Προσφυγικές Γειτονιές του Πειραιά, από την ανάδυση στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης by George Veranis

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

«Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά: Από την ανάδυση στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης» Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

Τελικό τεύχος του ερευνητικού προγράμματος Ιούνιος 2018

ΕΙΕ-ΕΜΠ-Περιφέρεια Αττικής «Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά: Από την ανάδυση στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης»

Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά Από την ανάδυση στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης Πίνακας περιεχομένων Ταυτότητα του ερευνητικού προγράμματος

1. Ημερολόγιο ερευνητικού προγράμματος

2. Σχεδιασμός και αποτίμηση ερευνητικού προγράμματος

2.1. Εντοπισμός και καταγραφή αρχειακού υλικού

2.2. Προφορική Ιστορία και ιστορικές περιηγήσεις

2.3. Χωρική τεκμηρίωση προσφυγικών συγκροτημάτων, ιδιωτικών και δημόσιων χώρων που σχετίζονται με την προσφυγική εγκατάσταση και μνήμη του κάθε δήμου 48 3. Κατάλογοι αρχείων 3.1. Κατάλογος του αρχείου των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής

57 57

3.2. Κατάλογος του αρχείου του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας, 19341960 129 3.3. Κατάλογος του αρχείου του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου ΚερατσινίουΔραπετσώνας, 1934-1960 137 4. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών

146

4.1. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στον Πειραιά

146

4.2. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στη Νίκαια (Νέα Κοκκινιά)

153

4.3. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη

161

4.4. Καρτέλα –μητρώο προσφυγικών οικισμών στο Κερατσίνι

166

4.5. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στη Δραπετσώνα

171

4.6. Καρτέλα –μητρώο προσφυγικών οικισμών στο Πέραμα

180

4.7. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στον Κορυδαλλό

183

5. Ψηφιακό υπόβαθρο και χαρτογραφικές αποτυπώσεις

186

6. Κτηματολογικά διαγράμματα προσφυγικών οικισμών

190

7. Αποτυπώσεις προσφυγικών κατοικιών

238

8. Κατάλογος βιβλιογραφίας

259

Σύνοψη

266

Εικόνα εξωφύλλου: «Δραπετσώνα, αρχές δεκαετίας 1950», Αρχείο Γιώργου Χατζόπουλου.

Ταυτότητα του ερευνητικού προγράμματος Το ερευνητικό πρόγραμμα «Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά: Από την ανάδυση στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης» υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και το Εργαστήριo Αστικού Περιβάλλοντος της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Αττικής. Πραγματοποιήθηκε το χρονικό διάστημα Ιανουάριος 2017-Απρίλιος 2018. Το προσφυγικό κύμα των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο που κατέκλυσε την Αττική -αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα- στις αρχές του 20ού αιώνα και κυρίως μετά το 1922 μετασχημάτισε πλήρως την αστική και κοινωνική γεωγραφία της Αθήνας και του Πειραιά και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη των δύο αυτών πόλεων. Το ερευνητικό πρόγραμμα εστίασε στην προσφυγική εγκατάσταση στον μείζονα Πειραιά, δηλαδή στους σημερινούς δήμους Πειραια, Νίκαιας-Ρέντη, ΚερατσινίουΔραπετσώνας, Κορυδαλλού και Περάματος, κατά το χρονικό διάστημα από το 1922 έως το 1974, αναγνωρίζοντας τη σημαντική ενδιάμεση τομή που επέφερε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στο ζήτημα αυτό. Η προσφυγική κατοικία ως φυσικός-αστικός χώρος και ως πολιτικός σχεδιασμός αλλά και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των κατοίκων της αποτέλεσαν το επίκεντρο της έρευνας. Συνδυάστηκαν μια σειρά από διαφορετικά στοιχεία και τεκμήρια που αντλήθηκαν από ποικίλες αρχειακές πηγές για να φωτιστούν πτυχές του θέματος αυτού, δημιουργώντας ένα διεπιστημονικό ερευνητικό πρόγραμμα. Στόχος του ερευνητικού προγράμματος ήταν να αναπτυχθεί ένα πλαίσιο συντονισμένων δράσεων και ενεργειών εντός του οποίου θα αναπτυχθούν επιμέρους έργα, παρεμβάσεις και υπηρεσίες, οι οποίες θα επιδιώξουν την ανάδυση της ιστορικής μνήμης του τόπου και των κατοίκων. Αρχικό ερέθισμα αποτέλεσε η εγκατάσταση των προσφύγων στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, ένα γεγονός πολλαπλά σημαντικό που άφησε ανεξίτηλο το ίχνος του στον τόπο, στην ιστορική διαδρομή των συνοικιών, στην ζωή και στις νοοτροπίες των ανθρώπων. Παράλληλα η μαζική έλευση νέου πληθυσμού σε μία περιοχή, οι όροι στέγασης και υποδοχής, το πλέγμα των σχέσεων με την κεντρική εξουσία, με τις τοπικές αρχές αλλά και με τους ήδη εγκατεστημένους, «παλαιούς» κατοίκους επέφεραν σειρά από επιπτώσεις για τις οποίες αναζητήθηκαν ad hoc και κατόπιν σταδιακά λύσεις ή παρέμειναν ως χρονίζοντα ανοικτά ζητήματα,·όλα αυτά αποτελούν ένα σημαντικό απόθεμα εμπειριών και για ανάλογα προβλήματα του σήμερα. Διερευνήθηκε η αστική ανάπτυξη της μεγάλης αυτής πολεοδομικής ενότητας όπως εξελίχθηκε για μισόν αιώνα, ξεκινώντας από το πρώτο διάστημα μετά την εγκατάσταση των προσφύγων. Η κυρίαρχη εικόνα της πόλης που γεμίζει άστεγους πρόσφυγες, των συνοικισμών που ξεπετάγονται «μέσα σε μια νύχτα» και γιγαντώνονται σε πολύ μικρό διάστημα κυριαρχεί στην ελληνική ιστοριογραφία με

γενικές και ασαφείς -αρκετές φορές- περιγραφές μιας και δεν έχει ερευνηθεί και μελετηθεί το σύνολο του διαθέσιμου αρχειακού υλικού της περιόδου. Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος μελετήθηκε το είδος και ο τρόπος της εγκατάστασης, η ύπαρξη ή μη μέριμνας και βοήθειας από τους αρμόδιους φορείς και επικεντρώθηκε στην αστική εξέλιξη των προσφυγικών συνοικισμών από τα πρώτα αυτοσχέδια παραπήγματα έως την υλοποίηση του κρατικού σχεδίου αστικής αποκατάστασης. Το σύνολο του υλικού που συγκεντρώθηκε από την ερευνητική ομάδα δημοσιεύτηκε συστηματικά στην ιστοσελίδα http://prosfigikospireas.blogspot.gr/ η οποία δημιουργήθηκε για τους σκοπούς του προγράμματος. Η ιστοσελίδα θα συνεχίσει να ενημερώνεται με νέο ιστορικό και πολεοδομικό υλικό, ενώ σε αυτή θα αναρτηθεί και το πρωτότυπο ερευνητικό υλικό που συγκεντρώθηκε από τις ομάδες προφορικής ιστορίας. Η ύπαρξη της ιστοσελίδας επέτρεψε καθόλη τη διάρκεια του προγράμματος την συνεχή ενημέρωση για την εξέλιξή του και τη διάχυση της έρευνας. Η ιστοσελίδα αναδημοσιεύτηκε στις επίσημες ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης fb της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχ. και του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος και προσέλκυσε σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του διαδικτύου έναν τακτικό πυρήνα 2.000 χρηστών περίπου που ανάλογα με τη δημοσίευση έφτανε στις 5.000 άτομα. Οι εξωστρεφείς δράσεις του ερευνητικού προγράμματος (ιστορικοί περίπατοι στις γειτονιές της Δραπετσώνας, της Νίκαιας και του Πειραιά) είχαν εκτενή κάλυψη από τον τοπικό έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, όπως και από κεντρικούς ιστότοπους, εφημερίδες, την ΕΡΤ κ.α. Σε όλους επίσης τους περιπάτους υπήρξε συμμετοχή των επικεφαλής της τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης και δημοτικών συμβούλων. Τα δημοσιεύματα αυτά αναρτήθηκαν και στην ιστοσελίδα του προγράμματος (βλ. σχετικά http://prosfigikospireas.blogspot.gr/search/label/press). Η ερευνητική ομάδα ευχαριστεί θερμά όσες και όσους απο το διοικητικό και το πολιτικό προσωπικό της Περιφέρειας Αττικής και των Δήμων της Περιφερειακής Ενότητας Πειραιά (Δήμοι Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Κετατσινίου-Δραπετσώνας, Περάματος και Πειραιά) συνέβαλλαν στην υλοποίηση του ερευνητικού προγράμματος, καθώς και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων. Ξεχωριστές ευχαριστίες οφείλονται στον Αντιπεριφερειάρχη Πειραιά κ. Γιώργο Γαβρίλη και στον συνεργάτη του κ. Θανάση Ανδρίτσο για την θερμή στήριξή και τη συνδρομή τους σε όλες τις φάσεις του ερευνητικού έργου, όπως και στην Αντιπεριφερειάρχη Υποδομών κ. Βασιλική Λάσκαρη. Η επιτυχής υλοποίηση του έργου δεν θα ήταν εφικτή χωρίς όλες και όλους όσους παρακολούθησαν και συμμετείχαν στα σεμινάρια και στις ομάδες προφορικής ιστορίας. Το ενδιαφέρον τους και οι δικές τους αναζητήσεις πρόσθεσαν στο μωσαϊκό της προσφυγικής ιστορίας του Πειραιά και των γειτονιών του νέες, άγνωστες έως τώρα ψηφίδες. Τέλος τις πιο θερμές μας ευχαριστίες οφείλουμε σε όλες και όλους τους πληροφορητές μας, πρόσφυγες δεύτερης και τρίτης γενιάς, που μοιράστηκαν μαζί με εμάς και τα μέλη των ομάδων προφορικής ιστοίας τις οικογενειακές τους ιστορίες ζωής.

Την ερευνητική ομάδα του προγράμματος αποτελούν οι: Επιστημονικοί Υπεύθυνοι: Δημήτρης Δημητρόπουλος, Διευθυντής Ερευνών ΙΙΕ/ΕΙΕ Νίκος Μπελαβίλας, Αναπληρωτής Καθηγητής ΕΜΠ Συντονίστρια Προγράμματος: Ελένη Κυραμαργιού, δρ. Ιστορίας, συνεργάτης ΙΙΕ/ΕΙΕ Ερευνητές: Μάνος Αυγερίδης, Ιστορικός, ΥΔ ΕΚΠΑ, συνεργάτης ΙΙΕ/ΕΙΕ Άννα Λάμπρου, MSc Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος, ΥΔ ΕΜΠ Αλεξάνδρα Μούργου, MSc Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος, ΥΔ ΕΜΠ Λεονάρδος Στρυφούνιας-Πολέμης, Γεωγράφος Πολίνα Πρέντου, MSc Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος, ΥΔ ΕΜΠ Κατερίνα Χριστοφοράκη, MSc Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος, ΥΔ ΕΜΠ Χρήστος Χρυσανθόπουλος, Ιστορικός, ΥΔ Παν. Πατρών, συνεργάτης ΙΙΕ/ΕΙΕ Στις αρχιτεκτονικές και ψηφιακές αποτυπώσεις συμμετείχαν οι Αρχιτέκτονες Μηχ. ΕΜΠ Ευγένιος Γιαλιάς και Γιώργος Παπαματθαιάκης και οι φοιτητές/τριες της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ Όλγα Θωμοπουλου, Βαλέριαν Αντώνης Πορτοκάλης, Όλγα Σταθογιαννάκη , Ξένια Στούμπου, Έβιλυ Στρόδα, Φελίσια Ταστάνη, Όλγα Ψαρρή Ειδικός Συνεργάτης: Γιώργος Βεράνης, ψηφιακή σχεδίαση χαρτών Επιστημονικοί σύμβουλοι: Δήμητρα Λαμπροπούλου, Λέκτορας ΕΚΠΑ Γιώργος Σαρηγιάννης, Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ Βάσω Τροβά, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

1. Ημερολόγιο ερευνητικού προγράμματος Καθόλη τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις της ομομέλειας της ερευνητικής ομάδας ή συναντήσεις επιμέρους ομάδων έρευνας. Ακόμη, υπήρχε συνεργασία με τις διοικητικές και οικονομικές υπηρεσίες του ΕΜΠ και του ΕΙΕ για τη διαχειριστική υποστήριξη του έργου. Ακολουθεί αναλυτικό ημερολόγιο των συναντήσεων και δράσεων της ερευνητικής ομάδας. α) Συναντήσεις εργασίας της ερευνητικής ομάδας Ιανουάριος 2017 Το σύνολο των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου πραγματοποίησαν τρεις συναντήσεις εργασίας στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ, στις 4 Ιανουαρίου, 11 Ιανουαρίου και στις 18 Ιανουαρίου 2017. Στην πρώτη συνάντηση συζητήθηκαν διεξοδικά οι άξονες πάνω στους οποίους θα κινηθεί το ερευνητικό πρόγραμμα και πραγματοποιήθηκε ο καταμερισμός των εργασιών της ερευνητικής ομάδας. Παράλληλα επιχειρήθηκε ένας πρώτος προσδιορισμός στον χάρτη των προσφυγικών γειτονιών που θα αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης. Στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά εντοπίζονται μέχρι στιγμής 3 μεγάλοι και 16 μεσαίου και μικρού μεγέθους οικισμοί. Αυτός είναι ο κύριος όγκος του προσφυγικού αποτυπώματος. Η έρευνα πιθανόν να αποκαλύψει μικρότερες άγνωστες οικιστικές προσφυγικές συναθροίσεις. Οι οικισμοί στέγασαν το μεγαλύτερο τμήμα των 102.000 προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην πόλη αμέσως μετά το 1922. Αποφασίστηκε το ερευνητικό πρόγραμμα να ξεκινήσει από το Δήμο Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, να ακολουθήσουν οι Δήμοι Κερατσινίου-Δραπετσώνας, Πειραιά, Περάματος και Κορυδαλλού. Στη δεύτερη συνάντηση οριοθετήθηκαν χαρτογραφικά και ιστορικά οι προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά με βάση τα πρώτα στοιχεία που απέδωσε η αρχική φάση της έρευνας. Ορίστηκαν οι θεματικοί άξονες που θα τροφοδοτήσουν το περιεχόμενο της ιστοσελίδας και τέθηκαν οι αρχικές προδιαγραφές για τις προφορικές συνεντεύξεις. Στο διάστημα ανάμεσα στις δυο συναντήσεις είχε ήδη πραγματοποιηθεί η πρώτη επίσκεψη στους Δήμους Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη και Κερατσινίου-Δραπετσώνας. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης έγινε μια πρώτη συζήτηση με τους αρμόδιους διοικητικούς και θεσμικούς φορείς, όπου παρουσιάστηκε το ερευνητικό πρόγραμμα και ζητήθηκε η στήριξη και η συνεργασία τους για την επιτυχή υλοποίησή του, ενώ πραγματοποιήθηκε μια πρώτη αναγνωριστική έρευνα στις αρχειακές διαθεσιμότητές τους. Παράλληλα εντοπίστηκαν οι ενεργοί προσφυγικοί σύλλογοι της περιοχής και ξεκίνησαν οι επαφές με τα Διοικητικά τους Συμβούλια.

Στην τρίτη συνάντηση συζητήθηκαν τα προβλήματα και τα δεδομένα που είχε αποδώσει η μέχρι τότε έρευνα, ιδίως στο Δήμο Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, που αποτέλεσε τον πρώτο Δήμο όπου εστίασε το ερευνητικό πρόγραμμα. Συντάχθηκε το αναλυτικό ημερολόγιο συναντήσεων των ομάδων προφορικής ιστορίας και οργανώθηκαν τα κείμενα ώστε να παραδοθεί η πρώτη έκθεση του προγράμματος. Φεβρουάριος 2017 Το σύνολο των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου πραγματοποίησαν δύο συναντήσεις εργασίας στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ, στις 2 Φεβρουαρίου και στις 23 Φεβρουαρίου 2017. Στην πρώτη συνάντηση συζητήθηκε το συνολικό οργανόγραμμα της δεύτερης φάσης του ερευνητικού προγράμματος και στις τρεις δράσεις του προγράμματος. Πιο αναλυτικά, διαμορφώθηκε το σχέδιο επισκέψεων και επαφών που θα πραγματοποιήσει η ομάδα των ιστορικών κατά σειρά στους Δήμους Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Κερατσινίου-Δραπετσώνας, Περάματος, Κορυδαλλού και Πειραιά. Η έρευνα θα εστιάσει στα δημοτικά αρχεία που στην πλειονότητά τους παραμένουν αταξινόμητα και διασκορπισμένα σε χώρους των κτιρίων των δήμων ή σε ακατάλληλους αποθηκευτικούς χώρους. Παράλληλα θα πραγματοποιηθούν επαφές και επισκέψεις στους προσφυγικούς συλλόγους των Δήμων με στόχο την αναζήτηση αρχειακού υλικού σχετικού με την ιστορία των συλλόγων και την προσφυγική εγκατάσταση. Τέλος αρχειακό υλικό θα αναζητηθεί σε άλλους φορείς και αρχεία. Συγκεκριμένα η έρευνα θα ξεκινήσει στο Δήμο Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη και θα συνεχιστεί στους Δήμους Κερατσινίου-Δραπετσώνας, Περάματος, Κορυδαλλού και Πειραιά. Με την ίδια σειρά θα γίνουν και οι επαφές στους προσφυγικούς συλλόγους της κάθε περιοχής αλλά και η έρευνα στα Αρχεία του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, στα Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, στο Αρχείο Κωνσταντίνου Δοξιάδη και στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Οριστικοποιήθηκε το πρόγραμμα των σεμιναρίων προφορικής Ιστορίας και εντοπίστηκαν οι πηγές και τα κείμενα που θα χρησιμοποιηθούν στην διάρκεια των σεμιναρίων. Παράλληλα καθορίστηκε ο τρόπος οργάνωσης των σεμιναρίων, αποφασίστηκαν οι δημοτικοί χώροι που θα τα στεγάσουν και συζητήθηκε το σχέδιο προβολής και κοινοποίησής τους στους Δήμους που θα φιλοξενηθούν αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Με βάση τον χάρτη των προσφυγικών γειτονιών του Πειραιά που διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης του έργου πραγματοποιήθηκε αναλυτική συζήτηση για την οργάνωση της συγκεκριμένης δράσης, της αναζήτησης στοιχείων και της διαμόρφωσης των επάλληλων ψηφιακών χαρτών. Συζητήθηκε αναλυτικά ο σχεδιασμός των χαρτών, τα στοιχεία και οι πληροφορίες που θα περιλαμβάνονται στους χάρτες και πραγματοποιήθηκε εκτενής αναφορά στην μέθοδο συλλογής των στοιχείων αυτών με βάση τις αρχειακές διαθεσιμότητες (ιστοριογραφικές και πολεοδομικές) και τη βιβλιογραφία.

Η δεύτερη συνάντηση επικεντρώθηκε στην οργάνωση της καρτέλας ταυτότητας του κάθε προσφυγικού δήμου. Σε όλες τις δημοτικές ενότητες των Δήμων του Πειραιά συγκροτήθηκαν περισσότεροι από ένας προσφυγικοί συνοικισμοί, άλλοι οργανωμένοι από το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, άλλοι από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων και άλλοι από το Υπουργείο Πρόνοιας και Περιθάλψεως. Παράλληλα μεγάλος αριθμός συνοικισμών δημιουργήθηκε με τη μέθοδο της αυθαίρετης αυτοστέγασης μετά από καταπάτηση μεγάλων ακατοίκητων ιδιωτικών, εκκλησιαστικών ή κρατικών εκτάσεων από τους ίδιους τους προσφυγικούς πληθυσμούς. Με βάση το δεδομένο αυτό αποφασίστηκε να συγκροτηθούν οι καρτέλες με βάση τους Δήμους πριν τις συνενώσεις του 2010 (Καλλικράτης). Στο πλαίσιο των δημοτικών αυτών ενοτήτων θα επιχειρηθεί να ανασυγκροτηθούν οι προσφυγικοί πυρήνες που είχαν δημιουργηθεί, συγκεντρώνοντας ιστορικά στοιχεία, αρχειακά τεκμήρια, φωτογραφίες και σχεδιαστικές απεικονίσεις. Το τμήμα αυτό της έρευνας που θα εξελίσσεται κατά τη διάρκεια ολόκληρου του ερευνητικού προγράμματος θα ξεκινήσει από τη Δραπετσώνα και τη Νίκαια, θα συνεχιστεί στο Κερατσίνι, τον Άγιο Ιωάννη Ρέντη, το Πέραμα, τον Πειραιά και τον Κορυδαλλό. Το σύνολο του υλικού αυτού θα αναρτηθεί στον ιστότοπο του ερευνητικού προγράμματος. Οι ομάδες προφορικής ιστορίας θα λειτουργήσουν συμπληρωματικά στην συγκέντρωση υλικού και τεκμηρίων. Μάρτιος 2017 Οι ερευνητές και οι επιστημονικοί υπεύθυνοι του έργου πραγματοποίησαν δύο συναντήσεις εργασίας στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ, στις 10 Μαρτίου και στις 28 Μαρτίου 2017. Στη πρώτη συνάντηση συζητήθηκαν αναλυτικά τα μέχρι εκείνη τη στιγμή ευρήματα της έρευνας -αρχειακά και πολεοδομικά. Οι ερευνητές του προγράμματος έχοντας δουλέψει εντατικά τον πρώτο μήνα της δεύτερης φάσης του ερευνητικού έργου είχαν αποκτήσει μια καλή εικόνα των διαθέσιμων αρχειακών τεκμηρίων στους Δήμους Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη και Κερατσινίου-Δραπετσώνας, ενώ είχαν πραγματοποιήσει κάποιες συναντήσεις με προσφυγικούς συλλόγους και συλλέκτες των περιοχών αυτών. Παράλληλα είχαν ξεκινήσει την αναζήτηση αρχειακού υλικού και δευτερογενών πηγών και σε άλλα αρχεία και βιβλιοθήκες εκτός των ορίων των Δήμων. Αντίστοιχη έρευνα πραγματοποιήθηκε και σε αρχεία πολεοδομικού ενδιαφέροντος στην προσπάθεια να αναζητηθούν χάρτες και σχέδια των προσφυγικών συνοικισμών. Αρχικά, αφού παρουσιάσθηκαν αναλυτικά τα μέχρι στιγμής ευρήματα της έρευνας και της γενικότερης εικόνας των αρχειακών διαθεσιμοτήτων, αποφασίστηκε η ομάδα να δουλέψει πιλοτικά μια αναλυτική καρτέλα οικισμού και τις τοπογραφικές αποτυπώσεις του συγκεκριμένου οικισμού και στη συνέχεια να εξετάσει αν το συγκεκριμένο σχέδιο μπορεί να εφαρμοστεί -με τις αναγκαίες διαφοροποιήσεις- και στους υπόλοιπους συνοικισμούς. Αποφασίστηκε ο οικισμός αυτός να είναι η

Δραπετσώνα, καθώς η έρευνα για τον οικισμό αυτό είχε ήδη ολοκληρωθεί και το αρχείο του Δήμου ήταν ήδη ταξινομημένο από προηγούμενη ερευνητική εργασία του ΙΙΕ/ΕΙΕ. Στη δεύτερη συνάντηση παρουσιάστηκε η μέχρι εκείνη τη στιγμή υλοποίηση της καρτέλας του οικισμού της Δραπετσώνας, συζητήθηκε το προσχέδιο που είχε δημιουργηθεί και αποφασίστηκαν οι τροποποιήσεις και οι προσθήκες που έπρεπε να γίνουν. Το κυριότερο ζήτημα που ανέκυψε στη συνάντηση ήταν ότι η καρτέλα κάθε οικισμού δεν έπρεπε να δημιουργηθεί στη βάση των γειτονιών του οικισμού που διέκρινε η απογραφή του 1928 αλλά με βάση τους προσφυγικούς θύλακες που υπήρχαν στο σύνολό του και στη εξέλιξή τους μέσα στα χρόνια. Με βάση την νέα αυτή απόφαση και οι αποτυπώσεις του οικισμού θα ανταποκρίνονταν πληρέστερα στην καρτέλα του και στα ιστορικά στοιχεία που θα συγκεντρωθούν. Απρίλιος 2017 Πραγματοποιήθηκε μια συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ, στις 24 Απριλίου 2017. Στη συνάντηση παρουσιάστηκε ολοκληρωμένη η καρτέλα του οικισμού της Δραπετσώνας. Η καρτέλα περιλάμβανε γενικά στοιχεία για την οικιστική συγκρότηση του οικισμού, πληθυσμιακά δεδομένα, αναλυτικές πληροφορίες αλλά και φωτογραφίες από τους οικιστικούς θύλακες που υπήρχαν στην περιοχή. Το υλικό της καρτέλας έχει αντληθεί από το δημοτικό αρχείο Δραπετσώνας, που βρίσκεται ταξινομημένο στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Δραπετσώνας, άλλες αρχειακές πηγές καθώς και δευτερογενείς πηγές. Συζητήθηκαν αναλυτικά τα προβλήματα και οι δυσκολίες στον εντοπισμό και τη συγκέντρωση υλικού, οι αστοχίες που προέκυψαν κατά τη διάρκεια συγκρότησης της καρτέλας αλλά και η ερευνητική μέθοδος πάνω στην οποία θα συνεχιστεί η συγκεκριμένη εργασία, καθώς για τους υπόλοιπους οικισμούς το αρχειακό κυρίως υλικό είναι ιδιαίτερα περιορισμένο. Αποφασίστηκε να συνεχιστούν οι καρτέλες με τους οικισμούς του Κερατσινίου και της Νίκαιας. Μάϊος 2017 Πραγματοποιήθηκε μια συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ, στις 19 Μαΐου 2017. Η ερευνητική ομάδα του έργου συζήτησε πάνω στο τελικό κείμενο της καρτέλας του οικισμού της Δραπετσώνας. Έγιναν παρατηρήσεις και προσθήκες, ενώ συζητήθηκε αναλυτικά το πως θα γίνει εφικτή η χαρτογραφική αποτύπωση των στοιχείων που αναφέρονται στο κείμενο, ενδεχόμενα προβλήματα που θα δημιουργηθούν και πιθανοί τρόποι για να ξεπεραστούν. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκαν ενημερώσεις από τις

δύο ερευνητικές υπό-ομάδες του έργου για την εξέλιξη της έρευνάς τους, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και τις πιθανές λύσεις τους. Ιούνιος 2017 Πραγματοποιήθηκε μια συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ, στις 12 Ιουνίου 2017. Στη συνάντηση έγινε αναλυτική παρουσίαση του μέχρι στιγμής έργου των δύο ερευνητικών υπο-ομάδων. Η ομάδα του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών παρουσίασε την αρχειακή έρευνα που έχει πραγματοποιήσει στα Δημοτικά Αρχεία των τεσσάρων Δήμων του Πειραιά (Νίκαια-Άγιος Ιωάννης Ρέντη, Κερατσίνι-Δραπετσώνα, Πέραμα, Κορυδαλλός), σε συλλόγους και άλλους φορείς των Δήμων αυτών καθώς και άλλα δημόσια και ιδιωτικά αρχεία. Παράλληλα έγινε εκτενής αναφορά στην περαιτέρω οργάνωση της έρευνας και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων. Στη συνέχεια παρουσίασε τη δράση της προφορικής ιστορίας. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης φάσης του ερευνητικού έργου πραγματοποιήθηκαν τρεις κύκλοι σεμιναρίων προφορικής ιστορίας στους Δήμους Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Κερατσινίου-Δραπετσώνας και Πειραιά, με μεγάλη συμμετοχή των δημοτών. Μετά το τέλος των σεμιναρίων σε κάθε Δήμο συγκροτήθηκαν οι ομάδες προφορικής ιστορίας. Οι ομάδες των Δήμων ΝίκαιαςΑγίου Ιωάννη Ρέντη και Κερατσινίου-Δραπετσώνας, που συγκροτήθηκαν πρώτες, έχουν ήδη ξεκινήσει να πραγματοποιούν τις πρώτες τους συνεντεύξεις. Η ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου αναφέρθηκε εκτενώς στις δυσκολίες ψηφιακής ταύτισης του διαθέσιμου χαρτογραφικού υλικού (ιστορικοί χάρτες ΑθήναςΠειραιά τέλους 19ου-αρχών 20ού αιώνα) μεταξύ τους και με το σημερινό διαθέσιμο ψηφιακό υπόβαθρο. Μετά από εξέταση των πιθανών εναλλακτικών σεναρίων, η ομάδα κατέληξε στην απόφαση δημιουργίας του ψηφιακού υποβάθρου του άτλαντα του προσφυγικού Πειραιά (χρονική στιγμή αναφοράς το 1927). Στη διαδικασία δημιουργίας θα αξιοποιηθούν και θα ενσωματωθούν πληροφορίες από τους ιστορικούς χάρτες, οι οποίοι και αποτελούν τη βάση των διαδοχικών χαρτογραφικών υποβάθρων. Τέλος, με βάση την αναλυτική παρουσίαση του μέχρι στιγμής έργου των δύο ερευνητικών υπο-ομάδων σχεδιάστηκε και το τεύχος του παραδοτέου τόμου που θα καταθέσουν από κοινού οι δύο ερευνητικοί φορείς του έργου. Ιούλιος 2017 Πραγματοποιήθηκε μία συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ, στις 14 Ιουλίου 2017.

Η ερευνητική ομάδα του έργου συζήτησε για τη μέχρι τώρα πορεία της έρευνας σε όλα τα επίπεδα και στη συνέχεια προσπάθησε να θέσει τους ερευνητικούς στόχους ενόψει της Γ΄ φάσης του ερευνητικού προγράμματος. Αρχικά έγινε αναλυτική ενημέρωση για τη μέχρι τώρα εξέλιξη του ερευνητικού έργου. Παρουσιάστηκαν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ομάδα των ιστορικών στην προσπάθεια εντοπισμού και ταξινόμησης των δημοτικών αρχείων και των αρχείων άλλων φορέων που σχετίζονται με την προσφυγική εγκατάσταση στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Έγινε εκτενής αναφορά στις δράσεις που θα πραγματοποιηθούν από τον Σεπτέμβριο με κυριότερη τη ταξινόμηση των ευρετηρίων του αρχείου της Περιφέρεια Αττικής. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε μια σύντομη παρουσίαση της μέχρι τώρα λειτουργίας των τριών ομάδων προφορικής ιστορίας και έγινε μια πρώτη οργάνωση των δράσεων των ομάδων μετά από την καλοκαιρινή διακοπή. Αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί ένας ιστορικός περίπατος στη Δραπετσώνα, τη Κυριακή 1 Οκτωβρίου και ένας στη Νίκαια, τη Κυριακή 22 Οκτωβρίου. Η ομάδα συζήτησε αναλυτικά για το θέμα της ιστορικής καρτέλας κάθε οικισμού, αναφέρθηκε στα προβλήματα που υπάρχουν στη συγκρότησή τους και πως μπορούν να ξεπεραστούν. Οι οικισμοί που θα ακολουθήσουν είναι το Κερατσίνι και ο Άγιος Ιωάννης Ρέντης. Παράλληλα με τις ιστορικές καρτέλες των οικισμών θα συνεχιστεί η χαρτογραφική εργασία εξέλιξης των οικισμών. Έγινε εκτενής αναφορά στα προβλήματα που εντοπίζονται στους διαδοχικούς χάρτες και τις αεροφωτογραφίες που έχουν μέχρι στιγμής εντοπιστεί. Πραγματοποιήθηκε αναλυτική συζήτηση για το θέμα των αποτυπώσεων των κτιρίων. Παρουσιάστηκαν αναλυτικά οι τύποι των προσφυγικών οικιών που εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά και επιλέχθηκαν τα δείγματα των μονώροφων, διώροφων και πολυώροφων οικιών που θα αποτυπωθούν ενώ οργανώθηκε το χρονοδιάγραμμα των αποτυπώσεων. Τέλος έγινε αναφορά στα αρχικά διατάγματα που καθόρισαν το σχέδιο πόλης κάθε περιοχής και στην αναζήτησή τους μαζί με τους συνοδευτικούς τους χάρτες στο αρχείο χαρτών του υπουργείου Περιβάλλοντος. Σεπτέμβριος 2017 Πραγματοποιήθηκε μία συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, στις 11 Σεπτεμβρίου 2017. Η συνάντηση επικεντρώθηκε στη δημιουργία του ιστορικού άτλαντα. Παρουσιάστηκε η μέχρι στιγμής χαρτογραφική εργασία εξέλιξης των οικισμών και η συζήτηση επικεντρώθηκε στα προβλήματα που εντοπίζονται στην διαδοχική εξέλιξη των χαρτογραφικών επιπέδων του ιστορικού άτλαντα. Στη συνέχεια έγινε μια αναλυτική συζήτηση για το πως μπορούν να ξεπεραστούν. Τα προβλήματα αυτά προέρχονται τόσο από την απουσία χαρτογραφικών όσο και ιστορικών δεδομένων. Για το λόγο αυτό έγινε μια συνολική συζήτηση και οργάνωση της έρευνας ώστε να αναζητηθούν εκ

νέου χαρτογραφικά δεδομένα σε άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Αποφασίστηκε να συνεχιστεί η έρευνα στη κατεύθυνση του ιστορικού άτλαντα (συγκέντρωση χαρτογραφικού και ιστορικού υλικού) και να μετατεθούν για την τέταρτη φάση του έργου οι αποτυπώσεις των κτιρίων. Παράλληλα η ιστορική ομάδα του έργου παρουσίασε αναλυτικά τα πρώτα της ιστορικά και χαρτογραφικά ευρήματα από την ταξινόμηση του αρχείου των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής. Το υλικό που περιέχεται στο συγκεκριμένο αρχείο είναι εντυπωσιακό, πολλαπλά ενδιαφέρον και χρήσιμο στην εξέλιξη του ερευνητικού έργου. Στη συνάντηση αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί μια πρώτη διερεύνηση στο χαρτογραφικό υλικό του εν λόγω αρχείου και στη συνέχεια να αναζητηθούν συγκεκριμένα ρυμοτομικά διαγράμματα των αστικών προσφυγικών συνοικισμών του Πειραιά. Ταυτόχρονα η ταξινόμηση του αρχείου θα επιτρέψει τον εντοπισμό του συνόλου των αστικών προσφυγικών συνοικισμών που δημιουργήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά καθώς και την εύρεση πολύτιμων στοιχείων και τεκμηρίων για τους δικαιούχους πρόσφυγες. Οκτώβριος 2017 Πραγματοποιήθηκε μία συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, στις 11 Οκτωβρίου 2017. Η συνάντηση επικεντρώθηκε στη παρουσίαση των μέχρι στιγμής ευρημάτων στο αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής. Παρουσιάστηκε στην ερευνητική ομάδα το σύνολο των αστικών προσφυγικών συνοικισμών που έχουν εντοπιστεί στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά, το είδος της εγκατάστασης που περιλαμβάνει ο κάθε οικισμός (οικόπεδα, μονώροφες κατοικίες, διπλοκατοικίες, πολυκατοικίες, κ.α.), ο αριθμός των δικαιούχων και η χρονική περίοδος στην οποία δημιουργήθηκε. Η αναλυτική αυτή παρουσίαση επέτρεψε να τοποθετηθούν στο χάρτη με ακρίβεια πλέον το σύνολο σχεδόν των προσφυγικών εγκαταστάσεων στις διαδοχικές τους φάσεις δημιουργίας ξεδιπλώνοντας για πρώτη φορά το σύνολο της στεγαστικής πολιτικής του Υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας και των μεταγενέστερων φορέων που ανέλαβαν το έργο αυτό στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά από τα πρώτα χρόνια της προσφυγικής άφιξης έως τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Αποφασίστηκε να αναζητηθούν τα απαραίτητα ρυμοτομικά διαγράμματα στο αρχείο της Περιφέρειας που θα χρησιμοποιηθούν στον άτλαντα, και θα επιτρέψουν να αποτυπωθούν με ακρίβεια οι διαδοχικές φάσεις της δημιουργίας των προσφυγικών συνοικισμών.

Νοέμβριος 2017 Πραγματοποιήθηκε μία συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, στις 6 Νοεμβρίου 2017. Η συνάντηση επικεντρώθηκε στην οργάνωση του τεύχους του παραδοτέου της τρίτης φάσης του ερευνητικού προγράμματος. Αρχικά έγινε αναλυτική ενημέρωση για τη μέχρι τώρα εξέλιξη του ερευνητικού έργου, τις εργασίες που είναι σε εξέλιξη και τα μέχρι τώρα ευρήματα της έρευνας. Στη συνέχεια συζητήθηκε ο καταμερισμός της συγγραφής των κειμένων και των επιμέρους εργασιών που απαιτούνται για την παράδοση του τεύχους. Η αναλυτική παρουσίαση των επιμέρους δράσεων του ερευνητικού προγράμματος, των δράσεων που έχουν ολοκληρωθεί και των σταδίων που βρίσκονται σε εξέλιξη επέτρεψε στην ερευνητική ομάδα να ανασυνταχθεί και να επανεξετάσει το χρονοδιάγραμμα της έρευνας. Τονίστηκαν οι εκκρεμότητες και οι επιμέρους αναζητήσεις που έχουν μείνει ημιτελείς ή δεν έχουν αναζητηθεί ακόμα και έγινε ένας συνολικός ανασχεδιασμός για την τέταρτη και τελευταία φάση του ερευνητικού έργου. Τα μέχρι τώρα ευρήματα της έρευνας ειδικά στο αρχείο της Περιφέρειας Αττικής είναι πρωτότυπα και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και αποφασίστηκε η ιστορική έρευνα να εστιάσει, το επόμενο διάστημα, στο αρχείο αυτό. Μετά την ολοκλήρωση της πρώτης ταξινόμησης του συνόλου του υλικού, θα πραγματοποιηθεί πιο εστιασμένη έρευνα στα ευρετήρια, τους εκτιμητικούς και κτηματολογικούς πίνακες και στο υπόλοιπο υλικό του αρχείου για την περιοχή του Πειραιά. Δεκέμβριος 2017 Πραγματοποιήθηκε μία συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, στις 8 Δεκεμβρίου 2017. Η ερευνητική ομάδα του έργου συζήτησε για τη μέχρι τώρα πορεία της έρευνας σε όλα τα επίπεδα και στη συνέχεια προσπάθησε να θέσει τους ερευνητικούς στόχους ενόψει της Δ΄ φάσης και τελευταίας του ερευνητικού προγράμματος. Αρχικά έγινε αναλυτική ενημέρωση για τη μέχρι τώρα εξέλιξη του ερευνητικού έργου. Παρουσιάστηκε σε μια πρώτη μορφή ο κατάλογος του αρχείου των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής και έγινε μια συστηματική παρουσίαση του αρχειακού υλικού των συνοικισμών του Πειραιά που εντοπίστηκε στο συγκεκριμένο αρχείο. Η συζήτηση επικεντρώθηκε σε ζητήματα περισσότερο θεωρητικά της αστικής προσφυγικής αποκατάστασης και των κρατικών μηχανισμών και των κρατικών πρωτοβουλιών που είχαν ληφθεί μέσα στα χρόνια ώστε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της στέγασης των προσφύγων. Αποφασίστηκε σε μια τέτοια κατεύθυνση να προσανατολιστεί η έρευνα

το αμέσως επόμενο διάστημα στη συγκέντρωση τεκμηριωτικού υλικού που θα μπορούσε να αποτελέσει και τη βάση για τη συγγραφή μιας μελέτης. Στον ίδιο άξονα επικεντρώθηκε και η συζήτηση για το θέμα των αποτυπώσεων των κτιρίων. Επιχειρήθηκε οι τύποι των προσφυγικών οικιών που εντοπίζονται στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά να ταυτιστούν με τις διάφορες φάσεις των προγραμμάτων προσφυγικής αποκατάστασης που εφαρμόστηκαν μέσα στα χρόνια και να μελετηθεί η τυπολογία τους σε σχέση με τις ανάγκες που έπρεπε να καλύψουν την κάθε χρονική περίοδο. Ιανουάριος 2018 Πραγματοποιήθηκε μία συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, στις 15 Ιανουαρίου 2018. Η συνάντηση επικεντρώθηκε στην εξέλιξη του ιστορικού άτλαντα. Παρουσιάστηκε η μέχρι στιγμής χαρτογραφική εργασία εξέλιξης των οικισμών και έγινε ιδιαίτερη αναφορά στα προβλήματα που συνεχίζει να αντιμετωπίζει η ερευνητική ομάδα και εντοπίζονται στην προσπάθεια να ταυτιστούν τα χαρτογραφικά επίπεδα του ιστορικού άτλαντα σύμφωνα με την διαδοχική εξέλιξη των οικισμών. Έγινε συζήτηση για το πως μπορούν να αντιμετωπιστούν, κυρίως τα προβλήματα που προέρχονται από την απουσία χαρτογραφικών αλλά και ιστορικών δεδομένων. Η ταξινόμηση του αρχείου της Περιφέρειας Αττικής επέτρεψε τον εντοπισμό του συνόλου των αστικών προσφυγικών συνοικισμών που δημιουργήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά ενώ παράλληλα στο χαρτογραφικό αρχείο της Περιφέρειας εντοπίστηκαν οι αποτυπώσεις των συνοικισμών αυτών σε διάφορες κλίμακες. Το χαρτογραφικό αυτό υλικό που εντοπίστηκε θα πρέπει να συνδυαστεί με το αρχειακό υλικό που έχει συγκεντρωθεί από άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς ώστε να γίνει εφικτό να ξεπεραστούν τα μέχρι τώρα προβλήματα. Στη συνάντηση έγινε μια αναλυτική ενημέρωση των δράσεων και των συναντήσεων των ομάδων προφορικής ιστορίας. Παρότι η συγκρότηση των ομάδων προφορικής ιστορίας ήταν ιδιαίτερα ικανοποιητική ως προς τη συμμετοχή και στους τρεις δήμους, αμέσως μετά τη λήξη των σεμιναρίων, σταδιακά η συμμετοχή μειώνεται ενώ και αρκετοί συμμετέχοντες δεν έχουν καταφέρει να πραγματοποιήσουν συνεντεύξεις. Παρά τις προσπάθειες και την συνδρομή των ερευνητών του προγράμματος στην αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών οι ομάδες του Δήμου ΚερατσινίουΔραπετσώνας και του Δήμου Πειραιά ιδιαίτερα συνεχίζουν να έχουν μειωμένη συμμετοχή. Παρά τα προβλήματα όμως αυτά, το ερευνητικό πρόγραμμα και οι δράσεις του έχουν διαδοθεί στα σχολεία των δήμων της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά και αρκετοί εκπαιδευτικοί και των δύο βαθμίδων έχουν ζητήσει τη συνδρομή της ερευνητικής ομάδας για τον εντοπισμό και τη συγκέντρωση τεκμηριωτικού υλικού στο πλαίσιο των μαθημάτων που πραγματοποιούν αλλά κυρίως έχουν διερευνήσει την

δυνατότητα να πραγματοποιηθούν ιστορικές περιηγήσεις στους μαθητές τους, ενώ ήδη έχουν πραγματοποιηθεί πέντε περιηγήσεις σε Δραπετσώνα, Νίκαια και Πειραιά και έχουν προγραμματιστεί άλλες πέντε για τον Μάιο. Φεβρουάριος 2018 Πραγματοποιήθηκε μία συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, στις 12 Φεβρουαρίου 2018. Η συνάντηση επικεντρώθηκε στη παρουσίαση των μέχρι στιγμής ευρημάτων της έρευνας στην «αποθήκη» του αρχείου των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής. Στο χώρο της «αποθήκης» φυλάσσεται το σύνολο των προσωπικών φακέλων των δικαιούχων αστικής προσφυγικής αποκατάστασης, των διαφόρων στεγαστικών προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν από το ελληνικό Κράτος καθώς και κτηματολογικοί και εκτιμητικοί πίνακες αλλά και ευρετήρια δικαιούχων. Η ερευνητική ομάδα το αμέσως επόμενο διάστημα θα συστηματικοποιήσει την έρευνα στο τμήμα του αρχείου αυτού με στόχο να εντοπίσει το σύνολο των κρατικών μηχανισμών και των κρατικών πρωτοβουλιών που ελήφθησαν ως προς την στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων μέσα στα χρόνια. Στη συνάντηση έγινε παρουσίαση του χαρτογραφικού υπόβαθρου που έχει μέχρι στιγμής δημιουργήσει η ερευνητική ομάδα και συζητήθηκαν οι αδυναμίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ενώ αναζητήθηκαν λύσεις για το πως θα ξεπεραστούν. Το κυριότερο πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι οι χάρτες διαδοχικών ετών δεν ταυτίζονται στο επίπεδο των οικοδομικών τετραγώνων κυρίως με αποτέλεσμα τα διαδοχικά χαρτογραφικά φύλλα να παρουσιάζουν αποκλίσεις. Μάρτιος 2018 Πραγματοποιήθηκε μία συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, στις 5 Μαρτίου 2018. Η συνάντηση επικεντρώθηκε σε προβλήματα και δυσκολίες της έρευνας που θα πρέπει να ξεπεραστούν το αμέσως επόμενο διάστημα, καθώς το ερευνητικό έργο ολοκληρώνεται. Οι δυσκολίες αυτές τόσο στην ομάδα των ιστορικών όσο και των πολεοδόμων αφορούν κυρίως τεχνικά θέματα του ερευνητικού προγράμματος και των παραδοτέων του αλλά και ερευνητικά ερωτήματα που έχουν προκύψει κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Η συζήτηση που έγινε ήταν αναλυτική και αναδείχθηκαν τα σημεία σύνδεσης των ερωτημάτων της ομάδας των ιστορικών με την ομάδα των πολεοδόμων και το πως κατά τη διάρκεια της συνεργασίας αυτής απαντήθηκαν από κοινού ερωτήματα και προβλήματα που προέκυπταν με πολύ εποικοδομητικό τρόπο.

Απρίλιος 2018 Πραγματοποιήθηκε μία συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του ΕΙΕ, στις 2 Απριλίου 2018. Η συνάντηση επικεντρώθηκε στην οργάνωση του τεύχους του παραδοτέου της τέταρτης φάσης του ερευνητικού προγράμματος. Αρχικά έγινε αναλυτική ενημέρωση για τη μέχρι τώρα εξέλιξη του ερευνητικού έργου, τις εργασίες που είναι σε εξέλιξη και τα μέχρι τώρα ευρήματα της έρευνας. Στη συνέχεια συζητήθηκε ο καταμερισμός της συγγραφής των κειμένων και των επιμέρους εργασιών που απαιτούνται για την παράδοση του τεύχους. Η αναλυτική παρουσίαση των επιμέρους δράσεων του ερευνητικού προγράμματος, των δράσεων που έχουν ολοκληρωθεί και των σταδίων που βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη επέτρεψε στην ερευνητική ομάδα να δει τις εκκρεμότητες που έχουν μείνει ώστε να προσπαθήσει να τις καλύψει στο διάστημα που απομένει. Σε αυτή τη πρώτη άτυπη και πρόχειρη αποτίμηση του προγράμματος, η ερευνητική ομάδα συζήτησε συνολικά για το ερευνητικό έργο, τους στόχους που αρχικά είχε θέσει, τις δυσκολίες που συνάντησε και τις αλλαγές που πραγματοποίησε. Παράλληλα προσπάθησε να κάνει μια πρώτη αποτίμηση των ερευνητικών της ευρημάτων και πως όλα τα καινούρια ιστορικά και πολεοδομικά στοιχεία που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος θα μπορέσουν να αποτελέσουν τη βάση για τη συγγραφή μιας μελέτης. β) Επιμέρους συναντήσεις εργασίας Ιανουάριος 2017 Πραγματοποιήθηκε συνάντηση της ερευνητικής ομάδας με τη βρετανίδα ανθρωπολόγο Renne Hirschon, όπου έγινε αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος και ιδιαίτερα της ενότητας της προφορικής ιστορίας. Έγινε εκτεταμένη και αναλυτική συζήτηση μαζί της -καθώς η έρευνά της στα προσφυγικά της Νίκαιας τη δεκαετία του 1970 αποτελεί ακόμα μελέτη σταθμό στην προσφυγική εγκατάσταση του Πειραιά- για τον τρόπο οργάνωσης της δράσης της προφορικής ιστορίας και η ίδια εκδήλωσε το ενδιαφέρον της για εθελοντική συμμετοχή στο έργο. Μάιος 2017 Πραγματοποιήθηκε συνάντηση εργασίας των ερευνητών και των επιστημονικών υπευθύνων του έργου με τους επιστημονικούς συμβούλους Δήμητρα Λαμπροπούλου, Γιώργο Σαρηγιάννη και Βάσω Τροβά στο Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του

ΕΜΠ. Η ερευνητική ομάδα παρουσίασε το σύνολο του ερευνητικού έργου που είχε υλοποιήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή και συζήτησε μαζί τους τα προβλήματα που είχαν παρουσιαστεί με στόχο να αναζητηθούν λύσεις και να ξεπεραστούν. Η συζήτηση που ακολούθησε και οι προτάσεις τους φάνηκαν ιδιαίτερα χρήσιμες στην ερευνητική ομάδα που αναπροσάρμοσε τμήμα του σχεδιασμού της και αναζήτησε νέες κατευθύνσεις στην έρευνά της. Για παράδειγμα, στο θέμα των αρχειακών διαθεσιμοτήτων και στις μεγάλες ελλείψεις που εμφανίζονται στους Δήμους αποφασίστηκε κατά τη διάρκεια της συνάντησης η έρευνα να επεκταθεί σε άλλες αρχειακές συλλογές που σχετίζονται με τη προσφυγική άφιξη και εγκατάσταση ώστε να εντοπιστούν αρχειακά τεκμήρια και πληροφορίες που είναι απαραίτητες στη συγκρότηση του άτλαντα του προσφυγικού Πειραιά. Ιούνιος 2017 Πραγματοποιήθηκε νέα συνάντηση της ερευνητικής ομάδας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών με τη βρετανίδα ανθρωπολόγο Renne Hirschon, όπου έγινε αναλυτική παρουσίαση της μέχρι τώρα εξέλιξης του ερευνητικού προγράμματος και ιδιαίτερα της δράσης της προφορικής ιστορίας και της ανταπόκρισης που είχε στο Δήμο ΝίκαιαςΑγίου Ιωάννη Ρέντη. Έγινε εκτεταμένη και αναλυτική συζήτηση μαζί της για την λειτουργία και στήριξη των ομάδων προφορικής ιστορίας συνολικά αλλά και ειδικά στην περίπτωση της Νίκαιας και έδωσε στην ερευνητική ομάδα χρήσιμες συμβουλές και οδηγίες καθώς και στοιχεία και τεκμήρια από την δική της έρευνα στην περιοχή σε δύο διαδοχικές περιόδους, τη δεκαετία του 1970 και τη δεκαετία του 2000. Επίσης έφερε την ερευνητική ομάδα σε επαφή με ανθρώπους που την είχαν βοηθήσει στη δική της έρευνα και οι οποίοι προθυμοποιήθηκαν να συμβάλλουν και στο τωρινό ερευνητικό έργο. Ιούλιος 2017 Η ερευνητική ομάδα έλαβε μέρος στα Σεμινάρια της Ερμούπολης που διοργάνωσε για 33η χρονιά το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και τα Αρχεία του Νομού Κυκλάδων στην Ερμούπολη της Σύρου από τις 6 έως τις 11 Ιουλίου 2017. Πιο συγκεκριμένα, συμμετείχε με τρεις ανακοινώσεις στο σεμινάριο «Πληθυσμιακές μετακινήσεις (1821-1989): οι ‘‘γηγενείς’’ και η υποδοχή των ‘‘ξένων’’» που διοργάνωσαν η «Μονάδα Μελέτης της Ιστορίας των Μεταναστευτικών και Προσφυγικών Μετακινήσεων», του Κέντρου Έρευνας Νεότερης Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και το Πρόγραμμα «Ιστορίας των Οικισμών της Ελλάδας (15ος-20ός αιώνας)» του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Οι ανακοινώσεις της ερευνητικής ομάδας ήταν οι εξής: Νίκος Μπελαβίλας, «Μηχανικοί κτίζουν για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Σχέδια, ρεύματα, αντιλήψεις στη δημιουργία των προσφυγικών

συνοικισμών και κατοικιών στις ελληνικές πόλεις και την ύπαιθρο, την περίοδο 19221930» Ελένη Κυραμαργιού, «Από θύματα πρωταγωνιστές: προσφυγική εγκατάσταση και εργασία στις γειτονιές του Πειραιά, 1922-1930» Άννα Λάμπρου, «Διαδικασίες συγκρότησης ταυτότητας στο χώρο και το χρόνο: Εσωτερικοί μετανάστες από τη Μάνη και μικρασιάτες πρόσφυγες στα Μανιάτικα του Πειραιά». Στην παρουσίαση και την επιστημονική συζήτηση που ακολούθησε συμμετείχαν περισσότεροι από 30 ακαδημαϊκοί ερευνητές/ριες και καθηγητές/ριες. Νοέμβριος 2017 Στο πλαίσιο της έρευνας, της συνεχούς κατάρτισης των ερευνητών και της δημοσιότητας του προγράμματος προφορικής ιστορίας του «Προσφυγικού Πειραιά» οι συνεργάτες του προγράμματος, Ελένη Κυραμαργιού και Μάνος Αυγερίδης, συμμετείχαν στο διήμερο εργαστήριο που διοργάνωσε η Ένωση Προφορικής Ιστορίας με θέμα «Αρχειακή διαχείριση συλλογών οπτικοακουστικών μαρτυριών» που πραγματοποιήθηκε στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών στις 3-4 Νοεμβρίου 2017 με κεντρικό εισηγητή τον Robert Perks, κύριο επιμελητή του Αρχείου Προφορικής Ιστορίας της Βρετανικής Βιβλιοθήκης και Διευθυντή της Εθνικής Συλλογής Αφηγήσεων Ζωής του ίδιου Ιδρύματος. Το ερευνητικό πρόγραμμα φιλοξενήθηκε στο περίπτερο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και παρουσιάστηκε στους επισκέπτες και συμμετέχοντες του 1ου Athens Innovation Festival στο Ζάππειο (20-22 Νοεμβρίου 2017). Μάρτιος 2018 Η ερευνητική ομάδα παρουσίασε στην Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, στο πλαίσιο των σεμιναρίων του περιοδικού Μνήμων, το ερευνητικό πρόγραμμα «‘‘Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά - Από την ανάδυση στην ανάδειξη της ιστορικής μνήμης’’. Μια πρώτη αποτίμηση του ερευνητικού προγράμματος» στις 21 Μαρτίου 2018. Πιο συγκεκριμένα, η Ελένη Κυραμαργιού και η Κατερίνα Χριστοφοράκη με συζητήτρια την καθηγήτρια του ΕΜΠ Ντίνα Βαΐου παρουσίασαν το ερευνητικό πρόγραμμα και επιχείρησαν μια πρώτη αποτίμηση των ερευνητικών ευρυμάτων του πργράμματος. Στην ιστοσελίδα του Εταιρείας υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες για την εκδήλωση αυτή. Βλ. http://www.emne-mnimon.gr/greek/sinantiseis___sizitiseis-a-1.html. Μάιος 2018 Η ερευνητική ομάδα υπέβαλλε πρόταση που έγινε δεκτή από την οργανωτική επιτροπή στους Αρχαιολογικούς Διαλόγους 2018 που έχουν σαν θέμα «Πόλεις/Αστικό τοπίο» και

διεκήγθησαν στην Αθήνα από τις 31 Μαΐου έως τις 3 Ιουνίου. Πιο συγκεκριμένα, στη θεματική ενότητα «Πόλη και μετασχηματισμοί στο χρόνο» η ερευνητική ομάδα πραγματοποίησε θεματική συνεδρία με τίτλο «Πειραιάς, μια πόλη από την αρχή 18341940» με τις εξής ανακοινώσεις: •

Κατερίνα Χριστοφοράκη (MSc Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος ΕΜΠ, ΥΔ Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ): «Διαδικασίες σχεδιασμού και εποίκησης μιας νέας πόλης».

•

Πολίνα Πρέντου (MSc Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος ΕΜΠ, ΥΔ Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ): «Χωρικοί μετασχηματισμοί του Πειραιά με την έλευση των προσφύγων».

•

Ελένη Κυραμαργιού (μεταδιδακτορική ερευνήτρια ΙΜΣ/ΙΤΕ): «Η εγκατάσταση των προσφύγων στην Ηετιώνεια Ακτή. Η δημιουργία ενός καταυλισμού εντός του αρχαιολογικού χώρου».

•

Άννα Λάμπρου (MSc Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος ΕΜΠ, ΥΔ Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ): «Τα Μανιάτικα του Πειραιά: Διαδικασίες συγκρότησης ταυτότητας στο χώρο και το χρόνο».

•

Αλεξάνδρα Μούργου (MSc Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος ΕΜΠ, ΥΔ Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ): «Η λαϊκή αστική μουσική και το ρεμπέτικο διαμορφώνουν τη συγκρότηση των λαϊκών και εργατικών γειτονιών του Πειραιά».

Όπως φαίνεται και από τις ανακοινώσεις της θεματικής συνεδρίας, επιχειρήθηκε η προσέγγιση ποικίλων πλευρών της ιστορίας της πόλης του Πειραιά και των οικιστικών και κοινωνικών μετασχηματισμών που πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 1834-1940.

