BOGAZI(IfNDE YA SAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA^LAR
m ..I STANBUL
BUYUK^EHIR BELEDIYESI
BOGAZ!CfNDE YASAYAN TAKIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
]Ai.; UL AGAc VE PEYZAJ
www.istanbulagac.com.tr
2010
Li
4
BOGAZICI'NDE YA$AYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
"Anit agacIarimiz asirlardir Bogazici'nde tarihimize taniklikediyorit Sevgili Istanbullular, Anit agaclar Istanbul'umuzun vazgecilmez ve korunmasi gereken dogal degerlerindendir. Bu agaclarin bircogu tarihi oneme sahipken bircogu da sosyal ve kulturel yonden onem arz etmektedir. Osmanli Devleti'nin kurucusu Osman Bey ruyasinda cinar agacini gormu ve cinar geli^en tarihsel surecte Osmanli Devleti'nin sembolu haline gelmistir. 5anli ecdadimiz gittigi her yere cinari da goturmu^, yapmi oldugu mimari eserlerin yani ba^ina cinari dikmi^tir. cinar gibi daha bir cok agar da tarihi, sosyal ve kulturel olaylara taniklik etmi^tir. Hikayeler anlatilmi^tir bu agaclarimiz hakkinda. Kimisi bulundugu yoreye adini vermi5ken, kimisi bulu^malar icin mekan olu^turmu^tur. Istanbul Buyuk^ehir Belediyesi olarak cevreyi cok onemsiyoruz. Bu konuda bircok yatirimlar ve ba^arili cali^malar gercekle^tirdik ve gercekle^tirmeye de devam ediyoruz. Istanbul'umuzu lalelerle, ciceklerle, agaclarla ve goz alabildigince ye^il alanlarla susledik. Turn bu yeni cali^malarimiz yaninda tarihi dogal mirasimiz olan anit agaclarimizi da unutmadik. Anit agaclarimizi korumak ve ya^atmak icin universitelerimizin il gili bolumleri ile bircok cali^ma yaptik. Bu kapsamda ozellikle Bogazici'nde yer alan anit agaclarimizi ve korunmaya deer agaclarimizi tek tek tespit ettik. Tarihimize taniklik etmi olan anit agaclarimizin bir kismini hikayeleri ve efsaneleri ile bu kitapta bir araya getirdik. Boylece anit aga4larimizi ve sahip olduklari sosyal ve kulturel degerleri ortaya cikarmayi ve bu degerleri gelecek ku^aklara aktarmayi amacladik. Kitabin hazirlanmasi ve yayinlanmasinda emegi gecen turn arkada^larima tebrik ve te^ekkurlerimi sunuyor, eserin faydali olacagina turn kalbimle inaniyorum. Turn Istanbullulara saygi ve sevgilerimle...
Kadir TOPBAS Buyuk^ehir Belediye Ba^kanl
I
BOGAZIC DE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
"Asirlik AgacIar, Istanbul'un ce^itli semtlerindeki varliklariyla gecmi^ten gunumuze i^ik tutuyorlar" Degerli Aga4 Dostlari, Tarih boyunca bir cok medeniyete ba^kentlik yapmi^, kulturel mirasi bakimindan son derece zengin Istanbul'umuzun, tarihsel dokusunu koruma cali^malarl hlzla devam etmektedir. Bu baglamda asirlarca suren hayatlariyla, bu tarihi surece taniklik eden anit agaclarlmlzln yeri onemlidir. Bulunduklari semte adini verecek kadar kentle ozde^le^en, hikayeleri kulaktan kulaga gunumuze kadar gelen anit agaclar, korunmasi gereken en onemli canli kultur mirasimizdir. Tarihi surer icinde o gunun onemine binaen dikilen agaclar, o anin kimi zaman co^ku ve heyecanini, kimi zaman huznu ve kederini gunumuze ta^imi^tir. Her birinin ayrl bir hikayesi olan bu agaclar, o donemin gizli fakat gunumuzun canli taniklaridir. Tarihi ve kulturel mirasimizin en kiymetli varllgl olan asirlik agaclar, Istanbul'un ce^itli semtlerinde sessiz fakat magrur varolu^larini, her turlu etkiye ragmen gunumuze kadar surdurmu^lerdir. Anit agaclarin korunmasinda en onemli etken; bulundugu yerdeki halkin agaca yukledigi anlam ve sahiplenme duygusudur. Equp'teki 600 yllllk 41nar aga ci ndan, Sultan Ahmet cinarl'na, Fatih'in Tali cinari'ndan 1300 yillik $ehzadeba^i cinar'Ina kadar her biri Istanbul halki icin son derece onemlidir. Bu agaclarin varllklari devam etikce, boyut ve gorkemleri arttikca insan ve toplum psikolojisi uzerindeki etkisi de o derece artmaktadir. Bu yuzden bu agaclarin bundan sonra da hayatlarini devam ettirmeleri ikin, tespit, tescil ve kayit altina alinmalari onemlidir. Istanbul'da anit olarak kaydedilen bir cok agar olmasina kar^in bu alanda yapilmi kapsamli bir cali^ma bulunmamaktadlr. Bu tali mamlzda; ehrimizde bulunan anit agaclarin yang sera, varllklarini surdurebildikleri takdirde belki de anit agar olabilecek "korunmaya deer agaclarin" tespitiyle ilgili de kapsamli bir call^ma yapllmitir. Bu kitap, Istanbul'da yer alan anit agaclarin tu rn ozelliklerini, guncel fotograflarini, hikayelerini ve gravurlerini bulabileceginiz kapsamli bir cali^mayi icermektedir. Gunumuz Istanbul'unda ye^il alan call^malarinl hizli ve ba^arill ekilde gercekle^tirip, gelecege olan yatirimini en guzel ekilde ortaya koyan Istanbul Agac ve Peyzaj A.S., gecmi5ten gunumuze kadar gelen en onemli kultur varliklarimiz olan anit agaclarimiza da sahip cikmayi hedeflemi^tir. Sonuc olarak; hedefimize ula^ma yolunda gercekle^tirdigimiz bu eserin son derece faydali bir kaynak eser olacaglna inaniyor, katkisi olan tu rn arkada^larlma te^ekkurlerimi sunuyorum. Saygllarlmla
Eyyup KARAHAN Istanbul Aga4 ve Peyzaj A.5. Gene] Muduru
BOGAZICt'NDE YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
I c INDEKILER -----------------------------------
13
2- ISIN AMACI ve KAPSAMI ------------------------------------------------------------------------
17
3- ANIT ve KORUNMAYA DEER AGAC KAVRAMLARI ILE BIR -----------_ AGACI ANIT YAPAN OZELLIKLER -_______
19
1- GIRIS
------------------- 20
3. 1- Anit ve Korunmaya Deger Agac Kavramlari
3.2-Agaclari Anitla^tiran Ozellikler _____________________________________________________________ ______ _ __
3.2.1-Fiziksel Boyut ve Gorsel Ozellikler _____________________________________________________________________
21
22
3.2.1.1- Fiziksel Boyutlar Yonunden Anit Agaclar____________________________________________________
22
3.2.1.2- Gorsel Ozellikler Ybnunden Anit Aga4Iar ____ _ _ _ __ _
24
- ----------------------------------- -
3 .2.2-Sosyal ve Kulturel Ozellikler -------------- ------------------------------------------------------- ---------- -----_
3.2.2.1- Mistik Yonu ile Anit Agaclar
25 25
3.2.2.2-Tarihsel Yonu ile Anit Agaclar --------------______-_______________-____-_-____-__-__--____- ______
30
3.2.2.3- Mitoloji ve Destanlardaki Yonu ile Anit Agaclar ----------------------------------------- --------
38
3.2.2.4- Folklorik Yonu ile Anit Agaclar
43
3.2.2.5- Sanata KatkiYonu
-----_
il e Anit A^a^lar
3.2.2.6- Bilimsei Ara^tirmalara Katki Yonu
-________ _
He
---------------------------------- ------
Anit Agaclar
56 57
3.2.2.7- Ekoturizm Yonu ile An it Agaclar
4- BOGAZICI'NDE TARIHE TANIKLIK EDEN ANIT AGACLAR -------------------
4.1.2- Serviler ------------------------------------------------------------
4.1.3- Me^eler------------------------------------------------4.1.4- camlar
------------
61 62
__________-___
4.1-Anitsal Agac Turlerinin Botanik Ozellikleri ve Yayili^lari _____________ 4.1.1- cinarlar
51
-
----------------
------
-------- - _---
----------------------------------- ------
------------------------------------------- ------
62 64
64 66
4.1.5- Atkestaneleri
67
4.1.6- Di5budaklar
68
4.1.7- Sedirler----------------------------------------------------------------------------------------- ------
69
4.1.8- Manolyalar
----------------- ------
70
4.1.9- Mabet Agaci ------------------------------------------------------------------------------------ ------
71
4.1.10- Sakizlar ----------------------------------
72
------------
--- - ---- -
------- ------
4.1.11- Ihlamurlar --------------------------------------------------------------------------------------- ------
73
BOGAZICf N DE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
4.2- Sariyer'de Zamanin Gorkemli Taniklan ---------------------------------------4.2.1- Sariyer'in Anit Agaclari .... _.---------------------------------------------------------------------4.2.2-Konumsal Durum ve Ula^im__________ -_-_--------------_ ---------------------------
75 76 115
4.3- Be^ikta^'da Zamanin Gorkemli Taniklan______________________--------_---------------------------------_
121 122 1 42
4.3.1- Be^ikta^'in Anit Agaclari -----------------------------------------------------------------------------4.3.2- Konumsal Durum ve Ula^im------------------------------------------------ _ _ -----------------------4.4- Uskudar'da Zamanin Gorkemli Taniklan--------------------------------------------._--- _--__----------4.4.1- Uskudar'in Anit Agaclari-------------------------------------------------------- -4.4.2- Konumsal Durum ve Ula^im -------_-__ 4.5- Beykoz'da Zamanin Gorkemli Taniklan 4.5.1- Beykoz'un Anit Agaclari-----------------------
----------------
-------------------
---------------------------------------------4.5.2- Konumsal Durum ve Ula^im--------------------------------------------------------------------------
1 45 1 46 179 1 83 1 84 241
5- ANIT AGACLARIN TESPIT, TESCIL VE KORUNMALARI ------------------------ 247 5.1-Anit Agaclarin Tespit ve Tescil Sureci--_---_
-------__
_-------_
-------------------------- 248
5.2- Anit Agaclari Tehdit Eden Faktorler ve Koruma Onlemleri ---------- 248 5.2.1-AnitAgaclarin Varligini Tehdit Eden Faktorler-------------------------------------------------------- 248 5.2.2- Koruma Onlemleri------------------_--------------------------------------- 249 - ------ 252 5.3-Anit Agaclarda Bakim ve Muhafaza___---------------------------------------------------5.3.1- Dikili Kuru Agaclarin Muhafazasi (Tahnit) ----------------------------------------------------- 252
6- YARARLANILAN KAYNAKLAR
254
0
jt
y 7,sn t r
Manolya / Sariyer
4
BOGAZICI'NDE YA$AYAN TAR H ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
ONSOZ "Kultur mirasimizin ya^ayan temsilcileri, bulunduklari yoreye oz ki mlik ve ayricalik kazandiriyor" Oskudar-Uckuyular'daki "A^iklar cinari" ornegin. Golgesinde el ele ve diz dize saatlerce oturulurken kurulan hayalleri sonradan unutan vefasiz sevgiliye, yureklerden yukselen o co^ku dolu anlari yeniden animsatmak i4in besteciye ilham kaynagi olmu^tur. Bursa Orhan Camii avlusundaki "Eskicibaba cinari" ise; kutsal ve mistik mekanlarin insan ruhunun derinliklerinde kipirdattigi mistisizmi Bursa'da Zaman adli iirinde anlatan Ahmet Hamdi Tanpinar'a ilham vermi^tir.
Hic ku^ku yok ki, ya^adigimiz cografyayi bizlere vatan yapan, bu topraklar uzerindeki ortak gecmi^imizdir. Bu gecmi^i toplum belleginde canli tutan varliklar ise, tarihsel surer icinde yuzlerce olaya taniklik eden doga ve kultur anitlarimizdir. Bu mirasin bir parcasi olan anit agaclar, yuzyillar oncesinden gunumuze ta^idiklari toplumsal anilar ile bulundugu yoreye oz kimlik ve ayricalik kazandiran canli taniklardir. cevremizdeki cami, turbe ve mezarlik gibi mistik ve kutsal alanlarda, eski kulliyelerde ya da kook ve saray bahcelerinde sikca kar^ila^tigimiz bu tanidik yuzler, ortalama insan omrunun 15 - 20 kati uzunluga ula5an ya^lari ile gunumuzde artik unutulan pek cok tarihsel olayin yuz yi ll ar icinden suzulup gelen sessiz taniklaridir. cekildikleri ko^elerde oylece bekle^irken, kimileri umut olur insanlara, kendisinden mucizeler beklenir. Devasa govdelerinde zaman icinde ortaya cikan ilginc patalojik olu5umlarin kendilerine kazandirdigi ayricaliktan oturu, devlet gucunun, kudret ve otoritesinin simgesi olarak algilanir eski toplumlarda. Gunumuzde ise, daha evrensel boyut kazanmi^tir anitsal agaclarin simgeselligi. Ornegin, 5000 yil once yitip giden eski orman zenginliginin anisini canli tutmak igindir Lubnan Bayragi'ni susleyen ya5li Sedir agaci. Keza, uluslararasi dostluklarin ve uzun omurlu bir dunya bari^i arzusunun ifadesidir, 1945 Yilinda San Fransisko'da yapilan Birle^mi Milletler toplantisinda uye ulkeler delegasyonuna Sekoya tohumlarinin dagitilmasi. Ve yine ayni du^uncenin daha ku4uk ve fakat gok yaygin bir ba^ka yansimasidir, son zamanlardaki nikah torenlerinde davetlilere agar fidanlarinin verilmesi.
Size sunulan bu eser, Istanbul Bogazi ongorunum alani icinde bulunan anitsal nitelikli ve korunmaya defier agaclarin bugunku durumunu tespit amaciyla yapilan ozgun bir cali^manin urunu olup, soz konusu 4ali^manin kucuk bir bolumunu olu^turmaktadir. cali^madan gudulen ama4, cali^ma alaninda mevcut anitsal nitelikli agaclar hakkinda mevcut tarihsel, mistik ve folklorik bilgileri toplum ile payla^maktir. Bu arada, anit agar niteligi ta^imasa da 4e^itli ozellikleri (Egzotik olma ve nadir bulunma, bilimsel acidan onem ta^ima, kent siluet ve peyzajini tamamlayarak gorsel kaliteyi yukseltme vb. gibi) nedeniyle korunmaya defier olan agaclarin tespitlerini yaparak tescillerini saglamaktir. Eserin ortaya 4ikmasinda emegi gegen Bogazigi In^aat Mu^avirlik A.S. (BIMTA5) ve Istanbul Aga4 ve Peyzaj A.5. (AGAR A.5.) de 4ali^an cok sayida teknik personele ayri ayri te^ekkur ederim. cali^mayi ilgililerin ve doga severlerin begenisine sunarken, canli kultur mirasimizin bu nadide varliklarinin gelecek nesillere ula^tirilmasi igin gereken koruma ve bakimlarinin aksamadan yuruyecegi konusundaki inancimi sizlerle payla^ir, eserin bu konuda gali^ma yapacaklara faydali olmasini dilerim.
Kultur mirasimizin bu ya^ayan temsilcilerinin bireysel duygulara tercuman oldugu da gozlenir zaman zaman. 5iirler yazilir, arkilar bestelenir onlar icin.
Prof. Dr. Unal ASAN
11
r
.^^sec
t;T
^^^
y41 F
^
l^.
`S
..
^.k
+X
d
r..
I
r, +
x
'+
Y
=r.
^
r
•
Mabet Agaa / Sariyer
BOGAZICVNDE YA SAYAN TA RjH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA^LAR
GIR15
BOGAZICI'N DE
YA$AYA N TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
du^uncelerini olumsuzle^tirmenin bir yolu olarak gormu^tur (ASAN 1993; BOYDAK ve ASAN 1995).
Ugte ikisinin denizlerle kapli olmasi nedeniyle uzaydan bakildiginda mavi bir top gorunumunde algilanan dunyamiz; kati, sivi ve gaz halindeki cansizlar ile bitki, hayvan ve insan gibi canlilarin kar^ilikli ili^ki ve etkile^im halinde bulundugu devasa bir kureden ibarettir. Evrensel zekaya sahip olan insan, bu kurenin temel ogesi ve asil sahibi konumundadir. 4unku, yerkurede bulunan varliklar arasinda suregelen dogal dengeyi zekasi ile etkileme gucune sahip olan tek varlik insandir. Uzayin gorkemli buyuklugu kar^isinda kugucuk bir nokta olmasina kar^in, biz insanlar yine de dev aynasinda goruruz dunyamizi. Genlerimizde ifrelenen kalitsal bilgi mirasi, bizi surekli evrenin merkezi imi^iz yanilgisi icinde tutar ve uzerinde ya^adigimiz topragi bizimle ozde hale getirerek, bizleri ona baglar.
Ulusal kult ve mitlerin bir parcasi da destanlardir. Destanlar, bir milletin kultur mirasinin parlayan yildizlaridir. cogu kez hayal ve gercegin birbirine kari^tirildigi bu soylemler, yeni nesiller igin sayisiz mesajlarla doludur. Tarihsel gaglar iginde geriye gittigimizde, her buyuk imparatorlugun kurulu yillarini anlatan bir destanla kar^ila^iriz. Ornegin, Roma Imparatorlugu'nun temeli Remus ve Romulus karde^leri emziren bir di^i kurt uzerine oturur. Bu simge, biraz degi^ik bicimde Gokturk Imparatorlugu'nun kurulu^unu anlatan Ergenekon Destani'nda da kar^imiza gikar. Ancak, bu temel tali her zaman hayvan motifi olmaz elbette. Nitekim; unlu Turk destani Oguzname'de iki ulu Kayin agacinin butun Oguz neslinin atasi oldugu belirtilir. Keza; Osmanli Imparatorlugunun Kurulu^ Destani'nda da dev bir agag simgesi ile kar^ila^iriz. Bu si mge Osmanli Hanedani uzerinde oyle bir etki birakmi^tir ki, butun padi^ahlar kazandiklari zaferler anisina bu olaylarin gectigi yerlere cinar ve Servi agaclari dikmi^tir. Bursa, Edirne ve Istanbul'daki anit agaclarin hemen tamami, o gunlerin canli taniklaridir.
Anitsal nitelik ta^iyan devasa agaclar, kultur mirasinin ya^ayan taniklari olarak bu baglamda ozel bir konuma sahiptir. Normal insan omrunun 15 - 20 kati uzunlugunda ya^am suresine sahip olan bu agaglar, hem unutulmu^ zamanlarin karanlik tuneli icinden suzulup gelen 900 1000 yillik hayatlari boyunca tanik olduklari tarihsel olaylardan ve hem de zamanin kendilerine kazandirdigi gorkemli gorunu^lerinden oturu, insan ruhu ve bilincinde once merak ve hayranlik, sonra da takdir ve sayginlik duygusu uyandiririlar (ASAN 1991).
Eskilerin gelecek ku^aklar ile ileti^im kurmada kacinilmaz bir yol olarak gordukleri bu davrani bigimini gunumuzun cagda toplumlarinda da izliyoruz. Ornegin, 1945 yilinda Amerika'da yapilan Birle^mi Milletler toplantisinda uye ulkeler delegasyonuna Sekoya tohumlari dagitilmasi, uzun omurlu bir dunya bari^i arzusunu i fade igindir. Keza, nikah torenlerinde davetlilere fidan verme davrani^ini da bu baglamda algilamak ve omur boyu mutluluk du4uncesinin bir ifadesi biciminde yorumlamak gerekir.
Bu agaglarin zaman icinde boyutlarl degi^ip gorkemleri arttik4a, birey ve toplum psikolojisi uzerinde biraktigi etki de yukselir. Yukselen bu etki aga ci daha da anitla^tirir. Anitla^an agag toplumu daha gok etkiler. Boylece; toplum ve agac arasinda, zaman icinde kar^ilikli bir etkile^im sureci olu^ur. Aga ci n dogal omrune ko^ut bu etki giderek evrenselle^ir dil, din, irk ve zaman gozetmeksizin butun belleklerde derin izler birakir. Bu duygular, geng beyinlerde bir taraftan soya baglilik, yurt ve ulus sevgisi kavramlarinin dogup geli^mesine yardim ci olurken, bir taraftan da doga sevgisi ve cevre bilincinin olu5um surecini hizlandirir.
Dunyanin en zengin flora merkezi olan ulkemizde 9000 den fazla otsu ve odunsu bitki dogal olarak bulunmaktadir. Bu baglamda kivang verici olan ve en az flora zenginligimiz kadar onemli sayilan ikinci husus da, mevcut turlerin yakla^ik %30'unun sadece ulkemizde gorulebilen endemik turler olu5udur. Bir ba^ka anlatimla, Anadolu'nun degi^ik yorelerinde kar^imiza gikan 3000 bitki turunu dunyanin ba^ka yerlerinde gorme olanagl bulunmamaktadir (ASAN 1998; 2001).
Anit aga4larin toplum psikolojisi uzerindeki etkisinin en belirgin kanitini ilkel klanlarda goruruz. Bu klanlar, devasa boyutlu agaclari kendilerine totem kabul etmenin, kucuk toplumlarinin guc ve kudretini arttigina inanmi^lardir. Keza, unlu filozof Pluton' da ogretilerini uzun ya^ami^ servi aga4larindan elde edilmi levhalar uzerine kazitma yi ,
14
4
BOGAZICI7NDE
YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Ozellikle gap ve boy gibi dogrudan gaze hitap eden fiziksel ozellikler bu konuda en etkin belirleyicidir. Ancak, izleyenlerde takdir ve hayranlik duygusu uyandirmak suretiyle birey ve toplum psikolojisini etkilese de, bu iki olgut, yani cap ve boy, bir agaci anitla^tirmak ion yeterli degildir. cunku anit aga4larin ku^aklar arasinda bag kurabilecek uzunlukta dogal omre sahip olmasi da zorunludur. Salt bu zorunluluk nedeniyledir ki, Kayak, Sogut, Kizilagag gibi a jaclar ne denli hacimli ve gorkemli olursa olsunlar anit sayilamazlar (ASAN 2007).
Ancak, yurdumuzun dogal bitki ortusu, yazili tarihin bilindigi 5000 yildan bu yana surekli tahrip edilmi^tir. Bugun tam bir step gorunumunde olan Ig Anadolu'nun yakin zamanlara kadar ormanlarla kapli oldugu yazili belgelerle ve bilimsel ara^tirmalar ile sabittir. Yerle^im alanlarinin hemen biti5iginde oldukca iddetli suren bu doga tahribi, da g ba5larindaki ormanlarda da gercekle^mi^tir. Ancak, salt kesilip ta^inmasindaki gucluklerden oturu, kimi orman alanlarina bugun dahi girilemedigi icin, buralardaki dogal yaps henuz bozulmami^tir. Bu alanlarda biyolojik omurlerinin ust sinirina kadar gelebilen bazi agaclar, yak, gap ve boy itibariyle olaganustu boyutlara ula^abilmi^tir. Yerle^im alanlari icinde veya hemen biti^iginde ise; yine bazi agaclar ya kutsal ve mistik mekanlarda yer almalarindan, ya onemli tarihsel olaylara taniklik etmelerinden, ya da yore folklor ve kulturunde ozel yeri bulunmalarindan oturu normal ya^amlarini surdurerek gunumuze kadar ula5abilme ansini elde edebilmi5tir. Bir kismi 500 yillik turbelerin yaninda bir turbedar gibi, bir kismi yikik manastir duvarlarinin dibinde yalniz ve huzunlu beklerken, bir kismi yuzyillara meydan okuyan cami avlularinda minareler He boy olgu^mektedir (DALGI ve YALTIRK 1999).
Diger taraftan, call ve bodur aga4 formunda olan (Kermes Me^esi, $im^ir, Sandal vb.gibi) ve ne kadar ya^arsa ya^asin, cap ve boy gibi gorsel olgutler yonunden doyurucu olmayan, yore kulturu ve tarihi acisindan herhangi bir anlam ta^imayan ya^li agaglar da, bilimsel acidan ne denli onemli olursa olsun anit agag sayilmazlar. 4unku, eser albenisini arttiran renkli 4icekleri veya ilginc bir yaprak olu^umuna sahip degilse, kendisini izleyen siradan insanlar icin betonla5an cevrede ye^ili ve dogayi animsatan canli bir varlik olma di^inda hicbir anlam ifade etmezler. Agaclara anitsal nitelik kazandiran ikinci grup ozellikler ise, ilgili agaca atfolunan moral ve kulturel ayricaliklardir. Fiziksel boyutlar yonunden olaganustu sayilmasa da, yore kulturunde olumlu veya olumsuz, gercek veya hayal urunO, mistik veya folklorik bir oykuye sahip olmak, ya da yoresel veya ulusal tarihte kimi olaylar ile ozde^ hale gelmek ve onlara taniklik etmek de agaclara anitsal nitelik kazandirmaktadir. Bugun cami, mescit ve turbe avlularinda kar^ila^ilan devasa cinarlar, Serviler ve Ihlamurlar, hep bu mistik kulturun bizlere armagan ettigi birer dogal mirastir (ASAN ve UZUN 1994).
Bulundugumuz cografyayi vatan yapan, ya^anan ortak gecmi5imizdir ku^kusuz. Ortak gecmi^i toplum belleginde surekli canli tutan ise, tarihsel caglar icinde yuzlerce olaya taniklik eden dogal ve kulturel anitlarimizdir. Degi^ik toplumlarin birbirine olan ustunlukleri bu mirasin zenginligi ile olculdugu icindir ki, dunyanin hemen her yerindeki toplumlar sahip olduklari bu hazineyi olanaklarinin tamamini seferber ederek korur.
Anit agar, sahip oldugu ozelliklerden oturu her turlu onlem alinarak mutlak surette korunmasi ve dogal miras olarak gelecek nesillere birakilmasi zorunlu olan agagtir. Kamu yarari acisindan en yuksek degere sahip olan bu agaglar, amaci ne olursa olsun her turlu gevre duzenlemelerinde "Muhafazasi Mutlak Zorunlu" olan objeler niteligindedir. Hicbir gerekce ile kesilmeleri ya da bir ba^ka yere ta^inmalari mumkun degildir.
Anit agaclarin bilimsel tanimi "Yak, cap ve boy itibariyle kendi turunun aliilmi olculeri uzerinde boyutlara sahip olan, yore folklorunde, kultur ve tarihinde ozel yeri bulunan, gecmi ile gunumuz, gunumuz ile gelecek arasinda ileti^im saglayabilecek uzunlukta dogal omre sahip olan agaclar anit agaclardir" bigiminde yapilmaktadir (ASAN 1992).
Hic ku^ku yok ki, anitsal nitelik ta^imasalar da, yerle^im alanlarinin icinde ve hemen biti indeki ye5il doku uzerinde bulunan, dogal peyzaji butunleyerek gorsel
Bu tanimdan da anla^ilacagi uzere, bir agao anit yapan ozelliklerin ba^inda fiziksel boyutlar gelmektedir.
15
4
BOGAZICI'NDE YASAYAN TA RIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Bu noktada gozetilmesi gereken en onemli ol4ut, "Ustun Kamu Yarari" dir. Bu nedenle, korunmasi mutlak zorunlu olan "Anit Agar" ile 4e^itli ozelliklerinden oturu korunmasinda fayda gorulen "Korunmaya Deer Agar" kavramlarini birbirine karitirmamak gerekmektedir.
kalitesini yukselten, tek veya sera ve gruplar halindeki agaclar da ozellikle buyuk ehirler ve metropoller i4in hayati onem ta^imaktadir. Toplum sagligi ve cevre etigi yonunden, bu agaclarin da koruma altina alinmasinin geregi tarti^masizdir. Ancak, ustun kamu yararinin ortaya cikmasi halinde bunlarin ta^inmasi, bunun mumkun olamamasi halinde ise kesilerek kendilerinden vazgecilmesi mumkundur. Koruma statulerinde gorulen bu farklilik nedeniyle, salt varliklarini garanti altina alabilmek amaciyla, boyle agaclari anit aga4 statusu i4ine sokmanin teknik ve bilimsel acidan yanli olacagi ortadadir. Ornegin, kent ula^im sisteminde yeni bir duzenleme ya da okul, hastane veya kamu yonetimi icin gerekli bir bina kompleksinin in^asina olanak vermek amaciyla, bu agaclarin, koruma degeri daha du^uk olan ayri bir statusu altinda du^unulmesi gerekmektedir.
Istanbul Bogazl ongorunum alani icinde bulunan anitsal nitelikli ve korunmaya defier agaclarin bugunku durumunu tespit amaciyla yapilan bu cali^ma, Istanbul Buyuk^ehir Belediyesi'ne bagli Agac A.S. birimi tarafindan gercekle^tirilmi^tir. cali^madan gudulen amac, hem daha once 4e^itli kurum ve ara^tirmacilar tarafindan birbirinden bagimsiz olarak yapilan cali^malar da belirlenen anitsal nitelikli agaglarin bugunku durumunu topluca gorerek eski bilgileri guncellemek, hem de bu agaclar hakkinda mevcut tarihsel, mistik ve folklorik bilgileri toplum ile payla^maktir.
16
4
BOGAZICI 7 N DE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
I S IN AMACI
I 5 IN KAPSAMI
Istanbul Bogazi ongorunum alani icinde bulunan anitsal nitelikli ve korunmaya defier agaclarin bugunku durumunu tespit amaciyla yapilan bu cali^ma, Istanbul Buyuk^ehir Belediyesi'ne bagli Istanbul Aga4 ve Peyzaj A.5. i^tiraki tarafindan gercekle^tirilmi*tir. cali^madan gudulen amac, hem daha once 4e^itli kurum ve ara^tirmacilar tarafindan birbirinden bagimsiz olarak yapilan cali^malarda belirlenen anitsal nitelikli agaglarin bugunku durumunu topluca gorerek eski bilgileri guncellemek, hem de bu agaclar hakkinda mevcut tarihsel, mistik ve folklorik bilgileri toplum ile payla^maktir. Bu arada, anit agar niteligi ta^imasa da 4e5itli ozellikleri (Egzotik alma ve nadir bulunma, bilimsel acidan onem ta5ima, kent siluet ve peyzajini tamamlayarak gorsel kaliteyi yukseltme vb gibi) nedeniyle korunmaya defier olan agaclarin tespitlerini yaparak tescillerini saglamaktir.
Sunulan 4ali^manin kapsami, Bogazici'nin dort ilcesi olan Sariyer, Be^ikta^, Uskudar ve Beykoz ilcelerinin ongorunum alani icinde kalan anit agaclari kapsamaktadir. Ancak, ongorunum alani icinde kalmamalarina ragmen cali^manin Bogazici'ndeki anit agaclarin durum tespiti olmasi nedeniyle daha once tespiti yapilmi bazi onemli agaclarin da bu baglamda degerlendirilmesi uygun ve gerekli bulunmu^tur. cali^ma amacina uygun olarak eserin dort ana ba^lik altinda kaleme alinmasi uygun gorulmu^tur. Birinci ba^lik altinda anit ve korunmaya defier aga4 kavramlari agiklanmi tir. Ikinci ana ba^lik altinda bir agao anit yapan ozelliklere dikkat 4ekilmi^tir. Bogazici ongorunum alani icinde bulunan anitsal nitelikli aga4larin turler itibariyle siniflandirilmasi ve bu agaclarin cali^ma alanini kapsayan dart ilcedeki orneklerinin ozel tanitimi ucuncu ana ba^likta ele alinmi^tir. Tur gruplari itibariyle her bir agag ayri ayri ele alinarak once fiziksel, konumsal ve sosyokulturel ozellikleri hakkinda gorsel, sozel ve sayisal bilgilere yer verilmi^, sonra da toplu bir degerlendirmeye olanak vermek amaciyla bazi ozet tablolar ve haritalar duzenlenmi^tir. Dorduncu ana ba^lik, anit agaclarin tespit ve tescilinde izlenen prosedure ve bu agaclarin varligini tehdit eden zarar faktorleri ile koruma onlemlerine ayrilmi^tir.
17
Havuzba5i cnari / Uskudar
ANIT VE KORUNMAYA DEGER AGAR KAVRAMLARI ILE BIR AGACI ANIT YAPAN OZELLIKLER
4
BOGAZiC!'N DE
YA$AYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
ANIT VE KORUN MAYA DEER AA4 KAVRAMLARI Anit agaclarin bilimsel tanimi "Yak, gap ve boy itibariyle kendi turunun allilmi olculeri uzerinde boyutlara sahip olan, yore folklorunde, kultur ve tarihinde ozel yeri bulunan, ge4mi ile gunumuz, gunumuz ile gelecek arasinda ileti^im saglayabilecek uzunlukta dogal omre sahip olan agaclar anit agaglardir" bi4iminde yapllmaktadlr (ASAN 1992). Bu tanim, Turk Standartlar Enstitusu tarafindan da kabul gormu olup anit agaclarin secim ve tespitinde kullanilmasi uygun bulunmu^tur (TSE 2005). Bu tanimdan da anla^ilacagl uzere, bir agaci anit yapan ozelliklerin ba^inda fiziksel boyutlar gelmektedir. Ozellikle cap ve boy gibi dogrudan goze hitap eden fiziksel ozellikler bu konuda en etkin belirleyicidir. Ancak, izleyenlerde takdir ve hayranlik duygusu uyandirmak suretiyle birey ve toplum psikolojisini etkilese de, bu iki olcut, yani gap ve boy, bir agaci anitla^tirmak icin yeterli degildir. 4unku anit agaclarin ku^aklar arasinda bag kurabilecek uzunlukta dogal omre sahip olmasi da zorunludur. Salt bu zorunluluk nedeniyledir ki, Kavak, Sogut, Kizilaga4, gibi aga4lar ne denli hacimli ve gorkemli olursa olsunlar anit sayilamazlar (ASAN 2007).
nitelik kazandirmaktadir. Bugun cami, mescit ve turbe avlularinda kar^ila^ilan devasa cinarlar, Serviler ve Ihlamurlar, hep bu mistik kulturun bizlere armagan ettigi birer dogal mirastir (ASAN ve UZUN 1994). Agaclara anitsal nitelik kazandiran ozelliklerin ayrintili incelemesi bir sonraki alt ba^llkta ele allnacaktlr. Anit aga4, sahip oldugu ozelliklerden oturu her turlu onlem allnarak mutlak surette korunmasi ve dogal minas olarak gelecek nesillere birakilmasi zorunlu olan agactir. Kamu yararl acislndan en yuksek degere sahip olan bu agaglar, amaci ne olursa olsun her turlu 4evre duzenlemelerinde "Muhafazasi Mutlak Zorunlu" olan objeler niteligindedir. Higbir gerekce ile kesilmeleri ya da bir ba^ka yere ta^inmalari mumkun degildir. Hig ku^ku yok ki, anitsal nitelik ta^imasalar da, yerle^im alanlarinin icinde ve hemen biti^igindeki ye*il doku uzerinde bulunan, dogal peyzaji butunleyerek gorsel kalitesini yukselten, tek veya sera ve guruplar halindeki agaclar da Ozellikle buyuk 5ehirler ve metropoller icin hayati onem ta^imaktadir. Toplum sagligi ve gevre etigi yonunden, bu agaclarin da koruma altina alinmasinin geregi tarts masizdir. Ancak, ustun kamu yararinin ortaya cikmasi halinde bunlarin ta^inmasl, bunun mumkun olamamasi halinde ise kesilerek kendilerinden vazgecilmesi mumkundur. Koruma statulerinde gorulen bu farklilik nedeniyle, salt varliklarini garanti altina alabilmek amaciyla, boyle agaclari anit agag statusu icine sokmanin teknik ve bilimsel a4idan yanli olacagi ortadadir. Ornegin, kent ula^im sisteminde yeni bir duzenleme ya da okul, hastane veya kamu yonetimi igin gerekli bir bina kompleksinin in^aslna olanak vermek amaciyla, bu agaclarin, koruma degeri daha du^uk olan ayri bir statusu altinda du^unulmesi gerekmektedir. Bu noktada gozetilmesi gereken en onemli ol4ut, "Ustun Kamu Yarari" dir. Bu nedenle, korunmasi mutlak zorunlu olan "Anit Agar" ile ce5itli ozelliklerinden oturu korunmaslnda fayda gorulen "Korunmaya Defier Agag" kavramlarini birbirine kari^tirmamak gerekmektedir.
Diger taraftan, 4ali ve bodur agag formunda olan (Kermes Me^esi, im^ir, Sandal vb.gibi) ve ne kadar ya^arsa ya^asin, cap ve boy gibi gorsel olgutler yonunden doyurucu olmayan, yore kulturu ve tarihi acislndan herhangi bir anlam ta^imayan ya^li agaclar da, bilimsel agidan ne denli onemli olursa olsun anit agar sayllmazlar. cunku, eger albenisini arttlran renkli gicekleri veya ilginc bir yaprak olu^umuna sahip degilse, kendisini izleyen siradan insanlar igin betonla^an cevrede ye^ili ve dogayi animsatan canli bir varlik olma diinda higbir anlam ifade etmezler. Agaclara anitsal nitelik kazandiran diger ozellikler ise, il gili agaca atfolunan moral ve kulturel ayricaliklardir. Fiziksel boyutlar yonunden olaganustu sayilmasa da, yore kulturunde olumlu veya olumsuz, gercek veya hayal urunu, mistik veya folklorik bir oykuye sahip olmak, ya da yoresel veya ulusal tarihte kimi olaylar ile ozde^ hale gelmek ve onlara taniklik etmek de aga4lara anitsal
20
4
BOGAZCI'N DE
YASAYA N TAI-11H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
v
BIR AGACI AN IT YAPAN OZELLi KLER 1945 Yilinda San Fransisko'da yapilan Birle^mi Milletler toplantisinda uye ulkeler delegasyonuna Sekoya tohumlarinin dagitilmasini ve yine, cogu zaman yazili ve gorsel basinda izledigimiz gibi; yaban ci ulkeleri ziyaret eden devlet buyuklerine fidan diktirilmesini, boyle bir davrani^in evrensel ornekleri olarak algiliyoruz. Keza, son zamanlardaki nikah torenlerinde davetlilere fidan verilmesini de, ayni du^uncenin daha kucuk ve fakat cok yaygin bir ba5ka yansimasi olarak gozlemliyoruz.
Agaclari anit yapan ozellikler; a) fiziksel boyutlar, b) gorsel ayricaliklar c) moral ve kulturel degerler biciminde uc grupta ele alinir. Bir agaon anit olarak tespit ve tescili icin bu ozelliklerden en az birisine sahip olmasi gerekir. cevremizdeki agaclar arasinda anitsalligi kabul edilen agaclar incelendiginde bunlarin genellikle hem fiziksel boyutlar itibariyle sira di i olduklari, hem de sosyo-kulturel acidan bazi ayricaliklara sahip olduklari gorulur. cogu orneklerde oldugu gibi, esasen, anit agaclarin gunumuze kadar ya^ami olma nedenlerine bakildiginda, bu nedenlerin ayni zamanda soz konusu agaca anitsal nitelik kazandiran ozellik oldugu anla^ilir. Ornegin, tarihsel veya kutsal bir mekanda bulunan agacin ya^lanarak devasa boyutlara ula^abilmesi, o agacin orada bulundugu icin ozel olarak korunmasi nedeniyledir.
Agaclara anitsal nitelik kazandiran ikinci grup ozellikler; genetik bozukluklardan veya kok, govde ve dallarinda bocek, mantar, hayvan ve insan zararlari ile olu^an patolojik veya genetik farkliliklaridir. Bu agaclar, sergiledikleri farkli dallanma bicimleri, iki ve daha fazla govdeden olusan kutlelerdeki sira di^i kayna^ma ekilleri, devasa kok ve govdelerinde zaman icinde ortaya cikan ilginc olu^umlari ile kendilerini izleyenlerin belleginde ayni nesne ve simgeleri cagrI tiran ve bir ba^ka ornegi bulunmayan agaclardir. cinar ba^ta olmak uzere Mete ve Kestanelerde cok sik kar5ila^ilan bir anitsal ozellik turudur.
Anit agaclarin birey ve toplum psikolojisi uzerindeki etkileri, bu agaclarin hem cinslerine oranla olaganustu boyutlu ve uzun omurlu olmalarindan kaynaklanmaktadir. Gercekten de insan omrune oranla 15-20 kata ula^an ya^lari ile bu agaclar insan ruhu ve bilincinde once merak ve hayranlik, sonra da takdir ve sayginlik duygusu uyandirmaktadir. Nitekim, bugun dunyaca unlu Sekoyalarin fiziksel olcutler dirnda hicbir ozelligi yoktur. Yurdumuz ormanlarinin yuksek daglik kesimlerinde boyle agaclarin cok sayida ornegi bulunmaktadir.
Agaclari anit yapan ucuncu grup ozellikler ise ilgili agaclarla ili^kilendirilen moral ve kulturel ayricaliklardir. Fiziksel boyutlar yonunden olaganustu sayilmasa da, yore kulturunde olumlu veya olumsuz, gercek veya hayal urunu, mistik veya folklorik bir oykuye sahip olmak, ya da yoresel veya ulusal tarihte kimi olaylar ile ozde^ hale gelmek ve onlara taniklik etmek de agaclara anitsal nitelik kazandirmaktadir. Bugun cevremizdeki mistik ve kutsal mekanlarda, eski kulliyelerde, kook ve saray bahcelerinde sikca kar^ila^tigimiz devasa cinarlar, Serviler, Sedirler ve Ihlamurlar, hep bu mistik kulturun bizlere armagan ettigi hirer dogal mirastir.
