﻖ هﻤﺎﻧﻘﺪر ﮐﻪ ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺧﻼﻗﻴﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﭙﻬﺮ ﺗﺨﻴﻞ ﻧﻴﺰ هﺴﺖ‪.‬‬

‫‪134‬‬

‫‪mutual masturbation‬‬ ‫”‪“virtue ethics‬‬ ‫‪136‬‬ ‫‪Frankena‬‬ ‫‪137‬‬ ‫‪impersonal eqiality‬‬ ‫‪135‬‬

‫‪25‬‬

‫ﯾﺎدداﺷﺘﻬﺎ‬

:‫*ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‬

Ethical Theory: Character and Virtue, Midwest Studies in Philosophy 13, pp. 12-31.

I. Kant, The Groundwork of the Metaphysics of Morals, trans. H. J. Paton (New

.١

York: Harper & Row, 1964),p. 67(p. 13 of the standard German edition).

Plato, The Symposium, trans. W. Hamilton (London: Penguin Classics, 1951), p. 43 .٢ A. Schopenhauer, The world as Will and Representation, trans., E. Payne(New York, 1958), quoted .٣ in Sexual Love and Western Morality, ed. D. Verene (New York: Harper & Row, 1972), p. 175.

La Rochefoucauld, Maxims, trans. J. Heayd ( Boston and New York: Houghton Mifflin, 1917), no.68. .۴ I. Kant, Lectures on Ethics, trans. L. Infield (Indianapolis, 1963),p. 164. .۵ J. Milton, Paradise Lost (New York: Random House, 1969), bk. 8, lines 383-85. .۶ F. Nietzsche, The Antichrist, trans. H. Kaufmann (New York, 1954), sect.11. .٧ Bernard Williams, :Morality and the Emotions,” in Problems of the Self (Cambridge: Cambridge .٨ University Press, 1973).

Richard Taylor, Good and Evil ( New York: Macmillan, 1970), p. xii. .٩ Barbara Herman, “The Practice of Moral Judgment,” Journal of Philosophy 82, no. 8 (1985). .١٠ Bernard Gert, The Moral Rules (New York: Harper & Row, 1973), p. 143. .١١ Edward Sankowski, “Love and Moral Obligation” and “Responsibility of Persons for Their Emotions,” .١٢ in Canadian Journal of Philosophy 7 (1977): 829-40.

G. W. F. Hegel, Early Theological Manuscripts, trans. T. Knox (Philadelphia: University of .١٣ Pennsylvania Press, 1971), p. 305.

Amelia Rorty, “Explaining Emotions,” in Explaining Emotions (Berkeley: University of California .١۴ Press, 1980).

M. Nussbaum, “The Speech of Alcibiades,” Philosophy and Literature 3, no. 2(1979). .١۵ Ibid., and Michael Gagarin, “Socrates’ Hubris and Alcibiades’ Failure,” Phoenix 31(1977). .١۶

26

I. Singer, The Nature of Love, Vol. 2 (Chicago: University of Chicago Press, 1986), pp. 35-36. .١٧ Ibid. .١٨ Denis de Rougemont, Love in the Western World (New York: Harper & Row, 1974). .١٩ Singer, Nature of Love, pp. 22-23. .٢٠

Symposium, 64. .٢١ J. J. Rousseau, Emile, trans. A. Bloom (New York: Basic Books, 1979), p. 214. .٢٢ William Frankena, Ethics (Englewood Cliffs, N. J.: Prentice-Hall, 1973), and in a newsletter to .٢٣ University of Michigan Philosophy Department alumni.

www.cheragh.pglo.org editor@pglo.org

27