2. Σχεδιασμός και αποτίμηση ερευνητικού προγράμματος Το ερευνητικό πρόγραμμα διαρθρώνεται σε τρεις διακριτές δράσεις, τον «Εντοπισμό και καταγραφή αρχειακού υλικού», την «Προφορική Ιστορία και ιστορικές περιηγήσεις» και την «Χωρική τεκμηρίωση προσφυγικών συγκροτημάτων, ιδιωτικών και δημόσιων χώρων που σχετίζονται με την προσφυγική εγκατάσταση και μνήμη του κάθε δήμου». Στη συνέχεια, παρουσιάζεται αναλυτικά ο σχεδιασμός έργου και την αποτίμηση της κάθε μίας δράσης του ερευνητικού προγράμματος. 2.1. Εντοπισμός και καταγραφή αρχειακού υλικού Στόχος της δράσης «Εντοπισμός και καταγραφή αρχειακού υλικού» αποτελεί ο εντοπισμός και η καταγραφή αρχειακού υλικού που συνδέεται με την προσφυγική εγκατάσταση από τον Σεπτέμβριο του 1922 έως το 1974, εποχή κατά την οποία είχε ολοκληρωθεί σχεδόν το σύνολο των προγραμμάτων προσφυγικής αποκατάστασης σε όλους τους Δήμους του ευρύτερου Πειραιά. Ο εντοπισμός και η καταγραφή του αρχειακού υλικού πραγματοποιήθηκε ξεχωριστά σε κάθε Δήμο της Περιφερειακής Ενότητας Πειραιά και περιλαμβάνει οποιαδήποτε σχετική αρχειακή ενότητα διαθέτει ο κάθε Δήμος. Αρχειακό υλικό αναζητήθηκε και σε άλλους αρχειακούς φορείς και φυσικά στο αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής. Η όλη προσπάθεια αποσκόπησε στη συγκρότηση του καταλόγου των προσφυγικών αρχείων και τεκμηρίων που διασώζονται στους δήμους του Πειραιά. Η εργασία αυτή είναι πολλαπλά χρήσιμη γιατί συγκεντρώνει το σύνολο το υλικού που υπάρχει για τους προσφυγικούς πληθυσμούς των περιοχών αυτών, επιτρέποντας στους μελετητές να γνωρίζουν τις αρχειακές διαθεσιμότητες. Παράλληλα επιτρέπει τον εντοπισμό πολύτιμων στοιχείων για την προσφυγική εγκατάσταση και την συγκρότηση της καθημερινότητας στις προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά μέσα στα χρόνια. Το αρχειακό αυτό υλικό ήταν επιπλέον πολλαπλά χρήσιμο στις ομάδες προφορικής ιστορίας και στις εξωστρεφείς δράσεις που πραγματοποιήθηκαν στους δήμους. Κατά τη διάρκεια του ερευνητικού έργου ολοκληρώθηκε η αναζήτηση, ο εντοπισμός και η αρχειοθέτηση του αρχειακού υλικού που είχε εντοπιστεί στους Δήμους της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά. Το πρόγραμμα του εντοπισμού και της καταγραφής ξεκίνησε από τον Δήμο Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη και συνεχίστηκε στους Δήμους Κερατσινίου-Δραπετσώνας. Πειραιά, Περάματος και Κορυδαλλού. Για την υλοποίησή του, πραγματοποιήθηκαν οι απαραίτητες επαφές με τους υπευθύνους των Δήμων και εντοπίστηκαν οι προσφυγικοί σύλλογοι που δραστηριοποιούνται στους Δήμους αυτούς. Στους Δήμους Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Κερατσινίου-Δραπετσώνας, Περάματος και Κορυδαλλού δεν λειτουργεί ιστορικό αρχείο και τα δημοτικά αρχεία

παραμένουν αταξινόμητα σε αποθηκευτικούς χώρους, με εξαίρεση το αρχείο της Δημοτικής Ενότητας Δραπετσώνας που είναι ταξινομημένο και επισκέψιμο στη δημοτική βιβλιοθήκη της Δραπετσώνας. Αυτό σημαίνει ότι η προσπάθεια εντοπισμού ήταν σχετικά χρονοβόρα διαδικασία αλλά ακόμα πιο σημαντική και ουσιαστική για την καταγραφή και διάσωση του αρχειακού υλικού. Παράλληλα με την καταγραφή του δημοτικού αρχειακού υλικού, έγινε προσπάθεια εντοπισμού και καταγραφής των αρχειακών τεκμηρίων που διασώζουν οι προσφυγικοί σύλλογοι του κάθε Δήμου. Στη συνέχεια, η έρευνα επικεντρώθηκε στο αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής και στον εντοπισμό άλλων αρχειακών διαθεσιμοτήτων. Α. Αρχειακές Διαθεσιμότητες Δήμων Δήμος Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη Στις 30 Ιανουαρίου 2107 η ερευνητική ομάδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών συναντήθηκε με το Γενικό Γραμματέα του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη κ. Κωνσταντίνο Τσεφαλά και τον Αντιδήμαρχο Παιδείας, Δια βίου Μάθησης και Βιβλιοθηκών κ. Ελευθέριο Χατζηπαυλίδη. Στη συνάντηση έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος και των δράσεών του και ζητήθηκε η συνδρομή, η συνεργασία του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη καθώς και η φιλοξενία των σεμιναρίων προφορικής ιστορίας. Ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα της ερευνητικής ομάδας και εξουσιοδότησαν τη διευθύντρια του τμήματος Παιδείας, Δια βίου Μάθησης και Βιβλιοθηκών κα. Ζαννέτα Θειακού να συνεργαστεί μαζί της. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης αυτής συζητήθηκε αναλυτικά το θέμα των αρχειακών διαθεσιμότητων του Δήμου, τα προβλήματα που οι ίδιοι έχουν εντοπίσει λόγω της απουσίας ενός οργανωμένου αρχειακού τμήματος στο Δήμο και ενημέρωσαν την ερευνητική ομάδα για το ενδιαφέρον και την πρόθεσή τους να προχωρήσουν στην συστηματική ταξινόμηση του συνόλου του δημοτικού αρχείου που έχει διασωθεί καθώς και στη μεταγκατάστασή του σε κατάλληλο χώρο. Μετά την εξασφάλιση της θετικής τους ανταπόκρισης, πραγματοποιήθηκε νέα συνάντηση με τη διευθύντρια του τμήματος Παιδείας, Δια βίου Μάθησης και Βιβλιοθηκών κα. Ζαννέτα Θειακού όπου επιχειρήθηκε να εντοπιστούν οι δημοτικοί χώροι όπου φυλάσσονται τμήματα του δημοτικού αρχείου και να προγραμματιστούν επισκέψεις στους χώρους αυτούς. Η αναζήτηση των αρχειακών διαθεσιμοτήτων ξεκίνησε από το Ληξιαρχείο του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη που στεγάζεται στο δημαρχείο της Νίκαιας. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων του Δήμου Νέας Κοκκινιάς –μετέπειτα Δήμου Νίκαιας– από το 1934 έως σήμερα. Η έρευνα συνεχίστηκε στο Γραφείο του Δημοτολογίου όπου σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των βιβλίων του Δημοτολογίου Δήμου Νέας Κοκκινιάς –μετέπειτα Δήμου Νίκαιας– από το 1934 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το

σύνολο του Μητρώου Αρρένων του Δήμου. Παράλληλα το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών. Η αναζήτηση συνεχίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου καθώς και στο γραφείο προσωπικού του Δημοτικού Συμβουλίου. Στο γραφείο προσωπικού του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη στο κτίριο του δημαρχείου Νίκαιας εντοπίστηκαν κατάστιχα πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Νέας Κοκκινιάς –μετέπειτα Δήμου Νίκαιας–, της Δημαρχιακής Επιτροπής και της Διοικούσας Επιτροπής, από το 1934 έως το 1974. Τα κατάστιχα που εντοπίστηκαν δεν συνιστούν πλήρη σειρά των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου, της Δημαρχιακής Επιτροπής και της Διοικούσας Επιτροπής, των τριών κύριων διοικητικών οργάνων του Δήμου, αλλά είναι αποσπασματικά. Παρόλα αυτά όμως περιέχουν πληροφορίες και στοιχεία για την διοικητική συγκρότηση του Δήμου, τις οικονομικές του λειτουργίες αλλά και την καθημερινότητα των ανθρώπων τις περιοχής, τη συνεχή προσπάθεια οικιστικής και επαγγελματικής αποκατάστασης των προσφύγων κατοίκων. Το αρχειακό αυτό υλικό αποτελεί ένα μοναδικό τεκμήριο της προσφυγικής ιστορίας της Νέας Κοκκινιάς και της Νίκαιας που μέχρι σήμερα δεν έχει μελετηθεί διεξοδικά παρά μονάχα αποσπασματικά. Τα κατάστιχα φυλάσσονται σε ξύλινα ντουλάπια σε καλή κατάσταση. Το ίδιο το υλικό όμως έχει φθορές από τα χρόνια, ενώ κάποια βιβλία έχουν εμφανή ίχνη υγρασίας και χρειάζονται άμεση συντήρηση. Στο συνέχεια του τεύχους υπάρχει ο κατάλογος των κατάστιχων σε χρονολογική σειρά, πρώτα των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου, στη συνέχεια της Δημαρχιακής Επιτροπής, της Διοικούσας Επιτροπής καθώς και κάποια ακόμη ευρετήρια που εντοπίστηκαν στο συγκεκριμένο χώρο. Στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου εντοπίστηκε πλήρης σειρά των αποφάσεων του Δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας από το 1974 έως σήμερα. Οι περισσότερες από αυτές ήταν δεμένες σε κατάστιχα, ενώ οι πιο πρόσφατες τοποθετημένες χρονολογικά σε ντοσιέ. Παράλληλα τη τελευταία δεκαετία περίπου οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου μπορούν να αναζητηθούν και ηλεκτρονικά. Κατόπιν παρότρυνσης και ενημέρωσης των υπαλλήλων του Δημοτικού Συμβουλίου, η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε την αποθήκη που διατηρεί ο Δήμος στο κτίριο του ΕΠΑΛ. Η αποθήκη αυτή χρησιμοποιείται από το γραφείο του Δημοτικού Συμβουλίου ως αποθηκευτικός χώρος για το σύνολο των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Νίκαιας από το 1990 έως σήμερα, καθώς και των διαβιβαστικών και συνοδευτικών εγγράφων που χρησιμοποιεί ή διαχειρίζεται το συγκεκριμένο γραφείο. Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε το υπόγειο του κτιρίου του παλαιού Δημαρχείου της Νίκαιας. Στο χώρο αυτό, που ουσιαστικά αποτελεί ένα πολεμικό καταφύγιο που κατασκευάστηκε λίγο πριν τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, εντοπίστηκε ο κύριος όγκος του δημοτικού αρχείου στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Πιο

συγκεκριμένα, στο υπόγειο του κτιρίου που είναι ιδιαίτερα μεγάλο και δαιδαλώδες, το σύνολο των υπηρεσιών του δήμου έχουν εναποθέσει τμήμα του υλικού τους (εισερχόμενα και εξερχόμενα έγγραφα, εγκυκλίους και άλλου τύπου υπηρεσιακά έγγραφα που δεν χρησιμοποιούν πια) συνήθως με χρονολογική ή θεματική σειρά. Το ανενεργό αυτό τμήμα των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών του Δήμου της περιόδου 1974-2010, τοποθετημένο σε υπηρεσιακούς φακέλους φυλάσσεται σε έναν ακατάλληλο χώρο με υγρασία και ελλιπή αερισμό. Το αρχειακό υλικό που εντοπίστηκε στο συγκεκριμένο χώρο, όπως και το τμήμα του αρχείου που εντοπίστηκε στο χώρο του ΕΠΑΛ, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για την μεταπολιτευτική ιστορία της Νίκαιας, όμως δεν εμπίπτουν στη χρονική περίοδο που εξετάζει το συγκεκριμένο πρόγραμμα. Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε το κτίριο του Δημαρχείου στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη. Και εκεί η έρευνα ξεκίνησε από το τμήμα του Ληξιαρχείου και του Δημοτολογίου. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε πολύ καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων αρχικά της Κοινότητας και στη συνέχεια του Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη από το 1928 έως σήμερα. Η έρευνα συνεχίστηκε στο Γραφείο του Δημοτολογίου, όπου και εκεί σώζονται ταξινομημένα και σε πολύ καλή κατάσταση το σύνολο των βιβλίων της Κοινότητας και στη συνέχεια του Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη από το 1928 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων του Δήμου. Το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών του Δήμου. Η αναζήτηση συνεχίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου όπου εντοπίστηκαν τα πρακτικά και οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη από το 1974 έως το 2010, όταν πραγματοποιήθηκε η ενοποίησή του με τον Δήμο Νίκαιας. Σε διπλανό γραφείο εντοπίστηκαν σε πολύ καλή κατάσταση φάκελοι που περιείχαν αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου από το 1990 έως 2010, καθώς και διαβιβαστικά ή συνοδευτικά έγγραφα του γραφείου του Δημοτικού Συμβουλίου. Η κα. Τίνα Μπουμπούλη, διοικητική υπάλληλος του Δήμου, διαβεβαίωσε την ερευνητική ομάδα ότι στο κτίριο του Δημαρχείου δεν φυλάσσεται τμήμα του ανενεργού αρχείου του Δήμου, παρά μονάχα το εν ενεργεία αρχείο του Δήμου, το οποίο και βρίσκεται σε άμεση χρήση από τις υπηρεσίες. Υπέδειξε όμως στην ερευνητική ομάδα και την συνόδευσε στο γειτονικό χώρο του πολιτιστικού κέντρου, όπου υπάρχει ένας ειδικά διαμορφωμένος χώρος όπου οι υπηρεσίες χρησιμοποιούν ως αποθηκευτικό χώρο για το ανενεργό τμήμα του αρχείου τους. Η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε το συγκεκριμένο χώρο όπου εντόπισε τμήμα μόνο του ανενεργού αρχείου των διοικητικών υπηρεσιών του Δήμου της περιόδου 1974-2010, σε πολύ καλή κατάσταση. Το αρχειακό υλικό που εντοπίστηκε στο κτίριο του δημαρχείου Αγίου Ιωάννη Ρέντη καθώς και στο γειτονικό πολιτιστικό κέντρο αποτελούν αρχειακό υλικό με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την μεταπολιτευτική ιστορία του Αγίου Ιωάννη Ρέντη, όμως δεν

εμπίπτουν στη χρονική περίοδο που εξετάζει το συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα. Παράλληλα το υλικό που εντοπίστηκε δεν καλύπτει το σύνολο της λειτουργίας της κοινότητας και στη συνέχεια Δήμου Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Εφόσον δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποια καταστροφή του ανενεργού δημοτικού αρχείου, σίγουρα θα υπάρχει κάποιος ακόμη αποθηκευτικός χώρος, σε κάποιο δημοτικό κτίριο του Ρέντη όπου θα φυλάσσεται το τμήμα αυτό του αρχείου. Για παράδειγμα δεν εντοπίστηκε το ανενεργό αρχείο της οικονομικής υπηρεσίας και φυσικά τα πρακτικά και οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου. Η ερευνητική ομάδα ζήτησε από την κα. Μπουμπούλη να επικοινωνήσει με συνταξιούχους εργαζόμενους του Δήμου (προϊσταμένους ή διευθυντές των υπηρεσιών) που θα μπορούσαν να έχουν εικόνα για το χώρο που έχει αποθηκευτεί το τμήμα του αρχείου αυτού. Δυστυχώς οι προσπάθειές της δεν εδωσαν κάποιο αποτέλεσμα. Ας σημειωθεί πως σε συζήτηση που είχε η ερευνητική ομάδα με τον Γιώργο Βεράνη, ο οποίος διαθέτει ένα ιδιαίτερα μεγάλο ιδιωτικό αρχείο για την ιστορία της Νίκαιας και ο οποίος έχει προσεγγίσει πολλούς ανθρώπους που είχαν διαδραματίσει ενεργό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή της πόλης, την πληροφόρησε ότι έχει ακούσει από απογόνους πρώην δημάρχων της πόλης ότι το 1955 είχε δοθεί εντολή να πολτοποιηθεί το αρχείο του Δήμου. Η πληροφορία αυτή δεν έχει επιβεβαιωθεί από άλλη πηγή. Η ερευνητική ομάδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών αφού ολοκλήρωσε την αρχειακή έρευνα και την καταλογογράφηση του Δημοτικού Αρχείου Νίκαιας, ήρθε σε επικοινωνία με το Γενικό Γραμματέα του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη κ. Κωνσταντίνο Τσεφαλά, και του παρέδωσε τον κατάλογο του αρχείου των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου, των πρακτικών της Δημαρχιακής Επιτροπής, των πρακτικών της Διοικούσας Επιτροπής καθώς και κάποια ακόμη ευρετήρια που εντοπίστηκαν στο χώρο του Γραφείου γραφείο προσωπικού του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη στο κτίριο του δημαρχείου Νίκαιας. Δήμος Κερατσινίου-Δραπετσώνας Στις 2 Μαρτίου 2107 η ερευνητική ομάδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών συναντήθηκε με την αντιδήμαρχο Πολιτισμού και Αθλητισμού του Δήμου ΚερατσινίουΔραπετσώνας κα. Σταυρούλα Συράκου. Στη συνάντηση έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος και των δράσεών του και ζητήθηκε η συνδρομή, η συνεργασία του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας καθώς και η φιλοξενία των σεμιναρίων προφορικής ιστορίας. Ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα της ερευνητικής ομάδας και εξουσιοδότησαν τη διευθύντρια του τμήματος Πολιτισμού, Αθλητισμού και Παιδείας, κα. Μαρία Κορκίδη να συνεργαστεί μαζί της. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης αυτής συζητήθηκε αναλυτικά το θέμα των αρχειακών διαθεσιμοτήτων του Δήμου. Ο Δήμος Δραπετσώνας διαθέτει ένα ταξινομημένο αρχείο της περιόδου 1951-1980 –η ταξινόμηση του είχε γίνει την περίοδο 2009-2010 από το

ΙΙΕ/ΕΙΕ- το οποίο είναι προσβάσιμο στη Δημοτική βιβλιοθήκη Δραπετσώνας. Το αρχείο αυτό έχουν επισκεφθεί και αξιοποιήσει αρκετοί προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές στις διπλωματικές και μεταπτυχιακές εργασίες τους, ενώ και μαθητές των γυμνασίων και των λυκείων της Δραπετσώνας έχουν στηρίξει σχολικές εργασίες τους σε τεκμήρια και πληροφορίες που περιέχονται σε αυτό. Αντίθετα ο Δήμος Κερατσινίου δεν διαθέτει αντίστοιχο αρχείο. Μετά την εξασφάλιση της θετικής τους ανταπόκρισης, πραγματοποιήθηκε νέα συνάντηση με τη διευθύντρια του τμήματος τμήματος Πολιτισμού, Αθλητισμού και Παιδείας, κα. Μαρία Κορκίδη και την Διευθύντρια των Διοικητικών Υπηρεσιών του Δήμου κα. Σταυρούλα Λιγνού. Σε αυτήν επιχειρήθηκε να εντοπιστούν οι δημοτικοί χώροι όπου φυλάσσονται τμήματα του δημοτικού αρχείου και να προγραμματιστούν επισκέψεις στους χώρους αυτούς. Η αναζήτηση των αρχειακών διαθεσιμοτήτων ξεκίνησε από το Ληξιαρχείο του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας που στεγάζεται στο δημαρχείο του Κερατσινίου. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων του Δήμου Αγίου Γεωργίου –μετέπειτα Δήμου Κερατσινίου– από το 1934 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο έχουν μεταφερθεί και τα ληξιαρχικά βιβλία του Δήμου Δραπετσώνας από το 1951-2010, τα οποία είναι ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση. Η έρευνα συνεχίστηκε στο Γραφείο του Δημοτολογίου όπου σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των Βιβλίων του Δημοτολογίου του Δήμου Αγίου Γεωργίου –μετέπειτα Δήμου Κερατσινίου– από το 1934 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο έχουν μεταφερθεί και τα βιβλία του Δημοτολογίου του Δήμου Δραπετσώνας από το 1951-2010, τα οποία είναι ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων των δύο Δήμων. Παράλληλα το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών. Η έρευνα συνεχίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου όπου εντοπίστηκαν σε ένα ντουλάπι ανάμεσα σε δεμένους τόμους των φύλλων της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως βιβλία Πρακτικών και βιβλία Αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου και της δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Κερατσινίου της περιόδου 1934-1960. Δυστυχώς τα κατάστιχα αυτά δεν συνιστούν πλήρη σειρά των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου και της Δημαρχιακής Επιτροπής, είναι αποσπασματικά αλλά αποτελούν σημαντικά τεκμήρια της τοπικής ιστορίας. Αναζητήθηκαν τα κατάστιχα των Πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού συμβουλίου που δεν εντοπίστηκαν. Παρότι πραγματοποιήθηκε και επικοινωνία της κα. Λιγνού με την παλιότερη προϊσταμένη του τμήματος του Δημοτικού Συμβουλίου δεν κατέστει εφικτό να εντοπιστούν. Παρόλες τις ελλείψεις τα κατάστιχα που εντοπίστηκαν περιέχουν πληροφορίες και στοιχεία για την διοικητική συγκρότηση του Δήμου, τις οικονομικές του λειτουργίες αλλά και την καθημερινότητα των ανθρώπων

τις περιοχής, τη συνεχή προσπάθεια οικιστικής και επαγγελματικής αποκατάστασης των πρώτων προσφύγων κατοίκων. Το αρχειακό αυτό υλικό εμπλουτίζει την τεκμηρίωση της προσφυγικής ιστορίας του Κερατσινίου που μέχρι σήμερα δεν έχει μελετηθεί διεξοδικά παρά μονάχα αποσπασματικά. Στον ίδιο χώρο υπάρχει πλήρης σειρά δεμένων τόμων με τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου από το 1974 έως το 2010, σε καλή κατάσταση. Παράλληλα στο γραφείο του Δημοτικού Συμβουλίου υπάρχουν το σύνολο των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου-Δραπετσώνας από το 2010 έως σήμερα, καθώς και των διαβιβαστικών και συνοδευτικών εγγράφων που χρησιμοποιεί ή διαχειρίζεται το συγκεκριμένο γραφείο, ως τμήμα του ενεργού του αρχείου. Η ερευνητική ομάδα συναντήθηκε με τη συνταξιούχο πρώην προϊσταμένη του τμήματος του Δημοτικού Συμβουλίου, κα. Μαρία Πιρπεράκη. Στη συνάντηση αυτή η κα. Πιρπεράκη ανέφερε τις διαδοχικές μετακομίσεις του ανενεργού αρχείου των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών του Δήμου σε διάσπαρτες αποθήκες τη δεκαετία του 1990. Δυστυχών δεν έγινε εφικτό να εντοπιστεί κανένας από τους παραπάνω αποθηκευτικούς χώρους που ανέφερε η κα. Πιρπεράκη, μιας και όσοι ήταν εκμισθωμένοι έχουν πλέον σταματήσει να εκμισθώνονται, ενώ όσοι ήταν ιδιόκτητοι έχουν πλέον άλλες χρήσεις. Στη συνέχεια η ερευνητική ομάδα του Δημοτικού Συμβουλίου επισκέφθηκε το Τμήμα Προσωπικού του Δήμου, όπου η διευθύντρια του τμήματος κα. Λευκή Βελονάκη είχε εντοπίσει σε παλιότερη εσωτερική μετακόμιση του τμήματος εντός του κτιρίου δύο φακέλλους με αλληλογραφία του πρώην Δημάρχου Δημήτριο Μισαηλίδη με τον διορισμένο δήμαρχο της περιόδου της δικτατορίας καθώς και με άλλους υπηρεσιακούς παράγοντες. Έγινε καταγραφή του αρχειακού υλικού αυτού, αντικαταστάθηκαν τα μεταλλικά στοιχεία που περιείχαν τα έγγραφα, απομακρύνθηκαν οι πλαστικές διαφάνειες και τοποθετήθηκε σε νέους καθαρούς φακέλους. Στο γραφείο Δημάρχου και στις υπόλοιπες υπηρεσίες του Δήμου δεν εντοπίστηκε αρχειακό υλικό της περιόδου μέχρι το 1974, παρότι στάλθηκε και εσωτερικό υπηρεσιακό σημείωμα κατόπιν πρωτοβουλίας της αντιδημάρχου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Τέλος η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε τον υπόγειο χώρο του κτιρίου του δημαρχείου Κερατσινίου, όπου στεγάζονται αποθηκευτικοί χώροι των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών του Δήμου. Στους χώρους αυτούς εντοπίστηκαν τμήματα του υλικού των διοικητικών και οικονομικών υπηρεσιών (εισερχόμενα και εξερχόμενα έγγραφα, εγκύκλιοι και άλλου τύπου υπηρεσιακά έγγραφα), συνήθως με χρονολογική ή θεματική σειρά, της περιόδου 1990-2010. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες φυλάσσεται το υλικό αυτό εγείρουν ζητήματα υγρασίας και ανεπαρκή αερισμού, για τα οποία και ενημερώθηκαν οι αρμόδιοι υπηρεσιακοί φορείς. Όταν ολοκληρώθηκε η αναζήτηση στους δημοτικούς χώρους πραγματοποιήθηκε νέα συνάντηση με την Αντιδήμαρχο Πολιτισμού και Αθλητισμού, όπου συμφωνήθηκε να συμβάλλει η ερευνητική ομάδα στον καθαρισμό και στην ασφαλή τοποθέτηση του μικρού

αρχειακού τμήματος που εντοπίστηκε στο Δήμο Κερατσινίου σε νέα καθαρά αποθηκευτικά κουτιά και φακέλους. Το υλικό αυτό στη συνέχεια θα μεταφερθεί στην Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αμφιάλης και θα είναι προσβάσιμο στο κοινό. Στις 25 Σεπτεμβρίου 2107 η ερευνητική ομάδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών συναντήθηκε με τον Δήμαρχο Κερατσινίου-Δραπετσώνας κ. Χρήστο Βρεττάκο. Στη συνάντηση έγινε αρχικά μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος και των δράσεών του, και ιδιαίτερα για την ομάδα προφορικής ιστορίας της πόλης. Στη συνέχεια έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του αρχειακού υλικού που εντοπίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου και στο Τμήμα Προσωπικού. Το υλικό αυτό έχει ήδη καταλογογραφηθεί (στη συνέχεια του τεύχους υπάρχει ο σχετικός κατάλογος) και έχει τοποθετηθεί σε νέα καθαρά αποθηκευτικά κουτιά και φακέλους. Ζητήθηκε από τον Δήμαρχο να δώσει την έγκρισή του, ώστε το υλικό αυτό να μεταφερθεί στην Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αμφιάλης και να είναι προσβάσιμο στο κοινό. Ο Δήμαρχος συμφώνησε και παρέπεμψε την ερευνητική ομάδα στην διευθύντρια του τμήματος Πολιτισμού, Αθλητισμού και Παιδείας, κα. Μαρία Κορκίδη, η οποία και ανέλαβε την ολοκλήρωση των απαιτούμενων ενεργειών για την μεταφορά του αρχείου. Στις αρχές Δεκεμβρίου 2017 το αρχείο μεταφέρθηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Αμφιάλης. Δήμος Περάματος Στις 7 Απριλίου 2017 η ερευνητική ομάδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών συναντήθηκε με τον Δήμαρχο Περάματος κ. Γιάννη Λαγουδάκη Στη συνάντηση έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος και των δράσεών του και ζητήθηκε η συνδρομή και η συνεργασία του Δήμου Περάματος. Παρότι ο ίδιος ο Δήμαρχος είχε κάθε πρόθεση να ανταποκριθεί θετικά στο αίτημα της ερευνητικής ομάδας, η διευθύντρια του τμήματος Πολιτισμού και Αθλητισμού κα. Γιώτα Αργυροπούλου που παρευρέθηκε στη συνάντηση ανέφερε ότι ο Δήμος Περάματος δεν διαθέτει καθόλου αρχειακό υλικό της περιόδου πριν το 1999. Σύμφωνα με την ίδια, το κτίριο του δημαρχείου Περάματος υπέστη μεγάλες καταστροφές κατά τη διάρκεια του σεισμού το φθινόπωρο του 1999 και το σύνολο των υπηρεσιών του μετεγκαταστάθηκαν σε άλλους εκμισθωμένους χώρους για αρκετά χρόνια. Όταν ξεκίνησε η επισκευή του κτιρίου στα μέσα της δεκαετίας του 2000, πετάχτηκε το σύνολο του ανενεργού αρχείου του Δήμου. Η ίδια είχε αναζητήσει στο παρελθόν τα κατάστιχα των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου αλλά δεν κατάφερε να τα εντοπίσει. Η αρχική συνάντηση με τον Δήμαρχο Περάματος και την διευθύντρια του τμήματος Πολιτισμού και Αθλητισμού δεν άφησε πολλά περιθώρια αναζήτησης των αρχειακών διαθεσιμοτήτων του Δήμου στην ερευνητική ομάδα. Οι ερευνητές επισκέφθηκαν μονάχα τα γραφεία του Ληξιαρχείο και του Δημοτολογίου του Δήμου. Στο Ληξιαρχείο σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των ληξιαρχικών βιβλίων της Κοινότητας –μετέπειτα– Δήμου Περάματος από το 1933 έως σήμερα. Αντίστοιχα

στο Γραφείο του Δημοτολογίου σώζονται ταξινομημένα και σε καλή κατάσταση το σύνολο των Βιβλίων του Δημοτολογίου της Κοινότητας –μετέπειτα– Δήμου Περάματος από το 1933 έως σήμερα. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται ταξινομημένο και σε καλή κατάσταση το σύνολο του Μητρώου Αρρένων του Δήμου. Παράλληλα το σύνολο των στοιχείων που περιέχουν τα κατάστιχα του Ληξιαρχείου, του Δημοτολογίου και του Μητρώου Αρρένων έχουν περαστεί σε ειδικό ηλεκτρονικό πρόγραμμα μηχανογράφησης για τις ανάγκες των υπηρεσιών. Δήμος Κορυδαλλού Στις 5 Μαΐου 2017 η ερευνητική ομάδα του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών συναντήθηκε με τον Γιώργο Μακρυνό, πρόεδρο του Οργανισμού Άθλησης και Πολιτισμού του Δήμου Κορυδαλλού. Στη συνάντηση έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος και των δράσεών του και ζητήθηκε η συνδρομή και η συνεργασία του Δήμου Κορυδαλλού. Ο κ. Μακρυνός ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα της ερευνητικής ομάδας και δεσμεύτηκε ότι θα ενημερώσει τον δήμαρχο για το ερευνητικό πρόγραμμα και θα αναζητήσει έναν υπηρεσιακό παράγοντα για να συνεργαστεί μαζί της. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης αυτής συζητήθηκε αναλυτικά το θέμα των αρχειακών διαθεσιμοτήτων του Δήμου, η απουσία ενός οργανωμένου δημοτικού αρχείου, και τα προβλήματα που δημιουργεί η απουσία αυτή σε μια σειρά από πολιτιστικές και ιστορικές δράσεις που ο ίδιος έχει οραματιστεί για την πόλη του. Δυστυχώς δεν κατέστει εφικτό να εξασφαλιστεί η απαιτούμενη πρόσβαση στους χώρους του δημαρχείου Κορυδαλλού για να πραγματοποιηθεί έρευνα. Δήμος Πειραιά Ο Δήμος Πειραιά αποτελεί τον μεγαλύτερο και τον παλαιότερο από τους Δήμους στους οποίους περιλαμβάνονται στο συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα. Παράλληλα ο Δήμος Πειραιά διαθέτει εδώ και δεκαετίες Ιστορικό Αρχείο, το οποίο εντάσσεται στην Διεύθυνση Πολιτισμού του Δήμου. Το σύνολο των τεκμηρίων που διαθέτει αναφέρονται στην διοικητική, οικονομική και κοινωνική ιστορία του Πειραιά καθώς και στην πολιτιστική του κληρονομιά. Το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά είναι υπεύθυνο για τη διαφύλαξη, ταξινόμηση, καταλογογράφηση του Δημοτικού Αρχείου από την ίδρυση της πόλης το 1835. Το Δημοτικό Αρχείο είναι υπεύθυνο να εντοπίζει, διασώζει, συγκεντρώνει, εποπτεύει, συντηρεί καταγράφει ταξινομεί και ευρετηριάζει τα αρχειακά τεκμήρια που παράγει ο Δήμος Πειραιά και οι εποπτευόμενες υπηρεσίες, καθώς και το σύνολο του αρχειακού υλικού που διαθέτει για την ιστορία του Πειραιά. Η ερευνητική ομάδα αποφάσισε να αφήσει ως τελευταίο σταθμό στην έρευνά της τον Δήμο Πειραιά, αφού ολοκληρώσει την έρευνα στους υπόλοιπους τέσσερις Δήμους της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά, ώστε στο Ιστορικό Αρχείο του Πειραιά και στις υπόλοιπες υπηρεσίες που πιθανά θα υποδείξουν οι υπηρεσιακοί φορείς του Δήμου να

αναζητηθούν στοιχεία και τεκμήρια που αφορούν και τους υπόλοιπους προσφυγικούς Δήμους της Περιοχής. Στις 3 Νοεμβρίου 2107 η ερευνητική ομάδα του προγράμματος συναντήθηκε με την διευθύντρια του τμήματος πολιτισμού του Δήμου Πειραιά κα. Ευαγγελία Μπαφούνη και τον προϊστάμενο του τμήματος Δημοτικών Βιβλιοθηκών κ. Δημήτρη Μανάλη. Στη συνάντηση έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού προγράμματος και των δράσεων που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στο Δήμο Πειραιά. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης αυτής συζητήθηκε αναλυτικά το θέμα των αρχειακών διαθεσιμοτήτων του Δήμου. Ο Δήμος Πειραιά διαθέτει Ιστορικό Δημοτικό Αρχείο και η Δ/ντρια Πολιτισμού κ. Μπαφούνη έχει διατελέσει για χρόνια προϊσταμένη του. Στη συζήτηση, η κα Μπαφούνη αναφέρθηκε αναλυτικά στις συλλογές του ΙΑΠ και στην έλλειψη αρχειακού υλικού σχετικά με την προσφυγική άφιξη και εγκατάσταση. Η ίδια εκτιμά ότι το αρχείο των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου καθώς και ένα «Ευρετήριο Προσφύγων 1923» αποτελούν το μοναδικό σχετικό αρχειακό υλικό με το ερευνητικό πρόγραμμα που διαθέτει το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά. Στις 7 Νοεμβρίου 2017 η ερευνητική ομάδα επισκέφθηκε το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά. Πράγματι στα κατάστιχα των πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου υπάρχουν αρκετές αναφορές στην προσφυγική άφιξη και εγκατάσταση στην πόλη του Πειραιά αλλά και στην ευρύτερη περιοχή του. Τα στοιχεία που εντοπίστηκαν είναι πολύτιμα στο ερευνητικό πρόγραμμα (για παράδειγμα το «Ευρετήριο Προσφύγων 1923»). Κατόπιν υπόδειξης της Δ/ντριας κας Μπαφούνη αναζητήθηκε υλικό και στο Γενικό Αρχείο του Δήμου σχετικά με την πολιτογράφηση των προσφύγων. Όμως το σύνολο του υλικού που υπάρχει στο Δήμο Πειραιά είναι ήδη ταξινομημένο και καταλογραφημένο και δεν χρειάζεται τη συνδρομή της ερευνητικής ομάδας του προγράμματος. Β. Αρχεία Προσφυγικών Συλλόγων Η ερευνητική ομάδα του έργου σε συνεργασία με το τμήμα Παιδείας και Δημοσίων Σχέσεων του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη απέστειλε στις αρχές Φεβρουαρίου 2017 στο σύνολο των προσφυγικών συλλόγων της δημοτικής ενότητας Νίκαιας μια ενημερωτική επιστολή, όπου γινόταν παρουσίαση του σκοπού και των δράσεων του ερευνητικού προγράμματος και ζητούσε από τα διοικητικά συμβούλια των συλλόγων να επιτρέψουν στο τμήμα δημοσίων σχέσεων του Δήμου να κοινοποιήσει στους ερευνητές του έργου τα στοιχεία επικοινωνίας τους. Δυστυχώς στο αίτημα αυτό ανταποκρίθηκαν μόνο η Ένωση Σμυρναίων και ο Σύλλογος Δαρδανελιωτών. Η ερευνητική ομάδα του έργου συνάντησε τον πρόεδρο της Ένωσης Σμυρναίων Νίκαιας κ. Νισκιόπουλο στα γραφεία της Ένωσης και μέλη του συλλόγου Δαρδανελιωτών επισκέφθηκαν το ΕΙΕ. Και στις δύο συναντήσεις έγινε μια αναλυτική παρουσίαση του ερευνητικού έργου και των στόχων του και υπήρξε ιδιαίτερη αναφορά στη δυνατότητα να ταξινομηθεί το αρχείο του συλλόγου ή να παραστεί οποιαδήποτε

άλλη συνδρομή στην καταλογογράφηση και στην ταξινόμηση αρχειακών διαθεσιμοτήτων του συλλόγου από τους ερευνητές του προγράμματος. Τόσο ο πρόεδρος της Ένωσης όσο και τα μέλη του Συλλόγου Δαρδανελλιωτών ήταν αρνητικά σε αυτό το ενδεχόμενο, λόγω των προσωπικών στοιχείων που περιέχουν τα αρχεία αυτά. Μετά από αυτές τις αρχικές απορρίψεις η ερευνητική ομάδα αποφάσισε να επανασχεδιάσει την δράση αυτή και δεν προχώρησε σε αντίστοιχες επαφές στους υπόλοιπους δήμους. Γ. Αρχείο Περιφέρειας Αττικής Στις 23 Μαΐου 2017 η Ελένη Κυραμαργιού από την ερευνητική ομάδα του προγράμματος συνάντησε την κα. Ελένη Γιαννάκη, προϊσταμένη του τμήματος Κοινωνικής Αρωγής της διεύθυνσης Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Αττικής και συζήτησαν αναλυτικά για τον προγραμματισμό της ερευνητικής δράσης που σχετίζεται με το προσφυγικό αρχείο που διαθέτει η Περιφέρεια Αττικής και υπάγεται στο συγκεκριμένο τμήμα. Στις 4 Σεπτεμβρίου 2017 ξεκίνησε η ταξινόμηση και η καταλογογράφηση στο αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής από την ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ. Κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος, η ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ ολοκλήρωσε την χαρτογράφηση, ταξινόμηση και καταλογογράφηση του αρχείου των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής. Το αρχείο αποτελείται από περίπου 120 βιβλιοδετημένους τόμους μητρώων, ευρετηρίων και κτηματολογικών καταλόγων, δεκάδες κτηματολογικούς και εκτιμητικούς πίνακες, καθώς και λυτά έγγραφα. Η διαδικασία πραγματοποιήθηκε σε τέσσερις φάσεις: α) αρχικά, δόθηκε ιδιαίτερο βάρος σε βασικές εργασίες συντήρησης (αντικατάσταση σκουριασμένων καρφιτσών με πλαστικούς συνδετήρες, νέοι φάκελοι και ταξινομικά ντοσιέ), β) ταξινόμηση και ενοποίηση του υλικού, τόσο όσον αφορά τις περιοχές του Πειραιά όσο και της Αθήνας, γ) συγκρότηση καταλόγου και αρίθμηση κατά περιοχή, δήμο και αστικό προσφυγικό συνοικισμό, και δ) τοποθέτηση στα ντουλάπια σε συνεργασία με τα αρμόδια στελέχη της Διεύθυνσης Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Αττικής που έχει την ευθύνη της διαχείρισής του. Η συστηματική και συνολική επεξεργασία και η ανάδειξη του εν λόγω αρχείου μέσω της ταξινόμησής του και της δημιουργίας καταλόγου, αποτέλεσε προτεραιότητα της ερευνητικής ομάδας στο πλαίσιο του έργου για δύο λόγους: πρώτον, πρόκειται για ένα εν ενεργεία αρχειακό σύνολο, το οποίο χρησιμοποιείται από την αρμόδια υπηρεσία της Διεύθυνσης Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Αττικής∙ η τελευταία ανταποκρίνεται με συνέπεια στα καθημερινά αιτήματα των πολιτών, αιτήματα που εκτός των άλλων φανερώνουν πως η ιστορία της προσφυγικής εγκατάστασης στην Ελλάδα είναι μια ζωντανή ιστορία. Με τις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν η

ερευνητική ομάδα επιχείρησε να διευκολύνει τη λειτουργία του αρχείου, δίνοντας έμφαση στη γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη αναζήτηση και την προσβασιμότητά του, καθώς και στην συντήρησή του. Δεύτερον, το αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής περιλαμβάνει πολύτιμα στοιχεία όσον αφορά την ιστορία της προσφυγικής εγκατάστασης και ζωής (βιογραφικά, ιστορικά, κοινωνικά, πολεοδομικά κ.ά.). Η μελέτη του μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην κατανόηση πολλαπλών πτυχών της ελληνικής προσφυγικής εμπειρίας, της ιστορίας της πόλης, καθώς και της λειτουργίας και εξέλιξης του ίδιου του ελληνικού κράτους στη διάρκεια του 20ού αιώνα (διοικητικοί και γραφειοκρατικοί μηχανισμοί, ανάπτυξη κοινωνικού κράτους κ.ά.). Για τον λόγο αυτό, η ερευνητική ομάδα έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στο έργο του εντοπισμού, της ανάδειξης και της δημιουργίας των απαραίτητων συνθηκών για ευκολότερη πρόσβαση σε ένα εξαιρετικά σημαντικό αρχείο, το οποίο μέχρι τώρα έχει παραμείνει εντελώς άγνωστο και δεν έχει αξιοποιηθεί από την ιστορική έρευνα. Πέραν του τμήματος του αρχείου που φυλάσσεται στην Διεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας στους Αμπελόκηπους, από τον Φεβρουάριο 2018 η ερευνητική ομάδα εργάστηκε σε εβδομαδιαία βάση στο αρχείο που έχει μεταφερθεί στον νέο χώρο της Περιφέρειας Αττικής στο Ολυμπιακό Συγκρότημα της Παραλιακής Ζώνης Φαλήρου (Τζιτζιφιές). Πρόκειται αφενός για ένα τμήμα του αρχείου μητρώων και κτηματολογίων, το οποίο συμπληρώνει τις συλλογές που βρίσκονται στους Αμπελόκηπους, και αφετέρου για το σύνολο των ατομικών φακέλων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης: ένα μεγάλο σε όγκο και εξαιρετικά πολύτιμο αρχειακό σύνολο, μέσα από τη μελέτη του οποίου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει τη γραφειοκρατική διαδικασία και τις πρακτικές παραχώρησης οικημάτων και οικοπέδων σε δικαιούχους προσφυγικής καταγωγής σε ένα χρονικό διάστημα αρκετών δεκαετιών, καθώς και να εντοπίσει στοιχεία όσον αφορά τη σύνθεση και την εξέλιξη των οικογενειών, τις διαδρομές των ανθρώπων τόσο από τους τόπους καταγωγής όσο και στους διαφορετικούς «εσωτερικούς» προορισμούς, τους φορείς μεσολάβησης και την εξέλιξη μιας μακράς διαδικασίας μέχρι τις μέρες μας. Η ερευνητική ομάδα μελέτησε ενδεικτικά μια σειρά ατομικών φακέλων και συγκέντρωσε στοιχεία για τη συνέχιση της έρευνας. Επιπλέον, συμπλήρωσε τον κατάλογο του αρχείου με τα μητρώα, τα ευρετήρια και τους κτηματολογικούς και εκτιμητικούς πίνακες που εντοπίστηκαν στον εν λόγω χώρο. Τέλος, κατά την εργασία στους χώρους της Περιφέρειας Αττικής, από τις 4 Σεπτεμβρίου 2017 μέχρι τη λήξη του ερευνητικού προγράμματος, εντοπίστηκαν, επιλέχθηκαν και μεταγράφηκαν (ηλεκτρονικά και ψηφιακά) μια σειρά στοιχείων και τεκμηρίων με σκοπό τη διεξαγωγή και την υποστήριξη της έρευνας –των ερευνητικών ομάδων του ΕΙΕ και του ΕΜΠ, καθώς και των ομάδων προφορικής ιστορίας– και τη μελλοντική συνέχισή της. Η μελέτη και χρήση των συγκεντρωθέντων στοιχείων συνέβαλλε ουσιαστικά στην επιτυχή ολοκλήρωση διαφορετικών πτυχών του

ερευνητικού προγράμματος, από τη διεξαγωγή των προφορικών συνεντεύξεων έως τις πολεοδομικές αποτυπώσεις και τη συγκρότηση χαρτών. Επιπλέον, θα επιτρέψει στις ερευνητικές ομάδες την συνέχιση και εκβάθυνση της μελέτης του προγράμματος στεγαστικής αποκατάστασης που υλοποιήθηκε από το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά καθώς και της κοινωνικής και πολιτισμικής ιστορίας των προσφυγικών συνοικισμών, μέσω της εξαγωγής μιας σειράς ποσοτικών και ποιοτικών στοιχείων. Δ. Άλλες αρχειακές διαθεσιμότητες. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος πραγματοποιήθηκε καταγραφή των αρχειακών διαθεσιμοτήτων σε μια σειρά από φορείς και αρχεία που διαθέτουν υλικό που σχετίζεται με την προσφυγική εγκατάσταση στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά. Πιο συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκε έρευνα στο τμήμα του αρχείου της Κοινωνίας των Εθνών που υπάρχει στο Υπουργείο Εξωτερικών για την περίοδο 1923-1924, στο τμήμα του αρχείου του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας που υπάρχει στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στο αρχείο Προσφυγικής Εγκατάστασης του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, και στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Αρχείο Κοινωνίας των Εθνών Το αρχείο της Κοινωνίας των Εθνών στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών περιλαμβάνει δύο φακέλους με εσωτερική αλληλογραφία του υπουργείου Εξωτερικών με το υπουργείο Πρόνοιας για ζητήματα που αφορούν τη στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων μέσω κυρίως των προγραμμάτων της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων, πρόχειρες εκθέσεις των μελών της ΕΑΠ προς το υπουργείο Εξωτερικών και άλλα έγγραφα διοικητικού κυρίως χαρακτήρα. Το τμήμα αυτό του Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών είναι ιδιαίτερα μικρό και δεν περιέχει αρχειακό υλικό που να προσφέρει στην ερευνητική ομάδα στοιχεία και τεκμήρια που θα συμβάλουν στην έρευνα. Δυστυχώς δεν κατέστη εφικτό να εντοπιστούν στο εν λόγω αρχείο άλλες αρχειακές διαθεσιμότητες που να σχετίζονται με τις κατευθύνσεις του συγκεκριμένου έργου. Γενικά Αρχεία του Κράτους Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους βρίσκεται αταξινόμητο αρχειακό υλικό του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας, που αφορά την προσφυγική εγκατάσταση σε ολόκληρη τη χώρα. Ανάμεσα στο υλικό αυτό υπάρχει και τμήμα του υλικού που αφορά την προσφυγική εγκατάσταση στο Πειραιά. Βιβλία Πρακτικών Συνεδριάσεων του Κεντρικού Συμβουλίου Πρόνοιας και Στεγάσεως Προσφύγων από το 1927-1971, Κτηματολογικοί και εκτιμητικοί Πίνακες, παραχωρητήρια, ρυμοτομικά διαγράμματα και αλληλογραφία αποτελούν τις κυριότερες κατηγορίες του παραπάνω υλικού που εντοπίζεται για τους

προσφυγικούς συνοικισμούς της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά. Το παραπάνω υλικό είναι συμπληρωματικό του υλικού που υπάρχει στο αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής. Οι δύο αυτές αρχειακές διαθεσιμότητες, που μέχρι σήμερα δεν έχουν μελετηθεί προσφέρουν την πλήρη εικόνα όχι μόνο των προγραμμάτων προσφυγικής αποκατάστασης που εφαρμόστηκαν στον Πειραιά (αλλά και σε ολόκληρη την Αττική), αλλά και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι κρατικές υπηρεσίες και οι ίδιοι οι αιτούντες και οι δικαιούχοι προσφυγικής αποκατάστασης. Συνολικότερα, το θέμα της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων παραμένει σχετικά ανεξερεύνητο, με επιμέρους μόνο μελέτες και έρευνες που δεν μπορούν να αποτυπώσουν και να αποδώσουν την πλήρη εικόνα και έκταση των προσφυγικών προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν, τους συνοικισμούς που δημιουργήθηκαν και τις διαφοροποιήσεις που υπήρξαν ανά περιοχή και ανά χρονική περίοδο. Η συνδυαστική έρευνα και μελέτη των δύο αυτών αρχειακών διαθεσιμοτήτων θα επιτρέψει στην ερευνητική ομάδα να αποκτήσει την πληρέστερη εικόνα των διαδικασιών που ακολουθήθηκαν ώστε να επιλυθεί το ζήτημα της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων. Κέντρο Μικρασιατών Σπουδών (ΚΜΣ) Πραγματοποιήθηκε έρευνα στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών (ΚΜΣ), όσον αφορά το «Αρχείο Εγκατάστασης» και συγκεκριμένα τους φακέλους που αφορούν την περιοχή του Πειραιά. Τα τεκμήρια εκτείνονται χρονικά από το 1951 έως το 1964 και αφορούν την επιτόπια έρευνα που πραγματοποίησαν ερευνητές του κέντρου στους προσφυγικούς συνοικισμούς με συγκέντρωση στοιχείων και προφορικές συνεντεύξεις. Όσον αφορά τους φακέλους ενδιαφέροντος του ερευνητικού προγράμματος περιλαμβάνονται τεκμήρια για τις περιοχές και τους συνοικισμούς: Πειραιάς (Γενικά), Πειραιάς (Κέντρο), Άγιος Βασίλειος, Άγιος Διονύσιος, Αιγάλεω, Αμφιάλη, Ανάσταση, Απόλλων, Γερμανικά, Δραπετσώνα, Ευγένεια, Ικόνιο, Καραβάς, Κερατσίνι, Κρομμυδαρού, Λιπάσματα, Μοσχάτο, Νίκαια (Νέα και Παλαιά Κοκκινιά), Κουτσικάφι, Πέραμα, Πυριτιδοποιείο, Ταμπούρια και Τουρκολίμανο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν καταγραφές με αριθμητικά στοιχεία για την εγκατάσταση προσφύγων με βάση τον τόπο καταγωγής και τη διασπορά τους στους διάφορους συνοικισμούς στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, καθώς επίσης και τα ατομικά δελτία πληροφορητών τα οποία περιλαμβάνουν σύντομες ή πιο εκτενείς εκθέσεις στις οποίες αντανακλάται η εμπειρία των ερευνητών, η διαδικασία και οι διαδρομές που ακολούθησαν. Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ)

Η ερευνητική ομάδα πραγματοποίησε έρευνα και καταγραφή των αρχειακών διαθεσιμοτήτων που αφορούν την προσφυγική εγκατάσταση στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά στα αρχεία και τις συλλογές που απόκεινται στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). Συγκεκριμένα: το Αρχείο της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ) περιλαμβάνει έναν σημαντικό όγκο τεκμηρίων σχετικά με τις ομοσπονδίες και ενώσεις προσφύγων του 1922 (1955-1966), καθώς και τα Παμπροσφυγικά Συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν από το 1956 έως το 1965 (7ο10ο). Επιπλέον ζητήματα που σχτίζονται με το προσφυγικό πρόβλημα και τη ζωή στους προσφυγικούς συνοικισμούς εντοπίζονται στους φακέλους με τεκμήρια των τοπικών οργανώσεων της ΕΔΑ στους Δήμους του Πειραιά και στις παρεμβάσεις των βουλευτών του κόμματος στο κοινοβούλιο. Στα ΑΣΚΙ φυλάσσεται επίσης το προσωπικό αρχείο του Μιχάλη Κύρκου, ο οποίος διετέλεσε υπουργός Υγιεινής, Προνοίας και Αντιλήψεως κατά την περίοδο 1926-1928, διαχειριζόμενος σημαντικές πτυχές της προσφυγικής εγκατάστασης. Στο αρχείο του, το οποίο είναι διαθέσιμο και σε ψηφιακή μορφή, εντοπίζονται φάκελοι σχετικά με την πολιτική και κοινοβουλευτική δραστηριότητά του κατά τη μεσοπολεμική περίοδο: εισερχόμενες επιστολές και υπομνήματα (ιδιωτών, προσφυγικών συλλόγων, φιλανθρωπικών σωματείων, παραγόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης κ.ά.) προς το υπουργείο, σχέδια απαντητικών επιστολών του ίδιου, εμπιστευτική επιστολή του υπουργού προς τον Πρόεδρο της Κυβέρνησης σχετικά με το ζήτημα των προσφύγων (14/3/1927), κείμενα, διαλέξεις και αγορεύσεις του στη Βουλή για το προσφυγικό ζήτημα, αποσπάσματα πρακτικών, έντυπα φυλλάδια, επεξεργασίες κειμένων και σχέδιο βιβλίου με τίτλο «Το προσφυγικόν πρόβλημα». Περιλαμβάνεται επίσης μια μεγάλη σε όγκο συλλογή αποκομμάτων Τύπου της περιόδου σχετικών με τα προσφυγικά προβλήματα, καθώς και τεκμήρια που αφορούν τα Παμπροσφυγικά Συνέδρια (1952, 1956). Πέραν αυτών, το προσωπικό αρχείο του Αλέξανδρου Σβώλου περιλαμβάνει τεκμήρια που αφορούν την Ελληνική Διοίκηση Σμύρνης (1921-1922), την Επιτροπή Διακανονισμού Απαιτήσεων Μ. Ασίας (1923-1927), το Γραφείο Εκκαθαρίσεως Εκκρεμών Υποθέσεων τέως Ελληνικής Διοικήσεως Σμύρνης (1923-1927), τη Μικτή Επιτροπή επί της Ανταλλαγής Ελληνοτουρκικών Πληθυσμών (1924) και την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (1923-1925). Τέλος, στο αρχείο του Αλέξανδρου Μυλωνά, εντοπίστηκε το «Πρωτόκολλο εγκρίσεως δανείου της Ελλάδας για την σταθεροποίηση του νομίσματος και την αποκατάσταση των προσφύγων, Γενεύη 1927» στα ελληνικά και στα γαλλικά, ενώ στα ΑΣΚΙ φυλάσσεται και μια σειρά της εφημερίδας «Εφημερίς των προσφύγων, Εβδομαδιαίον όργανον των προσφυγικών συμφερόντων» (19231924).

2.2. Προφορική Ιστορία και ιστορικές περιηγήσεις Στόχος της δράσης «Προφορική Ιστορία και ιστορικές περιηγήσεις» αποτελεί η γνωριμία των συμμετεχόντων με την Προφορική Ιστορία, την Τοπική Ιστορία της περιοχής τους, καθώς και η συγκρότηση ομάδων προφορικής ιστορίας από τους ενδιαφερόμενους πολίτες. Αντικείμενο των εισαγωγικών εβδομαδιαίων σεμιναρίων που διεξήγθησαν στους Δήμους Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, ΚερατσινίουΔραπετσώνας και Πειραιά ήταν η εξέταση των ιστορικών καταβολών, της θεωρίας και της μεθοδολογίας του συγκεκριμένου κλάδου της ιστορικής επιστήμης, όπως και η εστίαση στην προσφυγική ιστορία της κάθε περιοχής και την ανάπτυξη του αστικού ιστού. Με την ολοκλήρωση του πρώτου κύκλου, οι ομάδες που συγκροτήθηκαν ξεκίνησαν τη δράση τους, επέλεξαν τις θεματικές που τους ενδιαφέρουν σε συνεργασία με τους υπεύθυνους του σεμιναρίου, και προχώρησαν στη διενέργεια προφορικών συνεντεύξεων και στη συγκέντρωση σχετικού υλικού. Το πρόγραμμα διαρθρώθηκε με μηνιαίες συναντήσεις των ομάδων και των υπευθύνων, οι οποίες περιελάμβαναν ενημέρωση για τις εν εξελίξει εργασίες, επεξεργασία του υλικού, επίλυση προβλημάτων και σχεδιασμό για τα επόμενα βήματα. Στόχος ήταν η αλληλεπίδραση των ομάδων προφορικής ιστορίας και της ερευνητικής ομάδας, ώστε η ολοκλήρωση του προγράμματος να σημαίνει και τη συγκρότηση ενός «ζωντανού» αρχείου της προσφυγικής ιστορίας του Πειραιά, καθώς και τη δημιουργία ενεργών ομάδων πολιτών, υπεύθυνων για τη λειτουργία και την τροφοδότησή του. Συγχρόνως, με τη συνεργασία και εποπτεία της ερευνητικής ομάδας, στη διάρκεια του προγράμματος και μετά την ολοκλήρωσή του, πραγματοποιήθηκαν εξωστρεφείς δράσεις σε χώρους και γειτονιές των δήμων (ιστορικοί περίπατοι, εκδηλώσεις, προβολές κ.λπ.), ενώ η δράση των ομάδων και τα αποτελέσματά της, πέραν των καταχωρήσεων στον έντυπο και τον ψηφιακό Τύπο, δημοσιεύθηκαν στον ιστότοπο του ερευνητικού προγράμματος και είναι προσβάσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο. Στο διάστημα από 1 Μαρτίου έως 31 Μαΐου 2017 πραγματοποιήθηκε ο εισαγωγικός κύκλος επιμορφωτικών σεμιναρίων στους δήμους του Πειραιά, που είχε ως στόχο μια πρώτη γνωριμία των πολιτών με τα γνωστικά πεδία της προφορικής ιστορίας και της τοπικής ιστορίας σε θεωρητικό και μεθοδολογικό επίπεδο. Παράλληλα, οι συμμετέχοντες στα σεμινάρια είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με την προσφυγική ιστορία της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά και τα έως τώρα πορίσματα της ιστορικής έρευνας σε σχέση με την προσφυγική εγκατάσταση, τη συγκρότηση των πόλεων και των συνοικισμών και τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις που την σημάδεψαν, τα σημαντικά γεγονότα αλλά και την εξέλιξη της περιοχής στον χρόνο και στον χώρο, σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Ο εισαγωγικός αυτός κύκλος αποτέλεσε ένα σύνολο τριών εβδομαδιαίων τρίωρων σεμιναρίων που πραγματοποιήθηκαν σε κάθε δήμο (Νίκαια-Αγ. Ιωάννη Ρέντης, Κερατσίνι-Δραπετσώνα και Πειραιάς) με τον συντονισμό των συνεργατών του

ερευνητικού προγράμματος Μάνου Αυγερίδη και Ελένης Κυραμαργιού και τη συμμετοχή σημαντικών επιστημόνων και ερευνητών στα εν λόγω πεδία. Για την υλοποίηση των σεμιναρίων αναγκαία και καθοριστική ήταν η συνδρομή των δημοτικών αρχών και των υπηρεσιακών φορέων των δήμων. Η συμμετοχή των πολιτών και στους τρεις δήμους ήταν εξαιρετικά ικανοποιητική –αφενός σε όγκο και αφετέρου σε επίπεδο συζήτησης, προτάσεων και ιδεών– επιτρέποντας τόσο την επιτυχή ολοκλήρωση των σεμιναρίων όσο και την εκπλήρωση ενός κεντρικού στόχου του προγράμματος: τη δημιουργία ομάδων προφορικής ιστορίας, οι οποίες αποτελούνται από τους ίδιους τους πολίτες των δήμων. Οι συμμετέχοντες στις ομάδες θα πραγματοποιήσουν προφορικές συνεντεύξεις και θα αναζητήσουν αρχειακό και φωτογραφικό υλικό που διαθέτουν οι πληροφορητές τους με σκοπό τη συγκρότηση ενός εύχρηστου και προσβάσιμου οπτικοακουστικού αρχείου της ιστορίας της προσφυγικής εγκατάστασης και ζωής στις γειτονιές του Πειραιά. Άλλωστε, το ερευνητικό πρόγραμμα, με τη δημιουργική ενεργοποίηση του δυναμικού της κάθε πόλης μέσα από το πρόγραμμα προφορικής ιστορίας επιδιώκει να κινητοποιήσει τους πολίτες να ενδιαφερθούν για το χώρο που ζουν και το παρελθόν τους. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία που έχει ήδη ξεκινήσει, η κάθε πόλη και η κάθε γειτονιά γίνεται ένα εργαστήριο τοπικής ιστορίας, όπου οι συμμετέχοντες θα απευθύνονται στις οικογένειές τους, αναζητώντας τα νήματα με το παρελθόν με στόχο την ανασύσταση της ιστορίας των οικογενειών τους και των γειτονιών όπου ζουν. Η ιστορία της κάθε γειτονιάς θα συναρμολογηθεί σαν ένα παζλ από εικόνες και ιστορίες που θα προσφέρει ο καθένας και η καθεμία σε αυτό. Στο διάστημα από 1 Σεπτεμβρίου 2017 έως 31 Μαΐου 2018 οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας που συγκροτήθηκαν μετά την διεξαγωγή των εισαγωγικών επιμορφωτικών σεμιναρίων προφορικής και τοπικής ιστορίας στους τρεις δήμους (Νίκαια-Αγ. Ιωάννη Ρέντης, Κερατσίνι-Δραπετσώνα και Πειραιάς) συνέχισαν τις μηνιαίες εκπαιδευτικές συναντήσεις τους και την λειτουργία τους. Στόχος της παρούσας δράσης είναι η δημιουργία ενός οπτικοακουστικού αρχείου προφορικών μαρτυριών, το οποίο θα παραχωρηθεί στις δημοτικές βιβλιοθήκες κάθε δήμου και θα είναι προσβάσιμο στο μέλλον σε ερευνητές και κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη. Βασική επιδίωξη της ερευνητικής ομάδας είναι η εμπλοκή του τοπικού πληθυσμού σε αυτήν την διαδικασία: η δημιουργία, δηλαδή, ενός ζωντανού και ανοιχτού αρχείου σχετικού με την προσφυγική ιστορία της κάθε πόλης από τους πολίτες της, για τους πολίτες της∙ επιπλέον, η δημιουργία ενός σημαντικού ερευνητικού εργαλείου που μπορεί να αποκαλύψει πτυχές της προσφυγικής εγκατάστασης και ζωής, οι οποίες δεν περιλαμβάνονται στα αρχεία, στη βιβλιογραφία και στις υπόλοιπες πηγές του ερευνητή (καθημερινές πρακτικές, συναισθήματα, τρόπο σκέψης, διαπροσωπικές και διακοινοτικές σχέσεις, τρόπο αντίληψης του παρελθόντος και διαμόρφωσης ταυτοτήτων κ.ά.).

Η συγκρότηση ενός τέτοιου αρχείου προϋποθέτει τη γνώση και εφαρμογή των σύγχρονων πρακτικών της προφορικής ιστορίας, τόσο στο επίπεδο της συνέντευξης, όσο και της οργάνωσης και αρχειοθέτησής τους. Για παράδειγμα, μια συλλογή προφορικών μαρτυριών για να είναι λειτουργική και αξιόπιστη πρέπει να περιλαμβάνει μια σύντομη περιγραφή και έναν συνοπτικό πίνακα στον οποίον αναγράφονται οι βασικές πληροφορίες σχετικά με τους συντελεστές της κάθε συνέντευξης, η χρονική διάρκεια, τα μέσα αποθήκευσης, οι ειδικοί όροι χρήσης και τα συνοδευτικά υλικά. Κάθε φάκελος συνέντευξης θα περιλαμβάνει το αρχικό ηχητικό ή βιντεοσκοπημένο αρχείο, μια σύντομη περίληψη, ένα δελτίο πληροφορητή και το παραχωρητήριο με το οποίο ο πληροφορητής παρέδωσε τη συνέντευξή του στο Αρχείο, ενδεχομένως με περιοριστικούς όρους όσον αφορά τη χρήση του. Επιπλέον, σε πολλούς φακέλους συνεντεύξεων μπορεί να υπάρχουν συνοδευτικά τεκμήρια (φωτογραφίες, ψηφιοποιημένο αρχειακό υλικό κ.ά.). Ένα μέρος των συναντήσεων εργασίας που πραγματοποιούνται με τις τρεις ομάδες προφορικής ιστορίας σε μηνιαία βάση, αφορά την εκπαίδευση των εθελοντών με τις παραπάνω πρακτικές, καθώς και τη συνεργασία των ερευνητών με τους εθελοντές για την παροχή κάθε αναγκαίας βοήθειας και την επίλυση προβλημάτων που προκύπτουν στη διάρκεια της υλοποίησης των επιμέρους project. Ένα δεύτερο μέρος των συναντήσεων σχετίζεται με την διαρκή θεωρητική και πρακτική εξοικείωση των συμμετεχόντων στην διεξαγωγή προφορικών συνεντεύξεων, την παρακολούθηση και τη συζήτηση πάνω στις υλοποιημένες συνεντεύξεις τόσο όσον αφορά το περιεχόμενο όσο και τη μορφή τους, την επισήμανση αδυναμιών και την αναζήτηση λύσεων, καθώς και τις νέες ιδέες και θεματικές που προκύπτουν μέσα από αυτήν την διαδικασία. Ένα τρίτο μέρος αφορά τον αρχικό προγραμματισμό, την οργάνωση της δουλειάς, τη συγκρότηση των εξατομικευμένων ερωτηματολογίων και την αναζήτηση νέων πληροφορητών, η οποία εκτός των άλλων πραγματοποιείται και με την παροχή στοιχείων από τα σχετικά Αρχεία στα οποία εργάζονται παράλληλα οι ερευνητές. Όσον αφορά τα ερωτηματολόγια, αυτά εξατομικεύονται με βάση ένα αρχικό πρότυπο που έχει συγκροτηθεί από τους ερευνητές και το οποίο παρατίθεται σε συνοπτική μορφή παρακάτω: Οδηγός συνέντευξης Α Ενότητα •

Βιογραφικά στοιχεία

•

Μνήμες και αφηγήσεις της οικογένειας

Β Ενότητα •

Προσωπική ιστορία του πληροφορητή/δικές του μνήμες

•

Γονείς/οικογένεια

•

Παιδικά χρόνια – Εκπαίδευση (γειτονιά, φίλοι, σχολείο)

•

Ενήλικη ζωή (εργασία, γάμος, παιδιά κ.λπ.)