Hic ku^kusuz, anit agaclarin toplum uzerindeki bu etkisinin temel nedeni gorkemli gorunu^leri yaninda cok uzun omurlu olmalaridir. Toplum uzerinde anit agaclarin yarattigi bu etkinin kokeni antik caglarin ilkel klanlarina dayanir. Bu klanlarin anit agaclari totem yapma du^uncesi, klan omrunu olabildigince uzatma arzusundan kaynaklanmi^tir. Bu davrani biciminin daha evrensel boyut kazanarak gunumuzde de surdugunu goruyoruz. Ornegin, Lubnan'da oldugu gibi, kimi ulkelerin uzun omurlu devlet du^uncesiyle bayraklarini agac motifleriyle susledigine, kimi ulkelerin de, uluslararasi dostluklarin ve uzun omurlu bir dunya bari^i arzusunun ifadesini uzun omurlu agar tohumlari ile dile getirdiklerine tanik oluyoruz.
Yurdumuz, bulundugu cografya ve sahip oldugu topografya nedeniyle biyolojik ce^itlilik bakimindan cok zengindir. Bu zenginlik agac turlerine de yansidigi icindir ki, Ayifindlgindan Me^eye, Porsuk aga ci ndan Ardica kadar her agac turunun anitsal nitelik ta^iyan bireylerini Turkiye'de gormek mumkundur. 21
4
BOGAZIC1'NDE
YASAYA N TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Yapilan anit agar tespitleri incelendiginde, devasa Sedir, Ardis, Karagam ve Kayinlann daha gok orman alanlarinda tek agar ya da orman parcalari halinde, cinar ba^ta olmak uzere Servi ve Me^elerin yerle^im alanlan igi ve civarindaki kutsal ve mistik mekanlarda tek agaglar halinde bulundugu gorulur. Kahramanmara^'in Hartlap Bolgesi'ndeki Kasim Dede Mezarligi, gbgOs caplari 1,4 - 1,5 m., boylari 40 - 45 m., sayilari 50 civarinda olan anit Sedirler ile, Antalya Ibradi'daki eski mezarlik, gogus 4aplan 2,0 - 2,5 m., boylari 20-22 m., sayilan 17 adet olan Kestaneler He kapli olmasina kar^in, kutsal ve mistik mekanlarin ana turn Servi, cinar ve Me^edir. Fethiye Incirkoy Eski Mezarhgi'nin tamami Kizilcam'dir. Turkiye'nin en boylu Sedir ve Kizilgamlari bu mezarliklarda bulundugu igin, her iki alan da genetik rezer y olarak ayrilmi ve bili min hizmetine sunulmu^tur.
cali^mamizin bu bolumunde anitsal nitelikli agaclar "Fiziksel Boyut ve Gorsel Ozellikler" yonu ile ele alinmi^tir. Bu baglamda anit agaclarin once cap, boy ve yak gibi fiziksel boyutlari incelenecek, sonra da bu agaclarin goze hitap eden ve izleyenlerin belleginde ayni simgeleri cagritiran ozelliklerine dikkat 4ekilecektir.
1 - FIZIKSEL BOYUTLAR YONUN DEN ANIT AGA^LAR Normal insan omrunun 15-20 kati uzunlugunda ya^am suresine sahip olan anit agaglar, hem unutulmu^ zamanlarin karanlik tuneli iginden suzulup gelen 9001000 yillik hayatlari boyunca tank olduklari tarihsel olaylardan ve hem de zamanin kendilerine kazandirdigi gorkemli gorunu^lerinden oturu, insan ruhu ve bilincinde Once merak ve hayranlik, sonra da takdir ve sayginlik duygusu uyandirirlar (ASAN 1991). Bu agaglarin zaman icinde boyutlari degi^ip gorkemleri arttikga, birey ve toplum psikolojisi uzerinde biraktigi etki de yukselir. Yukselen bu etki agaci daha da anitla^tirir. Anitla^an agag toplumu daha cok etkiler. Boylece; toplum ve aga4 arasinda, zaman icinde kar^ilikli bir etkile^im sureci olu^ur. Agacin dogal omrune ko^ut bu etki giderek evrenselle^ir dil, din, irk ve zaman gozetmeksizin bi tun belleklerde derin izler birakir. Bu duygular, gen4 beyinlerde bir taraftan soya baglilik, yurt ve ulus sevgisi kavramlarinin dogup geli^mesine vesile olurken, bir taraftan da doga sevgisi ve 4evre bilincinin olu^um surecini hizlandirir.
Turkiye'de degi^ik kurumlar tarafindan tescil ettirilen anit agar sayisi yakla^ik 1000 -1500 adet civarindadir. cali^malar tamamlanmadigi icin bu sayinin artmasi beklenmelidir. Mevcut tespite gore anit agaglarin yakla^ik yarisi cinardir. cinar ile Osmanli arasindaki organik bag nedeniyle, bu turun anitsal orneklerini Bursa, Edirne ve Istanbul ba^ta olmak uzere Anadolu'nun hemen her yerinde gormek mumkundur. Ancak, Osmanli'nin ba^^ehri olmalarindan oturu, bu uc ilimiz civarindaki anit 4inarlarin sayisi diger illerimizden belirgin bigimde fazladir.
FIZIKSEL BOYUT VE GORSEL
OZELUKLER
Bolu ili, Saccilar Koyu mezarliginda bulunan bir mete agacinda saptanan fiziksel boyutlar ile bu boyutlarin insan psikolojisi ve inane dunyasinda biraktigi etkiler uzerine yapilan bir degerlendirme a^agida verilmi^tir. Mengen ilcesi, Mamatlar Koyu Yaylasi'ndaki Mamatlar Me esi ile cankiri ili, Yaprakli ilcesi, Koyu'ndeki Kaba Mete, bu degerlendirmenin yapildigi tarihte henuz kefedilmemi oldugu icin, bu agaglar 1992 yilinda yapilan degerlendirme sirasinda dikkate alinamami^tir.
Giri bolumunde gerekceleri aciklandigi uzere, anitsal nitelik ta^imasalar da, buyuk ehirler ve metropoller icin hayati onem ta^iyan ve ye^il dokunun ayrilmaz parcasi olarak gorsel peyzajin kalitesini yukselten bazi tek veya sera ve guruplar halindeki agaglarin da dogal cevre adina korunmalari zorunludur. Ancak, hem bilimsel acidan 4ok onemli olanlarin, hem de dogal 4evre yonunden korunmalarinda toplumsal fayda gorulen bu agaclarin, koruma degeri daha du^uk olan ayri bir statu altinda du^unulmeleri ongorulmektedir. Korunmasi mutlak zorunlu olan "Anit Aga4" ile "Korunmaya Defier Agar" kavramlanni birbirinden ayirma noktasinda yararlanilan
Saccilar Mesesi Bolu ve civarindaki en kalin gapli ikinci Mete agaci, Sa4cilar Koyu'ndedir. Ormanolik literaturumuzde anitsal nitelikli Me^elere alt en kalin gap rekoru 3,5 m He
tek olgut, "Ustun Kamu Yarari" dir.
22
BOGAZIO'NDE YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Istanbul - Yildiz Parki'ndaki bireye aittir. Ancak, sozu edilen bu aga4 1,5 m yukseklikten itibaren catal govde formuna sahip oldugundan fazla gorkemli degildir. Bir ba^ka kalin Mee ise, Bursa - Armutkoy Mezarligi'ndadir. Ancak, 2,8 m gap ve 24,5 m boya sahip olan bu bireyin govde kalinligi ve gorkemi, Uzerindeki kanser urlarindan ileri gelmektedir. Bu nedenle, hem tek bir govde olmasi ve hem de uzerinde anormal patalojik i^kinlik ve kanser urlarinin bulunmamasi nedeniyle, Me^eler arasinda en kalin cap rekoru, imdilik Bolu ili, Saccilar Koyunde bulunan Me^eye (Quercus robur) aittir. Bu agacta tarafimizdan yapilan ayrintili olculer a^agida oldugu gibidir (ASAN, 1992, S.19). 8,70 m 1,3 m yuksekligindeki cevre 2,78 m 1,3 m yuksekligindeki cap 20,00 m Boy 950-1000 yil Tahmini yak Tepe alani 346 m2 60 m3 Dikili govde hacmi 75 Ton Taze agirlik (Govde, dal ve yaprak ile birlikte yakla^ik) `^ekil 1: Saccilar Me^esi (U. ASAN Ar*ivinden) Anit Me^ede yak tahmini, ortalama yillik halka kalinligi 3 mm/yil kabul edilerek yapilmi^tir. Dikili govde hacmi ( /4)x d 2 .h.f formuiU ve f = 0,5 alinarak hesaplanmi^tir. Taze agirlik ise, govde + tepe agirligi halinde, govde agirliginin 1,5 kati olarak tahmin edilmi^tir.
Atalarimizin Anadolu'ya geli^ine, Selguklu ve Osmanli imparatorluklarinin kurulu ve coku^lerine tanik olmu^, Ortalama insan omru 65 yil hesabiyla, bulundugu yerde tam 15 neslin gelip geci^ini izlemi^. Simdi bir de dort tarihsel cag boyunca surdurOlen bu dopdolu hayatin; agirligi ortalama 1,0 - 1,5 gr, hacmi yakla^ik 1 cm 3 olan bir tohum tanesi He ba^ladigini du^unelim. Bir varlik ki;
Simdi isterseniz, Saccilar Me^esi icin yukarida siralanan sayisal degerleri daha somut ve anlamli hale getirelim. Saccilar Me^esi oyle bir agag ki; Ortalama boyu 1,75 m olan alti insan bir araya gelse, bu agacin govdesini ancak sarabiliyor, Kerestesi ile, kapisindan penceresine ortalama buyuklukte be ev yapilabiliyor, KUtlesi, ortalama yuk kapasitesi 15 ton olan be kamyon ile ancak ta^inabiliyor,
Kucucuk bir kutle He ire ba^lami^, Ya^adigi uzun yillar boyunca, hacmini yakla5ik 60 milyon, agirligini 75 milyon defa buyutmu^, Verdigi milyonlarca tohum ile dogal bereketin ve yaratici gucun simgesi olmu^. Bu degerlendirmeden de anla^ilacagi uzere, sera di^i boyutlara sahip anit aga4lar, birey ve toplum psikolojisi ve inane dunyasinda biraktigi etkiler lie kendilerine gosterilen saygi ve hayranligi 4oktan hak etmektedir.
Bu devasa boyut, bu hacim, ve bu olaganustu kutle canli bir organizmaya alt. Oyle bir canli ki; - Tarihsel sure4 iginde karanlik ortagagrn sonlarinda ci mlenip ye^ermi^, 23
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TAPH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
cinar ba^ta olmak uzere Mete ve Kestanelerde 4ok sik
2 - GORSEL AYRICALIKLAR YONUNDEN ANITAGA^LAR
kar^ila^ilan bir anitsal ozellik turudur (Sekil 3 / a ve b).
Agaclara anitsal nitelik kazandiran ikinci gurup ozellikler; genetik bozukluklardan, kok, govde ve dallarinda bocek, mantar, hayvan ve insan zararlari ile olu^an patolojik veya genetik farkliliklaridir. Tamamen gaze hitap eden boyle ozellikleri bulunan agaclar, sergiledikleri farkli dallanma bicimleri, iki ve daha fazla govdeden olu^an kutlelerdeki sera di^i kayna^ma ekilleri, devasa kok ve govdelerinde zaman icinde ortaya cikan ilging olu5umlari il e kendilerini izleyenlerin belleginde ayni nesne ve si mgeleri cagri^tiran ve bir ba^ka Ornegi bulunmayan agaclardir. Ingiltere'nin guneyinde bulunan ve govdesi okuz ba^ini andiran bir Mete, Baden- Wurttemberg Eyaleti'nde, kadin gogsunu cagri^tirdigi i4in "Ormanin Anasi" olarak anilan Kayin, ya da kalitsal ozelliginin kendisine verdigi i^e benzerligi nedeniyle "5i*e Agaa" ornekleri dunyaca unludur.Benzer ilginc olu^um ornekleri He ulkemizde de kar^ila^mak mumkundur. SamsunBafra'daki Side benzeri Di^budak, Florya Ataturk Ormani'ndaki anitsal Sakiz'in govdesindeki mask ve Dilek Yarimadasi - Buyuk Menderes Deltasi Milli Parki'ndaki Nero Koyu Mevkiinde, dale insan gorunumunde olan Mete agacini bu baglamda Orneklemek mumkUndur. (Sekil 2)
Sekil 3: Ilgin4 Govde Olu^umlari Nedeniyle Anitsal Ozellik Kazanan Aga4larina Turkiye'den Ornekler a) Kestanede Ilginc Govde Olu^umu, b) cinarda ilging KOk Olu^umu
5ekil 2: Ilgin4 GOvde Olu^umlari Nedeniyle Anitsal Ozellik Kazanan Agaglara Turkiye'den Ornek Mask (U.ASAN Ar^ivinden)
(U.ASAN Ar^ivinden)
24
4
BOGAZICIINDE
YA$AYAN TA [ZH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Butun dunya milletlerinin kulturunde ve hemen hemen butun dinlerde gorulen bu kutsal agar motifi, "Kozmik Agac" olarak da anilir. Hi4 ku^kusuz, hayat aga ci kavrami eski Turk toplumlarinin hic birisinde kimi ilkel klanlarda oldugu gibi kendisine tapilan bir nesne degil, tanrisalligi gagri^tiran ve tanrinin algilanigina yardimci olan, kendisine ula^mada vasita olarak kullanilan kutsal bir simge olarak kabul gormu*tur (ERGUN 2004, s.391).
SOSYAL VE KULTUREL OZELLIKLER 1- MISTIK YONU ILE ANIT AGA^LAR Anitsal nitelige sahip agaclarin insan bellegindeki mistik yonunu one 4ikaran kulturel mirasin temelleri, binlerce yil once ya^ayan ilkel klanlarin agar kultune kadar inmektedir. Bati dillerindeki kelime anlami tapma, tapinma, din, dini toren, ibadet ve ayin olarak aciklanan kult terimini Turk kulturunde dini toren veya ayin olarak anlamak gerekir. cunku, Turkler arasinda kutsal aga4, da, su vb gibi nesneler Tanrinin kendisi olarak degil, onu sembolize eden ve kendisi ile baglanti kurmada insana yardimci olan vasita olarak kabul edilmektedir. Nitekim, ne eski Turk inan ci terk edilmeden once, ne de bugun kimi ilkel klanlarda gorulen bicimde kendisine tapilmami^tir.
Eliade'nin (1991 ve 1999) gali^malarina atfen Ergun (2004) tarafindan verilen bilgilere gore kozmik agacin en onemli ozelligi dunyanin merkezinde (yeryuzunun gobeginde) yer almasi ve yer alts, yer ustu ve gokyuzunden olu^an uc kozmik alani birbirine baglamasidir. Kozmik agar, bazen merdivenle, bazen de agag direkle temsil edilir. Yeryuzunun ortasinda yukselen kozmik aga ci n dallari gokyuzunde tanri katina ula^ir (Sekil 4). Sibi ry a Tatarlarina gore bu agacin bir e^i de yer altinda bulunur. Dokuz koklu bir cam olan bu agac, Irle Han'in sarayinin onunde yukselir ve oluler hakani ile ogullari atlarini bu agaca baglarlar. Orta ve Kuzey Asya mitolojilerine gore, kozmik aga ci n gogun yedi katini simgeleyen yedi adet dale bulunmaktadir (ERGUN 2004, s.19).
Yaratili^in ilk anindan gunumuze kadar olan suregte hava, su, ve toprak kadar onemli olan agar, insan oglunun inang dunyasinda bir taraftan tanri ile baglanti kurma ve cennete gitme gibi konularda kendisine yardimci olurken, bir taraftan da yagmur yagdirma, suruleri cogaltma, cocuk sahibi olamayan kadinlari dogurtma gucune sahip varliklar olarak algilanmi^tir. Agaglarin ruhlari olduguna inanilan ilkel toplumlarda dunyanin kendisi gibi agaglarin da birer ruhu olduguna ve her davrani^i insan gozu ile degerlendirdiklerine inanilir. Ornegin, Dogu Afrika'daki Wanikalar arasinda Hindistancevizi agaclarini kesen bir ki^inin ana katili gibi degerlendirildigi, cunku ana cocuklarini nasal besliyor i se bu agacin da insanlari oyle besledigi belirtilmi^tir. Benzer 5ekilde, her yerin ruhlar ile dolu olduguna inanan Siyam'li ke^i^lerin sugsuz bir insanin kolunu kesmek ile bir aga ci n dalini kesmenin ayni fey olduguna inandiklari ifade edilmi^tir (FRAZER 1991, s. 61-68).
Dunya mitlerinde kozmik agacla ilgili olarak verilen bilgiler birbirine benzemektedir. Orta ve Kuzey Avrupa mitlerindeki ortak tanima gore kozmik agacin ana ozelligi; gokyuzu, yeryuzu ve yer altini kapsayan uc alemi birbirine baglayan devasa bir yapiya sahip olmasidir. Dibinde kutsal bir su kaynaginin yer almasi, tepesinde bir kartalin oturmasi, dallarinda geyik ve karaca turlerinden hayvanlarin otlamasi ve dallardaki yuvalarda ruhlarin ya da carmiha gerilen "ilk ata" nin bulunmasidir (ERGUN 2004, s.20-21). Perslerin yaratili5 miti Bundahi e gore, dunya yaratilirken ug buyuk agag one cikmaktadir ki bunlar "Butun tohumlarin agad', ya^lilari gengle^tiren, oluleri canlandiran "Olumsuzluk agaci" ve ilk yaratilan insan olan Gayamort'un olumu ile ortaya gikan agactir. Pers inani^indaki "Butun tohumlarin aga ci " du^uncesinin bir benzerini eski Lubnan Halkinin inani^inda da goruyoruz.
Agag kultu, butun dunya milletlerinde oldugu gibi Turk Milleti'nin eski inang sisteminin bir uzantisi olarak gunumuzde ya5amaya devam etmektedir. Bu kultun ozunu, "Hayat Agaci" du^uncesi olu^turmu^tur.
25
rr
$ekil 4: Kozmik Hayat Agaci
BOGAZICI'NDE
YASAYA N TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Bu gun Bischerre Koyu civarinda 400 aga4lik bir parca olan ve etrafi tai duvar ile cevrili olan anit ormanda bulunan bir Sedir agao " Allah'in Sediri " adi ile anilmakta ve 3000 ya^inda oldugu belirtilen bu bireyin dunyadaki turn Sedirlerin atasi olduguna inanilmaktadir (ASAN 1991, 1994).
Amanos Daglari'nda (Eski adi Hamanu) bulunan bu Sedir ormaninin alts bin fersah uzunlugunda oldugu belirtilmi5tir. Dogu Toroslarin Guney - Dogu uzantisi olan Amanos Daglari Adana'dan ba^layip Suriye ve LUbnan uzerinden Filistin'e kadar uzanmaktadir. Misir ve Mezopotamya il e birlikte Peygamberler diyari olarak bilinen bu cografyanin yazili tarihin henuz ortaya cikmadigi 5000 yil oncesinde Sedir ormanlari ile kapli oldugunu eski Sumer tabletlerinden ve kutsal kitaplardan anliyoruz (ASAN ve PEHLIVANOGLU 1985; ASAN 1991). Lubnan ve Filistin'deki Sedir ormanlarinin tarihsel caglar icinde nasal yok edildigine ili^kin gunumuze ula^an yazili belgeler, Arap, Babil, Finike, Yunan ve Roma dillerinde yazilmi^tir. Eski caglarda en kiymetli ticari mal olan Sedir, Eski Misir ve Mezapotamya uygarliklarinda saray ve tapinaklarin vazgecilmez ogeleri olarak algilanmi^tir (BOYDAK ve ASAN 1990).
Kozmik ya da hayat agaci kavramlari, "Kozmik direk" tanimlamasi ile Avustralya klanlarinin mitlerinde de gorulmektedir. Ergun, Kizilderililerde ve Turklerde evin kutsiyeti ve merkezinin direk kabul edilmesinde agacin buyuk rolu olduguna dikkat cekmektedir. Yazara gore, gadirin orta diregi kozmik agaci temsil etmektedir. Yazar, bu du^uncenin Anadolu'da halen devam ettigini, Balikesir Sava^tepe ilcesi, Karacalar Koyu'nde yakla^ik 100 yil once gercekle^tigi belirtilen bir olaya baglamaktadir. Olay, koye yerle^en bir Yoruk oymaginin ba^indan gecmistir. 0 tarihlerde koye gelen oymak cadirlarini bir su kenarina kurmu^tur. Geri donut zamani geldiginde cadirlari soken oymak, direklerden birisinin Allahin bir hikmeti olarak ye^erdigini ve agac haline geldigini gorur. Agar haline gelen bu diregi yerinde birakan oymak halki ona saygi gosterir (ERGUN 2004, s.28). Burada hemen belirtelim ki, Ka y ak, Sogut, Di^budak ve Kizilagac gibi agar turlerine alt govdelerin sink ya da direk biciminde kesilen son 3-5 yillik uc govde parcalari uygun yerden alinmalari ve su kenarina yakin olan yerlerde yeteri derinlige dikilmeleri halinde ye^erip surgun vermeleri, dogada sik karila^ilan normal bir durumdur. Bu nedenle, Yoruk obasinin kar^da^tigi olayin gercekle^mi5 olmasindan ku^ku duyulmamalidir. Ancak, bu olayin ilginc ve anormal olan yonu, cadir orta diregi oldugu icin dibindeki toprak surekli siki^tigi ve koklerin hava alamadigi ve keza, toprak ustundeki bolumun cadirin icindeki normal ya^am aktivitelerinden kaynaklanan (uzerine 4ivi 4akarak askilik biciminde kullanma, hemen biti inde isinma ve pi^irme amacli ate yakma vb.gibi) ortam baskisi altinda oldugu halde, dikilen diregin yine de ye^erebilmi5 olmasidir.
Ya^li bireylerinin o gorkemli gorunu^unun insan belleginde biraktigi izlenim nedeniyle, Sedirler turn tarihsel caglar icinde insanoglunun ozel ilgisini 4ekmi^tir (5ekil 5/a ve b). Bu nedenle de eski kitabelerde ve kutsal kitaplarda sik sik konusu edilmi^tir. Eski Incil'de 40 ayri paragrafin 100 yerinde adi gecen Sedirler, Yeni Incil'de de yer bulmu ve bu kutsal kitapta devlet gucu, san, eref, zenginlik ve otoritenin simgesi olarak gosterilmi^tir. n
Hayat agacinin Tanri He il eti^im araci olduguna ili5kin bir ba^ka ornegi de Sumer Mitolojisinin unlu bir kahramani olan Gilgami Destani'nda goruyoruz. Adi gecen destanda hem agar, hem de Orman kultu bulunmaktadir. Mezopotamyalilar, Tanrica I^tar'in kutsal Sedir ormaninda ya^adigina inanmaktadir.
27
F1
Y,
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Yazili belgelerde bu tahribat "Lubnan, kapilarini ac., yangin Sedirlerini yutuyor! Siz Goknarlar, feryat edin zira Sedirler oldU ve harikulade varliklar mahvoldu." (Sacharja 11, 1-2) cumleleri ile, lirik bir bicimde anlatilmi^tir. Bolge ormanlarinda tarihsel caglar boyunca yapilan tahribattan gunumuze ula^abilen kalintilar, en buyugu Bischerre Koyu civarinda 400 agaglik par4a olan birkac orman arti^idir. Icinde cok sayida anitsal nitelikli Sedir agaci barindiran bu ormanda bulunan ve yeryuzundeki butun sedirlerin atasi olduguna inanilan bir Sedir agaci (5ekil 6) " Allah'in Sediri " adi ile anilmakta ve Lubnan Bayragini suslemektedir (ASAN 1991, 1994).
Sekil 5: Sedir tarihsel caglar boyunca insanoglunun il gisini gekmi^tir a) Gorkemli Sedir b) camkuyulari Ormani'nda Anit Sedirler, ( cizim:Prof. Dr. N. ULUOCAK) Eski Mezopotamya'yi anlatan kil tabletlerde, Isa'dan 2400 yil once bu topraklarda hukum suren Babil Krali Gudea'nin yaptirdigi saray ve tapinaklarda 60 elle (yakla^ik 25 - 30 m ) uzunlugundaki Sedir govdelerini Amanos Daglari'ndan getirttigi belirtilmektedir. Bir ba^ka Babil kitabesinde ise; Kral II. Nabukadnazar'in Babil kentinin imari icin gereken agar govdelerini ta^imak amaciyla ozel gecitler ve kaydirma yollari in^a ettirdigi, Babil ^ehrinin ana kapisini Sedir agacindan yaptirarak uzerini bronz ile kaplattigi bildirilmektedir. Bu kralla ilgili olarak yazilan bir kitabede Nabukatnazar'in Sedir odununa verdigi defier; "Evvelce hic bir kralin yapmadigini ben yaptim. Daglari yardim, tai bloklari ucurdum, gecitler actim ve Sedirleri ta^inmasi icin kaydirma yollari yaptirdim. Muhte^em, cok uzun, kuvvetli Sedirler getirttim ki, vasiflari fevkalade ve koyu renkli, gorunu^leri emsaliz olup Lubnan'in en buyuk hasilati idiler." biciminde ifade edilmektedir. Lubnan'daki Sedir ormanlarini yok olmasi uzerinde insanlar kadar Akdeniz Iklim Kuagi'nin normal olaylarindan sayilan dogal yanginlar da etkili olmu^tur.
5ekil 6: Bischerre Koyu Anit Ormaninda Allah'in Sediri olarak anilan anit agag (U. ASAN Ar^ivinden) Hayat agaci kultunun bir ba^ka ornegini eski Iran ve Hindistan'da ya5ayan Mecusilerde gozlemliyoruz. Mecusiligin temel dayanagi, aydinlik ilahi olan Ahura Mazda'yi simgeleyen kutsal ate^tir. Ahura, kainatin duzenini kurup kollayan bir guc olarak algilanmi^tir. Ahura Mazda'nin diger adi Mitra (Gune Tanrisi) dir.
28
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Mecusilik, once Hindistan'da ba^layan cok eski bir inane olup, Iran'a Zerdu^t He birlikte daha sonra girmi5tir. Mecusilikteki agar kultunun temel dayanagi tepe formu bir mum alevini andirdigi icin, kutsal ate^i 4agri^tiran Servi agaci olu^turmaktadir (ASAN 1987, 1992). Servinin agar kultunde kutsal sayilmasinin kokeni ilkel klanlara dayanmaktadlr. Bu nedenledir ki, Servi agao Hindistan'dan Anadolu'ya, Yunanistan'dan Ingiltere'ye kadar, yuzyillar boyunca eski dunyanin bu cografyasinda devlet kurup hukum suren butun milletler tarafindan kutsal sayilarak, saray, tapinak ve mezarliklarin vazgecilmez agaci olmu^tur. Servi bu yonu He pagan inani^indan Musevilige, Hiristiyanliktan Islamiyet'e butun dinlerde kutsal sayilmi^tir. Ancak, pagan inani^indan farkli olarak, tek tanrili dinlerde bu kutsiyet sonsuz sukun ve uhreviyet simgeselliginin otesine gecmemi^tir (5ekil 7).
Hayat agaci kultunun eski Turk inani^indaki yansimasinda cennette bulunan kutsal bir Kayin agaci ile bu agacin kokunde oturan bir "Ana Tanri" bulunmaktadir. Bu Kayin agaci, butun insanligin anasi olan " Kadin Ana" yi icinde saklamaktadir. Yakut Turklerindeki inanca gore, dunyanin ortasindan Kutup Yildizi'na kadar uzanan bir demir agar vardir. Bu agacin tohumlari topraga yer ve gok yaratilirken atilmi^tir. Yer ve gok geli^ip buyudukce bu agac da geli^mi yer ve gok arasindaki bo^lugun tamamini kaplami^tir (GENE ve GUNER 2003). Hayat agaci butun kultlerde yaratili^in kaynagi olarak goruldugu icin ilkel klanlarda kendilerine korku ile kan^ik derin bir saygi duyulmu^tur. Ancak, Hz. Adem ile ba^layip Hz. Nuh He devam eden, tufan sonrasinda Hz Ibrahim ile yeniden canlanip, Hz Muhammet ile en ust noktasina ula^an tek tanri (Allah) inanci feti^izme dayali pagan rituellerin her turlusunu yasaklami^tir. Bu nedenle, Allah inancinin yaygin oldugu semavi dinlerde kutsal aga4 inanci zaman icinde onemini yitirmi^tir. Burada hemen belirtelim ki, Turk toplumu, hemen hicbir donemde tanridan ba^ka yarati ci ve koruyucu tanimami^tir. Islamiyet oncesinde her eyin yonetici ve duzenleyicisi olarak gordugu Gok Tanri, kendisi ile irtibat kuran kullarina yardim elini yer alts, yer ustu ve gokyuzunu birle^tiren kozmik agar vasitasi ile uzatmi^tir. Tanriyi simgeleyen bu kutsal agar, Turk toplumlarinda hicbir zaman Tanri yerine gecmemi ve fakat Tanri katina ula^an dallari ile ona ula^mada cok onemli bir vasita olarak algilanmitir. Bu nedenle, halen gunumuzde bile Turk toplumu namaz sonrasi yaptigi dua ile kutsalligina inandigi anitsal nitelikli aga4 altinda kurban adayip bez baglayarak yaptigl dua arasinda hicbir fark gormemektedir (ERGUN 2004, s.392).
5ekil 7: Islamiyet'te Uhreviyet Simgesi Servi (cizim: Prof Dr. Nihat ULUOCAK)
Turk toplumunda kutsal ve mistik mekanlardaki agaclara gosterilen sayginin, bazi hallerde bu agaclarin himayesinde bulunan kabirlerin sahiplerine duyulan saygidan kaynaklandigini goruruz. Bu konuda ulkemizdeki en ozgun ornek, Istanbul Kocamustafapa^a Camii avlusunda, uzun yi llar boyunca ah^ap ve beton ge^itli payandalarla ayakta tutulmaya calillan olu bir Servi govdesidir (Resim 8 ).
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
2- TARIHSEL YONU ILE ANIT AGA^LAR Kimi toplumsal co^kulari veya toplum belleginde iz birakan bireysel olaylarin anisini da ya^atir anit agaclar. Gunumuzde ozellikle Bursa, Edirne ve Istanbul'un tarihsel ve kutsal mekanlarini susleyen pek cok ya^li agar, adeta Osmanli Tarihi'nin belirli donemlerinin kilometre tali gibidir. Esasen, bugun 4evremizde gordugumuz anit agaclarin onlarcasi, gunumuze kadar gelebilme ansini bizzat icinde yer aldiklari ya da yakindan tanik olduklari bu olaylara borcludur. Ya^adiklari yuzlerce yil icinde tanik olduklari onlarca toplumsal olayin anisini bugune ta^idiklari icindir ki, toplum bu agaclara saygi ve hayranlik duymaktadlr. Gordukleri i^levin oneminden ve toplum nezdinde ki sayginligindan oturu de bu agaclar korunmakta ve alinabilen her tUrl^ onlem ile omurleri olabildigince uzatilmaya cali^ilmaktadir. Camii, mescit, medrese, saray, kervansaray ve imarethanelerin cevrelerindeki agar turleri incelendiginde, cinarin Osmanli icin ozel bir anlam ta^idigini goruyoruz. Ornegin saltanatin ilk yillarinda Ba^kent Bursa'da her tarafin cinar ve Serviler ile suslendigini, bu iki turun devlet gucU ve sonsuzlugu simgesi olarak algilandigini anliyoruz. Nitekim, devlet erkanina ait turbe ve hazirelerde, unlu cami avlularinda ana oge cinar ve Servidir. Ulucami avlusunda, Muradiye Kulliyesinde, Sultan Osman ve Orhan'in turbelerindeki anit cinarlar bu du^uncenin kanitidirlar.
Sekil 8: Sumbul Efendi Servisi (U. ASAN ar^ivinden)
Aga4 ile ilgili el yazmasi eserlere gore, bu agaci anitla^tiran mistik ozellik, altinda yatan iki gent kizin mezaridir. Oykuye gore, Kerbela'da ehit clan Imam Huseyin'in iki kizi Yezit tarafindan esir edilip Misir'a gonderilir. Ancak, yolda Ispanyol gemicilere esir du^en kizlar, once Ispanya'ya, sonra da Bizans Imparatoruna teslim edilmek uzere Istanbul'a getirilirler. Imparator, Araplar ile arasindaki ili^kileri duzeltmek amaciyla bu iki kizi kendi ogullari ile evlendirmek ister. Talebi ret eden kizlar o zaman adina "Kizlar Manastiri" denilen yere kapatilir. Bir ak^am uzeri ikisi birden glen kizlar i4in Imparator bu Servi agacinin altinda iki mezar yaptirir. Istanbul'un fethinden sonra Sumbul Efendi Dergahi olarak unlenen eski manastirdaki bu Servi agacinin ne denli kutsal oldugunu, kendisini bugun dahi ziyaret eden binlerce insandan anliyoruz (ASAN 1987; 1991; 2009). Yavuz Sultan Selim zamaninda icine cami yaptirilan dergahta bulunan bu Servinin yikilmasi halinde kiyametin kopacagina inanilmi^tir (AYTURK ve ALTAN 1990).
Kimi tarihciler, Osmanli ile cinar arasindaki ili^kinin temelini imparatorlugunun kurucusu Osman Bey'in gordugu bir dine baglamaktadir. Imparatorlugun ilk gunlerini anlatan Kurulu Destani'nda belirtildigine gore, gent cengaver Osman Bey, bir gun toprak kom^ularindan 5eyh Edebali'nin evine konuk olur. 0 gece gordugu du^unde eyhin gogsunden dogarak yukselen bir ay, i^iklar sacarak Osman Bey'in gogsune girer. Ay'in girdigi yerde bir cinar agaci ye^erir. Si ratle buyer ve etrafina uzattigi dallar ile bir ulu agar olur. Daglar, ovalar, dereler, akarsular bu ulu agacin golgesi altinda kalir. Bu mistik du^u yorumlayan 5eyh, Osman Bey'e dunyaya hukmeden bir devlet kuracagini mujdeler. ($ekil 9) 30
5ekil 9: Osman Bey'in 4inari
BOGAZICI'NDE YA$AYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Yildirim Beyazit zamaninda dikilmi^tir. Tahta cikan Osmanli Padi^ahlari ulufe dagitimini bu agac altinda yaptiklari icin, sahne oldugu bu torenlerden oturu adi Ulufeli ya da Alufeli cinar olarak anilmaktadir. Osmanli'nin bu gelenegi; agacin dikimiyle ilgili ilginc bir oykuye dayanmaktadir. Anlatilanlara gore; ciktigi bir seferden bol ganimetle donen Yildirim Beyazit, zaferin anisina o yil dogan turn erkek cocuk anilarina omur boyu maa^ ba^lanmasini emreder. Fermani duyan ya^li bir kadin padi5ah huzuruna cikarak kendisine maa ba^lanmasini ister. Bu talebi yersiz bulan padi5ah, " Ana sen nasal cocuk dogurursun? " diye sorunca, ya^li kadin " Evet, Benin i4in bir ogul doguramadim ama, anin icin bir cinar diktim. " diye cevap verir. Bu yanittan ho^nut kalan padi^ah ya^li kadina da maa baglanmasini emreder (ASAN 1992).
Hi4 ku^kusuz, Osman Bey'in bu du^unu ve eyh Edebali'nin bu dine getirdigi yorumu, Orta Asya ve Altay Turk boylarinin Daman inanc sistemindeki yer alti, ye ry uzu ve gokyuzunu birle^tiren kozmik hayat aga ci i majinin, ^uur altindaki bir yansimasi biciminde anlamak gerekir. Belki de, Osman Bey'in rub halinin ve ait oldugu toplumun yakla^ik 300 yil once terk ettigi inanc sisteminin di^avurumu olan bu ruyanin etkisiyle olsa gerek, Osmanli Hanedani'na mensup turn devlet adamlari kurduklari imparatorlugun belirli donum noktalarini toplum bellegine kazimak icin olayin gectigi yerlere cinar ve Servi agaclari dikmi^lerdir. Haklarinda anlatilan oykulerden oturu kimi mistik ozellikler de ta^iyan bu agaclara ili^kin ornekler a^agida verilmi^tir (ASAN 1999; 2007; 2009).
Kavakli Cami cinari
Nilufer cinari olarak da anilan Alufeli cinar'in 1936 yilinda cekilen bir fotografi ekil 9 da verilmi^tir. 12.12.1936 tarihinde bu cinar da yapilan tespite gore aba ci n toprak seviyesine yakin bir yerindeki cevresi 21 m. olarak olculmu^tur (YUND 1940 s. 116).
Osmanli doneminde dikilen ve bugun ya^ayan anit agacIarin ilk ornegini diktigi cinar fidani ile Osman Bey vermi^tir. Yazili belgelere gore clay Boyle gercekle^mi^tir; Bir seferi zaferle sonuclandiran Orhan Gazi, kazandigi galibiyeti kutlamak icin bar Bolen duzenler. Solen sirasinda Deviet erkaninin tebriklerini kabul ederken, babasi Osman Gazi'nin gelmedigini fark ederek ici burulur. Oglunun uzuntusunu hisseden baba, sirtinda ta^idigi bir cinar fidanini getirip kendi eliyle ordugahin bulundugu yere diker ve oglunun gonlunu alir. Daha sonra buraya in^a edilen bir cami adini bu cinardan almi^tir. cinarin halk arasindaki adi Ka y ak olarak bilindigi icin, caminin adi gunumuzde Kavakli Cami olarak anilmaktadir.
Eskici Baba cinari Orhan Camii avlusundaki Eskicibaba cinari, bu konuda verilebilecek bir ba^ka ornektir. A. Hamdi TANPINAR'a il ham kaynagl olan bu agacla ilgili soylentilere gore camide muezzin olarak gorev yapan zat, bu ulu cinarin kovugunda ya^amakta ve bob zamanlarinda ayakkabi tamir etmektedir. Ileri ya^ina kadar tek ba^ina burada ya^ayan muezzin, bir ak^am uzeri girdigi kovukta kayboldugundan, abaca Eskici Baba cinari adi verilmi^tir.
Alufeli cinar Osmanli'nin cinarla ili^kisine verilecek bir ba^ka ornek Alufeli cinar'dir. Bulundugu semte adini veren bu cinar 16,3 m. 4evreye sahiptir.
Sekil 10: Alufeli cinar (YUND 1940) 32
BOGAZICI I N DE
YASAYAN TARN ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Ak^emsetttin "Elbette eminim, i^te burada, toprak iginde bir yuzuk goruyorum, iki kulac derinde de mezar tali goruyorum " der, olay kar^isinda turn uphesi yok olan gent sultan, fidani gercek yerine diktirmek ister . Ancak Ak^emsettin" Birakin cinar yerine kalsin. Orasi da kutsal bir mahaldir. Eyyup El Ensari orada gasledilmi^tir" der. Bugun Equp Sultan Camii'nin did avlusunda bulunan bu cinar, sahip oldugu boyutlar ve govdesinde ta^idigi gorkemli urlar ile kendisini izleyenlere bebekliginde ya^adigi tarihsel olayin gururunu ya^atmaktadir (Sekil 11).
Equp Sultan cinari Osmanli tarihinde gunluk olaylari kaydeden Vak'ai-nuvislere gore, Istanbul ku^atmasinin en sikintili gunleridir. Uzayan ku^atmanin getirdigi gerginlik hem gent sultans hem de devlet erkanini etkilemektedir. Yeni4erinin moralini yukseltmek ve ku^atmanin uzatilmasindan ho^nut olmayan serasker ile vezirlerin huzursuzlugunu gidermek icin bir olay du^leyen padi^ahin aklina Equp El Ensari gelir. Istanbul'un Araplar tarafindan ku^atilmasi sirsinda ehit du^en ve Islam alemi icin degerli olan bu muhterem zatin yattigi yer o ana kadar bilinmemektedir. Bu kabrin bulunmasinin asker uzerinde iyi bir etki birakacagini uman Sultan hocasi Ak^emsettin'den kabir yerini belirlemesini ister. Bizans kayitlarinda o zamanki adi Cosmidion olarak anilan ve imparatorluk tannin Patrik elinden giyildigi yer olarak bilinen bu kabir yerinin kaybolu oykusu de cok ilginctir. Resat Ekrem Kocu tarafindan verilen ve Islam kaynaklarina dayandigi belirtilen bilgilere gore Halid bin Zeyd, seksenin uzerindeki ya^ina aldirmadan, salt Islam dinamizmini canli tutma ugruna Yezid komutasindaki Arap ordusu ile Bizans surlarina dayanan bir devlet buyugudur. Ku^atma sirasinda hastalanarak Olen bu zat, kendi vasiyeti ile Islam ordusunun ula^abilecegi en uc noktaya gomulur. Ancak, ku*atma kalktiktan ve Arap Ordusu kendi ulkesine cekildikten sonra mezar yerinin Bizanslilar tarafindan bulunmamasi gerekmektedir. Yezid bu du^uncesini ger4ekle^tirmek amaciyla suvari birliklerine emir verir ve kabir yeri ile beraber etrafindaki genii bir alan da atlara 4igneterek kabrin bulundugu uc noktayi belirsiz hale getirir (KOcU). Fatih Sultan Mehmet, hocasi Ak^emsettin'i Topkapi civarinda kurdugu kirmizi atlas otagina davet ederek kendisinden i^te bu kabrin bulunmasini ister. Ak^emsettin kabir yerini ki mi mistik belirtiler yardimiyla saptar ve buldugu yere bir cinar fidani dikerek padi5aha haber verir. Hocasinin sezgilerinden emin olmak isteyen Sultan, silahtaragayi yanina gagirarak dikilen fidanin yerin de tirmesini ve sokulen yere kendi yuzugunun birakilmasini emreder. Emir harfiyen uygulanir. Ertesi gun, bir bolum devlet erkani ile olay yerine gelen padi^ah, Ak^emsettin'den kabir yerini kendisine gostermesini ister. Ak^emsettin hic tereddut etmeden ilk buldugu yere gider ve cinar fidaninin dikili oldugu yere bakmaksizin "Kabrin yeri burasidir" der, inancini peki^tirmek isteyen padi^ah " Emin misin hocam? " diye ustelemesi uzerine Sultanin ku^kusunu hisseden
5ekil 11: Equp Sultan cinar (U. ASAN ar^ivinden) Osmanli'nin cinara olan bu ilgisi diger devlet erkanina da yansimi^tir. Kock, cami, medrese ve imarethane gibi ozel yerleri veya topluma acik binalari in^a ettiren vezir ve sadrazamlar, bu yapitlarin avlu ve bahcelerini cinar agaclan ile suslemi^lerdir. Keza, kendi donemlerindeki mesire yerlerini de yine cinar agaclan ile donatmi^lardir. Bir taraftan Osmanli Hanedani, bir taraftan zengin devlet erkani, Osmanli Devleti'ne ba^kentlik etmi Bursa, Edirne, Istanbul'u cinar agaclari ile donatmi^lardir. Nitekim 3 - 5 yy. ya^a ula^mi^, sahip oldugu boyutlar ve gorkem ile bulundugu yerin si mgesi olmu yuzlerce cinari bugun bu ug ehrin her tarafindaki cami ve turbelerde, saray bahcelerinde ve Goksu, Beykoz, Emirgan ve Buyukdere gibi eski unlu mesire yerlerinde gormek mumkundur.