Γ Ενότητα •

Η ζωή στην πόλη

•

Σημαντικά ιστορικά γεγονότα

•

Συμπεράσματα

Πιο συγκεκριμένα, η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει ερωτήσεις σχετικά με τα ατομικά στοιχεία του πληροφορητή και της οικογένειάς του, το επάγγελμα, τον τόπο καταγωγής, την εγκατάσταση της οικογένειας στον Πειραιά, τη συνοικία στην οποία διαμένει κι αυτές στις οποίες διέμενε στο παρελθόν, καθώς επίσης και ερωτήσεις που σχετίζονται με τις αφηγήσεις των γονέων του: η ζωή πριν την προσφυγιά, οι ιστορίες των παππούδων, η μικρασιατική καταστροφή και η έξοδος, οι γνώσεις για την Ελλάδα και το περιβάλλον που συνάντησαν εκεί, οι συνθήκες και τα μέσα ταξιδιού, η εμπειρία του πολέμου, η επικοινωνία με ανθρώπους που είχαν μείνει πίσω, η υποδοχή και εγκατάσταση στην Ελλάδα, τα δίκτυα των ανθρώπων που τους συνέδραμαν σε αυτήν την διαδικασία, η αντιμετώπιση των γηγενών, οι συνθήκες εγκατάστασης, η οικογενειακή ζωή, την πολιτική τοποθέτηση, τα ήθη και έθιμα, τα συναισθήματα και οι σκέψεις τους όταν πρωτοήρθαν στην Ελλάδα. Η δεύτερη ενότητα αφορά α) αναμνήσεις του πληροφορητή από τους γονείς του, συγγενείς σημαντικούς για την οικογένεια, το σπίτι στο οποίο ζούσαν (αναλυτικές περιγραφές), τις γιορτές και τον τρόπο με τον οποίον περνούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους, τα καθημερινά γεύματα, τις τακτικές συνήθειες της οικογένειας, την κατανομή των εργασιών, την οικονομική κατάσταση, τις πρακτικές που ακολουθούσαν στην αρρώστια, τις εικόνες των παιδικών χρόνων, τους γείτονες και τους φίλους, το σχολείο, τα παιχνίδια, τις σχέσεις των δύο φύλων, το διάβασμα, τη θρησκευτική ζωή, τα καλοκαίρια, τις ενδεχόμενες σπουδές μετά το τέλος της σχολικής εκπαίδευσης και β) την ενήλικη ζωή, τις δουλειά, τις σχέσεις με τους εργοδότες και τους συναδέλφους, τα μέσα μεταφοράς, τις προσδοκίες για το μέλλον, τη γνωριμία με τον/την σύζυγο, τις σχέσεις των οικογενειών, τον τρόπο που στήσανε το σπιτικό τους, τους οικογενειακούς ρόλους, τα παιδιά, την επικοινωνία μαζί τους και την εκπαίδευσή τους, τη σχέση τους με την προσφυγική καταγωγή της οικογένειας. Η τρίτη ενότητα αφενός εστιάζει στην ζωή στην πόλη: περιοχή διαμονής, περιγραφή του σπιτιού, ιδιοκτησία, τρόποι κάλυψης καθημερινών αναγκών, περιγραφή της

γειτονιάς, σύνθεση του πληθυσμού, διαπροσωπικές σχέσεις, αντιθέσεις, τύπος κτιρίων, επαγγελματικοί χώροι, δρόμοι και ελεύθεροι χώροι, πολιτική δράση, εκκλησίες, διασκέδαση, στέκια, δημόσιες εκδηλώσεις, αθλητικοί σύλλογοι, προσωπικότητες, σχέση συνοικίας με το κέντρο του Πειραιά, προμήθεια αγαθών, διατροφή, προβλήματα στην καθημερινότητα. Αφετέρου στην ανάμνηση σημαντικών ιστορικών γεγονότων: Δικτατορία Μεταξά, Πόλεμος, Κατοχή και Αντίσταση, Απελευθέρωση, Δεκεμβριανά και Εμφύλιος, Μεταπολεμική Ελλάδα, Δικτατορία '67, Μεταπολίτευση, σημαντικά γεγονότα της τοπικής ιστορίας. Τέλος, η συνέντευξη καταλήγει με την αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με τον τρόπο που ο πληροφορητής περιγράφει τον εαυτό, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους για όσα έζησε, τις καλύτερες και τις χειρότερες κατ’ αυτόν/ην στιγμές, την παρακαταθήκη που θα ήθελε να αφήσει στις επόμενες γενιές. Τα παραπάνω αποτελούν έναν οδηγό ο οποίες εξειδικεύεται σε κάθε συνεντευξιαζόμενο ανάλογα με τις πληροφορίες που έχουν αντληθεί από τις διερευνητικές επαφές που προηγούνται της συνέντευξης –μια διαδικασία εξίσου σημαντική, όχι μόνον όσον αφορά τις απαραίτητες γνώσεις για τον πληροφορητή, αλλά επίσης για την εξοικείωση και τη δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο μερών. Έμφαση δόθηκε πρώτον στην διαρκή κατάρτιση των εθελοντών καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος με την προοπτική της σχετικής αυτονόμησής τους: πέρα από την ατομική εμπειρία που απέκτησαν οι εθελοντές μέσα από τη διαδικασία των συναντήσεων, της συνεργασίας και της διεξαγωγής συνεντεύξεων, έχει δημιουργηθεί ήδη ένα «κεφάλαιο» για μελλοντική χρήση (οδηγοί συνεντεύξεων, ερωτηματολόγια κ.λπ.). Μάλιστα, η κατάρτιση αυτή είναι σημαντική και έχει πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα για έναν επιπλέον λόγο: μεγάλο μέρος των εθελοντών εργάζεται στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και πλέον έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιεί (υπάρχουν ήδη σχετικά παραδείγματα) σχολικές δράσεις και project εφαρμόζοντας τις πρακτικές της προφορικής ιστορίας και μεταδίδοντας με τη σειρά του τις σχετικές γνώσεις στους μαθητές του. Δεύτερον, έμφαση δόθηκε στις δράσεις δημοσιότητας, όπως οι ιστορικές περιηγήσεις στις γειτονιές του Πειραιά. Ακολουθεί αναλυτικότερη περιγραφή των εργασιών που πραγματοποίησαν οι Ομάδες Προφορικής Ιστορίας του ερευνητικού προγράμματος «Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά» στους Δήμους Νίκαιας-Αγ. Ιωάννη Ρέντη, Κερατσινίου-Δραπετσώνας, και Πειραιά. Νίκαια-Αγ. Ιωάννης Ρέντης Η πρώτη στάση του προγράμματος προφορικής ιστορίας πραγματοποιήθηκε στον Δήμο Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, την περίοδο 1-15 Μαρτίου 2017. Η ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ ανέλαβε το σχεδιασμό, την οργάνωση και το συντονισμό των

σεμιναρίων. Τα σεμινάρια πραγματοποιήθηκαν στη Δημοτική Πινακοθήκη Δήμου Νίκαιας-Αγ. Ιωάννη Ρέντη «Ντίνος Κατσαφάνας», Ραιδεστού 32 και Π. Τσαλδάρη, Νίκαια. Η συνδρομή και συνεργασία των υπευθύνων και του προσωπικού της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Νίκαιας και της Δημοτικής Πινακοθήκης «Ντίνος Κατσαφάνας» έκανε εφικτή την υλοποίησή τους. Εισηγητές στα σεμινάρια ήταν οι: Δήμητρα Λαμπροπούλου (Λέκτορας Ιστορίας, ΕΚΠΑ), Μιχάλης Δεσύπρης (Υπ. διδ. ΕΚΠΑ), Κυριακή Παπαθανασοπούλου (Υπ. διδ. Παντείου Πανεπιστημίου), Άννα Λάμπρου (Υπ. διδ. ΕΜΠ), Αλεξάνδρα Μούργου (Υπ. διδ. ΕΜΠ), Κατερίνα Χριστοφοράκη (Υπ. διδ. ΕΜΠ) και Γιώργος Βεράνης (συλλέκτης-αρχειοδίφης, Δημότης Νίκαιας). Το τελικό πρόγραμμα των σεμιναρίων ήταν το εξής: 1 Μαρτίου 2017 Γιώργος Βεράνης, Μιχάλης Δεσύπρης, Κυριακή Παπαθανασοπούλου Γενικό θέμα: «Από την Νέα Κοκκινιά στη Νίκαια: αστική συγκρότηση και κοινωνικοί μετασχηματισμοί» 8 Μαρτίου 2017 Δήμητρα Λαμπροπούλου Γενικό θέμα: «Εισαγωγή στην Προφορική Ιστορία» 15 Μαρτίου 2017 Άννα Λάμπρου, Αλεξάνδρα Μούργου, Κατερίνα Χριστοφοράκη Γενικό θέμα: «Γεωγραφία της προσφυγικής εγκατάστασης» Οι συμμετοχές, σύμφωνα με τη σχετική εγγραφή που πραγματοποιήθηκε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη, ξεπέρασαν τις 85, ενώ συνολικά τα σεμινάρια παρακολούθησαν πάνω από 100 άτομα. Επιπλέον, οι ομιλίες και η συζήτηση βιντεοσκοπήθηκαν από τον υπεύθυνο της Πινακοθήκης και θα αναρτηθούν το αμέσως επόμενο διάστημα στον ιστότοπο του προγράμματος, μαζί με τις περιλήψεις και τις σχετικές παρουσιάσεις. Με την ολοκλήρωση του εισαγωγικού κύκλου σεμιναρίων συγκροτήθηκε η ομάδα προφορικής ιστορίας, Υπεύθυνος για τον συντονισμό της ήταν ο Μ. Αυγερίδης. Οι συναντήσεις των ομάδων, γίνονται σε μηνιαία βάση. Στις συναντήσεις αυτές, μετά την πρώτη γνωριμία των μελών του εργαστηρίου, πραγματοποιήθηκε εκτενής συζήτηση για τον τρόπο συγκρότησης των ομάδων, την επιλογή των θεμάτων, την προετοιμασία και τη διεξαγωγή των συνεντεύξεων. Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκε συζήτηση σχετικά με τα μέσα που είναι αναγκαία για τη διεξαγωγή των συνεντεύξεων

(βιντεοκάμερα ή μαγνητόφωνο) και τη χρήση τους, τις πιθανές θεματικές οι οποίες περιλαμβάνουν α) ιστορικά γεγονότα (π.χ. Μπλόκο της Κοκκινιάς), β) θεματικές κατηγορίες, όπως η ψυχαγωγία, η κατανάλωση, η κίνηση στην πόλη κ.ά., γ) η ιστορία προσφυγικών συλλόγων, αθλητικών σωματείων και γενικότερα συσσωματώσεωνομάδων που συμβάλλουν στη διαμόρφωση των ειδικών χαρακτηριστικών της πόλης και δ) σημεία ενδιαφέροντος της πόλης, όπως λ.χ. πλατείες, δρόμοι και γειτονιές (όσον αφορά συγκεκριμένα τη Νίκαια υπήρχαν ενδιαφέρουσες ιδέες που περιλάμβαναν σημεία όπως το Χαμάμ, τα Πλυντήρια κ.ά.). Επιπλέον, συζητήθηκε το ενδεχόμενο λήψης συνεντεύξεων με βάση έναν χώρο συνάντησης στο παρόν, όπως λ.χ. το ΚΑΠΗ, οι εργαζόμενοι του οποίου συμμετέχουν ενεργά στην ομάδα της Νίκαιας και είχαν ήδη δρομολογήσει, από την πρώτη αυτή συνάντηση, τις πρώτες συνεντεύξεις τους. Όσον αφορά τους προαναφερθέντες άξονες θεματικών, αποφασίστηκε ότι είναι καλύτερο να δοθεί έμφαση σε έναν ή παραπάνω κατά περίπτωση, με τον συνδυασμό τους δηλαδή να γίνεται ανάλογα με τον συνεντευξιαζόμενο. Σε κάθε περίπτωση αυτό που προκρίθηκε ως κύρια θεματική στις ομάδες, η οποία θα διαπερνάει όλες τις επιμέρους, είναι οι ιστορίες ζωής των προσφύγων (2ης, 3ης γενιάς κ.λπ.) με επίκεντρο την εγκατάσταση και τη ζωή στην πόλη. Στη συνέχεια, η συζήτηση περιλάμβανε την προετοιμασία και τους κανόνες διεξαγωγής των συνεντεύξεων, καθώς και την επεξεργασία που πρέπει να γίνει μετά το πέρας τους. Οι συμμετέχοντες έχουν λάβει σχετικό υλικό (θεωρητικά και μεθοδολογικά κείμενα, οδηγούς συνέντευξης κ.ά.) που θα τους βοηθήσει να φέρουν εις πέρας τα project που ανέλαβαν με συγκροτημένο τρόπο, βασιζόμενοι στις καλύτερες πρακτικές από την έως τώρα ερευνητική εμπειρία στο πεδίο της προφορικής ιστορίας. Ως γενικοί κανόνες όσον αφορά την προετοιμασία μιας συνέντευξης αναφέρονται ενδεικτικά οι εξής: α) Ορισμός ενός/μίας συντονιστή/συντονίστριας σε κάθε ομάδα (ομάδες των 2-3 ατόμων), β) Προετοιμασία-Διάβασμα του σχετικού υλικού που ήδη υπάρχει για το κεντρικό θέμα της συνέντευξης - «Όσο περισσότερα ξέρουμε από πριν, τόσα περισσότερα μπορούμε να μάθουμε από μια συνέντευξη», γ) Διαμόρφωση εξειδικευμένου οδηγού συνέντευξης με βάση τους υπάρχοντες οδηγούς που διαθέτει η ομάδα, δ) Σύνταξη δήλωσης συναίνεσης, απαραίτητη για τη διεξαγωγή συνεντεύξεων (οι συμμετέχοντες έχουν προμηθευτεί ήδη με δηλώσεις συναίνεσης), και ε) Πρώτη επαφή με τον/την συνεντευξιαζόμενο-η. Κτίσιμο σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ μας. Όσον αφορά τη διεξαγωγή των συνεντεύξεων, συζητήθηκε με τις ομάδες η καταλληλότερη μεθοδολογία και τα στάδια που θα πρέπει να ακολουθηθούν. Στο παρόν ερευνητικό πρόγραμμα προκρίνεται τη διεξαγωγή «μεγάλων» συνεντεύξεων που αφορούν το σύνολο της ζωής του κάθε συνεντευξιαζόμενου (από την παιδική ηλικία μέχρι σήμερα), με έμφαση σε συγκεκριμένες πτυχές αλλά όχι αποκλειστικά εκεί. Σε γενικές γραμμές ενθαρρύνονται οι αναλυτικές περιγραφές χώρων, προσώπων, αντικειμένων, δραστηριοτήτων, με σκοπό να ανασυγκροτηθεί το περιβάλλον ζωής των προσφύγων δεύτερης και τρίτης γενιάς. Επιπλέον, πέραν των πραγματολογικών

πληροφοριών, το ενδιαφέρον στρέφεται στα συναισθήματα και τις απόψεις των συνεντευξιαζόμενων, τότε και τώρα, τι νιώθουν και τι πιστεύουν για την πορεία της ζωής τους. Οι περιγραφές αυτές μπορούν να ξεκλειδώσουν έναν πλούτο πληροφοριών που μόνο η προφορική ιστορία μπορεί να προσφέρει. Τέλος, με σεβασμό στον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας και τα όρια που ο ίδιος θέτει, ο ερευνητής δεν φοβάται να επιστρέψει και να επιμείνει σε σημεία που θεωρεί σημαντικά, παρά το γεγονός ότι ο/η ίδιος/ίδια θέλησε αρχικά να τα προσπεράσει γρήγορα ή, ακόμα, δεν τα ανέφερε καθόλου. Με το πέρας των συνεντεύξεων ακολουθεί μια επεξεργασία τους που αφορά τόσο την απομαγνητοφώνηση – μια διαδικασία που επίσης έχει συγκεκριμένους κανόνες – όσο και τη σύνταξη Ημερολογίου, Καρτέλας και Περίληψης της συνέντευξης. Στόχος της παραπάνω διαδικασίας είναι η συγκρότηση ενός συγκροτημένου και ομοιογενούς αρχείου, με το βλέμμα στη μελλοντική του χρήση από τους ερευνητές και κάθε ενδιαφερόμενο. Στη συνέχεια οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στη μελέτη του υλικού και της βιβλιογραφία που είχε δοθεί στους συμμετέχοντες. Εγινε μια προσπάθεια να γίνει εστιασμένη συζήτηση σχετικά με τα πρόσωπα τα οποία θα επιλεγούν για τη διεξαγωγή των πρώτων συνεντεύξεων. Ως επί το πλείστον, τα πρόσωπα αυτά είτε ανήκουν στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον των συμμετεχόντων, είτε στον χώρο εργασίας τους (π.χ. ΚΑΠΗ). Επιχειρήθηκε να συγκροτηθεί ένα πρώτο δίκτυο προσώπων και να προγραμματιστεί διεξαγωγή των πρώτων συνεντεύξεων δίνοντας προτεραιότητα στους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Μόλις τα μέλη της ομάδας πραγματοποιήσαν τις πρώτες τους συνεντεύξεις, οι συναντησεις εστίασαν στην εμπειρία, τα προβλήματα που αντιμετώπισαν και προτάθηκαν λύσεις για να αντιμετωπιστούν. Αποφασίστηκε οι συντονιστές των ομάδων να δημιουργήσουν έναν ψηφιακό χώρο για την αποθήκευση του υλικού και την αμεσότερη επικοινωνία των συμμετεχόντων. Στο πλαίσιο του προγράμματος, στις 22 Οκτωβρίου 2017 πραγματοποιήθηκε ιστορικός περίπατος με ξεναγούς την Εύη Προύσαλη και τον Νικήτα Αλιφέρη και τη συμμετοχή εκατοντάδων πολιτών (περίπου 500). Παρατίθεται το πρόγραμμα του περιπάτου: Περπατάμε στις γειτονιές της Νίκαιας Πρόγραμμα 10.30 π.μ. Σημείο εκκίνησης Κηποθέατρο Νίκαιας (Κύπρου και Προύσσης). Καλωσόρισμα. Πρώτη στάση: Βοσπόρου και Μαινεμένης. Η Νέα Κοκκινιά των προσφύγων, η εγκατάσταση και τα πρώτα σχέδια αποκατάστασης.

Δεύτερη στάση: Πέτρου Ράλλη και Γεροβάσιου Γρεβενών. Στο κέντρο του προσφυγικού συνοικισμού: Η καθημερινότητα των προσφύγων και οι διαφορετικοί τύποι εγκατάστασης. Τρίτη στάση: Πλατεία της Οσίας Ξένης. Οι πρόσφυγες της Νέας Κοκκινιάς οργανώνονται στην Αντίσταση. Τέταρτη Στάση: Μάντρα του Μπλόκου Κοκκινιάς. Στο παλιό ταπητουργείο της πόλης, στο τόπο που ταυτίστηκε με την αντίσταση και τη θυσία των κατοίκων της Νίκαιας. Πέμπτη στάση: Χαμάμ “Μικρά Ασία”. Στο Χαμάμ ζωντανεύουν οι μνήμες και οι ιστορίες των κατοίκων της πόλης. Κερατσίνι-Δραπετσώνα Η δεύτερη στάση του προγράμματος προφορικής ιστορίας πραγματοποιήθηκε στον Δήμο Κερατσινίου-Δραπετσώνας, την περίοδο 22 Μαρτίου-5 Απριλίου 2017. Η ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ ανέλαβε το σχεδιασμό, την οργάνωση και το συντονισμό των σεμιναρίων. Τα σεμινάρια πραγματοποιήθηκαν στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Αμφιάλης (αίθουσα Media Lab), Εμμ. Μπενάκη 70, Κερατσίνι. Η συνδρομή και συνεργασία των υπευθύνων και του προσωπικού της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Αμφιάλης έκανε εφικτή την υλοποιησή τους. Εισηγητές στα σεμινάρια ήταν οι: Δήμητρα Λαμπροπούλου (Λέκτορας Ιστορίας, ΕΚΠΑ), Νίκος Μπελαβίλας (Αν. Καθηγητής ΕΜΠ), Ελένη Κυραμαργιού (ερευνήτρια ΙΙΕ/ΕΙΕ). Συγκεκριμένα, το τελικό πρόγραμμα των σεμιναρίων διαμορφώθηκε ως εξής: 22 Μαρτίου 2017 Δήμητρα Λαμπροπούλου Γενικό θέμα: «Εισαγωγή στην Προφορική Ιστορία» 29 Μαρτίου 2017 Ελένη Κυραμαργιού Γενικό θέμα: «Από θύματα πρωταγωνιστές: πρόσφυγες στις γειτονιές της Δραπετσώνας και του Κερατσινίου»

5 Απριλίου 2017 Νίκος Μπελαβίλας Γενικό θέμα: «Γεωγραφία της προσφυγικής εγκατάστασης» Συνολικά, τα σεμινάρια παρακολούθησαν πάνω από 60 άτομα, στις ομάδες προφορικής ιστορίας, με βάση τις δηλώσεις συμμετοχής και και φυσικά την ενεργή συμμετοχή τους στις τρεις πρώτες συναντήσεις συμμετέχουν περίπου 20 άτομα. Με την ολοκλήρωση, λοιπόν, του εισαγωγικού κύκλου σεμιναρίων συγκροτήθηκε και στον Δήμο Κερατσινίου-Δραπετσώνας η ομάδα προφορικής ιστορίας, Οι συναντήσεις των ομάδων, οι οποίες γίνονται σε μηνιαία βάση. Η συζήτηση στις συναντήσεις της ομάδας προφορικής ιστορίας ΚερατσινίουΔραπετσώνας ήταν αντίστοιχη με την περίπτωση της Νίκαιας, καθώς επίσης και το υλικό, η βιβλιογραφία και κατευθυντήριες οδηγίες που έλαβαν οι συμμετέχοντες, εστιασμένα αυτή τη φορά στην τοπική ιστορία της περιοχής. Έχει προταθεί ένας πλούτος θεματικών που εκτείνεται από σημεία ενδιαφέροντος της πόλης, όπως λ.χ. τα σπίτια στις γραμμές του τρένου, έως σημαντικά ιστορικά γεγονότα (Η Μάχη της Ηλεκτρικής) και θέματα ειδικού ενδιαφέροντος (τα οργανοποιεία και η λαϊκή μουσική). Στο πλαίσιο του προγράμματος, την 1 Οκτωβρίου 2017 πραγματοποιήθηκε ιστορικός περίπατος στις γειτονιές της Δραπετσώνας με ξεναγούς την Ελένη Κυραμαργιού και τον Νίκο Μπελαβίλα και τη συμμετοχή εκατοντάδων πολιτών (περίπου 400). Παρατίθεται το πρόγραμμα του περιπάτου: Περπατάμε στις γειτονιές της Δραπετσώνας Πρόγραμμα 10.30 π.μ. Σημείο εκκίνησης ο σιδηροδρομικός σταθμός του ΟΣΕ (πρώην ΣΕΚ) απέναντι από τη πύλη Ε3. Καλωσόρισμα. Διασχίζουμε το γεφυράκι "των ρεμπέτηδων" και φτάνουμε στο συνοικισμό. Πρώτη στάση: Καστράκι-Ηετιώνεια Πύλη. Η Δραπετσώνα των αρχών του 20ού αιώνα. Η εγκατάσταση των πρώτων κατοίκων και η λειτουργία των πρώτων εργοστασίων. Δεύτερη στάση: Βούρλα: τα πορνεία και οι φυλακές. Οι ρεμπέτες, οι τεκέδες και τα πορνεία των Βούρλων πριν το 1940. Η φυλακή και η μεγάλη απόδραση των 27 κομμουνιστών κρατουμένων μετά τον Εμφύλιο.

Τρίτη στάση: Δημαρχείο Δραπετσώνας. Στο κέντρο του προσφυγικού συνοικισμού: προσφυγική εγκατάσταση και αυθαίρετη αυτοστέγαση. Τα προβλήματα της καθημερινότητας και η μάχη της παράγκας. Τέταρτη Στάση: Γκρεμός, οδός Καζαντζάκη. Η Δραπετσώνα των εσωτερικών μεταναστών. Πέμπτη στάση: Αποθήκες Αγροτικής Τράπεζας. Πρόσφυγες και γηγενείς, εργάτες στις βιομηχανίες της περιοχής. Πειραιάς Τελευταίο σταθμό του προγράμματος προφορικής ιστορίας αποτέλεσε ο Δήμος Πειραιά, την περίοδο 10-31 Μαΐου 2017. Η ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ ανέλαβε το σχεδιασμό, την οργάνωση και το συντονισμό των σεμιναρίων. Το πρώτο σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στις 10 Μαΐου στο δημοτικό Πολιτιστικού Κέντρου «Κώστας Κωσταράκος» και τα επόμενα 2 στον Πολυχώρο «Απόλλων» της Περιφέρειας Αττικής στα Καμίνια. Η συνδρομή και συνεργασία των υπευθύνων και του προσωπικού των δύο χώρων έκανε εφικτή την υλοποιησή τους. Εισηγητές στα σεμινάρια ήταν οι: Δήμητρα Λαμπροπούλου (Λέκτορας Ιστορίας, ΕΚΠΑ), Νίκος Μπελαβίλας (Αν. Καθηγητής ΕΜΠ), Μάνος Αυγερίδης (ερευνητής ΙΙΕ/ΕΙΕ), Ελένη Κυραμαργιού (ερευνήτρια ΙΙΕ/ΕΙΕ) και Άννα Λάμπρου (Υπ. διδ. ΕΜΠ). Παρενέβησαν επίσης με σύντομες τοποθετήσεις οι πειραιώτες δημοσιογράφοι Νότης Ανανιάδης και Σταύρος Μαλαγκονιάρης. Συγκεκριμένα, το τελικό πρόγραμμα των σεμιναρίων διαμορφώθηκε ως εξής: 10 Μαΐου 2017 Νίκος Μπελαβίλας, Ελένη Κυραμαργιού, Μάνος Αυγερίδης, Άννα Λάμπρου Γενικό θέμα: «Το ερευνητικό πρόγραμμα και η ιστοριογραφία του Πειραιά» 24 Μαΐου 2017 Δήμητρα Λαμπροπούλου Γενικό θέμα: «Εισαγωγή στην Προφορική Ιστορία» 31 Μαΐου 2017 Νίκος Μπελαβίλας Θέμα: «Γεωγραφία της προσφυγικής εγκατάστασης» Ελένη Κυραμαργιού

Θέμα: «Από θύματα πρωταγωνιστές: προσφυγική εγκατάσταση και εργασία στις γειτονιές του Πειραιά, 1922-1930» Συνολικά, τα σεμινάρια παρακολούθησαν περίπου 50 άτομα. Με την επιτυχή ολοκλήρωση του εισαγωγικού κύκλου σεμιναρίων στον Πειραιά συγκροτήθηκε η ομάδα προφορικής ιστορίας. Η πρώτη συνάντηση της ομάδας πραγματοποιήθηκε στις 21 Ιουνίου 2017 στην Αίθουσα Σεμιναρίων της Ξυλαποθήκης (34ου Συντάγματος Πεζικού και Πύλης) στον Πειραιά. Η συζήτηση στις συναντήσεις κινήθηκε σε αντίστοιχους άξονες με αυτούς που περιγράφηκαν και όσον αφορά τις περιοχές της Νίκαιας και του Κερατσινίου. Περιλάμβανε μια πρώτη γνωριμία των μελών της, καθώς και μια πρώτη συζήτηση γύρω από τον τρόπο συγκρότησης των ομάδων, την επιλογή των θεμάτων, την προετοιμασία και τη διεξαγωγή των συνεντεύξεων. Εκδηλώθηκε ενδιαφέρον για εστίαση της έρευνας σε πολλές προσφυγικές γειτονιές της πόλης όπως το Τουρκολίμανο, η Παλαιά Κοκκινιά, η Καλλίπολη κ.ά., ενώ στην επόμενη συνάντηση πραγματοποιήθηκε πιο εστιασμένη συζήτηση πάνω στις θεματικές με τις οποίες θα ασχολήθούν οι αρχικές συνεντεύξεις. Παράλληλα συζητήθηκε το ζήτημα των βιβλιογραφικών και αρχειακών αναφορών, μιας και οι συμμετέχοντες ήθελαν επιπλέον να εμβαθύνουν στις γνώσεις τους για την προσφυγική ιστορία του Πειραιά. Στο πλαίσιο της προγράμματος, και σε συνέχεια των ιστορικών περιηγήσεων που είχαν διεξαχθεί στη Δραπετσώνα και στη Νίκαια, πραγματοποιήθηκε ιστορικός περίπατος στον Δήμο Πειραιά, στις 22 Απριλίου 2018, με τίτλο «Περπατάμε στις γειτονιές του Πειραιά» και τη συνεργασία του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και της Αντιπεριφέρειας Πειραιά, καθώς και τη στήριξη του Δήμου Πειραιά. Σημείο εκκίνησης ήταν η Πλατεία Αλεξάνδρας στο Πασαλιμάνι. Η περιήγηση, με τη συμμετοχή 300 περίπου πολιτών, ξεκίνησε από τις προσφυγικές γειτονιές της πόλης που χτίστηκαν πλάι στα αρχοντικά των πρώτων κατοίκων της. Περπατήσαμε δίπλα στις κατοικίες των προσφύγων αλλά και των αστών κατοίκων του Πειραιά, και συζητήσαμε για την ιστορία της πόλης και τις ιστορίες των ανθρώπων της. Μια ιστορία που είναι ταυτισμένη με την μετανάστευση και προσφυγιά, με το εμπόριο, το λιμάνι και τη βιομηχανία. Ξεναγοί ήταν οι ιστορικοί Ευαγγελία Μπαφούνη και Ελένη Κυραμαργιού, καθώς και ο αρχιτέκτονας Νίκος Μπελαβίλας. Στον ιστορικό περίπατο συμμετείχαν εκτός από τους εκατοντάδες πολίτες, ο αντιπεριφερειάρχης Πειραιά, ο δήμαρχος Πειραιά και δημοτικοί σύμβουλοι. Η δράση είχε ευρεία δημοσιότητα στα τοπικά και εθνικά μέσα ενημέρωσης έντυπα και ψηφιακά και προβλήθηκε στο δελτίο είδήσεων της ΕΡΤ, το απόγευμα της ίδιας μέρας. Παρατίθεται το πρόγραμμα του περιπάτου:

Περπατάμε στις γειτονιές του Πειραιά Πρόγραμμα 10.30 π.μ. Σημείο εκκίνησης Πλατεία Αλεξάνδρας, στην είσοδο της Αγίας Αικατερίνης. Καλωσόρισμα. Πρώτη στάση: Συνοικία Τσίλλερ. Η συγκρότηση της πόλης του Πειραιά. Από το λιμάνι ως την Καστέλα. Η εγκατάσταση του 19ου αιώνα και τα αρχοντικά της μεγάλης αστικής τάξης με θέα το πέλαγος. Δεύτερη στάση: Ως την Έπαυλη «Καραγιώργη». Η άφιξη των προσφύγων και οι μετασχηματισμοί της πόλης. Η καθημερινότητα των προσφύγων και οι διαφορετικοί τύποι εγκατάστασης. Στην κορυφή του λόφου οι πρόσφυγες της Κρητικής Επανάστασης, στη βάση οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Τρίτη στάση: Ναυτικός (πρώην Βασιλικός) Όμιλος Ελλάδος. Η συνύπαρξη γηγενών και προσφύγων και η διαμόρφωση της σύγχρονης πόλης του Πειραιά. Ένας αρχιτέκτονας που έκτιζε βασιλικά περίπτερα και προσφυγικούς οικισμούς. Τέταρτη Στάση: Προσφυγικός συνοικισμός Τουρκολίμανου. Ένας από τους ελάχιστους οικισμούς οργανωμένης προσφυγικής δόμησης νότια των γραμμών του ΗΣΑΠ. Ανοιχτή συζήτηση – παρουσίαση των πρώτων ευρημάτων του ερευνητικού προγράμματος. Σύνοψη Η συμμετοχή και το ενδιαφέρον των κατοίκων της Νίκαιας, του Αγίου Ιωάννη Ρέντη, της Δραπετσώνας, του Κερατσινίου και του Πειραιά ξεπέρασαν τις αρχικές προσδοκίες της ερευνητικής ομάδας. Κατά τη διάρκεια των τριών κύκλων των σεμιναρίων προφορικής ιστορίας δημιουργήθηκε ένα πολύ γόνιμο περιβάλλον διαλόγου και ανταλλαγής ιστορικών στοιχείων και πληροφοριών, όπου οι συμμετέχοντες βομβάρδιζαν με ερωτήσεις και διευκρινιστικές απορίες τους ομιλητές αλλά κυρίως ήταν οι ίδιοι ιδιαίτερα θετικοί και ανοιχτοί να μοιραστούν τις γνώσεις τους και τις αναμνήσεις του από τις ιστορίες που είχαν ακούσει από τις οικογένειές τους ή τους γειτονές τους. Η ανταπόκριση αυτή αποτυπώθηκε και στη συμμετοχή στις ομάδες που συγκροτήθηκαν αλλά και στην διάθεση και την αφοσίωση που επέδειξαν. Όλο αυτό το διάστημα η ερευνητική ομάδα του ΕΙΕ είναι σε διαρκή επικοινωνία με τους συμμετέχοντες στα σεμινάρια, τους προτείνει βιβλιογραφία και αρχειακές ή

δευτερογενείς πηγές που χρειάζεται να μελετήσουν ώστε να είναι προετοιμασμένοι για τις συνεντεύξεις τους και οργανώνει με τον καθένα και την καθεμία ξεχωριστά τον οδηγό της συνέντευξης που θα ακολουθήσουν. Το ενδιαφέρον αυτό των συμμετεχόντων ξεπεράσε τις αρχικές προσδοκίες αλλά και τον αρχικό σχεδιασμό της ομάδας. Δράσεις με σχολεία των Δήμων Το ερευνητικό πρόγραμμα και οι δράσεις του έχουν διαδοθεί στα σχολεία των δήμων της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά και αρκετοί εκπαιδευτικοί και των δύο βαθμίδων έχουν ζητήσει τη συνδρομή της ερευνητικής ομάδας για τον εντοπισμό και τη συγκέντρωση τεκμηριωτικού υλικού στο πλαίσιο των μαθημάτων που πραγματοποιούν αλλά κυρίως έχουν διερευνήσει την δυνατότητα να πραγματοποιηθούν ιστορικές περιηγήσεις στους μαθητές τους. Πραγματοποιήθηκαν 10 περιηγήσεις σε Δραπετσώνα, Νίκαια και Πειραιά Στη πραγματικότητα πρόκειται για υπαίθρια μαθήματα-ξεναγήσεις στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το σχολείο, ενώ έχει προηγηθεί η παρουσίαση οπτικού και αρχειακού υλικού υλικού εντός της τάξης. Στην ξενάγηση, οι μαθητές συνοδεύονται από τους δασκάλους και τους καθηγητές τους.

2.3. Χωρική τεκμηρίωση προσφυγικών συγκροτημάτων, ιδιωτικών και δημόσιων χώρων που σχετίζονται με την προσφυγική εγκατάσταση και μνήμη του κάθε δήμου Στόχος της δράσης «Χωρική τεκμηρίωση προσφυγικών συγκροτημάτων» αποτελεί η συγκρότηση του Άτλαντα των προσφυγικών οικισμών των Δήμων Πειραιά, Κερατσινίου-Δραπετσώνας, Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Κορυδαλλού και Περάματος. Ο Άτλαντας περιλαμβάνει σύντομο ιστορικό, πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά σχέδια, καθώς και φωτογραφικό ή άλλο εποπτικό υλικό για κάθε έναν από τους οικισμούς. Η ολοκλήρωση του Άτλαντα θα επιτρέψει τον εντοπισμό χώρων και μνημείων ιστορικής ταυτότητας στις γειτονιές των δήμων, την ανάδειξή τους μέσω κειμένων σήμανσης που θα γραφτούν, καθώς και τη δημιουργία δικτύου διαδρομών ιστορικής γνώσης που θα επιτρέψουν την ένταξή τους στην καθημερινότητα των πολιτών. Ο Άτλαντας -ως τελικό συνολικό παραγόμενο υλικό- συνθέτει τα χωρικά δεδομένα με την αρχειακή και βιβλιογραφική έρευνα. Κάθε οικισμός αποκτά την «ταυτότητά» του, βάσει της καρτέλας του, όπου συνοπτικά παρουσιάζονται τα στοιχεία για την ιστορία και τη συγκρότησή του, πολεοδομικά και αρχιτεκτονικά σχέδια και αποτυπώσεις του αρχικού πυρήνα και των ιχνών που παραμένουν μέχρι σήμερα, φωτογραφικό και άλλο εποπτικό υλικό. Στόχος είναι το υλικό να αποκτήσει και διαδραστική διαδικτυακή μορφή, με στόχο την ενημέρωση και εξοικείωση των κατοίκων με την ιστορία της γειτονιάς τους.

Κύριο χαρακτηριστικό της δουλειάς της ερευνητικής ομάδας είναι η συμπληρωματικότητα και η ανατροφοδότηση με υλικό και στοιχεία μεταξύ των επιμέρους θεματικών δράσεων. Για την προετοιμασία και δημιουργία του Άτλαντα, η εργασία επικεντρώθηκε στους παρακάτω θεματικούς τομείς: Βιβλιογραφική και αρχειακή έρευνα Η έρευνα σε αρχεία και βιβλιογραφικές πηγές, με έμφαση σε πηγές με κοινωνικά, οικονομικά και χωρικά δεδομένα, έχει ως στόχο την τεκμηρίωση της ιστορίας και της εξέλιξης του κάθε οικισμού. Κατά τη διάρκεια της έρευνας, δημιουργήθηκε κατάλογος βιβλιογραφίας για το σύνολο των δήμων του ευρύτερου Πειραιά. Στη συνέχεια, η ερευνητική ομάδα εστίασε σε αρχεία και πηγές για τους οικισμούς όλων των δήμων, με στόχο και τη δημιουργία των καρτελών των αντίστοιχων οικισμών. Για την περιοχή της Δραπετσώνας, αντλήθηκε υλικό από το Δημοτικό Αρχείο Δραπετσώνας, από την βιβλιογραφία, από τον τύπο της εποχής και από προηγούμενα ερευνητικά προγράμματα που έχει εκπονήσει το ΙΙΕ/ΕΙΕ για τον συνοικισμό της Δραπετσώνας την περίοδο του Μεσοπολέμου. Για την περιοχή της Νίκαιας, αντλήθηκε υλικό κυρίως από το αρχείο του Γιώργου Βεράνη, σημαντικού συλλέκτη και ερευνητή της τοπικής ιστορίας της Νίκαιας. Η ερευνητική ομάδα πραγματοποίησε τρεις επισκέψεις στο αρχείο του, προκειμένου να εξοικειωθεί με το διαθέσιμο υλικό και να καταγράψει τα τεκμήρια που αφορούν τη χωρική και ιστορική εξέλιξη της Νίκαιας. Αναλυτικά, στο αρχείο του Γιώργου Βεράνη υπάρχει το παρακάτω υλικό: Αεροφωτογραφίες Δήμου Νίκαιας: 1929, 1935, 1937, 1979 Αναμνηστικόν Προσφυγικόν Ημερολόγιον, 1925 Βιοτεχνίες - Βιομηχανίες: σχέδια και φωτογραφίες για Βιβεχρωμ, Δηλαβέρης, Καλαποδοποϊία Ι. Ποιητίδη, Ταπητουργία, Χαλυβδοφύλλων Σωματεία και οργανώσεις Δήμου Νίκαιας La Grece, I.N.S.E.E., 1952 Φωτογραφίες γειτονιών Δήμου Νικαιας Χάρτες Δήμου Νίκαιας: 1879, 1882, 1912, 1927, 1931, 1956 Χάρτες EAΠ Χάρτης Αθηνών 1964-1965, Ελληνική Χαρτογραφία - Κική Διαμαντοπούλου Χάρτης γειτονιών Δήμου Νίκαιας, επεξεργασίας Γιώργου Βεράνη Για την περιοχή του Αγ. Ιωάννη Ρέντη, αντλήθηκε υλικό από την βιβλιογραφία, καθώς και από επαφές με κατοίκους των προσφυγικών συνοικισμών Απόλλωνα και Κεντρικής Πλατείας. Επίσης επιχειρήθηκε αναζήτηση υλικού στο αρχείο της δημοτικής βιβλιοθήκης, η οποία δεν απέδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Για την περιοχή του Κερατσινίου, αντλήθηκε υλικό από την βιβλιογραφία, το Δημοτικό Αρχείο, το Αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής και από τις συνεντεύξεις που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της δράσης της προφορικής ιστορίας. Για την περιοχή του Πειραιά, αντλήθηκε υλικό από την βιβλιογραφία, το Δημοτικό Αρχείο, το Αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής Για την περιοχή του Κορυδαλλού, ο εντοπισμός βιβλιογραφίας και αρχειακού υλικού στάθηκε σχεδόν αδύνατος με αποτέλεσμα η καρτέλα του οικισμού να παρουσιάζει ελλείψεις. Για την περιοχή του Περάματος, αντλήθηκε υλικό από την βιβλιογραφία, το Αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής, αντιμετωπίζοντας όμως και σε αυτή την περίπτωση ελλείψεις και προβλήματα. Δημιουργία καρτέλας-μητρώου προσφυγικού οικισμού Για κάθε προσφυγικό οικισμό δημιουργείται μια ξεχωριστή καρτέλα, με στόχο να αποτελέσει την συνοπτική ταυτότητά του. Η καρτέλα-«ταυτότητα» περιλαμβάνει πληροφορίες για τη συγκρότηση και την εξέλιξη του κάθε οικισμού, καθώς και τα πληθυσμιακά και κοινωνικό-οικονομικά δεδομένα του. Το υλικό συγκροτείται από φωτογραφίες, χαρτογραφικές αποτυπώσεις, απογραφικά δεδομένα, αλλά και μαρτυρίες των κατοίκων, αρχειακά και βιβλιογραφικά τεκμήρια. Στη συνέχεια του τεύχους αυτού παρατίθενται αναλυτικά οι καρτέλες των περιοχών Δραπετσώνας, Νίκαιας, Αγ. Ιωάννη Ρέντη, Κερατσινίου, Πειραιά, Κορυδαλλού και Περάματος που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος. Οι καρτέλες αυτές επιχειρούν να αποτυπώσουν το σύνολο της έρευνας που πραγματοποιήθηκε και να αποδώσουν μια συνολική και αναλυτική εικόνα για τις περιοχές. Χαρτογραφική αποτύπωση προσφυγικών οικισμών Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, στον ευρύτερο Πειραιά κατασκευάστηκαν 3 μεγάλοι και 16 μεσαίου και μικρού μεγέθους προσφυγικοί οικισμοί. Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος επιχειρείται να εντοπιστούν και να αποτυπωθούν και οι μικρότερες οικιστικές μονάδες που μέχρι στιγμής παραμένουν άγνωστες. Οι οικισμοί στέγασαν το μεγαλύτερο τμήμα των 102.000 προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην πόλη αμέσως μετά το 1922. Οι οικισμοί απλώνονται στην έκταση των πέντε σημερινών δήμων της Αντιπεριφέρειας Πειραιά, με διαφορετικά χαρακτηριστικά και πληθυσμιακή πυκνότητα στον κάθε ένα.

Κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος, η διαδικασία χαρτογράφησης και αντιστοίχισής τους πέρασε τα ακόλουθα στάδια. •

Χαρτογράφηση στο σύγχρονο υπόβαθρο της πόλης.

Η χαρτογράφηση των οικισμών στη σύγχρονη πόλη πληροί δύο στόχους: καταρχήν, την απεικόνιση του αρχικού πυρήνα πάνω στην σύγχρονη πόλη και, αφετέρου, την εύρεση των ιχνών και των κτισμάτων του αρχικού πυρήνα που παραμένουν έως σήμερα. Καθόλη τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος, πραγματοποιήθηκε αναζήτηση υλικών και στοιχείων για την αρχική φάση συγκρότησης των οικισμών (δεκαετία 1930) και τον χωρικό προσδιορισμό των πυρήνων τους. •

Ψηφιοποίηση αρχειακών χαρτών και σχεδίων των οικισμών.

Στο Αρχείο του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ εντοπίστηκαν σχέδια, χάρτες και διαγράμματα για τους προσφυγικούς οικισμούς. Αυτά ψηφιοποιήθηκαν, με στόχο τη δημιουργία του αρχείου της εξέλιξης κάθε οικισμού. Τα ψηφιοποιημένα τμήματα των σχεδίων εντάσσονται στο ενιαίο χαρτογραφικό υπόβαθρο των προσφυγικών οικισμών, όπως αυτό περιγράφεται στη συνέχεια. Αναλυτικά, εντοπίστηκαν, οργανώθηκαν και ψηφιοποιήθηκαν τα παρακάτω σχέδια και χάρτες: Διάγραμμα οικισμού Ανάστασης Β’ (1937) Διάγραμμα οικισμού Ανάστασης Δ’ (1940) Διάγραμμα ξύλινων παραπηγμάτων περιοχής Αναστάσεως (1959) Διάγραμμα οικισμού Ταμπούρια Α’ (1940) Διάγραμμα οικισμού Ταμπούρια Β’ (1940) Διάγραμμα πειραματικού οικισμού Κερατσινίου Α’ (1965) Διάγραμμα πειραματικού οικισμού Κερατσινίου Β’ (1965) Διάγραμμα πειραματικού οικισμού Κερατσινίου Γ’ (1965) Διάγραμμα πειραματικού οικισμού Κερατσινίου Δ’ (1965) Διάταγμα κτηματογράφησης Νέας Κοκκινιάς (1934) Κτηματολογικό διάγραμμα πολυκατοικιών Δραπετσώνας (1972) Διάγραμμα παραπηγμάτων Δραπετσώνας A’ (1959) Διάγραμμα παραπηγμάτων Δραπετσώνας Β’ (1959) Διάγραμμα παραπηγμάτων Δραπετσώνας Γ’ (1959) Διάγραμμα παραπηγμάτων Δραπετσώνας Τσιμεντάδικου (1959) Κτηματολογικό διάγραμμα Νέας Κοκκινιάς (1931) (6 χάρτες)

Σχέδιο ρυμοτομίας Δραπετσώνας (1932) Διάγραμμα νέων πολυκατοικιών επί της Λ. Πέτρου Ράλλη (1986) Συγκρότημα Δραπετσώνας, τύπος κατοικίας 2Μ 301 Συγκρότημα Δραπετσώνας, συγκρότημα 2 4όροφων πολυκατοικιών και 23 καταστημάτων Συγκρότημα Δραπετσώνας, τύπος κατοικίας 308-405 (κατόψεις, όψη) Συγκρότημα Δραπετσώνας, τύπος κατοικίας 207 Συγκρότημα Δραπετσώνας, τύπος κατοικίας 407 Στο ψηφιακό αρχείο του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος σώζονται επίσης δύο φάκελοι με πλούσια φωτογραφική αποτύπωση του 1976 από τον καθηγητή ΕΜΠ Γιώργο Γιαννίτσαρη του συνοικισμού Αγίων Αναργύρων Παλαιάς Κοκκινιάς και του 1975 των προσφυγικών της Κοκκινιάς από τον καθηγητή ΕΜΠ Ηλία Ζαχαρόπουλο. Folder: Palaia_Kokkinia_Prosfygika_Giorgos_Giannitsaris_1976 Folder: Νιkaia_Prosfygika_Elias_Zaxaropoulos_1975 Ακόμη, η αναζήτηση αρχειακών χαρτών και σχεδίων για τους προσφυγικούς οικισμούς εστίασε στο αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής. Το υλικό αυτό ψηφιοποιήθηκε, με στόχο τη δημιουργία του αρχείου της εξέλιξης κάθε οικισμού. Τα ψηφιοποιημένα τμήματα των σχεδίων εντάσσονται στο ενιαίο χαρτογραφικό υπόβαθρο των προσφυγικών οικισμών. Αναλυτικά, εντοπίστηκαν, οργανώθηκαν και ψηφιοποιήθηκαν τα παρακάτω σχέδια και χάρτες: Διάγραμμα Αμφιάλης - Μυριοφύτου (1959) Διάγραμμα συνοικισμού Αναλήψης Πειραιά (1955) Διάγραμμα συνοικισμού Ανάστασης Α’ (1931) Διάγραμμα συνοικισμού Ανάστασης Β’ (1933) Διάγραμμα συνοικισμού Ανάστασης Γ’ Κερατσινίου (1934) Διάγραμμα πολυκατοικιών συνοικισμού Καππαδοκίας Δραπετσώνας (1937) Διάγραμμα κρατικού συνοικισμού Δραπετσώνας (1933) Διάγραμμα έκτασης απαλλοτρίωσης, θέση Μάνδρα Παυλάκη Δραπετσώνας (1933) Κτηματολογικό Διάγραμμα Μάνδρας Κομνηνού Δραπετσώνας (1962) Διάγραμμα οικισμού Άσπρα Χώματα Διάγραμμα γερμανικού συνοικισμού παραπηγμάτων Νέας Κοκκινιάς (1934) Διάγραμμα οικισμού Καραβά (1951)

Διάγραμμα συνοικισμού Καραβά Α’ (1938) Διάγραμμα συνοικισμών Καραβά Δ’ (1960) Διάγραμμα συνοικισμού Κορυδαλλού (1932) Διάγραμμα κτηματογράφησης Ν. Κοκκινιάς, τομέας Χ (1931) Διάγραμμα κτηματογράφησης Ν. Κοκκινιάς, τομέας VI (1931) Διάγραμμα κτηματογράφησης Ν. Κοκκινιάς, τομέας V (1931) Κτηματολογικό διάγραμμα οικισμού Δραπετσώνας (1972) Τοπογραφικό διάγραμμα προσφυγικών πολυκατοικιών Δραπετσώνας Τοπογραφικό διάγραμμα Κορυδαλλού (1960) Τοπογραφικό διάγραμμα Κορυδαλλού (1956) Τοπογραφικό διάγραμμα Κορυδαλλού (1934) Τοπογραφικό διάγραμμα Σούδας (1932) Διάγραμμα Νέου Ικονίου Πειραιά (1942) Διάγραμμα συνοικισμού Νέας Καλλίπολης Πειραιά (1969) Διάγραμμα συνοικισμού Χατζηκυριακείου (1949) Διάγραμμα Περάματος (1960) Επιπλέον, μέσω της βιβλιογραφικής έρευνας εντοπίστηκαν κτηματολογικά διαγράμματα, τοπογραφικά σχέδια οικισμών και σχέδια κατόψεων-όψεων οικισμών. Το υλικό αυτό αποδελτιώθηκε και ψηφιοποιήθηκε. Αναλυτικά: Στο βιβλίο Ι. Βασιλείου, Η λαϊκή κατοικία, Αθήνα, 1944, εντοπίστηκε η τυπολογία των προσφυγικών πολυκατοικιών του Κορυδαλλού (1934-1935), καθώς και τυπολογίες προσφυγικών πολυκατοικιών του Υπ. Πρόνοιας (1934-1937, 1938-1940). Από το βιβλίο Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, Άγιος Ιωάννης Ρέντη, η ιστορική και πολεοδομική του εξέλιξη, εκδ. Δήμου Αγ. Ιωάννη Ρέντη, Αθήνα εντοπίστηκαν αεροφωτογραφίες και σχέδια για τους οικισμούς της περιοχής του Αγ. Ιωάννη Ρέντη. Στο επιστημονικό περιοδικό Αρχιτεκτονικά Θέματα τ. 12/1978 εντοπίστηκαν κείμενα, σχέδια και φωτογραφίες για τις πολυκατοικίες Δραπετσώνας (Νέας Καππαδοκίας), Αγίων Αναργύρων και Αγ. Ιωάννη Ρέντη. Τέλος, αξιοποιήθηκε το σημαντικό υλικό αρχειακών χαρτών και σχεδίων για τους οικισμούς της Νίκαιας που διαθέτει στο αρχείο του ο Κοκκινιώτης Γ. Βεράνης. Συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν αεροφωτογραφίες της ευρύτερης περιοχής της Νίκαιας του 1927. Οι αεροφωτογραφίες επεξεργάστηκαν ψηφιακά και ενοποιήθηκαν,

επεξεργάστηκαν δε κατάλληλα ώστε να είναι συμβατές με το ενιαίο ψηφιακό υπόβαθρο. Ακόμη εντοπίστηκαν τα κτηματολογικά φύλλα της κεντρικής περιοχής της Νίκαιας της ΕΑΠ του 1931 (13 φύλλα, κλίμακα 1:500) καθώς και τα κτηματολογικά φύλλα της ευρύτερης περιοχής της Νίκαιας της ΕΑΠ του 1931 (4 φύλλα, κλίμακα 1:500). Τα αρχεία αυτά επεξεργάστηκαν ψηφιακά και ενοποιήθηκαν. Η αντιστοίχησή τους με το ψηφιακό υπόβαθρο αποδεικνύεται ιδιαίτερα πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία. Η ερευνητική ομάδα κατέληξε στο να προχωρήσει αυτή τη διαδικασία μόνο για τις αεροφωτογραφίες του 1927, και όχι για το υλικό της ΕΑΠ. •

Δημιουργία χαρτογραφικού υποβάθρου για τους προσφυγικούς οικισμούς.

Η δημιουργία ενιαίου ψηφιακού υποβάθρου για τους προσφυγικούς οικισμούς, και η δυνατότητα παρακολούθησης της εξέλιξής τους στο χρόνο, αποτέλεσε από τα κύρια πεδία ενασχόλησης της ερευνητικής ομάδας καθόλη τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος. Βρίσκεται σε εξέλιξη η δημιουργία του «thick map», δηλαδή ενός συνόλου επάλληλων χαρτών που θα απεικονίζουν την εξέλιξη του Πειραιά, αρχικά, και τη δημιουργία και εξέλιξη των προσφυγικών οικισμών στη συνέχεια. Κατά τη διαδικασία ψηφιοποίησης των χαρτών και της αντιστοίχισής τους με το σύγχρονο ψηφιακό υπόβαθρο προέκυψαν προβλήματα και δυσκολίες. Ο κάθε χάρτης επιμέρους χάρτης έχει συναχθεί σε διαφορετική χρονική στιγμή, με διαφορετικό γεωγραφικό σύστημα αναφοράς και διαφορετική ακρίβεια σχεδίασης. Αυτό καθιστά πολύ δύσκολη, έως ανέφικτη, την αντιστοίχιση των χαρτών μεταξύ τους, χωρίς σημαντικές απώλειες στην ακρίβεια των εικονιζομένων στοιχείων. Μετά από επιμέρους επεξεργασίες και δοκιμές, η ερευνητική ομάδα κατέληξε στην απόφαση να δημιουργήσει εξ αρχής το ενιαίο ψηφιακό υπόβαθρο του ευρύτερου Πειραιά. Η επεξεργασία στηρίζεται στα στοιχεία του χάρτη του 1927 της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, όπως και στους παλαιότερους χάρτες (Αγγελόπουλος 1852, Kaupert 1875/6, Κασδονής 1896), σε Α/Φ του Στρατού και του ΥΠΕΧΩΔΕ αλλά αυτά θα επεξεργαστούν κατάλληλα για να αντιστοιχηθούν πάνω στο σύγχρονο υπόβαθρο της πόλης. Η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη, έχοντας ολοκληρώσει τους Δήμους Πειραιά και Δραπετσώνας, και συμπληρώνεται με τους υπόλοιπους δήμους της περιοχής μελέτης. Ήδη, τμήμα του αρχειακού υλικού της Δραπετσώνας που έχει ψηφιοποιηθεί, έχει ενταχθεί στο ενιαίο ψηφιακό υπόβαθρο. Επόμενος στόχος, πέρα από την ολοκλήρωση του χάρτη του τέλους της δεκαετίας 1920, είναι η δημιουργία του αντίστοιχου χάρτη για την μεταπολεμική περίοδο (μέσα δεκαετίας 1940) με τη χρήση των δύο χαρτών του 1944 (British Army) και 1948 (Υπουργείον Ανοικοδομήσεως). Ακόμη, στο αρχειακό υλικό του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ εντοπίστηκαν οι παρακάτω ιστορικοί/αρχειακοί χάρτες που απεικονίζουν σημαντικές στιγμές της ανάπτυξης του ευρύτερου Πειραιά από τη γέννηση της πόλης μέχρι την

έλευση των προσφύγων. Οι χάρτες αυτοί ψηφιοποιήθηκαν και βρίσκονται σε διαδικασία αντιστοίχησης με το ενιαίο ψηφιακό υπόβαθρο. • 1840, χάρτης του λιμανιού του Πειραιά από το αγγλικό Ναυαρχείο (British Admiralty) • 1850, χάρτης του Πειραιά από τους σπουδαστές της στρατιωτικής σχολής Ευελπίδων • (1875/76) 1881, χάρτης του J.A. Kaupert «Die Halbinsel Peiraieus» • 1896, χάρτης του Πειραιά, εκδότης Γ. Κασδονής • 1927, χάρτης της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού •

Αποτυπώσεις της σημερινής κατάστασης των οικισμών.

Μέσω της βιβλιογραφικής έρευνας και της αναζήτησης αρχειακών χαρτών και σχεδίων των οικισμών που πραγματοποιήθηκε καθόλη τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος, η ερευνητική ομάδα εντόπισε σχέδια αποτυπώσεων για αριθμό προσφυγικών οικισμών, σε κατάλληλες κλίμακες που επιτρέπουν την ψηφιοποίησή τους και την αντιστοίχιση με την σημερινή κατάσταση των οικισμών. Τα σχέδια ψηφιοποιήθηκαν. Στη συνέχεια, κατά την τελευταία φάση του ερευνητικού προγράμματος, πραγματοποιήθηκε η αρχιτεκτονική και πολεοδομική αποτύπωση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών τύπων προσφυγικών κατοικιών. Αναλυτικά, αποτυπώθηκαν κατοικίες στην Νέα Κοκκινιά, Παλαιά Κοκκινιά και Απόλλωνα Καμινίων. Η ολοκλήρωση της βιβλιογραφικής και αρχειακής έρευνας, παράλληλα με τις αποτυπώσεις χαρακτηριστικών τύπων προσφυγικής στέγασης επιτρέπει τον πληρέστερο εντοπισμό των σημερινών ιχνών των οικισμών και αντιστοίχησής τους με την αρχική τους μορφή. •

Κατασκευή διαδραστικού χάρτη (Web Mapping Application).

Αρχικός στόχος του «Άτλαντα» ήταν και η δυνατότητα διαδικτυακής ανάρτησής του σε διαδραστική μορφή, για την ενημέρωση και εξοικείωση των κατοίκων με την ιστορία της γειτονιάς τους. Ωστόσο, λόγω τεχνικών δυσκολιών, η ερευνητική ομάδα κατέληξε στην απόφαση να να μην κατασκευαστεί ο διαδραστικός χάρτης την παρούσα στιγμή. Για τη συμβολή τους στις ψηφιοποιήσεις σχεδίων και χαρτών, και τις αποτυπώσεις τύπων κατοικιών, η ερευνητική ομάδα ευχαριστεί για την εθελοντική συνδρομή τους, τους αρχιτέκτονες μηχ ΕΜΠ Γιώργο Παπαματθαιάκη και Ευγένιο Γιαλιά, όπως και τους/τις φοιτητές/τριες της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ Όλγα Θωμοπουλου, Βαλέριαν Αντώνη Πορτοκάλη, Όλγα Σταθογιαννάκη, Ξένια Στούμπου, Έβιλυ Στρόδα, Φελίσια Ταστάνη, Όλγα Ψαρρή.

3. Κατάλογοι αρχείων Στην παρούσα ενότητα περιλαμβάνονται οι κατάλογοι αρχείων που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος, στο πλαίσιο της δράσης «Εντοπισμός και καταγραφή αρχειακού υλικού». 3.1. Κατάλογος του αρχείου των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής (Συντάκτες: Μάνος Αυγερίδης-Ελένη Κυραμαργιού-Χρήστος Χρυσανθόπουλος) Αρχείο Προσφυγικής Εγκατάστασης – Περιφέρεια Αττικής Μητρώα – Ευρετήρια – Εκτιμητικοί και Κτηματολογικοί Πίνακες – Διαγράμματα Κατάλογος 1. ΠΕΙΡΑΙΑΣ 1.1 Πειραιάς (Δήμος) 1.1.1 Συνοικισμός Αγ. Αναργύρων Δελτία Απογραφής – Προσφυγικός και Εξωραϊστικός Σύλλογος Πολυκατοικιών και Πέριξ των Αγίων Αναργύρων Π. Κοκκινιάς, Πειραιεύς, 1960. «Α΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 11, Οικογένειες εις Πλυντήρια 2, Συστεγαζόμενες 6» «Β΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 8, Οικογένειες εις Πλυντήρια 1, Συστεγαζόμενες 2» «Γ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 8, Οικογένειες εις Πλυντήρια 2, Συστεγαζόμενες 3» «Δ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 6, Οικογένειες εις Πλυντήρια 1» «Ε΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 8, Οικογένειες εις Πλυντήρια 2, Συστεγαζόμενες 3» «Ζ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 8, Οικογένειες εις Πλυντήρια 2, Συστεγαζόμενες 2» «Η΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 6, Οικογένειες εις Πλυντήρια 1»

«Θ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 11, Οικογένειες εις Πλυντήρια 2, Συστεγαζόμενες 5» «Ι΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 9, Οικογένειες εις Πλυντήρια 2, Συστεγαζόμενες 2» «Κ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 7, Οικογένειες εις Πλυντήρια 1, Συστεγαζόμενες 2» «Λ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 7, Οικογένειες εις Πλυντήρια 2, Συστεγαζόμενες 1» «Μ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 7, Οικογένειες εις Πλυντήρια 2, Συστεγαζόμενες 1» «Ν΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 11, Οικογένειες εις Πλυντήρια 1, Συστεγαζόμενες 2» «Ξ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 21, Οικογένειες εις Πλυντήρια 5, Συστεγαζόμενες 7» «Ο΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 8, Οικογένειες εις Πλυντήρια 1, Συστεγαζόμενες 2» «Π΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 9, Οικογένειες εις Πλυντήρια 1, Συστεγαζόμενες 3» «Ρ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 10, Οικογένειες εις Πλυντήρια 1, Συστεγαζόμενες 4» «Σ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 7, Οικογένειες εις Πλυντήρια 1, Συστεγαζόμενες 1» «Τ΄ Πολυκατοικία – Οικογένειες εις Διαμερίσματα 8, Οικογένειες εις Πλυντήρια 1, Συστεγαζόμενοι 2» «Συνοικισμός Αγ. Αναργύρων: Φάκελος των αυθαιρέτων κτισμάτων ανεγερθέντων έξωθι των Α-Τ πολυκατοικιών – Υπουργείο Κοινωνικής Προνοίας» Αλληλογραφία υπηρεσιών του Υπουργείο Κοινωνικής Προνοίας σχετικά με κατεδαφίσεις αυθαίρετων κτισμάτων (μικροκτίσματα, ορνιθώνες, περιφράξεις κ.ά.) περίξ των πολυκατοικιών του Αγ. Αναργύρων, 1961-1962. Καταστάσεις οικογενειών διαμενουσών σε πλυντήρια και υπόστεγα σε συνοικισμούς του Πειραιά, 28/2/1963. Φάκελος που περιέχεις τις εξής καταστάσεις: - «Κατάστασις εμφαίνουσα τας διαμενούσας οικογενείας εις τα Πλυντήρια και υπόστεγα των υπό στοιχεία Α έως Τ Πολυκατοικιών του Συνοικισμού Αγίων Αναργύρων Πειραιώς»

- «Κατάστασις εμφαίνουσα τας διαμενούσας οικογενείας εις τα Πλυντήρια των Πολυκατοικιών του Συνοικισμού Κορυδαλλού-Πειραιώς» - «Κατάστασις εμφαίνουσα τας διαμενούσας οικογενείας εις τα Πλυντήρια των Πολυκατοικιών των Συνοικισμών Αγίου Ιωάννου Ρέντη Β΄, Καππαδοκίας, Αναλήψεως και Ταμπουρίων» «Συνοικισμός Αγίων Αναργύρων Πειραιώς, Πολυκατοικίαι Παλαιαί Α-Τ, Στοιχεία τρόπου καταλήψεως των πολυκατοικιών» Φάκελος με εσωτερική αλληλογραφία του Υπουργείου Κοινωνικής Προνοίας (ΚΚΠ Πειραιώς προς Δ5 Διεύθυνση Αποκατάστασης Προσφύγων, Τμήμα Α΄, Γραφείο 1ο), 1964-1965. Έγγραφα, σημειώσεις και καταγραφές σχετικά με τον Συνοικισμό των Αγίων Αναργύρων. Σπαράγματα, χ.χ. 1.1.2 Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος (σύνορα Νίκαιας-Πειραιά) Χειρόγραφο αυτοσχέδιο ευρετήριο των δικαιούχων παραχωρητηρίων στις διπλοκατοικίες της περιοχής του Αγίου Ιωάννη Χρυσόστομου. 1.1.3 Αγιά Σοφιά Χειρόγραφο αυτοσχέδιο ευρετήριο των δικαιούχων παραχωρητηρίων στις δύο τριώροφες πολυκατοικίες της Αγιάς Σοφιάς στον Πειραιά που βρίσκονται στο οικοδομικό τετράγωνο των οδών Παλαμηδίου-Αγίου Όρους-Αιγάλεω και Δερβενακίων. Καθώς και αντίγραφα των παραχωρητηρίων που εκδόθηκαν το 1970. 1.1.4 Αγιά Σωτήρα «Κτηματολογικός και εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αγιάς Σωτείρας εις την περιοχήν Παλαιά Κοκκινιά» Ο αστικός προσφυγικός συνοικισμός της Αγιάς Σωτείρας στην περιοχή της Παλαιάς Κοκκινιάς περιλαμβάνει 40 κατοικίες εργολαβίας του Αθ. Σκαγιάννη (πληρεξούσιος Παν. Σαρρής). Η απόφαση απαλλοτρίωσης είναι η 45892/1932 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ48/24.5.1932. Το διάγραμμα του συνοικισμού είναι το υπαρ. 2606 του μηχανικού Στ. Παππά από 7.3.1940. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες:

αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν ακόμη 5 έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας της περιόδου 1939-1940, που σχετίζονται με τις διαδικασίες εκτίμησης της αξίας των ακινήτων του συνοικισμού από την ειδική επιτροπή Διαστάσεις: 28x19 1.1.5 Άγιος Φανούριος (σύνορα Νίκαιας-Πειραιά) Χειρόγραφο αυτοσχέδιο ευρετήριο των δικαιούχων παραχωρητηρίων στις διπλοκατοικίες της περιοχής του Αγίου Φανουρίου. 1.1.6 Συνοικισμός «Απόλλων» «Κτηματογράφησις Προσφυγικού Συνοικισμού Απόλλωνος - Υπουργείον Προνοίας και Δημοσίας Αντιλήψεως» Διάγραμμα υπ. αρ. 62 της 1/9/1930 (Έγκριση υπουργού 14/8/1933). Σημ.: Αναγράφεται και ο αριθμός 14. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ Απόλλωνος Α΄, Β΄ - Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Εκτιμητική Επιτροπή» Χαρτόδετος Πίνακας 15 σελίδων με 10 στήλες (α/α, αριθ. κατοικίας, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου, τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθ. αποφάσεως παραχωρήσεως και παρατηρήσεις). Περίοδος αναφοράς 1933-1967. Διαστάσεις: 30x20 Σημ.: Στην αρχή υπάρχει οδηγός σχετικά με την αρίθμηση των κατοικιών (μονοκατοικιών, διπλοκατοικιών και τετρακατοικιών), τις ζώνες (Α, Β, Γ) και την αντιστοιχία τους με τα διαγράμματα 62, 234, 42 και 2898. Το βιβλίο περιλαμβάνεται σε φάκελο με συγκεντρωμένο υλικό σχετικά με ατομική υπόθεση του Αγαμέμνωνα Μολιού και της Ειρήνης χήρας Ιωάννου Μολιού. Ο φάκελος περιλαμβάνει επίσης καταστάσεις διαμενόντων οικογενειών στον Συνοικισμό Απόλλωνα, δικαιούχων οικημάτων, κληροδοτών οικημάτων, καθώς και εξερχόμενη αλληλογραφία τμημάτων του Υπουργείου Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως της περιόδου 1933-1940.

«Συνοικισμός Απόλλωνος» Χαρτόδετοι Πίνακες κυρίως δωρεάν στεγαζομένων στον Συνοικισμός Απόλλωνος με 4 στήλες (α/α, επώνυμο και όνομα αγοραστού, αριθ. κατοικίας, παρατηρήσεις), χ.χ. Διαστάσεις: 32x24. Σημ.: Στις παρατηρήσεις πιθανώς αναφέρεται ο αρ. απόφασης παραχώρησης και άλλα στοιχεία-ιστορικό. «Καταστάσεις Απόλλωνος – Κατάστασις Εισπρακτέων παρά της Αγροτ. Τραπ. Της Ελλάδος χρεών αστών προσφύγων ακινήτων του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Αστικής Αποκαταστάσεως, Τμήμα Αποκαταστάσεως Προσφύγων, Γραφείον 1ον» Χαρτόδετη Ονομαστική Κατάσταση με 9 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο αγοραστού, Στοιχεία ακινήτου, στοιχεία αποφάσεως πωλήσεως, χρεωλύσια, ολική αξία, προκαταβληθέν ποσό δι’ εγγύησιν, καταβολαί έναντι δόσεων, παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 33x47. Σημ.: Οι καταστάσεις διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, Απόλλωνος Πειραιώς και Απόλλωνος Α’. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού 9 κατοικιών Απόλλωνος (κ. Σίλεμ) εις περιοχήν Πειραιώς παρά της οδού Πειραιώς – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως» Χαρτόδετη Ονομαστική Κατάσταση με 10 στήλες (αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου, τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθ. αποφάσεως παραχωρήσεως και παρατηρήσεις). Υπογράφεται από Επιτροπή στις 4/3/1940. Διαστάσεις: 28x19 Σημ.: Ουσιαστικά περιλαμβάνει μόνο ένα όνομα. Επίσης, οι στήλες «ζώνη», «αξία κτίσματος», «συνολική αξία ακινήτου» και «αριθ. αποφάσεως παραχωρήσεως» είναι κενές. Οι κατοικίες αποτυπώνονται στο διάγραμμα 43 (μηχ. Στέφανος Παππάς), της 30/8/1935. «Κτηματολογικός Πίναξ Απόλλωνος Β’ – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφείο Κτηματολογίου – Συνοικισμός 11 Δωμάτια (Συνοικισμός Απόλλωνος)» Χαρτόδετη Ονομαστική Κατάσταση με 10 στήλες (αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου, τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθ. αποφάσεως παραχωρήσεως και παρατηρήσεις). Υπογράφεται από Επιτροπή στις 3/7/1935.

Διαστάσεις: 28x38 Σημ.: Αναφέρονται μόνο 2 ονόματα. Επίσης το πεδίο ζώνη είναι κενό. Ο οικισμός αποτυπώνεται στο διάγραμμα 42 (μηχ. Στέφανος Παππάς), 23/5/193;. «1) Διάφορες Γνωματεύσεις Συνοικισμού Απόλλωνος, 2) Αγορασταί Απόλλωνος» Αποφάσεις του Υπουργείου Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, ονομαστικές καταστάσεις, αιτήσεις, γνωμοδοτήσεις, αναφορές, αποσπάσματα πρακτικών του Κεντρικού Συμβουλίου Προνοίας και Στεγάσεως και αλληλογραφία σχετικά με το Συνοικισμός «Απόλλων». Περίοδος αναφοράς 1932-1950. Αποφάσεις, εκθέσεις και αναφορές σχετικά με τον συνοικισμό «Απόλλων» (Πειραιώς – Μοσχάτου), Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, 1932-1948. Σημ.: Ο φάκελος περιέχει επίσης ονομαστικές καταστάσεις «αρχηγών οικογενειών προσφύγων συνοικισμού Απόλλωνος» και Πίνακα «Μάνδρας Καρλάκη» (;). Αλληλογραφία της Υπηρεσίας Μελετών και Γραμματείας προς το Υπουργείο Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως σχετικά με καταστάσεις «προσωρινώς κατεχομένων κατοικιών» στους Κρατικούς Αστικούς Συνοικισμούς Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Ευγενείας Πειραιώς, Τουρκολίμανου Πειραιώς, Καλογρέζης, Αμαρουσίου, Άσπρα Χώματα, 11/7/1935. Σημ.: Περιλαμβάνει επίσης γνωμοδοτήσεις και αποφάσεις σχετικά με τον Συνοικισμό «Απόλλων» (1933) καθώς και κατάσταση αγοραστών ακινήτων (30/10/1951). Περιλαμβάνει γνωμοδοτήσεις του Συμβουλίου Προνοίας και Στέγασης σχετικά με δωρεάν παραχωρήσεις χρήσεων οικημάτων του συνοικισμού, αιτήσεις και έγγραφα σχετικά με ατομικές υποθέσεις, πιστοποιητικά, αιτήσεις αποκατάστασης κ.ά. «Ευρετήριον Αγοραστών Κατοικιών Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Απόλλωνος» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 4 στήλες (α/α, επώνυμον και όνομα αγοραστού, αριθ. κατοικίας, παρατηρήσεις). Περίοδος αναφοράς 1933-1950. Διαστάσεις: 31x24. Σημ.: Στις παρατηρήσεις αναφέρεται αριθμός και ημερομηνία απόφασης καθώς και οριστικής παραχώρησης. «Απόλλων» Χαρτόδετο Αλφαβητικό Ευρετήριο Ονομάτων με 2 στήλες (ονοματεπώνυμο και πιθανώς αριθμό οικήματος), χ.χ. Διαστάσεις: 30x14.

Σημ.: Τα ονόματα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, Α και Β. Πρόκειται πιθανώς για Ζώνη Α και Ζώνη Β. K 1.1.7 Καμίνια Κτηματολογικός Πίναξ του συνοικισμού Καμινίων Βαρβαρέσου Πειραιώς. Ο κτηματολογικός αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με την απαλλοτρίωση της έκτασης άνωθεν του εργοστασίου Βαρβαρέσου την περίοδο 1927-1932 Διαστάσεις: 36x29 1.1.8 Καραβάς «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Καραβά Α΄» Διάγραμμα 2256 του μηχανικού Β. Βρατσαφόλη από 27.6.1938. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/14.10.1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 4 τετράγωνα και 59 κατοικίες. Εντός του πίνακα περιέχεται ένας ακόμα Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίνακας χωρίς εξώφυλλο με τους δικαιούχους των οικημάτων, όπου όλες οι στήλες είναι συμπληρωμένες. Εντός του πίνακα συμπεριλαμβάνεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τις διαδικασίες εκτίμησης της αξίας των ακινήτων καθώς και η απόφαση του υπουργού Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως Δ. Ελευθεριάδη τον Απρίλιο του 1936 να εγκρίνει το διάγραμμα του συνοικισμού και διανομή των κατοικιών. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1954-1968 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Καραβά Β΄»

Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 6 τετράγωνα και 100 κατοικίες. Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1949 καθώς και η έγκριση της απόφασης από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας. Όπως σημειώνεται στα έγγραφα αυτά ο συνοικισμός προήλθε από αδιάθετα οικόπεδα της ΕΑΠ. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1952-1968 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Καραβά Β΄» Διάγραμμα 2262 του μηχανικού Β. Βρατσαφόλλη από 2.7.1938. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/14.10.1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Όπως σημειώνεται και στο εξώφυλλο ο πίνακας αυτός είναι πρόχειρος και δεν Περιέχει το σύνολο των στηλών συμπληρωμένες. Διαστάσεις: 28x19 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Δ΄ Καραβά, τομεύς Γ΄» εργολαβία 150 κατοικιών Ιωάν. Σκάντζακας (;) Διάγραμμα του μηχανικού Β. Βρατσαφόλλη από 15.6.1938. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/14.10.1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Ο συνοικισμός αποτελείται από 12 τετράγωνα και 150 κατοικίες. Εντός του πίνακα περιέχονται και πρόχειροι χειρόγραφοι πίνακες των δικαιούχων. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1952-1968 κυρίως.

Διαστάσεις: 28x19 «Συνοικισμός Δ΄ τομέως Καραβά, Ο.Λ.Π. Κτηματολογικός πίναξ.» Διάγραμμα 13.2.1936 του μηχανικού Στεφ. Παππά από 13.2.1936. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/14.10.1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο Κτηματολογικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Ο συνοικισμός αποτελείται από 9 τετράγωνα και 144 κατοικίες. Ο πίνακας είναι γραμμένος δύο φορές στην αρχή και το τέλος του καταστίχου με τα ίδια ακριβώς στοιχεία. Διαστάσεις: 39x29 «Συνοικισμός Δ΄ τομέως Καραβά, Ο.Λ.Π. Κτηματολογικός πίναξ.» Διάγραμμα 13.2.1936 του μηχανικού Στεφ. Παππά από 13.2.1936. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/14.10.1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο Κτηματολογικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Ο συνοικισμός αποτελείται από 9 τετράγωνα και 144 κατοικίες. Ο πίνακας δεν περιέχει δικαιούχους. Έχει μονάχα συμπληρωμένη τη στήλη του εμβαδού κάθε οικοπέδου. Διαστάσεις: 39x29 «Εκτιμητικός και Εμβαδομετρικός πίναξ Καραβά Δ΄ (Θεμιστοκλής)» εργολαβία 150 κατοικιών Ιωάν. Σκάντζακας (;) Διάγραμμα 1958 του μηχανικού Σ. Πανοπά από 5.6.1937. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/14.10.1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 8 τετράγωνα και 100 κατοικίες. Εντός του πίνακα περιέχεται καθώς και η έγκριση του εκτιμητικού πίνακα που συνέταξε η σχετική επιτροπή από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας το 1952.

Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1953-1968 κυρίως. Διαστάσεις: 30x20 «Συνοικισμός Θεμιστοκλής ‘‘Καραβάς – Πειραιεύς’’» 100 κατοικίες, εργολαβία Ι. Αντζακλή Διάγραμμα1958 του μηχανικού Σ. Πανοπά από 5.6.1937Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/14.10.1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο Κτηματολογικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 8 τετράγωνα και 144 κατοικίες. Εντό του πίνακα περιέχεται μια κατάσταση των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν το 1936 στο συνοικισμό Καραβά Δ΄. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1949-1962 κυρίως. Διαστάσεις: 39x29 «Συνοικισμός Καραβά ‘‘Θεμιστοκλής’’ καταστάσεις» Ο φάκελος περιέχει λυτά έγγραφα -προπολεμικά και μεταπολεμικά- με καταστάσεις δικαιούχων στους συνοικισμούς του Καραβά όπως: α) Αποσπάσματα των πρακτικών του Κεντρικού Συμβουλίου Πρόνοιας και Στεγάσεως 1938, β) Πίνακας των οικημάτων που πυρπολήθηκαν από τους γερμανικές δυνάμεις κατοχής, γ) σχετική αλληλογραφία. «Διάφορες αποφάσεις Καραβάδων» Φάκελος με λυτά έγγραφα κυρίως της δεκαετίας του 1930 που περιλαμβάνει υπηρεσιακή αλληλογραφίας που σχετίζεται με τις διαδικασίες εκτίμησης της αξίας των ακινήτων για την αναγνώριση νόμιμου τίτλου στις προσφυγικές οικογένειες που διαμένουν στις κατοικίες αυτές και διάφορες καταστάσεις. «Ευρετήριον Συνοικισμού Καραβά Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ ΄. Νόμιμα Οικόπεδα» Αλφαβητικό ευρετήριο με 7 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμον, όνομα πατρός ή συζύγου, αριθμός οικοπέδου, αριθμός τετραγώνου,[ζώνη], [παρατηρήσεις]) Διαστάσεις: 25x17 Σημείωση: οι ημερομηνίες που αναφέρονται στις παρατηρήσεις είναι κυρίως της δεκαετίας του 1960 Ευρετήριο που έχει καταστραφεί η ετικέτα του.

Αλφαβητικό ευρετήριο με 6 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμον, συνοικισμός [αφορά τις ζώνες], τετράγωνο, αριθ., παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 25x17 Σημείωση: στη πρώτη στήλη του συνοικισμού αναφέρεται ότι ο συνοικισμός είναι ο Καραβάς. Οι ημερομηνίες που αναφέρονται στις παρατηρήσεις είναι κυρίως της δεκαετίας του 1960 «Ευρετήριον Καραβάς Α΄οικήματα» Αλφαβητικό ευρετήριο που περιέχει το ονοματεπώνυμο του δικαιούχου το οίκημα και το τετράγωνο και σε κάποιες περιπτώσεις και την απόφαση ΟΠ. Διαστάσεις: 25x17 Σημείωση: το ευρετήριο περιέχει ελάχιστες εγγραφές. Οι ημερομηνίες που αναφέρονται στις παρατηρήσεις είναι κυρίως της δεκαετίας του 1960 «Ευρετήριον Καραβάς Δ΄.» Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο που περιέχει το ονοματεπώνυμο του δικαιούχου το οίκημα και το τετράγωνο και σε κάποιες περιπτώσεις και την απόφαση οριστικού παραχωρητηρίου. Διαστάσεις: 25x17 Σημείωση: το ευρετήριο περιέχει ελάχιστες εγγραφές. Οι ημερομηνίες που αναφέρονται στις παρατηρήσεις είναι κυρίως της δεκαετίας του 1960 «Ευρετήριον αγοραστών ακινήτων αστικού προσφυγικού συνοικισμού Καραβά» Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο των αγοραστών ακινήτων αστικού προσφυγικού συνοικισμού Καραβά. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: α.α., επώνυμον και όνομα αγοραστού, του ακινήτου (είδος [οίκημα, οικόπεδο]), στοιχεία (τετράγωνο, αριθμός), τομέας, παρατηρήσεις. Σημείωση: το ευρετήριο περιλαμβάνει 2.908 αγοραστές ακινήτων. Διαστάσεις: 35x25 «Ευρετήριον Συνοικισμού Καραβά» Χαρτόδετο ευρετήριο ονομάτων με 6 στήλες (ονοματεπώνυμο, οίκημα, οικόπεδο, τετράγωνο, αριθμός, παρατηρήσεις). Διαστάσεις 36x26

1.1.9 Ν. Καλλίπολη Φάκελος «Βιβλίον Χορηγηθέντων οικοπέδων προεκτάσεως συνοικισμού Νέας Καλλιπόλεως, 10.2.1946» (πιθανότατα σπάραγμα) Χειρόγραφος αυτοσχέδιος πίνακας με τον τίτλο «Παλαιά Απαλλοτρίωσις» Ο πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός (τετράγωνο, οικόπεδο, φάκελλος), ονοματεπώνυμο οικιστού, αριθμός (αποφάσεως, παραχωρητηρίου), παρατηρήσεις. Σημείωση: Διαστάσεις: 34x24 Φάκελος «Κτηματολόγιον προσφυγικού συνοικισμού Νέας Καλλιπόλεως» Χειρόγραφος αυτοσχέδιος πίνακας με τον τίτλο «Κτηματολόγιον προσφυγικού συνοικισμού Νέας Καλλιπόλεως». Ο πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αύξων αριθμός, οικόπεδο (τετράγωνο, αριθμός), εμβαδόν Μ2, κατηγορία, τιμή οικοπέδου κατά Μ2, συνολική τιμή οικοπέδου, ονοματεπώνυμον του εις ου εκληρώθη το οικόπεδο πρόσφυγος, παρατηρήσεις. Σημείωση: Διαστάσεις: 34x24 «ΟΗΕ Ν. Καλλίπολη» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση δικαιούχων της πολυκατοικίας Καλλίπολης (Σοφοκλέους 126, Πειραιάς), με 4 στήλες (αριθ, διαμερίσματος, ονοματεπώνυμο δικαιούχου, αρ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Ο φάκελος περιλαμβάνει επίσης φωτοτυπίες παραχωρητηρίων. Ημερ. Δημιουργίας φακέλου: Ιούνιος 2011. 1.1.10 Τουρκολίμανο «Εκτιμητικοί πίνακες Τουρκολίμανου» Χειρόγραφοι αυτοσχέδιοι πίνακες τιμολογήσεως των κατοικιών του αστικού προσφυγικού συνοικισμού του Τουρκολίμανου. Ο πίνακας αποτελείται από 4 στήλες: αύξων αριθμός, όγκος εις Μ3, τιμή κατά Μ3, αξία. Οι πίνακες χωρίζουν τα οικήματα σε ισόγεια και ανώγεια και γωνιαία παραλιακά, γωνιαία εσωτερικά και εσωτερικά. Ο πίνακας συγκροτήθηκε το 1930. Σημείωση: εντός του πίνακα περιέχονται έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας της περιόδου 1939-1940, που σχετίζονται με τις διαδικασίες εκτίμησης της αξίας των

ακινήτων του συνοικισμού από την ειδική επιτροπή καθώς και η απόφαση έγκρισης του εκτιμητικού πίνακα από τον υπουργού Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως το 1934. 1.1.11 Γενικά «Ευρετήριον εκδοθέντων παραχωρητηρίων παρά του Κ.Κ. Πολ. Αθηνών από το 1969 και μεταβιβασθέντων εις διαμέρισμα Πειραιώς Ν.Δ. 1147/1972, ΦΕΚ 66» Χειρόγραφο Αλφαβητικό Ευρετήριο που περιλαμβάνει το ονοματεπώνυμο και τον αριθμό του παραχωρητηρίου. Σημείωση: Δεν υπάρχει καμία σημείωση που να αναφέρει τους αστικούς προσφυγικούς συνοικισμούς που αφορούν τα παραχωρητήρια. 1.2 Άγ. Ι. Ρέντης «Ευρετήριον Αγίου Ιωάν. Ρέντη – Οικήματα» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων όπου αναφέρονται ονοματεπώνυμο, αριθ. οικήματος ή οικοπέδου, οικοδομικό τετράγωνο και αριθ. παραχωρητηρίου ή άλλες παρατηρήσεις. Διαστάσεις: 26x18. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αγίου Ιωάννη Ρέντη Β΄ εις περιοχήν Μοσχάτου Πειραιώς» Ο συνοικισμός αποτελείται από 124 διώροφες κατοικίες. Διάγραμμα υπ’ αριθμό 2936 του μηχανικού Ιωάννου Γωνιωτάκη από 4.1.1949. Απόφασις απαλλοτριώσεως 32257/1929 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 41/18.4.1929 Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, συνιδιοκτησία, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1949 καθώς και η έγκριση του υπουργού Κοινωνικής Πρόνοιας στην εκτίμηση της αξίας των ακινήτων από την αντίστοιχη Επιτροπή με ημερομηνία 3.6.1949. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1954-1973 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Εκτιμητικός πίναξ Αγίου Ιωάννη Ρέντη »

Ο συνοικισμός Αγίου Ιωάννη Ρέντη Σταματάκη αποτελείται από 56 μονόροφες διπλοκατοικίες. Διάγραμμα υπ’ αριθμό 477 Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, συνιδιοκτησία, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το τη περίοδο 1931-1933, ένας πρόχειρος χειρόγραφος εκτιμητικός πίνακας και άλλα έγραφα. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 19421971 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Κτηματολογικός και εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αγίου Ιωάννη Ρέντη Α΄» 20 κατοικίες, εργολαβία Σταμ. Χαραλαμπίου Η απόφαση απαλλοτρίωσης είναι η 53357/1929 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ41/12.4.1929. Το διάγραμμα του συνοικισμού είναι το υπ’αριθμό 2591 του μηχανικού Ιωάννου Γωνιωτάκη από 6.2.1940. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν ακόμη έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας της περιόδου 1939-1940, που σχετίζονται με τις διαδικασίες εκτίμησης της αξίας των ακινήτων του συνοικισμού από την ειδική επιτροπή. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1947-1968 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 1.3 Δραπετσώνα 1.3.1 Άγιος Διονύσιος «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αγίου Διονυσίου εις περιοχήν Πειραιώς» Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες:

αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Ο πίνακας είναι χωρισμένος ανά οδούς: α) Α΄ Καταστήματα επί της οδού Θεσμοφορίου. Διάγραμμα του μηχανικού Στεφ. Παππά από 8.11.1934: 22 ακίνητα (χρονολογίες αποφάσεων παραχωρήσεως 1934-1935) β) Β΄ Καταστήματα επί της οδού Θερμοπυλών. Διάγραμμα του μηχανικού Στεφ. Παππά από 29.11.1932: 24 ακίνητα (χρονολογίες αποφάσεων παραχωρήσεως 1932-1934 κυρίως) γ) περιοχή εκκλησίας Αγίου Διονυσίου. Διάγραμμα του μηχανικού Στεφ. Παππά από 12.7.1932, αριθμός απόφασις απαλλοτρίωσης 50040/30.5.1929: 18 ακίνητα (χρονολογίες αποφάσεων παραχωρήσεως 1931-1932) δ) δυτική και εμπρόσθεν εκκλησίας Αγίου Διονυσίου. Διάγραμμα του τοπογράφου Ι Ευδοξιάδου από 17.5.1931, αριθμός απόφασις απαλλοτριώσεως 40223/27.5.1931: 7 τετράγωνα, 70 οικήματα (χρονολογίες αποφάσεων παραχωρήσεως 1931-1932) Διαστάσεις: 28x19 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ καταστήματα Βούρλων και οδού Αγίου Διονυσίου και οδού Κανελλοπούλου Δραπετσώνα» Πρόχειρος πίνακας (σημειώσεις με μολύβι) που περιλαμβάνει τις επαγγελματικές ιδιοκτησίες της περιοχής των Βουρλών και των Οδών Αγίου Διονυσίου και Κανελλοπούλου στη Δραπετσώνα. Ο πίνακας στηρίζεται στο υπ’ αριθμόν 2751 διάγραμμα του Μηχανικού Ι. Γωνιωτάκη από 16.8.1940. Απόφασις απαλλοτριώσεως 45591/1932 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 48/24.5.1932. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: ο πίνακας είναι ελλειπής, σημειωμένος με μολύβι ενώ περιλαμβάνει αρίθμηση για 127 ακίνητα. Διαστάσεις: 28x19 «Συν/σμός Άγιος Διονύσιος – Άγια Σωτήρα» Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο που περιλαμβάνει το ονοματεπώνυμο του πρόσφυγα καθώς και έναν αριθμό. Σημείωση: Δεν υπάρχει κάποια διευκρίνηση για το περιεχόμενο του ευρετηρίου. Τα ονόματα που περιλαμβάνονται στο συνοικισμό του Αγίου Διονυσίου δεν είναι οι

δικαιούχοι των διαμερισμάτων στις πολυκατοικίες της Καππαδοκίας. Το μητρώο περιλαμβάνει 79 δικαιούχους συνολικά. Από την σύγκριση των ονομάτων στο συνοικισμό του Αγίου Διονυσίου υποθέτουμε ότι αφορά τα διώροφα σπιτάκια γύρω από την εκκλησία του Αγίου Διονυσίου. Στην ίδια σελίδα υπάρχει η καταχώρηση για τον Άγιο Διονύσιο και την Αγιά Σωτήρα. Διαστάσεις: 28x14 1.3.2 Συνοικισμός «Καππαδοκία» «Αστικός Προσφυγικός συνοικισμός ‘‘Καπαδοκία’’ Πειραιώς πολυκατοικίαι Α΄, Β΄, Γ΄. Κτηματολογικός πίναξ» Διάγραμμα 61 του μηχανικού Ι. Γωνιωτάκη από 25.1.1937. Απόφασις απαλλοτριώσεως 14820/1930, δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β28/6.3.1930. Αριθμός αποφάσεως εκτιμήσεως 125524/17.9.1938. Ο κτηματολογικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, αριθμός, τετράγωνον, ζώνη, αριθμός εκτιμητικού πίνακος ΕΑΠ, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, Μ2 εξ αδιαιρέτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2 κατά χρέωσιν, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως εγκρίσεως-εκτιμήσεως, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Κάθε πολυκατοικία αποτελείται από 42 διαμερίσματα. Σημείωση: Εντός του πίνακα περιέχονται λυτά έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφία σχετικά με την εγκατάσταση στις πολυκατοικίες αυτές. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο «Πίναξ εμφάινων τους εκ κατεδαφισθέντων παραπηγμάτων μεταστεγασθέντας πρόσφυγας εις πολυκατοικίας Συν/σμού Καππαδοκίας». Σύμφωνα με τον Πίνακα αυτό στην Α΄ πολυκατοικία εγκαταστάθηκαν 60 οικογένειες προσφύγων, στη Β΄ πολυκατοικία 54 οικογένειες και στη Γ΄πολυκατοικία 46 πολυκατοικίες. Αυτό σημαίνει ότι σε κάποια διαμερίσματα έμειναν 2 οικογένειες και όπως σημειώνεται στον πίνακα η μία οικογένεια στο δωμάτιο του διαμερίσματος και η άλλη στην Μαγειρίο. Οικογένειες μέχρι 4 άτομα μοιράστηκαν τα διαμερίσματα. Οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στις πολυκατοικίες ζούσαν στους συνοικισμούς των οδών Ευβοίας, Ψαρών, Τροχιοδρόμων, Μάνδρας Μεταξά και ελάχιστοι σε πιο μακρινές περιοχές. Στη Γ΄ πολυκατοικία σε μια τετραμελή οικογένεια παραχωρήθηκε ολόκληρο διαμέρισμα με παρέμβαση υπουργικού γραφείου. Ο αρχικός πίνακας των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στις πολυκατοικίες δεν συμπίπτει με τον κτηματολογικό πίνακα (ίσως βέβαια είναι κληρονόμοι). Οριστικά παραχωρητήρια άρχισαν να δίνονται μετά το 1955. Διαστάσεις: 29x19

«Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Καππαδοκία Δ (Δραπετσώνας) εις περιοχήν Αγίου Διονυσίου Πειραιώς» 24 κατοικίες, εργολαβία Δημ. Παππάζογλου Διάγραμμα 61 του μηχανικού Ι. Γωνιωτάκη από 25.1.1937. Απόφασις απαλλοτριώσεως 14820/1930, δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β26/6.3.1930. Αριθμός αποφάσεως εκτιμήσεως 125524/17.9.1938. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, συγκρότημα, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1938. Τα διαμερίσματα αυτής της πολυκατοικίας είναι μεγαλύτερα από τις υπόλοιπες τρεις. Οριστικά παραχωρητήρια άρχισαν να δίνονται μετά το 1955. Διαστάσεις: 28x19 «Ευρέτηριον Καππαδοκίας Δραπετσώνας οικήματα» Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο των προσφύγων που έλαβαν στεγαστική αποκατάσταση στις τέσσερις πολυκατοικίες της Καππαδοκίας στον Άγιο Διονύσιο. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: α.α., ονοματεπώνυμον, παρατηρήσεις. Το μητρώο περιλαμβάνει 113 δικαιούχους στις πολυκατοικίες αυτές. Σημείωση: στις παρατηρήσεις συνήθως σημειώνεται ο αριθμός του διαμερίσματος, το οριστικό παραχωρητήριο που δόθηκε (τη δεκαετία του 1960) και κάποιες ακόμα χειρόγραφες σημειώσεις. Διαστάσεις: 25x17 1.3.3 Δραπετσώνα Φάκελος: «Δραπετσώνα» α) Μάνδρα Κομνηνού Υπηρεσιακή αλληλογραφία σχετικά με τη σύσταση και τη λειτουργία Εκτιμητικής Επιτροπής για την «απαλλοτριωθείσα έκταση παρά την θέσιν Μάνδρα Κομνηνού της Περιφερείας Δραπετσώνας». Στο υποφάκελο περιλαμβάνεται και η εκτιμητική έκθεση της Επιτροπής. Το σύνολο της αλληλογραφίας αφορά την περίοδο 1949-1950. Τέλος στον υποφάκελο υπάρχει μια απόφαση του Γενικού Γραμματέα του υπουργείου Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως με ημερομηνία 5.1.1937 που ορίζει την αξία των

οικοπέδων της Μανδρας Κομνηνού για να αγοραστεί ένα οικόπεδο από τον πρόσφυγα Ιωάννη Βασιλείου Αντωνιάδη. β) Εκτιμητικός Πίναξ Μάνδρα Δραπετσώνας Υπηρεσιακή αλληλογραφία σχετικά με τη σύσταση και τη λειτουργία Εκτιμητικής Επιτροπής για την αξία των οικοπέδων Μάνδρας Παυλάκη (Δραπετσώνα) της περιόδου 1942. Χειρόγραφος Εκτιμητικός Πίνακας οικοπέδων «Μάνδρας Παυλάκη» Δραπετσώνος οικ. τετράγ. 6ο και 7ο Ο Εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, τετράγωνο, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο πίνακας έχει συμπληρωμένο μόνο τον αριθμό των ιδιοκτησιών και οι στήλες εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου. Στο 6ο οικοδομικό τετράγωνο υπάρχουν 11 ιδιοκτησίες και στο 7ο οικοδομικό τετράγωνο υπάρχουν 13 ιδιοκτησίες. γ) Εκτιμητικός Πίναξ Κανελλοπούλου – Βούρλων Ο υποφάκελος αποτελείται από 2 εκτιμητικούς πίνακες και λοιπή αλληλογραφία. i) Εκτιμητικός πίνακας «Κανελλοπούλου (Δραπετσώνος)» αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, τετράγωνο, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο πίνακας είναι μερικώς μόνο συμπληρωμένος. Αποτελείται από 3 οικοδομικά τετράγωνα. Στο 1ο οικοδομικό τετράγωνο υπάρχουν 18 ιδιοκτησίες, στο 2ο οικοδομικό τετράγωνο υπάρχουν 25 κατοικίες και στο 3ο οικοδομικό τετράγωνο υπάρχουν 13 ιδιοκτησίες. ii) Ο Εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, τετράγωνο, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο πίνακας έχει συμπληρωμένο μόνο τον αριθμό των ιδιοκτησιών και οι στήλες εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου. Στο 1ο οικοδομικό τετράγωνο υπάρχουν 18 ιδιοκτησίες, στο 2ο οικοδομικό τετράγωνο υπάρχουν 25 κατοικίες και στο 3ο οικοδομικό τετράγωνο υπάρχουν 13 ιδιοκτησίες. Η ημερομηνία δημιουργίας του πίνακα από την εκτιμητική επιτροπή είναι 26/6/1948. Εντός του υποφακέλου υπάρχει υπηρεσιακή αλληλογραφία για την έγκριση της απόφασης να παραχωρηθούν τα οικόπεδα της οδού Καννελοπούλου στους

παραπηγματούχους καταστηματάρχες της οδού ώστε να λυθεί το θέμα της επαγγελματικής τους αποκατάστασης, έγγραφα σχετικά με τη σύσταση και τη λειτουργία Εκτιμητικής Επιτροπής για την αξία των οικοπέδων καθώς και οι αποφάσεις του Συμβουλίου Λαϊκής Στέγης με τα ονόματα των δικαιούχων αποκατάστασης. Η αλληλογραφία είναι της περιόδου 1947-1948. «Συνοικισμός Δραπετσώνας, τμήμα Α΄, Γραφείον 3ον» Χαρτόδετο αλφαβητικό ευρετήριο με 5 στήλες (α/α, Α.Α.Κ, ονοματεπώνυμο, Κατεδάφισις, διεύθυνσις). Υπάρχει διαχωρισμός σε δικαιούχους και μη δικαιούχους και στη συνέχεια σε Α και Β ζώνη καθώς και σε επαγγελματικά. Διαστάσεις: 28x19 Σημείωση: Η αναγραφόμενη διεύθυνση είναι του παραπήγματος και προφανώς είναι δικαιούχοι και μη δικαιούχοι αποκατάστασης. Δεν ξέρουμε σε τι αντιστοιχεί η ζώνη. (σε επόμενο ευρετήριο στη κατηγορία της Ζώνης κάνει τη διάκριση σε πρόσφυγας και γηγενής. Πιθανότατα η Α ζώνη είναι οι πρόσφυγες και η Β Ζ ζώνη οι γηγενείς). «Γενικόν Ευρετήριον Παραπηγματούχων Δραπετσώνας. 1.» Χαρτόδετο αλφαβητικό ευρετήριο με 8 στήλες (α/α, αριθμός ειδικού μητρώου, αριθμός γενικού μητρώου, ονοματεπώνυμο, όνομα πατρός και συζύγου, Ζώνη (υποστήλες: πρόσφυξ / γηγενής), αριθμός και ημερομηνία αποφάσεως Επιτροπής Στεγάσεως Πειραιώς, Άτομα/κρίσις δικαιώματος (υποστήλες: Βασικό/κατά παρέκκλισις/απορριπτικό) Διαστάσεις: 30x20 Σημείωση: Υπάρχουν μεταγενέστερες σημειώσεις. Οι αποφάσεις της Επιτροπής Στεγάσεως Πειραιώς εκτείνονται χρονικά από το 1965-1973, ενώ πολλοί παραπηγματούχοι υπέβαλλαν προσφυγές. «Συμπληρωματικόν Ευρετήριον Παραπηγματούχων Δραπετσώνας» Χαρτόδετο αλφαβητικό ευρετήριο με 8 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο, αριθμός ειδικού μητρώου, διεύθυνσις, συν/σις, δικαίωμα [υποστήλες: Βασικό/κατά παρέκκλισις/μη δικαιούχος], άτομα, παρατηρήσεις). Σημείωση: Υπάρχουν μεταγενέστερες σημειώσεις. Η στήλη συν/σις πιθανότατα είναι ο αριθμός και ημερομηνία αποφάσεως Επιτροπής Στεγάσεως Πειραιώς. Οι αποφάσεις της Επιτροπής Στεγάσεως Πειραιώς εκτείνονται χρονικά από το 1965-1972, ενώ πολλοί παραπηγματούχοι υπέβαλλαν προσφυγές. Διαστάσεις: 30x20

«Ευρέτηριον Μητρώου Αυτοστεγάσεως Δραπετσώνας – Αγίου Φανουρίου και 2ον Βιβλίον από 443» Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο των παραπηγματούχων που δικαιούνται αυτοστέγαση στη περιοχή της Δραπετσώνας - Αγίου Φανουρίου. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: α.α., ονοματεπώνυμον, αύξων αριθμός Μητρώου. Το μητρώο περιλαμβάνει 625 δικαιούχους αυτοστεγάσεως. Σημείωση: Διαστάσεις: 29x20 «ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ 1) Ο.Λ.Π., 2) Επίτακτα, 3) Διάσπαρτα, 4) Αμφιάλης» Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο της περιοχής της Δραπετσώνας. Στη κάθε σελίδα του Ευρετηρίου περιλαμβάνονται οι δικαιούχοι αποκατάστασης της περιοχής του ΟΛΠ, οι δικαιούχοι των επίτακτων παραπηγμάτων και οι δικαιούχοι των διάσπαρτων παραπηγμάτων. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: α.α., ονοματεπώνυμον, αριθμός (Ε.Μ., παρ/τος), [διεύθυνση], κρίσις δικαιώματος (συνεδρίασις, βασικόν, κατά παρέκκλιση, απορριπτέο, άτομα), παρατηρήσεις. Σημείωση: Το ευρετήριο περιλαμβάνει στοιχεία έως τις 31.12.1968. Είναι σχετικά περίπλοκο στη μορφή του, πιθανότατα περιλαμβάνει δικαιούχους αποκατάστασης της Δραπετσώνας, που έχουν κατεδαφίσει τα παραπήγματά τους και μπαίνουν στις λίστεςκληρώσεις διαμερισμάτων σε άλλες περιοχές ή κρίνονται ως μη δικαιούχοι. Στο ευρετήριο περιλαμβάνονται και μια σειρά από υπεύθυνες δηλώσεις προσφύγων που δεν επιθυμούν να συμπεριληφθούν στην κλήρωση για διαμερίσματα στις πολυκατοικίες της Αγίας Βαρβάρας στον Κορυδαλλό. Διαστάσεις: 29x20 «Προγρ. Δραπετσώνας. Δικαιούχοι Α-Δ Ζώνης λόγω κατεδαφίσεως κτισμάτων» Ευρετήριο με 5 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμον, αρ. απόφασης, μέλη, χρονολογία κατεδάφισης). Το ευρετήριο είναι διαχωρισμένο με βάση Βασιλικά Διατάγματα. Διαστάσεις: 30x20 Σημείωση: Έχει μόνο δύο εγγραφές. Η πρώτη αναφέρεται στη «Ζώνες Α-Δ, Β.Δ. 330/60» με 4 δικαιούχους και «Β.Δ. 692/61» με 22 δικαιούχους. Οι αποφάσεις είχαν ληφθεί από το 1974 έως το 1977. «Δραπετσώνα Υπερ. ΥΔΑΠΣ και Πρωτόκολλα παραλαβής κλειδιών» -

«Πιστοποιητικά Δραπετσώνας»: Περιέχει καταστάσεις με δικαιούχους παραχώρησης διαμερισμάτων, οι οποίοι έμεναν σε ενοικιαζόμενες οικίες και

πρωτόκολλα παράδοσης-παραλαβής κλειδιών για τις πολυκατοικίες της Δραπετσώνας . -

Προσκλήσεις για την κατάθεση του ποσοστού της αξίας του κληροθέντος διαμερίσματος υπέρ ΥΔΑΠΣ και τραπεζικές αποδείξεις κατάθεσης. 1974-77 ≈ 500 έγγραφα

«Διαγράμματα νέων πολυκατοικιών Δραπετσώνας» Περιέχει σχέδια και διαγράμματα νέων πολυκατοικιών της Δραπετσώνας. -

Μελέτη Εγκαταστάσεων τύπου 201, Ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις κάτοψη τυπικού ορόφου, αρ. σχεδίου 912, μελετητής Φ. Κρίσπης – Δ. Αλεξόπουλος, ημερομηνία 1-12-79.

Μελέτη Εγκαταστάσεων τύπου 201, Κεντρική θέρμανση κάτοψη Α΄ ορόφου, αρ. σχεδίου 992, μελετητής Φ. Κρίσπης – Δ. Αλεξόπουλος, ημερομηνία 10-5-80 (δύο αντίγραφα).

Μελέτη Εγκαταστάσεων τύπου 201, Κεντρική θέρμανση κάτοψη Β΄ ορόφου, αρ. σχεδίου 993, μελετητής Φ. Κρίσπης – Δ. Αλεξόπουλος, ημερομηνία 10-5-80.

Μελέτη Εγκαταστάσεων τύπου 201, Κεντρική θέρμανση κάτοψη Γ΄ ορόφου, αρ. σχεδίου 994, μελετητής Φ. Κρίσπης – Δ. Αλεξόπουλος, ημερομηνία 10-5-80.

Μελέτη Εγκαταστάσεων τύπου 201, Κεντρική θέρμανση κάτοψη Δ΄ ορόφου, αρ. σχεδίου 995, μελετητής Φ. Κρίσπης – Δ. Αλεξόπουλος, ημερομηνία 10-5-80.

Αναμόρφωση τύπου 310, Ηλεκτρομηχανολογική μελέτη, κάτοψη τυπικού ορόφου, αρ. σχεδίου 988, μηχανολόγοι Στ. Παιπετης – Ι. Πριντάτκο, ημερομηνία Μάρτιος 1979.

Μελέτη εγκαταστάσεως τύπου 407, Κεντρική θέρμανση κάτοψη Α’ ορόφου, αρ. σχεδίου 1000, μελετητής Π. – Ι. Ζάννης, ημερομηνία 10-5-80.

Μελέτη εγκαταστάσεως τύπου 407, Κεντρική θέρμανση κάτοψη Β’ ορόφου, αρ. σχεδίου 1001, μελετητής Π. – Ι. Ζάννης, ημερομηνία 10-5-80.

Μελέτη εγκαταστάσεως τύπου 407, Κεντρική θέρμανση κάτοψη Γ’ ορόφου, αρ. σχεδίου 1002, μελετητής Π. – Ι. Ζάννης, ημερομηνία 10-5-80.

Μελέτη εγκαταστάσεως τύπου 407, Κεντρική θέρμανση κάτοψη Δ’ ορόφου, αρ. σχεδίου 1003, μελετητής Π. – Ι. Ζάννης, ημερομηνία 10-5-80.

Έγγραφα σχετικά με την κατεδάφηση παραπηγμάτων στην Δραπετσώνα (1985).

Έγγραφα σχετικά με τη δημοπράτηση έργων (1984).

Πίνακας στοιχείων και κατανομής ποσοστών διαμερισμάτων για το συνοικισμό του Αγ. Διονυσίου (οδοί Σφακτηρίας, Σπάρτης, Παπαστράτου) με στηλες: α/α, στοιχεία διαμερίσματος (αριθμός, όροφος, αριθμός δωματίων), επιφάνεια Μ2,

όγκος Μ3, συνολικός κοινόχρηστος όγκος, κοινόχρηστος όγκος/διαμέρισμα, συνολικός όγκος διαμερίσματος, ποσοστό συν/σίας οικοπέδου %, αναλογούσα επιφάνεια οικοπέδου Μ2, ποσοστό επί των δαπανών κοινοχρήστων, ποσοστό συμμετοχής στις αποχετευτικές δαπάνες, ψήφοι. -

Αρχιτεκτονικά σχέδια τοπογραφικό διάγραμμα κάλυψης συγκροτήματος προσφυγικών πολυκατοικιών Δραπετσώνας, αρ. σχεδίου 507/24 (3), μελέτη Σ. Πρωτόπαπας, χ.χ.

Αντίγραφο σχεδίου εφαρμογής για την ανέγερση 2 κτηρίων και 24 κατοικιών στη Δραπετσώνα, αρ. σχεδίου 507/22, αρχιτέκτων Αγγ. Σαβίδου, ημερομηνία Μάρτης 1978.

Πίνακας κοστολόγησης 63 διαμερισμάτων προσφύγων ΟΗΕ στον Άγιο Διονύσιο στην οδο Παπαστράτου και Σπάρτης (1971).

Αντίγραφο κτηματολογικού διαγράμματος οικισμού Δραπετσώνας, Μάρτιος 1969.

Αντίγραφο αρχιτεκτονικής μελέτης – αναμόρφωση τύπου 201, αρ. σχεδίου 201/1/ΑΡ/1, σχεδιαστής Β. Σακελλαρίου, ημερομηνία 1-7-1980.

Αντίγραφο μελέτης αναμόρφωσης τύπου 310 – ηλεκτρομηχανολογικής μελέτης εφαρμογής ύδρευσης, κάτοψη τυπικού ορόφου, αρ. σχεδίου 968, μηχανολόγοι Στ. Παιπετης – Ι. Πριντατκο, ημερομηνία Μάρτιος 1979.

Κτηματολογικό διάγραμμα οικοπέδων στην περιοχή αγοράς της Δραπετσώνας, αρ. σχεδίου 507/20α, συντάξας Ι. Μουτεβέλης, ημερομηνία Απρίλιος 1976. 1976-1980 ≈ 20 έγγραφα

«Ευρετήριον Δραπετσώνας Οικήματα» Αλφαβητικό ευρετήριο με 3 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο, αριθμός διαμερίσματος) Διαστάσεις: 25x17 Σημείωση: Οι στήλες δεν αναφέρεται σε τι αντιστοιχούν. Υπάρχει ένας αριθμός και πλάι σε παρένθεση ο αριθμός της πολυκατοικίας και των διαμερισμάτων. Πλάι σε αυτά υπάρχουν και δυσδιάκριτες χειρόγραφες σημειώσεις. Μοιάζει σαν να προσπάθησαν να αποτελέσει συνολικό ευρετήριο των ευρετηρίων της Δραπετσώνας, όμως οι εγγραφές είναι ελάχιστες. Σπάραγμα αλφαβητικού ευρετηρίου που περιλαμβάνει δύο διαφορετικές καταγραφές. Η πρώτη περιλαμβάνει το ονοματεπώνυμο, αριθμό οικ., αριθμό απογρ. και αριθμό Ο.Τ. Οι εγγραφές αυτές έχουν σβηστεί και στον κενό χώρο έχουν σημειωθεί τα εξής: ονοματεπώνυμον, ΟΤ, αποφάσεις διευθυντού, γνωμοδοτήσεις Ν.Σ. Διαστάσεις: 29x18

Σημείωση: Οι αποφάσεις είναι του 1968 και του 1969. Το σπάραγμα περιέχει τα γράμματα Α-Δ. Εκτιμούμε ότι αφορά την Δραπετσώνα γιατί βρέθηκε μέσα στα ευρετήριά της. Χωρίς τίτλο Χαρτόδετο αλφαβητικό ευρετήριο με 4 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο, χρεωθέν ποσό, απόφαση) Διαστάσεις: 25x17 Σημείωση: Στο ευρετήριο αναφέρεται το ονοματεπώνυμο του δικαιούχου, το ποσό που έχει χρεωθεί στον κάθε δικαιούχο και η αντίστοιχη απόφαση. Υπάρχουν μεγάλες διαφοροποιήσεις στις τιμές (από 35.000 έως 500.000 δρχ). δεν γίνεται αναφορά στο διαμέρισμα που έχει λάβει ο καθένας ή γιατί ακριβώς πρέπει να πληρώσει το συγκεκριμένο ποσό. Μάλλον είναι για να πάρουν την κυριότητα των διαμερισμάτων. Εκτιμούμε ότι αφορά την Δραπετσώνα γιατί βρέθηκε μέσα στα ευρετήριά της. Στο ευρετήριο μέσα υπάρχει και μία επιστολή της Διεύθυνσις Στεγάσεως του υπουργείου Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων προς τμήμα σχέσεων μετά δημοσίου της τράπεζας της Ελλάδος με ημερομηνία 22.10.1990. Η επιστολή συνοδεύει χρηματικά εντάλματα του λογαριασμού αποκαταστάσεως Αστών Προσφύγων Αστών Προσφύγων. 1.3.4 Τσιμεντάδικο «Ευρετήριον παραπηγματούχων ‘Τσιμεντάδικου’ Δραπετσώνας» και με μεταγενέστερη σημείωση «Τσιμεντάδικα Δραπετσώνας» Ζώνες Α-Δ και Ε-Ζ Αλφαβητικό ευρετήριο με 8 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμον, όνομα πατρός ή συζύγου, μέλη οικογένειας, απόφασις Αναγνώρισης, Απόφασις Απόρριψις, Νομοθεσία, Ζώνη) Διαστάσεις: 30x19 Σημείωση: Στο εσώφυλλο αναφέρεται ότι στις ζώνες Α-Δ υπάρχουν 65 δικαιούχοι του ΥΠΚΥ και 48 του ΑΟΕΚ= συνολικά 116 δικαιούχοι ενώ στις ζώνες Ε-Ζ 29 δικαιούχοι με το Β.Δ. 330/60, 51 με το Β.Δ. 692/61, 41 με το Β.Δ. 775/64 και 47 με τον ΑΟΕΚ= συνολικά 168 δικαιούχοι. Σχεδόν όλες αποφάσεις αναγνώρισης είναι της περιόδου 1974-1979 και ελάχιστες μεταγενέστερες. «Προγρ. Δραπετσώνας. Δικαιούχοι Ε+Ζ ζώνης λόγω κατεδαφίσεως κτισμάτων»

Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο της περιοχής της Δραπετσώνας Ζώνες Ε+Ζ. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: α.α., ονοματεπώνυμο, αρ. αποφάσεως, μέλη, χρόνος κατεδάφισης. Σημείωση: Το ευρετήριο περιλαμβάνει κάποιους από τους πρόσφυγες της περιοχής του τσιμεντάδικου, που με βάση το Β.Δ. 330/1960 κατεδάφισαν το παράπηγμά τους και ζήτησαν αστική αποκατάσταση. Το ευρετήριο αυτό είναι σε άμεση σχέση με το ακριβώς επόμενο ευρετήριο «Τσιμεντάδικα Δραπετσώνας» Διαστάσεις: 29x20 «ΤΣΙΜΕΝΤΑΔΙΚΑ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ (αντίγραφο μόνο ονομάτων)» Χειρόγραφο αυτοσχέδιο αλφαβητικό ευρετήριο της περιοχής Τσιμεντάδικα Δραπετσώνας (Ζώνες Ε+Ζ). Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: α.α., ονοματεπώνυμον, νομοθεσία, ζώνη. Σημείωση: Το ευρετήριο περιλαμβάνει είτε όσους διέμεναν σε παράπηγμα στην περιοχή του τσιμεντάδικου της Δραπετσώνας, είτε όσους κατέθεσαν αίτηση να λάβουν διαμέρισμα στις πολυκατοικίες που θα κατασκευάζονταν στη περιοχή του τσιμεντάδικου. Διαστάσεις: 29x20 «Φάκελος κληρώσεως πολυκατοικιών Δραπετσώνας» Περιέχει αιτήσεις πολιτών για έκδοση παραχωρητηρίων περιοχής Δραπετσώνας και ονομαστική κατάσταση παραπηγματούχων οικογενειών προσφύγων περιοχής εργοστασίου Τσιμέντων Ηρακλής Δραπετσώνας. Ονομαστικές καταστάσεις παραπηγματούχων Δραπετσώνας για συμμετοχή στη γενική κλήρωση των διαμερισμάτων πολυκατοικιών συνοικισμού Δραπετσώνας. Υπηρεσιακές εισηγήσεις προς την επιτροπή κληρώσεων, έγγραφα σχετικά με τη συγκρότηση επιτροπών κληρώσεων, πρακτικά κληρώσεων. 1981-1998 ≈ 100 έγγραφα «Στεγαστικό Πρόγραμμα Ζωνών Ε-Ζ Δήμου Δραπετσώνας σχετικές αποφάσεις» Περιέχει καταστάσεις παραπηγματούχων Δραπετσώνας που υπάγονται στο φορέα Ο.Ε.Κ., έγγραφα σχετικά με εγκρίσεις έργων και εφαρμογής κοινού προγράμματος στεγάσεως παραπηγματούχων περιοχής Δραπετσώνας του ΥΠΚΥ και ΟΕΚ. 1984 ≈ 50 έγγραφα «Κατεδαφίσεις παραπηγμάτων Δραπετσώνας»

Έγγραφα σχετικά με διοικητικές και δικαστικές αποφάσεις για την κατεδάφιση παραπηγμάτων στη Δραπετσώνα. 1994-1996 ≈ 80 έγγραφα «Δραπετσώνα» Περιέχει παραχωρητήρια χώρων της Δραπετσώνας, χειρόγραφες καταστάσεις, εκκρεμείς υποθέσεις, ασυμπλήρωτα έντυπα, καταλόγους δικαιούχων κ.α. 1999-2002 ≈ 100 έγγραφα «Δραπετσώνα – Κλήρωση 30-5-1984, Διαμέρισμα ½-Π, Δ-1 Γενικά Έγγραφα περί ΑΟΕΚ» Ποικίλα έγγραφα και αντίγραφα σχετικά με παραπηγματούχους της Δραπετσώνας και έγγραφα σχετικά με κληρώση διαμερισμάτων πολυκατοικιών. 1999-2004 ≈ 90 έγγραφα 1.4 Κερατσίνι 1.4.1 Αμφιάλη «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αμφιάλης Α΄» 100 κατοικίες μονόροφαι διπλακατοικίαι εργολαβίας Ε. Παπανικολάου Διάγραμμα 2610 του μηχανικού Μιχαήλ Δαβάκη από τον Ιανουάριο 1940. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 100 τετράγωνα και 100 κατοικίες. Τα οριστικά παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1952-1963 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Εκτιμητικός πίναξ 50 κατοικιών του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αμφιάλης Β΄» Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες:

αριθμός ιδιοκτησίας, τετράγωνο, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα περιλαμβάνεται η έγκριση του υπουργού Κοινωνικής Πρόνοιας στην εκτίμηση της αξίας των ακινήτων από την αντίστοιχη Επιτροπή με ημερομηνία 3.6.1949. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1954-1965 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αμφιάλης Γ΄ εις περιοχήν Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου» Διάγραμμα 2610 του μηχανικού Μιχαήλ Δαβάκη από 20.1.1940. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 17 τετράγωνα και 114 κατοικίες. Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1948 καθώς και η έγκριση της απόφασης από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1954-1967 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Εκτιμητικός πίναξ 195 κατοικιών του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αμφιάλης Δ΄. Εργολαβίας Κυριάκου Κυριακίδου, δαπάνη 804.162.600». Διάγραμμα 2610 του μηχανικού Μιχαήλ Δαβάκη από 20.1.1940. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, τετράγωνο, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 16 τετράγωνα και 195 κατοικίες. Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1949 καθώς και η έγκριση της απόφασης από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1954-1965 κυρίως.