33
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Kirimli cinarlan
BUGUN YASAMAYAN ESKI UNLIJ AGA^LAR
catalca ilcesi, Suba^i Koyu, Kirimdan gelen gogmenler tarafindan kurulmu^tur. Kirim Tatarlari'nin Balkanlara ve Anadolu'ya go4u, 1771 yilindaki Rus istilasi ile 1772 yilinda ba^lami^tir. Sahin Giray'in, 1777'de Ruslarin destegiyle Kirim tahtini ele gecirmesiyle kendi topraklarinda esir durumuna du^en Turkler'kafir' diye nitelendirdikleri $ahin Giray'in Hanligini kabul etmedi. cok sayida Kirim Turku, kurtulu5u, o zamanlarda da 'Ana Vatan' kabul edilen Anadolu'ya siginmakta buldu. Sayilari 100 - 300 bin arasinda degi^en ve farkli tarihlerde dalgalar halinde gelen gocmenler Osmanli topraklarinin ce^itli bolgelerine yerle^tirilmi^tir. Bereketli topraklarini ve sahip olduklari zenginligi terk eden Kirimlilar, Anadolu topraklarinln yani sera, Osmanli idaresindeki Balkanlar ve Rumeli'ye de goc etti. Kay, Kirimdan gelen gocmenler tarafindan kuruldugu icin, Suba^i Koyu'nde bulunan bu iki cinar 300 yil civanndaki ya^i ile koy tarihini ba^indan beri izleyen iki canli tanik konumundadir. Bu taniklardan birisi (catal olani) Sekil 12 de gorulmektedir.
Istanbul'un degi^ik semtlerinde pek cogu bugun artik ya^amayan ve fakat eski Istanbullular kadar Istanbul'u ziyaret eden Avrupali gezginlerin de belleginde yer eden 5eceri Vakvak cinan, Yeni4eri Oman, Buyukdere cInan bu baglamda akla gelen ilk orneklerdir.
Vakvak cinari Sedir ve servinin eski Misir ve Mezopotamya'daki onemi gibi, cinarin da Osmanli icin ozel bir agar oldugunu goruyoruz. 4unku; Osmanli'ya ba^^ehir olmu Bursa, Edirne ve Istanbul'da mevcut anitsal cinarlarin pek cogunun ozel bir oykusu ve Osmanli Tarihi'nde ozel bir yeri var. Bunlardan en unlusu, yazili belgelerde "Derununda bir merkep ahiri ile bir yatak odasi bulunan ..." ve 18. YUzyilda kesildigi icin gunumuze ula^amayan Seceri Vakvak cinarl'dir. Salt bu agac nedeniyle Osmanli tarihi kronolojisinde 4-6 Mart 1656 tarihleri arasi " Vak'ai Vakvakiye " ya da " cinar Vakasi " alarak anilir. Yazili kaynaklarda clay a^agida oldugu gibi anlatilmaktadir: IV. Sultan Mehmet'e bad kaldiran yeniceri ve kapikulu suvarileri 15 ya^indaki gene padi^ahtan, saray entrikalarina kari^an harem agalarinln kellelerini ister. Istenilen ki^ilerin hepsi de, idam edilerek saray duvarlarinda a^agiya isyancilara atilir. Isyanolar 4iril4iplak soyduklari bu cesetleri ayaklarina bagladiklarl ipler ile At Meydani'na (bugunku Sultanahmet) kadar surukleyerek getirir ve oradaki ulu bir cinarin dallarina asarlar. (Sekil 13 ) Bed gun boyunca agacta asili kalan cesetler yeniceriler tarafindan parca parca dogranarak isyancilarin ofkesi yati^tirilir. 0 siralar Unlu meddahlan sik4a anlattiklari bir masal halk arasinda oldukca yaygindir. Anlatilanlara gore cm n Denizi'ndeki adalardan birinde, yapraklari incir agacininkine benzer bir agar vardir. Nisan ba^inda cicek acan bu agaon meyveleri haziran sonunda olgunla^irmi^. Meyve olgun hale gelirken Ust tarafinda once bir sift ayak cikar, sonra da sacindan tirnagina kadar tam bir kadin gorunumunu alirmi^. Olgunla^an meyve agactan du^erken vak vak diye bir ses cikartirmi^. Bu masalin o yilardaki popularitesi nedeniyle olsa gerek, dallarina asilan 30 haremagasindan oturu bu ulu 4inar
Sekil 12: Kirimli cinarlari (U. ASAN ar^ivinden)
34
'I
p.';.
1::: BOGAZICI'NDE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA4LAR
halk belleginde masaldaki agar ile ozle^tirilmi ve o tarihten sonra adi Secer-i Vakvak ya da Vakvak cinari olarak anilmi^tir (ASAN 2007).
ve De Condole'ye gore 2000 yil omur suren bu devasa kutle, ayni kokten cikmi yedi adet dev agagtan olu5an
Bu unlu cinar, yukarida anlatilan olayin hem oncesinde hem de sonrasinda da benzer olaylara sahne oldugu igin, Secer-i Vakvak cinan, kimi belgelerde "Kanli cinar" olarak anilmi^tir. 1648 yilinda Sultan Ibrahim'i tahtindan indirmek icin ayaklanan yeniceriler bogarak oldurdukleri sadrazam Ahmet Pa^a'nin cesedini bu cinarin altinda parcalami^tir. Bu hazin olaydan oturu, sadrazam Ahmet Pa5a "Hezarpare", yani "bin par4a" sifati ile anilmi^tir. 1826 yilinda yenigeri ocagini kaldiran ikinci Mahmut'un bogdurdugu yenicerilerin cesedini yine bu aga ci n dallarina astirdigi bilinmektedir.
Ayni aga4 igin Yund'un Hoca Ali Riza (1914) Efendi'ye
bir canli grubu idi. Bu imajindan oturu de halk arasinda " Yedi Karde^ler " adi ile anilmakta idi (ELIcIN 1967). atfen verdigi bilgilere gore agacin govde sayisi dokuz adet olup birbiri ile kayna^mi dort grup halinde bulunmakta idi. 1865 yilinda yapilan olcume gore, iki adet govdenin birle5mesi
He
olu^an birinci grup 10,80
m cevreye sahiptir. Tek bir govde halinde olan ikinci grup 5,40 m 4evreye, diger alts agacin olu^turdugu ucuncu grup ise 23 m gevreye sahip idi (YUND 1940, s. 114). Hacli Ordulari Komutani Kont Godefroi de Bouillon'un 1 096 yilinda altinda karargah kurdugu soylentisi nedeniyle, bu cinar hakkinda Berlin, Londra, Paris ve Istanbul'da yayinlanmi cok sayida seyahat anilari, tarihsel
18.yy. sonunda kesilen agar gunumuze ula^amami^tir. Yund (1940) tarafindan Hoca Ali Riza (1914) Efendi'ye atfen verilen olculere gore bu anit cinar 10,3 m. cevre il e 31 m. boya sahip idi (YUND 1940, s. 113). Istanbul'un bitki cografyasina ve anitsal nitelikli agaclariyla il gili yazili kaynaklar, sur i4i olarak bilinen eski Istanbul'da ve Bogazi4i'nde devasa gorunumlu cinar ve Kestane agaclari He gok sik kar^ila^ildigini, buralardaki dogal peyzajin ana ogesini boyle agaclarin olu^turdugunu, evsiz ve du^kun vatanda^larin bu agaclarin kovuklarini barinak olarak kullandigini belirtmektedir. Ornegin, "ciplak Osman" adli bir evsizin Laleli civarindaki Boyle bir agaon kovugunda 40 yl ya^adigi yerli kaynaklarda, dort 4ocuklu bir ailenin de cekmece civarindaki bir Servi agaonin kovugunda ya^adigi yabanci kaynaklarda ifade edilmektedir. Bu agaclardan onlarcasinin 1940 li yillarda ba^layan imar cali^malari sirasinda kesildigi anla^ilmaktadir. Sadece saray, kasir, kook ve cami avlulari il e mezarliklarda bulunan agaclar bu kirimlardan kurtulmu^lardir (ASAN 2008).
ve bilimsel makaleler ile kitap mevcuttur. Ornegin, William H. Ablett tarafindan 1880 yilinda yayinlanan bir eserde bu unlu cinar Boyle anlatilmaktadir: " .. Hususile Buyukdere cayiri'nda bir danesi seyyahlar tarafindan 7-8 agar gorunu^unde bir govdeye malik olmakla taysif olunur. Toprak sathinda kaidesi muhiti 41 ayak (1 Ayak 33 cm hesabi ile 46,53 m), dallarinin muhiti 130 Ayak (42,90 m) idi. Eger o bir tek aga4 farz edilmi olsa ihtimal Asya ve Avrupa'nin en buyuk 4inari olacakti." . Yund'un Cevat RU^tu'ye atfen belirttigine gore, "Sultan Murat Hani sani Hazretleri, Bogazigi'nin Buyukdere cayiri'ndaki cesim bir cinarin altinda, yenicerilerin ilgasindan evvel arasira giderler, bunlara tokmak oyunu oynattirirlar ve en mahir musikiginaslari toplayarak te^nifi ezan ederlerdi." Fiziksel olculerinin anormalligi ve gorkeminin siradi^ingindan oturu, bu ulu cinar onlarca gravurun ana ogesi olarak resmedilmi^tir ki bunlarin bir bolumunu Gulersoy (1972) tarafindan yayinlanan "Istanbul'un Tarihsel Aga4lari " adli eserde gormek mumkundur (5ekil 14).
Buyukdere cinan Konu cinar olunca; gunumuze kadar ula^amayan fakat 20.yy. ba ^ina kadar Avrupali seyyahlar, taringi, edebiyatci ve ressamlar arasinda adeta Istanbul'un simgesi saylan bir ba^ka anittan soz etmek gerekir. Bu anit tarihi Buyukdere cinari'dir. Istanbul Bogazici'nde bugun cayirba^i olarak anilan eski Buyukdere mesiresinde bulunan
Kerim Yund'un 1940 yilinda yayinlanan bir makalesinde Cevat RU^tu'ye atfen verilen bilgilere gore tarihi Buyukdere cinari 32 m. cevreye sahiptir. 14 bo^lugu uzun yillar kir kahvesi olarak i^letilen bu agag gurubu 1910-1920 yillari arasinda yanmi^tir.
36
} BOGAZION DE
YASAYAN TA PJH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGAcLAR
5ekil 14: Buyukdere cinari (GULERSOY 1972)
$ekil 1 5: Yeniceri 4inari'nin 1800'lu yillardaki gorunumu (GULERSOY 1972)
Yeniceri cina ri
Mizikcam Tarihsel olaylarla ilgisi bulunan anit agaclarin tamami cinar
Bugun artik ya^amayan ve fakat olaganustu boyutlari ve
ve Servi degil ku^kusuz. Osmanli tarihi ile ili^kisi bakimindan
ilginc govdesi ile Osmanli'dan cok once geldigi Topkapi
son derece onemli anit agaclarimizdan birisi de, Kutahya'nin
Sarayi avlusunda onlarca tarihsel olaya taniklik eden bir
Domanig ilcesi, Domur koyunde bulunan ve 1988 yilinda
agar idi Yenigeri cinari. Fatih doneminde saraydan kagan
devrilen 870 ya^indaki Karacam (P. nigra)'dir. 1977 yilinda
bir cariyenin kovuguna saklandigina Bair oyku dikkate
kuruyan agar 11 yil dikili kuru olarak ayakta kaldiktan sonra
alindiginda, Topkapi Sarayi'nin birind avlusunda bulunan
1988 yilinda meydana gelen bir firtina ile yikilmi^tir. Sahip
ve 1928 yilinda kuruyan bu ginarin, oldugiande 1000 yilin
oldugu tarihsel onem nedeniyle devrilen govde Kultur
cok uzerinde bir ya^a sahip oldugu anla^ilmaktadir.
Bakanligi'nca ozel koruma altina alinmitir. Eski Muzeler Muduru Halil Edhem Bey tarafindan kaleme alinan Haziran 1928 tarihli bir makalede verilen bilgilere
" Mizik4am" adiyla bilinen bu Karacamin tarihsel onemi,
gore govdesinin kalinligi tam yirmi metre idi. Icine 15
Osmanli Devleti'nin kurucusu Osman Bey ile olan ili^kisine
ki^iyi alacak bir magara goruntusu veren bir bo5luk var
dayanmaktadir (ASAN 1992; 1999; ARAS ve TAYHAN
idi (Sekil 15 ). Avrupali seyyahlar ve sarayi ziyarete gelen
1999; GENE ve GONER 2003).
yabano elciler agaon hemen yanindaki ki^lada bulunan yenicerileri her zaman bu agacin altinda dinlenirken
Mizikcam'in hikayesi oyledir: Soylentiye gore Osmanli
gordukleri igin, agar yabancilar tarafindan "Yenigeriler
Devletinin kurucusu Osman Bey kucukken oldukga
cinari" adiyla anilmi ve tarihsel belgeler ve
huysuzmu^. Buyukannesi Hayme Ana, bu yaramaz torununu
seyahatnamelerdeki yerini bu isimle almi^tir (ASAN 2008).
hod tutmak igin ona salincak kurar ve ninniler soylermi^.
37
4
BOGAZICI'NDE YASAYAN TAIJH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Kendisine atfolunan bu oykuden oturu yore halkinin sayginligini kazanmakla birlikte, Mizikgam'in insan zarari gormemesinin nedeni Osman Bey'in guclu ki^iliginden il eri geliyor. cunku, halk arasinda yaygin inani^a gore Osman Bey, yapilan her turlu ceza, cefa ve kotulugu bir gun mutlaka cezalandirmaktadir. Yine soylentiye gore bu guce inandigi icin Mizikcam'dan cira koparan bir ki^inin evi bir hafta icinde c.ira gibi yanmi^, dallarini koparan bir ba^ka ki^i kisa zamanda olmu^. Ku^kusuz, Mizikcam'in bu ugursuzlugu, sadece mistik ve folklorik acidan onemlidir. Yoksa, gergek dogada insana huzur veren ye^il dokunun en onemli ogesi sayilan agaclarin insanlar icin ugursuzluk kaynagi olmasi mumkun degildir. Bu nedenle; bu oyku belki de, Osmanli Devletinin kurulu5 yillarini gunumuze ta^iyan bu yagli ve korumasiz tanigi, yuzyillar boyu suregelen ya^am mucadelesi sirasinda, insan zararlarina kar^i koruma icgudusuyle bilincli insanlar tarafindan kasitli olarak cikartilmi bir oykudur.
Mitlerin tarihinin ilk insanlara kadar indigini bildiren yazar, mitleri "yaratili5 du^uncesinin insan beynindeki tezahuru" biciminde tanimlami^tir (ERGUN 2004, s. 9). Yazar, mitlerde Tanri'ya, efsane ve destanlarda ise insana ait olaylarin anlatildigina dikkat cekmektedir. Bu 4ali^madaki konumuz bu tur farkliliklarin agiklamasi olmadigi ve keza, konu uzmanlik alanimiz di^inda kaldigi icin; mit, efsane ve destanlarin etimolojik kokenlerine daha fazla girilmeyecektir. Degi5ik toplumlarin mit ve destanlarina goz atildiginda, hemen her toplumun gecmi^inde anitsal nitelikli ulu ve gorkemli agaclar ile ilgili efsanelerin bulundugu goze 4arpmaktadir. cogu kez hayal ve gercegin birbirine kari^tirildigi bu soylemler, yeni nesiller i4in sayisiz mesajlarla doludur. Anit agaclarin toplum uzerindeki bu tur etkisinin en belirgin kanitini kimi ilkel klanlarda goruruz. Bu klanlar, devasa boyutlu aga4lari kendilerine totem kabul etmenin, kucuk toplumlarinin omrunu uzattigina, gu4 ve kudretini arttirildigina inanmi^lardir (ASAN 1993; BOYDAK ve ASAN 1995). Ancak agar ve insan omru arasindaki bu paralellik Orta cagin, Altay ve cm n halklarinda da gozlenmektedir. Ornegin Marco Polo, astrologlarinin ve buyuculerinin kendisine "her kim agar dikerse omru diktigi agaclar kadar uzun olur " dedigi icin cm n Hakani'nin cok sayida agar diktirdigini bildirmektedir (HAMBIS 1955). Roux'un Harva (1938) ve Emscheimer (1946) ya atfen belirttigine gore, Goldlar ve Orociler gibi Altay kavimlerindeki amanlar, ya^amlarinin diktikleri agacin omru ile sinirli olduguna inanirlardi (ROUX 2005 s. 361). Yazar, bir efsanede Cengiz Han'in, bir av sirasinda gordugu ulu bir agaci i^aret ederek, "Burasi gomulmem icin uygun bir yerdir." dedigini ve oldugunde oraya gomuldugunu Raverty (1881)'ye, Kigizlar'da glen bir ki^inin kutsal ki^iler arasinda yer alabilmesi icin mezari uzerinde devasa boyutlu bir ahacin aniden yukselmesi gerektigini, Levchine (1840)' ye atfen bildirmektedir (ROUX 2005 s. 363).
3- MITOLOJI VE DESTANLARDAKI YONU ILE ANIT AGA^LAR Ulusal mit ve destanlar, bir milletin tarih oncesi caglarda ba^layip zaman i4inde olu^an kultur mirasinin parlayan yildizlaridir. Turk Dil Kurumu tarafindan yayinlanan sozlukte mit terimi; "Geleneksel olarak yazilan veya toplumun hayal gucu etkisiyle bicim degi5tiren, tanri, tanrica ve evrenin dogu^u ile ilgili hayali, alegorik biranlatimi olan halk hikayesi, mitos: Ergenekon efsanesi bir mittir." olarak aciklanmi5tir (TDK 1988). Kozanoglu ( 1994), Ornek (1973 ve Ogel (1993), mit ve efsane terimlerini ayni anlamda kullanmi^lardir. Tarihte adi gecmeyen unutulmu kahramanlara ait efsaneler mitolojinin, gercek ki^ilere ait oykuler ise destanlarin konusu icine girmektedir (OGEL 1993). Ergun (2004), mit ve efsane terimlerinin farkli oldugunu, mit yerine efsane kelimesini kullanmanin, eski kaynaklari yorumlayip anlamada pek cok karma^aya neden oldugunu belirtmektedir.
Yund (1947), eski Turk kavimlerinin agaca verdikleri kutsiyetin temelini, ulu agaclarin kendilerinde uyandirdigi hissiyata ba^lamaktadir. Agaclarin gece yakildiklarinda etrafa verdikleri aydinlik ve sicakligi du^unerek, bunlari gune^in yere inen temsilcisi gibi algilami^lardir.
38
4
BOGAZIO'NDE YASAYA N TAI H ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Yazara gore Turkler, vucutlarina yaptirdiklari agar motifli dovmeler ile kendilerinin korunduguna inanmi^lardir (YUND 1947 s. 159).
Bugra Han'a Islamiyet'e gegmesini, 12 ya^inda iken 40 arkada^i ile birlikte avlanmak icin gittigi ormanda kayboldugu sirada kendisine yol gosteren ve belirli bir yere geldiginde bilge bir ya^liya dbnu^en bir tav^an ogutlemi^tir (ROUX 1959, 2005). Esasen, Satuk Bugra Han'in dogumuna ili^kin efsane daha da ilgin4tir. Bu Han'in dogumu sirasinda cok sayida deprem meydana gelmesi, yerden su kaynaklarinin fi^kirmasi, bahce ve cayirlarrn cicek acmasi gibi mucizelerin ortaya ciktigi belirtilmi^tir (ROUX 2005, s. 333)
Goruldugu uzere, ozellikle fiziksel boyutlari ve gorkemleri olaganustu olan anitsal nitelikli agaclar dunya milletlerinin destan ve mitlerinde onemli bir yer i^gal etmektedir. Benzer motifleri Yunan Mitolojisi'nde de gormek mumkundur. Ornegin, sonsuzlugu simgeleyen Servinin, Apollon'u kendisine a^ik eden Cupaerrisos adli bir gencin tanri Zeus tarafindan agar haline getirilmi goruntusu oldugu bu mitolojide belirtilmektedir (KAYACIK, 1966; ASAN, 1987).
Ancak, bu temel tali her zaman hayvan motifi olmaz elbette. Nitekim; unlu Turk Destani Oguzname'de iki ulu Kayin agacinin (Cografi konum ve iklim ko^ullari dikkate alindiginda bu agacin Kayin degil, Hui olmasi gerekiyor.) butun Oguz neslinin atasi oldugu belirtilir. Efsaneye gore, Tola ve Selenga nehirlerinin birle^tigi yerde bulunan iki ulu agaca bir gece gokten kutsal bir i^ik sutunu iner. Bir sure sonra agaclardan birinin govdesi 5i^er, sayili gunlerin gecmesinden sonra bu agacin govdesinden, agizlarinda gumu emzikler bulunan be erkek gocuk gorunur. (Sekil 16) Kisa zaman icinde huyuyup sutten kesilen 4ocuklar hemen konu^maya ba^lar ve ebeveynlerini sorar. Halk cocuklara iki agaci gosterir. Agaclara yakla^ip onunde saygi ile egilen cocuklar her iki agaci kendi nesillerinin atasi sayar (YUND 1947 s. 161). I^iktan hamile kalan agaclara "Tabulu Agar' denildigi ve boyle agar efsanesi ile Etiler'in yaratili5 destaninda da kar^ila^ildigi Yund tarafindan ifade edilmektedir.
Yine, salt dogal omrunun uzun olmasindan oturu, unlu filozof Pluto'nun, du^uncelerini olumsuzle5tirmek amaciyla, ogretilerini anitsal nitelikli servi agacinda elde edilmi tahta levhalar uzerine kazittigi bilinmektedir (ASAN, 1992). Ozellikle Yunan Mitolojisi agar ve ormanlar ile ilgili cok sayida olayla doludur. Ornegin, gokyuzunu susleyen takim yildizlardan Ulker ya da Yedi Karde5ler olarak bilinen yedi yildizdan olu^an grubun, Anadolu ormanlarinin perileri olan "Hiyadlar" adindaki guzeller oldugu, bunlarin, arap Tanrisi Diyonisos'u koruyup gozettikleri i4in, mukafat olarak yildiz haline getirilip gokyuzunu susledikleri ifade edilmektedir. Truva Sava^i kahramani Paris'in karisi Kazdagi ormanlarinin perisi Oenone'dir. Afrodit'in sevgilisi Adonis'in annesi Myra, Tanri Zeus'un Mersin agaci haline getirdigi bir kadindir. cam agaci, Toprak Tanri'sinin aciyarak aga4 haline getirdigi Pitis adli bir peri kizidir (YUND 1954 s.228).
Oguz Kagan Destani'nin bir ba^ka yerinde, Kagan'in guzel e^ini gittigi av sirasinda gal ortasindaki bir agacin kovugunda buldugu belirtilmektedir. Destandaki anlatima gore clay Boyle gercekle^mi^tir: Oguz Kagan bir golun ortasinda kovuk bir agar ve icinde muhte^em bir guzellige sahip tek ba^ina oturan bir kiz gorur. Kizin uzun sari saclari, masmavi gozleri ve inci gibi di^leri vardir. Oguz bu kizi gorunce akli ba^indan gider ve kalbine ate diu er. Oguz He evlenen kiz, adlari Gok, Dag ve Tengiz (Deniz) olan ug erkek cocuk dogurur.
Tarihsel caglar icinde geriye gittigimizde, her buyuk imparatorlugun kurulu yillarini anlatan bir mit ve destanla kar^ila^iriz. Ornegin, Roma Imparatorlugu'nun temeli Remus ve Romulus karde^leri emziren bir di^i kurt uzerine oturur.
Destanda ayrica Oguzlar'in Kipcak Boyu'nun ortaya piki^ efsanesini anlatan ve Oguz Kagan'in beylerinden birisi ile ilgili olan anlatimlar da ilgi cekicidir. Roux'un Ebulgazi'ye atfen belirttigine gore, Oguz Han'in beylerinden biri, gittigi askeri sefere karisini da birlikte goturur.
Bu simge, biraz degi5ik bicimde Gokturk lmparatorlugu'nun kurulu^unu anlatan Ergenekon Destani'nda da kar^imiza cikar (ASAN 1999). Keza, 960 yilinda Islamiyet'i kabul eden ilk Turk hani olan Satuk 39
?'.y ^ J
'. Vim' ^
'^
f
}
J
i* y
1
~
4
BOGAZICI'NDE YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Bu iki agar arasindaki toprak uzerine gokten bir i^ik du^tu. Bu sahneyi gozleyen Uygur kavimleri a^kinlik icinde kaldilar, tepecige yakla^tiklarinda arkiya benzer uyumlu sesler i^ittiler. Ve her gece bu tepecik otuz adim uzagina kadar bir i^ikla kaplandi, gunun birinde ayni dogum anindaki kadin gibi tepecigin icinden bir kapi acildi ve iceride her birisinde bir gocugun oturdugu 4adira benzer be ayri tepecik bulundugu goruldu. Her cocugun agzinda ihtiyaci olan sutu saglayan bir tup bulunuyordu." Oykunun devami Oguz Kagan Destani il e benzerlik gostermektedir. Farkli olarak; agaclarin konu^arak halki erdeme te^vik ettigi ve onlara uzun ya^am diledigi belirtilmektedir. Halkin da cocuklarin buyugune Songur Tegin, ikincisine Kotur Tegin, ucuncuye Tugel Tegin, dorduncuye Or Tegin, en kucuk olan be^inciye de Buku Tegin adini verdikleri bildirilmektedir (ROUX 2005 s. 344).
Kendisi sava^ta olunce kurtulmay ba^aran karisi, Oguz Kagan'in iki nehir arasindaki birliklerine ula^ir. Bu sirada kadin hamileliginin son aylarindadir ve dogum sanolari cekmektedir. Ancak etrafta hicbir kulube bulunmadigi i4in kadin dogumu ulu bir agacin kovugunda yapmi^ ve bir erkek cocuk dogurmu^tur. Oguz Kagan, evlat edindigi bu erkek cocuga " Agac kovugu" anlamina gelen Kipcak adini vermi^tir (ROUX 2005 s.353). Oguzname'de Kipcaklar'in kokenine ili^kin efsanenin bir ba^ka versiyonunda yukarida sozu edilen Bey'in Oguz Kagan'in ordusunda Ulu g Ordu Bey adindaki bir komutan oldugu bildirilmektedir. Destanda anlatilanlara gore, Oguz Kagan komutasindaki ordu Itil (Volga) Nehri kenarina gelmi^tir. Kaganin, "Itil suyundan nasal gececegiz" demesi uzerine bu bey civardaki agaclari kestirip iglerinin oyulmasini ve askerlerin bu oyuklara yatarak nehri gecmelerini sag!ami^tir. Sonuctan memnun olan Kagan; " Ey! Ey sen! Bu ulkenin Bey'i olasin ve adin da Kipcak olsun" demi^tir (ROUX 2005 s.353).
Efsanede ayrica, cocuklarin kendilerine Tann tarafindan gonderildigine inanan Turk boylarinin; digerlerine ustun olan guzelligi, zekasi, yargilama konusundaki basireti ve diger halklarin dillerini bilmesini dikkate alarak, en ku4ukleri olan Buku Tegin'i kendilerine Han yaptiklari ifade edilmektedir. Efsanenin diger ara^tirmacilar tarafindan anlatilan diger versiyonlarinda ortak olan husus cocuklarin sayisinin be olmasi ve iki agactan dogmu olmalaridir. Altaylar ve Orta Asya'daki Turk boylarinin destanlarindan bir bolumu Dede Korkut Hikayeleri icinde anlatilmaktadir. Bunlardan birisi, hikayeler arasinda " Basat'in Tepegozu Oldurdugu Boy" olarak anilmaktadir. Oguz boylarinin atasinin ulu bir aga4 olduguna dikkat cekilen destanin bu bolumunde, Basat Tepegoz'e soyunun ulu bir agar (destanda " Kaba Agac" olarak ifade ediliyor) oldugunu Boyle belirtmektedir.
Turk Tarihi'nde bazi Turk boylarinin agar ve orman isi mleri ile anildiklari anla^ilmaktadir. Bugun canakkale Bogazi'ndan Iskenderun Korfezi'ne kadar bate ve Guney Anadolu'nun daglik kesiminde ya^ayan ve kendilerini "Tahtaci" olarak tanimlayan halkimizin bu kimligi gecimlerini agar ve ormandan sagladiklari i4in kendilerine uygun gordukleri, kokenlerinin Altay Daglari'nda ya^ayan ve tekerlegi ilk bulan Turk boyu (Kipcaklar) oldugu, bu iii yapan subayin soyuna kagni anlamina gelen "Kanikli" adinin verildigi belirtilmektedir (YUND 1947 s. 173). since, Uygurca ve Sogdca olmak uzere u4 ayri dilde yazili plan Karabalasagun dikili ta^inda anlatilanlar, efsanenin bir ba^ka versiyonunun da bulundugunu gostermektedir. Iranli tarihci Cuveyni'ye atfen anlatilan oykude Uygur neslinin atasi sayilan Buku ya da Bugu Han'in dogumu anlatilmaktadir (ROUX 2005). Cuveyni olayi Boyle anlatmaktadir: "Karakurum'un biri Tola, digeri Selenga adini ta^iyan iki irmagi Kalamancu denilen bir yerde birle^iyordu.
"Kalarda koparda yerim gun ortac! Karangu dun acre yol azsam, umum Allah! Kaba alem goturen Hanimiz Bayindir Han!
Bu iki irmak arasinda iki agar vardi, birinin adi Kusuk (Sibirya Servisi) olup cami andiriyordu ama yapraklari ki^in serviye, meyveleri ekil ve tat bakimindan iguza'ya benziyordu. Diger agaca ise Toz (kayin agaa) diyorlardi.
Atam adin sorar olsan. Kaba agar! Anam adin der isen Kagan Arslan! Benim adim sorar isen, Uruz oglu Basat'tir."
41
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RkH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Mitoloji ve destanlarda anitsal nitelikli ulu agaclarin kendisine siginan han ve beyleri koruyup besledigine ili^kin orneklere de rastlanilmaktadir. Altay Turk destanlarinda dara du^en, yardim bekleyen bahadir ve yigitlerin "Bayterek" olarak bilinen ulu agaclara sigindiklari, orada yeniden gu4 kazanarak du^manlarini yendiklerine ili^kin pek cok oyku anlatilmaktadir. Maaday Kara Destani'nda, yuz dudagi bulunan Monku Terek isimli ulu agacin sava^ta Olen kimi yigitlerin boyle agaclar altinda yeniden dirildikleri belirtilmektedir. Manas Destani'nda ise boyle ulu bir agacin, Kanikey ve oglunu, budaklarindan salgiladigi sivi ile besleyerek eskisinden daha gu41u kildigi anlatilmi^tir (ERGUN 2004 s.372).
Durumu goren hukumdar kizini ve hizmetgilerini bir ormana surgun eder. Burada ya^ayan kadinlar bir zaman sonra cocuklari ile birlikte ormandan cikarak Kirgiz Halki'ni meydana getirir (YUND 1947 s. 161). Altay ve Orta Asya mitlerinde gorulen devasa agar si mgesinin, Kayi Boyu'ndan gelen Osmanli'da da one ciktigini goruyoruz. Osmanli Imparatorlugu'nun Kurulu^ Destani'nda kar^ilaytigimiz bu simge Osmanli Hanedani uzerinde oyle bir etki birakmiytir ki, butun padi^ahlar kazandiklari zaferler anisina bu olaylarin gegtigi yerlere cinar ve Servi agaclari dikmiytir. Eskilerin gelecek ku^aklar ile ileti^im kurmada kaginilmaz bir yol olarak gordukleri bu davrani bicimini gunumuzun cagda toplumlarinda da izliyoruz. Ornegin, 1945 Yilinda Amerika'da yapilan Birle^mi Milletler toplantisinda uye ulkeler delegasyonuna Sekoya tohumlari dagitilmasi, uzun omurlu bir dunya bari^i arzusunu ifade icindir. Keza, nikah torenlerinde davetlilere fidan verme davrani^ini da bu baglamda algilamak ve omur boyu mutluluk du^uncesinin bir ifadesi bi4iminde yorumlamak gerekir.
Turk Kozmolojisi uzerinde araytirmalar yapan Koprulu'ye (1926) atfen Gokberk'in(1948) belirttigine gore, Kayin agaci efsanelerde hep kutsal aga4 olarak gosterilmiytir. Efsaneye gore "Dunyada hicbir fey yok iken iki Han mevcuttu: Karahan ve Su. Su ezelden beri dalgalanan bir kaos, Karahan ise gizli bir "Ilim"idi. Karahan'dan ba^ka goren, Sudan ba^ka goren yoktu. Karahan yalnizliktan usandi. Kendisi gibi goren, giden yapabilen bir mevcudun var olmasini istedi. Ki^i'yi yaratti. Ona bilme ve topragin uzerinde ya^ama kudreti verdi. Ona toprak lazimdi. Karahan, denizin altindan bir yildiz yukseltti. Ki^i buradan bir avug toprak aldi. Suyun yuzune atti. Karahan topraga "Buyu" emrini verdi. Toprak buyudu, buyuk bir ada oldu. Kisi bu topragi alirken kendisi igin gizli bir dunya yaratmayi du^unerek bir parcasini gizledi. Karahan farkina vardi. Ki^iye bunu tukurttu. Ve bu topraktan daglar, tepeler dereler vucuda geldi.Karahan bu buyuk adayi bob birakmamak icin adanin ustunde bir cam agaci 4ikardi.Bunun dokuz dali vardi. Her dalin altinda yeni bir adam yaratti. Bu dokuz adamdan, dokuz ayri irk turedi." (GOKBERK 1948 s.72).
Ku^adasi'na bagli Guzelcamli beldesindeki Dilek Yarimadasi'nin milli park Ilan edildigi 1966 yilindan once, anit Mete agacinin oldugu yerde yorukler ya^amaktaydi. Burada ya^ayan yorukler arasinda, Mete agaciyla ilgili ilginc bir efsanede kulaktan kulaga yayilmiytir. Efsanede "Bolgede ya^ayan yoruklerden birisi, anit mete agacinin govdesini keserken birden ortadan kaybolmu^. Kaybolan ki^iyi gunlerce arami5lar ama bulamami^lar. Bir gun mete agacinin altinda koyunlarini yatiran yoruklerden birisinin kafasina ku pisleyince, yukari dogru bakmi ve insan gorunumlu dali fark etmi^. Ilginc gorunumlu dali fark eden coban ko^arak buyuklerine haber vermin. Yoruklerin ileri gelenleri agacin yanina gelerek incelemede bulunmu^lar. Gunlerdir aradiklari ki^inin agaci kestigi icin, bir dal eklini aldigina inanmi^lar. Bir4ok yerde agaclarla ilgili, yore kulturunde olumlu veya olumsuz, gercek veya hayal urunu, mistik oykuler anlatilmakta ve ku^aktan ku^aga gecmektedir.
Bir ormandan gikip gelen Kirgizlarin yaratili destani da bu konuda ilginc bir efsanedir. Efsaneye gore bir hukumdarin otuz dokuz hizmetcisi bulunan bir kizi vardir. Bir gun kiz ve hizmetcileri yuzeyi kopukler ile kapli bir golun kenarinda gezer iken, kopuklere ellerini sokup eglenmek isterler. Belirli biz zaman gecince hukumdar kizi ve hizmetcilerin tamaminin hamile olduklari gorulur. 42
4
BOGAZiCI I N DE
YA$AYA N TA RIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANITAGA LAR
U^akli cam'in olumsuz yonu ise, hakkinda gikarilan ugursuz bir soylenti He ilgili. Anlatilanlara gore, kiln odunu kalmayan bir ki^i U^akli Gamin birkac kuru dalini kesmek istemi5. Ancak, dala degen balta vuranin elinden firlarken, agacin kesilen yara yerinden kan akmaya ba^lami^. Olaya neden olan ki5ide yedinci gun sonunda ya^amini yitirmi^.
4- FOLKLORIK YONU ILE
ANIT AGA^LAR Agaclara anitsal nitelik kazandiran sosyo-kulturel ozelliklerden birisi de, ilgili agaca atfolunan moral ve kulturel ayricaliklardir. Fiziksel boyutlar yonunden olaganustu sayilmasa da, yore kulturunde olumlu veya olumsuz, gercek veya hayal urunu, mistik veya folklorik bir oykuye sahip olmak, agaglara anitsal nitelik kazandirmaktadir. Anadolu'nun pek cok yoresinde anlatila gelen uzun halk hikayeleri ve kisa oykuler, hep bu kulturun bizlere armagan ettigi birer kultur mirasidir
Dogada higbir varligin bir ba^ka varlik ion ugursuzluk alameti olmasi mumkun degil ku^kusuz. Ancak, Mizik cam da oldugu gibi, U^akli cam'in hakkinda soylenegelen bu oyku de agar icin adeta bir sigorta i^levi gormu^. cunku kuruyup magi du^en tek bir dale dahi yerinden kaldirilmami^. Buna gore, anlatilan bu oykunun, ormanin gobeginde, doganin ve insanin her turlu zararli etkisine a4ik olan bu ilging gorunumlu agacn gunumuze kadar saglikli bir bicimde gelebilmesine vesile oldugu yadsinamaz bir gergek biciminde kar^imiza cikiyor.
(ASAN ve UZUN 1994). A^agida verilen orneklerden de anla^ilacagi uzere, anit agaglar sosyo-kulturel agidan
incelendiginde bazi orneklerde folklorik ozelligin mistik ozelliklere, bazi orneklerde ise mistik ozelligin tarihsel ve folklorik ozelliklere gore daha baskin oldugu gorulur. Bir ba^ka ifade ile; bazi agaclar sadece folklorik yonu il e anitsal ozellik kazanirken, diger bazi agaclar hem folklorik, hem mistik, hem de tarihsel ozelliklerin her u4unu birden kendi uzerinde toplayabilmektedir.
Arap Asilan Agac Folklorik agidan bir ba5ka onem ta^iyan agar, Akseki il cesi, Ibradi Beldesi'nde bir anit Kestane agacidir. Buradaki cok sayidaki anit agag icinde "Arap Asilan Agag" olarak un yapan bu agacin yoresel folklora konu olan oykusu oldukga huzunludur. Oykuye gore, Ibradi'da bir gen4 kiz oldurulur. Olayin sanigi olarak Arap bir jandarma eri tutuklanir ve mahkeme edilmeksizin asilir. Olay aydinlanip gercek katilin bulunmasi uzerine Arap erin olumune uzulen yore halki, bu huzunlu olayi toplum hafizasinda canli tutmak amaayla jandarma erinin asildigi 2.65 m. capli bu agaca, Arap Asilan Agag adini vermi^tir.
UUakli cam Agaclari anitla^tiran bir ba^ka ozellik, bu agaclarin yoresel folklor acisindan kimi ilging oykulerin kaynagi olmalaridir. Sahip olduklari olumlu veya olumsuz kimi oykuler nedeniyle yore halkinin saygi ve sempatisini kazanan bu agaglara ili^kin pek cok ornek mevcuttur. Karacamlar i4inde folklorik ozelligi olan anit agaglardan birisi de U^akli cam'dlr. U^akli Gamin oykusu a^agidaki gibidir. Bolu ill, Abant yakinindaki Guvem Koyu'ndeki bu anit Karacam yore folklorunda hakkinda anlatilan biri olumlu, digeri olumsuz iki oyku ile unlenmi^. U^akli cam'in olumlu oykusune gore, bu agac cocuksuz hanimlara cocuk veriyor. Bu inani5in nedeni agacin ilging dal olu^umu ve tepe yapisindan kaynaklaniyor olsa gerek. cok catalli govde formu yore halki tarafindan dogurganligin simgesi olarak algilanmi^. Bu nedenle, gocuksuz hanimlarin bu agaca yapacagi ziyaretin mutlaka odullendirilecegine inaniliyor. Odulun degerinden oturu de anit cam cevre halk arasinda "U^akli" adi He aniliyor.