Διαστάσεις: 28x19 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αμφιάλης Ε΄ εις περιοχήν Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου» 90 κατοικίες (μη ανεγερθείσαι εις Κασάρειαν) [λόγω ακαταλληλότητας του εδάφους] εργολαβίας Κοσμά Κυριακίδου Διάγραμμα 2610 του μηχανικού Μιχαήλ Δαβάκη από 20.1.1940. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 6 τετράγωνα και 90 κατοικίες. Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1948 καθώς και η έγκριση της απόφασης από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1953-1968 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Συνοικισμός Αμφιάλης Κρατικά οικήματα» Χειρόγραφος αυτοσχέδιος πίνακας των κατόχων κρατικών οικημάτων στο συνοικισμό της Αμφιάλης. Ο πίνακας περιλαμβάνει τις εξής στήλες: α/α, τετράγωνο, αριθμός οικήματος, ονοματεπώνυμον κατόχου, τίτλος κυριότητας, απόφαση παραχωρήσεως. Σημείωση: Στόχος του πίνακα είναι να αποτελέσει ένα ευρετήριο των κατόχων των οικημάτων της Αμφιάλης που διαθέτουν οριστικό παραχωρητήριο. Ο πίνακας περιέχει 647 οικήματα, όχι όμως και 647 κατόχους με οριστικό παραχωρητήριο. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1941-1962. Διαστάσεις: 29x20 «Κτηματολογικός Πίναξ Αμφιάλης» Χειρόγραφος αυτοσχέδιος κτηματολογικός πίνακας της Αμφιάλης Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄ και Ε΄. Ο πίνακας περιλαμβάνει τις εξής στήλες: αριθμός τετραγώνου, αριθμός ιδιοκτησίας, εμβαδό οικοπέδου Μ2. Σημείωση: Εντός του πίνακα περιλαμβάνονται 2 έγγραφα υπηρεσιακή αλληλογραφίας του 1940. Το πρώτο αναφέρεται στην αντιστοιχία που πρέπει να έχουν τα παραχωτήρια με τα διαγράμματα της υπηρεσίας και το δεύτερο αναφέρει ότι μέχρι

στιγμής (10.7.1940) στην Αμφιάλη έχουν κατασκευαστεί οι εξής κατοικίες: Αμφιάλη Α΄: 100 κατοικίες (εργολάβος Ε. Παπανικολάου), Β΄: 50 κατοικίες (εργολάβος Συμεανάκη), Γ΄: 114 κατοικίες (εργολάβος Κοσμάς Κυριακίδης), Δ΄: 195 κατοικίες (εργολάβος Κυριάκος Κυριακίδης), Ε΄: 90 κατοικίες (εργολάβος Κοσμάς Κυριακίδης). Διαστάσεις: 29x21 «Νόμιμος τίτλος, Συνοικισμός α) Αμφιάλης, β) Αναστάσεως, γ) Αναλήψεως» Χειρόγραφος πίνακας των εγκατασταθεισών προσφυγικών οικογενειών στους συνοικισμούς α) Αναστάσεως: 28 οικήματα, 45 οικογένειες (δωμάτιο-μαγειρείο), εργολαβίας Κυριακίδη

β) Αμφιάλης Δ΄: 287 οικογένειες, (δωμάτιο-μαγειρείο) γ) Αμφιάλης Ε: 139 οικογένειες, (δωμάτιο-μαγειρείο)

Ο πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: α.α., ονοματεπώνυμο δικαιούχου, άτομα, παραπήγματα (τόπος προηγούμενης εγκατάστασης), παρατηρήσεις (σημειώνεται ο αριθμός και το είδος του οικήματος που εγκαταστάθηκαν). Ο πίνακας συντάχθηκε από τμηματάρχη του υπουργείου Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως στις 16.10.1941 και στάλθηκε στον υπουργό Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως. Σημειώσεις: Εντός του φακέλου περιλαμβάνονται 3 ακόμη έγγραφα, αποσπάσματα πρακτικών του Κεντρικού Συμβουλίου Πρόνοιας και Στεγάσεως του 1939, 1940 και 1960. Διαστάσεις: 31x22 «Σχέδια Ο.Τ. Αμφιάλη» Αντίγραφα των ρυμοτομικών διαγραμμάτων των οικοδομικών τετραγώνων της Αμφιάλης (Ο.Τ.: 86, 89-94, 96-99, 101, 107) Σημείωση: Εντός του φακέλου περιέχεται μια έκθεση των ζημιών που προξένησε ο σεισμός της 4.7.1968 στη Κοινότητα Δρυόπης στη Τροιζήνα. «Μυριόφυτον πρόχειρος πίναξ» Πρόχειρος κτηματολογικός και εκτιμητικός πίναξ που αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 12 τετράγωνα. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1935-1955 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19

«Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Μυριόφυτον Α΄ εις περιοχήν Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου» 84 κατοικίες εργολαβίας Παύλου Αθανασάκη Διάγραμμα 2610 του μηχανικού Μιχαήλ Δαβάκη από 20.1.1940. Απόφασις απαλλοτριώσεως 116677/1927 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β89/3.11.1927 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 6 τετράγωνα και 84 κατοικίες. Η περιοχή αποκαλείται και Αμφιάλη Ζ΄. Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1948 καθώς και η έγκριση της απόφασης από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1954-1968 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Νέον Ευρετήριον Συνοικισμού Μυριόφυτου και Αμφιάλης» Χαρτόδετο χειρόγραφο ευρετήριο που αποτελείται από τις εξής στήλες: α/α, αριθμός πρωτοκόλλου, ονοματεπώνυμον, αριθμός (οικήματος), τετράγωνο, (παρατηρήσεις). Σημείωση: Πιθανότατα περιλαμβάνει το σύνολο των κατόχων οικημάτων στους συνοικισμούς της Αμφιάλη και του Μυριόφυτου. Διαστάσεις: 29x19 Στο φάκελο περιλαμβάνονται αντίγραφα των ρυμοτομικών διαγραμμάτων της Αμφιάλης και του Μυριόφυτου. 1.4.2 Ανάσταση ή «Γ΄ τμήμα Αναστάσεως Γενικά» «Κτηματολογικός Πίναξ Αναστάσεως Α΄» Συνοικισμός Αναστάσεως Α΄, εργολαβίας Π. Αθανασάκη. Διάγραμμα από 15.6.1931 μηχανικού Ευδοξιάδου. Απόφασις απαλλοτριώσεως υπ’ αριθ. 38644/31.3.1927, δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β37/28.4.1927. 100 διπλοκατοικίες (ισόγειο-Α΄ όροφος) Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες:

αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Στον πίνακα δεν είναι καταχωρημένοι όλοι οι ιδιοκτήτες, ενώ υπάρχουν άλλες 15 εγγραφές με την ένδειξη οικόπεδο. Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1936 καθώς και η έγκριση της απόφασης από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας. Τα οριστικά παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1953-1954, αλλά είναι ελάχιστα καταγεγραμμένα στον πίνακα. Διαστάσεις: 38x28 «Εκτιμητικοί πίνακες Αναλήψεως» Φάκελος που περιέχει χειρόγραφο «πίναξ εκτιμήσεως 40 κατοικιών συν/σμού Αναλήψεως Πειραιώς. Εργολαβία Βασιλ. Καραγιάννη Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Ο συνοικισμός σύμφωνα με τον πίνακα αποτελείται από δύο τετράγωνα, με 20 κατοικίες το καθένα. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν ακόμη 3 έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τις διαδικασίες εκτίμησης της αξίας των ακινήτων το 1949 καθώς και ένα ακόμη με ημερομηνία 5.4.1960 για την αναγνώριση νομίμου τίτλου στις προσφυγικές οικογένειες που διαμένουν στα εν λόγω οικήματα. Διαστάσεις: 28x19 «Αναστάσεως Α΄ (Ανάληψη)» Λίστες με τους 100 δικαιούχους των κατοικιών στον συνοικισμό Αναστάσεως Α΄, Οκτώβριος 1932. «Κατάστασις 1η εισπρακτέων παρά της Αγροτ. Τραπ. της Ελλάδος χρεών αστών προσφύγων αγοραστών ακινήτων του Αστικού Προσφυγικού Συν/σμού Αναστάσεως Α΄ Πειραιώς» Κατάσταση που απεστάλει από την Κεντρική Επιθεώρηση Ε.Χ.Π. της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος προς το υπουργείο Κρατικής Υγιειννής και Αντιλήψεως στις

31.10.1933. Στην κατάσταση φαίνονται τα εισπρακτέα χρέη των 87 προσφύγων αγοραστών του αστικού προσφυγικού συνοικισμού της Αναστάσεως Α΄. «Εκτημητικός Πίναξ Αναστάσεως Β΄» Χειρόγραφος αυτοσχέδιος κτηματολογικός πίνακας της Αναστάσεως Β της εκτιμητικής επιτροπής του υπουργείου πρόνοιας στις 14 Ιανουαρίου 1932. Ο πίνακας περιλαμβάνει τις εξής στήλες: αρ. κατοικίας, χαρακτηρισμός κατοικίας, αναλογούσα επιβάρυνσις οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία αναλογούσα οικοπέδου, αναλογούσα δομική αξία, σύνολον αξίας κατοικίας, μισθωτική αξία κατοικίας. 38 τετρακατοικίες, συνολικά 152 κατοικίες Σημείωση: Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων τη περίοδο1931-1934 καθώς και η έγκριση της απόφασης από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας το 1934. Διαστάσεις: 30x20 Δικαιούχοι Αναστάσεως Β΄ Λίστες με τους 142 δικαιούχους των κατοικιών στον συνοικισμό Αναστάσεως Β΄, Ιανουάριος 1934. «Κατάστασις 20η εισπρακτέων παρά της Αγροτ. Τραπ. της Ελλάδος χρεών αστών προσφύγων αγοραστών ακινήτων του Αστικού Προσφυγικού Συν/σμού Αναστάσεως β΄ Πειραιώς» Κατάσταση που απεστάλει από την Κεντρική Επιθεώρηση Ε.Χ.Π. της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος προς το υπουργείο Κρατικής Υγιειννής και Αντιλήψεως στις 11.6.1934. Στην κατάσταση φαίνονται τα εισπρακτέα χρέη των 87 προσφύγων αγοραστών του αστικού προσφυγικού συνοικισμού της Αναστάσεως Β΄. «Κτηματολογικός Πίναξ Αναστάσεως Γ΄» Συνοικισμός Αναστάσεως Γ΄, εργολαβίας Β. Νίκα. Διάγραμμα από 28.1.1934 μηχανικού Στεφ. Παππά. Απόφασις απαλλοτριώσεως υπ’ αριθ. 9642/30.1.1929, δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β13/11.2.1929. 64 κατοικίες Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις.

Σημείωση: Στον πίνακα δεν είναι καταχωρημένοι όλοι οι ιδιοκτήτες, ενώ υπάρχουν άλλες 12 εγγραφές για το οικοδομικό τετράγωνο 7. Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων τη περίοδο 1934-1935 καθώς και η έγκριση της απόφασης από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας το 1935. Τα οριστικά παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1953-1968. Διαστάσεις: 31x25 Δικαιούχοι Αναστάσεως Γ΄ Λίστες με τους 46 δικαιούχους των κατοικιών στον συνοικισμό Αναστάσεως Β΄, Μάρτιος 1935. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αναστάσεως Δ΄ εις περιοχήν Πειραιώς» 28 κατοικίες, διώροφος πολυκατοικία, εργολαβίας Κοσμά Κυριακίδου Διάγραμμα 2700 του μηχανικού Στεφ. Παππά από 9 Μαρτίου 1940. Απόφασις απαλλοτριώσεως 9642/1929 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β13/11.2.1929 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων τη περίοδο 1949 καθώς και η έγκριση της απόφασης από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας το 1935. Τα οριστικά παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1954-1965 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αναστάσεως Α΄, Β΄, Γ΄ Πειραιώς» Αριθμός αποφάσεως εγκρίσεως εκτιμήσεως 297/1934 Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: Αναστάσεως Α΄: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αριθμός μητρώου, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις.

Αναστάσεως Β΄- Γ΄: α/α, αριθμός κατοικίας, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αριθμός μητρώου, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός Αναστάσεως Α΄ αποτελείται από 50 οικόπεδα που μοιράστηκαν σε 100 πρόσφυγες. Σε κάθε οικόπεδο κατασκευάστηκαν 2 κατοικίες. Παραχωρήθηκαν το 1933 και οριστικά παραχωρητήρια ξεκίνησαν να δίνονται το 1954. Ο συνοικισμός Αναστάσεως Β΄ αποτελείται από 152 κατοικίες. Παραχωρήθηκαν το 1934 και οριστικά παραχωρητήρια ξεκίνησαν να δίνονται το 1952. Ο συνοικισμός Αναστάσεως Γ΄ αποτελείται από 64 κατοικίες. Παραχωρήθηκαν τη περίοδο 1934-1938 και οριστικά παραχωρητήρια ξεκίνησαν να δίνονται το 1953. Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1939 στο συνοικισμό Αναστάσεως ΄Β. Διαστάσεις: 29x20 «Ευρετήριον αγοραστών κατοικιών αστικού προσφυγικού συνοικισμού Αναστάσεως Α΄, Β΄και Γ΄» Χειρόγραφο αυτοσχέδιο ευρετήριο των προσφύγων που αγόρασαν κατοικίες στον αστικό προσφυγικό συνοικισμό Αναστάσεως Α΄, Β΄και Γ΄. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: α.α., επώνυμον και όνομα αγοραστού, αριθμός κατοικίας, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 290 αγοραστές. Οι κατοικίες ολοκληρώθηκαν τη δεκαετία του 1930 και τα οριστικά παραχωρητήρια εκδόθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1940. «Ανάστασις διάφοροι φάκελοι» Φάκελος με τις αποφάσεις εξαγοράς των κατοικιών του συνοικισμού της Ανάστασης από τους δικαιούχους πρόσφυγες που έλαβε το υπουργείο Πρόνοιας και Αντιλήψεως τη περίοδο 1932-1933, καθώς και καταστάσεις των δικαιούχων. Δικαιούχοι Αποκατάστασης ΚΑΠΣ Αναστάσεως Φάκελος με αιτήσεις και ενστάσεις προσφύγων που αιτούνται στεγαστικής αποκατάστασης και σχετική υπηρεσιακή αλληλογραφία, δεκαετίες 1940-1950. Καταστάσεις με δικαιούχους στεγαστικής αποκατάστασης 1934, 1938 και 1939. Αιτήσεις Αποκατάστασης

Φάκελος με δικαιολογητικά 8 προσφύγων που αιτούνται στεγαστικής αποκατάστασης και σχετική υπηρεσιακή αλληλογραφία, δεκαετίες 1940-1950. Αιτήσεις κατοίκων συνοικισμού Αναστάσεως Φάκελος με ποικίλες αιτήσεις των κατοίκων του συνοικισμού της Ανάστασης, κυρίως αιτήσεις για την έκδοση οριστικών παραχωρητηρίων, δεκαετία 1950, καθώς και μια κατάσταση με εκκρεμείς υποθέσεις αποκατάστασης προσφύγων για τους συνοικισμούς της Ανάστασης. Σημείωση: Στο φάκελο υπάρχουν και αιτήσεις κατοίκων άλλων συνοικισμών. «Εκθέσεις επιθεωρητού κ. Νανοπούλου προς απόδειξιν νόμιμου τίτλου οικογενειών διαμενουσών εις τον Κρατικό Αστικό Προσφυγικό Συνοικισμό Αναστάσεως Δ΄Πειραιώς» Φάκελος με τις εκθέσεις του επιθεωρητή του υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας Σπυρ. Νανόπουλου μετά από αυτοψία στον συνοικισμό Αναστάσεως Δ΄ το 1954. «Ευρετήριον Αγοραστών Κατοικιών Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Αναστάσεως Α΄, Β΄ και Γ» 1.4.3 Ευγένεια «Εκτιμητικός πίναξ Ευγένειας Α!» Έκθεσις εκτιμήσεως του Κρατικού προσφυγικού συνοικισμού Αναστάσεως (Ευγένεια) Πειραιώς εξ 125 μονόροφων διπλοκατοικιών –δηλαδή 250 κατοικίες. Η εκτιμητική επιτροπή αποτελούμενη από 3 υπαλλήλους του Υπουργείου Πρόνοιας και Αντιλήψεως συνεδρίασε στις 4.5.1931 και καθόρισε την τελική τιμή των κατοικιών και την αξία του μισθώματος. Ο πίνακας εκτιμήσεως αποτελείται από τις εξής στήλες: αύξων αριθμός κατοικίας, τύπος κατοικίας, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, δομική αξία, ολική αξία, μισθωτική αξία. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν ακόμη 4 έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1931 καθώς και ένα σχέδιο του ίδιου του πίνακα. Εντός του πίνακα υπάρχει ξεχωριστά η έκθεση εκτιμήσεως του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Ευγένεια Γ που αποτελείται από 40 κατοικίες του εργολάβου Ι. Αντζακλή με ημερομηνία 10.12.1934 καθώς και σχετική αλληλογραφία. Διαστάσεις: 30x20

«Κτηματολογικός πίναξ. Συνοικισμός Ευγένειας Β΄και Γ΄» Κτηματολογικός Πίναξ Β Μηχανικού Μεν. Τσαγκαράκη. Απόφασις απαλλοτριώσεως 38644/1.4.1927. ΦΕΚ Β32/28.4.1927. Ο συνοικισμός αποτελείται από 42 διπλοκατοικίες -84 κατοικίες- όπως σημειώνεται στο εξώφυλλο του πίνακα. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν ακόμη 3 έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1933. Διαστάσεις: 40x30 «Κτηματολογικός πίναξ. Συνοικισμός Ευγένειας Β΄και Γ΄» Κτηματολογικός Πίναξ Γ΄ Μηχανικού Μεν. Τσαγκαράκη. Απόφασις απαλλοτριώσεως 38644/1.4.1927. ΦΕΚ Β32/28.4.1927. Ο συνοικισμός αποτελείται από 40 διπλοκατοικίες -80 κατοικίες. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο πίνακας Γ’ είναι ακριβώς ίδιος με τον πίνακα Β΄αλλά περιλαμβάνει εγγραφές μόνος για τους δικαιούχους των κατοικιών του συνοικισμού Ευγένεια Γ. Διαστάσεις: 40x30 «Συνοικισμός Ευγένειας Δ΄. κτηματολογικός πίναξ» Ο συνοικισμός Ευγένειας Δ΄ αποτελείται από τρία τετράγωνα και 88 κατοικίες, εργολαβίας Γεωργίου Θαλασσινού. Διάγραμμα του μηχανικού Στεφ. Παππά από 7.11.1935. Απόφασις απαλλοτριώσεως 77992/29.8.1928. δημοσιεύτηκε στα ΦΕΚ Β73/18.9.1928. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις.

Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν ακόμη 3 έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1935. Διαστάσεις: 37x28 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Ευγένειας Ε» Ο συνοικισμός Ευγένειας Ε ΄ αποτελείται από 40 κατοικίες εις την περιοχήν του Πειραιά, εργολαβίας Μ. Γιαννούρη. Διάγραμμα υπ’ αριθμό 2560 του μηχανικού Στεφ. Παππά από 6.10.1939. Απόφασις απαλλοτριώσεως 77992/1928 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 73/18.9.1928 Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν ακόμη 3 έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1939. Διαστάσεις: 28x19 Ευγένεια Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄ Αντίγραφα ρυμοτομικών διαγραμμάτων1934-1935, 1949 καθώς αντίγραφο της κτηματογράφισης του 1932. 1.4.4 Ταμπούρια «Συνοικισμός Ταμπουρίων Α΄ Κτηματολογικός πίναξ» Διάγραμμα του μηχανικού Κωνστ. Παρθενιάδου από 26.8.1934. Απόφαση απαλλοτριώσεως 5649/22.1.1932. ΦΕΚ Β7/2.2.1932. Ο συνοικισμός αποτελείται από 2 οικοδομικά τετράγωνα και 32 κατοικίες. Οικοδομικός Εργολάβος ήταν ο Ι. Αρτσακλής. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Διαστάσεις: 39x29 «Κτηματολογικός πίναξ. Ταμπουρίων Β΄»

Διάγραμμα του μηχανικού Στεφ. Παππά από 16.12.1935. Απόφαση απαλλοτριώσεως 5649/22.1.1932. ΦΕΚ Β7/2.2.1932. Ο συνοικισμός αποτελείται από οχτώ οικοδομικά τετράγωνα και 89 κατοικίες. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Διαστάσεις: 38x28 «Ευρετήριον αγοραστών κατοικιών αστικού προσφυγικού συνοικισμού Ταμπουρίων Α΄, Β΄» Δερματόδετο χειρόγραφο ευρετήριο των αγοραστών του συνοικισμού Ταμπούρια Α’ Και Β’. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: α/α, επώνυμον και όνομα αγοραστού, αριθμός κατοικίας, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του ευρετηρίου υπάρχει υπηρεσιακή αλληλογραφία που περιλαμβάνει α) καταστάσεις με πρόσφυγες που θα λάβουν αποκατάσταση στις κατοικίες του συνοικισμού των Ταμπουρίων, 1935 β) κατοικίες που παραμένουν αδιάθετες γ) καταστάσεις με πρόσφυγες που δεν πληρούν τα κριτήρια για να λάβουν αποκατάσταση δ) την έκθεση εκτιμήσεως της Επιτροπής του υπουργείου για τον καθορισμό της αξίας των κατοικιών 31.12.1934 και 14.12.1935 ε) κατάλογο των παραπηγμάτων του συνοικισμού Ταμπουρίων στ) αντίγραφο του κτηματολογικού διαγράμματος Διαστάσεις: 31x24 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Ταμπουρίων Γ΄» Ο συνοικισμός Ταμπουρίων Γ΄ αποτελείται από 44 κατοικίες εις την περιοχήν Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, εργολαβίας Χρίστου Ρούκα. Διάγραμμα υπ’ αριθμό 2334 του μηχανικού Στεφ. Παππά από 8.2.1939. Απόφασις απαλλοτριώσεως 59613/16.5.1927 ως ετροπ. δια της 91149/13.10.28. δημοσιεύτηκε στα ΦΕΚ 46/17.6.1927 και 83/20.10.1928 Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις.

Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν ακόμη 3 έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1939. Διαστάσεις: 28x19 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Ταμπουρίων Α΄, Β΄, Γ΄» Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: α/α, αριθμός ιδιοκτησίας, αριθμός τετραγώνου, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αριθμός μητρώου, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Ο συνοικισμός αποτελείται από 14 τετράγωνα και 167 κατοικίες. Ο συνοικισμός Ταμπουρίων Γ΄ του εργολάβου Χρίστου Ρούκα δεν είναι ο ίδιος με τον συνοικισμό αυτό, μιας και είναι διαφορετικά τα ονόματα των δικαιούχων ενώ αποτελείται και από 36 οικήματα. Διαστάσεις: 29x19 «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Ταμπουρίων Δ’»» Ο συνοικισμός Ταμπουρίων Δ’»»αποτελείται από 28 κατοικίες ανά πολυκατοικία εις την περιοχήν του Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, εργολαβίας Δ. Αυγουστή. Διάγραμμα υπ’ αριθμό 2716 του μηχανικού Στεφ. Παππά από 22.4.1940. Απόφασις απαλλοτριώσεως 99149/13.101928 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 83/20.10.1928 Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, συνιδιοκτησία, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν ακόμη 3 έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1942. Διαστάσεις: 28x19 «Κτηματολογικός πίναξ. Ταμπουρίων» Μηχανικού Μενέλαου Τσαγκαράκη, διάγραμμα 55/20.10.1933. Απόφασις απαλλοτριώσεως 5649/22.1.1932. ΦΕΚ Β7/2.2.1932. Ο συνοικισμός αποτελείται από τρία οικοδομικά τετράγωνα και 36 κατοικίες. Η εργολαβία κατασκευής ανατέθηκε στην Εταιρία Τέκτωνος.

Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν ακόμη 4 έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας της περιόδου 1939-1940, που σχετίζονται με τις διαδικασίες εκτίμησης της αξίας των ακινήτων του συνοικισμού από την ειδική επιτροπή το 1933 Διαστάσεις: 38x28 «Απογραφή Οικογενειών διαμενουσών εις τας Πειραματικάς Πολυκατοικίας» Δακτυλόγραφη Ονομαστική Κατάσταση με 8 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο, ηλικία, μέλη, χρόνος εγκαταστάσεως, αιτία εγκαταστάσεως, τετράγωνο, αριθμός οικίας). Χρόνος εγκατάστασης 1948-1950. Σημ.: Πολλαπλά αντίτυπα. Ταμπούρια, Κτηματολογικόν Διάγραμμα, Κλίμαξ 1/500 – Υπουργείον Κοινωνικής Προνοίας, Διεύθυνσις Τεχνικών Υπηρεσιών, Τοπογραφικόν» Διάγραμμα υπ. αρ. 6078, 20/11/1953. «Ταμπούρια, Οικ. Τετράγωνο 177, Κλ. 1:200 – Υπουργείον Κοιν. Προνοίας, Διεύθυνσις Τεχν. Υπηρεσιών, Τοπογραφικόν» Διάγραμμα υπ. αρ. 6087, 7/1/1954. 1.5 Κορυδαλλός «Ευρετήριον Συνοικισμού Κορυδαλλού – Αυθαίρετα» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 5 στήλες (α/α φ., ονοματεπώνυμο, αριθ. οικοπέδου, αριθ. τετραγώνου, παρατηρήσεις). 630 εγγραφές. Ημερ. Παραχώρησης: 1950-1972 (η μεγάλη πλειοψηφία αφορά την περίοδο 1960-1969). Διαστάσεις: 30x20 «Ευρετήριον Κορυδαλλού Πειραιώς» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 5 στήλες (α/α, αρ. οικήματος, τετράγωνο, ονοματεπώνυμο, παρατηρήσεις). Περίοδος αναφοράς 1962-1968 (υπάρχει και εγγραφή του 1976). Διαστάσεις: 30x20

1.6 Νίκαια 1.6.1 Άσπρα Χώματα «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός πίναξ του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Άσπρων Χωμάτων Α΄, Β΄, Πειραιώς» εργολαβίας Πέτρου Γιόση. Απόφασις απαλλοτριώσεως 14390/1932 δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β18/25.2.1932 Ο εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, αριθμός κατοικίας, αριθμός τετραγώνου, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αριθμός μητρώου, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται 229 ιδιοκτησίες και 11 τετράγωνα. 94 από τις κατοικίες χαρακτηρίζονται ως Ο.Λ.Π. Εντός του πίνακα περιέχεται υπηρεσιακή αλληλογραφία που σχετίζεται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1933 καθώς και η έγκριση της απόφασης από τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας το 1933. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1953-1968 κυρίως. Διαστάσεις: 29x19 «Πίναξ εκτιμήσεως των οικημάτων του κρατικού συνοικισμού ‘Άσπρα Χώματα” Παλαιάς Κοκκινιάς μετά του αντιστοιχούντος εκάστη οικοπέδου» Αυτοσχέδιος συνοπτικός χειρόγραφος εκτιμητικός πίνακας της αξίας του οικοπέδου και του οικήματος του συνοικισμού Άσπρα Χώματα του Αυγούστου του 1933. Αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός τετραγώνου αύξων αριθμός οικήματος, αριθμός οικοπέδου, ιδιοκτησίας, αριθμός κατοικίας, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία οικήματος, συνολική αξία, μισθωτική αξία. «Συνοικισμός Άσπρα Χώματα Α΄. Κτηματολογικός Πίναξ» Ο αστικός προσφυγικός συνοικισμός των Άσπρων Χωμάτων Α΄ εκτείνεται σε 4 οικοδομικά τετράγωνα και περιλαμβάνει 50 κατοικίες που κατασκευάστηκαν το 1935. Το διάγραμμα του συνοικισμού 22Α είναι από 2 Μαρτίου 1935 του μηχανικού Κ. Παρθενιάδη. Η απόφαση απαλλοτρίωσης είναι η 14390/16.21932 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Β18/25.2.1932. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες:

αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1935 καθώς και η έγκριση του υπουργού Κοινωνικής Πρόνοιας στην εκτίμηση της αξίας των ακινήτων από την αντίστοιχη Επιτροπή με ημερομηνία 25.5.1935. Ο εκτιμητικός πίνακας δεν είναι πλήρης (ελλιπείς εγγραφές). Διαστάσεις: 28x19 «Καρτέλες οικημάτων Άσπρων Χωμάτων» «Δελτίον Χρεών» της Προπατορίδου Ιωάννας και του Συμεώνογλου Βασίλειου που αγόρασαν τα οικήματα 53 και 68 αντίστοιχα στον συνοικισμό Άσπρα Χώματα. «Άσπρα Χώματα» «Κατάστασις 1η εισπρακτέων παρά της Αγροτικής. Τραπέζης της Ελλάδος χρεών αστών προσφύγων κατόχων ακινήτων του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού ‘‘Άσπρων Χωμάτων’’ Πειραιώς» Κατάσταση που απεστάλει από την Κεντρική Επιθεώρηση Ε.Χ.Π. της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος προς το υπουργείο Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως το 1935. Στην κατάσταση φαίνονται τα εισπρακτέα χρέη των 78 προσφύγων αγοραστών του αστικού προσφυγικού συνοικισμού Άσπρων Χωμάτων’’. «Ευρετήριον αγοραστών κατοικιών αστικού προσφυγικού συνοικισμού Άσπρα Χώματα» Δερματόδετο ευρετήριο των αγοραστών οικημάτων του προσφυγικού συνοικισμού Άσπρα Χώματα Α΄, Β΄. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: α.α., επώνυμον και όνομα αγοραστού, αριθμός κατοικίας, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του ευρετηρίου περιέχεται ευρετήριο των αγοραστών του συνοικισμού Άσπρα Χώματα Α΄, Β΄ ανά οικοδομικό τετράγωνο. 1.6.2 Γερμανικά «Κτηματολογικός πίναξ Γερμανικών Παραπηγμάτων εις περιοχήν Ν. Κοκκινιάς»

Η απόφαση απαλλοτρίωσης είναι η 37515/1927 που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ30/19.4.1934. Το διάγραμμα του συνοικισμού είναι το υπ’αριθμό 2116 του μηχανικού Κωνσταντίνου Παρθενιάδη από 15.8.1934. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο συνοικισμός αποτελείται από 32 τετράγωνα και 640 κατοικίες. Τα παραχωρητήρια έχουν ημερομηνίες 1950-1972 κυρίως. Διαστάσεις: 28x19 «Καταστάσεις δωρεάν στεγαζόμενων Συνοικισμού Γερμανικών» Φάκελος με χειρόγραφους πίνακες της δεκαετίας του 1930 των δωρεάν στεγαζόμενων προσφύγων του Συνοικισμού των Γερμανικών, ανά οδό. «Ευρετήριον Συνοικισμού Γερμανικών» Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο που αποτελείται από 6 στήλες: α/α, αριθμός οικοπέδου, αριθμός τετραγώνου, ονοματεπώνυμον, γερμανικά, παρατηρήσεις. Διαστάσεις: 29x19 Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως σημειώνεται η απόφαση παραχώρησης του οικοπέδου (Ο.Π.). Οι εγγραφές στις οποίες σημειώνεται ημερομηνία είναι της δεκαετίας του 1960. «Ευρετήριον Συνοικισμού Γερμανικών» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 5 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο, αριθ. οικοπέδου, αριθ. τετραγώνου, παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 31x21 «Ευρετήριον Συνοικισμού Νίκαιας» Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο που αποτελείται από 5 στήλες: α/α, ονοματεπώνυμον, αριθμός οικοπέδου, αριθμός τετραγώνου, παρατηρήσεις. Διαστάσεις: 30x20 Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως σημειώνεται η απόφαση παραχώρησης του οικοπέδου (Ο.Π.). Όλες οι εγγραφές είναι της δεκαετίας του 1960. Φάκελος Γαβριήλ Ερμόλαου Αντωνιάδη

Φάκελος με αντίγραφο του παραχωρητηρίου της κατοικίας του Γαβριήλ Ερμόλαου Αντωνιάδη και διοικητική αλληλογραφία του 1974 ανάμεσα στην υπηρεσία και τους κληρονόμους του για το ακίνητό του στη Νίκαια. 1.6.3 Νίκαια (Γενικά) Φάκελος «Νοσοκομείον Αμερικανίδων Κυριών» Έγγραφα και υπηρεσιακή αλληλογραφία σχετικά με την παραλαβή και παράδοση των κτιρίων του Νοσοκομείου Αμερικανίδων Κυρίων στη Νίκαια το 1954. «Ευρετήριον Νίκαιας – Οικήματα» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 6 στήλες (α/α, αριθ, πρωτοκόλλου, ονοματεπώνυμο, αριθ. οικήματος, τετράγωνο, παρατηρήσεις). Περίοδος αναφοράς 1961-1972. Διαστάσεις: 30x20 «Οικήματα Νίκαιας 2ον – Ευρετήριον Αγ. Βαρβάρας Κορυδαλλού» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 5 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο, αριθ. οικήματος, οικοδ. τετράγωνο, παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 31x21 «Συνοικισμός Ν. Κοκκινιάς» Χαρτόδετος κατάλογος ονομάτων με 6 στήλες (αριθμός οικοδομικού τετραγώνου και αριθμός ιδιοκτησίας, ονοματεπώνυμο και λοιπά στοιχεία, εμβαδόν ιδιοκτησίας, αξία Λ.Α., μεταβολές και αριθμός τίτλου). Στοιχεία για 46 οικοδομικά τετράγωνα. Διαστάσεις: 36x26 «Μητρώο Παλαιάς Νίκαιας» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 3 στήλες (ονοματεπώνυμο, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 32x22 «Ευρετήριο Αποκατασταθέντων Προσφύγων – Ν. Τίτλος – Νίκαια» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 7 στήλες (α/α, επώνυμο και όνομα αγοραστού, οίκημα, οικόπεδο, τετράγωνο, αριθμός, παρατηρήσεις). 5296 εγγραφές. Συνολικό ευρετήριο.

Διαστάσεις: 36x26 1.7 Πέραμα Σχέδια Κτηματολογίου Περάματος «Kτηματολογικός και Eκτιμητικός πίναξ του αστικου προσφυγικού συνοικισμού Περάματος» Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Ο Πίνακας περιέχει περίπου 300 ιδιοκτησίες, χωρίς να είναι συμπληρωμένα τα στοιχεία του συνόλου των δικαιούχων. Οι αποφάσεις παραχωρήσεως (όπου σημειώνονται) είναι της δεκαετίας του 1930 ενώ τα οριστικά παραχωρητήρια της δεκαετίας του 1950. Εντός του πίνακα υπάρχουν έγγραφα χειρόγραφων σημειώσεων με τον αριθμό των ιδιοκτησιών καθώς και κάποια σχόλια με τις εκκρεμότητες των παραχωρηρήσεων των οικοπέδων. Διαστάσεις: 29x19 «Kτηματολογικός πίναξ Γερμανικών Παραπηγμάτων συνοικισμού Περάματος» Ο συνοικισμός των γερμανικών Παραπηγμάτων του Περάματος αποτελείται από 97 ιδιοκτησίες που φέρουν τους αριθμούς οικοπέδων 141 έως 238. Ο κτηματολογικός και εκτιμητικός πίνακας αποτελείται από τις εξής στήλες: αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμον ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου Μ2, τιμή ανά Μ2, αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις. Σημείωση: Εντός του πίνακα υπάρχουν έγγραφα υπηρεσιακής αλληλογραφίας που σχετίζονται με τη σύσταση και τη γνωμοδότηση της επιτροπής για την εκτίμηση της αξίας των ακινήτων το 1952 καθώς και η έγκριση του υπουργού Κοινωνικής Πρόνοιας στην εκτίμηση της αξίας των ακινήτων από την αντίστοιχη Επιτροπή με ημερομηνία 1.11.1952.Τα οριστικά παραχωρητήρια είναι κυρίως της δεκαετίας του 1950, ενώ ο πίνακας συντάχθηκε από την αρμόδια Επιτροπή στις 15.10.1952. Διαστάσεις: 29x19 Φάκελος «Εκτιμητικοί Πίνακες Περάματος» Φάκελος υπηρεσιακής αλληλογραφίας με πλήθος εγγράφων που αφορούν την προσφυγική εγκατάσταση στο Πέραμα, τις δεκαετίες 1930-1970. Πιο συγκεκριμένα

100

στο φάκελο υπάρχουν έγγραφα σχετικά με τις αποφάσεις απαλλοτριώσεων των οικοπέδων, αλληλογραφία της εκτιμητικής επιτροπής, επιστολές του Δήμου Περάματος και άλλο έγγραφα. Φάκελος «Διάφορα αντίγραφα αποφάσεων εκτιμήσεων κατοικιών του Κρατ Αστ Προσφυγικού Συν/σμού Περάματος- Πειραιώς» Φάκελος υπηρεσιακής αλληλογραφίας με εκθέσεις Εκτιμήσεως και λοιπή αλληλογραφία της Εκτιμητικής Επιτροπής του προσφυγικού συνοικισμού Περάματος. Τα περισσότερα έγγραφα είναι της δεκαετίας του 1930. Ατομικός φάκελος της Μαριγώς χήρας Αντωνίου Τσακιρίδου ή Τσακίρογλου. Στο φάκελο περλαμβανεται η αίτηση αστικής αποκατάστασης της Μαριγώς χήρας Αντωνίου Τσακιρίδου ή Τσακίρογλου και όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά που προσκόμισε συνοδευτικά της αίτησής της, το 1939. Η ίδια ήδη κατοικούσε σε παράπηγμα στο Πέραμα και ζητούσε να της παραχωρηθεί οικόπεδο στη περιοχή. Φάκελος «Σχεδιαγ/τα 1-203 Ο.Τ. Περάματος» Φάκελος με ρυμοτομικά σχεδιαγράμματα των οικοδομικών τετραγώνων του Δήμου Περάματος. Κάποια από τα σχεδιαγράμματα φέρουν την σημείωση «προσχέδιον διανομής οικοπέδων Περάματος». Στο Φάκελο περιέχεται και συνολικό ρυμοτομικό διάγραμμα της οικοπεδοποίησης του Περάματος. «Μητρώο Περάματος» Χαρτόδετη Ονομαστική Κατάσταση με 6 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο, αρ. παρ. Ο.Τ., αρ. οικ.). Διαστάσεις: 36x26 «Μητρώον Παραχωρητηρίων Οικισμού Περάματος Αττικής – 1ον» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο δικαιούχου, όνομα πατρός, αριθμός πρωτοκόλλου, ημερομ. εκδόσεως, αριθμός οικοπέδου, τετράγωνο, παρατηρήσεις). Ημερ. Εκδόσεως 1964-1965 (ως επί το πλείστο). 2598 εγγραφές. Διαστάσεις: 35x25 «Μητρώον Παραχωρητηρίων Οικισμού Περάματος Αττικής – 2ον» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο δικαιούχου, όνομα πατρός, αριθμός πρωτοκόλλου, ημερομ. εκδόσεως, αριθμός οικοπέδου,

101

τετράγωνο, παρατηρήσεις). Συνέχεια από το πρώτο βιβλίο. Ημερ. Εκδόσεως 1969-1989 (ως επί το πλείστο). Εγγραφές από αρ. 2599 (έως 3748). Διαστάσεις: 36x25. Σημ.: Το περιεχόμενο των πεδίων αλλάζει. «Ευρετήριον Απορριπτικών Περάματος» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 4 στήλες (ονοματεπώνυμο, ΟΤ, αποφάσεις Δ/ντού, γνωμοδοτήσεις Ν.Σ.). Διαστάσεις: 20x30 1.8 Νησιά 1.8.1 Αίγινα «Φάκελλος πλημμυροπαθών Αιγίνης» Στις 12.11.1967 στη πόλη της Άιγινας υπήρξε θεομηνία που προξένησε μεγάλες καταστοφές σε σπίτια και καταστήματα. Τα σπίτια πλημμύρισαν και καταστράφηκαν έπιπλα, ρούχα και κλινοσπεπάσματα ενώ τα καταστήματα και οι αποθήκες που πλημμύρισαν υπέστησαν ζημιές σε εξοπλισμό και εμπορεύματα. Στο φάκελο περιέχονται οι καταστάσεις με τους πληγέντες και τις ζημιές τους όπως καταγράφηκαν και συντάχθηκαν από τους αρμόδιους επιθεωρητές του υπουργείου τη περίοδο 19671969, οι αιτήσεις για την παραχώρηση άτοκου δανείου στους επαγγελματίες που υπέστησαν ζημιές, οι σχετικές βεβαιώσεις για την χορήγηση δανείου από την σχετική υπηρεσία το 1969 καθώς και οι καταστάσεις με τους δικαιούχους βοηθημάτων αποζημίωσης. 1.8.2 Πόρος «Εκτιμητικός Πίναξ Ε.Α.Π. Συν/μου Πόρου» «Εκτιμητικοί Πίνακες και Τοπογραφικόν Σχέδιον Συν/σμού Πόρου» 1.8.3 Σαλαμίνα «Κτηματολογικός Πίναξ Σαλαμίνος»

102

«Συνοικισμός Σαλαμίνος. Κατάστασις εμφαίνουσα τον αριθ. των εν τω Συν/σμώ διαμενόντων οικογενειών» 2. ΑΘΗΝΑ 2. 1. ΑΙΓΑΛΕΩ Άγιος Σάββας-Νέες Κυδωνιές, Αιγάλεω (2 ντοσιέ) «Συν/σμός Αιγάλεω, Οικήματα 1-350 – Πίναξ Εκτιμήσεως Οικημάτων Κρατικού Προσφ. Συν/σμού Αγίου Σάββα (Ιεράς Οδού)» Χαρτόδετη κατάσταση με 10 στήλες (α/α, αριθ. οικοδ. τετραγ., αριθ. οικ., κατηγορία, εμβαδόν οικοπέδου, τιμή οικοπέδου ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, δομική αξία, συνολική αξία κατοικίας, μισθωτ. αξία). Διαγράμματα 2807, 2808. Διαστάσεις: 9x14 Σημείωση: Υπογράφεται από Επιτροπή (Β. Βαλέντης, Δ. Κελαηδόνης, Κ. Μητσοτάκης) στις 6/12/1930. «Κτηματολογικός Πίναξ, Συνοικισμός Β΄ και Γ΄, Νέας Κυδωνίας, Αγ. Σάββα – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 20/3/1935 μηχ/κου Κ. Παρθενιάδη. Ο.Τ. (οικοδομικά τετράγωνα) 19 Γ΄, 20 Β΄ και Γ΄, 22 Β΄, 23 Β΄, 24 Γ΄. Διαστάσεις: 15x11. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Στο εξώφυλλο το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 1. «Κτηματολογικός Πίναξ, Συνοικισμός Ν. Κυδωνιών (Αγ. Σάββα) ΣΤ΄ - Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 13/11/1935 μηχ/κού Στεφ. Παππά. Ο.Τ. 61, 79, 86, 87, 91, 92.

103

Διαστάσεις: 15x11. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Στο εξώφυλλο το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 5. «Κτηματολογικός Πίναξ, Συνοικισμός Ν. Κυδωνιών (Αγ. Σάββα) Ε΄ - Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Λείπει το περιεχόμενο. Υπάρχουν μόνο το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο. Διάγραμμα 10/10/1935 μηχ/κού Σ. Παππά. Διαστάσεις: 15x11. Σημείωση: Αριθμείται χειρόγραφα ως 7. «Κτηματολογικός Πίναξ, Συνοικισμός 150 Κατοικιών Συν/σμού Αγ. Σάββα (εργολαβίας Ν. Σαρρή) Ν. Κυδωνιών Η΄ - Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 7/12/1937 μηχ/κού Σ. Παππά. Ο.Τ. 27, 36, 43, 44. Διαστάσεις: 15x11. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Στο εξώφυλλο το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 4. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού 24 κατοικιών Αγ. Σάββαν (απόρων) εις περιοχήν του 25ου τετραγ. Αγ. Σάββα εργολαβίας Κ. Λαμπρινού – Ν. Κυδωνιών Δ΄ (απόρων) – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 339 (26/4/1937, μηχ/κού Στεφ. Παππά). Ο.Τ. 25. Απόφαση Απαλλοτριώσεως 27386/1929. 24 εγγραφές. Διαστάσεις: 8x12. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 2. Περιέχει το Διάγραμμα 339.

104

«Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Ν. Κυδωνιών Ζ΄ (αναπήρων) – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 26/4/1937 μηχ/κού Στεφάνου Παππά. Ο.Τ. 25. Απόφαση απαλλοτριώσεως 27386/1929. 24 εγγραφές. Διαστάσεις: 8x12. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 3. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Αγίου Σάββα, Τετρ. 34-91 (το τετ. 45 εις βιβλίον 123-144) – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 8x12. Σημείωση: Λείπουν σελίδες. Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 2ον. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Αγίου Σάββα, Τετρ. 91α-122 – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 8x12. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 3ον. Στο εξώφυλλο υπάρχει η σημείωση «253 οικόπεδα από τα τετράγωνα 1-91». «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Αγίου Σάββα, Τετρ. 123-144 (εις το τέλος τετρ. 26-45-131) – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου»

105

Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 8x12. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 4ον. Στο εσωτερικό του υπάρχουν συνημμένα διάφορα σχετικά έγγραφα. «Συνοικισμός Αιγάλεω [Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως] Ο.Τ. 88, 88Α΄, 78, 78Α΄» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 9x12. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται ο αριθμός δωματίων και η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 6. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Ν. Κυδωνιών ΙΑ΄ 150 κατοικιών – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 2283 (30/6/1938, μηχ/κού Βασίλη Βρατσαφόλη). Απόφαση Απαλλοτριώσεως 27386/1929. Διαστάσεις: 8x12. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 8. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Αγ. Σάββα Θ΄ - Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 2283 (30/6/1938, μηχ/κού Βασίλη Βρατσαφόλη). Απόφαση Απαλλοτριώσεως 27386/1929. Ο.Τ. 131, 138, 141-143. Διαστάσεις: 8x12.

106

Σημείωση.: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 9. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Ν. Κυδωνιών Ι΄ εις περιοχήν κοινότητος Αιγάλεω – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 2283 (30/6/1938, μηχ/κού Βασίλη Βρατσαφόλη). Απόφαση Απαλλοτριώσεως 27386/1929. Ο.Τ. 129Α΄-Γ΄, 140. Διαστάσεις: 8x12. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 10. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Αγ. Σάββα ΙΓ΄ - Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 2283 (30/6/1938, μηχ/κού Βασίλη Βρατσαφόλη). Απόφαση απαλλοτριώσεως 27386/1929. Ο.Τ. 78, 78Α΄, 88, 88Α΄. Διαστάσεις: 8x12. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Ν. Κυδωνιών Η΄ (Αγ. Σάββα), Κατάλογος Διανομής Κατοικιών – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφ. Κτηματολογίου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Ο.Τ. Θ΄: 27, 36, 43, 44 και ΙΒ΄: 81 κατοικίες. Διαστάσεις: 8x12. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού ΙΒ΄ Νέων Κυδωνιών (81 μονόροφαι κατοικίαι) εις περιοχήν Δήμου Αιγάλεω – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως»

107

Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 2760, 2761 (10/10/1940, μηχ/κού Στεφάνου Παππά). Απόφαση Απαλλοτριώσεως 27386/1929. Ο.Τ. 137Α-Γ, 143Α-Β, 144Α, 140Α-Β. Διαστάσεις: 8x12. Σημείωση: Στις παρατηρήσεις συνήθως αναφέρεται η απόφαση οριστικής παραχώρησης. Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 11. «Κτηματολογικόν Διάγραμμα του παρά την Ιεράν Οδόν Συνοικισμού Ν. Κυδωνιών (Αγ. Σάββας), Κλίμαξ 1:1000, Κωδικοποίησις – Υπουργείον Εθν. Προνοίας, Διεύθυνσις Τεχν. Υπηρεσιών» Διάγραμμα 2807, 1/7/1940, Μηχ/κός Ι. Γωνιωτάκης. «Συν/σμός Αιγάλεω – Συν/σμός Ν. Κυδωνιών ΙΔ΄ - Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (α/α, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διαγράμματα 2900 (11/3/1946) και 2943 (7/7/1949). Απόφαση απαλλοτριώσεως 27386/1929. Ο.Τ. 129Α, 118, 103Α, 91Α. Διαστάσεις: 9x12 Σημείωση: Το βιβλίο αριθμείται χειρόγραφα ως 12. Αλληλογραφία, αποφάσεις (1935-1941) Αλληλογραφία και αποφάσεις του Υπουργείου Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως σχετικά με τον Αστικό Προσφυγικό Συνοικισμό του Αιγάλεω. Καταστάσεις (1964, 1972-1973) Φάκελος που περιλαμβάνει τις εξής καταστάσεις - «Εκτιμητικός Πίναξ 90 διαμερισμάτων 2-3 και 4 δωματίων πολυκατοικιών Συν/σμού Αιγάλεω συνταχθείς συμφώνως προς τας υπ. αρ. ΔΣ/14517/18-5-64 και 22027/1840/13-7-1964 Αποφ. του Υπουργ. Κοιν. Προνοίας και Διατάξεις των απόρων 13-3 και 14-2 του υπ. αρ. 330/1960 Β.Δ.», 15/7/1964. - «Κατάστασις εμφαίνουσα τους αγοραστάς οικοπέδων Συν/σμού Αιγάλεω εκ των κτηματολογίων ή φακέλων των οποίων δεν προκύπτει ότι εξεδόθησαν παραχωρητήρια», 14/4/1972.

108

- «Κατάστασις - Αιγάλεω κ. Φιλίππου, 50 ιδιοκτησίαι», 14/4/1972. - «Κατάστασις εμφαίνουσα τους αγοραστάς οικοπέδων Συν/σμού Αιγάλεω, εκ των κτηματολογίων ή φακέλων των οποίων δεν προκύπτει ότι εξεδόθησαν παραχωρητήρια – Κέντρον Κοιν. Πολιτικής Αθηνών, Γραφείον Στεγάσεως Γ΄», 14/4/1972. - «Κατάστασις – Αλληλογραφία κ. Φιλίππου», 2/5/1972. - «Κατάστασις αγοραστών οικοπέδων Συν/σμού Αιγάλεω, Ν. Κυδωνιών (Αγ. Σάββα)», 21/6/1972. - «Πρωτόκολλον Παραδόσεως και Παραλαβής Ευρετηρίων και Κτηματολογίων Συν/σμών Αιγάλεω και Περιστερίου», 17/1/1973. Σημείωση: Συνημμένα υπάρχουν διαβιβαστικά και άλλα συνοδευτικά έγγραφα. «Ν. Κυδωνιές, Κτηματολόγια» Χειρόγραφη κατάσταση με 4 στήλες (αρ. παραχ., ονοματεπώνυμο, Ο.Τ., διαμ.). Ημερ. Παραχ. 1964-1965. Ο.Τ. 42, 59. Σημείωση: Το ονοματεπώνυμο είναι παντού κενό. «Συνοικισμός Αγ. Σάββα (Ιερά Οδός), Εκκρεμείς υποθέσεις – ΚΚΠ Αθηνών» Κατάσταση 12 στήλων (α/α, ονοματεπώνυμο, όνομα πατρός ή συζύγου, αριθμός Ο.Τ., αριθμός ακινήτου, τρόπος κατοχής, Νομ. βάσει ισχυούσης Νομοθεσίας, αριθμός και ημερομηνία εγγράφου περί υποβολής δικαιολογητικών, αριθμός και ημερομηνία αποφάσ. επιβολής τιμήματος χρήσεως, αριθμός και ημερομηνία αποφάσ. καθορισμού δικαιούχου, ημερομηνία παραδόσεως του φακέλ. δι’ έκδοσιν παρ/ρίου, αριθμός παραχωρητηρίου). Οικήματα 1-350. Εκδοθέντα Παραχωρητήρια 11. Μη εκδοθέντα 339, χ.χ. Σημείωση: Συμπληρωμένα μόνο τα πεδία, α/α, αριθμός Ο.Τ. και αριθμός ακινήτου. «Συνοικισμός Αιγάλεω Γ΄ (Αγ. Σάββα) Γ΄ - Εκκρεμείς υποθέσεις – ΚΚΠ Αθηνών» Κατάσταση 12 στήλων (α/α, ονοματεπώνυμο, όνομα πατρός ή συζύγου, αριθμός Ο.Τ., αριθμός ακινήτου, τρόπος κατοχής, Νομ. βάσει ισχυούσης Νομοθεσίας, αριθμός και ημερομηνία εγγράφου περί υποβολής δικαιολογητικών, αριθμός και ημερομηνία αποφάσ. επιβολής τιμήματος χρήσεως, αριθμός και ημερομηνία αποφάσ. καθορισμού δικαιούχου, ημερομηνία παραδόσεως του φακέλ. δι’ έκδοσιν παρ/ρίου, αριθμός παραχωρητηρίου). Οικήματα 1-633. Εκδοθέντα Παραχωρητήρια 725. Μη εκδοθέντα 630, χ.χ. «Οικήματα Συνοικισμού Ν. Κυδωνιών – Τμήμα Γ΄, Γραφ.5»

109

Κατάλογος οικημάτων με 10 στήλες (α/α, τετράγωνο, αριθ., οίκημα ή οικόπεδο, συνοικισμός, εξεδόθη παραχωρητήριο, νόμιμος τίτλος, αυθαίρετα, μη νομιμοποιημένα, παρατηρήσεις – αριθ. συστεγαζομένων). 350 εγγραφές. Ευρετήριον Αγοραστών Ακινήτων Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Αγίου Σάββα – Οικόπεδα Νομίμων Τίτλων» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 7 στήλες (α/α, επώνυμο και όνομα αγοραστού, οίκημα, οικόπεδο, τετράγωνο, αριθμός, παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 36x26 2. 2. ΒΥΡΩΝΑΣ - ΖΩΓΡΑΦΟΥ - ΠΑΓΚΡΑΤΙ - ΥΜΗΤΤΟΣ 2. 2. 1. ΒΥΡΩΝΑΣ «Κτηματολόγιον Συνοικισμού Βύρωνος - Υπουργείον Κοινωνικών Υπηρεσιών, Κέντρον Κοινωνικής Πολιτικής Αθηνών, Τμήμα Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Προνοίας» Ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Ημ. Παραχ. 1932-1955. 1568 εγγραφές (1465 οικήματα και καταστήματα). Σημείωση: Νο 13, Νο 14. 2. 2. 2. Παγκράτι (συνοικισμός Κορδελιό) «Κτηματολόγιον Συνοικισμού Κορδελιό – Υπουργείον Κοινωνικών Υπηρεσιών, Κέντρον Κοινωνικής Πολιτικής Αθηνών, Τμήμα Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Προνοίας» Ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). 40 εγγραφές. Ημερ. Παραχ. 1930-1932. Σημείωση: Τα πεδία «αριθ. Ο.Τ.» και «αριθ. διαγράμματος» είναι κενά. «Κτηματολόγιον Συνετ. Ν. Κορδελιό - Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Αθηνών, Γραφείον Στεγάσεως Δ’, Παγκρατίου»

110

Ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 81, Ημερ. Παραχ. 1930-1948. Σημείωση: Ο φάκελος περιλαμβάνει απόφαση «Περί άρσεως οικοπέδων», εκθέσεις αυτοψίας, καταστάσεις παραχωρησιούχων και ατομικές αιτήσεις δικαιούχων. 2. 2. 3. Βύρωνας «Κτηματολόγιον Συνετ. Ν. Αλάτσατα (Βύρων) – Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Αθηνών, Γραφείον Στεγάσεως Δ΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Ημερ. Παραχώρησης 1930-1942. 40 εγγραφές. Σημείωση: Ο φάκελος περιέχει επίσης έγγραφα του 1972. Επίσης: «Κατάστασις εμφαίνουσα τους κληρούχους οικοπέδων του συνεταιρισμού Ν. Αλάτσατα δι’ ους δεν προκύπτει ότι εξεδόθησαν οριστικά παραχωρητήρια», 6/11/1970. 28 εγγραφές. «Κτηματολόγιον Συνετ. Νεράιδα (Βύρωνος) – Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Αθηνών, Γραφείον Στεγάσεως Δ΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα: «από 12/11/1929 Ιωακείμογλου». Ημερ. Παραχ. 1930-1936. Κτηματολόγιον Συνετ. Κλαζομεναί (Βύρων) – Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Αθηνών, Γραφείο Στεγάσεως Δ΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 159. Ημερ. Παραχ. 1930-1939 (και μία του 1970). 80 εγγραφές. Σημείωση: Ο φάκελος περιέχει επίσης παλαιότερη μορφή της κατάστασης με 78 εγγραφές. Περιέχει επίσης απόφαση του Υπουργείου Υγιεινής, Προνοίας και Αντιλήψεως (21/4/1928) για τη χορήγηση άδειας οικοδομής στον συνεταιρισμό. Επίσης: «Κατάστασις εμφαίνουσα τους κληρούχους οικοπέδων του Συν/σμού Κλαζομενών δι’ ους δεν πρκύπτει αν εξεδόθησαν παραχωρητήρια». 45 εγγραφές, 4/11/1970. Τέλος περιέχει αλληλογραφία του Αστικού Προσφυγικού Οικοδομικού Συνεταιρισμού «Κλαζομεναί» Σ.Π.Ε., 1927-1929.

111

«Κτηματολόγιον Συνετ. Μαίανδρος – Ν. Έφεσος (Βύρων) – Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Αθηνών, Γραφείον Στεγάσεως Δ΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 146. Ημερ. Παραχ. 1930-1935, 19701976. 140 εγγραφές. Σημείωση: Ο φάκελος περιέχει επίσης αλληλογραφία τμημάτων του Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών, 1967-1972. Κτηματολόγιον Συνετ. Βυζάντιον (Κοπανάς Βύρωνα) – Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Αθηνών, Γραφείον Στεγάσεως Δ΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 400. Ημερ. Παραχ. 1930-1941, 1955, 1962-1963. 219 εγγραφές. Σημείωση: Ο φάκελος περιέχει επίσης αλληλογραφία τμημάτων του Υπουργείο Κοινωνικής Προνοίας, συμπληρωματικές καταστάσεις, φακέλους ατομικών υποθέσεων και αιτήσεις, 1931-1980. «Κτηματολόγιον Συνοικισμού Κουπονίων, Ζωγράφου – Υπουργείον Κοινων. Υπηρεσιών, Κέντρον Κοιν. Πολιτικής Αθηνών, Τμήμα Κοινωνικής Ασφαλ. και Κοινωνικής Προνοίας» Κτηματολογικός πίνακας με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 181. Ημερομηνίες παραχωρητηρίων από 1933-1949. 2. 2. 4. Υμηττός (συνοικισμός Κουταλάδες – Αλεποβούνι) «Κτηματολόγιον Συνετ. Υμηττός (Κουταλάδες – Αλεποβούνι) – Υπουργείον Κοινωνικών Υπηρεσιών, Κέντρον Κοινωνικής Πολιτικής Αθηνών, Τμήμα Κοινωνικής Ασφαλίσεως και Κοινωνικής Προνοίας» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 147, Ημερ. Παραχ. 1932-1976. 301 εγγραφές. Σημείωση: Ο φάκελος περιλαμβάνει «Κατάσταση εμφαίνουσα τους κληρούχους οικοπέδων του Συνοικισμού “Υμηττός” διούς δεν προκύπτει εάν εξεδόθησαν ορισ. παραχωρητήρια», 17/3/1971. Περιέχει επίσης εκθέσεις αυτοψίας.

112

2. 3. ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ «Καισαριανή Πολυκατ.» Ονομαστικός κατάλογος με 4 στήλες (αρ. παραχ., ονοματεπώνυμο, Ο.Τ., διαμ.). Σημείωση: Το πεδίο «ονοματεπώνυμο» είναι κενό. Χαρτόδετο με μεταλλική ένθετη ράχη μητρώο καταγραφής ιδιοκτησιών στην περιοχή της Καισαριανής με 7 στήλες: αριθμός οικοδομικού τετραγώνου και αριθμός ιδιοκτησίας, ονοματεπώνυμο και λοιπά στοιχεία, εμβαδόν ιδιοκτησίας Μ2, περιγραφή (αξία και μεταβολές), αριθμός τίτλου. Δεν συμπεριλαμβάνονται διαγράμματα και λοιπά σχέδια. Περιέχει χειρόγραφες εγγραφές σε περίπου 250 φύλλα περίπου 1.500 δικαιούχων. Δε σημειώνεται για κάθε οικοδομικό τετράγωνο ο αριθμός φύλλου πρωτότυπου κτηματικού σχεδίου. Σημείωση: Περιέχει σπάραγμα εγγράφων (4 φύλλα) του τμήματος Κοινωνικής Ασφάλειας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Υπουργείου Κοινωνικών Υπηρεσιών με κτηματολογικούς πίνακες Καισαριανής. Οι χρονολογίες αποφάσεων των παραχωρητηρίων είναι των ετών 1930-1960. Διαστάσεις: 52Χ39 2. 4. ΚΑΛΛΙΘΕΑ «Ευρετήριον Νέων Πολυκατοικιών Καλλιθέας» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 4 στήλες (α/α, επώνυμο και όνομα αγοραστού, αριθ. κατ., παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 30x20 Σημείωση: Αφορά παραχωρήσεις 1959 και μετά. 2. 4. 1. Καλλιθέα (συνοικισμός Τζιτζιφιές) «Τζιτζιφιές Ζ΄» Ονομαστικός κατάλογος με 78 ονόματα. Χωρίς άλλα στοιχεία. Εκτύπωση από υπολογιστή. «Τζιτζιφιών Ζ΄, Κατοικίαι 78»

113

Φάκελος που περιέχει έγγραφα, καταστάσεις, αποσπάσματα πρακτικών του Συμβουλίου Στεγάσεως και ονομαστικούς καταλόγους σχετικά με τον Συνοικισμό Τζιτζιφιών Ζ΄. Ημερ. Εγκατάστασης 1941. Έγγραφα και αποφάσεις κυρίως του 1972. Σημείωση: Πολλαπλά αντίγραφα. «Κτηματολόγιον Τζιτζιφιών, Καλλιθέας, Νέας Ερυθραίας – Πρόσφυγες Ο.Η.Ε.», Φάκελος που περιέχει έγγραφα, καταστάσεις και ονομαστικούς καταλόγους σχετικά με τον Συνοικισμό Τζιτζιφιών (κυρίως Α΄ και Γ΄). 2. 4. 2. Καλλιθέα (συνοικισμός Χαροκόπου) «Ευρετήριον Αγοραστών Κατοικιών Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Χαροκόπου Α΄ Καλλιθέας και Νέας Σμύρνης» Χαρτόδετο Ευρετήριο Ονομάτων με 4 στήλες (α/α, επώνυμο και όνομα αγοραστού, αριθ. κατοικίας, παρατηρήσεις. Κυρίως Νέα Σμύρνη. Διαστάσεις: 32x25 «Ευρετήριον Αγοραστών Ακινήτων Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Χαροκόπου» Χαρτόδετο ευρετήριο ονομάτων με 7 στήλες (α/α, επώνυμο και όνομα αγοραστού, οίκημα, οικόπεδο, τετράγωνο, αριθμός, παρατηρήσεις). Διαστάσεις:36x26 Σημείωση: Συμπληρωμένα μόνο τα πεδία ονοματεπώνυμο και οίκημα. «Ν. Σμύρνης 1-160» Χαρτόδετος ονομαστικός κατάλογος με 5 στήλες (αρ. οικοπέδου, αρ. τετραγώνου, αρ. φακέλου, ονοματεπώνυμο, παρατηρήσεις). Διαστάσεις: 32x22 Σημείωση: Σε πολύ κακή κατάσταση. Οι περισσότερες καταχωρήσεις είναι διεγραμμένες. 2. 5. ΜΟΣΧΑΤΟ - ΤΑΥΡΟΣ 2. 5. 1. Μοσχάτο (1 ντοσιέ μαζί με Ταύρο)

114

«Κτηματολογικός Πίναξ Μοσχάτου - Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Τμήμα Τεχνικόν, Γραφείον Κτηματολογίου» Χαρτόδετος πίνακας 5 σελίδων που περιλαμβάνει 116 εγγραφές. Αποτελείται από 10 στήλες (αριθμός ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμο, εμβαδόν οικοπέδου, τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Ημερ. Παραχ. 1933-1934. Ημερ. Ο.Π. 1948-1967. Διαστάσεις: 28x38. Σημείωση: Το πεδίο «Ζώνη» δεν είναι συμπληρωμένο. Κενά είναι επίσης σχεδόν όλα τα πεδία για τις εγγραφές 55 έως 116, εκτός από το ονοματεπώνυμο, τον αριθμό απόφασης παραχώρησης και τις παρατηρήσεις, όπου συνήθως σημειώνεται αριθμός και ημερομηνία Ο.Π. (οριστικής παραχώρησης;) ή τροποποιήσεις. «Υπουργείον Προνοίας και Δημ. Αντιλήψεως, Υ.Δ.Α.Π.Σ., Κτηματογράφησις Προσφυγικού Συνοικισμού Μοσχάτου» Χειρόγραφο Διάγραμμα, κλίμακα 1:500, αρ. 59, 15/1/1931 (Έγκριση υπουργείου 14/8/1933). «Απόφασις – Υπουργός Προνοίας και Αντιλήψεως» Απόφαση παραχώρησης απαλλοτριωμένης έκτασης στη θέση «Γλυκό Νερό» στο Μοσχάτο σε μέλη του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Αστών Προσφύγων «Μοσχάτου», 10/9/1929. Περιλαμβάνει επίσης ονομαστική κατάσταση δικαιούχων με 5 στήλες (α/α, αριθμός οικήματος, εμβαδόν οικήματος, συνολική τιμή οικήματος, συνολική τιμή μείον 15%). Σημειώνεται πως η κατάσταση βασίζεται στο από 27 Νοεμβρίου 1923 σχεδιάγραμμα του τοπογράφου Ν. Παπαδάκη. 113 εγγραφές. «Κατάλογος Μελών Οικοδομικού Συνεταιρισμού Αστών Προσφύγων Μοσχάτου» Δακτυλόγραφος και Χειρόγραφος Ονομαστικός Κατάλογος με 5 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο, όνομα πατρός, καταγωγή, σημερινή διαμονή). 347 εγγραφές. «Ευρετήριον Μοσχάτου, Οικήματα» Χαρτόδετο Αλφαβητικό Ευρετήριο με 4 στήλες (α/α, ονοματεπώνυμο, πιθανώς αριθμό οικήματος και απόφαση παραχώρησης με ημερομηνία). Λίγες εγγραφές συνολικά (15). Ημερομηνίες από 1953 έως 1967. Διαστάσεις: 25x17. 2. 5. 2. Ταύρος (1 ντοσιέ μαζί με Μοσχάτο)

115

«Κτηματολόγιον Συν. Αγ. Σοφία (Εσταυρωμένος Ν. Σφαγείων) – Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Αθηνών, Γραφείον Στεγάσεως Δ΄». Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 163. Ημερ. Παραχ. 1930-1941, 1945, 1962. 321 εγγραφές. Σημείωση: Από 237-245 και από 258-312 αναφέρει «Στρατώνες». Ο φάκελος περιέχει επίσης αλληλογραφία τμημάτων του Υπουργείου Προνοίας και Αντιλήψεως και έγγραφα της δεκ. 1930 και της δεκ. 1970. Ο φάκελος περιλαμβάνει επίσης τις εξής καταστάσεις: «Κατάστασις εμφαίνουσα τους κληρούχους οικοπέδων του Συνεταιρισμού Αγίας Σοφίας δι’ ους δεν προκύπτει ότι εξεδόθησαν παραχωρητήρια», «Κατάστασις εμφαίνουσα τα ονόματα των μελών κτλ. των προς παραχώρησιν οικοπέδων», «Συνοικισμός Αγία Σοφία (Εσταυρωμένος) Νέων Σφαγείων – Εκκρεμείς υποθέσεις». Τέλος, περιλαμβάνει αλληλογραφία του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Αστών Προσφύγων Η «Αγία Σοφία»-Συν/μου Νέων Σφαγείων, 1930-1931. «Κτηματολόγιον Συνετ. Δύο Αδέλφια (Φυλακαί Συγγρού μεταξύ Ν. και Π. Σφαγείων)» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 376. Ημερ. Παραχ. 1930-1938, 1947. 56 εγγραφές. Σημείωση: Στον φάκελο περιλαμβάνεται επίσης το Διάγραμμα υπ. αρ. 376: «Ρυμοτομικόν Διάγραμμα και Διανομής εις Γήπεδα Απαλλοτριωθείσης Εκτάσεως υπέρ Συνεταιρισμού Δύο Αδέλφια (παρά τα Νέα Σφαγεία) – Κλίμαξ 1:500», 15/6/1929 (τοπογράφος Ευδοξιάδης). Τέλος περιλαμβάνεται «Κατάστασις εμφαίνουσα τους κληρούχους οικοπέδων του Συνεταιρισμού Δύο Αδέλφια (Φυλ. Συγγρού) δι’ ους δεν προκύπτει ότι εξεδόθησαν οριστικά παραχωρητήρια», 5/11/1970. «Γερμανικά Ταύρου» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 9 στήλες (α/α, αριθ. παραχ., ονοματεπώνυμον, άτομα, πρόσφυξ-γηγενής, αποκατάσταση, επάγγελμα, χρόνος εγκατάστασης, παρατηρήσεις), Χρόνος εγκατάστασης 1924-1964. Σημ.: Χωρισμένο σε 29 τετράγωνα. «Νέα Σφαγεία, Κτηματολόγιον, Πολυκατοικίαι Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄, Η΄, Ζ΄ - Φ.1 100 οικήματα» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ.

116

παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 6371/25-2-58. Ημερ. Παραχ. 1943-1994. 100 εγγραφές. Σημείωση: Ο φάκελος περιέχει επίσης αλληλογραφία του Υπουργείο Υγείας Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων με τη Νομαρχία Αττική και τον Δήμο Ταύρου (19851986) και την ονομαστική κατάσταση «Συνοικισμός Νέων Σφαγείων – Εκκρεμείς υποθέσεις», 27/6/1973. «Κτηματολόγιο Ν. Σφαγείων (Ταύρου) – Νέες Πολυκατοικίες έτους 1952» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Ημερ. Παραχ. 1963-1969. 72 εγγραφές. Περιέχει επίσης Διάγραμμα, χ.α., με τίτλο «Πολυκατοικίαι Ταύρου, Σχέδιον Κληρώσεως – Υπουργείον Κοιν. Προνοίας, Υπηρεσία Οικιστικής». 2. 6. ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ Νέα Σμύρνη «Ειδικόν Κτηματολόγιον Αυτοστεγάσεως Νέας Σμύρνης» Το Ειδικόν Κτηματολόγιον παραχωρουμένων οικοπέδων προς Αυτοστέγασιν του υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας αποτελείται από τις εξής στήλες: 1. Κτηματικός αριθμός οικοπέδου: οικοδομικόν τετράγωνον / ιδιοκτησία 2. Εμβαδόν οικοπέδου Μ2 3. Αξία παραχωρουμένου οικοπέδου: Βάσει εκτιμήσεως (1940/τρέχουσα) / Χρεουμένη 4. Καταβλητέον ποσοστόν υπέρ ΥΔΑΠΙΣ 5. Ονοματεπώνυμον του προς ον η παραχώρησις 6. Όνομα πατρός ή συζύγου 7. Δικαίωμα στεγάσεως: Βασικόν (Β.Δ.330/1960) / Κατά παρέκλισιν (Ν.Δ. 4176/1961) 8. Παραχώρησις οικοπέδου: Ολική / Κατά συνιδιοκτησίαν 9. Αναλαγούν ποσοστόν ΥΔΑΠΙΣ εκάστω συνιδιοκτήτη 10. Ληφθέν οικοδομικόν δάνειον 11. Σύνολον (αξία οικοπέδου και ληφθέντος δανείου) 12. Καταβληθέντα ποσά επί της αξίας του οικοπέδου: 1]50 / ΥΔΑΠΙΣ

117

13. Στοιχεία παραχωρητηρίου: αύξων αριθμός / αριθμός πρωτοκόλλου / ημερομηνία εκδόσεως 14. Υφιστάμενον χρέος προς βεβαίωσιν: εξ αξίας οικοπέδου / εκ ληφθέντος δανείου / συνολικόν 15. Στοιχεία: μεταγραφής του παραχωρητηρίου (υποθηκοφυλακείον/τόμοςσελίς/ημερομηνία) / εγγραφής υποθήκης (τόμος-σελίς/ημερομηνία) 16. Χρονολογία: εξοφλήσεως χρέους / καθ’ ήν εξοφλήθη το χρέος / διαγραφής υποθήκης 17. Άτομα υπερ ων υφίσταται δουλεία οικήσεως 18. Μεταβολαί ή παρατηρήσεις Διαστάσεις: 49x35 Σημείωση: Έχει πραγματοποιηθεί μια μόνο εγγραφή στο κατάστιχο. Το κατάστιχο είναι δερματόδετο. «Συνοικισμός Νέας Σμύρνης» Δερματόδετο χειρόγραφο οικονομικό κατάστοιχο. Κάθε δύο σελίδες αντιστοιχούν σε ένα δικαιούχο οικοπέδου στον συνοικισμό της Νέας Σμύρνης. Στην αριστερή σελίδα σημειώνεται το ποσό που πληρώνει και στη δεξιά η ημερομηνία και η αιτιολόγηση της πληρωμής. Στο σύνολο των δικαιούχων διεγράφη το χρέος τους με την διαταγή της Διεύθυνσις Αγροτικής Αποκαταστάσεως 8300/12.5.1948 Οι εγγραφές ξεκινάνε το 1934 και ολοκληρώνεται με την διαγραφή στις 24.5.1948 Διαστάσεις: 40x30 «ΜΗΤΡΩΟ ΑΠΑΛΩΣ Ν. ΣΜΥΡΝΗΣ» Δερματόδετο χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο του υπουργείου Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, της Διεύθυνσης Αστικής Αποκαταστάσεως-Τμήμα Αποκαταστάσεως Προσφύγων, Γραφείον 4ο (Νέας Σμύρνης). Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: 1) α.α. 2) αριθμός και ημερομηνία πρωτοκόλλου αιτήσεως 3) ονοματεπώνυμον 4) Γραμ. Εγγυήσεως Τ.Π. και Δ. (αριθμός-έτος) 5) αριθμός και ημερομηνία αποφάσεως παραχωρήσεως 6) αριθμός και τετράγωνον οικοπέδου 7) εμβαδόν οικοπέδου μ2

118

8) αξία οικοπέδου μ2 9) Σύνολον αξίας οικοπέδου 10) Καταβληθείσαι δόσεις και αριθμός διπλοτύπου εισπράξεως ή αποδείξεως Τραπέζης (Α΄-αριθ. αποδειξ. ή διπλοτ. / Β΄-αριθ. αποδειξ. ή διπλοτ. / Γ΄-αριθ. αποδειξ. ή διπλοτ. / Δ΄-αριθ. αποδειξ. ή διπλοτ. / Ε΄-αριθ. αποδειξ. ή διπλοτ.) 11)

Αριθμός και ημερομηνία εκδόσεως προσωρινού παραχωρητηρίου

12)

Αριθμός και ημερομηνία οριστικού παραχωρητηρίου

13)

Παρατηρήσεις και Μεταβολαί

Σημείωση: Το αλφαβητικό αυτό ευρετήριο έχει συνταχθεί με βάση τις καταγραφές από κάποιο άλλο κατάστιχο, γιατί οι αύξοντες αριθμοί του ευρετηρίου δεν είναι με τη σειρά. Τα περισσότερα από τα γραμ. εγγυήσεως έχουν εκδοθεί από το 1923 έως το 1929, οι αποφάσεις παραχωρήσεως από το 1925 και μετά και τα οριστικά παραχωρητήρια από το 1928 και μετά. Το ευρετήριο περιλαμβάνει 2.100 περίπου δικαιούχους. «Αγ. Σώστης» Χειρόγραφη κατάσταση με 4 στήλες (παραχωρητήριο, α/α, Ο.Τ., διαμέρισμα). Ημερ. Παραχ. 1962. 649 εγγραφές. «Ευρετήριον φακέλων μη εκδοθέντων παραχωρητηρίων οικοπέδων Συν. Ν. Σμύρνης» Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο το οποίο περιέχει μόνο ονοματεπώνυμα και πατρώνυμα. Διαστάσεις: 19x14 Σημείωση: Ελάχιστες εγγραφές «Ευρετήριον Ορ/ων Παρ/ων Νέας Σμύρνης Α΄» Δερματόδετο χειρόγραφο ευρετήριο του υπουργείου Προνοίας και Αντιλήψεως. Οι καταχωρήσει πραγματοποιούνται με βάση τον αριθμό του τετραγώνου ξεκινώντας από το πρώτο (1). Σε κάθε σελίδα όλοι οι ιδιοκτήτες των οικοπέδων κάθε τετραγώνου (κάποιες φορές οι ιδιοκτήτες είναι περισσότεροι και η εγγραφή συνεχίζεται στην επόμενη σελίδα και κάποιες φορές λιγότεροι και σε μια σελίδα εγγράφονται δύο τετράγωνα). Οι αποφάσεις παραχώρησης των οικοπέδων αφορούν την περίοδο 19251931. Το ευρετήριο περιλαμβάνει τα πρώτα 147 τετράγωνα της Νέας Σμύρνης. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: 1. Αριθμός τετραγώνου 2. Αριθμός οικοπέδου

119

3. Αύξων αριθμός φακέλου 4. Εμβαδόν οικοπέδου 5. Τιμή κατά τετραγωνικόν μέτρον 6. Συνολική τιμή δραχμαί 7. Ζώνη 8. Κατηγορία 9. Ονοματεπώνυμον 10. Αριθμός Αποφάσεως 11. Ημερομηνία Αποφάσεως 12. Αριθμός παραχωρητηρίου 13. Μεταβολαί 14. Παρατηρήσεις Διαστάσεις: 46x30 «Ευρετήριον Ορ/ων Παρ/ων Νέας Σμύρνης Β΄» Δερματόδετο χειρόγραφο ευρετήριο του υπουργείου Προνοίας και Αντιλήψεως. Οι καταχωρήσεις πραγματοποιούνται με βάση τον αριθμό του τετραγώνου ξεκινώντας από το πρώτο (147 –συνέχεια του προηγούμενου ευρετηρίου). Σε κάθε σελίδα όλοι οι ιδιοκτήτες των οικοπέδων κάθε τετραγώνου (κάποιες φορές οι ιδιοκτήτες είναι περισσότεροι και η εγγραφή συνεχίζεται στην επόμενη σελίδα και κάποιες φορές λιγότεροι και σε μια σελίδα εγγράφονται δύο τετράγωνα). Οι αποφάσεις παραχώρησης των οικοπέδων αφορούν την περίοδο 1925-1931. Το ευρετήριο περιλαμβάνει τα ιδιοκτήτες των οικοπέδων στα τετράγωνα 147-265 της Νέας Σμύρνης. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: 1. Αριθμός τετραγώνου 2. Αριθμός οικοπέδου 3. Αύξων αριθμός φακέλου 4. Εμβαδόν οικοπέδου 5. Τιμή κατά τετραγωνικόν μέτρον 6. Συνολική τιμή δραχμαί 7. Ζώνη 8. Κατηγορία 9. Ονοματεπώνυμον 10. Αριθμός Αποφάσεως 11. Ημερομηνία Αποφάσεως

120

12. Αριθμός παραχωρητηρίου 13. Μεταβολαί 14. Παρατηρήσεις Διαστάσεις: 46x30 2. 7. Ν. ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ - Ν. ΧΑΛΚΗΔΟΝΑ Νέα Φιλαδέλφεια – Νέα Χαλκηδόνα (1 ντοσιέ) «Κτηματολόγιο Νέας Φιλαδέλφειας: Κτηματολόγιον Συνοικισμού Ν. Φιλαδελφείας – Υπουργείον Κοινων. Υπηρεσιών, Κέντρον Κοιν. Πολιτικής Αθηνών, Τμήμα Κοινωνικής Ασφαλ. και Κοινωνικής Προνοίας» Φάκελος που περιέχει σταχωμένη ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 15/5/1930, Παύλου Δημητρακοπούλου. Ημερ. Παραχ. 1928-1997. 1839 εγγραφές. «Κτηματολόγιον Συνετ. “Βούρνοβας” Ν. Φιλαδελφείας – Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Αθηνών, Γραφείον Στεγάσεως Δ΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 76. Ημερ. Παραχ. 1932-1960. 25 εγγραφές. Σημείωση: Περιέχει επίσης κατάσταση με «εκκρεμείς υποθέσεις» και κατάσταση «εμφαίνουσα τους κληρούχους οικοπέδων του Συν/σμού Βούρνοβα διούς δεν προκύπτει εάν εξεδόθησαν οριστικά παραχωρητήρια», 11/1970. «Φάκελος παρακολουθήσεως Φιλαδελφείας»

εκδιδομένων

παραχωρητηρίων

Συν/σμού

Ν.

Φάκελος που περιέχει σταχωμένη χειρόγραφη κατάσταση με 7 στήλες (Ο/Τ, τύπος κατοικίας, οικήματα, καταστήματα, σύνολον, εκδοθέντα παραχωρητήρια, μη εκδοθέντα παραχωρητήρια). «Γενικά Νέας Φιλαδελφείας – Περί εκληρώσεων τεθέντων όρων επί παραχωρηθέντων ακινήτων κ.λ.π.» Φάκελος με έγγραφα παροχής υπηρεσιών σχετικά με ακίνητα στη Ν. Φιλαδέλφεια (1967).

121

«Συνοικισμός Ν. Φιλαδελφείας – 7. Β. Έξαρχος» Φάκελος με αιτήσεις, αποφάσεις, και συγκέντρωση στοιχείων σχετικά με υποθέσεις του προσφυγικού συνοικισμού. Περιέχει επίσης υποφάκελο με τίτλο «Ομαδικαί Αποφάσεις, Συν/σμός Ν. Φιλαδελφείας. Σημείωση: Έγγραφα των δεκαετιών 1920, 1930 και 1940. «Καταστήματα Νέας Φιλαδελφείας, Επανεκτιμήσεις» Φάκελος που περιέχει αναφορά υπαλλήλου προς το Υπουργείο Προνοίας και Αντιλήψεως, καθώς και τις εξής καταστάσεις: Α) «Πίναξ 1. Αγοραστών κατοικιών και καταστημάτων 2. Επανεκτιμήσεως καταστημάτων του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Νέας Φιλαδελφείας Αττικοβοιωτίας», 9 στήλες (α/α, αριθμός φακέλου, ονοματεπώνυμο αγοραστών κατοικιών και καταστημάτων, κατοικία ενδείξεις, τρόπος παραχωρήσεως κατοικιών, κατάστημα ενδείξεις, τίμημα καταστημάτων, τρόπος παραχωρήσεως καταστημάτων, παρατηρήσεις). 65 εγγραφές. Β) «Πίναξ 1. Αγοραστών κατοικιών και καταστημάτων, 2. και επανεκτιμήσεις καταστημάτων του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Νέας Φιλαδελφείας Αττικοβοιωτίας», », 9 στήλες (α/α, αριθμός φακέλου, ονοματεπώνυμο αγοραστών κατοικιών και καταστημάτων, κατοικία ενδείξεις, τρόπος παραχωρήσεως κατοικιών, κατάστημα ενδείξεις, τίμημα καταστημάτων, τρόπος παραχωρήσεως καταστημάτων, παρατηρήσεις). 67 εγγραφές. Γ) Πίναξ 1. Αγοραστών κατοικιών και καταστημάτων 2. και επανεκτιμήσεις καταστημάτων του Αστικού Προσφυγικού Συν/σμού Νέας Φιλαδελφείας», 9 στήλες (α/α, αριθμός φακέλου, ονοματεπώνυμο αγοραστών κατοικιών και καταστημάτων, κατοικία ενδείξεις, τρόπος παραχωρήσεως κατοικιών, κατάστημα ενδείξεις, τίμημα καταστημάτων, τρόπος παραχωρήσεως καταστημάτων, παρατηρήσεις). 70 εγγραφές. Δ) Πίνακας χωρίς τίτλο με 10 στήλες (α/α, α/α καρτέλας, ονοματεπώνυμο αγοραστού, τετράγωνο και αριθμός, αξία ακινήτου, καταλογισθέντα μισθώματα, καταλογισθέντες τόκοι, σύνολον χρέους, καταβολή, υπόλοιπον), 31/10/1951, 71 εγγραφές. «Κτηματολόγιον Συνετ. Ν. Χαλκηδών – Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Αθηνών, Γραφείον Στεγάσεως Δ΄ - Νο 18» Φάκελος που περιλαμβάνει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Ο.Τ., αριθ. ακινήτου, αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 168. Ημερ. Παραχ. 1932-1968. 131 εγγραφές. Σημείωση: Περιέχει επίσης παλαιότερη εκδοχή της κατάστασης, εκθέσεις αυτοψίας και την ονομαστική κατάσταση «κατάστασις εμφαίνουσα τους κληρούχους οικοπέδων του συνεταιρισμού Ν. Χαλκηδόνος δι’ ους δεν προκύπτει ότι εξεδόθησαν οριστικά παραχωρητήρια (5/11/1970).

122

2. 8. ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Δουργούτι, Νέος Κόσμος (2 ντοσιέ) «Κτηματολόγιον Συν/σμού Δουργουτίου Α΄, Πολυκατοικία Α΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Πολυκ., αριθ. ακιν., αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα ;, Ημερ. Παραχ. 1951-1972. 24 εγγραφές. Σημείωση: Περιλαμβάνεται παλαιότερη εκδοχή της ονομαστικής κατάστασης. «Κτηματολόγιον Συν/σμού Δουργουτίου, Πολυκατοικία Β΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Πολυκ., αριθ. ακιν., αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα ;, Ημερ. Παραχ. 1950-1976. 24 εγγραφές. Σημείωση: Περιλαμβάνεται παλαιότερη εκδοχή της ονομαστικής κατάστασης. «Κτηματολόγιον Συν/σμού Δουργουτίου, Πολυκατοικία Ι και ΙΙ, Παλαιαί Γ΄ και Δ΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Πολυκ., αριθ. ακιν., αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα ;, Ημερ. Παραχ. 1942-1946, 1953, 1963, 1965. 48 εγγραφές. Σημείωση: Περιέχει μόνο 6 ονόματα, τα υπόλοιπα κενά. «Κτηματολόγιον Συν/σμού Δουργουτίου, Πολυκατοικία Ε΄, Οικήματα 1-60» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Πολυκ., αριθ. ακιν., αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα ;, Ημερ. Παραχ. 1943-1978, 1999. 60 εγγραφές. Σημείωση: 35 ονόματα, τα υπόλοιπα κενά. «Κτηματολόγιον Συν/σμού Δουργουτίου, Πολυκατοικία ΣΤ΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Πολυκ., αριθ. ακιν., αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα ;, Ημερ. Παραχ. 1956-1973. 36 εγγραφές.

123

«Κτηματολόγιον Συν/σμού Δουργουτίου, Πολυκατοικία Ζ΄» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Πολυκ., αριθ. ακιν., αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα ;, Ημερ. Παραχ. 1946-1968. 45 εγγραφές. «Κτηματολόγιον Συν/σμού Δουργουτίου, Πολυκατοικία Θ΄ (Νέας Παραχωρήσεις)» Φάκελος που περιέχει ονομαστική κατάσταση με 8 στήλες (α/α, αριθ. Πολυκ., αριθ. ακιν., αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα ;, Ημερ. Παραχ. 1963-1975. 18 εγγραφές. «Κτηματολόγια Δουργουτίου Νο 4» Φάκελος που περιέχει τους εξής υποφακέλους: -

«Κτηματολόγιον Οικοπέδων Συνοικισμού Δουργουτίου, Αριθ. Διαγράμματος 6697/66 Ι. Γιαννοπούλου - Νομαρχία Αττικής, Διαμέρισμα Αθηνών, Διεύθυνσις Κοινων. Υπηρεσιών, Τμήμα Κοινωνικής Ασφαλ. Και Κοινωνικής Προνοίας, Γραφ. Στεγάσεως Γ΄». Ημερ. Παραχ.: 1966-1967, 3 εγγραφές. Σημείωση: Στον φάκελο περιλαμβάνεται επίσης το Διάγραμμα.

«Φάκελος Κτηματολογίων Συν/σμού Δουργουτίου» Σημείωση: Συνημμένη υπάρχει απόφαση εγκατάστασης 18 προσφυγικών οικογενειών στις πολυκατοικίες του Δουργουτίου (17/1/1959), καθώς και ονομαστική κατάσταση με τίτλο: «Κατάστασις Ονομαστική εμφαίνουσα τας προσφυγικάς οικογενείας εις ας εκληρώθησαν διαμερίσματα Νέων Πολυκατοικιών».

«Νέες Πολυκατοικίες Δουργουτίου (υπάρχουν κτηματολόγια ντουλάπα 4)» Φάκελος που περιέχει ονομαστικές καταστάσεις με 8 στήλες (α/α, αριθ. Πολυκ., αριθ. ακιν., αριθ. διαγράμματος, ονοματεπώνυμο και όνομα πατρός ή συζύγου, αριθ. παραχωρητηρίου, παρατηρήσεις). Διάγραμμα ;, Ημερ. Παραχ. 1970-1974 (ορισμένα δεκ. 1980). Ντοσιέ 44 Φάκελοι: «Κανονισμοί Διοικήσεως και Λειτουργίας Πολυκατοικιών Οικισμού Δουργουτίου των οποίων πίναξ στοιχείων και ποσοστών κατεχωρίσθη εις το οικείον κτηματολόγιον – 1/11Π»

124

Φάκελος που περιέχει φύλλα της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως (1973-1974). Σημείωση: Στο εσώφυλλο σημειώνονται τα εξής: «Οικισμός Δουργουτίου: Ανηγέρθησαν κτίρια 36, άτινα περιλαμβάνουν 865 Διαμερίσματα και 56 καταστήματα. Τα διαμερίσματα αναλύονται ως κατωτέρω: Διαμερίσματα 1½) δωμάτ. 119, 2) δωματ. 278, 3) δωμάτ. 416, 4) δωμάτ. 52. Σύνολον 865». «Διόρθωση Κανονισμού Πολυκατ. Δουργουτίου 1/8Π, ΦΕΚ 347/71» Φάκελος που περιέχει φύλλα της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως (1971). «Κανονισμός Πολυκατοικιών Δουργουτίου, ΦΕΚ 348/62 περιορ. μεταβίβασης, ΦΕΚ 594/24-8-1970 τβ΄ - Βλέπε και ΦΕΚ 329/74 (διόρθωση) για πολ. 1/6Π-3/6Π, 1/9Π3/9Π – βλέπε ΦΕΚ 347/71 διορθ. 1/8Π». Φάκελος που περιέχει φύλλα της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως (1970). «Διόρθωση Κανονισμού Πολυκατ. Δουργουτίου 1/6Π-3/6Π-1/9Π-3/9Π, ΦΕΚ 329/74» Φάκελος που περιέχει φύλλο της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως (329/18-3-1970). «Τεχνικά» Φάκελος με δακτυλόγραφα και χειρόγραφα έγγραφα με στοιχεία για το Συνοικισμό Δουργουτίου. Οικοδομικά Τετράγωνα (Ο.Τ.) 2, 4, 5. Σημείωση: Περιέχει δύο πίνακες «μέσου κόστους κατοικιών ανά τύπο και αριθμό δωματίων» (1969). «Αλληλογραφία – Συνοικισμός Δουργουτίου, Πολυκατ. 1/11Π» Φάκελος με υπηρεσιακά σημειώματα, επίσημη αλληλογραφία, διαγράμματα και εκτιμητικούς πίνακες. Σημείωση: Περιέχει το Διάγραμμα με τίτλο «Νέος Οικισμός Δουργούτι, Κτηματολογικόν Διάγραμμα, Κλίμαξ 1:500», Αρ. Σχ. 518/8β, 6/1974. «Συνοικισμός Δουργουτίου - Διάφορα που αφορούν τις πολυκατ. Α-Β-Γ-Δ-Ε-ΣΤ-Ζ» Φάκελος με αλληλογραφία, αποφάσεις και επίσημα έγγραφα του Υπουργείου με άλλους φορείς (1939-1963). Διαγράμματα:

125

«Απόσπασμα εκ του εγκεκριμένου Ρυμοτομικού Διαγράμματος Συνοικισμού “Δουργουτίου” Κλίμαξ 1:500 – Αρ. 2518, Πολυκ. Α, Β, Γ, Δ», 12/6/1939 Σημείωση: Απαλλοτρίωση 71459/31 ΦΕΚ 112/22-9-31 (ΤΒ). «Νέος Οικισμός Δουργούτι, Κτηματολογικόν Διάγραμμα, Κλίμαξ 1:500 – Αρ. Σχεδ. 518/8α, Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ, Ιούνιος 1973», 3/8/1973. Σημείωση: Πιθανώς πρόκειται για το Διάγραμμα 6820, υπάρχει και δεύτερο αντίγραφο. «Συγκρότημα Κατοικιών Δουργουτίου - Σχέδιον Αριθμήσεως, Οικοδομικών Τετραγώνων, Πολυκατοικιών, Διαμερισμάτων» Πίνακες: «Οικισμός Δουργουτίου, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Διαμερισμάτων Πολυκατοικίας 7/1Π (1/7Π) - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ», 10/1967. «Οικισμός Δουργουτίου, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Διαμερισμάτων Πολυκατοικιών 4/6Π και 2/9Π - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ», 10/1967. «Οικισμός Δουργουτίου, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Διαμερισμάτων Πολυκατοικίας 5/2Π - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ », 10/1967. «Οικισμός Δουργουτίου, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Διαμερισμάτων Πολυκατοικιών 2/6Π, 4/2Π, 3/3Π, 1/4Π, 2/4Π, 2/7Π, 4/9Π - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ», 10/1967. «Οικισμός Δουργουτίου, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Διαμερισμάτων Πολυκατοικιών 1/5Π, 2/5Π, 3/5Π, 4/5Π, 5/5Π, 1/2Π, 2/2Π, 3/2Π, 7/2Π, 8/2Π, 1/3Π, 2/3Π, 4/3Π, 5/3Π - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ», 10/1967.

126

«Οικισμός Δουργουτίου, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Διαμερισμάτων Πολυκατοικίας 6/2Π - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ », 10/1967. «Οικισμός Δουργουτίου, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Διαμερισμάτων Πολυκατοικιών 1/6Π, 3/6Π, 1/9Π, 3/9Π - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ», 10/1967. «Οικισμός “Δουργούτι”, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Διαμερισμάτων Πολυκατοικίας 3/7Π - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ», 3/1969. «Οικισμός Δουργούτι, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Διαμερισμάτων Πολυκατοικιών 1/10Π και 2/10Π - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ», 20/10/1969. «Οικισμός Δουργουτίου, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Πτέρυγος Καταστημάτων Υποστοιχείον 2/8Π - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ», 10/1969. «Οικισμός Δουργουτίου, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών Διαμερισμάτων Πολυκατοικίας 1/8Π - Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ», 28/1/1971. «Οικισμός Δουργουτίου, Πίναξ Στοιχείων και Ποσοστών 95 Διαμερισμάτων Πολυκατοικίας Δουργουτίου 1/11Π – Υπουργείον Δημοσίων Έργων, Γενική Διεύθυνσις Δημ. Έργων, Υπηρεσία Οικισμού, Διεύθυνσις Ε7, Τμήμα γ», 30/5/1973. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Δουργουτίου, Πολυκατοικία Ε΄- Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (αρ. ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 2865 (14/5/1943). Αποφ. Απαλλοτριώσεως 71459/1931

127

«Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Δουργουτίου, Πολυκατοικίες Α΄, Β΄ - Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως». Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (αρ. ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 2518 (12/6/1939, Δ. Κηλαηδόνη). Απόφ. Απαλλοτριώσεως 71459/1931. «Κτηματολογικός και Εκτιμητικός Πίναξ του Αστικού Προσφυγικού Συνοικισμού Δουργουτίου, Πολυκατοικίες Ζ΄, ΣΤ΄ - Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως, Διεύθυνσις Στεγάσεως». Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (αρ. ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 2865 (14/5/1943, Δ. Κηλαηδόνη). Απόφ. Απαλλοτριώσεως 71459/1931. «Συνοικισμός Παλαιών Πολυκατοικιών Δουργουτίου Αθηνών Ι και ΙΙ, Κτηματολογικός Πίναξ – Υπουργείον Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως» Χαρτόδετη ονομαστική κατάσταση με 10 στήλες (αρ. ιδιοκτησίας, ζώνη, ονοματεπώνυμο ιδιοκτήτου, εμβαδόν οικοπέδου τ.μ., τιμή ανά τ.μ., αξία οικοπέδου, αξία κτίσματος, συνολική αξία ακινήτου, αριθμός αποφάσεως παραχωρήσεως, παρατηρήσεις). Διάγραμμα 368 (18/7/1935, Σ. Παππά). Απόφ. Απαλλοτριώσεως 71459/1931. Σημείωση: Περιλαμβάνεται το Διάγραμμα 368. 2. 9. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ «Ευρετήριο αγοραστών κατοικιών Περιστερίου» Χειρόγραφο αλφαβητικό ευρετήριο των αγοραστών κατοικιών του Περιστερίου. Το ευρετήριο αποτελείται από τις εξής στήλες: α.α., ονοματεπώνυμο, αριθμός κατοικίας. Σημείωση: Το ευρετήριο είναι ημιτελές, περιλαμβάνει 1.012 αγοραστές κατοικιών μέχρι το γράμμα Μ. Από το Ν. και μετά το ευρετήριο είναι κενό. Διαστάσεις: 29x19

128

3.2. Κατάλογος του αρχείου του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας, 1934-1960 (συντάκτες: Μάνος Αυγερίδης - Ελένη Κυραμαργιού) Το συγκεκριμένο τμήμα του αρχείου εντοπίστηκε στο γραφείο προσωπικού του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας-Αγίου Ιωάννη Ρέντη στο κτίριο του δημαρχείου Νίκαιας. Το σύνολο του αρχειακού αυτού υλικού αποτελείται από κατάστιχα που αφορούν τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Νέας Κοκκινιάς μετέπειτα Δήμου Νίκαιας, της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου και της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου την χρονική περίοδο από το 1934 έως το 1967. Τα κατάστιχα φυλάσσονται σε ξύλινα ντουλάπια σε καλή κατάσταση. Όμως, το ίδιο το υλικό έχει φθορές από τα χρόνια, ενώ λίγα βιβλία έχουν εμφανή ίχνη υγρασίας και χρειάζονται άμεση συντήρηση. Ακολουθεί ο κατάλογος των κατάστιχων σε χρονολογική σειρά, πρώτα των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου, στη συνέχεια της Δημαρχιακής Επιτροπής και της Διοικούσας Επιτροπής καθώς και κάποια ακόμη ευρετήρια που εντοπίστηκαν στο συγκεκριμένο χώρο. Πέρα από τα κατάστιχα που καταγράφονται στον κατάλογο αυτό, στο γραφείο του Δημοτικού Συμβουλίου ΝίκαιαςΑγίου Ιωάννη Ρέντη σώζονται άλλα 3 κατάστιχα πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νίκαιας της περιόδου μετά 1974 καθώς και ένα Ευρετήριο του Δημοτικού Συμβουλίου της περιόδου 1986-1994. Πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου - «Β΄ Βιβλίο πρακτικών ετών 1934 και 1935» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 12-16 του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 17.7.1934 έως τις 28.12.1935 και τα πρακτικά των συνεδριάσεων 17-32 που πραγματοποιήθηκαν από τις 11.1.1935 έως τις 13.9.1935. - «Δήμος Νέας Κοκκινιάς. Δ΄ βιβλίον πρακτικών Δ. Συμβουλίου Νέας Κοκκινιάς 19341938» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 74-82 που πραγματοποιήθηκαν από τις 31.8.1936 έως τις 30.12.1936 και τα πρακτικά των συνεδριάσεων 83-133 που πραγματοποιήθηκαν από τις 3.1.1937 έως τις 31.8.1937. (Στο εξώφυλλο σε μεταγενέστερη ετικέτα αναφέρει Γ΄ και όχι Δ΄ βιβλίον)

129

- «Δήμος Νέας Κοκκινιάς. Ε΄ Βιβλίον πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Νέας Κοκκινιάς 1937-1938» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 13.8.1937 έως τις 8.6.1937. - Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 26.8.1945 έως τις 8.10.1946. Η ετικέτα του κατάστιχου έχει ξεκολλήσει και στη ράχη του αναφέρεται 26.8.45-8.10.46. - Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 8.10.1946 (συνέχεια της συνεδρίασης που περιλαμβάνεται στο προηγούμενο κατάστιχο) έως τις 23.2.1948 . Η ετικέτα του κατάστιχου έχει ξεκολλήσει. - «8ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου από 23.2.48 έως 14.2.49» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 23.2.1948 έως τις 14.2.1949. - «11ον. Βασίλειον της Ελλάδος. Δήμος Νίκαιας. Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 20/5/1951-14.5.1952» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 20.5.1951 έως τις 14.5.1952. Το κατάστιχο στη ράχη του αναφέρει τον αριθμό 11. - «12ον Βιβλίον πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου από 19.5.52 έως 26.9.1952» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 19.5.1952 έως τις 26.9.1952. Το κατάστιχο στη ράχη του αναφέρει «12/1952 (5-6)». - «13ον Βιβλίον Πρακτικών Συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Νίκαιας από 26/9/52 μέχρι 28/7/53» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 26.9.1952 έως τις 28.7.1953.

130

- «16ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου από 10.1.55 έως 10.1.56» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 10.1.1955 έως τις 10.1.1956. - «17ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου από 10.1.1956-12.4.1957» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 10.1.1956 έως τις 12.4.1957. - «18ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 15.4.1957-24.10.1958» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 15.4.1957 έως τις 24.10.1958. Το κατάστιχο στη ράχη του αναφέρει «18Δ.Σ. 15.4.1957- 24.10.1958». - «20ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 3.6.1960-16.5.1962» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 3.6.1960 έως τις 16.5.1962. - «22ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 31.1964-13.8.1965» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 31.1964 έως τις 13.8.1965. - «23ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 13.8.1965-9.11.1966» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 13.8.1965 έως τις 9.11.1966. - «24ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 9.11.1966-4.6.1968» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 9.11.1966 έως τις 4.6.1968. - «25ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 4.6.1968-20.5.1969»

131

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 4.6.1968 έως τις 20.5.1969. - «26ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 20.5.1969-12.5.1970» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 20.5.1969 έως τις 12.5.1970. - «27ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 12.5.1970-8.2.1971» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 12.5.1970 έως τις 8.2.1971. - «28ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 8.2.1971-5.11.1971» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 8.2.1971 έως τις 5.11.1971. - «29ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 5.11.1971-31.8.1972» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 5.11.1971 έως τις 31.8.1972. - «31ον Βιβλίον Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου 13.9.1973-24.6.1974» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς των συνεδριάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τις 13.9.1973 έως τις 24.6.1974. Αποφάσεις Δημοτικού Συμβουλίου - «Α΄ Βιβλίο Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Νέας Κοκκινιάς 1934-1938» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι 68 αποφάσεις (1-68) που ελήφθησαν στις 16 συνεδριάσεις του Δ.Σ. το 1934 (8.4.1934-28.12.1934) καθώς και οι 137 αποφάσεις (69206) που ελήφθησαν στις 11 συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 12.1.1935 έως τις 25.6.1935. Παρότι στην ετικέτα του βιβλίου αναφέρεται 1934-1938, οι καταχωρημένες αποφάσεις σταματούν στις 25.6.1935

132

- «Β΄Βιβλίον Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Νέας Κοκκινιάς 1935-1938» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 25.6.1935 έως τις 28.2.1938. Τμήμα του βιβλίου είναι κατεστραμμένο (μουχλιασμένο). - «3ον Βιβλίον Αποφάσεων Δ.Σ. Ν. Κοκκινιάς» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις 944-1014 του Δημοτικού Συμβουλίου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 28.2.1938 έως τις 30.5.1938. - Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 14.5.1947 έως τις 17.9.1948. Η ετικέτα του κατάστιχου έχει ξεκολλήσει. - Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 17.9.1948 έως τις 26.5.1950. Η ετικέτα του κατάστιχου έχει ξεκολλήσει. Στη ράχη αναφέρεται 9.1948-5.1950. - Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 26.5.1950 έως τις 4.4.1951. Η ετικέτα του κατάστιχου έχει ξεκολλήσει. Στη ράχη αναφέρεται «9ο Δ.Σ.1950-1951». Το κατάστιχο ξεκινάει με τη συνέχεια της προηγούμενης συνεδρίασης του Δ.Σ. - «Αρχή περιόδου δημαρχίας κ. Δ. Καρακουλουξή. 10ον Βιβλίον αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Νίκαιας από 1/51 μέχρι 483/52» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 27.5.1951 (απόφαση 1) έως τον 6.1952 (απόφαση 483). Το κατάστιχο στη ράχη του αναφέρει «10 1951-1952». - «11ον Βιβλίον Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Νίκαιας από 482/52 μέχρι 73/53» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τον

133

5.1952 (απόφαση 482) έως τον 3.1953 (απόφαση 73). Το κατάστιχο στη ράχη του αναφέρει «11 1952-1953». - «12ον Βιβλίον Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Νίκαιας από 74/53 μέχρι 86/53» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 23.3.1953 (απόφαση 74) έως τις 6.5.1953 (απόφαση 86). Το κατάστιχο στη ράχη του αναφέρει «12 23.3.1953 - 6.5.1953». - «Αποφάσεις Δημοτικού Συμβουλίου 1960» Στο κατάστιχο περιλαμβάνεται το σύνολο των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 1958-19591960. - «Ευρετήριον αποφάσεων Δημοτ. Συμβουλίου μέχρι 1969» Στο κατάστιχο περιλάμβανονται με τη μορφή αλφαβητικού ευρετηρίου το σύνολο των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου από τον Ιανουάριο του 1949 έως τον Δεκέμβριο του 1969. Πρακτικά Δημαρχιακής Επιτροπής - «Δ.Ε. 9.10.1935-8.6.1938» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Νέας Κοκκινιάς από τις 9.10.1935 έως τις 8.6.1938. Το κατάστιχο βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση. - «4ον Βιβλίον Πρακτικών Δημαρχιακής Επιτροπής 9.9.45 έως 5.10.50» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 9.9.1945 έως τις 5.10.1950. Το κατάστιχο στη ράχη του αναφέρει «4 Δ.Ε. 9.9.45-5.10.50». - «6ο Βιβλίο Πρακτικών Δημ. Επιτροπής» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Δημαρχιακής Επιτροπής που πραγματοποιήθηκαν από τις 20.7.1951 έως τις 8.8.1957. - «7ο Βιβλίο Πρακτικών Δημ. Επιτροπής»

134

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων του Δημαρχιακής Επιτροπής που πραγματοποιήθηκαν από τις 17.9. 1957 έως τις 14.9.1966. Πρακτικά Διοικούσας Επιτροπής - «Αον 1/7/38-30/11/39. Βιβλίον Πρακτικών Διοικούσας Επιτροπής Δήμου Νέας Κοκκινιάς» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων της Διοικούσας Επιτροπής Δήμου Νέας Κοκκινιάς από τις 1.7.1938 έως τις 30.11.1939. - «Β΄ Βιβλίον Πρακτικών Διοικούσας Επιτροπής Δήμου Νέας Κοκκινιάς » Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 18.12.1939 έως τις 1.7.1941. Αποφάσεις Διοικούσας Επιτροπής - «Α΄ Βιβλίον Αποφάσεων Διοικούσας Επιτροπής από 11.7.1938-24.1.1940» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 11.7.1938 έως τις 24.1.1940. - «Βον Βιβλίον Αποφάσεων Διοικούσας Επιτροπής Δήμου Νέας Κοκκινιάς, 7.19403.1943» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 61-72 που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.7.1940 έως τις 18.12.1940, τα πρακτικά των συνεδριάσεων 73-94 που πραγματοποιήθηκαν από τις 13.1.1941 έως τις 12.12.1941 και τα πρακτικά των συνεδριάσεων 97-100 που πραγματοποιήθηκαν από τις 23.2.1942 έως τις 23.3.1942.Το βιβλίο περιλαμβάνει το σύνολο των αποφάσεων της Διοικούσης Επιτροπής του Δήμου Νέας Κοκκινιάς. Λόγω της κατοχής δεν υφίσταται Δημοτικό Συμβούλιο, η Διοικούσα Επιτροπή αποτελούσε το μοναδικό διοικητικό όργανο του Δήμου. - «3ον Βιβλίον Αποφάσεων Διοικούσας Επιτροπής» Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Νέας Κοκκινιάς που ελήφθησαν στις συνεδριάσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις 23.3.1942 έως τις 10.5.1943.

135

Άλλα κατάστιχα - «Βιβλίο εξερχομένων εγγράφων 1935» Στο κατάστιχο περιλαμβάνεται το σύνολο των εξερχόμενων εγγράφων του Δήμου Νέας Κοκκινιάς το 1935 σε μορφή αλφαβητικού ευρετηρίου. Σπάραγμα χωρίς εξώφυλλο. - «Καθολικόν» Βιβλίο όπου καταγράφονται με αύξοντα αριθμό, αριθμό συνεδρίασης και ημερομηνία όλες οι οικονομικές πράξεις αποδόσεως λογαριασμού από τον δήμαρχο Νέας Κοκκινιάς. Το κατάστιχο περιλαμβάνει τις οικονομικές πράξεις 1420 (συνεδρίαση Δ.Σ. 124/10.5.1943) έως 1644 (συνεδρίαση Δ.Σ. 140/19.11.1943).

136

3.3. Κατάλογος του αρχείου του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου ΚερατσινίουΔραπετσώνας, 1934-1960 (συντάκτες: Μάνος Αυγερίδης - Ελένη Κυραμαργιού) Το συγκεκριμένο τμήμα του αρχείου εντοπίστηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας στο κτίριο του δημαρχείου Κερατσινίου. Το σύνολο του αρχειακού αυτού υλικού αποτελείται από βιβλία Πρακτικών και βιβλία Αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου και της δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Κερατσινίου της περιόδου 1934-1960. Δυστυχώς τα κατάστιχα αυτά δεν συνιστούν πλήρη σειρά των πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου και της Δημαρχιακής Επιτροπής, είναι αποσπασματικά αλλά αποτελούν σημαντικά τεκμήρια της τοπικής ιστορίας. Αναζητήθηκαν τα κατάστιχα των Πρακτικών και των αποφάσεων του Δημοτικού συμβουλίου που δεν εντοπίστηκαν. Όμως, το ίδιο το υλικό έχει φθορές από τα χρόνια. Στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου ΚερατσινίουΔραπετσώνας υπάρχει πλήρης σειρά δεμένων τόμων με τα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου από το 1974 έως το 2010, σε καλή κατάσταση. Παράλληλα στο γραφείο του Δημοτικού Συμβουλίου υπάρχουν το σύνολο των αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου-Δραπετσώνας από το 2010 έως σήμερα, καθώς και των διαβιβαστικών και συνοδευτικών εγγράφων που χρησιμοποιεί ή διαχειρίζεται το συγκεκριμένο γραφείο, ως τμήμα του ενεργού του αρχείου. Στο τέλος του καταλόγου περιλαμβάνονται και οι δύο φάκελοι με αλληλογραφία του πρώην Δημάρχου Δημήτριο Μισαηλίδη με τον διορισμένο δήμαρχο της περιόδου της δικτατορίας καθώς και με άλλους υπηρεσιακούς παράγοντες. Το υλικό αυτό εντοπίστηκε στο γραφείο της Διευθύντριας του Τμήματος Προσωπικού του Δήμου Κερατσινίου. Το σύνολο του αρχειακού αυτού υλικού καθαρίστηκε, αντικαταστάθηκαν τα σκουριασμένα μεταλλικά του στοιχεία, τοποθετήθηκε σε νέα ντοσιέ και κουτιά και σχεδιάζεται να μεταφερθεί στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κερατσινίου ώστε να είναι προσβάσιμο στην έρευνα. Πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου -«Βιβλίον Πρακτικών Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, έτους 1935. Τόμος 2ος » Β΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 6.1.193523.12.1935 Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων Α-ΚΑ του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 6.1.1935 έως τις 23.12.1935.

137

-«Βιβλίον Πρακτικών Δήμου του Δημοτικού Συμβουλίου, έτους 1936. Τόμος 3ος » Γ΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 23.12.1935 - 14.7.1936 Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων ΚΑ-ΚΒ/1935 (συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) και ΚΓ-ΛΔ του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 23.12.1935 έως τις 14.7.1936. -«Βιβλίον Πρακτικών Δήμου του Δημοτικού Συμβουλίου, 6.11.1936. Τόμος 4ος » Δ΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 4.9.1936 - 14.7.1937. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων ΛΕ έως ΝΕ του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 4.9.1936 έως τις 14.7.1937. Σημείωση: Εντός του κατάστιχου περιλαμβάνεται «Έκθεσις της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου συμφώνως τω άρθρω 101 του Κ.Δ.Ν.» με ημερομηνία 14.7.1937 καθώς και «Εισηγητική Έκθεσις επί του Προϋπολογισμού του Δήμου χρήσεως 1937-1938». -«Πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου, τόμος 5ος, 26.7.37 » Ε΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 16.7.1937-15.4.1938. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων ΝΕ (συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) - ΞΗ του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 16.7.1937 έως τις 15.4.1938. -«Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, τόμος 6ος, 23.6.38 » Στ΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 24.5.1938-24.7.1939. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων ΞΘ – Π του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.5.1938 έως τις 24.7.1939. -«Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, τόμος 7ος, 24 Ιουλίου 1939» Ζ΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 24.7.1939- 19.4.1940.

138

Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων Π (συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) – ΠΗ (συνεδρίαση 88) του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.7.1939 έως τις 19.4.1940. -«Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτ. Συμβουλίου Αγ. Γεωργίου Κερατσινίου, τόμος 8ος» Η΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 21.6.1940- 1.9.1941. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 88 (συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) – 108 του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.7.1939 έως τις 1.9.1941. -«Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, τόμος 9ος» Θ΄ Βιβλίο Πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 1.9.1941-4.10.11941. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 108 (συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) – 109 του Δημοτικού Συμβουλίου που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.7.1939 έως τις 4.10.1941. Σημείωση: Οι περισσότερες σελίδες των πρακτικών της συνεδρίασης 109 είναι σκισμένες. - Βιβλίον πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου, 13ο Βιβλίο πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 13.8.194525.11.1946. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις 1-177 που ελήφθησαν στις Α-ΚΒ συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 13.8.1945 έως τις 25.11.1946. - Βιβλίον πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου, 14ο Βιβλίο πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 25.11.194611.12.1947. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις 178-225 (1946) και 1- 198(1947) που ελήφθησαν στις ΚΒ (1946, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) – ΚΒ (1947) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 25.11.1946 έως τις 11.12.1947. -«Βιβλίον πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου, τόμος 15ος, 1948»

139

Βιβλίο πρακτικών Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 11.12.19473.3.1949. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 22 (1947, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) – 3(1949) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 11.12.1947 έως τις 3.3.1949. -«Πρόχειρον βιβλίον πρακτικών συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου» Βιβλίο πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 16.5.1947-16.11.1948. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 9 (1947) - 13 (1948) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 16.5.1947 έως τις 16.11.1948. -«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου, ετών 19531954. Τόμος 19ος» Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 24.3.195310.9.1954. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 4 (1953, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - 7 (1954) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 24.3.1953 έως τις 10.9.1954. -«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου, ετών 19541955. Τόμος 20ος» Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 10.9.19541.12.1955. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις Ζ (1954, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - ΚΑ (1955) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 10.9.1954 έως τις 1.12.1955. -«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτους 1955. Τόμος 21ος» Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 5.12.195520.12.1955. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 11 (1955, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - 12 (1955) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 5.12.1955 έως τις 20.12.1955. -«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτους 1956. Τόμος 22ος»

140

Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 1.1.195630.11.1956. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 1 (1956) - 21 (1956) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 1.1.1956 έως τις 4.12.1956. -«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτους 1956-1957. Τόμος 23ος» Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 4.12.19563.12.1957. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 21 (1956) - 17(1957) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 4.12.1956 έως τις 3.12.1957. -«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, ετών 1959-1960. Τόμος 25ος» Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 16.6.195923.3.1960. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 6 (1959, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - 5 (1960) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 16.6.1959 έως τις 23.3.1960. -«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, ετών 1960-1961. Τόμος 26ος» Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 23.3.196028.4.1961. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 5 (1960, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - 7 (1961) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 23.3.1960 έως τις 28.4.1961. -«Βιβλίον πρακτικών και αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, ετών 1961-1962. Τόμος 27ος» Βιβλίο πρακτικών και αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 28.4.1961- 17.5.1962. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 7 (1961, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - 6 (1962) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 28.4.1961 έως τις 17.5.1962.

141

Αποφάσεις Δημοτικού Συμβουλίου -«1934 Αριθ. Αποφ. από 1-67» Α΄ Βιβλίο Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 13.4.193417.12.1934 Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι 67 πρώτες αποφάσεις (1-67) που ελήφθησαν στις 17 συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου το 1934 (8.4.1934-17.12.1934). -«Βιβλίον αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτος 1949-1950. Τόμος 16ος» Βιβλίο αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 3.3.194914.11.1950. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 3 (1949, συνέχεια από τον προηγούμενο κατάστιχο) – 15 (1950) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 3.3.1949 έως τις 14.11.1950. -«Βιβλίον αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτος 1950-1951. Τόμος 17ος» Βιβλίο αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου 7.12.1950-1.2.1952. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 6 (1950) – 3 (1952) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 7.12.1950 έως τις 1.2.1952. -«Βιβλίον αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, έτους 1952-1953. Τόμος 18ος» Βιβλίο αποφάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου 1.2.1952-24.3.1953. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται οι αποφάσεις που ελήφθησαν στις 3 (1952, συνέχεια από το προηγούμενο κατάστιχο) - 4(1953) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από τις 1.2.1952 έως τις 24.3.1953. Ευρετήρια Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου -«Ευρετήριον Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου 1957-1958-1959» Χειρόγραφο αυτοσχέδιο ευρετήριο των αποφάσεων που ελήφθησαν στις 1(1957) – 5 (1957) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 6.1.1957 έως τις 11.3.1957

142

-«Ευρετήριον Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου 1960-1961» Χειρόγραφο αυτοσχέδιο ευρετήριο των αποφάσεων που ελήφθησαν στις 1(1960) – 5 (1960) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 19.1.1960 έως τις 5.4.1962. -«Ευρετήριον Αποφάσεων Δημοτικού Συμβουλίου 1965-1966» Χειρόγραφο αυτοσχέδιο ευρετήριο των αποφάσεων που ελήφθησαν στις 1(1965) – 1 (1967) συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου Κερατσινίου από τις 1.1.1965 έως τις 1.1.1967. Πρακτικά Διοικούσας Επιτροπής -«Βιβλίον Πρακτικών και Αποφάσεων Διοικούσης Επιτροπής, τόμος 10ος » 1ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 26.1.1942-14.6.11943. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 1- 11 της Διοικούσας Επιτροπή που πραγματοποιήθηκαν από τις 26.1.1942 έως τις 14.6.11943. Σημείωση: Η Διοικούσα Επιτροπή αντικατέστησε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το Δημοτικό Συμβούλιο. Ο δήμαρχος και τα μέλη της επιτροπής διορίστηκαν. Το κατάστιχο αυτό αποτελεί «άτυπα» συνέχεια του κατάστιχου «Πρακτικά Συνεδριάσεων Δημοτικού Συμβουλίου, τόμος 9ος», 1.9.1941-4.10.11941. -«Βιβλίον Πρακτικών και Αποφάσεων Διοικούσης Επιτροπής, αρχομ. από 21.6.43, πράξ. 70. Τόμος 11ος » 2ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 21.6.1943-24.5.11944. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 12(1943) - 13(1944) της Διοικούσας Επιτροπής που πραγματοποιήθηκαν από τις 21.6.1943 έως τις 24.5.11944. -«Βιβλίον Πρακτικών Δ. Επιτροπής Δήμου Κερατσινίου. Τόμος 12ος » 3ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 24.5.11944 -26.6.1945. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 13 (1944 συνέχεια του προηγούμενου κατάστιχου) και 6 (1945) της Διοικούσας Επιτροπής που πραγματοποιήθηκαν από τις 24.5.11944 έως τις 26.6.1945.

143

Δημαρχιακή Επιτροπή -«Βιβλίον Αποφάσεων Δημαρχ. Επιτροπής. Τόμος Α » 1ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 3.5.1\1934 - 31.8.1936. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 1- 19 της Δημαρχιακής Επιτροπής που πραγματοποιήθηκαν από τις 3.5.11934 έως τις 31.8.1936. -«Βιβλίον πρακτικών Δημαρχιακής Επιτροπής, τόμος Γ» 3ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 6.5.1938 – 6.8.1941. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής που πραγματοποιήθηκαν από τις 6.5.1938 έως τις 6.8.1941. -«Βιβλίον πρακτικών Δημαρχιακής Επιτροπής, τόμος Δ» 4ο Βιβλίο Πρακτικών και Αποφάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου από 1.9.1941 - 29.12.1945. Στο κατάστιχο περιλαμβάνονται τα πρακτικά των συνεδριάσεων 1 (1941) - 6 (1945) της Δημαρχιακής Επιτροπής που πραγματοποιήθηκαν από τις 1.9.1941 έως τις 29.12.1945. Ευρετήρια Δημαρχιακής Επιτροπής -«Ευρετήριον Δημαρχιακής Επιτροπής από 1967» Αυτοσχέδιο χειρόγραφο ευρετήριο των αποφάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Κερατσινίου από 3.1.1967-22.11.1967 -«Ευρετήριον Δημαρχιακής Επιτροπής από 1968» Αυτοσχέδιο χειρόγραφο ευρετήριο των αποφάσεων της Δημαρχιακής Επιτροπής του Δήμου Κερατσινίου από 22.6.1967-6.12.1967 Φάκελος «Δήμαρχοι» Ο φάκελος αφορά τις δύο πρώτες περιόδους δημαρχίας του Δημήτριου Μισαηλίδη από τον Ιανουάριο του 1955 έως το καλοκαίρι του 1964. Ο φάκελος περιλαμβάνει:

144

α) μια σειρά από έγγραφα που αφορούν την ανάληψη των καθηκόντων του δημάρχου και του Δημοτικού Συμβουλίου (αποτελέσματα εκλογών, πρωτόκολλα ορκωμοσίας, πρωτόκολλα παραλαβής και παράδοσης υπηρεσιών Δήμου Κερατσινίου). β) υπηρεσιακή αλληλογραφία του Δήμου Κερατσινίου με τη Νομαρχία Αττικής και το υπουργείο Εσωτερικών για το ζήτημα της πειθαρχικής αργίας που επιβλήθηκε στον Δήμαρχο Κερατσινίου από τον Νομάρχη καθώς και για τα αιτήματα διακοπών από τα καθήκοντά του για λόγους υγείας. Σε κάθε διακοπή από τα καθήκοντά του, έπρεπε να διοριστεί κάποιος άλλος Δημοτικός Σύμβουλος (συνήθως ο αντιπρόεδρος της Δημαρχιακής Επιτροπής) να εκτελεί χρέη δημάρχου. Φάκελος «Δήμαρχος: Δημοτική Περίοδος 16.8.1964-31.12.1968» Ο φάκελος αφορά την τρίτη περίοδο δημαρχίας του Δημήτριου Μισαηλίδη από τις 16.8.1964 έως τις 31.12.1968. Η θητεία του διακόπηκε στις 5.5.1967 λόγω της επιβολής της δικτατορίας. Ο φάκελος περιλαμβάνει: α) μια σειρά από έγγραφα που αφορούν την ανάληψη των καθηκόντων του δημάρχου και του Δημοτικού Συμβουλίου (αποτελέσματα εκλογών, πρωτόκολλα ορκωμοσίας, πρωτόκολλα παραλαβής και παράδοσης υπηρεσιών Δήμου Κερατσινίου). β) μετά την παύση της θητείας του ο Δημήτριος Μισαηλίδης αιτήθηκε να συνταξιοδοτηθεί. Αρχικά πρέπει να έπαιρνε κάποιο επίδομα στη συνέχεια όμως το αρμόδιο υπουργείο αναζήτησε από την Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφαλείας πιστοποιητικό. Χαρακτηρίστηκε «επικίνδυνος Κομ/στής και βαρύνεται με σοβαράς Κομ/κάς εκδηλώσεις και ενέργειας». Δεν κατάφερε να πάρει σύνταξη.