Sekil 17: Arap Asilan Agac (U. ASAN Ar^ivinden)
43
4
BOGAZICI'NDE YA$AYAN TAMH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Altikulac cam
coban Zeynel cinari
Anadolu'da kimi koklu aileler, kendilerine verilen ilginc lakaplar He taninir. cok defa, ilk kez kim tarafindan verildigi bilinmeyen bu sifatlar, ilgilinin verilen sifata konu ozelligini gok iyi yansitir. cok eski bir mezarlik icinde bulundugu igin kutsal sayilan bu Karacam agaci halk arasinda "Alti Kulac cam" olarak anilmaktadir. cunku, alti yeti^kin insan parmak ucu temasiyla bu agacin 4evresini sarmak isterse, agaci ancak sarabilmektedir. Agac kendisine verilen sifati tam anlamiyla hak ettigi icindir ki; hem fiziksel boyutlar, hem folklorik ve hem de mistik ozellikler agisindan anitsal nitelikler ta^imaktadir.
Mersin-Gulnar Ilcesi, Sutluce Beldesi'nde bulunan ve dibinden bir pinar cikan cinar agaa igin anlatilan oykuye gore, yedi karde^i bulunan Zeynelabidin 4ok kurak olan bu civarda cobanlik yaparmi^. Yorede hi4 su bulunmadigi halde surusunu surekli sulayan bu ermi cobana suyu nereden buldugunu sormu^lar. coban yaninda ta^idigi asa He cinar agacinin dibine vurmu ve fi^kiran suya, "Ne kadar pargalarlarsa parcalasinlar sen hi4 azalma, hep g oa l " demi^. Bugun kutsal sayldigi icin tek bir dalina dahi el surulmeyen bu cinarin dibinden gikan su yore halki arasinda zemzem suyu gibi degerlendiriliyor (ERGUN 2004, s. 490). Yukarida anlatilan oykunun birebir benzerinin (belki de ayni oykunun bir ba^ka versiyonu), Silifke'nin Zeyne Koyu'nde cobanlik yapan Ali Semerkandi isminde bir zata ait oldugu belirtilen bir yatir yaninda mevcut cinar aga ci ile ilgili olarak anlatildigini goruyoruz. Yund'un, Gulnar'da gorev yapan bir ormanciya atfen verdigi bilgilere gore, bu yatirin turbesi yanindaki c nar aga ci , ermi cobanin uykuya dalmadan once tarlaya sapladigi kuru asasinin aniden ye^ermesi He ortaya gikmi^tir. coban asasinin ye^erip agag haline gelmesini gobanin kerameti sayan yore halki, hem turbeyi, hem de aga ci kutsal saymi^tir. Yazar, benzer oykulerin Omer Seyfettin'in hikayelerinde de yer aldigini bildirmektedir (YUND 1940/b s. 154)
Sekil 18: Altikulag cam (U. ASAN Ar^ivinden)
Agg il Ardre Dag ba^larinda yeya bozkirlarin gobeginde sure giden cobanlar, hayvanlarini insan ayagindan uzak, su ve cayirin bol oldugu yerlerde otlatir. Sabah ve ak^am serinliginde yaydigi surusunu ogle sicaginda genii tepeli, kaba dalli ve golgeli ulu agaglarin serin golgesinde dinlendirir. Bir ornegi Konya, Ta^kent Balcllar Koyu'nde gorulen ve 2000 ya^inda oldugu belirtilen bir Ardis gibi (^ekil 19), Anadolu'nun pek gok yoresinde boyle agaclar He kar^ila^ilir.
Titrek Kavak Latince adi Populus Tremula olan Titrek Kavak (Genellikle yangin ve bocek tahribati sonrasinda Olen agar gruplarinin yerine oncu orman olarak gelen bir orman agaci olup yaprak sapinin ozelliginden oturu en hafif ruzgarda dahi sallanmaktadir.) hakkinda yaygin olan bir inani^a gore, bu Kavagin titremesi Hz. Fatma zamaninda ba^lami^. Uzerine kuma gelmesini kabullenemeyen Hz. Fatma, derin bir ofke He Kavak agacina yaslanarak sinirinin gegmesini beklemi^. Kadinin uzuntusunu icinde hisseden agar o gunden itibaren surekli titremeye ba^lami (KARA 1993).
4obanlar, bulunduklari yerin ve yaptiklari i^in dogasi geregince bazen aylarca insan yuzu gormediklerinden, tesadufen gelip gecen herkese buyuk ilgi gosterirler. 44
BOGAZICI'NDE
YA$AYAN TA RIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Hidirbey cinari (Musa Aggacr) Hatay, Samandag Ilcesi'nin Hidirbey Koy'nde bulunan bu cinar agaci "Musa Agao" olarak da anilmaktadir. Agar hakkinda anlatilan oykuye gore Musa Peygamber zamaninda yorede Hidir isimli bir coban ya^armi^. Kay civarinda "Hayat Suyu" olarak anilan pinarin yaninda bekleyen bir ejderhaya her yil bir gent kiz kurban edilmez ise, ejderha suyu kimseye icirmez imi5. Zaman icinde kurban verilme sirasi kralin kizina gelmi^. Ejderha, kizi yemek uzere agzindan alevler sacarak yakla^ir i ken bu coban her zaman elinde ta^idigi degnegi ile ejderhayi kovalar. coban iii bitince degnegini yere saplar ve kralin kizi ile evlenir. Yere saplanan degnek ye^ererek bir agar olur (^ekil 20). Olay sonrasinda halk arasinda cobanin adi Hidirbey olarak anilmaya ba^lar. Sekil 19: Agil Ardis (U. ASAN Ar5ivinden) Onca zaman tek ba^ina doga ile i4 ice olmanin kendilerine kazandirdigi davrani bi4imi ve kimi ozellikler siradan insanlarda bulunmadigi igin, ozellikle ya^li cobanlarin cogu, Anadolu'da "Ermi^" ya da " Eren" kabul edilir. coban Dedemiz, boyle ozellikleri clan birisidir. Nereden geldigi, nereye gittigi hi4bir zaman bilinememi^tir. coban Dedemizin bulundugu yorenin yerle^im biriminde, halkin his sevmedigi bir toprak agasi vardir. Herkese kotuluk yaptigi icin tek bir seveni bile bulunmayan bu aga oldugunde cenazesi yerde kalir. Ne namazini kildirmaya hoca yana^ir, ne de cenazeyi gommeye halk kalki^ir. Duruma uzulen karisi, bir kagniya yukledigi kocasini coban Dede'ye getirir. Dede, gelen kadini ve olu kocasini misafir kabul ederek geregini yapar ve oluyu gomer. 0 gece koy halkinin tamami, glen irret agalarini ruyalarinda cennetin ba^ko^esine oturmu olarak gorur. Ayni ruyayi birbirine anlatan koy halki bu olayin nedenini anlamak ister ve oluyu gomen coban Dedeye ba^vurarak i^in sirrini sorar. Dedemiz gayet sakin bir ekilde Boyle der: "Ben talkin verirken Allah'a Boyle seslendim; Allah'im sen bana kimi gonderdinse ben elimdekinin en iyisini ikram ettim. 5imdi ben sana birini gonderiyorum. Sen de ona elindekinin en iyisini ver. Anla^ilan o ki, Allah duami kabul etmi^. "
5ekil 20: Musa (Hidirbey) Agaci (N. BOZALI Ar^ivinden)
45
BOGAZ!CI'NDE YA$AYAN TA RI H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Biz bunlarin ehli degiliz" diyerek teklifi geri cevirir. Orhan Gazi bu defa, " Ey dervi sozumu kabul eyle" diyerek israr eder. Israri kiramayan dervi " Padi^ahsin, sozun geri donmesin" diyerek eli ile ilerdeki bir tepeyi gosterir y e" u tepeden buraya kadar olan yer dervi^lerin mekani olsun" der. Dervi bir zaman sonra olunce Orhan Gazi mezarina Turbe, yanina da bir cami yaptirir (^ekil 21).
Bu agaan "Musa Agao" olarak anilmasi hakkinda anlatilan oyku de en az ilki kadar ilginctir. Oykuye gore Hz. Musa bir gun Allah'a " Dunyanin en akilli adami kimdir ? Onu nasal bulurum ?" diye sorar. Tanri'nin cevabi "Degnegini yere saplayinca agag oldugunu gordugun, torbandaki olu baliklarin canlandigi, gokte hi^ bulut yak iken uzerine yagmurun yagdigi ve iki denizin birle^tigi yerde bulursun." olmu^. Yola cikan Musa Samandag'a geldiginde dinlenmek uzere bir kaya uzerinde oturup degnegini yere saplami^. Yorgunluktan uykuya dalan peygamber uyandiginda torbasindaki baligin kactigini, dikili degneginin de bir cinar agaci oldugunu gormu^ (KIZILDAGLI 1972). Oykudeki "olu batik ve iki denizin birle^tigi yer" ifadelerinin, Kur'an-i Kerim'deki Kehf Suresi'nin 60-64. ayetlerini animsatmasi ve Musa peygamberin Hizir ile bulu^masiyla il gili olarak, 60 ve 61. ayetleri dogrudan 4agri^tirmasi nedeniyle olsa gerek, bu agac "Hizir Agaci" olarak da anilmaktadir. Bu durum, Hidirbey cinari'nin mistik yonunun folklorik yonunden daha air bastigini gostermektedir. Agar hakkinda anlatilan bir ba^ka oykuye gore, abdest almak uzere bastonunu yere saplayan bir eren namazini kildiktan sonra bastonunun ye^erip agar haline geldigini gorur. Bir ba^ka oykude sopay saplayan zatin Hizir oldugu belirtilmektedir (SARI 1994).
Geyikli Baba cinari Osmanli Devleti'nin kurulu yillarinda Orhan Gazi, yoresinde Geyikli Baba olarak bilinen ve geyikler ile dola^an bir dervi^i makamina cagirir. Dervi davete icabet etmedigi gibi, Orhan Gazi'nin gelmesini de istemez. "Dervi^ler gozcu olup dua vaktini gozetirler. In^allah vakti gelince Orhan Bey'in yanina varir, dua ederiz." der. Arada belli bir zaman gegtikten sonra dervi Orhan Bey'in konagina gelerek bir fidan diker. Orhan Bey ancak dikim bittiginde dervi^in yanina gelir. Orhan Bey'in konu^masina firsat vermeden; "Bu bizim kutlamamizdir. Dervi^lerin duasi senin ve neslin icin makbuldur." diyerek oradan uzakla^ir. Orhan Gazi bir zaman sonra dervi^in makamina gelir ve kendisine " Dede, bu inegol yoresi senin olsun" der. Dervi " Ey Han! Huda, mulku senin gibi padi^ahlara, mall da muamele ehline verir.
5ekil 21: Geyikli Baba cinari (U. ASAN Ar^ivinden) Agar hakkinda anlatilan bir ba^ka oykuye gore, Geyikli Baba Osmanli Devleti'nin kurulu yillarinda Orhan Bey adina sava^an bir cengaverdir. At yerine geyik uzerinde sava^an bu alp eren altmi okkalik kili ci He sava^ir ve gun batiminda dev bir Kestane aga ci nin kovuguna girip kaybolurmu (OLGUN 1989). Gun batimina kadar sava^an bu aziz, ak^am olunca agacin yanina geldiginde aga4 yarilip Geyikli Baba'yi icine alir ve kapanirmi^. (Sekil 22) Agar eski haline dondugu icin de, kendisini takip eden duman askerleri ereni bir turlu bulamazmi^. Inegol ve civarinin fethi sirasinda 360 kapili Kizilkilise'nin Geyikli Baba tarafindan zapt edildigi belirtilmektedir (YUND 1940 s. 112). 46
y
^,
. ..
®
®
¢mil
^. ^
:
i':
'.
a
0
Sekil 22: Geyikli Baba cinari
BOGAZIC1'N DE
YA$AYA N TAMH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Somuncu Baba cinan
Gulhane cinan (Tali cinar)
Mistik yonu folklorik yonune air basan bir ba^ka anit agar da Somuncu Baba c.inari'dir. Bugun Bursa'da bulundugu yol kav^aglna Somuncu Baba tarafindan dikildigi soylenen bu anitsal cinar, "Dua cinari" olarak da bilinmektedir. Anlatilanlara gore, firincilik yapan Somuncu Baba Ulucami'nin yaplll^l sirasinda in^aatta cali^an i^cilerin ekmegini pi^iren ermi bir ki^idir. Ermi oldugunun bilinmesi halinde halkin kendisine ibadet edeceginden korktugu i4in, olumunden sonra mezarinin bilinmemesini istemektedir. Bu nedenle in^aat bitiminde firini terk ederek Dua cinari'nin bulundugu yere gelir. 0 zaman 4ok issiz olan bu yerde firing iken ekmek pi^irmede kullandigi kuru sopayi topraga dikip Allah'tan canine orada almasini ister. Dikilen kuru sopa kisa zamanda ye^ererek agar hahne gelir. Somuncu Baba'yi arayan halk kendisini ye^eren cinar agacinin yanindan havaya ucup uzakla5tigini gorur (OLGUN 1989).
Gulhane Parki'nin Bab-I Ali Kapisina bakan tarafinda tramvay yolunun ortasinda bulunan bu agacin govdesi uzerinde yerden 3 m yukarida in bir tai bulunuyordu (^ekil 24 ). 10 yil oncesine kadar yerinde duran tai daha sonra sokuldugu icin, yeri bugun bo5luk olarak gorunmektedir. Bu tai nedeniyle "Tali cinar" olarak da anilan agar hakkinda anlatilan oykuye gore, cInar agaci uzerindeki tai, Istanbul'un fethinden sonra Ayasofya'ya giden Fatih'in bindigi unlu Beyaz At'in nalindan sekerek agaca saplanmi5tir (ASAN 1993).
Ulu Agac Anadolu'da butun agaclarin ya^li ve heybetlisi "Ulu" ya da "Koca" olarak anilir ve hepsine saygi gosterilir. Kutsalligina inanilan bu agaclara dokunulmaz. Denizli Tavas Yolunda sol tarafta bir dere icinde bulunan anit bir cinar agacinin Ulu Agar (Ulu cInar) olarak anildi i ve bulundugu dere icinin eski bir mezarlik oldugu belirtilmi^tir. Halk tarafindan kutsiyetine inanilan aga^ altinda dua edilip dilek dilendigi belirtilmi^tir (^ekil 23).
5ekil 24: GUlhane (Tali) cinan (U. ASAN Ar^ivinden) Agac uzerinde yapti imlz olcumler sonucunda Tall cinar'In ya^i 250 yil olarak tahmin edilmi^tir. Bu durum, agaon ya^i ile oykude anlatilan olayin tarihi arasinda uyumsuzluk bulundugunu ve oykude anlatilanin gercegi yansitmadigini ortaya koymaktadir. Ancak, burada hemen belirtelim ki, oykude gecen olayin gercek olup olmadlginin folklorik acidan hicbir onemi yoktur.
Sekil 23: Denizli - Tavas Yolunda Ulucinar (U. ASAN Ar^ivinden)
48
BOGAZiC1NDE
YASAYA N TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Bu tur soylentilerde esas clan, halk arasinda soylenegelen oykunun kabul gorup gormedigidir. Olay, yore sakinleri arasinda hala anlatilip ilgi ile dinlendigine gore sosyokulturel agidan genel inanca saygi gostermek ve aga ci n folklorik ozelligini kabullenmek gerekmektedir. Ta^in orada bulunma nedenine gelince; ola yi n gercegini Istanbul Eski Belediye Ba^kani Cemil Topuzlu'nun, hatiralarini kaleme alan Sabih Alagam'a 1938 yilinda yapilan bir soyle^ide Boyle anlatmi^tir: " Sirasi gelmi^ken yine bu yola ait hod bir vakayi anlata yi m dedi. 5imdi sokagin ortasinda gordugunuz dort be asirlik buyuk cinar aga ci da ewelce yi ktirdigim mezar duvarina biti5ik idi. Fakat cadde ac.ilinca onu kestirmeye kiyamadim. Agao, eski dar yol ile sonradan acilan cadde arasindaki farki gosteren canli bir ahit gibi biraktim. Yerden iki bucuk metre kadar yuksekte, bu agaon govdesine siki^ip kalmi bir ta5 vardir. ... Bu ta5 eski mezarlik duvarinin bakiyesidir." (YUND 1940/a s. 117).
Sekil 25: cengelkoy Katil cinar (U. ASAN Ar^ivinden)
Firuze Kizin cinan
Halk inanci ile gercek durum arasindaki farkliliga bir ornek de 2005 yili ortalarinda lzmit'te ya^anmi^tir. Yazili ve gorse) medyaya du^en haberlere gore clay Boyle geli^mi^tir: 5ehir merkezinin guney tarafindaki bir mahalle icinde bulunan gok yagli bir cinar aga ci , govdesinden gelen bazi sesler nedeniyle halk arasinda "Konu^an Agag" olarak anilmaya ba^ladi ve uyandirdigi merak nedeniyle yogun bir ziyaretgi akinina ugradi. Gelen seslerin nedeni ara^tirildiginda, bu seslerin govde icindeki kovuga yuva yapan ku^lardan geldigi anla^ildi. Ola yi n gergek nedeni ortaya cikmasina kar^in, halk arasinda gordugu ilgiyi halen kaybetmeyen bu agag, 2005 yili oncesinde siradan bir agag i ken, bugun folklorik ozelligi ile one gikan anit agaclara tam bir ornek olarak kar^imiza gikmaktadir.
Folklorik yonu kadar mistik yonu de bulunan anit cinarlara bir ornek de Turkmenistan'dan segilmi^tir. cinar hakkinda asirlar boyu anlatila gelen oykunun mistik yonu, en az folklorik yonu kadar ilginctir. Oykuye gore Turkmenistan'da ya^ayan varlikli bir ailenin yedi erkek cocugu vardir. Gunlerden bir gun ailenin en kupuk cocugu, yakinlarinda akan derede cok renkli bir ta5 bulup eve getirir. Tali civardaki bir kahine gosteren anne, bulunan ta^in adina "Firuze" denilen bir ta5 oldugunu, ancak, sahiplerine her zaman ugursuzluk getirdigini, tekin olmayan o ta5i un ufak edip yok etmezler i se yeni dogacak kiz cocuklarinin aileye felaket getirecegini ogrenir. Ancak, bir taraftan zaten bir kiz gocuk isteyen annenin isteksizligi, diger taraftan ilginc ta^indan vazgecmek istemeyen kuguk oglanin inadi yuzunden, bulunan tai kirilmadan muhafaza edilir.
Katil cinar Uskuiar cengelkoy'de iskele yaninda bulunan bu cinar, hemen yanindaki cami ile ya5ittir. Agaca katil denmesinin nedeni, ruzgarli bir havada kirilan bir dalinin o sirada altinda oturanlar uzerine du^up bir insanin olumune neden olmasidir. Olay, tam bir insan ihmali olmasina kar^in, agar kendisine verilen katillik sifatindan kurtulamami Stir.
Zaman icinde evin hanimi guzel bir kiz gocugu dogurur ve adini kahinin soylediklerine nazire olarak Firuze koyar. Buyuyen kiz o kadar guzeldir ki unu kisa zamanda civar ulkelerde duyulur. Kom5u ulkeden varlikli bir bey Firuze kiz ile evlenmek inter. Talebinin kabul edilmemesi uzerine hiddetlenen bey, guzel kizin ailesine saldirip Firuze'yi zorla kagirma yi planlar. 49
4,
BOGAZICtNDE YA$AYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Kizin yedi karde^i, plandan haberdar olunca dar bir bogazda beyin adamlarini kistirir. Bulunduklari dar gecit kendilerine avantaj saglasa da, cok kalabalik olan du^man kar^isinda mucadeleyi kaybedip yenilirler.
cali^manin hacmi sinirli oldugu igin burada bunlarin hepsine yer vermek elbette mumkun degildir. Bunlara ili*kin olarak Ala gelen birkac ornek; Kahramanmara^ Hartlap Koyu'ndeki Kasim Dede Turbesi, $anliurfa Siverek'teki 5eyhan Dede Korulugu, Konya Bey^ehir Ilgesindeki Yenidogan Ormani, Hodul Dagi Asker Ormani, Kastamonu Azdavay Ilgesi'ndeki Elik Oldugu Ormani ve Yozgat 4amligi'dir. Bu koru ve ormanlar hakkinda bilgiler ve anlatilan oykuler a^agida verilmi^tir.
Bu mucadele sirasinda Firuze de bob durmaz ve toprak kom^ularini agabeylerine yardim igin gagirir. Yardima gelen kom^ular olay yerine geldiklerinde yedi karde^in hepsinin de oldugunu gorurler. Bulunduklari yere gomulen karde^lerin ba^inda yedi govdeli bir cinar agao buyur. Bu huzunlu olayi toplum belleginde canli tutmak amaciyla, yore halki bu agaca kizin davrani ina duyduklari saygidan oturu "Firuze cinari" adini verir. Oykuyu anlatan Nilgun BA5'in belirttigine gore bir dale kurudugu igin kesilen agar bugun alts govdeye sahiptir (^ekil 26 ).
Kasim Dede Turbesi Kahramanmara5'in Hartlap Bolgesi'ndeki Kasim Dede Mezarligi, gogus caplari 1,4 - 1,5 m., boylari 40 - 45 m., sayilari 50 civarinda olan anit Sedirler ile doludur. Bugun genetik rezer y alani olarak ayrilan ormandaki agaclar varliklarini Kasim Dedeye borcludur (BOYDAK ve ASAN 1990; 1993; 1994). Eski bir mezarin bulundugu ormanda ayrica yikilmi bir mescit vardir. Mescidin yeri 2008 yilinda mezarligin di 5 sinirina alinmi tir.
Yenidogg an Ormani Konya Bey^ehir'de ug ormani bulunan Yenidogan Kasaba'sinin ormanlarindan birisi icinde bulunan 5 adet mezar nedeniyle yore halki tarafindan kutsal sayilmaktadir. Odun ve dallarina kimsenin dokunmadigi bu ormanda kesilen agaglarin insan gibi ses gikardigi belirtilmi5tir (EGUN 2004, s. 486).
5eyhan Dede Korulugu Ergun tarafindan, Zulfikar Tekta5'in derledigi belirtilen oykuye gore: Siverek Ilgesi'nin 5eyhan Dede Koyu'nde ya^ami evliya bir zat, gok verimli olan korusundan gen4 fidan kesmemek ko^ulu ile herkesin faydalanabilecegini soylemi^. Bugdayini ogutmek uzere bu koye gelen bir yabanci eyhin bu ko^ulundan habersiz oldugu igin, ormandan ge4ip koyune gider iken begendigi bir fidani sokerek evine goturmek istemi^. Koyune yakla^irken tesadufen arkasina baktiginda in kiyim bir askerin pe^inden geldigini gorerek derin bir korku He sarsilip kagmaya gali^mi5. Ancak, bu olay sirasinda cok korktugu igin kirk gun sonra olmu^. Olen koyluye gorunen askeri, korulugun koruyucusu olarak kabul eden yore halki bir daha ormandan hic agag kesmemi (ERGUN 2004, s. 499).
$ekil 26: Firuze 4inari (Foto: Nilgun BA$)
FOLKLORIK VE MISTIK OZELLIGE SAHIP ORMANLAR Yukarida tek agaglar igin verilen bu orneklerin ormanlar ile ilgili olanlari da mevcuttur. Anadolu'nun her yoresi, birbirine benzeyen oykulere konu onlarca koru ve ormana sahiptir.
50
BOGAZICI'N DE
{ASAYA N TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Hodul Dagg i Asker Ormani
Kizlari bugday tenli, gozleri komur gibi siyah olsun. Ben Elif'i mle, Yozgat'in butun a^iklari da sevdikleriyle halde^ ve yolda olsunlar." Dua kabul oldugu icindir ki, dikilen tek fidan bugunku Yozgat camligi'ni meydana getirmi^tir (KARADAVUT 1992).
Hodul Dagi civarinda kafir ve muslumanlar arasinda suren bir sava^ta zor durumda kalan komutan Allah'a seslenerek " Allah'im, kuffara teslim olmaktansa bizi ya tai, ya da aga ^ yap." diye yalvarmi^. cten yapilan bu yakarma yi i^iten Allah, musluman askerlerin tamamini cam aga ci haline getirmi^. Askerlerden birisinin ayagi sakat oldugu igin, bu asker egri bir aga4 haline gelmi^ (^ekil 27 ).
SANATA KATKI YON U I LE ANIT AGA^LAR 5-
5iir, 5arki ve Romanlarda Anit Aggaclar Fiziksel boyutlarinin olaganustu buyuklU une bagli olarak kok ve govdelerinde ortaya gkan ilginc ve gorkemli olu^umlar nedeniyle, anitsal nitelige sahip agaclar resim, muzik, iir, arki, roman ve hikayelerin de konusu olmu^tur. Ornegin, sevgilinin yuruyu^u Serviye benzetilirken, kacamak yapan iklarin bulu^ma yeri cok defa gorkemli cinar ve cam agaclarinin alts olmu^tur. Nitekim, hicbir ulu cinar govdesi yoktur ki, uzerinde a^klarina taniklik ettigi a5iklarin isimlerinin bad harfleri kazili olmasin. "Indim havuz ba^ina, bir kiz cikti kar^ima" ^arkisinda oldugu gibi, ce^me ve havuz ba^larinin butunleyici ogesi olan ulu cinarlarin koyu golgesi sevgili arayan bob kalplere firsatlar yaratirken (^ekil 28/a), kalbi kink a^iga, "Golgesinde mevsimler boyu oturup" hayaller kurulduktan sonra kendisini terk eden sevgilisine eski mutlu gunleri hatirlatmada da yardima olmaktadir (^ekil 28/b).
Sekil 27: Hodul Dagi'nda Anit Agaclar
Elik Odugu
Ormani
Kastamonu'nun Azdavay Ilcesi, Mirahur Koyu'nde bulunan bu orman icin anlatilan oykuye gore, devrik bir cam govdesi yaninda uyumakta olan bir elige (Karacaya verilen mahalli isim), in bir karakul saldirir. Saldirgan ku bir pencesini eligin sirtina, diger pencesini cam govdesine gecirir. Can havliyle sicrayan elik karaku^un bacagini kopartarak kacar, ancak cok kisa bir yol aldiktan sonra du^up olur. Karaku^un bir pencesini eligin sirtinda, diger pencesini cam govdesi uzerinde goren yore halki bu olay anisina ormana "Elik Oldugu Ormani" adini verir. ERGUN 2004, s.565)
Yozgat camliggi Bugun Yozgat merkez de bulunan ve Milli Park olarak ayrilan Yozgat camligi hakkinda anlatilan oykuye gore bir zamanlar tamamen ciplak olan tepeye ilk aga ci sevgilisi Elif'i arayan Karacaoglan dikmi^tir. Dikim i^ini tamamlayan a^ik kibleye donerek Allah'a dilekte bulunur. Dilek icin yaptigi duada Allah'a Boyle yalvarir: " Dilerim Tanri'dan camindan cam turesin, bu ciplak tepe camlik Tepesi olsun. 51
4
BOGAZICI'N DE YA^AYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA4.AR
Gokberk (1948 /b), Turk yazarlarinin bazi konulari ozellikle anitsal aga4lara benzettiklerine deginerek Tevfik Fikret'in bir iirinde cinar agacindan cikarttigi vatan motifini " Hani bir gun seninle Topkapi'dan geliyorduk; Yol ustunde bir cinar, enli, boylu vakur" biciminde anlattigini; Cenap ehabettin'in, ulkemizin o zamanki durumu anlattigi yazisinda vatani ihtiyar bir cinara benzettigini; Ziya Gokalp'in biraz da unlu filozof Sokrat'i taklit ederek konu^malarini cinaralti adini verdigi dergide yayinladigini belirtmektedir. Faruk Nafiz camlibel, "Ayda Bir" adi altinda yayinlanan bir dergide "cinar Golgesi" ba^ligi altinda yazdigi bir makalesinde cinar agacini " dark agaglarinin en buyugu olan cinar, agaclarin en du^undurucusudur. cok zaman golgesinde bir pinarin, bir irmagin 4aglayi^ini dinleyerek uzun asirlar geciren bu guzel, gurbuz ve yuksek agar, muhakkak adem ogluna en yakin bir ruh tapir. Sarkta, bir cinar kadar golgesine insan toplayan ba5ka hangi agar vardir." biciminde anlatmaktadir (GOKBERK 1948 /b).
5ekil 28: 5arkilara Konu Olan Anitsal agaclar a) Havuzba5i cinari b) Bulgurlu cinan (U. ASAN Ar^ivinden) Ya5li ve ulu agaclarin dunya edebiyatinda onemli bir yeri oldugunu belirten calikoglu (1947), Fransiz Edebiyati'ni "Ya^li Mete ve Kestane Edebiyati" olarak tanimlamaktadir. Yazar bu du^uncesini; " Hangi edebi bir Fransiz eserini a4arsak acalim mutlaka mukaddes ya^li bir Mete (Vieux chene) ile bir Kestane (Chataignier) ye rastlariz." cumlesi ile anlatmaktadir (^AKIROGLU 1947).
Emirgan'daki cinaralti Kahvesi'ni anlatan yazisinda Ruben E^ref buradaki cinarlar icin Boyle soylemektedir: "Dort be cinar, deniz kiyisinda yoku^umsu bir meydani kaplami her birinin bir agag iriligindeki dallari, mermer direkli bir cami minaresinin ust hizasina kadar sarma^ dola cikiyor. 0 cok mavi havanin icindeki in ye^il demeti, bir bucuk asirlik bir ce^menin genii revakini barindiriyor. Bir eski cag mabedindeki sutunlardan daha kalin bu cinar govdesinin alti yedi ay dinmeyen golgesindeki bu Turk rokokosu ce^me bir su mihrabi zarifliginde." Yazar, bu lirik ifade ile mekani tanimladiktan sonra ulu cinarlarin gorkemini u sozler ile anlatir: "cinar tek Turk agacidir ve guzeldir. Topraga ondaki o saglam yerle^mi^lik.. Goklere sigmayacak gibi nedir, o enine boyuna serpili^.. Gaze emniyet gonule ferahlik veren oyle tok, oyle saga sola kanat germi bir leventlik... Bir pinar ba^ina bir cinar, bir koru tads baglanir..Bir . teki bir meydani tuttumu, ona bir kubbe alti serinligi ve lo^lugu verir." (RU5EN ESREF 1938) (^ekil 29).
Turk Edebiyati'nda agar ve orman konularini inceleyen Gokberk (1948 /a; 1948 /b) Divan ve Halk edebiyatindan verdigi cok sayidaki orneklerde Servi, cam, cinar ve Karaagac turlerinin iir ve manilerdeki kullanimina i^aret etmi^tir. Erci^'Ii Emrah adli bir halk ozaninin yazdigi ko^mada sevgilisinin yuruyu^unu Serviye benzetmesini Boyle anlatir: "5imdi benim yarim cikar; Yollarima durmaz bakar; Emrah'i odlara yakar; Boyu Selvi revan 5imdi" Yazar, cinar cam ve Karaagac igin verdigi mani orneklerinde halk deyi^lerinin: • cinar icin: " cinarin alti cayir; Yandim ben cayir cayir; Ba^kasina goz koymu^, Kayir Allahim kayir"; • cam icin: "camdan sakiz akiyor; Kiz ni^anlin bakiyor; Koynundaki memeler; Turunc olmu kokuyor" • Karaagac ion ise "ciktim karaagaca; Orta yerde bel verir; Kiz Benin guzelligin; Ikimize el verir" biciminde ifade edildigini belirtmektedir (GOKBERK 1948 /a).
Necip Fazil, Aga4 Dergisi'nin ilk sayisi icin kaleme aldigi onsozunde cikardiklari dergiye "Agar" adini verme gerekcesini su cumlelerle anlatmaktadir: "Adimizi Aga4 koyuyoruz. Du^unuyoruz ki guzel ve sonsuz tabiatta buyuklugu, olgunlugu, erginligi, bir kelime ile mukemmelligi ondan daha iyi gosterecek bir ornek bulunamaz.
52
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TA R H ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Yahya Kemal Beyatli, Valide-i Atik Camii avlusundaki 4inarin altinda kabaran uhrevi duygularini "Ziyaret" adli ^iirinde; "Yine birlikte, bu mevsimde, Atik Valide'deyiz; Yine birlikte, bu mevsimde, gezip sezmedeyiz bu cinarlarla siyah Servilerin golgesini; Bu adirvanda suyun sanki ledunni sesini.... Bu ziyarette vakit gegti, gune^ batti, yazik! Haz ve duyguyla Atik Valide'de bir gun daha ya^adik." dizeleriyle anlatmi^tir. Orhan Seyfi Orhon, "cengelkoy" ba^ligini koydugu ^iirinde, elli yl uzak kaldigi cengelkoy'e dondugunde gecmi5in anilarrni belleginde tazelerken, gunumuzde hic de hak etmedigi katillik yaftasi ile anilmaya ba^lami^ olan tarihi cengelkoy cinarini tekrar gormekten duydugu hazzr"...Tanidim, car^inin en ihtiyari, Bali Goklerde asirlik cinari..." biciminde ifade etmi^tir. Nazim Hikmet, "Su ba^inda durmu^uz cinarla ben ..." dizesi ile ba^ladigi " Masallarin Masali" ba^likli iirini "... Su ba^inda durmu^uz; cinar, ben, kedi, gune bir de omrumuz; Su serin; cinar ulu; Ben iir yaziyorum, Kedi uyukluyor, Gune5 sicak, cok ukur ya^ryoruz. Suyun ^avki vuruyor bize, 4inara, bana, kediye, gune^e, bir de omrumuze." dizeleri ile bitirirken; suyun, ulu agacin ve zamanin insan ya^amindaki varligini kutsami^tir.
$ekil 29: cinaralti'nda cinarlar Agag, madde ve ruh gibi her eyin did ve is yuzunu, toprak ustunde ve toprak altindaki gur ve dola^ik varligi He cizgi ve bicime sokmu bir semboldur." Yazar, agaon tepesindeki coklugun govde de teke indikten sonra koklerde yeniden cokluga donu^mesini doganin sirlarindan birisi olarak yorumlamaktadir. Yazar, Karacaahmet Mezarligini anlattigi ayni ba^likli iirde, "Ebedi gengligin taht kurdugu yer" olarak tanimladigi mezarliklarda olumun sonsuzlugunu "..Ta5 ihtiyarlar, Servi curur, alum ypranmaz.." dizeleri ile anlatmaktadir. fair bu iirinde, cok uzun omurleri ile Servilerin uhreviyeti si mgeledigini dolayli yoldan belirtmektedir.
Edebiyatimiz incelendiginde agag ve orman konusunda sayilamayacak kadar 4ok eser bulundugunu goruruz. Ku^ku yok ki, yer darligi nedeniyle bu eserlerin her birisine ait birkac cumlenin alinti yapilarak burada verilmesi mumkun degildir. Esasen, ama ci miz agar ve orman konusunun tamami degil sadece anitsal nitelikteki agaclari kapsamaktadir. Bu nedenle, sectigimiz orneklerin bu kadarla sinirli tutulmasi yeterli gorulmu^tur. Ancak, konuyu kapatmadan once son bir ornek de cinli fair Zin Zo-Hao'dan verelim. fair, kozmik hayat agacinl cagri^tiran "Agar" ba^likli
iirinde agaci 5oyle
tanimlamaktadir: "Agar sonsuza uzanir; Bo^lugu yakalar; Ve yine de sonsuz ellerinin icindedir. Birbirine gecmi^ kokleri gegmi^in igine dalar; Dola^ik dallan uzanir gelecege dogru; Tomurcuklari, gur yapraklari, Ok^ar bulutlari, gune^i, yi ldizlari. Ya^ami en yuksege, en buyuge ula^ir, en derine, en genie. Gokyuzu mavi bir sonsuzluktur. Bili msiz ve giz dolu. Agar sonsuza uzanir; Ve ya^amanin anahtarlariyla, acilip girebilir evrenin gizinin igine." (ANONIM 2004, s. 19)
"Her cinarda bir Bede edasi vardir. Onlar topragimizin hakiki gururudur, belki dedelerimiz, o heybetli vakari, o dag sukunetini onlardan ogrendiler." diyen Ahmet Hamdi Tanpinar, sicak yaz gunlerinin bogucu etkisini ulu Bursa Orhan Camii avlusundaki "Eskicibaba cinan" nin serin atmosferinde geci^tirirken, kutsal ve mistik mekanlarin insan ruhunun derinliklerinde kipirdattigi mistisizmi Bursa'da Zaman adli iirinde ifade etmi^tir. 53
BOGAZICI'NDE YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Yontu, Resim ve Sinema Sanatinda
Anit Agaclar Kokeni gogebe olan Turk toplumlari kir ve ormanlarda ya^adiklari i4in aga4 ve ormana ozel bir onem vermi^lerdir. Gerek Altay Daglarindan Sibirya' ya, gerek Balkanlar'dan Anadolu'ya kadar uzanan genii cografya da Turk boylarinin ya^adigi yerlerde en sik kar^ila^tigi agar Kayin, Mete, cinar, cam ve Servidir. Bu aga4lar, Osmanli Donemi Jr ve muziginde de onemli bir yere sahiptir. Osmanli'da resim gunah sayildigi igin anit agaclar sadece minyaturlerde gorulebilirken, Avrupali ressamlarin tablo ve gravurlerinde hak ettikleri yeri tam olarak alabilmi^tir. cali^mamizin bu bolumu anitsal nitelikli agaclann gorsel sanatlar i4indeki yerine ayrilmi^tir.
Sekil 30: Uzerinde Hayvan Kabartmalari Bulunan Bir anit Agar (U. ASAN Ar^ivinden)
Bu baglamda once anit agaclarin oyma sanati, tablo, resim ve minyaturlerdeki yerine, sonra da sinema sanatindaki orneklerine yer verilmi^tir.
Resim ve Minyatur Sanat i nda Anit Agaclar
Anit agaglar hem uzun omurlu olu^lari nedeniyle gelecek ku^aklara ula^tirilacak mesajlari ta^ima konusunda garanti vermesi, hem de devasa boyutlarinin ve sahip oldugu ozgun patolojik olu5umlarin sanatcilara sundugu ki mi olanak ve kolayliklar nedeniyle oyma ve yontu ile ugra^an pek gok sanatciya ilham verip yarattigi esere obje saglami^tir. Anit agaglarin bu baglamdaki en unlu ornegi (^ekil 30) da gosterilmi^tir. Internet sayfalarinda sikca kar^ila^ilan ve Orta Amerika'da bulundugu anla^ilan bu anit agar uzerindeki hayvan motifleri, agag uzerindeki dogal olu^umlari az-gok degi^tirmek sureti He ortaya gikartilmitir.
Anit agaglarin resim ve minyaturlere konu olan ornekleri syilamayacak kadar coktur. Bu konuda secilen birkac ornek a^agida gosterilmi^tir. R Minyatur ornekleri "Cahide Keskiner Atolyesi'nden Istanbul Minyaturleri" isimli album igindeki "Agaclar" bolumunden secilmi^tir. Sanat ci Aynur GURSOY tarafindan yapilan minyaturler ile bunlara konu olan agaclarin gercek goruntuleri ekil 31 /a ve b de gosterilmi^tir.
54
BOGAZICC'N DE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA4LAR
$ekil 31: Minyatur Sanatinda Anit Agag Ornekleri ( Minyaturler A. GURSOY, Fotograflar U. ASAN Ar^ivinden) Anitsal nitelikli aga4Iar Avrupali sanatolarin da dikkatini cekmi^tir. Bu konuda akla gelen ilk ornekler, Tarihi Buyukdere 4inari'nin degi^ik ressamlar tarafindan yapilmi^ gravurleridir. Bu eserlerden ikisi ekil 32 /a ve b de gosterilmi^tir.
5ekil 32: Tarihi Buyukdere cinari ( GULERSOY 1972) Ozellikle Istanbul'un degi^ik yerlerinde bulunan anit agaglarin bir bolumunun 1970 Ii yillarda cekilen populer ask filmlerinin pek coguna sahne oldugu bilinmektedir. cubuklu Burnu'nda bulunan ve yakla^ik 5 yil once birisi kuruyan iki Fistik came unutulmaz ask filmlerinin vazgecilmez sahnesidir..
55
4
BOGAZICI'NDE YA$AYAN TAI IIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
• Sarp arazilerde ve ust orman zonlarinda bulunan anit ormanlar buralarda toprak ta^inmasini ve ciglarin olu^masini onler; • Kar erimesini geciktirerek su ekonomisini duzenler; • Ozel koruma altina alindiklari icin, yaban hayatin geli^ip ce^itlenmesine onemli katki yapar; • Dogal omurlerinin Ust sinirina gelmi bireyleri ile hem ilgili agar ti rleri icin birer gen havuzu i^levi gorur, hem de orman kaynaklarinin planlanmasi sirasinda gerekli olan fiziksel idare sureleri hakkinda planlama ciya fikir verir; • Govdelerinden cikartilan karotlar Ozerinde Olculen yillik halka kalinliklari yardimiyla hazirlanan ve yillik halka kalinliklarindaki degi^im trendini yi llar itibariyle gosteren standardize edilmi grafikler yardimiyla, hem tarihi binalarin yapiminda kullanilan ah^ap malzemeye dayanarak bina ya^inin tayininde (Dendrokronolojik gali^malar), hem de aga ci n bulundugu bolgenin ikliminde gecmi^te meydana gelen deimlerin izlenmesinde (Dendroklimatolojik ara^tirmalar) ara^tirma ci lara i^ik tutar; • Gorkemli ve uzun omurlu bireylerinin insan psikolojisi uzerinde yaptigi mistik etki ile hem gene dimaglarda vatan sevgisi ve soya baglilik duygularinin uyanip geli^mesine, hem de dogaya saygi ve cevre konusunda bilinglenmesine yardim ci olur (^ekil 33).