145

4. Καρτέλα-µητρώο προσφυγικών οικισµών Στην παρούσα ενότητα περιλαμβάνονται οι καρτέλες-μητρώα των προσφυγικών οικισμών ανά δήμο που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος, στο πλαίσιο της δράσης «Χωρική τεκμηρίωση προσφυγικών συγκροτημάτων, ιδιωτικών και δημόσιων χώρων που σχετίζονται με την προσφυγική εγκατάσταση και μνήμη του κάθε δήμου». 4.1. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στον Πειραιά (Συντάκτης: Νίκος Μπελαβίλας) 1. Η πόλη πριν το 1922 Η ιστορική εξέλιξη της πόλης του Πειραιά κατά τον 19ο αιώνα είναι αρκετά γνωστή στην έρευνα και στη βιβλιογραφία. Εξαιρετικές μονογραφίες, διατριβές κ.α. από τη δεκαετία του '80 ως σήμερα κατέγραψαν τους σημαντικούς σταθμούς και τις διαδικασίες της ανάπτυξης του πρώτου πυρήνα, του επινείου της νέας πρωτεύουσας από το 1833 ως την εποχή του μεγάλου προσφυγικού κύματος. Συνοπτικά ο Πειραιάς, με τον πρώτο σχεδιασμό του, προγραμματίστηκε ως μία πόλη 15.000 κατοίκων με ενσωματωμένο το λιμάνι στον κεντρικό λιμένα και τη βιομηχανία στη δυτική πλευρά. Το αρχικό σχέδιο των Σταμάτη Κλεάνθη και Edward Schaubert κάλυπτε την έκταση από τον Άγιο Διονύσιο στα δυτικά έως το Πασαλιμάνι στα ανατολικά. Προς τα βόρεια η πόλη σταματούσε στη Γούβα του Βάβουλα και λίγα οικοδομικά τετράγωνα πιο πίσω από τη σημερινή ακτή Κονδύλη. Στον νότο έφθανε ως τον ναό του Αγίου Νικολάου. Κατοικήθηκε αρχικά από κοινότητες υδραίων και χίων αλλά και από μετανάστες οι οποίοι συνέρρεαν κυρίως από το Αιγαίο και την Πελοπόννησο. Ως το 1850 η πόλη είχε μόλις φθάσει στις 5.000 κατοίκους. Μετά την Κρητική Επανάσταση του 1868-1869 το μέγεθος ξεπέρασε την αρχική πληθυσμιακή πρόβλεψη. Νέες συνοικίες άρχισαν να διαμορφώνονται στις παρυφές του λόφου της Καστέλας, στην Αγία Σοφία και στην Πειραϊκή με παράλληλες επεκτάσεις του σχεδίου της πόλης. Δύο νέα οικιστικά ρεύματα, οικονομικών μεταναστών από τη Μάνη και πολεμικών προσφύγων από την Κρήτη, οδήγησαν στη δημιουργία νέων συνοικιών, των Μανιάτικων στον ομώνυμο λόφο στα βόρεια και των Κρητικών στον λόφο της Καστέλας. Μεγάλα λιμενικά έργα στο γύρισμα του αιώνα, όπως η εκβάθυνση του έλους στη βόρεια πλευρά του κεντρικού λιμένα, η κατασκευή κρηπιδωμάτων, μόνιμων κτιστών ναυπηγικών δεξαμενών και νέων εξωτερικών λιμενοβραχιόνων διαμόρφωσαν ένα μεγάλο λιμάνι, διπλάσιο σε μέγεθος από το αρχικό. Ταυτόχρονα η κατασκευή τριών

146

σιδηροδρομικών συνδέσεων από τη δεκαετία του 1860 έως αυτή του 1910, με την Αθήνα, με την Πελοπόννησο και με τον βορρά, τη Χαλκίδα, τη Λάρισα και έπειτα τα σύνορα, ολοκλήρωσαν τις υποδομές του λιμενοβιομηχανικού συγκροτήματος. Οι τρεις γραμμές των τραίνων διαμόρφωσαν μία νέα κατάσταση στον Πειραιά σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της βιομηχανίας στα βόρεια και δυτικά. Ένα αδιαπέραστο τόξο από τα ορύγματα και τις γραμμές των τραίνων απέκλεισε τις βόρειες περιοχές από την αστική περιοχή του 19ου αιώνα. Αυτό υπήρξε καθοριστικό για τη μετέπειτα χωροθέτηση των προσφυγικών οικισμών. Σε εκείνη τη φάση, η βιομηχανία με εκατοντάδες εργοστάσια, μηχανουργεία, ναυπηγεία, κλωστήρια-υφαντήρια, ποτοποιεία-οινοπνευματοποιεία, ξυλείας και οικοδομικών υλών και άλλα είχε καλύψει όλη την περιοχή του Αγίου Διονυσίου. Από το τέλος του 19ου και την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, επεκτάθηκε κατά μήκος της ακτής στα δυτικά κυρίως με χημικές μονάδες μεγάλης κλίμακας, όπως και κατά μήκος των δύο αξόνων, της οδού Πειραιώς και της οδού Θηβών. 2. Οι προσφυγικοί οικισμοί Η έλευση του μεγάλου κύματος των προσφύγων τον Αύγουστο του 1922 και για τους επόμενους μήνες, ακολούθησε τη διαδρομή από τις ακτές της Μικρασίας στο λιμάνι του Πειραιά, ίσως στο μεγαλύτερο ποσοστό του μετακινούμενου πληθυσμού. Στο τέλος της κρίσης ο πληθυσμός του Πειραιά είχε σχεδόν διπλασιαστεί. Οι κάτοικοι της πόλης αυξήθηκαν μέσα σε οκτώ χρόνια κατά 74% καθώς στους 135.833 καταγεγραμμένους κατοίκους του 1920, προστέθηκαν μέχρι το 1928 101.185 κάτοικοι, ενώ το λιμάνι αποτέλεσε τόπο πρώτης άφιξης ή διέλευσης για άγνωστο αριθμό εκατοντάδων χιλιάδων. Ο αριθμός των τελικά εγκαταστημένων προσφύγων στον Πειραιά, αποτελεί τον 3ο υψηλότερο μετά από την Αθήνα (317.209 πρόσφυγες) και τη Θεσσαλονίκη (174.390 πρόσφυγες) ενώ ταυτόχρονα ο Πειραιάς δέχθηκε τη μεγαλύτερη αναλογική αύξηση πληθυσμού σε σχέση με τα άλλα δύο αστικά κέντρα. Η μάζα των προσφύγων, για να επιβιώσει, εγκαταστάθηκε οργανωμένα ή ανοργάνωτα στην αρχή στις πλατείες και τις προβλήτες του κεντρικού τμήματος του λιμανιού, από τον Άγιο Νικόλαο μέχρι την Αγία Τριάδα, σε σχολεία και δημόσια κτίρια, και στη συνέχεια στις άκτιστες εκτάσεις στην αδόμητη περιφέρεια της πόλης. Ο επικεφαλής της προσφυγικής αποκατάστασης Χένρυ Μοργκεντάου σημείωνε πως το 1923, ένα άθλιο στρατόπεδο χιλιάδων προσφύγων είχε διαμορφωθεί στην ακτή. Το ενδιαφέρον με την πόλη του Πειραιά είναι πως η παλαιά πόλη σταδιακά αποκόπηκε από τη νέα υπό διαμόρφωση προσφυγούπολη. Σε ελάχιστα τμήματα του έως τότε σχεδίου πόλης διαμορφώθηκαν μόνιμοι προσφυγικοί οικισμοί. Και αυτοί σταδιακά καταργήθηκαν. Στην ακτή της Πειραϊκής επιχειρήθηκε να διαμορφωθεί ένας νέος πρότυπος οικισμός με μορφή κηπούπολης για εύπορους πρόσφυγες, η Νέα Καλλίπολη.

147

Δύο οικισμοί παραπηγμάτων -ένας πιθανόν με «γερμανικά» παραπήγματα διαμορφώθηκε στο Τουρκολίμανο και ένας αυτοσχέδιος στο Χατζηκυριάκειο. Άλλες τρεις μικρότερες ενότητες είναι γνωστές μόνον από μαρτυρίες∙ δίπλα στην πλατεία Τερψιθέας (στη σημερινή αρχαιολογική ανασκαφή), στο οικόπεδο του μετέπειτα θερινού κινηματογράφου «Φαντάζιο» στου Βρυώνη, περί τον μικρό ναό του Σταυρού στην νοτιοδυτική πλαγιά του λόφου του Προφήτη Ηλία και μία μικρή σειρά παραπήγματα δίπλα στο ζυθοποιείο Τσοκαρόπουλου, στον γκρεμό επάνω από την ακτή «του Παρασκευά». Όμως βόρεια των γραμμών, εντός των ορίων του μετέπειτα Δήμου Πειραιά, μετρίου μεγέθους οικισμοί-σε σχέση με τους υπόλοιπους της Νίκαιας, Δραπετσώνας και Κερατσινίου, με «γερμανικά» στην αρχή και οργανωμένη δόμηση στη συνέχεια, δημιουργήθηκαν σε τρία σημεία. Στην οδό Πειραιώς στα Καμίνια, ο οικισμός Απόλλωνα, και στην οδό Θηβών, ο οικισμός Αγίας Σωτήρας και στη συνέχειά του προς τα δυτικά ο οικισμός Αγίων Αναργύρων. Αυτοί οι δύο συγκρότησαν τη συνοικία της Παλαιάς Κοκκινιάς, σε άμεση συνέχεια της μεγάλης προσφυγόπουλης της Κοκκινιάς, μετέπειτα Νίκαιας. Νέα Καλλίπολη Το σχέδιο του οικισμού χωροθετήθηκε στην αδόμητη νότια πλευρά της Πειραϊκής ως σε μία έκταση 150 στρεμμάτων επάνω από τον όρμο Λουβιάρη που παραχωρήθηκε το 1924. Η έκταση αυτή συμπληρώθηκε με άλλα 1.000 στρέμματα τα οποία αγοράστηκαν με τις ανταλλάξιμες περιουσίες και απλώθηκαν στα δυτικά της Πειραϊκής. Το αρχικό σχέδιο της συνοικίας δεν ακολούθησε το ιπποδάμειο των υπόλοιπων πειραϊκών και των περισσότερων αθηναϊκών προσφυγικών οικισμών αλλά ένα σύστημα καμπυλωμένων οδών και πεπλατυσμένων πολυγωνικών οικοδομικών νησίδων που εντάσσονταν στις απότομες κλίσεις της περιοχής. Οι επεκτάσεις στα 1.000 στρέμματα πέραν της αρχικής κηπούπολης, επανέφεραν το πειραϊκό ορθοκανονικό σχέδιο. Η Νέα Καλλίπολη εποικίστηκε κυρίως από πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης, των Δαρδανελλίων και της Λαμψάκου, πολλοί εκ των οποίων είχαν καταφύγει στην Ελλάδα νωρίτερα από το 1922, κατά την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων ή το 1912. Για την οικοδόμησης της συνοικίας δημιουργήθηκε η «Επιτροπή Συνοικισμού Νέας Καλλιπόλεως» η οποία αργότερα συγχωνεύθηκε με την αντίστοιχη επιτροπή της Νέας Σμύρνης όπως και άλλες. Οι παράλληλοι δρόμοι της Νέας Καλλίπολης με τη Νέα Σμύρνη, έχουν σχέση με τη μέθοδο εγκατάστασης των προσφύγων. Και στις δύο περιπτώσεις, οι εκτάσεις αυτές προορίστηκαν για σχετικά εύπορους πρόσφυγες οι οποίοι είχαν δυνατότητα να οικοδομήσουν μετά από δωρεάν παραχώρηση οικοπέδου -στην περίπτωση της Νέας Καλλίπολης 250 τ.μ και να οικοδομήσουν με εγγύηση καταθέτοντας σε τραπεζικό λογαριασμό το ένα έκτο της δαπάνης ανέγερσης. Στα πρώτα βήματα επιχειρήθηκε εμπλοκή εργοληπτικών εταιρειών και προώθηση τυποποιημένου προτύπου ισόγειας οικίας - κοινός τύπος και για τη Νέα Σμύρνη.

148

Η εγκατάσταση των οικιστών αντιμετώπισε προβλήματα από αντιδράσεις και δικαστικές διαμάχες με κτηματίες οι οποίοι διεκδικούσαν τη γη ή αποζημιώσεις. Στις πηγές αναφέρεται εγκύκλιος του Τμήματος Λαϊκής Κατοικίας που έδινε το δικαίωμα σε πρόσφυγες να καλέσουν την αστυνομία προκειμένου να προστατευθούν από «γηπεδοφάγους». Ειδικά στην Πειραϊκή και στη συγκεκριμένη περιοχή η κατάτμηση και η παράνομη ρυμοτόμηση εκτός σχεδίου της πόλης είχε προϊστορία αρκετά χρόνια πριν τον ερχομό των προσφύγων. Το 1928 η Νέα Καλλίπολη αριθμούσε 4.691 κατοίκους. Η γειτονιά αναπτύχθηκε τελικά σταδιακά, με αυτοστέγαση των κατοίκων, και ενοποιήθηκε με τη δυτικότερη συνοικία όπου είχαν εγκατασταθεί Δωδεκαννήσιοι μετανάστες οι περισσότεροι από την Κάρπαθο, όπως και με τη βορειότερη συνοικία του Αγίου Βασιλείου. Το 1935 προχώρησε ο εκβραχισμός των απότομων δρόμων, η ύδρευση με κοινόχρηστους κρουνούς και η Νέα Καλλίπολη συνδέθηκε με συγκοινωνία με το κέντρο του Πειραιά. Ο ναός της Αγίας Παρασκευής, στο υψηλότερο σημείο της πλαγιάς της Πειραϊκής, εγκαινιάστηκε λίγες μέρες πριν την κήρυξη του πολέμου, στις 13 Οκτωβρίου 1940. Ένας άλλος οικισμός χωροθετήθηκε στην ίδια περιοχή στην πλαγιά που κατεβαίνει προς το λιμάνι περί το Χατζηκυριάκειο. Τριάντα οικοδομικά τετράγωνα προσφυγικών οικοπέδων αναπτύχθηκαν περί τις τρεις πλευρές του οικοπέδου του Χατζηκυριάκειου Ορφανοτροφείου. Χαμηλώτερα από αυτόν το συνοικισμό, στον γκρεμό προς το λιμάνι, αναπτύχθηκε ένας μικρός συνοικισμός παραπηγμάτων ο οποίος διατηρήθηκε εκεί ως τη δεκαετία του 1980. Τουρκολίμανο Ο οικισμός των παραπηγμάτων, μάλλον «γερμανικών» του Τουρκολίμανου, αναπτύχθηκε την πρώτη δεκαετία του προσφυγικού κύματος, στη βόρεια πλαγιά του όρμου μεταξύ της ακτής και του περιφερειακού δρόμου της Καστέλλας. Κατοικείτο από περίπου 500 άτομα. Η εικόνα του σώζεται σε φωτογραφία του διευθυντή του National Geographic Magazine, Maynard Owen Williams, του Δεκεμβρίου 1930. Οι οικισμός των παραπηγμάτων αντικαταστάθηκε από διώροφα με στέγη κτίρια, σε δύο σειρές. Συνολικά περιέλαβε 80 κατοικίες. Η συνολική έκταση ανέρχεται σε 7,5 στρέμματα. Το σύμπλεγμα περιλαμβάνει τρεις τύπους 11 συνολικά κτιρίων. Ορθογώνια επιμήκη των 3 κατοικιών ανά όροφο (3 κτίρια) και των 7 κατοικιών ανά όροφο (2 κτίρια), κτίρια σχήματος «Π» των 5 κατοικιών ανά όροφο (3 κτίρια) και κτίρια σχήματος «Γ» 3 και 4 κατοικιών ανά όροφο αντίστοιχα (2 κτίρια). Συνολικά στέγαζαν 100 νοικοκυριά. Μικρές εσωτερικές αυλές, δρομάκια και σκάλες καθόδου οδηγούσαν στις κατοικίες από το ανώτερο επίπεδο της λεωφόρου Βασιλέως Παύλου. Έχει έκταση 5,5 στρ. Οι οικισμός

149

κατασκευάστηκε στην τρίτη μεσοπολεμική φάση ανέγερσης οικισμών μεταξύ του 1930 και 1934. Αγία Σωτήρα Παλαιάς Κοκκινιάς Είναι ένα μικρό συγκρότημα διώροφων κτιρίων, ίδιας τυπολογίας με τον οικισμό του Τουρκολίμανου, με κατοικίες προσφύγων και εσωτερική πλατεία, στα δυτικά του παλαιού ναού Αγίας Σωτήρας της οδού Θηβών, το οποίο κατασκευάστηκε μάλλον στις αρχές της δεκαετίας του 1930 για παραπηγματούχους. H έκταση των κτιρίων και των υπαίθριων χώρων είναι 4 στρέμματα. Περιλαμβάνει 4 κτίρια διαφορετικής σύνθεσης το καθένα, λιθόκτιστα, διώροφα, με πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος και εξώστες αλλά με κεραμοσκεπές. Αγίοι Ανάργυροι Παλαιάς Κοκκινιάς Στους Αγίους Αναργύρους της Παλαιάς Κοκκινιάς, το 1937-1939 κατασκευάστηκαν τρεις πολυκατοικίες, σε σχήμα «Π» με μεγάλη εσωτερική πλατεία σε έκταση 10 στρεμμάτων στη θέση ενός παλαιού νεκροταφείου. Περιλάμβαναν 140 διαμερίσματα, και πλυσταριά στο δώμα, προσπελάσιμα από τα κλιμακοστάσια. Στις πολυκατοικίες στεγάστηκαν παραπηγματούχοι της Δραπετσώνας και παραπηγματούχοι της περιοχής, αφήνοντας τα παραπήγματα που υπήρχαν στη συνοικία. Το συγκρότημα συμπληρώθηκε με άλλες τρεις πολυκατοικίες τη δεκαετία του 1950. Απόλλων Καμινίων Κατά μήκος της οδού Πειραιώς, απέναντι από μεγάλες βιομηχανίες, οικοδομήθηκε ο πορσφυγικός συνοικισμός Απόλλων σε μία έκταση 15 στρεμμάτων με διώροφα κτίρια λιθόκτισα με κεραμοσκεπές. Από την αρχική εγκατάσταση σώζονται 16 κτίρια καθώς τα άλλα έχουν κατεδαφιστεί και αντικατασταθεί με πολυκατοικίες ή έχουν πλήρως αλλοιωθεί. Από κρατικές αεροφωτογραφίες του 1929-1932 διακρίνεται ο νεόκτιστος οικισμός στο μέσον αδόμητης αγροτικής έκτασης με μέτωπο στην οδό Πειραιώς. Περιλαμβάνει, όχι μόνο τα οικοδομικά τετράγωνα που σήμερα διακρίνονται ακόμη ως προσφυγικά, αλλά και άλλο ένα τμήμα ίσης έκτασης σχεδόν, με ισόγειες επιμήκεις πτέρυγες κατοικιών. Στην απέναντι πλευρά της οδού Πειραιώς δεσπόζουν τα μεγάλα εργοστάσια, η ΙΟΝ, η ΣΑΝΙΤΑΣ και ο ΑΗΣ Νέου Φαλήρου. Οι «μάντρες» και οι συστάδες παραπηγμάτων Οι αυτοσχέδιες μικρές ενότητες παραπηγμάτων που στήθηκαν σε διάφορα της πόλης, στην Τερψιθέα, στην οδό Αφεντούλη, στον Σταυρό του Προφήτη Ηλία, στην Καστέλλα και στο Χατζηκυριάκειο, σταδιακά κατεδαφίστηκαν και αντικατάσταθηκαν με νεώτερα

150

κτίρια ή αποδόθηκαν σε άλλες χρήσεις. Η «μάντρα της Αφεντούλη μετασχηματίστηκε τη δεκαετία του 1930 σε θερινό κινηματογράφο. Η «μάντρα» της Τερψιθέας προγραμματίστηκε για την κατασκευή της Ραλλείου Σχολής, τελικά ο εντοπισμός σημαντικών αρχαιοτήτων μετασχημάτισε τον χώρο σε πάρκο το 2000. Τα παραπήγματα του Χατζηκυριάκειου κατεδαφίστηκαν κατά τις δεκαετίες 1980-2000 λόγω της κατασκευής του περιφερειακού δρόμου του ΟΛΠ και του αθλητικού κέντρου "Π.Σαλπέας". 3. Η πόλη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο Ο Πειραιάς άρχισε να ανακάμπτει αμέσως μετά τον πόλεμο. Τα πρώτα έργα αφορούσαν την αποκατάσταση των καταστροφών των βομβαρδισμών στο λιμάνι και τη βιομηχανία. Ξεκίνησαν με τη λήξη του πολέμου και διήρκεσαν ως το 1954. Ένα σημαντικό στοιχείο της μεταπολεμικής πολεοδομικής εξέλιξης είναι ότι οι προσφυγικές συνοικίες πέραν των λόφων του Καραβά, του Αγίου Διονυσίου και των Καμινίων, αυτονομήθηκαν σε διάφορες φάσεις από το 1932 ως κοινότητες, στη συνέχεια ως δήμοι. Έτσι αποκόπηκαν διοικητικά από τον Πειραιά, η Κοκκινιά, το Κερατσίνι, ο Άγιος Ιωάννης Ρέντης και τελευταία η Δραπετσώνα το 1951. Οι υπόλοιποι συνοικισμοί, του Απόλλωνα Καμινίων, της Παλαιάς Κοκκινιάς (Αγίας Σωτήρας και Άγιων Αναργύρων), της Νέας Καλλίπολης, του Χατζηκυριάκειου και του Τουρκολίμανου ενσωματώθηκαν στην πόλη που ολοκληρώθηκε με πυκνή δόμηση, μαζική ανοικοδόμηση με υψηλά κτίρια από τη δεκαετία του 1960,. Ο Δήμος Πειραιά, εντός των μελλοντικών του ορίων, από τον πόλεμο σταθεροποίησε τον πληθυσμό του σε ένα μέγεθος περί τις 180.000 κατοίκους. Αντίθετα ο Μείζων Πειραιάς με τους προσφυγικούς δήμους με συνεχείς ροές εσωτερικών πλέον μεταναστών της περιόδου από τον Εμφύλιο έως τη δεκαετία του 1970, έφθασε στο μέγεθος περίπου μισού εκατομυρίου κατοίκων. Οι δύο πόλεις, η προ του 1922, νότια των γραμμών του σιδηροδρόμου, και η μετά την έλευση των προσφύγων δεν ενώθηκαν κοινωνικά. Έως και σήμερα οι ταυτότητες, η ταξική διαστρωμάτωση και οι τοπικοί πολιτισμοί είναι διαφοροποιημένοι. Αντίθετα, οι οικισμοί που βρίσκονταν στο νότιο τμήμα της πόλης, στην Πειραϊκή και στην Καστέλα σχεδόν δεν διακρίνονται πλέον. Βιβλιογραφία Κοτέα Μ., Η βιομηχανική ζώνη του Πειραιά 1860-1890, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα 1997. Μαλικούτη Στ., Πειραιάς 1834-1912, Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, Αθήνα 2004. Μπελαβίλας Ν., Η περιπέτεια της κατασκευής ενός σύγχρονου μεσογειακού λιμανιού. Η ανάπτυξη των λιμενικών υποδομών του Πειραιά έως το 1949, Επιστημονικό Συνέδριο «170

151

χρόνια Πολυτεχνείο, οι Μηχανικοί και η Τεχνολογία στην Ελλάδα», Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 2009. Παπαστεφανάκη Λ., Εργασία τεχνολογία και φύλο στην ελληνική βιομηχανία, Η κλωστοϋφαντουργία του Πειραιά, 1870-1940, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2009. Τσοκόπουλος Β., Πειραιάς, 1835-1870, Εισαγωγή στην Ιστορία του Ελληνικού Μάντσεστερ, Εταιρεία της Οικονομικής και Κοινωνικής Εταιρείας της Ελλάδας, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1984. Χατζημανωλάκης Γ. Ε., Το λιμάνι του Πειραιά στη διαδρομή των αιώνων, Δ' έκδοση, Πειραιάς 1996.

152

4.2. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στη Νίκαια (Νέα Κοκκινιά) (συντάκτες: Γιώργος Βεράνης, Άννα Λάμπρου, Αλεξάνδρα Μούργου) Η Νι∑καια, η∑ Νε∑ α Κοκκινια∑ , εκτει∑νεται απο∑ τον λο∑ φο του Βω∑κου η∑ Μικρου∑ Καραβα∑ και την ενορία των Αγίων Ανάργυρων της Παλιάς Κοκκινιάς στα νότια, μέχρι τον Κορυδαλλο∑∏ και τους προ∑ ποδες του ο∑ ρους Αιγα∑ λεω στα βο∑ ρεια. Στα Δυτικα∑∏ μοιρα∑ ζεται το Τουρκοβου∑ νι η∑ Κοκκινο∑ βραχο με το Κερατσι∑νι, γνωστο∑∏ και ως Σελεπι∑τσαρι, και ανατολικά εκτείνεται μέχρι τους παλιούς λαχανόκηπους του Ρέντη και τη λεωφόρο Θηβών. 1. Η πόλη πριν το 1922 Πριν από τα τέλη του 19ου αιώνα, δεν παρατηρείται εκτεταμένη κατοίκιση, με εξαίρεση ένα ή δύο μετόχια της μονής του Αγίου Σπυρίδωνα ή των Αγίων Ασωμάτων, κατά μήκος της «Στράτας της Κούλουρης», δηλαδή της σημερινής λεωφόρου Πέτρου Ράλλη. Η περιοχή της Νέας Κοκκινιάς ήταν γνωστή και με το όνομα «Πευκάκια». Από τα τέλη του 19ου αιώνα κι ύστερα, που παγιώνεται ο βιομηχανικός χαρακτήρας του Πειραιά, είχαν αρχίσει να συγκροτούνται περιφερειακά της Νίκαιας οι πρώτες εργατικές συνοικίες του Πειραιά, κοντά στην βιομηχανική ζώνη που αναπτυσσόταν: τα Καμίνια, η (σημερινή Παλιά) Κοκκινιά, τα Αρμένικα, το χωριό Μελετόπουλου (Μανιάτικα). Οι γειτονιές αυτές γεωγραφικά δεν βρίσκονταν στον πυρήνα της Νίκαιας, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά την έλευση των προσφύγων. Ωστόσο τα όρια τους δεν ήταν σαφώς προσδιορισμένα, επομένως εισχωρούσαν στον αστικό ιστό της μετέπειτα Νίκαιας, γεγονός που οδήγησε στο να αποτελέσουν κάποια από τα πρώτα δείγματα κατοίκισής της. Την ίδια εποχή, επισημαίνονται ασβεστοποιεία κοντά στον Καραβά, ενώ διάφορα σημεία στη γύρω περιοχή λειτουργούσαν ως σκουπιδότοποι. Από το 1915 μέχρι το 1922 εγκαταστάθηκαν στις παρυφές του Πειραιά, κοντά στην (σημερινή Παλιά) Κοκκινιά, αρκετοί Αρμένιοι πρόσφυγες, οι οποίοι εργάζονται στις γύρω βιομηχανίες. 2. Οι προσφυγικοί οικισμοί Τον Ιούνιο του 1923 το Ταμείο Περίθαλψης Προσφύγων (Τ.Π.Π.) έθεσε τον θεμέλιο λίθο για την ίδρυση του προσφυγικού οικισμού. Η ευρύτερη περιοχή απαλλοτριώθηκε από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων (Ε.Α.Π.) με απόφαση του 1923, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 3, Τ. Β’ 16/1/1924. Με το ΦΕΚ 5 Τ. Β’ στις 22 Ιανουαρίου 1924 ιδρύθηκε επίσημα ο συνοικισμός της Νέας Κοκκινιάς, ο οποίος ανεξαρτητοποιήθηκε από τον Πειραιά το 1933 (ΦΕΚ 109, Τ. Α’ 7/5/1933). Οχτώ μήνες αργότερα, το 1934, ανακηρύχθηκε ως ξεχωριστός δήμο (ΦΕΚ 22, Τ. Α’ 18/1/1934). Η πόλη της Νέας Κοκκινιάς μετονομάστηκε σε Νίκαια το 1940 (ΦΕΚ 271, Τ. Α’ 3/9/1940) και ορίστηκαν τα σαφή γεωγραφικά της όρια.

153

Αρχικα∑ , δο∑ θηκαν στους προσφυγικου∑ ς πληθυσμου∑ ς σκηνε∑ ς ως προσωρινα∑∏ καταλυ∑ ματα. Τα πρω∑τα σπι∑τια οικοδομη∑ θηκαν απο∑ το Τ.Π.Π. σε πολυ∑∏ μικρα∑∏ οικο∑ πεδα, μεγε∑ θους 20 με 25 τ.μ. Η εικο∑ να του αστικου∑ ιστου∑ που μο∑ λις α∑ ρχισε να συγκροτει∑ται η∑ ταν παρο∑ μοια με τα χωρια∑∏ : καλυ∑ βες απο∑∏ μπαγδατι∑∏ και λα∑ σπες κατα∑∏ μη∑ κος ενο∑ ς ρε∑ ματος που η∑ ταν γεμάτο απο∑ λυγαριε∑ ς (σημερινη∑ οδο∑ ς Μπελογια∑ ννη). Στη συνε∑ χεια, ανε∑ λαβε τον πολεοδομικο∑∏ σχεδιασμο∑∏ Ε.Α.Π., με το στεγαστικο∑∏ προ∑ γραμμα διαδοχικω∑ν φα∑ σεων που υλοποιήθηκε τα επόμενα 5 χρόνια. Ο υπουργός Υγιεινής, Πρόνοιας και Αντιλήψεως, Απόστολος Δοξιάδης, έχοντας υπο∑ ψιν το νομοθετικο∑ δια∑ ταγμα «περι∑∏ παραχωρη∑ σεως δημοσι∑ων γηπε∑ δων και αναγκαστικη∑ ς απαλλοτρι∑ωσης ιδιωτικω∑ν για την εγκατα∑ σταση των προσφυ∑ γων (1923)», απαλλοτρι∑ωσε την κει∑μενη περιοχη∑∏ . Η αρχικη∑∏ φα∑ ση στέγασης της Ε.Α.Π. (1924-1926) κάλυπτε περίπου χίλια στρε∑ μματα και επεκτα∑ θηκε σε ιπποδα∑ μειο συ∑ στημα προς το βορρα∑∏ , σε απο∑ σταση μεγαλυ∑ τερη του ενο∑ ς χιλιομε∑ τρου. Η ε∑ κταση αυτη∑∏ χωρι∑στηκε -νοητα∑∏ - σε τρεις περιοχε∑ ς γνωστε∑ ς με τα ονο∑ ματα Άγιος Νικο∑ λας, Οσι∑α Ξε∑ νη και Άγιος Γεω∑ργιος, απο∑∏ τις εκκλησι∑ες που κτι∑στηκαν σε αυτές. Κάθε γειτονιά είχε τη δική της ενορία. Κάθε ενορία δημιουργούσε τη δικής της διακριτή- κοινότητα. Μετά το 1927, με το δεύτερο διεθνές δάνειο, συγκροτήθηκαν οι περιοχές Κρήνη (Γερμανικά), Χαλκηδόνα (Β΄ Καραβά), Πευκάκια, Άσπρα Χώματα και Νεάπολη (Γ’ και Δ’ Καραβάς). Όσον αφορα∑ τον πληθυσμο∑ της Νε∑ ας Κοκκινια∑ ς, σημειω∑νεται ο∑ τι με∑ χρι τον Οκτω∑βριο του 1923 ει∑χαν εγκατασταθει∑∏ γυ∑ ρω στους 18.000 προ∑ σφυγες, ενω∑ για το 1925, αναφε∑ ρεται ο∑ τι ξεπερνου∑ σαν τους 42.000. Η επι∑σημη απογραφη∑∏ του 1928, ωστο∑ σο, αναφέρει τον αριθμό των 33.201. Για τη Νέα Κοκκινιά, είναι χαρακτηριστικό ότι η οργάνωση σε γειτονιές έγινε με βάση τον τόπο καταγωγής. Αυτό ήταν συχνό αλλά όχι απόλυτο φαινόμενο, το οποίο η Χίρσον ερμηνεύει ως μία προσπάθειά των προσφύγων να μετατρέψουν τους "χώρους" σε "τόπους": οι πρόσφυγες χρησιμοποίησαν τη χαρτογράφηση της περιοχής ως μέσο προσανατολισμού, αποδίδοντας συγκεκριμένες ιδιότητες σε τμήματα του νέου οικισμού προβάλλοντας ένα οικείο γι' αυτούς τοπίο πάνω στον άγνωστο χώρο χαρτογραφώντας το παρόν με βάση την τοπογραφία του παρελθόντος. Η εγκατάσταση του προσφυγικού πληθυσμού αποτέλεσε κίνητρο για την ίδρυση νέων βιοτεχνιών και βιομηχανιών. Το 1926 στη Ν. Κοκκινιά υπήρχαν 8 ταπητουργία, 2 κιουταχεία, 1 βιοτεχνία καρφοβελόνων, 2 βιοτεχνίες κιβωτίων, βιοτεχνίες ζαχαρωτών, κουφέτων, στεφάνων, κεριών, όπου δόθηκε δουλειά σε 3.000 περίπου οικογένειες, με την πλειονότητα αυτών των εργαζομένων να είναι γυναίκες. Οι γειτονιές Οι κάτοικοι προέρχονταν από όλα τα μέρη της Μ. Ασίας κι όχι μόνο (παράλια, Πόντο, Αν. Θράκη, Καππαδοκία, Ρωσία, κ.α.). Οι γειτονιές αντανακλούσαν τα στερεότυπα και τις κοινωνικές διακρίσεις που προϋπήρχαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Για

154

παράδειγμα, οι άνθρωποι από τα Δυτικά παράλια της Ιωνίας (Σμύρνη, Τσεσμέ, Βουρλά κ.α.) θεωρούνταν πιο κοινωνικοί, γλεντζέδες και με προοδευτικές ιδέες, μολονότι θεωρούνταν και οι πιο εριστικοί και χαρακτηρίζονταν, ιδίως οι γυναίκες, για «ελαφρότητα των ηθών». Από την άλλη, όσοι προέρχονταν από το Ικόνιο, την Καππαδοκία χαρακτηρίζονταν ως «τουρκομερίτες», Ανατολίτες και Καραμανλήδες και θεωρούνταν πιο εσωστρεφείς. Οι Πόντιοι, θεωρούνταν συντηρητικοί, εργατικοί, περήφανοι, αλλά και «πεισματάρηδες». Όσοι προέρχονταν από την Κωνσταντινούπολη θεωρούνταν κοσμοπολίτες και «ανώτεροι». Άγιος Νικόλαος Η περιοχή του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στην καρδιά της Νέας Κοκκινιάς. Σώζονται διάφοροι "μύθοι" για την προέλευση του ονόματος. Ένας από αυτούς αναφέρει πως δόθηκε προς τιμή του (Μαύρου Καβαλάρη) Νικόλαου Πλαστήρα, ο οποίος, θεωρούνταν ήρωας από τους Μικρασιάτες. Αργότερα, την εκδοχή της ονοματοδοσίας πλαισίωσε η σύνδεση του ονόματός του Αγίου με την Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας (325 μ.Χ.). Έτσι το αφήγημα εμπλουτίζεται συνδυάζοντας και τη νέα ονομασία της πόλης με το βίο του Αγίου. Αρχικά το Τ.Π.Π. ξεκίνησε την ανοικοδο∑ μηση της περιοχη∑ ς μεταξυ∑ 1924-1926 και στη συνε∑ χεια ανε∑ λαβε η Ε.Α.Π. Ήταν η γειτονια∑ με τη μεγαλυ∑ τερη αι∑γλη, καθω∑ς οι περισσο∑ τεροι κα∑ τοικοι∑ της η∑ ταν οι «αριστοκρα∑ τες της Κοκκινια∑ ς», ο∑ πως τους αποκαλου∑ σαν, οι κοσμοπολι∑τες της Κωνσταντινου∑ πολης και αυτοί που μπορέσαν να αποκτήσουν πρώτοι κατοικίες. Οι τυπολογία των κατοικιών ήταν επαναλαμβανόμενη, μεταξύ των τύπων (1), (2) και (3). Οσία Ξένη ή Κιλικιανά Η περιοχή της Οσίας Ξένης ή των «Κιλικιανών», βρισκόταν πολύ κοντά στην περιοχή του Αγίου Νικολα∑ ου και στην καρδια∑ της Νε∑ ας Κοκκινια∑ ς. Ξεκι∑νησε να συγκροτει∑ται απο∑ την Ε.Α.Π. ταυτο∑ χρονα με αυτη∑ του Αγ. Νικολα∑ ου. Ονομα∑ στηκε ε∑ τσι απο∑ το ιερο∑ λει∑ψανο της Οσι∑ας που ε∑ φεραν μαζι∑∏ τους οι προσφυγε∑ ς, γεγονο∑ ς που υπογραμμι∑ζει τη σημασία της μεταφοράς πραγμάτων από τον τόπο καταγωγής τους, για τη διατήρηση της μνήμης στο νέο τόπο. Οι κάτοικοί της προέρχονταν κυρίως από τον Πόντο. Εδώ, μετά από πρόσκληση του τότε προέδρου της Ε.Α.Π., Henry Morgenthau, δημιουργήθηκε το πρώτο Νοσοκομείο της φιλανθρωπικής οργάνωσης «Αμερικανίδων Κυριών». Άγιος Γεώργιος Η γειτονιά του Αγίου Γεωργίου εκτείνεται από τα βόρεια της περιοχής του Αγίου Νικολάου μέχρι τα «Γερμανικά». Συγκροτήθηκε παράλληλα με τις γειτονιές-ενορίες του Αγίου Νικολάου και της Οσίας Ξένης. Οι τρεις αυτές γειτονιές, αποτελούν το σημερινό

155

κέντρο της Νίκαιας. Το 1927, στα βορειοδυτικά της περιοχής, απαλλοτριώθηκε από την Ε.Α.Π. έκταση 14 στρεμμάτων για τη δημιουργία του δημοτικού κήπου. Η μορφή των κατοικιών αποτελεί συνέχεια του Αγίου Νικολάου. Το κύριο ποσοστό των κατοίκων ήταν εργάτες, ενώ μόλις το 20% είχαν καταγραφεί ως βιοτέχνες ή μικροκαταστηματάρχες. «Γερμανικά» ή Κρήνη Η περιοχή της Κρήνης ή τα «Γερμανικά» ξεκίνησε να συγκροτείται μετά το 1927, με το δεύτερο διεθνές δάνειο. Πρόκειται για μια περιοχη∑ μεγαλυ∑ τερη των 80.000 τ.μ. που χωροθετη∑ θηκε στα βο∑ ρεια του υφιστα∑ μενου οικισμου∑ , εκει∑ που με∑ χρι το∑ τε βρισκο∑ ταν το νεκροταφει∑ο. Στα κτι∑ρια απο∑ φι∑λα αμι∑αντου αποτυπωνο∑ ταν η ε∑ ντονη οικονομικη∑∏ στενο∑ τητα. Παρα∑∏ το γεγονο∑ ς ο∑ τι η γειτονια∑∏ ονομα∑ στηκε "Κρη∑ νη" (απο∑∏ την ομω∑νυμη επαρχι∑α της Σμυ∑ ρνης, το σημερινο∑ Τσεσμε∑ ), επικρα∑ τησε η ονομασι∑α «Γερμανικα∑ ». Η ονομασία οφείλεται στην ειδική χρηματοδότηση της αγοράς των λυμένων από την Γερμανία, μέσω των οικονομικών «επανορθώσεων» που έκανε μετά τον Α’Π.Π. Πρόκειται για έναν τύπο λυόμενων (ξύλινα οικήματα μερικής προκατασκευής). Οι ξύλινες μονάδες είναι 8x5μ. Κάθε μονάδα διαιρείται σε δύο μονάδες κατοικίας. Κάθε κατοικία αποτελείται από δύο δωμάτια, μια κουζίνα και ένα μικρό WC (το ίδιο τοπωνύμιο υπάρχει και στο Περιστέρι, τον Ταύρο κ.α. και έχει την ίδια προέλευση). Η πλειοψηφία των κατοίκων κατάγονταν από τα περίχωρα της Σμύρνης, κι είχε τη φήμη γειτονιάς θορυβώδους με πολλούς καυγάδες. Μέχρι να ενσωματωθεί πλήρως στον ιστό της πόλης, διέθετε δική της πολιτοφυλακή, μαζί με τον Β’ Καραβά. Β’ Καραβάς (Χαλκηδόνα) Το 1882 τα Τουρκοβούνια, όπου βρίσκονται κατά μήκος της περιοχής, ήταν καταγεγραμμένα ως «Ποιμενικό Βουνό» με ελάχιστες καλλιεργήσιμες εκτάσεις και πληθώρα ρεμάτων. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘20 η περιοχή απαλλοτριώθηκε από την Ε.Α.Π. κι ονομάστηκε Β’ Καραβάς (ή Β’ Τομέας). Στα Δυτικά του, κι ενώ η μεταλλευτική εκμετάλλευση του λόφου ήταν ήδη έντονη, χωροθετήθηκε η βιομηχανική ζώνη της Ν. Κοκκινιάς. Η περιοχή του Β’ Καραβά οικοπεδοποιήθηκε παράλληλα με την περιοχή της Κρήνης. Εδώ, εκτός των παραπηγμάτων, διατέθηκαν και οικόπεδα για αυτοστέγαση. Γ’ & Δ’ Καραβάς (Αρμένικα ή Νεάπολη) Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ήταν Αρμένιοι που είχαν συγκεντρωθεί σε ένα μεγάλο ξύλινο παράπηγμα. Το 1928 η Ε.Α.Π. δημιούργησε στον Γ’ Καραβά έναν υποτυπώδη οικιστικό ιστό, ωστόσο, ο Γ’ και ο Δ’ Καραβάς διανεμήθηκαν κυρίως προς αυτοστέγαση, κρατώντας μόνο δημόσιες εκτάσεις για υποδομές όπως πάρκα, γήπεδα, το νεκροταφείο της Αναλήψεως, το οποίο μεταφέρθηκε βόρεια (αρχικά σχεδιάστηκε μεταξύ Γ’ Καραβά και Γερμανικών). Στα ανατολικά του Γ’ Καραβά, στο χώρο όπου σήμερα στεγάζεται το

156

δημαρχείο Κορυδαλλού, οικοδομήθηκε το «Άσυλο Αλητοπαίδων Ν. Κοκκινιάς». Νοτιοανατολικά το όριο προς το Κουτσικάρι έθετε το στρατόπεδο του 34ου Συντάγματος Πεζικού (1918-1935). Το 1937 έγινε επέκταση της περιοχής για την ολοκλήρωση της στέγασης. Πευκάκια (Αγ. Ι. Χρυσόστομος) Η περιοχή αυτή φέρει την πρώτη τοπωνυμία της περιοχής. Πήρε την ονομασία της από τα πεύκα που την περιέκλειαν νοητά, βρισκόμενα κατά μήκος των σημερινών οδών 7ης Μάρτη ’44 και Π. Ράλλη. Εντάχθηκε στον πολεοδομικό ιστό της πόλης τη δεκαετία του ’30. Μέχρι τότε τα όρια του Πειραιά με την Αθήνα ήταν αρκετά ασαφή. Εδώ, στην προσπάθεια στέγασης των αστέγων κυριαρχεί η αυτοστέγαση. Άσπρα Χώματα Εκτός από την «Κοκκινάδα» (Terra Rossa) υπάρχει κι άλλη περιοχή της Νίκαιας που ονομάστηκε «Άσπρα Χώματα» λόγω των αποχρώσεων του εδάφους. Εκτείνεται ανατολικά των γειτονιών του Αγίου Νικολάου και Πευκακίων και νότια του Κορυδαλλού. Η Ε.Α.Π., με χρηματοδότηση από το δεύτερο δανεισμό, ρυμοτόμησε την περιοχή όμως δεν προχώρησε στην οικοδόμηση της. Στα νότια σύνορα αλλά και στο εσωτερικό της προϋπήρχε η συμπαγής κοινότητα των Αρμενίων οι οποίοι είχαν ανεγείρει στην περιοχή το μεγάλο διδακτήριο τους, το Ζαβαριάν, και την Αρμένικη Ορθόδοξη Εκκλησία του Αγ. Ιακώβου. Λόγω της εναπομένουσας δραστήριας κοινωνίας των Αρμενίων, το τμήμα αυτό ονομάζεται ως σήμερα «Αρμένικα» και είναι το δεύτερο σημείο με την ίδια ονομασία στην ίδια πόλη (βλ. Αρμένικα στη Νεάπολη), ωστόσο, η ανάμιξή της περιοχής με την Π. Κοκκινιά κάνουν τα σύνορά της ασαφή. Το 1934-35, στο ανατολικό άκρο των Άσπρων Χωμάτων, συγκροτήθηκαν οι προσφυγικές πολυκατοικίες από το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας, που ανέλαβε τη στεγαστική αποκατάσταση των προσγύγων μετά την Ε.Α.Π. Πρόκειται για το τελευταίο δημόσιο έργο για προσφυγικής εγκατάστασης. Ύστερα από τον σεισμό του ’81 αποφασίστηκε η κατεδάφισή τους Παραπλευρα, το 1937, ξεκίνησε η κατασκευή του Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά, του σημερινού Γενικού Νοσοκομείου Νίκαιας "Αγ. Παντελεήμων". Τύποι προσφυγικής κατοικίας 1. Διώροφα συγκροτήματα πολλών οικημάτων που δημιουργούσαν τετράγωνα γύρω από ένα αίθριο για κοινόχρηστους χώρους. Αυτές είναι και οι αρχιτεκτονικές

157

2. 3. 4. 5.

μορφές που διαφοροποιούν τη Νίκαια από άλλους προσφυγικούς οικισμούς. Οι μακρόστενες διώροφες κατοικίες με κλιμακοστάσια απέξω και γύρω από ένα αίθριο από μέσα, με τα λουλούδια, τα πλυσταριά και τα πηγάδια να ποικίλλουν την αστική μονοτονία, είναι πρωτότυπες κι ανύπαρκτες αλλού στην πρωτεύουσα. Αυτός ο τύπος κατοικίας είναι γνωστός και ως «πλυντήρια». Διώροφες κατοικίες που στέγαζαν δύο οικογένειες η καθεμιά. Ισόγεια οικήματα μ' ένα δωμάτιο και κουζίνα, ένα υποτυπώδες σπίτι 32 τ.μ. για κάθε οικογένεια με κοινόχρηστους χώρους υγιεινής. Οι γερμανικές παράγκες , ένας τύπος λυόμενων που έστειλαν οι Γερμανοί ως αποζημίωση για τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο και στήθηκαν στα βόρεια του οικισμού. Ευτελείς πρόχειρες κατασκευές από αυτοστέγαση σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε ή αγοράστηκε και από το κράτος.

3. Η ώριμη προσφυγούπολη Η Κοκκινιά το 1940 μετονομάστηκε σε Δήμο Νίκαιας. Ήταν η πέμπτη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδας, με 60.000 κατοίκους. Οι μηχανισμοί αλληλεγγύης επέτρεψαν στους πρόσφυγες να ενταχθούν σχετικά γρήγορα στην εκσυγχρονιστική διαδικασία, αλλά κυρίως να γίνουν οι ίδιοι φορείς ενός ιδιόρρυθμου, ενός πιο ανθρώπινου εκσυγχρονισμού. Στις προσφυγικές γειτονιές στις οποίες τα πρώτα χρόνια εγκαταστάθηκαν αποκλειστικά Μικρασιάτες, ύστερα από κάποια χρόνια, άρχισαν να εγκαθίστανται και εσωτερικοί μετανάστες. Τις δεκαετίες 1960-1970 άρχισε εγκατάσταση των πρώτων εσωτερικών μεταναστών από αγροτικές περιοχές, οπότε νέες ομάδες κατοίκων εισήλθαν στην περιοχή. Οι εσωτερικοί μετανάστες από τα χωριά, οι άνθρωποι που για λόγους καταστροφών (σεισμοί), πολιτικών διώξεων, οικονομικής ανέχειας κλπ., υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να βρουν καταφύγιο στα μεγάλα αστικά κέντρα, εγκαταστάθηκαν, μερικοί τουλάχιστον από αυτούς, στους προσφυγικούς συνοικισμούς παίρνοντας τη θέση κάποιων Μικρασιατών που «άλλαξαν τάξη», που ξέφυγαν από την προσφυγική «τάξη». Αυτοί οι άνθρωποι, βιώνοντας έναν άλλο κατατρεγμό, έφταναν στα αστικά κέντρα σχεδόν εξαθλιωμένοι, κι ενσωματώνονταν στην ζωή της γειτονιάς και «προσφυγοποιούνταν» και αυτοί. Αντί να περιθωριοποιηθούν στα αστικά κέντρα, εντάσσονταν στο πλαίσιο μιας ομάδας με ισχυρούς μηχανισμούς αλληλεγγύης, από τους οποίους επωφελούνταν και μέσα από τους οποίους εντάσσονταν με μεγαλύτερη ή λιγότερη δυσκολία στην εκσυγχρονιστική διαδικασία των αστικών κέντρων. Η πόλη επεκτάθηκε ακόμα περισσο∑ τερο προς τα βο∑ ρεια των Γερμανικω∑ν, ως τους προ∑ ποδες του ο∑ ρους Αιγα∑ λεω. Η ένταξή των κατοίκων στα πολυσύνθετα εργατικά στρώματα της εποχής και η ταξική τους συνείδηση, τις σχέσεις που είχαν αναπτυχθεί στο πλαίσιο της γειτονιάς, είχαν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί πνεύμα αγωνιστικής αλληλεγγύης, κοινής δράσης, αίσθηση γειτονίας, μέσα στην οποία καλλιεργήθηκε ο λαός της Νέας Κοκκινιάς. Οι

158

προσφυγικοί συνοικισμοί προσφέρονταν ως η κατάλληλη βάση για την ανάπτυξη του αριστερού κινήματος. Μέσα από αυτή τη συνάντηση θεωρούμε ότι γεννήθηκε στην Ελλάδα ένας όχι ιδιαίτερα μικρασιατικός πολιτισμός αλλά ένας λαϊκός πολιτισμός κοντά στον οποίο θα βρούμε τους πυρήνες της εθνικής αντίστασης, εκτός από την ορεινή Ελλάδα: εκεί όπου κατοικούσε το προλεταριάτο των «πόλεων της σιωπής», όπως τις ονομάζει η Λεοντίδου. Η Ν. Κοκκινιά, ο μεγαλύτερος προσφυγικός συνοικισμός της χώρας, μετά τη Θεσσαλονίκη, αποτέλεσε κυρίαρχο πυρήνα αντιστασιακής δράσης και στόχο επιθέσεων. Τα κατοχικά μπλόκα, με στόχο την αναχαίτηση του αντιστασιακού κινήματος στις πόλεις, αποτέλεσαν την κορύφωση της τρομοκρατικής δράσης. Δεν είναι τυχαίο ότι όλα τα μεγάλα μπλόκα πραγματοποιήθηκαν σε προσφυγικές - εργατικές συνοικίες, που παράλληλα αποτελούσαν προπύργια του Ε.Α.Μ. Το μεγαλύτερο και πλέον αιματηρό ήταν αυτό της Ν. Κοκκινιάς. Αρχειακό Υλικό Αρχείο Γ. Βεράνη Βιβλιογραφία Αναγνωστοπούλου Σ., 2006, "Κοινωνικές και πολιτισμικές επιδράσεις από την εγκατάσταση προσφύγων", Η ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών - πτυχές μιας εθνικής σύγκρουσης, (Σειρά μελετών), Αθήνα: Κριτική Γκιζελή Βίκα, 1984, Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα 1920-1930, Αθήνα: Επικαιρότητα Κουτελάκης, Χ., Φωσκόλου, Α., 1991, Πειραιάς και συνοικισμοί, βιβλιοπωλείο της εστίας: Αθήνα Λεοντίδου, Λ., 2001 (1989), Πόλεις της Σιωπής, εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά 1909-1940 , Αθήνα: Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ Λεοντίδου, Λ., (κ.α.), 2002, «Ένας χώρος ελπίδας και αρχιτεκτοννικής πρωτοβουλίας: άτυπη εργασία και κατοικία στις προσφυγικές γειτονιές της Νίκαιας», σελ. 17-23, Τα προσφυγικά της Νίκαιας: Λεύκωμα μνήμης 1922-2002: 80 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, Δήμος Νίκαιας, Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Λιβάνη Μιχελή Λ., 1993, Πειραιάς - Από το Πόρτο Λεόνε στη Μαγχεστρία της Ανατολής, Αθήνα: Γαλάτεια Μούργου Α., Παναγοπούλου Κ., Σμυρνή Α., 2017, Δραπετσώνα: η συγκρότηση μιας προσφυγικής-εργατικής γειτονιάς, Υψιλον: Αθήνα. Τούση Ε., 2013, «Χωροκοινωνικοί συσχετισμοί - μετασχηματισμοί στη Νίκαια : Από την προσφυγική εγκατάσταση στη σημερινή εικόνα", Γεωγραφίες, Τεύχος 21, Άνοιξη 2013, Αθήνα: Εξάντας

159

Τσοκόπουλος, Β., 1984, Πειραιάς 1835-1870, Εισαγωγή στην ιστορία του Ελληνικού Μάντσεστερ, Καστανιώτη: Αθήνα Hirschon Renne, 2004, Κληρονόμοι της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η κοινωνική ζωή των μικρασιατών προσφύγων στον Πειραιά, Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ. Λαυρεντιάδου Μ. Β. & Αθανασοπούλου Ν. Α., 2008, Η Περίπτωση των Κοινόχρηστων Χώρων των Προσφυγικών Τετραγώνων (Κιλικιανά) στην Πόλη της Νίκαιας Παπαδοπούλου Ε., Σαρηγιάννης Γ., 2006, Συνοπτική έκθεση για τις προσφυγικές περιοχές του λεκανοπεδίου Αθηνών, Αθήνα: Ε.Μ.Π., Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας, Σπουδαστήριο Πολεοδομικών Ερευνών Μέγας Οδηγός Πειραιώς 1929-1930, Πειραιάς: Άρτια Κουκουτσάκης - Παρθένης - Κουτουβαλής, Αναμνηστικόν Προσφυγικόν Ημερολόγιον, 1925, Αθήνα Ιερέας Δ. Παπαδημητρίου, 1963, Ιστορία του Ι.Ν. του Αγ. Ι. Χρυσοστόμου Νίκαιας - Πειραιώς, Νίκαια Επιθεώρηση Δημοτικής Εκπαίδευσης, 1970, Ιστορία των σχολείων της περιφέρειας & της περιοχής αυτών, Πειραιάς: Γ’ Εκπαιδ. Περιφέρειας Πειραιώς

160

4.3. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη (συντάκτριες: Άννα Λάμπρου, Αλεξάνδρα Μούργου) Η περιοχή του Αγ. Ιωάννη Ρέντη αποτελεί τμήμα του δέλτα των ποταμών Ιλισού, Κηφισού και των παραποτάμων τους, που εκβάλλουν στην περιοχή του Ν. Φαλήρου. Στα διάφορα τοπωνύμια της περιοχής αποτυπώνεται η διαμόρφωση του τοπίου. Η ύπαρξη άφθονου νερού οδήγησε στην εκτεταμένη καλλιέργεια κηπευτικών στην περιοχή.1 1. Η πόλη πριν το 1922 Κατά τις αρχές του 19ου αιώνα, στην περιοχή υπήρχαν μεμονωμένες κατοικίες αγροτών για τις εποχιακές καλλιέργειες. Με την ίδρυση του Νεοελληνικού Κράτους κατοικήθηκε από αυτόχθονες και επήλυδες, οι οποίοι ασχολούνταν επίσης με την εκτροφή ζώων, τη σιδηρουργεία και την πηλοπλαστεία. Περιοχή απομακρυσμένη από το αστικό κέντρο, συνέχισε για χρόνια να διατηρεί τον αγροτικό χαρακτήρα της, ανάμεσα στην αναπτυσσόμενη βιομηχανική περιοχή Ρουφ - Πειραιώς και τη μεγαλοαστικού χαρακτήρα παραλία του Νέου Φαλήρου. Το τοπίο της διαμορφωνόταν από τα απέραντα ελαιόδεντρα και τους λαχανόκηπους, ενώ σε χάρτες της ευρύτερης περιοχής εμφανίζονται ήδη από το 1875 (Κάουπερτ) ορισμένες μεμονωμένες βιομηχανικές μονάδες (χαρτοβιομηχανία Βαρουξάκη, μία υφαντουργία στη δυτική ακτή και δύο τουβλοποιεία στην ενδοχώρα της παραλίας).2 Στις αρχές του 20ου αιώνα, προτάθηκε να μεταφερθούν στην περιοχή οι βιομηχανικές μονάδες του Πειραιά, προκειμένου να αναπτυχθεί ελεύθερα η πόλη· σχέδιο που στην πορεία εγκαταλείφθηκε. Μέχρι το 1912, η περιοχή περιγράφεται ως "μικρός εξοχικός συνοικισμός, σε απόσταση μιας ώρας από την Αθήνα και σαρανταπέντε λεπτών από τον Πειραιά (μεθ' ομωνύμου ναού και αρκετά ευθαλών φυτειών)"3. Η περιοχή του Αγ. Ιωάννη Ρέντη, διαιρείτο από τον Κηφισό στο τμήμα που ανήκε στην Αθήνα (ανατολικά) και στον Πειραιά (δυτικά). Ο αριθμός των κατοίκων την εποχή αυτή εκτιμάται γύρω στους 300-350. Στα πλαίσια της ιδιότυπης νησιωτικής εξόδου4, από το 1850 και μέχρι το 1930 η περιοχή εποικίστηκε από νησιώτες (κυρίως Νάξιους, Αιγινήτες, Ανδριώτες, Χιώτες και Κρητικούς).

1 Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, Άγιος Ιωάννης Ρέντη, η ιστορική και

πολεοδομική του εξέλιξη, εκδ. Δήμου Αγ. Ιωάννη Ρέντη, Αθήνα 2 ο.π. 3 Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, σελ 41 4 Λεοντίδου, Λ., 2001 (β' έκδοση), Πόλεις της Σιωπής, εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά 1909-1940 , Αθήνα, εκδ. Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ

161

2. Οι προσφυγικοί οικισμοί Το προσφυγικό στοιχείο ήταν έκδηλο τόσο στις γύρω περιοχές (Κοκκινιά, Κερατσίνι, Κορυδαλλός, Ταύρος, Περιστέρι) όσο και στον ίδιο το Ρέντη, που αποτελείται κυρίως από μικρούς προσφυγικούς θύλακες. Ωστόσο, την περίοδο του έντονου εποικισμού από πρόσφυγες, δε θεωρήθηκε σκόπιμο να απαλλοτριωθεί για κατοίκιση η γη στο σύνολό της, μιας και ήταν υψηλής αγροτικής παραγωγικότητας. Συνεπώς δε συναντάμε στην περιοχή μαζική κατοίκιση του προσφυγικού στοιχείου, όπως συνέβη σε διάφορες όμορες συνοικίες (Κοκκινιά, Ταύρος, Σφαγεία, Χαρακόπου). Το 1920 ο Ρέντης αριθμούσε 1437 κατοίκους, 572 από τους οποίους είναι κάτοικοι της περιοχής που ανήκει στον Πειραιά και οι υπόλοιποι στο Δήμο Αθηνών. Το 1928 ο πληθυσμός του διπλασιάστηκε, λόγω της εγκατάστασης προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τη Ρουμανία. Όσοι από αυτούς δεν απορροφήθηκαν στη γεωργική παραγωγή, εργάστηκαν στις γειτονικές βιομηχανίες. 5 Το 1925 αναγνωρίζεται ως ενιαία κοινότητα, και ως δήμος το 1946. Τα πρώτα δείγματα της αυθαίρετης δόμησης κάνουν την εμφάνισή τους στις αδόμητες κι εκτός σχεδίου πόλεως εκτάσεις του Ρέντη 6.Το 1935 πραγματοποιείται το πρώτο εγκεκριμένο σχέδιο πόλης για την περιοχή, που περιλαμβάνει τμήματα εκατέρωθεν των σιδηροδρομικών εγκαταστάσεων, τον προσφυγικό οικισμό του Απόλλωνα και το κέντρο του Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Πρόκειται για 50 οικοδομικά τετράγωνα σε ένα υποτυπώδες ιπποδάμειο σύστημα με δύο κεντρικές πλατείες, μία εκ των οποίων η πλατεία του Αγίου Ι. Ρέντη. Ως όρια, ορίζονται στα ανατολικά η κοίτη του Κηφισού, δυτικά τα όρια του Απόλλωνα, νότια η οδός Πειραιώς και βόρεια οι σιδηροδρομικές γραμμές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η έντονη βιομηχανική δραστηριότητα κατά μήκος της οδού Πειραιώς (1835-1836) και των Σιδηροδρομικών γραμμών (ΣΠΑΠ 1884, ΣΕΚ 1904, ΗΕΜ 1869). Μετά το 1922, παρατηρείται η σταδιακή εγκατάσταση όλο και περισσότερων μικρών και μεγάλων βιομηχανικών μονάδων. Η κοινότητα περιελάμβανε επίσης δύο εγκεκριμένες βιομηχανικές ζώνες: η πρώτη είχε όριο την οδό Πειραιώς, η δεύτερη περιελάμβανε τον οικισμό του Απόλλωνα και την περιοχή από το Αμαξοστάσιο των σιδηροδρόμων και προς τα νότια. 7 Η περιοχή του Ρέντη κατά το Μεσοπόλεμο, εξακολουθεί να είναι αραιοκατοικημένη: ανάμεσα στα περιβόλια και τον ελαιώνα διακρίνονται οι προσφυγικοί πυρήνες Σταματάκη, Απόλλωνα και της κεντρικής πλατείας (προσφυγικές πολυκατοικίες βόρεια από το ναό του Αγίου Ιωάννη). Σε γενικές γραμμές ο αγροτικός χαρακτήρας της

5 Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002

6 Αναλυτή, Β., 2006, "Πολεοδομική εξέλιξη και κοινωνική κατοικία στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη",

Διπλωματική Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ 7 ο.π.