Keza, I.U. Orman Fakultesi Egitim ve Ara^tirma Ormaninda bulunan Sultansuyu cinari'nin kovugu, pek 4ok ask filminde yagmurdan kacan sevgililere siginak olmu^tur. Yine bu ormandaki Ahtapot cinar (Sekiz gorkemli dalindan oturu bu ad ile anilmaktadir.), klip 4ekimlerinde sahne olarak kullanilmi^tir. Anitsal nitelikli agaclarin cagda sinema filmlerine konu olan en son ornegi, fantastik bir kurgubilim urunu olan Avatar'dir. Kozmik Hayat aga ci du^uncesinin ozgun bir uyarlamasini bu filmde gormek mumkundur. Hi4 ku^kusuz, anit agaglarin toplum uzerindeki bu etkisinin temel nedeni gorkemli gorunu^leri yaninda cok uzun Omurlu olmalaridir. Toplum uzerinde anit aga4larin yarattigi bu etkinin kokeni antik caglarin ilkel klanlarina dayanir. Bu klanlarin anit agaclari totem yapma dU^Uncesi, klan omrunu olabildigince uzatma arzusundan kaynaklanmi^tir. Bu davrani biciminin daha evrensel boyut kazanarak gunumuzde de surdugunu goruyoruz. Ornegin, LUbnan'da oldugu gibi, kimi Ulkelerin uzun omurlu devlet du^uncesiyle bayraklarini agar motifleriyle susledigine, kimi ulkelerin de, uluslararasi dostluklarin ve uzun omurlu bir dunya bari^i arzusunun ifadesini uzun omurlu agar tohumlari ile dile getirdiklerine tanik oluyoruz. 1945 Yilinda San Fransisko'da yapilan Birle^m Milletler toplantisinda uye ulkeler delegasyonuna Sekoya tohumlarinin dagitilmasini ve yine, cogu zaman yazili ve gorsel basinda izledigimiz gibi; yabanci Ulkeleri ziyaret eden devlet buyuklerine fidan diktirilmesini, boyle bir davrani5in evrensel ornekleri olarak algiliyoruz. Keza, son zamanlardaki nikah torenlerinde davetlilere fidan verilmesini de, ayni du^Uncenin daha kucuk ve fakat 4ok yaygin bir ba^ka yansimasi olarak gozlemliyoruz.
6 - BILIMSEL ARASTIRMALARA KATKI YONU ILE ANIT AGA^LAR
Sekil 33: Anit Agaclarin Bilimsel cali^malara ve Insanlik Tarihine Katkilari (U. ASAN Ar^ivinden)
Anit agar ve orman pargalannin insan uzerindeki etkisi sadece bu sosyo - kulturel yonlerle sinirli degil ku^kusuz. Doga ve dogal gevre ile ilgili fen bilimlerine ve cevre korumasina yaptigi katkilar da en az bunlar kadar onemlidir. 5oyle ki:
56
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Bu tanimin iceriginden de anla^ilacagi uzere ekoturizm
EKOTURIZM YONU ILE ANIT AGA^LAR 7-
kavrami; klasik kitle turizminden farkli olarak, dogal cevre ve kulturun onemini kavrayip onu korumayi ilke edinen az sayidaki bilincli ki^ilerin olu^turdugu kucuk
Geli^mi ulkeler, bir taraftan a^iri hammadde tuketimi, diger taraftan hizli endustrile^menin neden oldugu hava kirliligi ve diger cevre sorunlari ile orman ekosistemlerinin hayatiyetini tehlike slnlrina dayami^lardir. Bu temponun surmesi halinde yerkurede ortaya cikacak olumsuz ko^ullann insan ya^amini tehdit edeceginin fark edilmesi uzerine, son zamanlarda dUnya gundemine "Surdurulebilir Kalkinma" adiyla yeni bir kavram getirilmi^tir. Bu kavramin temeli "4evreden ve dogal kaynaklardan, onlari tahrip etmeden yararlanma" mentalitesine dayanmaktadir. Bu mentalite; ye5il dokusu ve dogal yapisi henuz bozulmami^ alanlarin, mevcut halleri ile korunarak gelecek ku^aklar icin saklanmasini gerektirmektedir. Bu gercekten hareketledir ki, dunyanin hemen her yerinde bu amacla dernekler kurulmakta ve gerek yurt iginde, gerekse yurt di^inda insanlar arasinda bir dayani^ma zemini olu^turmaya caba harcanmaktadir.
gruplarin yasal guvence ile koruma altina alinan ozgun ve bozulmami dogal alanlara yaptigi ziyaretleri kapsamaktadir. Bu turizmi digerlerinden ayiran en belirgin ozellik, katilimcilarin dogaya ve otantik kUltOre saygili olmasi ve gezi programlarinin sadece korunan alanlari kapsamasidir. Turkiye, tarihsel caglar icinde uzerinde cok sayida devletin kurulup battigi bir cografi bolgede bulunmaktadir. Bir anlamda dunya uygarliginin be^igi olan bu topraklar, bunun bedelini dogal bitki ortusunu ve ormanlarini kaybederek odemi*tir. Ancak, ozellikle kuzey ve guney Anadolu'nun sarp ve daglik topografyasi, iginde anitsal nitelikte agaclarin da bulundugu kimi alanlarin insan eli degmeden gunumuze kadar gelebilmesine neden olmu^tur. Genellikle 1800 m. nin uzerindeki ust orman zonlarinda yer alan boyle alanlarda yak, gap ve boy gibi fiziksel boyutlar itibariyle ali^ilmi ol4ulerin gok cok
Koruyarak yararlanma du^uncesinin turizmdeki uygulamasi EKOTURIZM kavrami icinde 5ekillenmi5tir. 5oyle ki:
uzerine 4ikabilmi devasa govdeleri izlemek mumkundur.
Ekoturizmin konusu olan objeler, varliklari yasa ile koruma altina alinmi dogal ve kulturel miras niteligindeki canli ve cansiz doga ve kultur anitlaridir. Doganin su ve ruzgar erozyonu ile binlerce yilda meydana getirdigi kanyonlar ve kaya figurleri gibi ilginc jeolojik olu^umlar, icerigindeki demir, kukurt, ve sulfat bile^ikleri nedeniyle yeryuzune ciktiginda degi^ik renkli tortular birakarak il gin4 doga goruntuleri sergileyen su kaynaklari, olaganustu fiziksel boyutlari ve govdelerindeki ur ve ^i^kinliklerden oturu insan belleginde ce^itli cagri^imlara neden olan ve hayranlik duygusu uyandiran anitsal nitelikli agaclar, bu baglamda akla gelen ilk objelerdir. Ekoturizm acisindan onemli kaynak degeri olan bu doga harikalarini; magaralar, kanyonlar, obruk ve dudenler, 4aglayanlar, travertenler, gol ve goletler, subasar ormanlar, lagunler, fiyortlar, sulak alan ekosistemleri, turbaliklar, anit agar ve orman parcalari ile relikt (Soyu tukenen) ve endemik (Sadece o yorede bulunan) agar ve bitki turlerinin bulundugu hassas ekosistemler bi4imde siralamak mumkundur.
Unlu tatil yorelerine buyuk gruplar halinde yapilan klasik turizm aktivitelerinin dogal ve kulturel kaynaklar uzerindeki olumsuz etkilerinin yikici boyutlara ula^masi, bu kaynaklardan yararlanmayi sinirlar hale gelmi^tir. Bu durum, turizmcileri alternatif aktivite arayi^larina itmi^ ve turizmciler arasinda "koruyarak yararlanma" dU Uncesinin giderek agirlik kazanmasina neden olmu^tur. I^te, ekoturizm ya da ekolojik turizm olarak tanimlanan yeni anlayi^, turizmcilerin gundemine bu zorlama ile girmi^tir.
Ekoturizm Nedir? Degi^ik kaynaklarda ye^il turizm, doga turizmi, yayla ve da g turizmi olarak da ifade edilen bu turizm bicimi, Uluslararasi Dona Koruma Birligi (IUCN) tarafindan "Eglenmeyi, dogayi ve kulturel kaynaklari anlayarak korumayi destekleyen, du^uk ziyaretci etkisi olan ve yerel halka sosyo - ekonomik yarar saglayan, bozulmami^ dogal alanlara yapilan cevresel acidan sorumlu seyahat ve ziyaret" bigiminde tanimlanmaktadir. 57
4
BOGAZICI'N DE YASAYA NJ TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Alternatif turizm etkinliklerinden birisi de bilimsel turizmdir. Katilimcilari bilim adami ve ara^tiricilardan olu^an bu turizm bicimi, egitim-ogretim ve bilimsel ara^tirma amaglari ile yapilmaktadir (^ekil 35).
23.7.1982 tarihinde yururIuge giren 2863 sayili Kultur ve Tabiat Varliklarini Koruma Kanununun 6 / d maddesinin son paragrafinda "...Tarihi magaralar, kaya siginaklar, ozellik gosteren agar ve agac topluluklari ile benzerleri, ta^inmaz tabiat varligi ornekleri ... korunmasi gerekli ta^inmaz kultur varliklari olarak aciklamaktadir. Anitsal nitelige sahip tek agar ve orman parcalari ulusal kultur, yoresel tarih ve folklorik acidan buyuk onem ta^idigi icin, popOleritesi her gecen gun artmaktadir. Bulundugu yere ayricalik katan bu canli miras, ye^ili koruma tutkusunun ibadet duzeyine ula^tigi ve cevre koruma etkinliklerinin on plana ciktigi gunumuzde, trendi belirgin bir bigimde yukselen "Eko - Turizm" olgusu igin de onemli bir kaynak degerine sahiptir. Nitekim; Kaliforniya'daki Sekoyalar ba^ta olmak Uzere degi^ik ulkelerdeki ulusal parklarda bulunan anitsal agaclar her yil binlerce doga - sever turistin gezi programlarinin olmazsa olmaz ziyaret noktalari arasinda yer almaktadir. 1989 yilinda ABD de bu parklari ziyaret eden turist sayinin 170 milyon oldugu bildirilmektedir (^ekil 34).
5ekil 35: Sekoya Milli Parki'nda Anit Agaclar (U. ASAN Ar^ivinden) Bir onceki alt ba^lik altinda da aciklandigi uzere, agaglarin yillik buyumelerini gosteren yillik halkalar adeta ait oldugu yilin iklim aynasidir. Yagi^larin bol, sicakligin uygun oldugu yillarin yillik halkalari, kurak ve sicak periyotlara oranla daha geni^tir. Bir ba^ka anlatimla, agaclarin gecmi yillara ait yi llik halkalarina bakarak o yilin hava hallerinin tahmini kolayca mumkundur. Dendroklimatoloji denilen bu bilim alaninda mumkun oldugunca ya^li agaclar kullanildigi icin, anitsal agaclar ba^ta bu bilim dale olmak uzere pek cok dogal bilim igin bili msel turizme de konu olabilmektedir. Nitekim Akdeniz ve Karadeniz bolgelerinde bulunan pek cok anit orman Avusturya ba^ta olmak uzere Avrupa'daki pek 4ok universite igin ilgi odagidir.
Sekil 34: Sekoya Milli Parki'nda Anit Agaclar (U. ASAN Ar^ivinden)
58
4
BO AZ1C!'NDE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Bedii Faik, anitsal agaclari ekoturizm yonunden onemini 1951 yilinda Londra'dan yazdigi bir yazisinda, Bursa'daki tarihi cinarin resmini goren bir Ingiliz'in kendisine soylediklerini 5oyle aktarmaktadir: "Kocaman agacin oyulmu govdesine bir otomobil sigabiliyor. Fotografi hayretle seyrettim. Sadece asirlik agaclarinizi gormek i4in bile memleketinize gitmek isterdim." (YUND 1954). Ulkemizi gezen yaban ci konuklarin anit agaclarimizdan
etkilenmeleri sadece bu ornekle sinirli degil elbette. 1900'li yillarin sonunda Istanbul'a gelen ilgi odagi olan Yeni4eri cinari icin kartpostal basildigi anla^ilmaktadir (^ekil 36).
Sekil 37: Apolyond Golu'nde Bir Anit cinar (Foto: S. DIZDAR)
LE
grand alatane des3annissaires
ConstaRI.ple
Sekil 36: Kartpostalarda Yeniceri c nari (U. ASAN arivinden) Anit agaclarin ekoturizm acisindan onemi giderek onem kazanmaktadir. Yazili ve gorsel medya yaninda, ozellikle belgesel yapimlarin bu alandaki ilgisinin giderek yogunla^tigi ve boyle agaclar icin ozel gezi turlari duzenlendigi gozlenmektedir (^ekil 37).
59
Mete / Hidiv Kasn - Beykoz
BOGAZlql'NDE TARIHE TANIKLIK EDEN ANIT AGAqLAR
4
BOGAZiCi N DE
YASAYAN TA RLH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
BOGAZIcI'NDE TARIHE TANIKLIK EDEN ANIT AGAgLAR Bogazici ongorunum alanindaki dort ilce icinde 2010 yili itibariyle mevcut olan anit agaclar incelendiginde bu agaclarin ba^ta cinar olmak uzere, Servi, Mete, cam, Atkestanesi, Di^budak, Sedir, Manolya ve Ihlamur oldugu, bunlari az sayida ornekler ile Mabet Agaci ve Sakizlarin izledigi gorulmektedir.
Bu agaclarin bireysel tanitimlarina gecmeden once her bir turun botanik ozellikleri ve Turkiye'deki yayili^lari hakkinda kisa bilgiler verilmesi uygun bulunmu^tur. Verilen bilgiler, Kayacik (1966 ve 1967) ve Orman Genel Mudurlugu'nun resmi WEB sitesinden yararlanilarak hazirlanmi^tir. cizimler Brosse 1977'den alinmi^tlr.
ANITSAL AGAR TURLERININ BOTANIK OZELLIKLERi VE YAYILI S LARI DINAR Dunyada 6 - 7 turn olan cinarlar, Kuzey Amerika'dan Guney Dogu Avrupa'ya ve On Asya'ya kadar genii bir yayili gosterir. Yapraklari 3 - 5 lobludur. Meyveleri kure bicimli, buyuk, bile^ik ve uzun saplidir. cok genii tepeli, boylu, kalin dalli ve cok uzun omurlu agaglardir. 20 - 30 m boylanabilen, 3 -4 m cap yapabilen uzun omurlu bir agar turudur. Akarsu boylarinda ve dere yataklarinda yeti^en, hizli geli^en, surgun verme yetenegi yuksek olan bir agactir. Ulkemizde dogal yayili gosteren iki turn bulunmaktadir.
Platanus occidentalis (Bat! cinari) Anavatani, Kuzey Amerika'nin Guney bolgeleridir. Buradan Avrupa'ya ve oradan ulkemize getirilmi^tir. Ulkemizin hemen her yoresinde gorulmektedir. 30 - 40 m boy, yuvarlak - genii bir tepe (15 - 20 m) yapar, buyuk govde gaplarina ula^ir. 500 yildan fazla ya^ar. Govde kabuklarinin rengi acik gri-mat beyazdir, ya^landiginda buyuk plakalar halinde kavlar. Iliman iklimlerde; derin taze, nemli topraklarda iyi yeti^ir; air -balcik ve kil topraklarina da uyar; i^ik turudur. Uretimi tohumla yapilir.
Proje alaninda daha 4ok cami avlularinda, turbe ve hazirelerde, mezarliklarda ve kismen de parklarda gorulur (5ekil 38 / a ve b).
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TARIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Bu turun Bati cinarindan clan en onemli farki, govde kabuklarinin zaman zaman soyulmasi ve dokulen kabuk yerinin agk renkli kalmasi nedeniyle, genel gorunumun benekli olmasidir.
Platanus orienentalis (Dogu cinari) C
25 - 30 m boylanabilen Dogu cinarinin dogal yayili5i Guneydogu Avrupa'dan ba^lar, Anadolu uzerinden Himalaya Daglari'na kadar uzanir (Sekil 39 / a ve b).
Platanus acerifolia (Londra cinarr) Yurdumuzda gorulen bir ba5ka cinar turn Akcaaga4 Yaprakli cinardir. Londra cinari olarak da anilan bu tur, Dogu ve Bati cinarlarinin bir melezi olup kuru ve kirli havaya, yara ve bereye kar^i direncli olmasindan oturu Avrupa'da yol kenari agaclandirmalarinda cok fazla kullanilmaktadir.
63
4
BOGAZ!CI'NDE YASAYA N TA RH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
SERVILER Kuzey Amerika'da, Akdeniz ulkelerinde, Asya'da 12 kadar turn ve kultur ce^idi vardir. Hep ye^il, dar yada genii piramidal bicimli agag yada agagoklardir. Akdeniz kiyi yorelerinin buyuk bolumunde yeti^ir. Her mevsim yapraklidir. Kozalaklari yuvarlaktir. Turkulere konu olmu^ inceligi, uzun boyu (30 - 35 m) ve koyu ye^il yaprak dokusu ile uzaklardan dikkati geker. Proje alaninda daha cok cami avlularinda, turbe ve hazirelerde, mezarliklarda ve kismen de parklarda gorulur
Cupressus sempervirens (Ad! Servi) Turkiye, Kibris, Rodos ve Girit adalarinda, Lubnan, Suriye ve Filistin'den Kuzey Iran'a kadar olan ku^akta yeti^ir. Ulkemizde toplu yayili^ini Manavgat cayi yukarilarinda kuytu bir vadide yapar, daginik olarak da Silifke'den Antalya'ya kadar uzanir. 200 yil kadar ya^ar. 15 - 20 m. boy, daginik ya da dar konik piramidal bir tepe yapar. Govde kabuklari duz, ince uzun gatlaklidir. (5ekil 40 / a ve b). Tipik Akdeniz ikliminin agacidir, toprak istegi az, kiregli-tali topraklarda da iyi yeti^ir, kurakliga dayaniklidir, ancak iddetli kid soguklarina ve kar baskisina duyarlidir. Uretimi tohum ve celikle yapilir. lyi bir perde agacidir.
MES ELER Mete cinsine dahil, 280 kadar tur, yeryuzunde Kuzey yarimkurede (tropik bolgelerde yalniz yuksek daglarda) genii bir yayili* gosterirler. Olkemizin hemen hemen her bolgesinde turlerine bagli olarak yayili gosterir. 25 m. boya ve 2 m. capa eri^ebilen genii tepeli agacIardan, 3-5 m. boya sahip calilara kadar degi^en turleri vardir. cogunlukla ki*in yapraklarini doken boylu agaclar olan Me^elerin, bazilari da her dem ye^il call ya da agaccik formundadir. Yapraklari degi^ik boyut ve gorunu*tedir. Kenarlari loplu, di^li nadiren de tamdir. 200 -1000 yil kadar ya^arlar. Genii tepeli guzel kabukludurlar. Toprak istekleri cok ce^itlidir. Bazi kultur formlari da vardir.
Quercus frainetto (Macar Meeesi) Guney ve Dogu Avrupa'da (Balkanlar, Guney Italya) ve ulkemizde (Trakya, Kuzey Bati Anadolu ve Marmara bolgesi ormanlari) yeti^ir, yerel olarak da Ku^adasi ve Samsun daginda bulunur. 30-40 m boylanabilen bu Mete turunun yapraklari ters yumurta bi4iminde olup ust yuzu
64
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Ili man iklimlerde gune*li yari golge yerlerde ve taze asidik topraklarda, taban suyu yuksek duzluklerde, dere iclerinde, derin topraklar uzerinde gruplar halinde ya da tek tek yeti^ir. Kent iklimine dayanir. Uretimi tohumla yapilir. cok uzun omurludur (400 - 500 yil). Yurdumuzda yayili gosteren 18 Mete turunden birisi olan Saplime^e(Quercus robur), ulkemizin hemen her bolgesinde yayili gosterir. 40 m boya ve 2m capa eri^ebilen genii tepeli agaclardan, 3 - 5 m boya sahip calilara kadar degi^en farkli turleri vardir. Yapraklari da formlari gibi de kenlik gosterebilir, loplu, di^li ya da duz kenarlidir. Sapli me^enin cok kuwetli kbkleri derinlere kadar iner. I^ik istegi cok fazla olan Saplime^e derin, serin ve besince c.ok zengin topraklari sever. Air ve duzdun odunu gemi yapiminda, toprak alts ve ustu yapilarda kullanilir. Ulkemizdeki mete ormanlarinin cok buyuk bir bolumu (yakla^ik %90) baltalik formundadir. Koru ormanlari 750 bin Hektar civarindadir. Proje alaninda daha cok turbe ve hazirelerde, mezarliklarda ve kismen de parklarda gorulur ($ekil 42 / a ve b).
koyu ye^il, alt yuzu acik ye^il ve tuyludur. Iliman iklimlerde, gune^li yerlerde ve kuru humuslu topraklarda yeti^ir, taze derin topraklari sever (5ekil 41)
Quercus petraea (Sapsrz Mese) Turn Avrupa'da ve ulkemizde Trakya ve Bali Karadeniz'de yeti^ir. 25 - 30 m. boy ve darca bir tepe yapar. Govde kabuklari muntazam, dar aralikli ve boyuna derin catlakli, a4ik kahve renklidir. Karasal iklimlerde gune^li yari golge yerlerde, taze asidik ya da kurak topraklarda yeti^ir. Kent iklimine dayanir. Uretimi tohumla yapilir.
Quercus robur (Sapli Mete) 25 - 30 m. boy, 2 m. govde capi ve genii bir tepe yapar. Govde kabuklari ya^li govdelerde muntazam, dar eritler halinde, boyuna derin catlakli ve gri - esmerdir.
65
4
BOGAZICI'NDE YASAYAN TA '3UH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Uretimleri genelde tohumla, nadiren a^i ile yapilir. Derin ve kazik kok yapan ve hizli geli^en 4amlarin 4ogu karaici ikli mlerin agacidir. Fakir topraklarda (steril kum veya sig topraklarda) yeti^ebilirler. Ikli m ekstremitelerine (don, yuksek sicaklik, ruzgar ve firtinaya) dayanirlar; genellikle i^ik agacidirlar; golgeye dayanamazlar; bazilari (Saricam oldugu gibi) yari golge tipi gosterirler.
Pin us brutia (Kizi/cam) Akdeniz ku^aginin orta ve dogu bolgelerinde, ozellikle Guney, Bati, Marmara ve kismen de Bati Karadeniz bolgelerimizde yeti^ir. Kiyidan ba^layarak 1200 - 1400 m'ye kadar gikar. Ulkemizde 15 - 20 m'ye kadar boy, 1 m'nin ustunde govde capi, serbest durumda yaygin ve genellikle gev^ek bir tepe yapar. Govde kabugu kirmizimsi-kahve renkli ve buyuk plakalidir. Yazlari sicak ve kurak, ki^lari iliman ve ya li Akdeniz ikliminin tipik agacidir. Bol i^ikta iyi geli^ir, kazik kok yapar, ruzgara, dona ve kurakliga dayanir, fakir - kuru topraklarda yeti^ir, kanaatkardir, kirece de dayanir. Istanbul Adalari'nin dogal turn olan Kizilgam proje alaninda daha cok eski konak bahceleri ile, koru ve park alanlarinda gorulmektedir (Sekil 43).
Sapb Mete
Quercus hartvissiana (Istranca Me^esi) Cografi yayili^ina Bulgaristan'dan ba^layan bu Mete, Anadolu uzerinden Guney Kafkasya'ya kadar olan genii bir alanda yayilir. Hizli buyuyen bir tur olan bu Me^enin asil yayili^i Istranca Daglari ise de, Karadeniz Bolgesi'nde Di^budak ve Kizilagac ile kari^ik olarak cok genii bir yayih a sahiptir. Ozellikle Trakya ve Orta Karadeniz'in subasar (Longos) ormanlarinda 250 yil ya^in uzerinde, 2 m den kalm ve 30 m den uzun cok sayida agar belirlenmi^tir.
^AMLAR cam cinsi yuzlerce tur alttur, varyete ve cografi irk icerir. Kuzey yarimkurede tropikal bolgelerden, Kuzey polar ku^aga yayili5 gosterirler. Tropikal bolgelerde yuksek daglarin agaodir. 40 m'nin Uzerinde boylu ve piramidal habituslu camlar yaninda bodur ve surunucu olan tuner de vardir. Igne yapraklari genelde uzun, 4ok kere ikili, uglu ya da be^lidir.
66
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TAIIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGAcLAR
Pin us pinea
(Fistikcami)
Sicak ve kurak Akdeniz ikliminin agaci olan Fistikcami, Iberik Yarimadasi'ndan Anadolu'ya kadar uzanan ku^akta dogal yay gosterir. En genii yayili^ini ulkemizde Bati Anadolu (Ozellikle Bergama ve Kozak) ve Marmara bolgelerinde, lokal olarak da Artvin'de coruh Vadisi'nde yapar. Ulkemizde 46.490 hektar saf Fistikcami ormani bulunmaktadir. 01gun bireyleri 25 m ye kadar boylanabilmektedir. 1 m. kadar govde gapina ula^abilir. Govde kabugu derin 4atlakli, gri-kirmizi renklidir. Tohumlari oldukga buyuktur. Halk arasinda ' cam fistigi" diye adlandirilan tohumlari Bati Anadolu yoresindeki halk icin onemli bir gelir kaynagidir. Duzgun ve dolgun govde formu ile sanayide kullanima uygun bir odunu var ise de, daha 4ok meyvesi igin yeti^tirilir. I^ik agaci olmasina kar^in golgeye de dayanir. Ruzgara ve kirece de dayanir. Donlara duyarlidir, toprak istegi azdir. Gu41u kazik kok yapar, oldukca hizli geli^ir. Genclikte yuvarlak, ya^lilikta emsiye gibi tepesiyle diger 4amlardan ilk baki^ta ayrt edilebilir. Ancak, Istanbul sirtlarindaki ya^li bireylerinin Serviler ile birlikte olu^turdugu gorkemli tablolarin, kent silueti icinde cok ozel bir konumu bulunmaktadir. Proje alaninda daha 4ok eski konak bahceleri ile, koru ve park alanlarinda gorulmektedir (Sekil 44 / a ve b).
ATKESTANELERI Kuzey yarimkuresinin serin yerlerinde gorulen Hippocastanaceae Familyasinin dokuz cinsinden birisi olan Atkestaneleri (Aesculus), tuysu yapraklarinin sayisi (5 - 9) ve ciceklerinin rengine gore yirmi be degi^ik ture sahiptir. Turkiye'de en fazla goruleni, vatani balkanlar olan Beyaz cicekli Atkestanesi (Aesculus hippocastanum) dir. Yaprak sayisi yedi olan bu tur, 20 - 30 m boylara, 70 - 90 cm 4aplara ula^abilmektedir. Turkiye'nin butun kasaba ve ehir parklarinda ve yol kenarlarinda gorulen bu tur proje alaninda daha gok parklarda, eski konak ve yali bahgelerinde gorulur (5ekil 45 / a ve b). Diger turlerden Kirmizi cicekli Atkestanesine (Aesculus carnea) az da olsa rastlanilmasina ragmen Sari cicekli Atkestanesi (Aesculus neglecta) He hemen hig kar^ila^ilmaz.
67
BOGAZICI'NDE YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
DI S BUDAK Oleacae Familyasi'ndan olan ve cogunlugu Kuzey Yarimkure'nin iliman bolgelerinde yeti^en Di^budaklar, 30 - 40 m boylanabilen endamli guzel acaclardir. 65 turn bulunan Di^budaklardan Turkiye'de dogal olarak gorulenler; Adi Di^budak (Fraxinus excelsior), Sivri Meyveli Di^budak (Fraxinus oxyacarpa), cicekli Di^budak (Fraxinus ornus) tir. Trakya, Dogu ve Bati Karadeniz Bolgesi, Marmara ve Ege bolgesinde yayili gosterir. Proje alaninda daha gok parklarda ve ve mezarliklarda gorulur. 01gun bireyleri gri kabuklu ve derin gatlaklidir. Genellikle elips ve kenarlari ince di5li olan yapraklari bir sap uzerinde bir arada bulunur. Beyaz cicekleri salkim, meyveleri de dar ve uzun Merit 5eklindedir.
Fraxinus excelsior (Adi Diibudak) Avrupa ve Anadolu'da akarsu boylarinda, subasar ormanlarda (Longoslarda) yeti^ir. 250 yil kadar ya^ar. 30 - 40 m. boy ve yuvarlak ya da dikine oval gev^ek (dar piramidal) bir tepe (10 - 15m ) yapar. Iliman bolgelerde gune^li az gune^li yerlerde ve kuru nemli islak balcik ve kil (air) topraklarda iyi geli^ir (5ekil 46 / a ve b).
At Kestanesi
A"
68
4
BOGAZICi N DE YA$AYAN TAI IIH ZAMANATANIKLIKEDENANITAGA LAR
yp
A4ik tohumlularin 4amgiller familyasindan olup Bati Akdeniz'den Himalaya'lara eri^en genii bir bolgede yeti^ir. capi 3 m, boyu 40 m'ye eri^ebilir.
J
Sedirler, sicak Akdeniz ikliminin aga ci dir, hizli buyurler. Gune^li yamaclari sicagi sever ve i^ik aga ci dir, ancak bazilari donlara duyarlidir, kiregli topraklarda yeti^ebilir ve kurakliga dayanirlar. Uretimi tohumla, 4elikle yada a^iyla yapilir. Proje alaninda daha cok parklarda ve yali bahcelerinde gorulur. i
fs
t
Cedrus at/ant/ca (Atlas Sediri) Kuzey Afrika'da yeti^ir. Ulkemizde de yeti^tirilir. Ya^landikca Lubnan sedirinin gorunumunu kazanir. Sicak Akdeniz ikliminden ho^lanir, kalkerli ve gev^ek topraklarda iyi yeti^ir, iddetli soguklara kar^i duyarlidir. Souk donemde igne yapraklari dokulur ama ilkbaharda yeniden ye^erebilir. Oretimi tohumla, celik ve a^i ile yapilir (Sekil 47 / a ve b). Diibudak
Bir i^ik turn olmasina kar^in bir sure yari golgeye dayanir. Su istegi fazladir, ancak kuru yamaclarda sig, kire4li toprakta yeti^en ekotipleri vardir. Kent iklimine kirli havaya, deniz suyuna ve fazla suya dayanabilir, gec donlara duyarlidir. Sa4ak kok yapar, iyi surgun verir. Tohumla uretilir.
SEDIRLER Toros Sediri (Cedrus libani), Bati, Orta ve Dogu Toroslarda dogal olarak bulunur. Kuzeyde Erbaa ve Niksar yorelerinde kuguk ve izole bir yayili gosterir. Dort Sedir turunden biri olan Toros Sedirinin dunya uzerindeki en genii dogal ormanlari Turkiye'dedir. Ulkemizde 109.440 hektar Sedir ormani bulunmaktadir. 40 m'ye kadar boylanabilen cok uzun omurlu bir agactir. Genclikte piramide benzer bir forma sahip olan aga ci n tepesi zamanla bozulur ve yayvanla^ir. Igne yapraklari kisa, sivri, bati ci ve kisa surgun denilen tutam uzerinde bircogu bir aradadir. Fig ya da yumurta bicimindeki kozalaklari olgunla^inca pullari goknarlarda oldugu gibi dagilir ve eksenleri surgun uzerinde kalir.
69
4
BOGAZICI'N DE
YA$AYA N TARN ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT A GAR
Cedrus libani (Li bean Sediri) Genii yayili^ini ulkemizde (Burdur'dan Kahramanmara^'a kadar uzanan Toros Daglari uzerinde 1200-2000m) yapar ve Hatay-Amanos daglari uzerinden Lubnan'a uzanir. Yerel bir yayili^i Kelkit- Ye^ilirmak vadisinde (Erbaa-Niksar) gorulur. Halen Lubnan'da bazi yasli sedir agaclari duvarlar igine alinarak korunmaktadir. 40 m. boy, 2 m. govde capi once piramit sonra yayvan bir tepe yapar ve 1000 yil kadar ya^ar. Ulkemizin anit agaclarindandir. Dallari kalin ve govdeye diktir. Igne yapraklari koyu ye^il, sert, sivri ve baticidir. Akdeniz ikliminin serin kesimlerinde sig tali kalker topraklari uzerinde yeti^ir, derin topraklarda iyi geli^me gosterir. I^ik agacidir, tepesi ruzgara duyarlidir. Alcaklarda ve sicak yerlerde hizli geli^irse de erkenden hastalanir ve kurur (Sekil 48).
MAN O LYALAR Dogu Asya'dan Amerika'ya kadar dogal yayili gosteren Manolyalarin 35 kadar turn vardir ve cogunlukla her dem ye^ildirler. Ancak, ki^in yapragini doken turleri de vardir. Yapraklari sapli, tam kenarli ve buyuktur. Bazi turlerin odunlari kaliteli olsa da bu turler daha cok park ve bahcelerde sus bitkisi olarak kullanilirlar.
Magnolia grandiflora (Buyuk cicekli Manolya) Kuzey Amerika'nin guney dogusunda yeti^ir. Ulkemizde de yeti^tirilir. 20-30 m boy ve yuvarlak tepe yapar. Kase biciminde, guzel kokulu beyaz gigekleri 15-20 cm 4apindadir. Yumurta bicimindeki bile^ik meyve 7-10 cm boyundadir. Illman bolgelerde; nemli gev^ek balcik topraginda iyi yeti^ir, asidik topraklara da uyabilir. Kid donlarina ve ruzgara duyarlidir. Yari golgeye dayanir. Uretimi tohum, celik ve a^i ile yapilir.
70
4
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAQAR
Vatani Kuzey Amerika olmasina ragmen, 4ok dekoratif bir gorunume sahip oldugu i4in ba^ta Avrupa olmak uzere pek 4ok ulkede yeti^tirilir. Proje alaninda daha c. ok parklarda ve yali bahcelerinde gorulur (Sekil 49 / a ve b).
MABET AGA^LARI Mabet Aga ci (Ginko bloba), cm n ve Japon ta pi naklannda kutsal aga4 olarak gorulmektedir. Guney Dogu cm n kokenlidir, ancak 39. enleme kadar Dogu Asya'da (Japonya ve Kore'de) yayili gosterir. Ulkemizde de yeti^tirilmi5 ve yeti^tirilmektedir. Govde kabugu koyu gri renkli ve gatlaklidir. Vataninda 30-40 m. boy ve 2,5 m. govde cape, onceleri piramidal daha sonra yayvan bir tepe yapar. Deniz ya da iliman iklimlerde gune^li yari golge yerlerde ve kuru nemli topraklarda yeti^ir. Kent ikli mine, kid soguklarina oldukca dayaniklidir. Toprak istekleri bakimindan da kanaatkar sayilir, iyi surgun verir. Uretimi tohumla yapilir. Kendisini hayvanlara kar^i korumak i4in kotu bir koku salan, buyuk ve yuvarlak olan tohumlarinin did kismi etli, olgunla tiginda sari renkli, is kismi odunla^mi^, sonbaharda dokulmeden once altin sarisi renkli yapraklari ile dekoratif agaclardir. Proje alaninda daha cok parklarda, eski konak ve yali bah4elerinde gorulur (5ekil 50 / a ve b).
71
BOGAZIONDE
YASAYAN TAIZIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA LAR
SAKIZLAR Sakizaga ci (Pistacia atlantica) 20 m kadar boylanabilen genii ve yuvarlak tepeli bir aga4 turudur. Odunu air ve degerlidir. Asil yayili5inl Kuzey Afrika da gosterir. Yurdumuzda sicak ve kurak yorelerde gorulur. Uc turu tali ve agacgik formunda olan Sakizlarin agar formunda olani (Pistacia atlantica), ulkemizde boylu ve kahn govdeler olu5turur. Ege ve Akdeniz ormanlarinda dogal olarak yeti^ir. Iki cenekliler sinifinin antepfistigigiller familyasindandir. Boyu 8-10 m'ye eri^ebilen yuvarlak 5 - 6 capinda genii bir tepeye sahip agactir. Bu cinse dahil bazi turlerin yapraklari ki5in dokulur, bazilari da hep ye^ildir. Koyu kirmizi gicekleri salkim bicimindedir ($ekil 51 / a ve b).
Pistacia atlantica (Atlas Sakizi) Kanarya Adalari'ndan ba^layarak Akdeniz'in dogusuna kadar uzanir ve ulkemizde de yeti^ir. 8 - 10 m. boy yapar. Akdeniz iklimli bolgelerde, sicak ve kuru hatta kirecli toprak da yeti^ir. Uretimi tohumla yapilir.
72
4: BOGAZICI'NDE YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
IHLAMURLAR Tiliaceae Familyasi'nin onemli temsilcilerinden olan Ihlamurlarin, Kuzey Yarimkuresi'nin iliman ve subtropik bolgelerinde yayili gosteren otuz kadar turn vardir. Bunlarin arasinda en onemlileri Gumu^i Ihlamur (Tilia tomentosa), Buyuk Yaprakli Ihlamur (Tilia grandifolia), Kucuk Yaprakli Ihlamur (Tilia cordata), ve Kafkas Ihlamuru (Tilia rubra) dur. Bu dort turden birisi (Kuguk Yaprakli Ihlamur) Turkiye'de dogal olarak bulunmaz. Buyuk Yaprakli Ihlamur ise cok az bulunur. Ozellikle kuzey ve bate bolgelerimizdeki ormanlarda rastlanan sik dalli, genii tepeli agaclardir. Temiz hava, nemli-derin topraklar isterler. Yapraklari yurek bi4imli; kenarlari di5li, uzun saplidir. cicekleri Haziran - Temmuz'da acar; sarimsibeyaz renkli ve kokuludur. Meyveleri kuremsi - oval kalin kabuklu, kapakli kapsul bicimlidir. Boylan 20 - 30 m ye, caplari 1 m ye kadar ula^abilir.
Tilia argentea (Gumu^i lhlamur) Guneydogu Avrupa ile Asya'da Turkiye'de (Karadeniz ve Marmara bolgeleri yaprakli orman ku^aginda) yeti^ir ve yeti^tirilir. Gumu^i Ihlamur Marmara, Bati Karadeniz, Orta Toroslar ve Kuzey Anadolu'da yayih gosterir. Yapraklarinin alts gumu4 renginde tuyler ile kapli oldugu igin bu adi almi^tir. Sik dallanma, genii piramit formlu bir tepe yapar. Gencken govde kabugu duz, sonralari catlaklidir. Dallari, govdeye dar bir aci ile birle^ir. Deniz ikli minde; gune5li yerlerde ve normal-taze bahce topraginda yeti^ir; kurak yerlerde ve buyuk kentlerde de yeti^ebilir; kirli havaya ve dumana dayanir. Uretimi tohumla ve a^i ile ya pi li r (Sekil 52 / a , b ve c).
F
x
Ihlamur
73
q
_
y
tT
,
Li
,
w
:"fit:."
I'
ri
I
,
•
?
Fig .'^«
-:
.-`
r
r $
._'
A
'
f
r
F ^.
.'
+Ri
»r
^Mv ,
1-
:
jR
4*
a
v
V
3
. ' ^[re
71
•
4'
o
^ PV
^
^.
M
\,^F
'\
1y-
•
J J.
^` 1R„
a
4 Z it
^.,,
V
R
^
• •f ' M
' R
j '' V
-
:-:
-
V
W >.
')-..
Ikiz 4inar / I.0 Orman Fakultesi Ara^tirma Ormani
-
•
^
Tom
'
....
._
,T. d-1tvI^R^^-
^rte`
.
SARIYERDE ZAMANIN GORKEMLI TANIKLARI
4
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TARH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
V1
Gumu^i Ihlamur (Ti/ a tomentosa)
.r
w q^,
_\
%
t
J ' i4
_
!^
I
Y y
Y
^.' 3
'r
14
Ir
^
f..
i ` \<
Aqr«
R"
;
``
'
1:
^ ^` °^#
Merkez - Dagevleri Maden Mahallesi Rumeli Fener Yolu
5+
Sokak ^ ^
'
^ ° `"h..
t ;
i
:'C.0.; * 1^
.
A
,.irJ
K
': _ ^" a =
te r '/
` ,
i
-.....
4AP (cm)
111
BOY( m)
22
YA5(YI)
1 94
Govde cevresi (cm) 350
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
250007
76
BOGAZICtN DE
YA$AYAN TARjH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT A6ACLAR
Dogu cinan
(Platanus or/entails)
Rumeli Feneri Mahallesi carol Caddesi
cAP(cm)
121
BOY(m)
21
YAS (YII)
169
Govde cevresi (cm)' 380
Gorse! nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier
Agar
250036
77
BOGAZIC N DE
YASAYAN TARJH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dogu Qnarl (Platanus orientalis)
Tarabya Ferah Evler Mahallesi Dere Sokak
4AP(cm)
1
185
BOY(m)
I
17
YA$ (Yd)
I
296
Govde 4evresi (cm) 580
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
250048
78
4
BOGAZICI'NDE YA$AYA N TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinarl
(Platanus or/entails)
Tarabya Ferah Evler Mahallesi Yenikoy - Tarabya Caddesi
cAP(cm) ( 175
BOY(m)
19
YAS (YII)
280
Govde 550 cevresi (cm)
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Anit Agar
250065
79
4. BOGAZICI'N DE
YASAYA N TAKIIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Akdeniz Servisi (Cupressus sempervirens)
Rumeli Kava6i Mahallesi Kopru Sokak
cAP(cm)
108
1
BOY(m)
YAS (Yil)
28
I
324
Govde 4evresi (cm) 340
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agac
251036
80
YT.
BOA ZKII'NDE YA$AYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
Dogu cinari (Platanus or/en to/is)
Rumeli Kavagi Mahallesi Iskele Caddesi
cAP (cm)
207
BOY(m)
16
YAK (Yil)
383
Govde 650 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve
yoresel tarih (1807 ydinda 111. Selim'e kar i ba^latdan Kabakci
Mustafa lsyani'na taniklik etmistir.)
Anit Aga4
251047
81
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RtH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
J, I
Dogu cinan (Platanus
or/entails)
t
Rumeli Kavagi Mahallesi Iskele Caddesi
cAP (cm)
169
BOY(m)
21
YAS (YII)
270
'
/
/
Govde 530 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
(1807 ydlnda ill. Selim'e karsi ba^latilan Kabakci Mustafa Isyani'na tanikbk etmi.^tir.)
Anit Agar
251041
82
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
Dogu cinarl (Platanus or/entails)
Rumeli Kavagi Mahallesi Iskele Caddesi
4AP(cm)
1 50
BOY(m)
21
YAS (Yd)
210
Govde 4evresi (cm) 470
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih (1807 yi linda Iii. Selim'e kar.^i ba^latilan Kabakci Mustafa /syanr'na taniklik etmictir.)
Anit Agar
251042
83
4
BOGAZIC!'NDE YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
' r f
-
l
.;.1
7
..
1r
j /: (
Dogu ^Inarl r
orientalis)
w
:
y ` *r
}'
*,`
g^
f
•
°
, ° ' +'''
^°
* ,,..
l
Y
r
V
,
Rumeli Kavagi Mahallesi ^ Iskele Caddesi
A
r •
♦
*
'
;.
^,.
..
1►
4AP(cm)
124
BOY(m)
15
YAS (Yi I)
174
Govde 4evresi (cm)
390
ti'
t •
N.
'.'
L.
r-
/• ` _
to
^r ~
"
{
,r
^
^_
„
. }
.,
_
p
a
V
^^
s^
.
'
{ _
Gorsel nitelik vE
k
yorese! tarih
P'1 ^•
*-w
AV
I d
r :; o Korunmaya Deer Aga4
r
-
251049
84
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TAPH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Atlas Sediri (Cedrus atlantica)
Yenimahalle Mahallesi Karakutuk Caddesi
4AP (cm)
121
BOY(m)
16
YA5 (Yd)
363
Govde 4evresi (cm) 380
Gorse! nitelik
Anit Agar
252007
85
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TAIIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA LAR
Buyuk Yaprakh Manolya
(Magnolia grand! flora)
Yenimahalle Mahallesi Karakutuk Caddesi
cAP(cm)
BOY(m)
80
1
YAS (Yd)
11
128
Govde 250 cevresi (cm)
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Aga4
252024
86
BOGAZICI'N DE
YA$AYA N TARN ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGAcLAR
Dogu cinarl
(Platanus orientalis)
Kirecburnu Mahallesi Tarabya Kire4burnu Caddesi
YA$ (Yil)
210
Govde cevresi (cm) 470
Gorse( nitelik ve yorese/ tarih
Anit Agac
253018
87
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RLH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AdA¢AR
Lubnan Sediri
(Cedrus libani)
Tarabya - Ferahevler Mahallesi Hamam Sokak
cAP (cm)
99
BOY(m)
12
YAS (Yil)
327
Govde 310 cevresi (cm)
Gorse! nitelik
Korunmaya Defier Agar
253125
88
k^
BOGAZIC1 N DE
YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dogu cinari (Piatanus
or/entails)
Rumeli Hisari Mahallesi Hisar Meydani Sokak
4AP(cm)
1 97
BOY(m)
18
YAS (Yil)
315
Govde 4evresi (cm) 620
Fiziksel boyut,gorsel nitelik ve ydresel tarih
Anit Agac
254112
89
4
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dogu 41nan (Platanus or/entails)
Merkez - Dagevleri Maden Mahallesi Sehit Mithat Caddesi
cAP(cm)
159
BOY(m)
25
YAS (Yd)
254
Govde 500 cevresi (cm)
Fiziksel boyut, mistik, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
255012
OI
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Sahil Sekoyasi (Sequoia sempervirens)
Buyukdere Mahallesi Piyasa Caddesi
4AP(cm)
96
BOY(m)
16
YA$ (YII)
115
Govde 4evresi (cm) 300
Gorse) nitelik ve ekzotik olma
Korunmaya
Defier
Agar.
255150
91
BOGAZICI'NDE YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Buyuk YaprakI Manolya (Magnolia
grand/flora)
Rumeli Hisarl Mahallesi Baltalimani Hisar Caddesi
cAP (cm)
137
BOY(m)
17
YAS (Yd)
240
Govde 4evresi (cm) 430
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih (76 Agustos 1838 ydinda ingilizler lie yapilan Ticaret Anla^masi'na tanikhk etmi.^tir.)
Ant Agac
255198
92
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Gumu^i Ihlamur
(Tilia tomentosa)
Re^itpa^a Mahallesi Yaver Selahattin Sokak
cAP (cm)
92
BOY(m)
17
YAS (Yil)
( 147
Govde cevresi (cm) 290
Mistik mekan, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
257257
93
BOGAZICI'NDE
YASAYAN TARN ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinarl (Platanus or/entails)
Emirgan Mahallesi Istinye Caddesi
cAP (cm)
BOY(m)
159
1
YAS (Yil)
22
254
Govde 500 cevresi (cm)
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Agar
258142
94
BOGAZICIINDE
YA$AYAN TARIIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Klzll cam
(Pinus brutia)
Tarabya - Ferahevler Mahallesi Muradi Hamis Sokak
cAP (cm)
I
96
BOY(m)
1
13
YAS (YII)
288
Govde 300 cevresi (cm)
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
258692
95
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TAR1H ZAMANATANIKLIK EDEN ANITAGA LAR
Buyuk Yaprakll Manolya (Magnolia grand/flora)
Buyukdere Mahallesi Piyasa Caddesi
cAP (cm)
I
64
BOY(m)
14
YAS (Yil)
102
Govde 200 4evresi (cm)
Gorse! nitelik
Korunmaya Defier Aga4
259416
4
BOGAZICINDE YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Atlas Sediri (Cedrus atlantica)
Emirgan Mahallesi Hakim Tahsin Sokak
4AP(cm)
BOY(m)
94
1
YAS (Yil)
16
310
Govde 295 4evresi (cm)
Gorse! nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
259442
97
4
BOGAZICI'N IDE
YASAYAN TAI IH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGAcLAR
Atlas Sediri
(Cedrus at/ant/ca)
Emirgan Mahallesi Hakim Tahsin Sokak
4AP (cm)
153
BOY(m)
18
YA$ (Yil)
1
413
Govde 4evresi (cm) 480
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
259443
98
BOGAZICI I N DE
YA$AYA N TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Sahil Sekoyasi
(Sequoia sempervirens)
Emirgan Mahallesi Hakim Tahsin Sokak
CAP (cm)
1
BOY(m)
YA5 (Yd)
146
17
I
175
Govde cevresi (cm) 460
Gorse! nitelik, yoresel tarih ve egzotik olma
Korunmaya Defier Agac
259445
BOGAZICI'N DE YA$AYA N TATZI H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Mabet Agaa (Ginkgo biloba)
Baltalimanl Mahallesi Hisar Caddesi
CAP(cm)
100
BOY(m)
19
YAS (Yd)
160
Govde cevresi (cm) 315
Fiziksel Boyut, gorse) nitelik, yoresel tarih ve egzotik olma
Korunmaya Deer
Aga4
259502
100
4
BOGAZICFN DE
YASAYAN TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Londra c narl (Platanus
acerifolia)
Tarabya Mahallesi
4AP(cm)
1
271
BOY(m)
17
YA5 (Yd)
583
Govde 4evresi (cm) 850
Fiziksel Boyut, gorse! nitelik, yoresel tarih ve mistik mekanda yeralma
Anit Agar
259504
a
BOGAZICI 7 N DE YA^AYAN TA RIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGACLAR
Londra 4inari
(Platanus acerifolia)
Zekeriyakoy
cAP (cm) 1 223
BOY(m)
1 17
YAS (Yd)
412
Govde cevresi (cm) 700
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Aga4
259505
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARN ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Londra cinarl (Platanus acerifolia)
Zekeriyakoy
4AP(cm)
BOY(m)
159
I
YA$ (Yd)
16
254
Govde 500 cevresi (cm)
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
259506
103
4
BOGAZICtNDE YA$AYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA4LAR
Dar Yaprakh Di^budak (Fraxinus angustifolia)
Zekeriyakoy
4AP(cm)
1 27
BOY(m)
20
YAS (Yil)
I 178
Govde 4evresi (cm) 400
Fizikse l boyut, gorse! nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
259507
104
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA^LAR
Dar Yaprakli Di^budak
(Fraxinus angustifolia)
Istanbul Universitesi Orman Fakultesi Ara^tlrma Ormani
4AP(cm)
1143
BOY(m)
I
YAS (Yil)
20
200
Govde cevresi (cm) 450
Fiziksel boyut, gorse/ nitelik, yoresel tarih ve sanata katki (Turk sinema tarihinde cok sayida filme
saline olmast)
Anit Agac
259508
105
4
BOGAZiCt'NDE YA$AYA N TARIIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
°
1.. (
\^
_
S
J..
<
°
1
1
y
r
^
°
r
.
V •\
^~
^
lip)
}
:
,
.T.
106
BOGAZICI'NDE YASAYA N TA RJ H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Londra cinari
(Platanus acerifolia)
Istanbul Universitesi Orman Fakultesi Ara^tlrma Ormani
cAP(cm)
232
BOY(m)
I 28
YAS (Yil)
1 429
Govde cevresi (cm) 730
Fiziksel boyut, gorse / nitelik, yoresel tarih ve sanata katki (cok sayda film, klibe sahne olma ve Kabakci Mustafa isyaninda asilerin toplanma yeri)
Ant Agar
259509
4
BOGAZIO'NDE YASAYA N TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
Sapll Mete (Quercus robur)
Istanbul Universitesi Orman Fakultesi Ara^tirma Ormani
cAP(cm) 1175
BOY(m)
19
YAS (Yil)
350
Govde cevresi (cm) 550
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Anit Aga4
259510
108
BOGAZICI'N L)E
YASAYAN TARN ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Londra Oman (Platanus acerifolia)
Istanbul O niversitesi Orman Fakultesi Ara5tlrma Ormani
4AP (cm) I 162
BOY(m)
1 30
YAS (YII)
I 259
Govde cevresi (cm) 510
Fiziksel boyut, gorse/ nitel1k ve yoresel tarih (Kabakg Mustafa isyanini baslatan asilerin toplanma yeri - cayi rba^i)
Anit Agac
259511
109
4
BOGAZICI'NDE
YASAYA N TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Londra cinarl (Pla tarsus acerifolia)
Istanbul Universitesi Orman Fakultesi Ara^tlrma Ormani
cAP (cm)
1
404
BOY(m)
17
YA$ (YII)
1212
Govde 1270 cevresi (cm)
Fiziksel boyut, gorsel nitelik, yoresel tarih ve
sanata katki (cok sayida film sahne olma ve minyatur sanatrna obje olma)
Anit Agac
259512
110
4
BOGAZICI'NDE
YASAYA N TA RIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Londra cinan
(Platanus acerifolia)
Istanbul Universitesi Orman Fakultesi Ara5tirma Ormani
4AP(cm)
1
275
BOY(m)
I
26
YAS (Yd)
1
591
Govde 4evresi (cm) 865
Fiziksel boyut, gorse) nitelik, yoresel tarih ve sanata katki (cok sayida film sahne olma ve minyatur sanatrna obje olma)
Anit Agar
259513
111
4 BOGAZICI' N DE
YASAYA N TAPQH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANITAGA¢AR
SARIYER'IN ANIT VE KORUN MAYA DEER AGA^LARI li ce sinirlari icindeki ongorunum alaninda bulunan anit ve korunmaya defier agaclar hakkinda mevcut bilgilerden bir bolumu Tablo 1 de verilmi^tir. caIi ma alani ongorunum ile sinirli olmasina kar^in, bu sinir di inda kalan ant agaclar da tabloya dahil edilmi^tir. Proje alani di inda cok sayida ba^ka korunmaya defier agar mevcut ise de, bu agaclarda tespit yapilmami tir. Tespit yapilan agaclar hakkinda toplanan teknik ve konumsal bilgilerin bir bolumu (ornegin enlem ve boylam, tepe caplari, sagIik durumlari ve gorecekleri teknik i^lemlere ili^kin aclklamalar vb gibi) eserin hacmini geni^letmemek amaciyla burada gosterilmemi^tir. Keza, caIi ma alaninda tespit edilen anit ve korunmaya defier agaclarin sayisi cok olmasina kar^in, burada sadece gogus caps 1 m nin uzerinde olanlara yer verilmi^tir. Bir bolumu ilgili agaclara ait gorsel dokumanin bulundugu sayfalarda verilen kisa bilgilerden bazllarl, bu agaclar hakkinda okuyucuya toplu bir goru kazandirmak amaciyla burada tekrar verilmi^tir.
Tablo 1: Sariyer Ongorunum Alaninda Bulunan Anit ve Korunmaya Defier Agaclar •
.
x^
TORKcE Gumu^i
.
II1l LATINCE
.•
:• Govde cevresi (cm)
4 AP (cm)
BOY ( m)
YA5 (YIL) Merkez - Dagevleri Maden Mahallesi Rumeli Fener Yolu Sok.
Fiziksel boyut, orsel y g nitelik ve yoresel tarih
K.D.A.
250007
350
111
22
194
Dogu cinan
Platanus orientalis K.D.A.
250036
380
121
21
169
1
Dogu cinan
Platanus orientalis
A.A.
250048
580
185
17
296
Tarabya Ferah Evier Mahallesi Dare Sokak
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
•
Dogu cinari
Platanus orientalis
A.A.
250065
550
175
19
280
Tarabya Ferah Evier Mahallesi Yenikoy - Tarabya Cad.
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
1
Akdeniz
Cupressus
Servisi
sempervirens
K.D.A.
251036
340
108
28
324
1
Dogu 4inari
Platanus orientalis
A.A.
251047
650
207
16
383
Rumeli Kavagi Mahallesi Iskele Caddesi
1
Dogu cinari
Riatanus orientalis
A.A.
251041
530
169
21
270
Rumeh Kavagt Mahallesi Iskele Caddesi
•:
Dogu cinari
Platanus orientalis
A.A.
251042
470
150
21
210
Rumeli Kavagi Mahallesi Iskele Caddesi
•
Ihlamu
•
Tilia tomentosa
Rumeli Feneri Mahallesi card Caddesi
Rumeli Kavagi Mahallesi Kdpr^ Sokak
Gorsel nitelik ve ydresel tarih
Fiziksel boyut ve yoresel tarih Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve ydresel tarih (1807 ylnda III. Selim'e ^i ba5latilan Kabakq Mustafa Isykar ani'na tarnklik etti.) Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih (1807 yilnda III. Selim'e karyi ba^latdan Kabakci Mustafa Isyani'na taniklik etti.) Fiziksel boyut, gdrsel nitelik ve ydresel tarih (1807 yilnda ill. Selim'e kar^i ba5latilan Kabakci Mustafa Isyani'na taniklik
••
•
Dogu cinan
Platanus orientalis
Atlas Sediri
Cetrus atlantica
Yaprakh Yapra Manolya
Magnolia grandiflora
Dogu 4inan
Platanus orientalis
etti.)
K.D.A.
251049
390
124
15
174
Rumeli Kavagi Mahaliesi Iskele Caddesi
Gorsel nitelik ve ydresel tarih
A.A.
252007
380
121
16
363
Yenimahaiie Mahallesi Karakutuk Caddesi
Gorsel nitelik
K.D.A.
252024
250
80
11
128
Yenimahalle Mahallesi Karakutuk Caddesi
Gorse) nitelik ve yoresel tarih
A.A.
253018
470
150
24
210
Kirecburnu Mahallesi Tarabya Kirecburnu Caddesi
112
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
4
BOGAZICI'NDE
YA$AYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
A A
TORKcE
Govde
LATINCE
Lubnan Sediri Cetrus libani
SAP
cevresi (cm) (cm)
BOY
YA5
( m)
(YIL)
K.D.A
253125
310
99
12
327
Tarabya - Ferahevler Mahallesi Hamam Sokak
Gorsel nitelik
Dogu cinan
Platanus orientalis
A.A
254112
620
197
18
315
Rumeli Hisan Mahallesi Hisar Meydani Sokak
Fiziksel boyut,gorsel nitelik ve yoresel tarih
Do gu cinari
Platanus orientalis
A.A
255012
500
159
25
254
Merkez - Dagevleri Maden Mahallesi Sehit Mithat Caddesi
Fiziksel boyut,, mistik,, gorsel nitelik ve yoresel tarih
K.D.A
255150
300
96
16
115
Buyukdere Mahallesi Piyasa Caddesi
Gorse) nitelikveekzotikolma
A.A
255198
430
137
17
240
Rumeli Hisan Mahallesi Baltalimani - Hisar Cad.
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve ydresel tarih ( 1838 yilnda Ingilizlerle yapilan Ticaret Antla^masi'na taniklik etti.)
K.D.A
255257
290
92
17
147
Re^itpa^a Mahallesi Yaver Selahattin Sokak
Mistik, gorse) nitelik ve yoresel tarih
A.A
258142
500
159
22
254
Emirgan Mahallesi Istinye Caddesi
Gorsel nitelik ve ydresel tarih
Sequoia
•
Sahil Sekoyasi
sempervirens
Buyuk Yaprakli p Manolya
Magnolia grandiflora
•
Gumu^i Ihlamur
Tilia tomentosa
•
Dogu cinan
Platanus orientalis
Kizil cam
Pinus brutia
K.D.A
258692
300
96
13
288
Tarabya - Ferahevler Mahallesi Muradi Harris Sokak
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Magnolia grandiflora
K.D.A
259416
200
64
14
102
Buyukdere Mahallesi Piyasa Caddesi
Gorsel nitelik
Cetrus atlantica
K.D.A
259442
295
94
16
310
Buyuk
Yaprakli Manolya Atlas Sediri
Emirgan Mahallesi Hakim Tahsin
Gdrsel nitelik ve yoresel tarih
Sokak
Atlas Sediri
Cetrus atlantica
A.A
259443
480
153
18
413
Emirgan Mahallesi Hakim Tahsin Sokak
Sahil Sekoyasi
Sequoia
K.D.A
259445
460
146
17
175
sempervirens
Emirgan Mahallesi Hakim Tahsin Sokak
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih Gorse) nitelik,, yoresel tarih ve egzotik olma
K.D.A
259502
315
100
19
160
Baltalimani Mahallesi Hisar Caddesi
Fiziksel Boyut, gorsel nitelik, yoresel tarih ve egzotik olma
Londra 4inan Platanus acerifolia
A.A
259504
850
271
17
583
Tarebya Mahallesi
Fiziksel Boyut, gorsel nitelik, ydresel tarih ve mistik mekanda yeralma
Londra 4inan Platanus acerifolia
A.A
259505
700
223
17
412
Zekeriyakoy
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Londra 4inan Platanus acerifolia
A.A
259506
500
159
16
254
Zekeriyakoy
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
•
Dar Yaprakli Di5budak
Fraxinus angustifolia
A.A
259507
400
127
20
178
Zekeriyakoy
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve ydresel tarih
•
Dar Yaprakli Dibudak
Fraxinus angustifolia
A.A
259508
450
143
20
200
Istanbul Universitesi Orman Fakultesi Ara^tirma Ormani
A.A
259509
730
232
28
429
Istanbul Universitesi Orman Fakultesi Ara^tirma Ormani
Mabet Agaci
•
Ginkgo biloba
Londra 4inan Platanus acerifolia
113
Fiziksel boyut, gorsel nitelik, yoresel tarih ve sanata katki (Turk sinema tarihinde 4ok sayida filme sahne olmasi) Fiziksel boyut, gdrsel nitelik, yoresel tarih ve sanata katki ( 4ok sayida film ve klibe sahne olma), Ahtapot 4 nar
BOGAZICrNDE YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA4LAR
a •
•
•
:•
•
a•
1
TURKcE
cAP
BOY
YA5
cevresi (cm) (cm)
( m)
(YIL)
Govde
LATINCE
iii a uiIUic1
A.A
259510
550
175
19
350
Istanbul Universitesi Orman FakOltesi Ara3tirma Orman
Londra cinan Platanus acerifolia
A.A
259511
510
162
30
259
Istanbul Universitesi Orman FakOltesi Ara5tirma Ormani
Londra 4inan Platanus acerifolia
A.A
259512
1270
404
17
1212
Londra ^ inari Platanus acerifolia
A.A
259513
865
275
26
591
Istanbul Universitesi Orman FakOltesi Ara3tlrma Ormani
tarih ve sanata katki (cok sayida film sahne olma ve minyatur sanatina obje ol ma) Ail 4inan Fiziksel boyut, gorsel nitelik, yoresel tarih ve sanata katki (4ok sa tin g film sahne ol ma ve minyatur sanatina obje olma), Sultansuyu 4inan
Londra cinan Platanus acerifolia
A.A
259514
635
202
24
374
Rumeli Kavagi Altinkum, Askeri Alan
Fiziksel boyut, gbrsel nitelik ve yoresel tarih - Delikli 4inar
Londra cinan Platanus acerifolia
A.A
259515
625
199
22
318
Rumeli Kavagi Altinkum, Askeri Alan
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve ydresel tarih
Saph Mee Me
Quercus robur
Istanbul Universitesi
114
Orman FakOltesi Ara^tirma Ormani
Fizi ksel boyut, oyut, gorse) nitelikve yoresel Fizk - Kovuk Mese
tanh
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve i Mustafa yoresel tarih ( asilerin toplanma isyanini ba3latan asilerin yeti - 4ayirba^i) - Ikiz 4inar Fiziksel boyut, gorsel nitelik, yoresel
4
BOGAZICI'NDE YASAYAN TA RI H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
KONUMSAL DURUM VE ULAS I M lice sinirlari icinde bulunan anit agaclarin lokal konumlari Harita da gosterilmi^tir. Doga severlere, rehberlere, tur organizatorlerine ve ekoturizm ile ugra^an resmi ve sivil toplum kurum ve kurulu^larina yardimcl olmak amaciyla, sadece anit agaclarin ve ayrica korunmaya defier agaclardan nadir gorulen ve egzotik olanlarin iIce icindeki konumsal durumlarinin gosterildigi bu haritada olanaklar olcusunde ula5im aglna da yer verilmi^tir. LE.J aND
I
I
Akgaagac
Atkestanesi
Diยงbudak
Erguvan Fistikgami Ihlamur Krzdgam MabetAgaci Manolya Mete Porsuk Sakiz Sedir
Sekoya
Seri citlenbik I
cinar DENIZ ILcE ONGORUNUM ULAyIM
IlceAdE: SAWYER
rtre,v
ati,,:: 3^s
115
4
BOGAZ!Ci'N DE YA^AYAN TARH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT A6A¢AR
N
LEJANI)
N' +
Akcaagac
L
^^:;^
/ s
a.tkestanesi
5k
^
^.
T
Di^budak
,\
Erguvan Fistikgami
Ihlamur Kizilcam
y^
MabetAgaci
/,•''
Manolya
f'
Mee
Porsuk
f ---_. ^ Sakiz -
Sedir
; os
o
Sekoya
Seri
c Ienbik cinar
(/
DENIZ ILcE ONGORUNVM ULA^SIM
Il l
`•
III
•r•o+
lice Ads
^
v
f
'
1
SARIlFR
0
30
LA
116
S.X/1 160
320
430
640
BOGAZICI'NDE YA$AYAN TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
LEJANI)
Aksaagac Atkestanes f
Di§budak Erquvan Flstlkcaml Ihlamur Klzllcam MabetAgacl Manolya Mete Forsuk Sakiz Sedir Sekova Ser,•i citlenbik cinar Export_Output_2 ILCE 5747 DENIZ ILGE ONGORUNUM UL %c :I M
Ilce AdL SARIV ER
117
BOGAZICINNDE
YA$AYAN TARN ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAQ.AR
LE.7 ANI) W-
-
s
RUI EbLI AVAGI
Akpagag Atkestanesi
T
Di§budak Erguvan Flstlk4aml IhIamur Klzilcam Mabet.Agac
Manolya
lL- EVLER(4,4a. —'---
—
' T
Mete Porsuk s:oo
Saklz Sedir O4
Sekoya Servi citlenbik
Qinar DENIZ ILgE ONGORUNUM
BUYUKG L::.;
ULA^SIM
IlceAdi: SARIVER
0 80 160
AcvELAE
118
320
480
640
BOGAZICI'NDE YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
N
LEJANI)
W S
Akcaagag
Atkestanesi
Di^budak
Erguvan Fistikcaml Ihlamur Kizilgam
MabetAgaci
Manolya Mete RUWLj KA' A4»
Porsuk Sakiz
:ion
4
Sedir
2_;104!
Sekoya
Seri citlenbik cinar DENIZ ILCE ONGORUNUM ULA^SIM
Ilc e Adis SARIYER
44
a
119
25
50
100
150
I MYW
TI A!
cinar / Robert Koleji - Be^ikta^
r
B E 51 KTA5 TA
ZAMANIN GORKEMLI TANIKLARI
4
BOGAZICI'NDE
YASAYAN TARjH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Erguvan (Cercis siliquastrum)
Kuruce5me Mahallesi Gurcuklzl Sokak
cAP (cm) 1
68
BOY(m)
YAS (YII)
1
109
Govde 215 4evresi (cm)
ANITSAL NITELIGI
Korunmaya Defier Agar
4110034
122
4
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TAI H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Erguvan
(Cercis siliquastrum)
Kuruce^me Mahallesi Gurcukizi Sokak
cAP (cm)
BOY(m)
49
I 10
YA$ (Yd) I 78 Govde 4evresi (cm)
1 53
Gorsel nitelik
Korunmaya Deer Agar.
4110036
123
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Atlas Sakizi (Pistacia at/ant/ca)
i'"
T^
5 1
Ortakoy Mahallesi Ahmet Adnan Saygun Caddesi
cAP (cm)
BOY(m)
1 04
I 10
YAS (Yil)
182
G6vde
4evresi (cm) 325
Gorsel nitelik, yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
4110056
124
BOGAZICI' N DE
YASAYAN TA IJH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Atlas Sakizi (Pistacia atlantica)
Kuruce^me Mahallesi Kirechane Sokak
cAP (cm)
88
BOY(m)
12
YAS (Yd)
1 141
Govde
cevresi (cm)
275
Gorse! nitelik
Korunmaya Defier Agar
4110142
125
4: BOGAZICI'N DE YA$AYAN TAI IIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Atlas Sakizi (Pistacia atlantica)
Bebek Mahallesi Aziz Ogan Sokak
cAP(cm)
105
BOY(m)
13
YAS (YII)
184
Govde cevresi (cm) 330
Gorse! nitelik
Korunmaya Defier Agar
4130133
126
4
BOGAZICI'NDE YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Akdeniz Servisi (Cupressus sempervirens)
Bebek Mahallesi Rumeli Hisari Caddesi
cAP (cm)
137
BOY(m)
19
YAS (YII)
411
Govde cevresi (cm)
430
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Agar.
. .iIIA
127
4
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Gumu5i Ihlamur (Ti/ia tomentosa)
Bebek Mahallesi Cevdet Pala Caddesi
cAP (cm) 1 143
BOY(m)
YAS (Yil)
19
I
250
Govde cevresi (cm) 450
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Anit Aga4
4140080
128
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARN ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Erguvan
(Cercis siliquastrum)
Bebek Mahallesi Ku4uk Bebek Sokak
4AP (cm)
80
BOY(m)
7
YAS (Yd)
128
Govde 250 cevresi (cm)
Gorsel nitelik
Korunmaya Defier Agac
4140121
129
BOGAZICI 7 N DE YASAYA N TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
Dogu 4lnarl (Platanus or/entails)
Bebek Mahallesi
cAP (cm)
159
BOY(m)
21
YA$ (YII)
1
254
Govde
cevresi (cm) 500
Fiziksel boyut, gorse! nitelik ve yoresel tarih
Anit Aga4
4140161
130
} BOGAZICI'NDE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinarl
(Platanus or/entails)
Ortakoy Mahallesi Muallim Naci Caddesi
,AP(cm)
150
BOY(m)
24
YAS (YII)
210
Govde 4evresi (cm)
470
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Anit Agar
4140619
131
4
BOGAZICI'NDE YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dogu 4marl (Platanus or/entails)
Bebek Mahallesi In^irah Sokak
CAP (cm)
1 91
BOY(m)
32
YA5(YI)
306
Govde cevresi (cm) 600
Fiziksel boyu, gorsel nitelik,
yoresei tarih ve mistik mekanda bulunma
Anit Agac
4140680
132
S
4
BOGAZICI7NDE
YA$AYAN TARH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinarl (Platanus or/entails)
Bebek Mahallesi In^irah Sokak
4AP (cm) 1 191
BOY(m)
32
YAS (Yd)
306
Govde cevresi (cm) 600
Fiziksel boyut gorse! nitelik, yoresel tarih ve mistik mekanda bulunma
Anit Agar.
4140680
132
4
BOGAZICI'NDE
YA$AYAN TA RIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANITAGA LAR
Dogu 4inari (Platanus or/entails)
Bebek Mahallesi Bebek Parki
cAP(cm)
1
153
BOY(m)
YA$ (Yil)
26
I
245
Govde cevresi (cm) 480
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
4140794
134
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA R1H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
a
a
Dogu 41nan
(Piatanus or/entails)
Bebek Mahallesi Bebek Parki
4AP(cm)
1
188
BOY(m)
17
YAS (YII)
301
Govde 590 cevresi (cm)
Ant Agac
4140795
135
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dogu Clnan (Platanus or/entails)
Arnavutkoy Mahallesi Robert Koleji
cAP(cm)
239
BOY(m)
19
YAS (Yd)
442
Govde 750 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresei tarih
Anit Aga4
4140796
136
BOGAZICI'N DE
YA$AYA N TARN ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGASLAR
Mavi Sedir (Cetrus at/ant/ca)
Arnavutkoy Mahallesi Robert Koleji
cAP (cm)
137
BOY(m)
23
YAS (YII)
411
Govde cevresi (cm) 1 430
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
4140797
137
BOGAZICI I N DE YA$AYA N TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGACLAR
0
138
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinari
(Platanus orientalis)
Bebek Mahallesi Bebek Parki
4AP (cm)
191
BOY(m)
21
YAS (YII)
306
Govde 600 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
4140798
139
4
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
BE S IKTA S 'I N ANIT VE KORUNMAYA DEER AGA^LARI 114e sinirlari icindeki ongorunum alaninda bulunan anit ve korunmaya deer aga4lar hakkinda mevcut bilgilerden bir bolumu Tablo 1 de verilmi^tir. caIi ma alani ongorunum ile sinirli olmasina kar5in, bu sinir di inda kalan anit agaclar da tabloya dahil edilmi^tir. Proje alani di inda 4ok sayida ba^ka korunmaya defier aga4 mevcut ise de, bu agaclarda tespit yapllmami^tir. Tespit yapilan agaclar hakkinda toplanan teknik ve konumsal bilgilerin bir bolumu (ornegin enlem ve boylam, tepe gaplari, sagiik durumlari ve gorecekleri teknik i^lemlere ili^kin agiklamalar vb gibi) eserin hacmini geni^letmemek amaciyla burada gosterilmemi^tir. Keza, caIi ma alaninda tespit edilen anit ve korunmaya defier agaclarin sayisi cok olmasina kar^in, burada sadece gogus gaps 1 m nin uzerinde olanlara yer verilmi^tir. Bir bolumu ilgili agaclara ait gorsel dokumanin bulundugu sayfalarda verilen kisa bilgilerden bazilari, bu agaclar hakkinda okuyucuya toplu bir goru kazandirmak amaciyla burada tekrar verilmi^tir.
Tablo 1: Besiktas Ongorunum Alaninda Bulunan Anit ve Korunmaya Defier Agaclar
•
c EI1J11 TURKcE
Jj
l. Govde
LATINCE
SAP
cevresi (cm) (cm)
BOY
YA5
(m)
(YIL)
Erguvan
Cercis siliquastrum
K.D.A. 4110034
215
68
6
109
Kuruce7me Mahallesi Gurcukizi Sokak
Gorsel nitelik
•
Erguvan
Cercis siliquastrum
K.D.A. 4110036
153
49
10
78
Kuruce^me Mahallesi Gurcukizi Sokak
Gorsel nitelik
•
Atlas Sakizi
Pistacia atlantica
K.D.A. 4110056
325
104
10
182
Ortakoy Mahallesi Ahmet Adnan
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
Saygun Caddesi
Kuruce5me Mahallesi
1
Atlas Sakizi
Pistacia atlantica
K.D.A. 4110142
275
88
12
141
•
Atlas Sakizi
Pistacia atlantica
K.D.A. 4130133
330
105
13
184
Bebek Mahallesi Aziz Ogan Sokak
Gorse nitelik
Akdeniz Servisi
Cupressus sempervirens
A.A.
4140002
430
1 37
19
411
Bebek Mahallesi Rumeli Hisan Caddesi
Fiziksel boyut, gdrsel nitelik ve yoresel tarih
Gumu^i Ihlamur
Tilia tomentosa
A.A.
4140080
450
143
19
250
Bebek Mahallesi Cevdet Pap Caddesi
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
•
Erguvan
Cercis siliquastrum
K.D.A. 4140121
250
80
7
128
1•
Dogu 4mari
Platanus orientalis
500
159
21
254
A.A.
4140161
Kirechane Sokak
Bebek Mahallesi Ku4uk Bebek Sokak
Bebek Mahallesi Bebek Meydaninda
Set Ustunde 1
Gorsel nitelik
Gorsel nitelik
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Dogu ctnan
Platanus orientalis
A.A.
4140619
470
150
24
210
Ortakoy Mahallesi Muallim Naci Caddesi
Fiziksel boyut, gersel nitelik ve yoresel tarih
Dogu 4inari
Platanus orientalis
A.A.
4140680
600
191
32
306
Bebek Mahallesi Inyirah Sokak
Fiziksel boyut, gorse) nitelik, yoresel tarih ve mistik mekanda bulunmak
Erguvan
Cercis siliquastrum
K.D.A. 4140736
260
83
8
133
Bebek Mahallesi Cevdet Pala Caddesi
Gorsel nitelik
140
4
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
a a -
xe EIUJ TORK4E
:1UJUJIi1U[c(Uh
I41U:IW&uIlI
1 a
LATINCE
Govde cevresi (cm)
cAP (cm)
BOY (m)
YA$ (YIL)
Dogu 4inan
Platanus orientalis
A.A.
4140794
480
153
26
245
Bebek Mahallesi Bebek Parki
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Dogu Oman
Platanus orientalis
A.A.
4140795
590
188
17
301
Bebek Mahallesi Bebek Parki
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Dogu cinan
Platanus orientalis
A.A.
4140796
750
239
19
442
Arnavutkoy Mahallesi Robert Koleji
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Mavi Sedir
Cetrus atlantica
A.A.
4140797
430
137
23
411
Arnavutkoy Mahallesi Robert Koleji
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Dogu 4inari
Platanus orientalis
A.A.
4140798
600
191
21
306
Bebek Mahallesi Bebek Parki
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve ybresel tarih
141
4
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
KONUMSAL DURUM VE ULAS I M Il se sinirlari icinde bulunan anit agaclarin lokal konumlari Harita da gosterilmi^tir. Doga severlere, rehberlere, tur organizatorlerine ve ekoturizm ile ugra^an resmi ve sivil toplum kurum ve kurulu^larina yardimci olmak amaciyla, sadece anit agaclarin ve ayrica korunmaya defier agaclardan nadir gorulen ve egzotik olanlarin il4e i4indeki konumsal durumlarinin gosterildigi bu haritada olanaklar olcusunde ula^im agina da yer verilmi^tir.
142
BOGAZICI'N DE
YA$AYA N TA RLH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
N LEJ ANI)
•t;,
Ak ^ aagag
Atk a sta nesi
I)
Di3budak
L
ii /^
Erguvan Flstlkcaml Ihlamur
3e^
I<IZll^arn
^r.. Nl
MabetAgacl
j
`^
^
,
41+01.
lya
1400"
Porsuk
o
^•
r
ht
Sakiz
Sedir 7
i ^^
Sekoya
<awe
k
co'w's Servi
urko
V
Qitlenbik
LS
^ Inar
DENIZ
1I
/
^'{
^
I kcEONGORUNUM
_• 414 7;o
ULA?IM S 41+0 :
._.. ..
''y ,y l^1^^
-.
^
= 1
1
/^d9
1 l'r
Sk
Ilse Ads BFSIIiTAS
`
j
_ ^
I
I
'y^
95 190
0 tin
143
380
570
760
\
r
. MÂŤr.
r.
In
Mabet Agaci / Beylerbeyi - Uskudar
USKUDAR'DA ZAMANIN GORKEMLI TANIKLARI
N
BOGAZICI'N DE
YA$AYA N TA RIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Buyuk 4icekli Manolya
(Magnolia grand/flora)
Abdullah Aga Mahallesi Beylerbeyi Sarayl
4AP(cm) ( 96
BOY(m)
15
YAS (Yd)
156
Govde cevresi (cm) ^ 300
Fizikse l boyut, gorse! nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
507039
146
AGAq TURU
BULUNDU6U YER yk
FIZIKSEL BOYUTLAR
x
i_
:
a
A
a
x
'fi
^
^
•
}
_
ANITSAL NITELIGI
*4
A.A. /
K.D.A.
1
^
e
BOGAZIO'N DE
YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
Buyuk 4icekli Manolya (Magnolia grand/flora)
Abdullah Aga Mahallesi Beylerbeyi Sarayi
cAP(cm)
121
BOY(m)
19
YAS (YII)
I
212
Govde cevresi (cm), 380
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve ydresel tarih
Anit Agar
507041
148
BOGAZICI'NDE
YASAYA N TA RI H ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA4IAR
Buyuk 4icekli Manolya (Magnolia grand/flora)
Abdullah Aga Mahallesi Beylerbeyi Sarayi
cAP (cm) ' 102
BOY(m)
13
YA5 (YI)
178
Govde 320 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
507044
149
4
BOGAZICI'NDE YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Buyuk 4icekli Manolya (Magnolia grand/flora)
Abdullah Aga Mahallesi Beylerbeyi Sarayl
cAP(cm)
111
BOY(m)
14
YA$ (Yil)
( 194
Govde 350 cevresi (cm)
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
507045
150
BOGAZICI'NDE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Buyuk Yaprakll Ihlamur (Tilia platyphyllos)
Hacihesna Hatun Mahallesi Pa5a Limani Caddesi
4AP(cm)
1
121
YAS (Yd)
212
Govde 4evresi (cm)
380
Fiziksel boyut, gorse) nitel/k ve yoresel tarih
Anit Agac
601020
151
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TAIJ1H ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Atlas Sediri (Cetrus at/ant/ca)
Abdullah Aga Mahallesi Kuzguncuk card Caddesi
4AP(cm)
86
BOY(m)
I
15
YAK (YII)
I
284
G6vde 270 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, gorse nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Aga4
601309
152
4 13OGAZICI'NDE
YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA LAR
^c _i ,.
-.
wv
r^Fi ^. ^C
?Y"^ f -'^i r l r .
o
. mil ^`
^^ ^ r^
`
At Kestanesi
^
!
.i'.
f
-
Kuzguncuk Mahallesi Aziz Bey Sokak
P ( cm)
105
BOY(m)
r
-
<.-
:
r c
-
I/
--
-
ri
,
\
- i
l
-
-
-
^'
(_—_r.
Y
15
ts. ,.
YA5 (Yil)
147
.-•
may.
r^^
^
^L
Govde 330 Cevresi (cm)
-^
I
nitelik ve yoresel tarih
Gorsel
jI I
s
\`'
•
t.
T
^jr
.1
t
v
, ♦
Korunmaya Deger A`" ac
^^"^ ^^
17
f
♦♦
; ;
^`
.
. ;• :
1
l S
-
hippocastanum)
4
^
^ ^ d
{^
^^
(Aescu/uS
^ .
M
r1
,r
+M 1,
^1
I
^
j
F.^,J
yeas
____ r^ r
I
/ . ^a:
' '-I• °
,r;
601352
153
iii' '
-__-_ _
4
BOGAZICI'NDE
YASAYAN TAIZk_H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGACLAR
Lubnan Sediri
(Cedrus libani)
Beylerbeyi Mahallesi Koruluk Sokak
4AP(cm)
1
89
BOY(m)
1
20
YA5 (Yil)
294
Govde 280 4evresi (cm)
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier
Agar
601803
154
3
BOGAZICI'NDE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Mabet Agacl (Gingko biloba)
Beylerbeyi Mahallesi Yah Boyu Caddesi
cAP (cm)
105
BOY(m)
23
YAS (Yd)
184
Govde 330 cevresi (cm)
Fiziksel boyut, gorse/ nitelik, yoresel tarih ve egzotik olma
Korunmaya Defier Aga4
602021
155
BOGAZIO'NDE YA$AYA N TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Akdeniz Servisi (Cupressus
sempervirens)
Havuzba^i Mahallesi Mustafa Saglar Caddesi
4AP(cm)
I
99
BOY(m)
24
YAS (YII)
327
G6vde
4evresi (cm)
310
Fiziksel boyut, folk/or/k, sanata katk ve yoresel
tarih
Korunmaya Defier Agar
602057
156
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANITAGA4L R
Londra cinarl
(Platanus acerifolia)
Havuzba^i Mahallesi Mustafa Saglar Caddesi
cAP (cm)
143
BOY(m)
22
YAS (YII)
200
Govde 450 cevresi (cm)
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
602058
157
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TAIZH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Londra cinarl (P/a tan us acerifolia)
Havuzba^i Mahallesi Mustafa Saglar Caddesi
cAP(cm)
1 91
BOY(m)
33
YAS (YII)
306
Govde 600 cevresi (cm)
Fiziksel boyut, gorse) nitelik,
yoresel tarih ve sanat muzigine katki
Anit Agac
602066
158
BOGAZICI'NDE YASAYA N TA RjH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Adi Di^budak (Fraxin us exelcior)
Havuzba^i
Mahallesi Bakkal Tepe Yoku^u
FIZIKSEL BOYUTLAR
BOY(m)
18
YA$ (Yil)
188
Govde cevresi (cm) 420
Fiziksel boyut, gorse) nitelik
(ilginc dal kayna^masi) ve yoresel tarih
Anit Agar:
602079
159
BOGAZICI7NDE YASAYAN TAI IIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Londra cinari (Platanus acerifolia)
Havuzba^i
Mahallesi cengelkoy Caddesi
4AP(cm) 1172
BOY(m)
I 21
YAS (Yu)
275
Govde 540 cevresi (cm)
Fiziksel Boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
602354
160
BOGAZICI NDE
YA$AYAN TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
At Kestanesi (Aesculus
hippocastanum)
Havuzba^i
Mahallesi 4engelkoy Caddesi
4AP(cm)
105
BOY(m)
19
YAS (Yd)
147
Govde 330 cevresi (cm)
Gorsel nitelik
Korunmaya Deer Agac
602367
161
4
BOGAZICI'NDE
YA$AYAN TA PJ H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
Dogu 4inari (Platanus or/entails)
Havuzba5i Mahallesi cengelkoy Caddesi
cAP (cm)
143
BOY(m)
23
YA5 (Yil)
200
Govde 450 cevresi (cm)
Gorse( nitelik ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agac
602550
162
BOGAZIO'NDE YASAYAN TA RIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Londra cinart
(Platanus acerifolia)
Havuzba^i
Mahallesi cengelkoy Caddesi
cAP (cm)
BOY(m)
180
( 16
YAS (Ytl) I 288 Govde cevresi (cm) 565
Fiziksel boyut, gorsel nitelik, yoresel tarih ve folklorik (Katil cinar)
Anit Agar
602573
163
BOGAZIC[NDE YASAYAN TAT IIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Adi 4itlenbik
(Celtis australis)
Kuleli Mahallesi Ayazma Sokak
m cAP(cm)
92
BOY(m)
15
YA5 (Yil)
147
Govde 290 cevresi (cm)',
Fiziksel boyut, Gorsel nitelik
Korunmaya Defier Agar
602595
164
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dogu cinarl (Platanus or/entails)
Kuleli Mahallesi Ayazma Sokak
4AP(cm)
115
BOY(m)
17
YA5 (Yd)
161
Govde cevresi (cm) 360
Gorse) nitelik
Korunmaya Defier Agar
602615
165
4
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TA RtH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinarl (Platanus or/entails)
Kuleli Mahallesi Abti Pala Sokak
DU T t11I)
YAS (Yil)
LL
254
Govde 500 4evresi (cm)
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
602708
166
BOGAZICI'NDE
YASAYAN TARN ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinari
(Platanus orientalis)
Kuleli Mahallesi Abti Pa5a Sokak
4AP(cm)
169
BOY(m)
I
23
YAK (Yil)
j 270
Govde 530 4evresi (cm)
Gorse) nitelik ve yoresel tarih
Anit Agar.
602710
167
4
BOGAZIC'N DE
YASAYA N TAIji H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA4LAR
Dogu cinarl (Platanus or/entails)
Kuleli Mahallesi Abti Pala Sokak
4AP(cm)
BOY(m)
150
1
YAS (Yd)
15
210
Govde 470 cevresi (cm)
Gorse! nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
602712
168
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TA IZH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGAcLAR
Dogu 4inari (Platanus orientalis)
Kuleli Mahallesi Kuleli Caddesi
BUY(m)
22
YAS (Yil)
210
Govde cevresi (cm) 470
Gorsel nite(ik ve yoresel tarih
Anit Agac
602724
169
BOGAZ!CI'N DE
YASAYAN TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
Fistik cams (Pines pinea)
Kandilli Mahallesi Kandilli Caddesi
cAP(cm)
1
115
BOY(m)
1
19
YAS (YII)
1
310
Govde 360 cevresi (cm)
Gorsel nitelik
Korunmaya Defier Agar
603037
170
4
BOGAZICI 7 N DE
YA$AYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
Dar Yaprakh Di^budak (Fraxinus angustifolia)
Kandilli Mahallesi Kandilli Goksu Caddesi
cAP (cm) 1146
BOY(m)
1 16
YAS (Yil)
204
Govde cevresi (cm)
460
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve
yoresel tarih
Anit Agar
603056
171
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dogu cinarl (P/atanus or/entails)
Kandilli Mahallesi Kandilli Goksu Caddesi
cAP (cm)
255
BOY(m)
YAS (YII)
15
I
548
Govde cevresi (cm) 800
Fiziksel boyut, gorse( nitelik ve yoresel tarih
Anit Aga4
603061
172
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RkH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
At Kestanesi (Aesculus
hippocastanum)
Kandilli Mahallesi Hanlmoglu Yoku^u
4AP(cm)
86
BOY(m)
18
YA5 (YII)
103
Govde 270 cevresi (cm)
ANITSAL NITELIGI
Korunmaya Defier Agar
603093
173
4
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Adi 4itlenbik
(Celtis australis)
Mimar Sinan Mahallesi
cAP (cm)
60
BOY(m)
15
YA5 (Yil)
96
Gbvde 1 87
cevresi (cm) A
i
Gorsel nitelik, ilgin4 govde olu^umu (uclu sarmal) ve mistik
Korunmaya Defier
Agar
603300
174
4
BOGAZIO'N DE
YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Londra 4lnarl
(Platanus acerifolia)
Kuleli Mahallesi Kuleli Caddesi
4AP(cm)
1 91
BOY(m)
28
YAS (Yd)
306
Govde 600 cevresi (cm)
Fiziksel boyut, gorsel nitelik,
sanata katki ve yoresel tarih
(Kuleli Askeri Lisesi'nin kurulu^
yllanna tanikbk etmiitir.)
Anit Agac
603327
175
BOGAZIC1'NDE
YASAYA N TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN AN IT AGAcLAR
Erguvan (Cercis siliguastrum)
Altunizade Mahallesi Validebag Korusu
cAP (cm)
61
BOY(m)
YAS (YII)
I
98
Govde cevresi (cm)1 190
Yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
603328
176
BOGAZICi'NDE
{ASAYA N TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
USKUDAR'IN ANIT VE KORUNMAYA DEER AGA^LARI Il se sinirlari icindeki ongorunum alaninda bulunan anit ve korunmaya defier agaclar hakkinda mevcut bilgilerden bir bolumu Tablo 1 de verilmi^tir. cali^ma alanl ongorunum ile sinirli olmaslna kar^in, bu sinir di inda kalan anit agaclar da tabloya dahil edilmi^tir. Proje alani dllnda 4ok sayida ba*ka korunmaya defier agag mevcut ise de, bu agaclarda tespit yapiimami tlr. Tespit yapilan agaclar hakkinda toplanan teknik ve konumsal bilgilerin bir bolumu (ornegin enlem ve boylam, tepe caplarl, sagIik durumlari ve gorecekleri teknik i^lemlere ili^kin aclklamalar vb gibi) eserin hacmini geni^letmemek amaclyla burada gosterilmemi^tir. Keza, caIi ma alaninda tespit edilen anit ve korunmaya defier aga4iarin sayisi gok olmasina kar^in, burada sadece gogus gaps 1 m nin uzerinde olanlara yer verilmi^tir. Bir bolumu ilgili agaclara ait gorse) dokumanln bulundugu sayfalarda verilen kisa bilgilerden bazilari, bu agaclar hakkinda okuyucuya toplu bir goru kazandirmak amaciyla burada tekrar verilmi^tir.
Tablo 1: Uskudar'in Ongorunum Alaninda Bulunan Anit ve Korunmaya Defier Agaclar .
.
LI
TURKcE
;W Govde
LATINCE
SAP
4evresi (cm) (cm)
.. BOY I YAK
(m)
(YIL)
Buyuk ci4ekli Magnolia Manolya grandiflora
K.D.A.
507039
300
96
15
156
Abdullah Aga Mahallesi Beylerbeyi Sarayi
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Buyuk cicekli Magnolia grandiflora Manolya
K.D.A.
507040
330
105
11
184
Abdullah Aga Mahallesi Beylerbeyi Sarayi
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Buyuk 4icekli Magnolia grandiflora Manolya
A.A.
507041
380
121
19
212
Abdullah Aga Mahallesi Beylerbeyi Sarayi
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
•,
Buyuk cicekli Magnolia Manolya grandiflora
K.D.A.
507044
320
102
13
178
Abdullah Aga Mahallesi Beylerbeyi ar y y r ySarayi
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
•
Buyuk 4igekli Magnolia Manolya grandiflora
K.D.A.
507045
350
111
14
194
Abdullah Aga Mahallesi Beylerbeyi Sarayi
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
A.A.
601020
380
121
10
212
Hacihesna Hatun Mahallesi Pala Limani Caddesi
Fiziksel boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
K.D.A.
601309
270
86
15
284
Abdullah Aga Mahallesi Kuzguncuk 4ar^i Cad.
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
K.D.A.
601352
330
105
15
147
Kuzguncuk Mahallesi Aziz Bey Sokak
Gbrsel nitelik ve yoresel tarih
Lubnan Sediri Cedrus libani
K.D.A.
601803
280
89
20
294
Beylerbeyi Mahallesi Koruluk Sokak
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
Mabet Aga ci
Gingko biloba
K.D.A.
602021
330
105
23
184
Beylerbeyi Mahallesi Yah Boyu Caddesi
Fiziksel boyut, gorsel nitelik, yoresel tarih ve egzotik olma
Akdeniz Se visi
Cupressus sempervirens
K.D.A.
602057
310
99
24
327
Havuzbaci Mahallesi Mustafa Saglar Caddesi
Fiziksel boyut, folklonk, sanata katki ve yoresel tarih
K.D.A.
602058
450
143
22
200
Havuzba^i Mahallesi Mustafa Saglar Caddesi
Gorse) nitelik ve yoresel tarih
1
•
•
Buyuk Yaprakh Tilia platyphyllos Ihlamur
Atlas Sediri
Cedrus atlantica
Aesculus
At Kestanesi hippocastanum
/•
Londra Qnan Platanus acerifolia
177
4
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT A6AcLAR
1 •
TURKcE
.
Govde CAP cevresi (cm) (cm)
LATINCE
BOY ( m)
YA$ (YIL)
Londra cinari Platanus acerifolia
A.A.
602066
600
191
33
306
Havuzba^i Mahallesi Mustafa Saglar Caddesi
Fiziksel boyut, gorse) nitelik, yoresel tarih ve sanat muzigine katki
Adi Di^budak Fraxinus exelcior
A.A.
602079
420
134
18
188
Havuzba^i Mahallesi Bakkal Tepe Yoku^u
Fiziksel boyut, gorsel nitelik (ilgin4 dal kayna^masi) ve yoresel tarih
Londra Oman Platanus acerifolia
A.A.
602354
540
172
21
275
Havuzbayi Mahallesi 4engelkoy Caddesi
Fiziksel Boyut, gorsel nitelik ve yoresel tarih
At Kestanesi
Aesculus hippocastanum
K.D.A.
602367
330
105
19
147
Havuzbayi Mahallesi 4engelkoy Caddesi
Gorse) nitelik
Dogu Oman
Platanus orientalis
K.D.A.
602550
450
143
23
200
Havuzba^i Mahallesi 4engelkoy Caddesi
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
A.A.
602573
565
180
16
288
Havuzbati Mahallesi 4engelkoy Caddesi
Fiziksel boyut, gorsel nitelik, yoresel tarih ve folklonk (Katil cmar)
Londra Oman Platanus acerifolia
Adi citlenbik
Celtis australis
K.D.A.
602595
290
92
15
147
Kuleli Mahallesi Ayazma Sokak
Fiziksel boyut, Gorsel nitelik
Dogu 4inan
Platanus orientalis
K.D.A.
602615
360
115
17
161
Kuleli Mahallesi Ayazma Sokak
Gorsel nitelik
Do9u 4 inari
Platanus orientalis
A.A.
602708
500
159
22
254
Kuleh Mahallesi Abti Pafa Sokak
Gorse) nitelik ve yoresel tarih
Dogu cinan
Platanus orientalis
A.A.
602710
530
169
23
270
Kuleli Mahallesi Abti Pala Sokak
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
Do9u 4 man
Platanus orientalis
A.A.
602712
470
150
15
210
Kuleli Mahallesi Abti Pafa Sokak
Gorse) nitelik ve yoresel tarih
Dogu 4inari
Platanus orientalis
A.A.
602724
470
150
22
210
Kuleli Mahallesi Kuleh Caddesi
Gorsel nitelik ve yoresel tarih
Fistik 4ami
Pinus pinea
K.D.A.
603037
360
115
19
310
Kandilli Mahallesi Kandilli Caddesi
Gorsel nitelik
Dar Yaprakli Di budak
Fraxinus angustifolia
A.A.
603056
460
146
16
204
Kandilli Mahallesi Kandilli Goksu Caddesi
Fiziksel boyut, gorse) nitelik ve yoresel tarih
Dogu cinan
Platanus orientalis
A.A.
603061
800
255
15
548
Kandilli Mahallesi Kandilli Goksu Caddesi
Fiziksel boyut, gbrsel nitelik ve yoresel tarih
At Kestanesi
Aesculus hippocastanum
K.D.A.
603093
270
86
18
103
Kandilli Mahallesi Hanimoglu Yoku^u
Gorse) nitelik
•
Adi 4itlenbik
Celtis australis
K.D.A.
603300
187
60
15
96
Mimar Sinan Mahallesi
Gorse) nitelik, ilgin4 govde olu5umu (ui lu sarmal) ve mistik
•
Londraroan 4 Platanus acerifolia
A.A.
603327
600
191
28
306
Kuleli Mahallesi Kuleli Caddesi
Fiziksel boyut, gorsel nitelik, sanata katki ve yoresel tarih (Kuleli Askeri Lisesi'nin kurulu^ ydlanna taniklik
•
4
•
etmi tir.)
Erguvan
Cercis siliguastrum
K.D.A.
603328
190
61
178
7
98
Altunizade Mahallesi Validebag Korusu
Yoresel tarih ta
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARLH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGACLAR
KONUMSAL DURUM VE ULAS I M Il se sinirlari iicinde bulunan anit agaclarin lokal konumlari Harita da gosterilmi^tir. Doga severlere, rehberlere, tur organizatorlerine ve ekoturizm ile ugra^an resmi ve sivil toplum kurum ve kurulu^larina yardimo olmak amaayla, sadece anit agaclarin ve ayrica korunmaya defier agaclardan nadir gorulen ve egzotik olanlarin i Ice icindeki konumsal durumlarinin gosterildigi bu haritada olanaklar olcusunde ula^im agina da yer verilmi^tir. LETAN )
Akcaagac
Atkestanesi
Disbudak
Erguvan Fistikcami Ihtamur Klzllgam MabetAgac r
Manolya Mete Porsuk Sakiz Sedir
Sekoya
Senn f
ftlenbik
clnar
DENIM QILcE ONOORUNOM ULApm
I1ceAdE USKUDAR
s5
J
AcAc
179
BOGAZICI'NDE YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
N
LEJAND LAkgaagac
Atkestanesi
0
Di^budak
Erguvan Flshkgami AM
Ihlamur Alz^
j^
K¢Il^am MabetAgaci s'
Manolya U
Mee Porsuk Sakiz Sedir Sekoya
Servi citlenbik QInar .o:
DENIZ ILC^E ONGORUNUN ULA?IM
Ili; a ?.dr: USKTJU aR
ACA_ Vt l'k1L. I
?&if ^'ti•.::
90
'
180
180
360
BO AZt 1'NDE YASAYA N TAR FI ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
N
LEJAND
N^
!r ^".
Akp@O g
^
/f
Atkestanesi
4
~
Di^budak
^? rS^
Erguvan
++
Flstlkcaml Ihlamur A
KIziI am
\.
r'
MabetAgacl
Q 1'
Hi Ivl anolya r.^
Mete Porsuk
-
Saki:
^-
Sedir
t
r
{
Sekoya
Seri
_
1
-- -ij
4rtlenbik ginar
oo'
DENT
o
ILcE ONGORUNUM
C ULA^SIM
IlceAdt USKUDAR
VSU
181
100
360
1
fa'
a
^l(;t -
r w
:^A.
`
r
@
,{
Ti
^
$ ii
M
: r^
r
cinar / Beykoz
c
BEYKOZDA ZAMANIN GORKEMLI TANIKLARI
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dar Yaprakli Di5budak (Fraxinus angustifolia)
Goksu Mahallesi Ku4uksu Caddesi
cAP (cm)
83
BOY(m)
19
YAS (Yil)
143
Govde 320 cevresi (cm)
Tarihsel
Korunmaya Defier Agar
301132
184
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinarl
(Platanus orientalis)
Goksu Mahallesi Kandilli Goksu Caddesi
cAP (cm)
BOY(m)
191
I
YAS (YII)
17
306
Govde 600 cevresi (cm)
Fiziksel boyut ve gorse( nitelik
Anit Agar
301170
185
BOGAZONDE YA$AYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA[LAR
Fistik came (Pin us pinea)
Anadolu Hisari Mahallesi Menek^e Sokak
4AP(cm) 1134
BOY(m)
I 21
YAS (Yil)
1 362
Govde cevresi (cm) 420
ANITSAL NITELI^I
Anit Agac
302092
186
4
BOGAZIC!'NDE YASAYA N TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Erguvan (Cercis siliguastrum)
Kanlica Mahallesi Halepli ce^me Sokak
cAP (cm)
I
67
BOY(m)
YAK (YII)
221
Govde 210 cevresi (cm)
Kendi turn icin fiziksel boyut, mistik mekanda yeralma,
govdesindeki Mese ile ilginc ortak ya^am
Korunmaya Defier
Agar
303063
187
4
BOGAZICtN DE
YASAYA N TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Atlas Sakizi (Pistacia at/ant/ca)
Kanlica Mahallesi Mihrabat Caddesi
cAP (cm)
1
BOY(m)
121
10
YAS (YII)
I
212
Govde 380 4evresi (cm)
Fizikse/ boyut ve gorse) nitelik
Anit Agar
isi:0
188
4
BOGAZICI'N DE YA^AYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinari (Platanus
or/entails)
Kanlica Mahallesi Haci Muhittin Sokak
cAP(cm)
1 69
BOY(m)
1 22
YA$ (YII)
1 270
Govde 530 cevresi (cm)
Yoresel tarih
Anit Agac
189
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TARN ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Fistik cams (Pinus pinea)
Kanlica Mahallesi Macir Sokak
cAP(cm)
121
BOY(m)
15
YAS (YII)
1
327
Govde 380 cevresi (cm)
Fiziksel boyut, gorse! nitelik
Anit Agar
303133
190
BOGAZICI'NDE
YA$AYA N TARII H ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Fistik cams (Pinus pinea)
Kanlica Mahallesi Hekimler Sitesi Caddesi
4AP (cm)
BOY(m)
105
j 18
YA5 (YII)
283
Govde 330 cevresi (cm)
Fiziksel boyut ve gorse! nitelik
Korunmaya Defier Agar
303187
4
BOGAZiCi'NDE YA$AYANJ TA HH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Saph Mete (Quercus robur)
Kanlica Mahallesi Mihrabat Caddesi
cAP (cm)
1
159
BOY(m)
I
13
YA5 (YII)
I
318
Govde 500 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, kalp bicimindeki kovuk yapisindan oturu gorsel nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
303254
192
4
BOGAZICI'N ICE
YASAYAN TAI IIH ZAMANA TAMKLIK EDEN ANT AGA4LAR
, ^^^. r'+ '^ S
/
^^
!
Dogu ^inan Platanus
t
}
orientalls^
v
i
i
r
t,R
y,^
i
°'
1hY
,•
'
ii \
3
-
^
1 62
BOY(m)
33
`
t ,
^`^^
^:
i
a
S
\,,^S^ f
F
TP
cAP(cm)
► ..
c
{
^'
i•
,. 3
.r.
4A YA5 (Yil)
--
259
Govde 510 Cevresi (cm)
ni
t
A
g
a
4
y
4
i S
r
Yoresel tarih
A
S
^
t
' ^
x, l
2*i
`
-'
cubuklu Mahallesi cubuklu Kanlica Caddesi
w s'
^.
w ,z
/
1 •i
r
<' ` ^• .,'
^^ ,
/
z '
i
`
\
T°°
c t+r ^r r ^7.
±
'}
304110
193
s
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AA4LAR
41r:.,
, f
+. X ^.
^`
JOE
c
Jt
^^
_ ^.
/ / -
T
r i, -
y
3
6
.^^ ;
1
\P
Saph Mete (Quercus robur)
;1
:
>/ '
LIUJ Ii] JlUICllI
Cubuklu Mahallesi Kanllca Yolu
½ (cm) 191
BOY(m)
22
YA5 ('(ii)
382
Gbvde 4evresi (cm)
600
HE
cs
Fiziksel boyut, Tarihisel ve gorsel i n telikte
iP1^N Ant Agac
304119
194
BOGAZICI'N DE
YA$AYA N TARI H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
AGAR TO RU ",
BULUNDUGU YER
FIZIKSEL BOYUTLAR
\t
:^^f
ANITSAL nli-rn
ii
Fiziksel boyut, yoresel tar/hi ve gorsel nitelik
Korunmaya Defier Agar
304120
195
BOGAZICI'NDE
YA$AYAN TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA4LAR
Sapli Mete (Quercus robur)
Pa^abahce Mahallesi cubuklu Yolu
cAP (cm)
96
BOY(m)
18
YA5 (Yd)
154
Govde
cevresi (cm)
300
Fiziksel boyut ve yoresel tarrh
Korunmaya Defier Agar
305043
196
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TAR1H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Dogu 4inan
(Platanus or/entails)
4ubuklu Mahallesi cubuklu Caddesi
4AP(cm)
153
BOY(m)
19
YAS (Yil)
245
Govde 480 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve gorsel nitelik
Anit Agar
305058
197
BOGAZICI'NDE YA$AYAN TA PJH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
y
r
Dogu cinarl (Platanus or/entails)
K'^^.^^
{..^
r
4ubuklu Mahallesi 4ubuklu Caddesi
I{
'
V f h
e
K.
`
4
1
p
Y
1
/
}y
4AP(cm) 1 137 3
*.^.
+
t
r
BOY(m)
15
YAS (Yd)
192
Govde cevresi (cm)
430
;^
lk
f
F
,
r
th
T
(
Yoresel tarih ve
gorse/ nitelik
r'
Korunmaya Defier
Agac
Ii
305066
198
BOGAZICIINDE
YA$AYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dar Yaprakli Di^budak (Fraxinus angustifolia)
cubuklu Mahallesi cubuklu Caddesi
4AP(cm)
1 40
BOY(m)
24
YAS (Yil)
196
Govde cevresi (cm)
440
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve gorse! nitelik
Anit Agac
305067
BOGAZION DE
YASAYA N TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Fistik cams (Pinus pinea)
Pa^abah4e Mahallesi cubuklu Yolu
CAP(cm)
1
111
BOY(m)
I 19
YAS (YII)
I 300
Govde 350 cevresi (cm)
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve sanata katki (cok sayida Turk filminin cekiminde sahne olarak tanukbk etmistir.)
Anit Aga4
305130
200
BOGAZICI'NDE
YASAYA N TARH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Fistik cams (Pinus pinea)
Pa5abahce Mahallesi 4ubuklu Yolu
cAP (cm)
86
BOY(m)
19
YA$ (YII)
I
258
Govde cevresi (cm) 270
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve sanata katk (cok sayda Turk filminin cekiminde sahne olarak tanrklik etmi tir. 5u anda o1u olan agagn tahnit edilerek korunmasi gerekmektedir.)
Korunmaya Defier
Agar
305129
201
BOGAZICI'NDE YASAYA N TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGAcLAR
Dogu cinari (Platanus or/entails)
cubuklu Mahallesi Mektep Sokak
cAP (cm) I 137
BOY(m)
14
YA5 (Yd)
192
I:
."
Govde 430 cevresi (cm)
i P
W
a
J
°'
r
Gorsel nitelik
(Birle^en dal ozelli ji)
^il^^• fY^ ,t
Korunmaya Deer Agac
305093
202
BOGAZICI'NDE YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dar Yaprakli Di5budak (Fraxinus angustifolia)
Pa^abahce Mahallesi Kayaba^i Sokak
cAP (cm)
108
BOY(m)
13
YAS (YII)
151
Govde 4evresi (cm)
340
Yoresel tarih
Korunmaya Defier Agac
306011
203
4 ..
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Bati cinari (Platanus occidentalis)
Pa^abahce Mahallesi Seyit Molla Caddesi
cAP(cm)
64
BOY(m)
YAS (Yd)
77
Govde 200 4evresi (cm)
5amdanr animsatan gorse! nitelik ve sanata katki (Reklam ve dizi filmlerine sahne olmutur.)
Korunmaya Defier
Agar
306119
204
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Londra cinarl (Platanus acerifolia)
Incirkoy Mahallesi Incirli - Beykoz Caddesi
cAP (cm)
1
207
BOY(m)
17
YA$ (Yd)
383
Govde 650 4evresi (cm)
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Anit Aga4
308014
205
4
BOGAZICI'NDE
YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinan (Platanus orientalis)
Merkez Mahallesi 5ahinkaya Caddesi
cAP(cm)
182
BOY(m)
14
YA$ (YII)
1
291
Govde 4evresi (cm) 570
Fiziksel boyut, mistik ve yoresel tarih
Anit Agac
311002
206
BOGAZICIINDE
YASAYAN TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGAcLAR
Dar Yaprakh Di^budak (Fraxinus angustifolia)
Yalikoy Mahallesi cayir Caddesi
cAP (cm)
1
BOY(m)
YA$ (Yil)
162
18
I 259
Govde 510 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, mistik ve yoresel tarih
Anit Agac
311214
207
BOGAZiCI'NDE YASAYA N TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinarl (Platanus or/entails)
Yallkoy Mahallesi Tokat Sosesi Sokak
cAP (cm)
182
BOY(m)
20
YAS (YII)
291
Govde 570 cevresi (cm)
Fiziksei boyut ve yoresel tarih
Anit Agac
312089
208
BOGAZICI'NDE YA$AYAN TAIZH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cInarl (Platanus orientalis)
Ortace^me Mahallesi Tokat Sosesi Sokak
cAP(cm)
BOY(m)
213
20
YAS (Yd) 1 394 Govde 670 cevresi (cm)
Fizikse / boyut ve yoresel tarih
Anit Agac
312122
209
BOGAZICI'NDE
YASAYA NTA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinan (P/atanus orientalis)
Orta4e^me Mahallesi 4ayr Caddesi
cAP (cm)
207
BOY(m)
21
YAS (Yd)
383
Govde
4evresi (cm)
650
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Anit Aga4
312133
210
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT A(,A cL AR
Dar Yaprakli Di^budak
(Fraxinus angustifolia)
Ortace^me Mahallesi cayir Caddesi
cAP (cm) 1
BOY(m)
137
1 24
YA$ (Yil)
192
H-
Govde 430 cevresi (cm)
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Anit Agac
312135
211
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TAR H ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT A6A¢AR
Dogu cmari (Platanus or/en talis)
Ortace^me Mahallesi 4ayr Caddesi
cAP(cm)
213
BOY(m)
24
YAS (Yil)
394
Govde 670 cevresi (cm)
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Anit Agar
312139
212
4
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TAR H ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT A6ASLAR
^ ^1
^^
F
^
'
Dogu Oman
J^'^^
orientalis)
•.IuIuljrclI_
r 1
Ortace*me Mahallesi 4ayr Caddesi
L
ue --
_
s
+,
s
cAP (cm)
BOY(m)
207
16
YAS (Ytl)
383
" '
Govde 4evresi (cm)
650
.
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
ft
R_b
1
^,
-
-
4
'
p
I `.ZF
'•
f
a
"
213
-,
-/ ^, o
i
?
-
-
^,3
y
t
*1
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
Dogu cinarl (Platanus or/en tails)
Poyraz Mahallesi Durmu Ali Sokak
4AP(cm)
178
BOY(m)
20
YAS (Yil)
285
Govde 560 cevresi (cm)
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Anit Aga4
314025
214
4
BOGAZiCi'N DE YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA4LAR
Dogu cinari
(Platanus or/entails)
Poyraz Mahallesi Durmu5 All Sokak
--.\.,,,
YA5 (YI)
275
Govde 540 cevresi (cm)
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Anit Agar
314026
215
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Dogu cinari (Platanus or/entails)
Poyraz Mahallesi Plaj Caddesi
CAP(cm)
217
BOY(m)
19
YAS (Yd)
401
Govde 680 cevresi (cm)
Fizikse/ boyut ve yoresel tarih
Anit Agac
314035
216
4
BOGAZICI'NDE
YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN AN IT AGA¢AR
Fistik came
(Pinus pinea)
Anadolu Kavagi Mahallesi Feneryolu Caddesi
cAP (cm)
153
BOY(m)
18
YAS (Yd)
I
382
Govde 480 4evresi (cm)
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Anit Agac
314063
217
BOGAZICI'NDE YASAYA N TARI H ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Fistik cams (Pious pinea)
Anadolu Kavagi Mahallesi Feneryolu Caddesi
cAP (cm)
127
BOY(m)
16
YA$ (YII)
343
Govde 400 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, gorse! nitelik ve yoresel tarih
Anit Agac
314067
218
4
BOGAZICI'N DE YA^AYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA4LAR
Dogu 4lnarl (Platanus
or/entails)
Anadolu Kavagl Mahallesi Incirli Sokak
cAP(cm)
229
BOY(m)
32
YAS (Yil)
424
Govde cevresi (cm)
720
Fiziksel boyut, mistik mekanda yer alma ve yoresel tarih (Midillili Ali Reis crnan)
Anit Agac
314091
219
1
BOGAZICI'N DE
YA$AYA N TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA LAR
Ad i Di^budak
(Fraxinus exelcior)
Anadolu Kavagi Mahallesi Mektep Sokak
4AP(cm) ; 178
BOY(m)
30
YAS (Yil)
285
Gdvde 560 Cevresi (cm)
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Anit Agac
314101
220
4
BOGAZICI 7 N DE YASAYA N TA HH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu 4inan
(Platanus or/entails)
Anadolu Kavagi Mahallesi Yuksek Yali Caddesi
127
cAP (cm)
BOY(m)
I
YAS (YII)
25
178
Goode 400 cevresi (cm)
Yoresel tarih
Anit Agar
314114
221
4
BOGAZION DE
YA$AYAN TAKIIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu 4inari
(Platanus orientalis) 1
f
^ ^.
Anadolu Kavagi Mahallesi Yuksek Yali Caddesi
4AP (cm) I 204
BOY(m)
1 20
YAS (Yd)
377
Govde cevresi (cm)
640
Fiziksel boyut ve
yoresel tarih
Anit Agar
314115
222
BOGAZIC'NDE
YASAYAN TAR1H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dogu cinari
(Platanus orientalis)
Anadolu Kavagi Mahallesi Fener Yolu Caddesi
cAP (cm)
140
1
BOY(m)
YA$ (YII)
25
1
196
Govde 440 cevresi (cm)
ANITSAL NITELIGI
Anit Agac
314120
223
4
BOGAZICI'NDE
YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Gum65i Ihlamur (Tilia tomentosa)
Anadolu Kavagi Mahallesi Hz. Yuba cikmazi
cAP(cm)
118
BOY(m)
16
YAS (Yd)
206
Govde cevresi (cm), 370
Kutsal ve mistik mekanda yeralma, gorse! nitelik
Korunmaya Defier Agar
314148
224
4
BOGAZICNDE
YA$AYAN TARIIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Ad i Di5budak (Fraxinus exelcior)
Anadolu Kavagi Mahallesi Hz. Yuba 4lkmazl
4AP(cm) 192
BOY(m)
I
YA5 (YII)
17
110
Govde 290 cevresi (cm)
Kutsal ve mistik mekanda yeralma, gorse) nitelik
Korunmaya Defier
Agar
314150
225
4
BOGAZ!CtN DE
YA$AYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN AN IT AGAcLAR
Gumu^i Ihlamur (Tilia tomentosa)
Anadolu Kavagi Mahallesi Hz. Yu5a cikmazi
cAP (cm)
92
BOY(m)
12
YA5 (Yil)
147
Govde cevresi (cm) 290
Kutsal ve mistik
mekanda
yeralma, gorse( nitelik
Korunmaya Defier Agac
314154
226
4
BOGAZICI'N DE
YA$AYA N TARH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Sapll Mete (Quercus robur)
Anadolu Kavagi Mahallesi Hz. Yu,a cikmazl
cAP (cm)
86
BOY(m)
13
YAS (Yd)
138
Govde cevresi (cm) 270
Kutsal ve mistik mekanda yeralma, gorse/ nitelik
Korunmaya Defier Agar
314161
227
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TAR H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
Adi Di*budak (Fraxinus exelcior)
Anadolu Kavagi Mahallesi Hz. Yuba cikmazi
cAP (cm)
127
BOY(m)
19
YAS (Yd)
1
178
Govde 400 4evresi (cm)
Kutsal ve mistik mekanda yeralma, gorse! nitelik
Anit Agac
314164
228
i
4.
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARN ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Dogu cinarl (Platanus or/en talis)
Yallkoy Mahallesi Gazi Yunus cikmazi
FIZIKSEL BOYUTLAR
BOY(m)
18
YA5 (Yil)
200
Govde 450 cevresi (cm)
Yoresel tarih ve gorsel nitelik
Korunmaya Defier Agar
314178
229
BOGAZICI'N DE
YASAYA N TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
Dogu 4lnarl (Platanus or/entails)
,,
1
V
Anadolu Kavagl Mahallesi Islam Aga Sokak
f.
SAP (cm)
191
BOY(m)
27
YA5 (YII)
306
c
Govde 600 evresi (cm)
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve
ilginc kok oiu^umu Ayazma cinarn
Anit Agac
314247
230
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RkH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Londra cinarl
(Platanus acerifolia) Y
ti :f
Yallkoy Mahallesi Beykoz Kasri
rix If tom"
cAP (cm)
217
BOY(m)
33
YAS (Yd)
401
a
I
Govde 680 4evresi (cm)
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve gorse! nitelik (Kavalalt Mehmet Ali Papa tarafindan 1866 ydrnda yapilan Beykoz Kasn'nin oncesi ve sonraki donemlerine taniklrk etmek.)
Anit Agar
,
`•
314248
231
I
BOGAZICI'N DE YA$AYA N TA RH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
0
Mavi Sedir (Cedrus at/ant/ca)
Yallkoy Mahallesi Beykoz Kasn
CAP(cm)
11
BOY(m)
25
YAS (Yd)
333
Govde 350 Cevresi (cm)
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
314249
232
4
BOGAZICI'NDE YASAYA N TAI IIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Himalaya Sediri (Cedrus deodora)
Yalikoy Mahallesi Beykoz Kasri
^AP(cm)
1 02
BOY(m)
26
6
YAS (Y Govde 4evresi (cm)
320
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Korunmaya Deer
Agar
314250
233
i
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TA RI H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
Himalaya Sediri (Cedrus deodora)
Yalikoy Mahallesi Beykoz Kasri
124
(AP (cm)
BOY(m)
I
YAS (YII)
32
372
Govde 390 cevresi (cm)
Fiziksel boyut ve yoresel tarth
Anit Agac
314251
234
BOGAZICI'NDE
YASAYA N TA PJ H ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Himalaya Sediri (Cedrus deodora)
Yallkoy Mahallesi Beykoz Kasrl
4AP(cm)
111
BOY(m)
I
31
YAS (YII)
I
333
Govde 350 cevresi (cm)
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar
314252
235
1
BOGAZICI'NDE YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA^LAR
Himalaya Sediri (Cedrus deodora)
Yalikoy Mahallesi Beykoz Kasri
cAP(cm) 1115
BOY(m)
1 30
YAS (Yil)
I 345
Govde 4evresi (cm) 360
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Korunmaya Defier Agar.
314253
236
BOGAZICI'NDE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKUK EDEN ANIT AGA¢AR
v
v
BEYKOZ'UN ANIT VE KORUNMAYA DEER AGAgLARI Il se sinirlari icindeki ongorunum alaninda bulunan anit ve korunmaya defier agaclar hakkinda mevcut bilgilerden bir bolumu Tablo 1 de verilmi^tir. cali^ma alani ongorunum ile sinirll olmasina kar^in, bu sinir di inda kalan anit agaclar da tabloya dahil edilmi^tir. Proje alani di inda cok sayida ba^ka korunmaya defier aga4 mevcut ise de, bu agaclarda tespit yapiimami tir. Tespit yapilan agaclar hakkinda toplanan teknik ve konumsal bilgilerin bir bolumu (ornegin enlem ve boylam, tepe caplari, sagiik durumlari ve gorecekleri teknik i^lemlere ili^kin aciklamalar vb gibi) eserin hacmini geni^letmemek amaayla burada gosterilmemi^tir. Keza, cali^ma alaninda tespit edilen anit ve korunmaya defier agaclarin gok adet olmasina kar^in, burada sadece gogus caps 1 m nin uzerinde olanlara yer verilmi^tir. Bir bolumu ilgili agaclara ait gorse) dokumanin bulundugu sayfalarda verilen kisa bilgilerden baziiarl, bu agaclar hakkinda okuyucuya toplu bir goru kazandirmak amaciyla burada tekrar verilmi^tir.
Tablo 1: Beykoz'un Ongorunum Alaninda Bulunan Anit ve Korunmaya Defier Agaclar :iuiujiiiui^tui fl TURKcE
LATINCE
1
Dar Yaprakli Ditbudak
Fraxinus angustifolia
•
Dogu 4 nari
•
Govde 4evresi (cm)
CAP (cm)
BOY ( m)
YAK (YIL) Mahalles ksu Caddesi
FG6ks,^
K.D.A.
301132
320
102
19
143
Platanus orientalis
A.A.
301170
600
191
17
306
Gbksu Mahallesi Kandilli Goksu Caddesi
Fiziksel boyut ve gorsel nitelik
Fistik came
Pinus pinea
A.A.
302092
420
134
21
362
Anadolu Hisan Mahallesi Menekte Sokak
Fiziksel boyut
•
Erguvan
Cercis siliguastrum
K.D.A.
303063
210
62
8
221
K ca Mahallesi Halepli 4e^me Sokak
Kendi turd igin fiziksel boyut, mistik mekanda yeralma, govdesindeki Mete ile ilgin4 ortak yapam
•
Atlas Sakizi
Pistacia atlantica
A.A.
303088
380
121
10
212
Kanlica Mahallesi Mihra bat Caddesi
Fiziksel boyut ve gorsel nitelik
Dogu Oman
Platanus orientalis
A.A.
303124
530
169
22
270
Kanlica Mahon esi Haci Muhlttin Sokak
Yoresel tarih
0
•
Tarihsel
•
Fistik
cams
Pinus pinea
A.A.
303133
380
121
15
327
Kanhca Mahallesi Macir Sokak
Fiziksel boyut, gorsel nitelik
•:
Fistik came
Pinus pinea
K.D.A.
303187
330
105
18
283
Kanlica Mahallesi Hekimler Sitesi Caddesi
Fiziksel boyut ve gorsel nitelik
Sapli Mee
Quercus robur
A.A.
303254
500
159
13
318
Kanlica Mahallesi Mihrabat Caddesi
Fiziksel boyut, kalp bicimindeki kovuk yaplsindan oturu gorsel nitelik ve yoresel tarih
Dogu cinan
Platanus orientalis
A.A.
304110
510
162
33
259
cubuklu Mahallesi
Sapli Mete
Quercus robur
A.A.
304119
600
191
22
382
c ubuklu Mahallesi
Kanhca Yolu
Fiziksel boyut, Tarihisel ve gorsel nitelikte
Sapli Mete
Quercus robur
K.D.A.
304120
315
100
25
160
Qubuklu Mahallesi Kanlica Yolu
Fiziksel boyut, yoresel tarihi ve gorsel nitelik
^.
237
cubuklu Kanlica Caddesi
Yoresel tarih
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT A6AcLAR
• .
•
• 1
TURKcE
• Govde
LATINCE
CAP
BOY
YA5
4evresi (cm) (cm)
( m)
(YIL)
K.D.A.
305043
300
96
18
154
Pa^abahce Mahallesi qubuklu Yolu
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Platanus orientalis
A.A.
305058
480
153
19
245
cubuklu Mahallesi cubuklu Caddesi
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve gorsel nitelik
Platanus orientalis
K.D.A.
305066
430
137
15
192
cubuklu Mahallesi cubuklu Caddesi
Yoresel tarih ve gorsel nitelik
Fraxinus angustifolia
A.A.
305067
440
1 140
24
1 196
cubuklu Mahallesi cubuklu Caddesi
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve gorsel nitelik
Fistik came
Pinus pinea
K.D.A.
305129
270
86
19
258
Pababahce Mahallesi 4ubuklu Yolu
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve sanata katki (cok sayida Turkfilminin cekiminde sahne olarak tanikhk etmi^tir.)
Fistik came
Pinus pinea
A.A.
305130
350
111
19
300
Pa^aba h4e Mahallesi Pataba u Yolu
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve sanata katki (4ok sayida Turk filminin cekiminde sahne olarak taniklik etmi5br.)
•
Dogu Qnan
Platanus orientalis
K.D.A.
305093
430
137
14
192
cubuklu Mahallesi Mektep Sokak
Gorsel nitelik (Birle^en dal ezelligi)
•
Dar Yaprakh Di^budak
Fraxinus angustifolia
K.D.A.
306011
340
08
13
151
Pa^abahce Mahallesi Kayaba^i Sokak
Yoresel tarih
Bati Oman
Platanus occidentalis
K.D.A.
306119
200
64
6
77
Pa^abahce Mahallesi Seyit Molla Caddesi
animsatan gorsel nitelik ve sanata katki (Reklam ve dizi filmlerine sahne olmuytur.)
Londra Oman Platanus acerifolia
A.A.
308014
650
207
17
383
Incirkoy Mahallesi Incirli - Beykoz Caddesi
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Dogu 4inan
Platanus orientalis
A.A.
311002
570
182
14
291
Merkez Mahallesi 5ahinkaya Caddesi
Fiziksel boyut, mistik ve yoresel tarih
Dar Yaprakh Di^budak
Fraxinus angustifolia
A.A.
311214
510
162
18
259
Yahkoy Mahallesi cayir Caddesi
Fiziksel boyut, mistik ve yoresel tarih
Dogu Oman
Platanus orientalis
A.A.
312089
570
182
20
291
Yalikoy Mahallesi Tokat $osesi Sokak
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Dogu 4inan
Platanus orientalis
A.A.
312122
670
213
20
394
Ortaceyme Mahallesi Tokat 5osesi Sokak
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Dogu cinari
Platanus orientalis
A.A.
312133
650
207
21
383
Ortace^me Mahallesi cayir Caddesi
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Dar Yaprakh Di^budak
Fraxinus angustifolia
A.A.
312135
430
137
24
192
Ortaceyrne Mahallesi cayir Caddesi
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
•
Dogu Qnan
Platanus orientalis
A.A.
312139
670
213
24
394
Ortaceyme Mahallesi cayir Caddesi
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
•
Dogu 4inan
Platanus orientalis
A.A.
312140
650
207
16
383
0rtace^me Mahallesi 4ayir Caddesi
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Dogu 4inan
Platanus orientalis
A.A.
314025
560
178
20
285
Poyraz Mahallesi Durmu Ali Sokak
Fiziksel boyut ve ybresel tarih
Sapli Mete
Quercus robur
Dogu Qnari
Dogu 4inan Dar Yaprakli • Di^budak
•
238
r.'
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TA RjH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
a •
a
a
s
1
; ^
a
a•
a
1 TURKcE
'
Govde
LATINCE
CAP
BOY
YAK
cevresi (cm) (cm)
(m)
(YIL)
Dogu 4inan
Platanus orientalis
A.A.
314026
540
172
23
275
Poyraz Mahallesi Durmu Ali Sokak
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Dogu Qnan
Platanus orientalis
A.A.
314035
680
217
19
401
Poyraz Mahallesi Plaj Caddesi
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Fistik cami
Pinus pinea
A.A.
314063
480
153
18
382
Anadolu Kavagi Mahallesi Fene ryolu Caddesi
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Fistik 4ami
Pinus pinea
A.A.
314067
400
127
16
343
Dogu 4inan
Platanus orientalis
A.A.
314091
720
229
32
A.A.
314101
560
178
Anadolu Kavagi
•
Adi Ditbudak Fraxinus exelcior
Fiziksel boyut, gorsel
Mahallesi Feneryolu Caddesi
nitelik ve yoresel tarih
424
Anadolu Kavagi Mahallesi Incirli Sokak
Fiziksel boyut, mistik mekanda yer alma ve yoresel tarih
30
285
Anadolu Kavagi Mahallesi Mektep Sokak
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
•
Dogu cinan
Platanus orientalis
A.A.
314114
400
127
25
178
Anadolu Kavagi Mahallesi Yuksek Yali Caddesi
Yoresel tarih
•
Dogu Oman
Platanus orientalis
A.A.
314115
640
204
20
377
Anadolu Kavagi Mahallesi Yuksek Yali Caddesi
Fiziksel boyut ve yeresel tarih
•
Dogu 4inari
Platanus orientalis
A.A.
314120
440
140
25
196
Anadolu Kavagi Mahallesi Fener Yolu Caddesi
Yoresel tarih
Gumu^i hlamur
Tilia tomentosa
K.D.A.
314148
370
118
16
206
Anadolu Kavagi Mahallesi Hz. Yuba cikmazi
Kutsal ve mistik mekanda yeralma, gorse) nitelik
Adi Di^budak Fraxinus exelcior
K.D.A. . D.A.
314150
290
92
17
110
Anadolu Kavagi Mahallesi Hz. Yuta cikmazi
utsal ve mistik mekand yeralma, gorsel nitelik
Gumu^i hlamur
Tilia tomentosa
K.D.A.
314154
290
92
12
147
Anadolu Kavagi Mahallesi Hz. Yuba 4ikmazi
Kutsal ve mistik mekanda yeralma, gorse) nitelik
Saph Mete
Quercus robur
K.D.A.
314161
270
86
13
138
Anadolu Kavagi Mahallesi Hz. Yuba 4ikmazi
Kutsal ve mistik mekanda yeralma, gorsel nitelik
A.A.
314164
400
127
19
178
Anadolu Kavagi Mahallesi Hz. Yuba Qkmazi
Kutsal ve mistik mekanda yeralma, gorse) nitelik
Adi Di^budak Fraxinus exelcior
•
Dogu 4inan
Platanus orientalis
K.D.A.
314178
450
143
18
200
Yahkoy Mahallesi Gazi Yunus cikmazi
Yoresel tarih ve gorsel nitelik
Dogu 4inari
Platanus orientalis
A.A.
314247
600
195
27
306
Anadolu Kavagi Mahallesi Islam Aga Sokak
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve ilgin4 kok olu^umu
Londra cinari Platanus acerifolia
A.A.
314248
680
217
33
401
Yalikoy Mahallesi Beykoz Kasn
Fiziksel boyut, yoresel tarih ve gorsel nitelik (Kavalah Mehmet Ali Pala tarafindan yapilan Beykoz Kasri'nin 6nces i ve sonrasina taniklik etmek.)
Mavi Sedir
Cedrus atlantica
K.D.A.
314249
350
111
25
333
Yalikoy Mahallesi Beykoz Kasri
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Himalaya Sediri
Cedrus deodora
K.D.A.
314250
320
102
26
306
Yalikoy Mahallesi Beykoz Kasn
Fiziksel boyut ve yoresel tarih y y
239
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
AVA
I4I LIsflUIi ••
f
TURKcE
Govde SAP cevresi (cm) (cm)
LATINCE
BOY (m)
YA5 (YIL)
Himalaya Sediri
Cedrus deodora
A.A.
314251
390
124
32
372
Yahkoy Mahallesi Beykoz Kasn
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Himalaya Sediri
Cedrus deodora
K.D.A
314252
350
111
31
333
Yahkoy Mahallesi Beykoz Kasn
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
Himalaya Sediri
Cedrus deodora
K.D.A
314253
360
115
30
345
Yalikoy Mahallesi Beykoz Kasri
Fiziksel boyut ve yoresel tarih
240
Xi t
BOGAZICI N DE
YA$AYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA[LAR
KONUMSAL DURUM VE ULA S I M Ilse slnirlarl icinde bulunan anit agaclarin lokal konumlari Harita da gosterilmi^tir. Doga severlere, rehberlere, tur organizatorlerine ve ekoturizm ile ugra^an resmi ve sivil toplum kurum ve kurulu^larina yardim ci olmak ama ci yla, sadece anit aga4larin ve ayrica korunmaya defier agaclardan nadir gorulen ve egzotik olanlarin ilce icindeki konumsal durumlarinin gosterildigi bu haritada olanaklar olcusunde ula^im agina da yer verilmi^tir. LEJANI) Akrcaaga4
Alkestanesi Disbudak Erguvan
Fistikgami A
Ihlamur Kiz IIcam
M abet Agaci :째llro 'i - Manolya
Mege Porsuk
Sakes 134
Sedir Sekoya 1
03
Servl calenbik cinar
1 D
DENIZ ILcE ONGORUNUM ULA^SIM
t
I1ceAdL BEYKOZ tjs}. UD AR
no
241
iso
270
s
BOGAZICI.N DE
YA$AYA N TARIH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
N
LEJAINI)
4i' -G - L
Akgaagac
Atkestanesi
ISTANBUL BOGAZI Di^budak Erguvan
Flstlkgaml IhIamur EM
K¢Ilcam MabetAgacl Manolya Me§e Porsuk
u
Sakiz
4
Sedir Sekoya
Seri
citlenbik cinar
i im
DENIZ
I
I1
ILcE ONGORUNUM ULA ?I M
711/ e'(0 L
Ik e Adi: BEVI OZ
330
242
440
BOGAZ!CFN DE YASAYA N TA RJJ N ZAMANA TANIKLIK EDEN ANT AGA¢AR
LEJAIND
Akrcaa1ag
Atkestanesi
Di^budak
Erguvan
Flstikcami Ihlamur KiziIcam
*
MabetAgacl Manolya Mete Porsuk Sakiz Sedir Sekoya
Servi citlenbik Cinar DENIZ ILC^E ONGORUNUM
ULA^IM
11 e Adi: BEVIi<)Z
L.NIH LA
4.; 243
4
BOGAZICI'NDE YASAYA N TA RjH ZAMANATANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
N
LEJANI)
N' +
L
Akrcaaga;;
II 1 ;ADOLLVPW' . (,I Atkestanesi Di^budak
Erguvan MEWA 4th
Flstlkcaml Ihlamur K¢dgam
MabelAgacl
Manolya ORTA 'F
f
Mete Porsuk
I
` r R CE
Sakiz ^r
Lei y
V
.11 hO
Sedir
Sekoya
Servi citlenbik clnar
;14)
DENIZ k. I
ILIIIII] ILcE ONGORUNUM
.
)lVro
1I 4t
ULA?IM
fE R
ISTANBUL BOGAZI Ike ft BEYK )2
100 ItC, vt 1'61'CAJ
50
0
100
U
244
} BOGAZICI'NDE
YASAYAN TAR^H ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
LEJAND
Akgaagac Atkestanesi
0
Di^budak Erguvan Flstlkcaml Ihlamur Krzd^am MabetAgacl Manolya Mee
Porsuk
Sakiz Sedir
Sekoya
Servi Ienbik
1
cInar DENIZ ILcE ONGORUNUM ULASIM
the Adi: BEVI C)Z
245
Pl!f,1
1\
Sahil Sekoyasi / Sariyer
AN IT AGAqLARIN TESPiT, TESCIL VE KORUNMALARI
4
BOGAZ[CIINDE
YASAYAN TA RIH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
AN IT AGA^LARI N TESPIT, TESCIL VE KORU N MALARI ANIT AGA^LARIN TESPIT VE TESCILLERI
3. Ozellikle anit agaclar uzerine kimi gizli i^aret ve semboller yazarak, bu agaclarin diplerini kazmak ve govdelerinde buyuk oyuklar acmak.
Anit agaclarin tespit, tescil ve bakimlari, 2863 sayili kanunun amir hukmudur. Bu nedenle, Anakent Belediyesi'nin gercekle^tirdigi bu cali^manin, yasal bir zorunluluk oldugu da dikkate alinarak, bu dort ilce i4indeki ongorunum alaniyla sinirli kalmamasi ve tiara Istanbul'u kapsayacak bigimde ger4ekle^tirilmesi gerekmektedir.
Bu ^^ gurup zarardan ilk ikisini hemen her yerde gormek olasidir. Uguncu gurup zarar ise, hazine avolari tarafindan verilmektedir. *oyle ki; Anit agaclar sahip olduklari ilging ve gorkemli govdeleri il e sadece cevrecilerin ve dogaseverlerin degil, hazine avolarinin da dikkatini cekmektedir. Bu ki^iler anit aga4lari ki mi gizli sirlarin ifre.si gibi algilamakta ve bu agaclarin bizatihi govdelerinde veya hemen yakinlarinda zengin hazinelerin gomulu olduguna inanmaktadirlar. Bu anlayi^ ve beklenti nedeniyledir ki, Bursa Armutkoy Mezarligi igindeki anit Me5enin alts ve yakin gevresi surekli kazilmaktadir. Keza Demirkoy-SakagbIO Longosu'ndaki anit Me^enin gorkemli govdesi, motorlu testere He oyulmu^tur(ASAN, 1993, s.15).
Kultur ve tabiat varliklarinin korunmalarina Bair 2863 sayili kanun, orman alanlari icindeki anit agaclarin tespit ve korunmalari gorevini cevre ve Orman Bakanligi'na, yerle^im alanlari icindekilerin tespit ve korunmalarini belediyelere vermi^tir. Tescil gorevi ise Anitlar Kurulu uhdesindedir.
ANIT AGA^LARI TEHDIT EDEN FAKTORLER
Anit ve korunmaya defier agaclara zarar veren ikinci gurup faktorler ise, hava kirliligi ve trafik baskisidir. Ozellikle buyuk kent ve metropollerdeki agaclar, ormanlar ve kirsal alandakilere oranla bu zararlardan daha fazla etkilenmektedir. EndUstriyel atiklar, ev ve i yerlerindeki isinma sistemlerinden atmosfere birakilan baca gazlari ve nihayet ta^itlarin egzos gazlari icindeki zehirli bile^iklerin hep birlikte neden oldugu asit yagi^lar, turn diger bitkiler gibi anitsal ve korunmaya defier aga4lara da zarar vermektedir.
Gerek anit agaglarin ve gerekse ye^il dokunun biutunleyicisi konumunda bulunduklari icin korunmasi gereken diger agaglann ya^amlarini tehdit eden zararli faktorlerin ba^inda insan zararlari gelmektedir. Insanlarin anit agaglara verdigi zararlan uc gurupta incelemek gerekir ki bunlar: 1. Govdesi i zerine yazi yazmak veya ekiller cizmek,
Anit agaclarin hemen yanindan gegen demir ve kara yollari, zehirli gazlar yaninda titre5im yoluyla da agaclara zarar vermektedir. Her yanindan arac gegi^inde yinelenen bu titre^imler agaclarin dogal dengesini bozmakta, kok il e tepe arasindaki su ve mineral madde dongUsUnu sekteye ugratmaktadir. Boylece, beslenme ili^kisi bozulan agar zaman iginde zayif dU erek bocek ve mantarlarin hucumuna maruz kalmaktadir.
2. Yol, bina, duvar vb.gibi in^aatlar ile bu agaclarin tepe ve kok geli^melerini onlemek. Ornegin; anit agaclarin cevresindeki yol ve asfaltlama cali^malari sirasinda, beton veya asfalt dokumunu kok bogazina kadar getirerek agaclarin su ve besin sirkulasyonlarini onlemek, veya agar govdelerini duvar igine yada arasina alarak geli5mesini frenlemek.
248
4
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
5.
KORUMA ONLEMLERI Yukarida sayilan zarar faktorlerini onlemek amaciyla alinabilecek onlemleri yasal, teknik ve sosyal olmak uzere u4 grupta incelememiz gerekmektedir.
YASAL ONLEMLER 2863 sayili Kultur ve Tabiat Varliklarini Koruma Kanunu'nun 6. Maddesinde ifade edilen onlem ve i^lemleri yapmak suretiyle, anitsal ve korunmaya defier agaclarin olasi insan zararlarina kar^i korunmalarini yasal guvenceye kavu^turmaktir. Bu agaglarin korunmalarina alt gorevler, ula^im yollari He meskun yerler ve yakinlarindakiler igin ilgili belediyelere, digerleri icin Mahalli Orman Te^kilatl'na aittir (ASAN 1998). Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, bu madde geregince alinan Yuksek kurul kararinln g bendinde belirtilen "hastalikli ve olmeye yuz tutan agaclarin kesilerek yerine yenisinin dikilmesi " bicimindeki i^lemin sadece korunmaya defier agaclarla sinirh kalacagl ve anit aga4lari kapsamayacaglnin ayirdina varilmasldir. Ornegin, mistik ve folklorik yonu ile un kazanmi olu bir agaci keserek yerine geng bir fidanin dikilmesi halinde, yeni dikilen fidanin kendisini izleyenler uzerinde eski agacin biraktigi etkiyi birakmayacagi aclktlr.
Her yil yapilacak periyodik bakimlar ile agaglarin kuruyarak glen dallarini budamak suretiyle, firtinali havalarda meydana gelen dal du^mesi sirasinda her hangi bir kazayi pe^inen onlemektir.
Teknik onlemlerin uygulama bicimleri ayri bir bildiri konusu oldugu icin burada ayrintiya gidilmemi^tir. Ancak, ozellikle buyuk kovuklarin gorecegi i^lemler anit agaglarda onemli oldugu icin bu konuda kisa bilgilerin uc ba^lik altinda ozetlenmesi gerekli goruimu^ti r.
a) Agac Yaralannin Tedavisi Kiymetli agaclarda aciga cikmi olan buyuk yaralarin macunla kapatilmasi onemli bir uygulamadir. Genii yaralarin macunlanmadan once, sterilize edilmi keskin bir a^i bcagi ile yara yuzeyi duzgunle^tirilmeli ve kenarlari da keskinle^tirilerek yaraya uzun oval bir 5ekil verilmelidir. Yaraya verilen oval ekil ve yapilan i^lem kambiyum tabakasindan beslenen yara dokusunun hlzla kapanmasini saglar (^ekil 53). ayet yara yuzeyi kenarinda yara dokusu te^ekkul etmeye ba^lami ise bu i^leme gerek bulunmamaktadir.
TEKNIK ONLEMLER An it aga ci n iginde bulundugu ko^ullarin iyile^tirilmesi ve olanaklar olgusunde dogal yeti^me ortami ko^ullarinin saglanmasi biciminde ozetliyebilecegimiz teknik onlemleri Boyle siralayabiliriz: 1. Anit ve korunmaya defier agaglarin kok yayilim alanlarinda asfalt ve beton kaplama i^lemi yapmamak, yapilmi olan varsa kaldirmak, 2. Bu agaclarin gevresini tahta veya demir parmakliklar He gevirerek, kok yayili alanlndaki ezilme, yaralanma ve toprak saki malarini onlemek, 3. Mevcut yara yuzeylerini kimyasal koruyucularla i^leme tabi tutmak, 4. Kovuk ve igi bob agaciarin curuk klsimlarini saglam oduna kadar temizleyerek, uzerlerini koruyucu bile^ikler ile kapladiktan sonra, aga ci n bo^luk kismini 4akil ile doldurarak did bolumunu beton ile sivamak,
Sekil 53: Anit Agaclarda Yara Bakimi
Yara yuzeyine surulen macunlar ce^itli tipte, ozellikte ve kari^imda hazirlanmaktadir. Kullanllan macun parazitlere toksik etki yapabilecek kari^imda olmali, fakat agaon canli dokularina zarar vermemelidir. Macun, yara dokusunun olu^umuna yardimci olmali, elastiki olmali ve odunun gatlamasini engellemelidir.
249
4
BOGAZICINDE YASAYAN TARH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA¢AR
Son yilarda Lacbalsam, Orange Schellac gibi yara macunlan en fazla kullanilan koruyucudurlar. Bu macunlar yilda iki defa surulerek yeni catlaklar ve aciga cikmalar kapatilmalidir. Ayrica Krezot+Zift kariimi, Krezot+Komur Katrani kari^imi, Bordo Boyasi ve Poliuretan gibi koruyucu maddeler de vardir. Canli olmayan dokular uzerine koruma amaciyla yagli boya , asfalt koruyucu veya Efrenc de kullanilabilir. Ihmal edilmi eski yaralarda koruyucularin kullanilmasindan bir fayda beklenilmemelidir. Agac kabuklarinda herhangi bir mekanik zarar sonucu yirtil malar da olabilmektedir. Eger kabuk yeni siyrilmis ve henuz govde ile irtibatli ise, kabuk yerine oturtulup yayvan bagli ince aluminyum civilerle tutturulmali ve acik kalan yere koruyucu madde surulmelidir.
b) Agaclann Baglanmasi ve
Desteklenmesi Agaclarin govdesinde bulunan V eklindeki catallanmalar, firtinali havalarda kalin ve air dallarin yarilarak govdenin parcalanmasina neden olabilmektedir (^ekil 02). Bu ce^it yarilma tehlikesine kar^i onlem olmak uzere, govde veya dallar demir-celik metal kemerlerle ku^aklanmali veya dallar arasina gerilen celik halatlarla yarilma tehlikesi onlenmelidir. Gerektigi durumlarda ce^itli desteklerle dal veya govde agirliklari hafifletilmelidir.
Sekil 55: Anit Agaclarda Tepenin baglanmast ve Yara Baklml
c) Kovuklann Doldurulmasr ve Restorasyonu Bir kovugun doldurulmasinda, kovugun buyuklugu, agacin ya^i, turn, canliligi ve mantar zararinin derecesi etkili olur. Agar ya^landikca yara dokusunun olu^umu cok yava^layacagindan bu durum mutlaka dikkate alinmalidir. Kovuklarin onardmasinda ilk i^lem kovugun iyice temizlenmesidir. Bunun i4in curuklerin tamami kazinip atilir. Odunda renk degi5imi olan kisimlarda alinmalidir.Agacin rengi degi^memis kismina kadar kazima i^lemi devam eder. Bu i^lemlerde ce^itli aletler kullanilabilir (keski, matkap, oyma makineleri vb ). Bu aletler her kullanildiginda dezenfekte edilmelidir. Ic kovuklar uzerinde ve diger kisimlarda suyun durabilecegi yerler, suyun duramayacagi ekilde duzeltilir. Kovuk tamamen temizlenip ekillendirildikten ve islakliklar giderildikten sonra butun odun kismi sterilize edilir. Bu i^lemde, keskin bir bicakla duzeltilen kenarlarda acikta
Sekil 54: Anit Agaclarda Tepe Kucultme
250
BOGAZICI'N DE
YASAYAN TARLH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA4LAR
kalan Kambiyum ve Kambiyum kenarlari olarak butun canh hucrelerden olu^an kisimlar koruyucu madde surulerek kapatilir. Genii kovuklarda temizlemeden sonra kovugun dagilma tehlikesi varsa celik ala^imli paslanmaz metal ku^aklar destek amaciyla kullanilabilir. Bunlar baglama ve vidalama eklinde olabilir (^ekil 04 - a,b).
Ya^li 4ok buyuk kovuklu agaclarda gerekli guclendirmeler ( metal elemanlarla) yapildiktan sonra ici doldurulmaz ve acik kovuk eklinde muhafaza edilebilirler. Ancak agacin did gorunumune daha dogal ve estetik bir gorunum kazandirmak icin 'yalanci dolgu ' yapilabilir. Bu i^lemde kovuk doldurulmamakla birlikte, bir tel kafes orgu ile di^tan kabuk gibi kapatilir. Ustune yeteri kadar kalinlikta dolgu ve koruyucu maddeler, kabukla ayni hizaya gelecek ekilde doldurulur ve surulur (5ekil 17). Kovuk doldurmada kullanilabilecek dolgu maddeleri olarak asfalt kari^imi veya bu amac icin uretilmi ozel maddeler kullanilabilir.
Sekil 57: Anit Agaclarda Curuk ve Kovuklann Temizlenmesi ve Govde Restorasyonu Sekil 56: Anit Agaclarda Curuk ve Kovuklarin Temizlenmesi ve Tepe Dallarinin Baglanmasi
Odun, mantar ve kaucuk bloklar da dolgu malzemesi olarak kullanilmaktadir.
Kullanilacak dolgu maddesinin her Leyden once dayanikli olmasi, ani sicaklik de imlerinden fazla etkilenmemesi, agacin ya^ayan dokularina kimyasal etki ile zarar vermemesi ve ruzgarli, firtinali havalarda esneklik gosterebilmesi gerekir. Ayrica suyu da gecirmemelidir. Ozellikle sert ve esneme yetenegi olmayan maddeler ile doldurulan agaclarda ruzgar ve diger did etkiler ile sallanma durumunda dolgu materyalinin esnemedigi ve agaca bir basins uygulayarak zararli etki (canli dokulari ezme ve yaralama) yapabilmektedir.
SOSYAL ONLEMLER Bu grup onlemler arasinda akla ilk gelen, anit agaclarin dogal, kulturel, tarihsel, folklorik ve mistik yonu hakkinda halki surekli bilinglendirmek, yazili ve gorsel basinin her turlu olanaklarini kullanarak, anitsal ve korunmaya defier agaclarin doga bilinci, cevre sagligi ve soya baglilik yonunden oynadigi rolleri kamuoyunun dikkatine sunmaktir.
251
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TA RkH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGA cL AR
Tanitim Levhalari Anit agaci tanitim amaayla, igerigi a^agida gosterilen bir tanitim levhasinin ihata sinirindan iceri dogru 1,52,0 m mesafeye konmasi gerekmektedir. Levha 50 x 70 cm boyutlarinda ah^ap ya da demir ferforje malzeme He hazirlanmali ve levha ortasi yerden 1,5 m yukariya (Goz hizasi) isabet edecek bicimde ah^ap ya da demir ayaklar uzerine monte edilmelidir. Ayaklarin dibi beton il e sabitlenmelidir. Agac Ti ru
Sapli Mete
Tree Species
Quercus Robur
Mahalli Adi Local Name
Olaganustu fiziksel boyut ve gorsel etki, mistik ve folklorik degerler
Anitsal Ozellikleri Monumental
Features
Kaba Mete
1. Du^up tehlike yaratacak ince ve guruk dallari keserek, aga ci n ozgun gorunumunu bozmayacak bigimde tepe hacmini olabildigince kucultmek; 2. Toprak uzerinde kalan turn govdenin curuk ve mantarla^mi kisimlarini temizleyerek, uzerini hava ile temasi kesecek bicimde vernik veya saydam silikon ile kaplamak; Hem firtinada devrilmeyi onlemek, hem de toprak ile temasi kesmek ama ci yla kok bogazindan a^agi dogru 0,5 - 1,0 m derinlige kadar olan topragi bo^altarak govde etrafina beton dokmek.
Fiziksel Boyutlar Physical Dimensions
Diameter
Crown
at 1,3 m
at 1,3 m
Diameter
14,10
4,49
18,5
rcumference
Boy (m) Crown
Tahmini Yak (Yili)
Height
Estimated Age
23,5
Olu agaglarda dogal gurumenin hizi bulundugu ortamin rutubet ve sicakligina baglidir. Kuru ve serin bir ortam 4urume hizini azaltmasina kar^in, sicak ve rutubetli bir ortamda ham odun ve ah^abin 4uruyerek dagilmasi cok kisa zamanda gergekle^mektedir. Bu nedenle, anit aga4larin olu govdelerini uzun sure muhafazasi edebilmenin temel ko^ulu, bunlarin serin, kuru ve golge bir yerde tutulmasidir. Hic ku^kusuz bu ortamin saglanmasi olu agar govdesinin dikili ya da devrik olmasina gore degi^ir. Agag dikili durumda ise yapilacak idler a5agida belirtildigi gibidir:
Extra ordinary phy sical dimensions, magnificent visual effect, mystical and folkloric values
1,3m de 1,3m de Tepe cevre (m) cap (m) capi (m)
Ancak, ozellikle tarihsel agidan onemli olan bazi anit agaclarin ku^aklar arasinda mesaj iletme fonksiyonunu oldugu tarihten sonra da devam ettirmesi beklenir. Bu durumda yapilacak i5, olu agacta dogal gurume ve ayri^arak dagilmanin geciktirilmesidir.
2005 ylinda 400 Yil 400 Years Old in 2005
ANIT AGA^LARDA BAKIM VE MUHAFAZA DIKIL KURD (OLU) AGA^LARIN MUHAFAZASI
Aga4 devrik durumda ise yapilacak idler a^agida aciklandigi gibidir: 1. Kok ve govdenin ince ve 4uruk dallarini aga ci n ozgun gorunumunu bozmayacak bicimde keserek kutle hacmini olabildigince kugultmek; 2. Kalan turn kutlede curuk ve mantarla^mi kisimlari temizleyerek, uzerini ince bir vernik veya saydam silikon ile kaplamak; 3. Gune ve yagmurun bozucu etkisinden korumak amaciyla tu rn kutleyi, zemini beton, uzeri alts veya sekiz ko^eli, etrafi agik, ah5ap bir sundurmanin altinda tutmak.
Anit ve korunmaya deer agaclarda muhafazanin temel il kesi, zaten dogal ya^larin sinirina dayanmi olan bu agaclarin ya^amini butun teknik olanaklari kullanarak olabildigince uzatmaktir. Ancak, canli varlik olmanin temel ozelligi zamani geldiginde alum oldugu igin, ne kadar ya^arsa ya^asin anit agaglarin da bir gun olmesi kaginilmazdir.
252
BOGAZICI'N DE
YA$AYAN TAPH ZAMANA TANIKLIK EDEN ANIT AGAcLAR
BOGAZIcI ONGORUNUM ALANINDAKI ANIT VE KORUNMAYA DEER AGAgLAR
253
YARARLANILAN KAYNAKLAR
ASAN, U. 2001: Monumental trees and Forests of Turkey Proceedings of The Third Balkan Scientific Conference Volume II, pp. 389 - 399. ISBN 954-90896-3-0.
ANONIM 2004: Misralardan Gonullere Uskudar'in Anit Agaclari. Uskudar Belediyesi Yayinlari ISBN 975-92019-1-7, 198 sayfa. ANONIM 2010: Cahide Keskiner Atolyesi'nden Istanbul Minyaturleri. ISBN: 978-605-60853-8-3.
ASAN, U. 2007: Anitsal Agaglarin Tanimi, Teknik Ozellikleri ve Korunmalan. Kent Aga4lari ve Sus Bitkilerinde Bakim ve Budama Esaslari Semineri, s157-168. IBBB Basimevi, Istanbul
ANONIM, 2010: Aydin Tabiat ve Kultur Varliklarini Koruma Kurulu 2000 - 2009 4ali^malari
ASAN, U. 2007: Bari 5 ve Mutlulugun Evrensel Simgesi: Anit Agaclar. Laminat Dergisi, Istanbul
ASAN, U. 1985: Dogayi Koruma Alanlari ve Anit Me^cereler. Orman Muhendisligi Dergisi, Sayi 1, Sahife 6 -8.
ASAN, U. 2009: Bilge Agaclar. National Geographic, Turkiye. No 102, s. 118-121
ASAN, U.; PEHLIVANOGLU, N. 1985: Beydaglari Yoresinin Ya^li Sedir Ormanlari. cevre Koruma Dergisi, Sayi 4,s. 10-11.
AYTUG, B. 1970: Arkeolojik Ara^tirmalarin l5iginda Ic Anadolu Stebi. I.U.Orman Fakultesi Dergisi, Seri A, Sayi 1, S.127-143. AYTURK, N. Ve ALTAN B. 1990: Turkiye'de Dini Ziyaret Yerleri. Ankara
ASAN, U. 1986: Adini Antik Troya'dan Alan Bir Orman Agaa:Kazdagi Goknari.cevre Koruma Dergisi,Cilt 34,5:16-17. ASAN, U. 1986: Anit Ormanlarimiz.(1) cevre ve Orman ci li k Dergisi,Sa yi 2,s.27-35.
BEDH, Faik 1951: Agar. Orman ve Av Dergisi, Sayi: 8, S. 227.
BROSSE, J. 1977: Atlas des Arbres de France et D'europe Occidentale. Bordas France239 sayfa
ASAN, U. 1987: Anit Ormanlarimiz .(2) Dogu Karadeniz Ybresinin An it Ormanlari. cevre ve Ormancilik Dergisi, Sayi 3,S:28-33.
BOYDAK, M. ; ASAN, U.1990: Monumental Forest And Trees of Cedrus Libani in Turkey. Uluslararasi Sedir Sempozyumu Tebligleri, Sf.847-853.
ASAN, U. 1987: Anit Ormanlarimiz(3).Ibradinin Dev Kestane Agaclari. cevre ve Ormancilik Dergisi,Cilt 3,5:34-40. ASAN, U.; ARTAR, R. 1987: Ibradi Kestaneleri. Orman Muhendisligi Dergisi , Sayi 1 0, Sf. 24 - 25.
BOYDAK, M. ; ASAN, U. 1993: Ulkemizin Anit Sedir ve Ormanlan.Turing Dergisi.Sa yi 81-360;Sf.31-33.
ASAN, U.1987: Guzelsu'nun 5amdan Sedirleri. Orman Muhendisligi Dergisi, Sayi 11, Sf. 28 - 29.
BOYDAK, M.; ASAN, U. 1994:Turkiye'nin Dogal Degerleri l4inde Sedir ve Diger Igne Yaprakli Anit Aga4 ve Ormanlar. Dogal Degerlerin Korunmasi ve Kurumla^ma Stratejileri Ulusal Seminerine Teblig 11 sayfa.
ASAN, U.1987: Turkiye Ormanlarinda Saptanabilen Anit Nitelikteki Aga4larin Dunya'daki Benzerleriyle Kar^ila^tirilmasi. I.U. Orman Fakultesi Dergisi , Seri A , Cilt 37 , Sayi 2 , Sf. 47 - 68.
BOYDAK, M.; ASAN, U. 1995: Ya â&#x20AC;˘ cyan Kultur Mirasimiz: Anit Agar ve Ormanlari.Turing Dergisi.Sayi 83-362;5. 46-52.
ASAN, U.1991: Dogal ve Kulturel Miraslarimizdan Anit Aga4 ve Ormanlar .Ye5ile cerceve Dergisi, Sayi 9 , s. 22 - 24. ASAN, U.1992: Anit Agaglarin Birey ve Toplum Psikolojisi Uzerindeki Etkileri.Ye^ile cerceve Dergisi,Sayi 18,Sf. 18 - 19.
BOYDAK, M. 1998: Turkiye'de Sedir, Ardis ve Kizilpam'da Yeni Saptanan Anit Orman ve Aga4lar.. I.U. Orman Fakultesi Dergisi, 38 A(2)5 4-68.
ASAN, U.1992: Monumental Trees.The Most Imposing Witnees of the Centuries.11gi Dergisi,Sayi 71,Sf. 23-27.
CAMPBEL, J. 1992: Ilkel Mitoloji, Tanrinin Maskeleri. 4eviren; Kudret EMIROGLU, Ankara
ASAN, U. 1993: Mistik ve Folklorik Yonuyle Anit Agaglarimiz. Ye^ile cerceve Dergisi,Sayi 23, Sf. 13-15.
cAKIROGLU, I.S. 1947: Ormanlarin Fransiz Edebiyati'ndaki Yeri. Orman ve Av Dergisi. Sayi 11, S. 228-230
ASAN, U. 1994: Dunyada ve Ulkemizde Anit Agar ve Ormanlar. Dogal Degerlerin Korunmasi ve Kurumla5ma Stratejileri Ulusal Seminerine Teblig. 7 sayfa.
DALGIc, G. Ve YALTIRIK, F. 1999: Trakya'nin Anitsal ve Korunmasi Gereken Agaglari. Edirne Valiligi Yayinlari No: 11 78 sayfa. ELBIR, N. : 1952. Ormanlarimizda Taxus baccata.Orman ve Av Dergisi, Sayi: 12, S. 304-305.
ASAN, U.; UZUN, A. 1994: Marmara Bolgesindeki Dogal ve Kulturel Mirasimiz: Anit Agaclar. Dogal Degerlerin Korunmasi ve Kurumla^ma Stratejileri Ulusal Seminerine Teblig. 9 sayfa.
ELIcIN, G. : 1967. Dunyanin Muhtelif Bunyelerinde Yeti^en Bazi Tarihi Aga4lar. I.U. Orman FakOltesi Dergisi, serf B,Sayi:1, S. 136142.
ASAN, U. 1998: Beykoz ve Uskudar'in Anitsal Agaclari. Beykoz Il 4esi cevre Sorunlari Sempozyumu, Bildiriler Kitabi. Turk Deniz Ara^tirmalari Vakfi Yayinlari, No 3. S.34-42. 1998.
ERDOES, R. ve ORTIZ, A. 1994: Kizilderili Efsaneleri. (4eviren Aydan ULU4ER ve Selim YENI4ER1) Istanbul.
ASAN, U. 1998: Anitsal Me*eler. Kasnak Me$esi ve Turkiye Florasi Simpozyumu Bildirileri, s. 610-621
ERGUN, P. 2004: Turk Kulturunde Agac KdItO. Ataturk Kultur Merkezi Ba5kanligi Yayinlari, ISBN: 975-16-1735-9, 879 sayfa.
ASAN, U.1999: cevre Koruma ve Anit Ormanlarimiz. Tabiat ve Insan Dergisi,Sa yi 2, s.17-26.
EVCIMEN, B.S. 1968: Turkiye'nin Ya^li Sedirleri. I.U. Orman Fakultesi Dergisi, Seri A, Sa yi :1, S.64-72.
ASAN, U. 1999: Anitsal Karacamlar.1st International Symposiun on Protection of Natural Environment And Ehrami Karacam Bildirileri s. 611-622.
FREZER,J.G. 1991: Altin Dal, Dinin ve Folklorun Kokleri. (4eviren Mehmet H. DOGAN) Istanbul.
255
GENc, M. ve GUNER, I.T. 2003: Golfer Bolgesi'nin Anit Agaglari. Isparta Valiligi II Ozel (dare Yayinlan ISBN: 975-585-325-1, 322 sayfa
YAMAN, B. ve SARIBA$, M. 2007: Zonguldak-Dirgine Ormanlarinda Yeni Bir Anit Aga4: Elemen Kara4ami. 4ev-Kor Ekoloji Dergisi, No 63, s. 62-68.
GOKBERK, M.A. 1948 /a: Turk Edebiyatinda Agac ve Orman I. Orman ve Av Dergisi, Sayi: 232, S. 71-77.
YALTIRIK, F.; ASAN, U. ; UZUN, A. 1994: Marmara Bolgesinde ve Ozellikle Istanbul'daki Tarihi ve Anitsal Agaglarin Envanteri.
GOKBERK, M.A. 1948 /b: Turk Edebiyatinda Aga4 ve Orman II. Orman ve Av Dergisi, Say: 233, S. 95-98.
ORARUM Proje No:1990/002. 73 sayfa
HAMBIS, L. 1955: Marco Polo. Paris
YALTIRIK, F.1994: Tarihi ve Anitsal Nitelikte Aga4 ve Ormanlarimiz. Sandoz Dergisi. 1994/4, s.1 1-18 .
HOOKE, S.H. 1993: Ortadogu Mitolojisi; Mezopotamya, Misir, Filistin, Hitit, Musevi, Hristiyan Mitoslari. Ankara.
YUND, K. 1940 /a: Turkiye'de Me^hur Agaglar. Orman ve Av Dergisi. Sayi:4, S. 111-118.
KANTARCI, D. : 1984. Turkiye'nin En Ya5li Sedir Agaci. Ambar Katran. I.U. Orman Fakultesi Dergisi, Seri B, Sayi:2, S. 49-58.
YUND, K. 1940 /b: Turklerde Mukaddes Aâ&#x20AC;˘aglar. Orman ve Av Dergisi. Sayi:5, S. 147-153.
KARA, R. 1993: Erzincan Efsaneleri Uzerine Bir Ara^tirma. Ankara YUND, K. 1947: Prehistorik ve ilk caglarda Turklerde Agag Medeniyeti. Orman ve Av Dergisi. Sayi:8, S. 148-16.1
KARADAVUT, Z. 1992: Yozgat Efsaneleri. Sel4uk Universitesi Yuksek Lisans Tezi. Konya KELE5, N. 2001: Isparta-Yalvac, Pisidia Antiocheia Antik Kenti Ve Yakin 4evresinin Peyzaj Mimarligi Ve Turizm Potansiyeli Agisindan Degerlendirilmesi A.U.Fan Bilimleri Enstitusu, Yuksek Lisanas Tezi.
YUND, K. 1954: Felsefe ve Mitolojide Aga4. Orman ve Av Dergisi. Sayi:7, S. 227-228.
KIZILDAGLI, E. 1972: Hatay'da Halk Ila4lari ve Inan4lari. KOZANOGLU, M.T. 1994: Yunan Mitolojisi Istanbul. KOPRULU, F. 1926: Turk Edebiyati Tarihi. Milli Matbaa, Istanbul MARRIOT, A.Cve RACHLIN, K. 1994: Kizdderili Efsaneleri. (ceviren Unsal OZUNLU) Ankara. OLGUN, Y. 1989: Tarihi Bursa Efsaneleri. Uludag Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu, Doktora Tezi. Bursa ORARUM 1990: Marmara Bolgesi ve Istanbul Yoresindeki Anit Aga4lar. Proje Raporu, 73 sayfa. OGEL, B. 1993: Turk Mitolojisi I. Ankara. ORNEK, S.V. 1972: Budunbilim Terimleri Sozlu U. Ankara. OZEK, A.; KARAMAN, H.; TURGUT, A.; cAGIRICI, M., DONMEZ, I. K.; GUMU5, S. 2003: Kur'an-i Kerim ve Turkce Agiklamali Meali. Diyanet I^leri Ba^kanligi Yayinlari, 603 sayfa. ROUX, J.P.1959: Le Chameau en Asie Centrale ROUX, J.P.2005: Orta Asya'da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. (4evirenler: Aykut KAZANCIGIL ve [ale ARSLAN) Kabala Yayinevi Istanbul. 440 sayfa. RUSEN, E. 1938: Bogazigi, Istanbul SARI, Z. 1994: Hatay'da Efsane ve Menkibeler. Antakya SECERLI , 0. 1953: Tarihi Aga4lari Taniyalim. Orman ve Av Dergisi, Sayi 9, s.287-288. TAYHAN, A. 1999: Domani4'teki Anit Kara4am Uzerinde Dendrokronolojik ve Dendroklimatolojik Ara5tirmalar. 1st International Symposium on Protection of Natural Environment and Ehrami Kara4am, 23-25 September 1999, Kutahya, 259-268. TDK 1988: Turkge Sozluk. Ankara
256