162

περιοχής διατηρείται μέχρι και τα μεταπολεμικά χρόνια.8 Λόγω του εξοχικού του χαρακτήρα, ο Ρέντης αποτελούσε εκδρομικό ορμητήριο των γύρω εργατικών και λαϊκών συνοικιών, σε αντίθεση με τις περιοχές Νέου Φαλήρου και Μοσχάτου όπου αποτελούσαν περιοχές αναψυχής της μεγαλοαστικής τάξης. 9 Μεσοπολεμικοί προσφυγικοί συνοικισμοί: 1. Πλατεία Αγίου Ιωάννη: Ο κεντρικότερος -ίσως- προσφυγικός συνοικισμός του Ρέντη, που αναπτύσσεται δίπλα στο ναό του Αγίου Ιωάννη της κεντρικής πλατείας. Καταλαμβάνει ένα οικοδομικό τετράγωνο κι αποτελείται από τέσσερις μεγάλες και τρεις μικρές διώροφες πέτρινες κατοικίες οι οποίες χτίστηκαν μεταξύ 1934 και 1939 από το Υπουργείο Πρόνοιας, μετά τη διάλυση της Ε.Α.Π. Αποτελούν σημείο αναφοράς για την περιοχή.10 2. Συνοικισμός Απόλλωνα: Βρίσκεται μεταξύ Πειραιώς (στο ύψος του εργοστασίου ΕΛΑΪΣ) και αμαξοστασίου. Ο συνοικισμός αυτός αποτελείται από 12 οικοδομικά τετράγωνα (5 μεγάλα και 7 μικρά). Τα γήπεδα παραχωρήθηκαν σε πρόσφυγες προκειμένου να χτίσουν οι ίδιοι τα σπίτια τους, με την μέθοδο της αυτοστέγασης. Σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο υπήρχαν πεζόδρομοι 2 μέτρων που επέτρεπαν την κίνηση στο εσωτερικό του τετραγώνου. Λόγω του ιδιαίτερα περιορισμένου χώρου που παρείχαν οι κατοικίες στο εσωτερικό, οι κάτοικοι επέκτειναν τον οικιστικό χώρο στην αυλή τους, με προσθήκες11. Η περιοχή πυκνοκατοικήθηκε σε μεγάλο βαθμό, γεγονός που είχε σαν αποτέλεσμα το να αποκτήσει ο συνοικισμός αυτός μια σχετική αυτοτέλεια και κοινωνική ζωή. 12 3. Κτήμα Σταματάκη: Βρίσκεται δυτικά του Κηφισού, στο ύψος της σημερινής λεωφόρου Γεωργ. Παπανδρέου. Πρόκειται για δύο επιμήκη οικοδομικά τετράγωνα που χωρίστηκαν σε συνολικά 56 γήπεδα και στα οποία χτίστηκαν 28 διπλοκατοικίες. Όπως περιγράφεται από τον Κανετάκη, κ.α.13 "κάθε οικίσκος είχε διαστάσεις 10χ10 μ. κι ήταν χωρισμένος στη μέση με πέτρινο τοίχο. Το σύνολο καλυπτόταν από τετράγωνη τετράριχτη στέγη, η οποία στηριζόταν στον κεντρικό διαχωριστικό τοίχο και στους τέσσερις πλευρικούς. Το κάθε μισό του κτιρίου είχε μια είσοδο - χολ, κουζίνα/τραπεζαρία από τη μία κι υπνοδωμάτιο από την άλλη". Διέμεναν τουλάχιστον 56 οικογένειες προσφύγων. Λόγω της πυκνής κατοίκησής του -σε αντιδιαστολή με την αραιή τριγύρω κατοίκιση- απέκτησε κεντρικό χαρακτήρα για γηγενείς και πρόσφυγες όχι μόνο του

8 ο.π. 9 ο.π. 10 Βασιλείου, Ι., Η λαϊκή κατοικία, Αθήνα, 1944 11 Αναλυτή, Β., 2006

12 Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002 13 Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, σελ 68

163

ίδιου του συνοικισμού, αλλά και γειτονικών.14 Οι κάτοικοι κατάγονταν κυρίως από τα Αλάτσατα, το Αϊβαλί, τη Μάκρη και τον Πόντο. 2. Η πόλη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο Μεταπολεμικά οικιστικά συγκροτήματα 1. Οικισμός Θεσσαλονίκης και Θηβών15: Πρόκειται για πολυκατοικίες, των οποίων την κατασκευή ανέλαβε το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας. Στον οικισμό αυτόν εγκαταστάθηκαν κυρίως πρόσφυγες από τη Ρουμανία16. 2. Κληροδότημα Γκιουλμπεκιάν - πολυκατοικίες Ο.Η.Ε.: Πολυκατοικίες που κτίστηκαν από τον Ο.Η.Ε. για να στεγάσουν Αρμένιους πρόσφυγες. Βρίσκονται στην οδό Θεσσαλονίκης. 17 3. Συγκροτήματα Ο.Ε.Κ.: Πρόκειται για συγκροτήματα που κτίστηκαν μετά το 1960, σε διάφορα σημεία της περιοχής. Αποτελούνται από τετραώροφες πολυκατοικίες ίδιου τύπου διατεταγμένες σε "κατά στίχους" δόμηση. (εργατικές κατοικίες Αγίας Άννης, εργατικές κατοικίες Θεσσαλονίκης, πολυκατοικίες Α.Ο.Ε.Κ. 222, εργατικά συγκροτήματα κεντρικής πλατείας κ.α.)18 Κατά την περίοδο αυτή, ιδιαίτερα μετά το 1960, αυτό που χαρακτηρίζει την περιοχή είναι η εγκατάλειψη του αγροτικού και γεωργικού χαρακτήρα της. Σταδιακά μεταβάλλονται οι χρήσεις γης: εμφανίζονται όλο και περισσότερες νέες βιομηχανικές εγκαταστάσεις και, μετά το 1973, αποθήκες και πρακτορεία μεταφορών.19 Κομβικής σημασίας είναι η χωροθέτηση της κεντρικής λαχαναγοράς στου Ρέντη το 1960. Σημαντικές βιομηχανικές μονάδες στην ευρύτερη περιοχή είναι: ΡΟΛ-ΟΜΟ (ΒΙΑΝΥΛ), ΦΟΥΛΓΚΟΡ, Μραγκόπουλου, ΕΛΑΪΣ, ΧΡΩΠΕΙ, ΑΝΤΕΛΚΟ, Μινέρβα, Ψυγεία Όλυμπος, Εργοστάσιο Παραγωγή Ηλεκτρικού Ρεύματος ΗΕΜ, Μπισκότα Παπαδοπούλου, ζυθοποιείο ΦΙΞ20. Αξίζει να σημειώσουμε την παρουσία μικρότερων μονάδων όπως υφαντουργεία, οινοποιεία και κεραμοποιεία. Μέσα στα όρια του δήμου υπάρχει το Εργοστάσιο- Αμαξοστάσιο των ΣΕΚ και ΣΠΑΠ καθώς επίσης και αρκετές βιομηχανικές μονάδες (ΒΙΕΝΕΞ, ΕΛΒΙΕΛΑ, βυρσοδεψία κ.λπ.).

14 Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002 15 Αναλυτή, Β., 2006 16 Αναλυτή, Β., 2006, "Από την προσφυγική κατοικία του χθες στη φοιτητική κατοικία του

σήμερα, Αγ. Ιωάννης, Ρέντη", Διπλωματική Εργασία, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ 17 Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002 18 Λάμπρου Α., Μπαλαμπανίδης Δ., 2011, «Πέρα (και) μέσα από το δίπολο δημόσιο/ιδιωτικό. Πλατεία Αγίου Ιωάννη Ρέντη», στο Πρακτικά Συνεδρίου: Δημόσιος χώρος... αναζητείται, 2022 Οκτωβρίου 2011, Ολύμπιον, Θεσσαλονίκη, ΤΕΕ / Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, σελ. Α5. 19 ο.π. 20 Σαρηγιάννης, Γ., 2000, Αθήνα 1830-2000, Συμμετρία, Αθήνα

164

Όπως αναφέραμε προηγουμένως, ο Ρέντης μετά τη μικρασιατική καταστροφή απαριθμούσε 3.289 κατοίκους. Μέχρι το 1940 είχε φτάσει τους 4.183. Κατά την περίοδο 1945-1953, τέσσερις νέοι μικροί συνοικισμοί συγκροτούνται στην περιοχή της Αγίας Άννας (Μώρου, Ξηρουχάκη, Κωτσέλη και Παπαγιανοπούλου). Η πρώτη μεταπολεμική απογραφή το 1951 κατέγραψε 5.375 κατοίκους και το 1961 11.204 κατοίκους. Η αύξηση του πληθυσμού ήταν αποτέλεσμα της έντονης αστικοποίησης και της εσωτερικής μετανάστευσης. Το 1971 η περιοχή φτάνει τους 19.560 κατοίκους.21 Σχετικά με την πολεοδομική εξέλιξη του Ρέντη, είναι αξιοσημείωτο ότι η οικοδόμηση της προκύπτει από "έξω προς τα μέσα", λόγω των φορτίσεων που δέχεται από τις πυκνοκατοικημένες γύρω περιοχές και τις βιομηχανικές δραστηριότητες. Οι βασικοί λόγοι που ενθάρρυναν την ανάπτυξη βιομηχανικών δραστηριοτήτων στην περιοχή σχετίζονται αφενός με την εγγύτητά της στο λιμάνι του Πειραιά και σε εργατικούς συνοικισμούς που τροφοδοτούσαν με εργαζόμενους τα εργοστάσια, αφετέρου με τις ιδιαιτερότητες του φυσικού της τοπίου (χαμηλό υψόμετρο, υπόγεια ύδατα, πεδινό τοπίο). Τα χρόνια αυτά, εξαφανίζεται εντελώς ο εξοχικός- αγροτικός χαρακτήρας της περιοχής του Ρέντη. Το 1975 εκδίδεται υπουργική απόφαση που απαγορεύει οποιαδήποτε κτηνοτροφική δραστηριότητα σε όλο το Λεκανοπέδιο, "με το πρόσχημα της δημόσιας υγείας"22. Βιβλιογραφία Αναλυτή, Β., 2006, "Από την προσφυγική κατοικία του χθες στη φοιτητική κατοικία του σήμερα, Αγ. Ιωάννης, Ρέντη", Διπλωματική Εργασία, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ Αναλυτή, Β., 2006, "Πολεοδομική εξέλιξη και κοινωνική κατοικία στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη", Διπλωματική Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ Βασιλείου, Ι., Η λαϊκή κατοικία, Αθήνα, 1944 Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, Άγιος Ιωάννης Ρέντη, η ιστορική και πολεοδομική του εξέλιξη, εκδ. Δήμου Αγ. Ιωάννη Ρέντη, Αθήνα Λάμπρου Α., Μπαλαμπανίδης Δ., 2011, «Πέρα (και) μέσα από το δίπολο δημόσιο/ιδιωτικό. Πλατεία Αγίου Ιωάννη Ρέντη», στο Πρακτικά Συνεδρίου: Δημόσιος χώρος... αναζητείται, 2022 Οκτωβρίου 2011, Ολύμπιον, Θεσσαλονίκη, ΤΕΕ / Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας, σελ. Α5. Λεοντίδου, Λ., 2001 (β' έκδοση), Πόλεις της Σιωπής, εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά 1909-1940 , Αθήνα, εκδ. Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ

21 Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002 22 Κανετάκης, Γ., Μπενέκη, Ε., Σαρηγιάννης, Γ., 2002, σελ 130

165

4.4. Καρτέλα –μητρώο προσφυγικών οικισμών στο Κερατσίνι (Συντάκτρια: Ελένη Κυραμαργιού) 1. Η πόλη πριν το 1922 Η αφετηρία της οικιστικής ανάπτυξης του Κερατσινίου τοποθετείται στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιωνα. Εσωτερικοί μετανάστες από την Κρήτη και τη Πελοπόννησο αναζητούν εργασία στις βιομηχανικές μονάδες της περιοχής. Η λειτουργία του λατομείου στο χώρο ανάμεσα στον όρμο του Αγίου Γεωργίου και στο γειτονικό ύψωμα οδήγησε στη δημιουργία του πρώτου οργανωμένου οικιστικού πυρήνα. Από το Λατομείο αντλούνταν υλικά δόμησης για τις κατασκευές του ευρύτερου Πειραιά. Στην κορυφή του λόφου εγκαταστάθηκαν οι εργάτες του λατομείου με τις οικογένειές τους σε έναν αυτοσχέδιο οικισμό που ονομάστηκε Χωριουδάκι. Σταδιακά στον πληθυσμό του οικισμού και κυρίως μετά το 1922 προστέθηκαν οικογένειες προσφύγων από την Τραπεζούντα και τη Ματσούκα κυρίως. Ο οικισμός σταδιακά επεκτάθηκε και στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Χαραυγή, ονομασία που διατηρεί μέχρι και σήμερα. Το 1915 εγκαταστάθηκε μια πρώτη ομάδα Αρμένιων προσφύγων στο Κερατσίνι, πιθανότατα στην περιοχή γύρω από το νεκροταφείο της Ανάστασης, πολύ κοντά στον οικισμό των Ποντίων προσφύγων, στην περιοχή της Ανάληψης (Δραπετσώνα). Οι πλειονότητα των Αρμενίων προσφύγων εργάστηκαν στο τσιμεντάδικο της ΑΓΕΤ ή δημιούργησαν δικές τους επιχειρήσεις, κυρίως κλωστοϋφαντουργίες ή ταπητουργεία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το εργοστάσιο υφαντών του Ντεκμεντζιάν και το υφαντήριο Παλατζιάν. Ξεχωριστό ρόλο στην τοπική οικονομία αλλά και στην διατήρηση των παραδόσεων των προσφύγων κατέχουν τα λουτρά «Βαλκάνια» του Παλατζιάν στο Κερατζάκι. 2. Οι προσφυγικοί οικισμοί Με τη Μικρασιατική καταστροφή και την άφιξη των προσφύγων, το Κερατσίνι σταδιακά μετασχηματίστηκε από έναν έρημο χώρο, σε έναν αυτοσχέδιο οικισμό προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, όπου μικροί αυτοσχέδιοι συνοικισμοί ξεπετάγονταν και στη συνέχεια σε ένα χώρο όπου υλοποιήθηκαν ποικίλα προγράμματα αστικής στεγαστικής αποκατάστασης των προσφύγων από τα τέλη της δεκαετίας του 1920 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Η οικιστική ανάπτυξη, αρχικά αυθαίρετη και στη συνέχεια οργανωμένη, ξεκίνησε από το νότιο τμήμα του και επεκτάθηκε σταδιακά βορειότερα. Στην Ανάσταση εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από το χωριό Γετουρμάζ της Αργυρούπολης, την Ανακού, τη Χολωμάνα Τραπεζούντας, το Φλοϊτά, τη Τζελάλα και τη Σινασό. Στα Ταμπούρια, εγκαταστάθηκαν οικογένειες από τη Σινασό, τα Μισαηλάντα Τραπεζούντας, από την Ανακού και το Μίστι, τα Παλάδαντα Αργυρούπολης (Μούζενα),

166

τα Σίλατα, το Καράντασι και την Τσίτα Σουρμένων, το Τσαρακλί, τη Σίλλη, τα Φάρασα, το Φερτέκι, τη Σίγη, το Ακσεράι, το Τσίτε της Αδρασσας Αργυρούπολης, το Σαρπίσκε, τα Σεριάνα, την Κρώμνη, το Χαμοντρί της Ματσούκας, το Κουρτούν, τη Σίμκλη, τα Κάτω Πελανά του Καρς και από τους Κομνηνούς. Στην περιοχή της Αμφιάλης εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από χωριά της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Από την Ανικού της Καππαδοκίας, το Ντεράμπασι της Οινόης, το Παχλάν, το Τεκιρέζ, τον Πόρο, τον Κερασούντα και τη Σινασό. Ο συνοικισμός του Κερατσινίου συνέχιζε να υπάγεται διοικητικά στον Δήμο του Πειραιά, αντιμετωπίζοντας πλήθος προβλημάτων, τα οποία σχετίζονταν με την διαρκή αύξηση του πληθυσμού του και την απουσία ολοκληρωμένης μέριμνας για τη μόνιμη εγκατάσταση του προσφυγικού πληθυσμού, ο οποίος συνέχιζε να διαμένει σε ακατάλληλα αυτοσχέδια σπίτια. Η επέκταση του σχεδίου πόλης, ο σταδιακός ηλεκτροφωτισμός κεντρικών σημείων των οικισμών, η διάνοιξη δρόμων αποτέλεσαν τις πρώτες προσπάθειες για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Ο προσφυγικός πληθυσμός δημιούργησε συλλόγους και ενώσεις επιχειρώντας να διεκδικήσει οργανωμένα καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και παροχές. Ο Δήμος Ταμπουρίων συστάθηκε στις 18.1.1934 (ΦΕΚ 22) μετά από απόσπαση από τον Δήμο Πειραιά των συνοικισμών Ταμπούρια, Ανάσταση, Ευγένεια, Ανάληψη, Αμφιάλη. Δέκα μέρες αργότερα προσαρτήθηκε στον Δήμο ο συνοικισμός Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου (29.1.1934/ΦΕΚ 35) και μεταφέρθηκε σε αυτόν η έδρα του Δήμου. Στις 14.8.1948 (ΦΕΚ 204) ο Δήμος Αγίου Γεωργίου μετονόμαστηκε σε Δήμο Κερατσινίου. Ανάσταση Σταδιακά, στα τέλη της δεκαετίας του 1920, ξεκίνησε από την περιοχή της Ανάστασης η εφαρμογή του προγράμματος στεγαστικής αποκατάστασης των προσφύγων. Στο πλάι του νεκροταφείου της Ανάστασης βρίσκεται ο ομώνυμος συνοικισμός, όπου αρχικά κατασκευάστηκαν 250 ξύλινα κρατικά παραπήγματα, στα οποία εγκαταστάθηκαν κυρίως οι πρόσφυγες από την πλατεία Καραϊσκάκη στον Πειραιά, τον οποίων τα παραπήγματα καταστράφηκαν από πυρκαγιά το 1926. Στη συνέχεια, το 1928, ξεκίνησε η σταδιακή κατασκευή 25 κρατικών τετρακατοικιών. Στο συνοικισμό που δημιουργήθηκε εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Ανακού, το Γερτουμάζ της Αργυρούπολης, το Φλοϊτά και τη Χωλομάνα της Τραπεζούντας. Ευγένεια Στον χώρο βόρεια και δυτικά από το νεκροταφείο της Ανάστασης και τη Δραπετσώνα, σε μία περιοχή κρατικής ιδιοκτησίας και αδόμητη, εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες αρχικά σε παραπήγματα και σε πιο μόνιμες εγκαταστάσεις στη συνέχεια, όταν παραχωρήθηκαν περίπου 500 οικόπεδα και χτίστηκαν 500 ιδιόκτητες μονοκατοικίες.

167

Στη συνέχεια κατασκευάστηκαν 500 ακόμα κρατικά μονώροφα οικήματα. Αεροφωτογραφίες του 1937, που διασώζονται, παραπέμπουν σε εγκαταστάσεις παραπηγμάτων σε γραμμική διάταξη κατά στοίχους, σε οικίσκους και σε οικοδομικά τετράγωνα αντίστοιχα με το συνολικό ρυμοτομικό σχέδιο του Κερατσινίου. Το 1935 δημιουργήθηκε ένα ακόμη συγκρότημα είκοσι διώροφων τετρακατοικιών ανάμεσα στις οδούς Χρυσοστόμου Σμύρνης, Κουντουριώτου και Δωδεκανήσου. Η πλειονότητα των προσφύγων προερχόταν από τη Χηλή και τη Καππαδοκία, ιδιαίτερα από την Καισάρεια. Ταμπούρια Ο συνοικισμός των Ταμπουρίων, από τον οποίο πήρε και το όνομά του ο ομώνυμος Δήμος το 1934, συγκέντρωσε στον χώρο του την πλειονότητα της οργανωμένης κρατικής δόμησης του ευρύτερου Δήμου, 2.050 ξύλινα κρατικά παραπήγματα και 200 μονώροφα κρατικά οικήματα. Μετά το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο κτίστηκαν ακόμη τρία συγκροτήματα πολυκατοικιών ανάμεσα στις οδούς Αγίου Παντελεήμονος, Θεμιστοκλέους και Δεληγιάννη, από το Υπουργείο Πρόνοιας. Νότια της οδού Σαλαμίνος υπήρχαν περιοχές εγκατάστασης, όπου εναλλάσσονταν τρεις ομάδες από ευθύγραμμες παράγκες στη σειρά και άλλες τρεις ομάδες από οικοδομικά τετράγωνα με ομοιόμορφα κτίσματα διάφορων τύπων, καθώς και αυθαίρετα προσφυγικά που κάλυψαν τα κενά ανάμεσα στις οργανωμένες περιοχές. Οι πρόσφυγες καταγόταν, κυρίως, από τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη. Αμφιάλη Ο οικισμός της Αμφιάλης βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του Κερατσινίου. Ο αρχικός οικιστικός πυρήνας δημιουργήθηκε από σποραδικές αυθαίρετες εγκαταστάσεις, στη περιοχή νότια της σημερινής Λεωφόρου Αθηνών από μεικτούς προσφυγικούς πληθυσμούς. Μετά το 1937 ξεκίνησε να κατοικείται πιο συστηματικά, και πάλι όμως κυριαρχούσε η αυθαίρετη δόμηση. Τα πρώτα κρατικά σπίτια για τους πρόσφυγες χτίστηκαν την περίοδο 1936-1939. Δημιουργήθηκαν για να στεγάσουν πρόσφυγες από την Σμύρνη, τα παράλια της Μικράς Ασίας, την Κωνσταντινούπολη και τον Πόντο, που έμεναν σε παράγκες στα Ταμπούρια. Μέχρι την κήρυξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου τα σπίτια δεν είχαν αποδοθεί στους δικαιούχους τους. Ο δήμος επέτρεψε την εγκατάσταση όσων είχαν κληρωθεί μετά την κήρυξη του πολέμου, ενώ αρκετές οικογένειες εγκαταστάθηκαν παράνομα με κατάληψη των ακλήρωτων σπιτιών. Μετά τη λήξη του πολέμου, οι νόμιμοι κληρωθέντες πλήρωσαν για την αγορά των σπιτιών τους 1.500-7.000 μεταπολεμικές δρχ. Συνολικά ήταν 32 σπίτια, 16 στην οδό Παύλου Μελά (αρ. 2-32) και 16 στη οδό Παναγή Τσαλδάρη (αρ.31-61). Τα επόμενα χρόνια, σε οικόπεδα που απαλλοτριώθηκαν και δόθηκαν σε ιδιώτες, χτίστηκαν τριακόσιες μονώροφες κατοικίες.

168

Στο νότιο τμήμα του οικισμού της Αμφιάλης υπάγεται ο συνοικισμός της Νέας Οδησσού, με παλιότερη ονομασία Παπά-Ελιές. Στα 70 σπίτια που χτίστηκαν σε οικόπεδα που απαλλοτριώθηκαν εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Σοβιετική Ένωση. Πλάι στον οικιστικό αυτό πυρήνα βρίσκεται και η περιοχή «Μυριοφύτου» (ανάμεσα στη Λεωφόρο Σαλαμίνος και την οδό Δεβετζή, στη σημερινή θέση Νερό) που πρωτοκατοικήθηκε το 1932. Στο βόρειο τμήμα του οικισμού βρίσκεται η περιοχή του Κοκκινόβραχου, στην οποία κατέφυγαν προσωρινά κάτοικοι της Δραπετσώνας φοβούμενοι τους βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και μετά τον βομβαρδισμό τον Ιανουάριο του 1944. Η ίδια τοποθεσία προτάθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 για την ανέγερση προσφυγικών πολυκατοικιών οι οποίες θα δίνονταν στους πρόσφυγες της Δραπετσώνας κυρίως, πρόταση που τελικά απορρίφθηκε. 3. Η πόλη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο Σταδιακά, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, συνεχίστηκαν τα προγράμματα στεγαστικής αποκατάστασης με στόχο την σταδιακή αντικατάσταση των παραπηγμάτων. Επιπλέον στον πληθυσμό της πόλης είχε προστεθεί μεγάλος αριθμός εσωτερικών μεταναστών από την επαρχία που έφτανε στην πρωτεύουσα για οικονομικούς και πολιτικού λόγους. Οι νέοι αυτοί πληθυσμοί εγκαθίστανται συχνά σε αυτοσχέδια παραπήγματα καντά στον τόπο όπου έβρισκαν εργασία. Οι βιομηχανικές μονάδες της Δρπαετσώνας και του Κερατσινίου απασχόλησαν μεγάλο αριθμό αυτού του πληθυσμού, ο οποίος εγκαταστάθηκε στην ευρύτερη περιοχή του Κερατσινίου και της Δραπετσώνας. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970, το οικιστικό πρόβλημα της περιοχής είχε λυθεί και το σύνολο των παραπηγμάτων είχαν αντικατασταθεί μέσω των ποικίλων στεγαστικών προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν. Πλέον, στην περιοχή το κυριότερο πρόβλημα ήταν το πρόβλημα των εργοστασίων, της μόλυνσης και της υποβάθμισης, που επέφερε και την αισθητή μείωση του αριθμού των μόνιμων κατοίκων. Προς αυτή την κατεύθυνση επικεντρώθηκαν οι διεκδικήσεις των δημοτικών αρχών, χωρίς όμως σημαντικά αποτελέσματα, έως και τα μέσα της δεκαετίας του 1990 με το οριστικό κλείσιμο του εργοστασίου Λιπασμάτων, το οποίο όμως δημιούργησε νέα προβλήματα, όπως η ανεργία. Παρά τις αλλαγές –οικιστικές, πληθυσμιακές, οικονομικές και πολιτικές– το Κερατσίνι παραμένει ταυτισμένο με την εργατική τάξη, την προσφυγική εγκατάσταση και τα εργοστάσια. Βιβλιογραφία Αγτζίδης Βλ. (επιμ.), Κερατσίνι: όψεις της πολιτικής και δημοτικής ιστορίας του Δήμου Κερατσινίου, Αθήνα, Δήμος Κερατσινίου-εκδόσεις Αλέξανδρος, 2004.

169

Κουτελάκης Χ., Φωσκόλου Α., Πειραιάς και Συνοικισμοί (μαρτυρίες και γεγονότα από τον 14ο αιώνα), Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 1991. Κουτελάκης Χ., Λεύκωμα Δήμου Κερατσινίου, 60 χρόνια 1934-1994, Δήμος Κερατσινίου 1994. Παπαδοπούλου Ε., Σαρηγιάννης Γ. Μ., Συνοπτική έκθεση για τις προσφυγικές περιοχές του Λεκανοπεδίου Αθηνών, ΕΜΠ, Αθήνα 2006.

170

4.5. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στη Δραπετσώνα (συντάκτρια: Ελένη Κυραμαργιού ) Εισαγωγή Η Δραπετσώνα των αρχών του 20ού αιώνα θύμιζε τα βιομηχανικά προάστια των πόλεων της δυτικής Ευρώπης των αρχών του 19ου αιώνα. Οι άθλιες εργατικές πολυκατοικίες με τα μικροσκοπικά διαμερίσματα των αγγλικών βιομηχανικών πόλεων, στην περίπτωση Δραπετσώνας ήταν αυθαίρετα αυτοσχέδια παραπήγματα. Άνθρωποι και εργοστάσια συνυπήρχαν στον ίδιο χώρο. Μεγάλες βιομηχανικές μονάδες, με σύγχρονα μηχανήματα, και εργάτες με τις οικογένειες που ζούσαν σε παραπήγματα και πρόχειρες κατασκευές πλάι στον τόπο εργασίας τους. Η τεχνολογική ανάπτυξη και οι άθλιες συνθήκες ζωής και κατοικίας άρχισαν να εμφανίζονται ταυτόχρονα στο δυτικό άκρο της πόλης του Πειραιά. Η μετατροπή του ακατοίκητου χώρου της Ηετιώνειας ακτής σε κέντρο της βαριάς βιομηχανίας της πόλης του Πειραιά συνοδεύτηκε από τη σταδιακή ανάπτυξη της περιοχής σε ζώνη κατοικίας. Η μετατροπή αυτή δεν βασίστηκε σε οργανωμένο σχέδιο, αλλά πραγματοποιήθηκε άναρχα και παράνομα. Πλάι στα πορνεία των Βούρλων και τους τεκέδες, άρχισαν να ξεπηδούν αυτοσχέδια σπίτια και οικογένειες εργατών να εγκαθίστανται στην περιοχή. Μοναδική οργανωμένη προσπάθεια εγκατάστασης αποτελούσε ο συνοικισμός των Λιπασμάτων. Η άφιξη των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής και η εγκατάσταση 25.000 προσφύγων στον χώρο από τον Άγιο Διονύσιο έως το εργοστάσιο Λιπασμάτων αποτέλεσε το σημείο τομής στην οικιστική εξέλιξη του συνοικισμού. 1. Η πόλη πριν το 1922 Μέχρι το 1880, ο υποτυπώδης ναός του Αγίου Διονυσίου συνιστούσε το όριο της πόλης, όπου βρισκόταν το νεκροταφείο. Μετά το 1880, ο κορεσμός του «συνοικισμού των εργοστασίων» στη Λεύκα και τα Καμίνια και η ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών – με το λιμάνι του Πειραιά να εξελίσσεται σε κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου– οδήγησαν στη γεωγραφική μετατόπιση μιας σειράς βιομηχανικών μονάδων προς την παράκτια ζώνη της πόλης. Σταδιακά, έως το 1910, η Ηετιώνεια Ακτή και οι γειτονικοί όρμοι της Δραπετσώνας –Σφαγείων και Φωρών– μεταμορφώθηκαν σε μια νέα παραθαλάσσια βιομηχανική ζώνη που αναπτύχθηκε ταχύτατα, ενώ οι λιμενικές εγκαταστάσεις επεκτάθηκαν εκ νέου για να ανταποκριθούν στις νέες ανάγκες. Η ίδρυση της Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων το 1909 επισφράγισε τον μετασχηματισμό της περιοχής σε επίκεντρο της βιομηχανικής ανάπτυξης του Πειραιά, λόγω του μεγέθους της, του όγκου της παραγωγής και της εργατικής δύναμης που απασχόλησε. Η επιλογή του χώρου ήταν συνδεδεμένη με τα πλεονεκτήματα που εξασφάλιζε: η άμεση πρόσβαση στο λιμάνι πρόσφερε φτηνότερες

171

πρώτες ύλες, λόγω της μείωσης του κόστους μεταφοράς, αλλά και ταχύτητα στη διακίνηση των προϊόντων. Το 1880, μεταφέρθηκε σε ιδιόκτητο οικόπεδο το ατμοκίνητο σαπωνοποιείο των αδελφών Ζαβογιάννη, στον χώρο βόρεια του όρμου των Φωρών. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1890 σε γειτονικό ιδιόκτητο οικόπεδο, οι αδελφοί Ζαβογιάννη οικοδόμησαν μια νέα μονάδα πυρηνελαιουργίας. Στον ίδιο χώρο, βόρεια του όρμου των Φωρών, ιδρύθηκε το 1894, το ελαιουργείο-σαπωνοποιείο του Γ. Σαραϊντάρη και το 1897 το ελαιουργείο-σαπωνοποιείο των Σκλαβούνου και Ξένου. Στις αρχές του 20ού αιώνα και άλλες επιχειρήσεις προστέθηκαν στον βιομηχανικό χάρτη της περιοχής· το βυρσοδεψείο Μιχαλινού το 1904, το αγγειοπλαστείο-τσιμεντοποιείο ΖαβογιάννηΖαμάνη και Σία (μετέπειτα ΑΓΕΤ) το 1906, ενώ την ίδια χρονιά μεταφέρθηκε και το Ελληνικό Μηχανοποιείο και Ναυπηγείο Βασιλειάδη Α.Ε. Αντίστοιχη ήταν και η ανάπτυξη της περιοχής γύρω από τον Άγιο Διονύσιο όπου πλάι στα μικρά μηχανουργεία και σιδηρουργεία, είχαν ιδρυθεί μεγάλες βιομηχανικές μονάδες. Σε επαγγελματικό οδηγό του 1901 υπήρχαν 5 καταχωρήσεις για την ευρύτερη περιοχή του Αγίου Διονυσίου: το υαλουργείο του Χ. Δ. Αργυρόπουλου, το μηχανουργείο του Σ. Μαλτάκη, ένας έμπορος ξύλου και δύο οικοδομικών υλικών. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1906, η εικόνα του ίδιου χώρου ήταν πολύ διαφορετική, καθώς λειτουργούσαν 36 καταστήματα, εργαστήρια και μεγαλύτερες μονάδες. Η ίδρυση του μηχανουργείου Βασιλειάδη το 1861 οριοθέτησε τη μετάβαση στην εποχή της ατμοκίνητης βιομηχανίας, ενώ η μεταφορά του, το 1906, από τον «συνοικισμό των εργοστασίων» που είχε διαμορφωθεί στη Λεύκα στον λιμενοβραχίονα Κράκαρη σηματοδότησε τη γεωγραφική στροφή που συντελέστηκε στη βιομηχανική περιοχή του Πειραιά. Η στροφή των βιομηχανικών μονάδων προς την παράκτια ζώνη, αποτυπώθηκε με τη μεταφορά του Ελληνικού Μηχανοποιείου και Ναυπηγείου Βασιλειάδη Α.Ε. το 1906, και εδραιώθηκε με τη λειτουργία του εργοστασίου της «Ανώνυμης Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων» (Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ.) τρία χρόνια αργότερα. Τη δεκαετία του 1880 παράλληλα με τη λειτουργία των πρώτων βιομηχανικών μονάδων στην Ηετιώνεια ακτή νέοι οικιστικοί πυρήνες δημιουργήθηκαν δίπλα στις εγκαταστάσεις του λιμανιού και των σιδηροδρομικών γραμμών, βορειοανατολικά της βιομηχανικής ζώνης. Το μέχρι τότε όριο της εκκλησίας του Αγίου Διονυσίου ξεπεράστηκε και οι εργατικοί πληθυσμοί των νέων μονάδων δημιούργησαν αυτοσχέδια παραπήγματα καταπατώντας τους ελεύθερους χώρους πλάι στην εργασία τους. Τμήμα των εργατών επέλεξαν να εγκατασταθούν κοντά στα εργοστάσια εξασφαλίζοντας εύκολη πρόσβαση χωρίς να χρειάζεται να χρησιμοποιούν τις περιορισμένες και ακριβές συγκοινωνίες. Μικροσκοπικές ξύλινες κατασκευές, με πατημένο χώμα για πάτωμα και τενεκέδες για στέγη συνέθεταν τους οικιστικούς θύλακες που δημιουργήθηκαν, απομονωμένοι από τη πόλη του Πειραιά και αόρατοι από τους κατοίκους του. Δεν μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε στοιχεία για την εργατική εγκατάσταση των αρχών

172

του 20ού αιώνα καθώς και για τη καταγωγή των πρώτων κατοίκων της περιοχής. Από την έλλειψη στοιχείων, υποθέτουμε ότι η εγκατάσταση ήταν σταδιακή, ενώ οι κάτοικοι ήταν πιθανότατα εσωτερικοί μετανάστες από την Πελοπόννησο και τα νησιά, που έφτασαν στο Πειραιά αναζητώντας εργασία. 2. Οι προσφυγικοί οικισμοί Η επιλογή της Δραπετσώνας ως τόπου εγκατάστασης των προσφύγων συνδέεται με τη γεωγραφική της θέση, τη λειτουργία της βιομηχανικής ζώνης, αλλά και την ύπαρξη ελεύθερου χώρου για τη δημιουργία των προσφυγικών παραπηγμάτων. Βρισκόταν δίπλα στο λιμάνι όπου αποβιβάζονταν οι πρόσφυγες και στους πρόχειρους καταυλισμούς που είχαν δημιουργηθεί. Στη Δραπετσώνα είχαν ήδη εγκατασταθεί προσφυγικοί πληθυσμοί από το 1914. Ήταν αραιοκατοικημένη, καθιστώντας εφικτή τη δημιουργία νέων παραπηγμάτων, αλλά και ταυτόχρονα «κρυμμένη» λόγω της μορφολογίας του εδάφους, παράγοντας που πιθανότατα λειτουργούσε ενθαρρυντικά στην απόφαση εγκατάστασης. Οι πρόσφυγες-«καταπατητές» δεν ήταν «ορατοί» από τις αρχές ούτε από τους κατοίκους του Πειραιά. Είναι προφανές ότι η εγκατάσταση στη Δραπετσώνα αποτέλεσε περισσότερο επιλογή των ίδιων των προσφύγων παρά αποτέλεσμα κρατικής παρέμβασης όπως και οι περισσότερες προσφυγικές εγκαταστάσεις του πρώτου διαστήματος. Οι πρόσφυγες μετακινήθηκαν με δική τους βούληση και πρωτοβουλία –πιθανότατα– στον πιο κοντινό «ελεύθερο» χώρο που γνώριζαν, σε αντίθεση με τις οργανωμένες προσφυγικές μετακινήσεις στις υπόλοιπες περιοχές του Πειραιά και στην Αθήνα που πραγματοποιήθηκαν με κρατική παρέμβαση ή μεσολάβηση άλλων φορέων, όπως η Εκκλησία ή ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός. Η Δραπετσώνα μετεξελίχθηκε σε προσφυγικό συνοικισμό χωρίς να προηγηθεί το στάδιο της τοποθέτησης στον ίδιο χώρο ενός προσφυγικού καταυλισμού. Στις περιγραφές των εφημερίδων, οι προσφυγικοί καταυλισμοί του πρώτου διαστήματος εκτείνονταν κατά μήκος του παράκτιου μετώπου και όχι στην ενδοχώρα όπου βρισκόταν η Δραπετσώνα. Ο αριθμός των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Δραπετσώνα και η απουσία της οργανωμένης κρατικής παρέμβασης στον συνοικισμό για δεκαετίες αποτελεί τη διαφορά της με τους υπόλοιπους προσφυγικούς συνοικισμούς που δημιουργήθηκαν τα επόμενα χρόνια από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων. Παρά τον μεγάλο αριθμό του πληθυσμού της, παρέμεινε «αποκλεισμένη και γεωγραφικά διαχωρισμένη» από τους σχεδιασμούς της ΕΑΠ και του κράτους. Παράλληλα, διοικητικά και οικονομικά ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τον Δήμο Πειραιά, ο οποίος εισέπραττε τα υψηλά δημοτικά τέλη των επιχειρήσεων του παράκτιου μετώπου. Η ύπαρξη των βιομηχανιών υπήρξε καθοριστική όχι μόνο στο θέμα της εγκατάστασης των προσφύγων, αλλά και στις κρατικές επιλογές που υιοθετήθηκαν για τον συνοικισμό. Η απογραφή του 1928 συνιστά την πιο πλήρη πηγή δημογραφικών δεδομένων της Δραπετσώνας, επιτρέποντας τον υπολογισμό του μεγέθους της προσφυγικής εισροής

173

από τον Σεπτέμβριο του 1922. Η Δραπετσώνα, με βάση την απογραφή του 1928, αποτελούσε το πολυπληθέστερο προσφυγικό συνοικισμό του Πειραιά με 7 συνοικίες τα Βούρλα, τις γειτονιές Καλοκαιρινού και Λιπασμάτων, τις περιοχές του Νεκροταφείου Αναστάσεως, της Πυριτιδαποθήκης και των Σφαγείων, και φυσικά την ίδια τη γειτονιά της Δραπετσώνας και πληθυσμό 36.485 κατοίκους. Πίνακας 1. Γειτονιές της Δραπετσώνας, απογραφή 1928

Σύνολο πληθυσμού

Πρόσφυγες ελθόντες μετά την Μικρασιατικήν Καταστροφήν

Κάτοικοι Δημότες πριν τον Σεπτέμβριο 1922

Δημότες Αλλοδαποί άλλων δήμων

Βούρλα

3.184

2.434

750

2.647

369

168

Δραπετσώνα

17.652

15.572

2.080

14.999

1.382

1.271

Καλοκαιρινού

6.308

4.075

2.233

5.395

733

180

Λιπάσματα

1.519

437

1.082

1.208

275

Νεκροταφείο Αναστάσεως

3.229

2.072

1.157

2.848

329

Πυριτιδαποθήκη 3.120

777

2.343

2.285

688

147

Σφαγεία

1.473

276

1.197

951

243

279

Σύνολο

36.485

25.643

10.842

Από τους 36.485 ανθρώπους που κατοικούσαν στις 7 γειτονιές της Δραπετσώνας, τον Μάιο του 1928, οι 25.643 ήταν πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μετά τον Σεπτέμβριο του 1922. Τα δεδομένα της απογραφής δεν προσφέρουν στοιχεία για τη χρονική περίοδο της εγκατάστασης, η οποία πιθανότατα ήταν διαδοχική ανά προσφυγικά κύματα, ενώ θα αφορούσε και πλήθος προσφυγικών οικογενειών που έφτασαν στη Δραπετσώνα μετά την αρχική τους εγκατάσταση σε κάποια άλλη περιοχή. Η μικρή έκταση της Δραπετσώνας και ο μεγάλος αριθμός των κατοίκων αποτυπώνει τον τρόπο της εγκατάστασης. Χιλιάδες άνθρωποι στοιβάχτηκαν σε μονόχωρα αυτοσχέδια δωμάτια –που αποτέλεσαν τα σπίτια τους για πολλά χρόνια– χωρίς τις στοιχειώδεις παροχές σε φωτισμό, ύδρευση και αποχέτευση. Η πυκνότητα του πληθυσμού είναι ενδεικτική: οι 7 γειτονιές της Δραπετσώνας δεν ξεπερνούσαν τα 2 τ.μ., άρα κατοικούσαν 18.242 άνθρωποι ανά τ. χλμ. Οι αναφορές των εφημερίδων για τη προσφυγική εγκατάσταση στη Δραπετσώνα είναι μεταγενέστερες και οι

174

δημοσιευμένες μαρτυρίες σχεδόν ανύπαρκτες. Τα αποσπασματικά αυτά στοιχεία δεν επιτρέπουν την πλήρη αναπαράσταση των όσων διαδραματίστηκαν, όμως αποτυπώνουν τον μετασχηματισμό του αραιοκατοικημένου χώρο βορειοανατολικά της βιομηχανικής ζώνης, σε μια παραγκούπολη με πληθυσμό 36.485 κατοίκων. Βούρλα Το 1876, στο οικοδομικό τετράγωνο που περιέκλειαν οι οδοί Δογάνης, Ευβοίας (σήμερα Σωκράτους), Ψαρρών και Σφαγείων (σήμερα Εθν. Αντιστάσεως), σε κοντινή απόσταση από την εκκλησία του Αγίου Διονυσίου και το νεκροταφείο, ο Δήμος Πειραιά ανέγειρε το «συνοικισμό των κοινών γυναικών». Το αρχικό σχέδιο οικοδόμησης των πορνείων προέβλεπε τη κατασκευή τριών διαφορετικών κτιρίων, με θεραπευτήριο και φυλάκιο για την αστυνομία και τη στρατιωτική φρουρά, ενώ ψηλός τοίχος θα έκρυβε τα «άσεμνα θεάματα». Η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά όχι μόνο καθόριζε τις προϋποθέσεις άσκησης της πορνείας, αλλά οριοθετούσε και τη ζωή των γυναικών αυτών μέσα από τον εγκλεισμό τους στο χώρο των Βούρλων, την απομόνωσή τους, ενώ συνέβαλε στην ανάπτυξη ενός ολόκληρου επιχειρηματικού κυκλώματος γύρω από τα πορνεία. Η κατασκευή των οίκων ανοχής συντέλεσε ταυτόχρονα στην οικιστική ανάπτυξη και στην οικιστική υποβάθμιση της περιοχής. Πλάι στα πορνεία των Βούρλων και στα κακόφημα καφενεία της συνοικίας αυτής δημιουργήθηκαν εκατοντάδες προσφυγικές παράγκες. Το 1914 εντοπίζεται στον Τύπο η πρώτη προσφυγική εγκατάσταση στην ευρύτερη περιοχή, εγκαινιάζοντας μια μακρά περίοδο προσφυγικής εισροής που θα μετασχηματίσει ολοκληρωτικά την εικόνα του οικισμένου χώρου, αλλά και την κοινωνική σύνθεση του πληθυσμού της περιοχής. «Εις τον προλιμένα κατέπλευσεν ατμόπλοιον με 1.400 πρόσφυγας εκ Ραιδεστού, οι οποίοι μεταφέρονται διά φορτηγίδων εις την προ του Αγίου Διονυσίου Ακτή όπου εγκαθίστανται υπό σκηνάς».23 Οι πρώτοι πρόσφυγες από την ανατολική Θράκη, πρόσφυγες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, βρήκαν καταφύγιο στον χώρο ανάμεσα στην εκκλησία του Αγίου Διονυσίου και τα Βούρλα. Στην πραγματικότητα, πέρα από το συγκεκριμένο δημοσίευμα δεν εντοπίστηκε κανένα άλλο τεκμήριο που να μαρτυρά προσωρινή παραμονή ή μόνιμη εγκατάσταση στην περιοχή. Η γειτνίαση όμως του χώρου με το λιμάνι, αλλά και με το λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου όπου αρχικά αποβιβάζονταν οι προσφυγικοί πληθυσμοί, καθώς και η προϋπάρχουσα αυθαίρετη εργατική εγκατάσταση, συνιστούσαν παράγοντες ενισχυτικούς στην εγκατάσταση των προσφύγων. Το 1939 εγκαταστάθηκε στις 4 πολυκατοικίες που χτίστηκαν κοντά στην εκκλησία του Αγίου Διονυσίου τμήμα των προσφύγων από την Καππαδοκία. Οι πρόσφυγες αυτοί

Έθνος, 28.8.1914.

175

είχαν αρχικά εγκατασταθεί στη δεξιά πλευρά της Κανελλοπούλου μπροστά από τα Βούρλα και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν πλάι στη μάντρα «Μεταξά» στην περιοχή της Ανάστασης. Οι πολυκατοικίες αυτές κατασκευάστηκαν την περίοδο 1935-1938 και αποτελούνταν από 132 διαμερίσματα. Πιο συγκεκριμένα, το 1935-1936 κατασκευάστηκαν οι πρώτες τρεις τριώροφες με 36 διαμερίσματα του ενός δωματίου στις οποίες υπήρχε και ημιϋπόγειο. Η τέταρτη οικοδομήθηκε το 1938 και αποτελούνταν από 24 διαμερίσματα και πλυσταριά στο ημιϋπόγειο. Τα πρώτα χρόνια κατοικούσαν και δύο οικογένειες στα διαμερίσματα του ενός δωματίου. Στις πηγές σώζεται το όνομα του Ο. Πουσκουλού, ως εργολήπτη, ο οποίος κατασκεύασε και το συγκρότημα των πολυκατοικιών στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Δραπετσώνα Η ομώνυμη συνοικία (της Δραπετσώνας) ήταν η πολυπληθέστερη μετά το 1922, περιλαμβάνοντας στο εσωτερικό της μια σειρά από γειτονιές, όπως την Κρεμμυδαρού, το Καστράκι και τον Άγιο Φανούριο Η Κρεμμυδαρού αποτελούσε τη μεγαλύτερη γειτονιά του συνοικισμού. Η ρυμοτομική πινακίδα του 1931 αποτυπώνει την έλλειψη οποιασδήποτε προσπάθειας σχεδιασμού και την «τρομακτική» πυκνότητα των αυτοσχέδιων παραπηγμάτων, που είχαν πατημένο χώμα για πάτωμα και τενεκέδες για στέγη. Δρόμοι «πραγματικός λαβύρινθος, φρικωδώς βρώμικοι, με λιμνάζοντα νερά παντού», σπίτια που έδιναν «την ψευδαίσθησιν της στέγης». «Δωμάτια 4x4» που στέγαζαν έως και 10 άτομα. Κοινά αποχωρητήρια «σκορπίζοντα εις όλον τον συνοικισμόν αφόρητον δυσοσμίαν». Τα τελευταία «τσαντίρια» μετατράπηκαν σε παράγκες μόλις το καλοκαίρι του 1931.24 Στο γειτονικό Καστράκι, το 1928, εντός του αρχαιολογικού χώρου –όπου είχε απαγορευτεί η κατασκευή αποχωρητηρίου– κατοικούσαν 700 οικογένειες σε σκηνές για περισσότερα από έξι χρόνια (έως τα τέλη του 1928 τουλάχιστον). Επιπλέον το έδαφος ήταν ανώμαλο και οι καθαριστές του Δήμου δεν το προσέγγιζαν. Ο καταυλισμός «όπισθεν του εργοστασίου Παληού», δίπλα στο Καστράκι, φιλοξενούσε περισσότερες από 150 παράγκες «ανάμεσα στους βράχους, σε επικίνδυνες κατηφόρες σχεδόν κρεμασμένες στον αέρα». «Εκεί όχι οι καθαριστές του Δήμου δεν μπορούν να προσεγγίσουν αλλά και αυτοί οι κάτοικοι μετά το βασίλευμα του ήλιου». 25 Πυριτιδαποθήκη Ο δεύτερος μεγάλος δρόμος του συνοικισμού ήταν η οδός Αναπαύσεως, ασφαλτοστρωμένη ήδη το 1928 –σύμφωνα με τον Μιχαήλ Ροδά– κατέληγε στο

24 25

Δ. Σ. Δεβάρης «Δραπετσώνα», Ελεύθερο Βήµα, 26.7.1931, σ. 5. Μιχαήλ Ροδάς, «Ανάµεσα εις την κόλασιν της Δραπετσώνος», Ελεύθερο Βήµα, 30.9.1928, σ. 3

176

νεκροταφείο και ένωνε τη Δραπετσώνα με την Ευγένεια και το Κερατσίνι. Λίγο πριν το νεκροταφείο, επί της Αναπαύσεως, βρισκόταν η Πυριτιδαποθήκη, μια στρατιωτική εγκατάσταση σε πλήρη λειτουργία με στρατιωτική φρουρά, συρματοπλέγματα και προειδοποιητικές πινακίδες για την επικινδυνότητα της άμεσης ανάφλεξης των εύφλεκτων υλικών που φυλάσσονταν εντός του. Πλάι σχεδόν στο τοίχο της Πυριτιδαποθήκης ξεκινούσαν τα παραπήγματα των προσφύγων, χωρίς να τηρούνται τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας. Σε κοντινή απόσταση βρισκόταν η αυτοσχέδια εκκλησία της Ανάληψης, περιτριγυρισμένη από πόντιους πρόσφυγες που ανέπτυξαν ισχυρούς δεσμούς αλληλοβοήθειας και στήριξης αμέσως μετά την άφιξή τους, δημιουργώντας το Σωματείον Φιλοπτώχου Αδελφότητος Ποντίων «Αλληλοβοήθεια» στις αρχές του 1923. Ο Νίκος Γρηγοριάδης, γραμματέας της Ένωσης Ποντίων Πειραιώς το 2009, θεωρεί την ίδρυση του συλλόγου ορόσημο για τη βελτίωση της ζωής των ποντίων προσφύγων και την προσφορά του ανεκτίμητη. «Οι γονείς μας βρέθηκαν σε αυτό το κακοτράχαλο μέρος, άγριο, γεμάτο βράχους, και προσπάθησαν από την πρώτη μέρα να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους. Αμέσως δημιούργησαν τον σύλλογο και στήσαν και ένα τσαντίρι για εκκλησία. Πριν καν φτιάξουν τα δικά τους σπίτια, έχτισαν την εκκλησία. Ο σύλλογος εκτελούσε στην αρχή και χρέη Δημοτικής Αρχής, εξέδιδε πιστοποιητικά και βοηθούσε όλους τους πρόσφυγες, όχι μόνο τους Πόντιους».26 Νεκροταφείο Αναστάσεως Η συνοικία του Νεκροταφείου Αναστάσεως ξεκινούσε λίγα μέτρα μετά την Πυριτιδαποθήκη, αποτελούμενη από 500 ξύλινα δωμάτια στα οποία έμεναν περισσότεροι από 2.000 άνθρωποι. Το νεκροταφείο από το 1926 είχε εξαντλήσει τη χωρητικότητά του, με αποτέλεσμα τη συνεχή επέκτασή του· «Το θέαμα και η κατάστασις των προσφύγων είνε θλιβερά, φρικιαστική και χειροτερεύει η ζωή των κάθε μέρα με την επέκτασι του νεκροταφείου. Μπροστά στα μάτια των η δυστυχία».27 Οι κάτοικοι ήταν οργανωμένοι στο προσφυγικό σύλλογο Αναστάσεως Πειραιώς και με υπομνήματα ζητούσαν από τους αρμόδιους φορείς τη συντήρηση των παραπηγμάτων τους, αλλά και τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Παρά τα διαβήματα, τα προβλήματα παρέμεναν στη συνοικία και ο πληθυσμός αυξανόταν. Το 1931, τα παραπήγματα παρέμεναν 500, όμως οι οικογένειες που κατοικούσαν σε αυτά άγγιζαν τις 600. «Επειδή μερικές οικογένειες δεν ήτο δυνατόν να χωρέσουν στα μικρά δωμάτια, τα εχώρισαν εις ισόγεια και υπόγεια. Ούτω μόλις περάσετε τις θύρες των δωματίων τέσσερα-πέντε σκαλοπάτια οδηγούν εις τα υπόγεια. Τα δωμάτια δεν είνε όσον υψηλά, ώστε να διαιρεθούν εις δύο “ορόφους” και διά τούτο έσκαψαν αρκετά βαθύτερα. […] Το υπόγειο χρησιμεύει ως κουζίνα και τραπεζαρία της οικογένειας. Εδώ μαγειρεύουν,

26 27

Προφορική συνέντευξη του Νίκου Γρηγοριάδη, 19.2.2009 και 23.2.2009. Μιχαήλ Ροδάς, «Ανάµεσα στα Ταµπούρια του Πειραιώς...», Ελεύθερο Βήµα, 2.10.1928, σ. 1-2.

177

εδώ τρώγουν, εδώ τα παιδιά των κατά τας ημέρας των βροχών και του ψύχους περνούν την ημέραν των. Εις το υπόγειον ελάχιστον φως μπαίνει. Το δάπεδον είνε γυμνόν, εις τα περισσότερα δε η υγρασία είνε τόση ώστε διά να μη πατούν στις λάσπες τοποθετούν σανίδες».28 Σφαγεία Περιμετρικά του εργοστασίου της Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ. αλλά και των υπολοίπων βιομηχανικών μονάδων της περιοχής εγκαταστάθηκαν σε πρόχειρα παραπήγματα αλλά και σε πιο μόνιμες κατασκευές πλήθος προσφύγων αλλά και εσωτερικοί μετανάστες μεταπολεμικά. Ο αυτοσχέδιος συνοικισμός των Σφαγείων ήταν ο μικρότερος από τους συνοικισμούς της Δραπετσώνας ενώ αναπτύχθηκε ιδιαίτερα τα πρώτα μεταπολεμικά σε σχέση με τις υπόλοιπες γειτονιές της Δραπετσώνας. αυτοσχέδια παραπήγματα με μικρές αυλές και λίγο φαρδύτερα σοκάκια διαφοροποιούσαν τη γειτονιά αυτή που όμως, ήταν περικυκλωμένη από μεγάλες βιομηχανικές μονάδες, πυκνούς καπνούς, σκόνη και τη δυσοσμία του βυρσοδεψείου που λειτουργούσε στη περιοχή. Η γειτονιά αυτή αποτέλεσε τον τελευταίο θύλακα των αυτοσχέδιων παραπηγμάτων που γκρεμίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970. 3. Η πόλη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Η δεκαετία του 1950 αποτέλεσε ένα σημείο καμπής στην ιστορία του συνοικισμού. Διοικητικές, κοινωνικές και οικιστικές μεταβολές πραγματοποιήθηκαν ή τουλάχιστον ξεκίνησαν, με αποτέλεσμα στο τέλος αυτής της δεκαετίας η εικόνα του συνοικισμού της Δραπετσώνας να αρχίσει να αλλάζει. Το 1949 επανακινήθηκε το θέμα της διοικητικής αυτονομίας και ένα χρόνο μετά επιτεύχθηκε η πολυπόθητη διοικητική ανεξαρτησία ικανοποιώντας ένα πάγιο αίτημα των κατοίκων της. Στις 6 Ιουνίου του 1950, πραγματοποιήθηκε η πρώτη πανηγυρική συνεδρίαση του Κοινοτικού Συμβουλίου Δραπετσώνας στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα. Η εικόνα της νεοσύστατης Κοινότητας Δραπετσώνας το καλοκαίρι του 1950 δεν είχε μεγάλες διαφορές από την εικόνα του συνοικισμού το 1930 ή το 1940. Τον συνοικισμό διέσχιζαν οι δύο κεντρικές οδικές αρτηρίες, η οδός Κανελλοπούλου που οδηγούσε στην Εταιρεία Λιπασμάτων, τα δημοτικά σφαγεία και τα τσιμέντα Ηρακλής, και η οδός Αναπαύσεως που περνούσε μπροστά από το στρατιωτικό εργοστάσιο, το νεκροταφείο της Ανάστασης και ένωνε τη Δραπετσώνα με το Κερατσίνι. Η Κανελλοπούλου και η Αναπαύσεως αποτελούσαν τους μόνους ασφαλτοστρωμένους δρόμους της περιοχής. Ο οικισμένος χώρος ανάμεσά τους ήταν σχετικά ρυμοτομημένος σε οικοδομικά τετράγωνα. Στα τετράγωνα όπου ήταν χτισμένα παραπήγματα, η δόμηση ήταν άναρχη,

Δ. Σ. Δεβάρης, «Ανάστασις», Ελεύθερο Βήµα, 3.8.1931, σ. 3-4.

178

όμως σε μεγάλο τμήμα της περιοχής αυτής υπήρχαν εργαστήρια και μικρές επιχειρήσεις με μεγαλύτερα οικόπεδα και πιο διαμορφωμένους χώρους. Ο οικισμένος χώρος νότια της οδού Κανελλοπούλου αποτελούσε το επίκεντρο του προσφυγικού συνοικισμού. Η δόμηση ήταν εντελώς άναρχη, με στενά και αδιέξοδα χωμάτινα σοκάκια. Η έλλειψη πόσιμου νερού και δικτύου αποχέτευσης, καθώς και η κακή κατάσταση των κοινόχρηστων αποχωρητηρίων, αποτελούσαν τα κυριότερα προβλήματα. Δημόσια ή δημοτικά έργα δεν είχαν πραγματοποιηθεί στην κλίμακα που απαιτούσαν οι ανάγκες του συνοικισμού τα προηγούμενα χρόνια. Η πρώτη περίοδος του αυτόνομου Δήμου Δραπετσώνας ήταν γεμάτη από διοικητικές μάχες, για τα όρια του Δήμου, για την εδαφική και οικονομική του αυτοτέλεια, για τη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών, για την ικανοποίηση των στοιχειωδών αναγκών των κατοίκων σε ύδρευση, αποχέτευση και ηλεκτροφωτισμό. Μάχες που συνεχίστηκαν τα επόμενα χρόνια με διακύβευμα τη στεγαστική αποκατάσταση του συνόλου του πληθυσμού του οικισμού. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, με την ανέγερση των πολυκατοικιών στη θέση των παραπηγμάτων, ολοκληρώθηκε μια εποχή που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1922, όταν οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν πλάι στους αρχικούς οικιστικούς πυρήνες των εργατών. Η εικόνα του συνοικισμού πράγματι άλλαξε στις αρχές τις δεκαετίας του 1970 με το γκρέμισμα των παραπηγμάτων και την κατασκευή των προσφυγικών σπιτιών και των εργατικών πολυκατοικιών. Συμβολικά αλλά και ουσιαστικά το γκρέμισμα των παραπηγμάτων αποτελεί το τέλος μιας εποχής για το συνοικισμό της Δραπετσώνας. Αρχειακό Υλικό Δημοτικό Αρχείο Δραπετσώνας Βιβλιογραφία Κυραμαργιού Ε., Ευρετήριο του Δημοτικού Αρχείου Δραπετσώνας, 1951-1980, Αθήνα 2010. Κυραμαργιού Ε., Δραπετσώνα, οικιστική συγκρότηση και κοινωνικοί μετασχηματισμοί σε ένα εργατικό προάστιο, 1922-1967, διδακτορικη∑ διατριβη∑ , Τμη∑ μα Κοινωνικη∑ ς Ανθρωπολογι∑ας και Ιστορι∑ας, Πανεπιστη∑ μιο Αιγαι∑ου, Μυτιλη∑ νη 2015. Λεοντίδου Λ., Πόλεις της Σιωπής. Εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά, 19091940, Αθήνα 1989. Μήλτσος Α., Σελίδες Ιστορίας, (ημερολόγιο 2002) έκδοση του Εξωραϊστικού Πολιτιστικού Συλλόγου – Ένωση δημοτών Δραπετσώνας «Θυμοίτης», Δραπετσώνα 10.2001. Χατζόπουλος Γ. - Τσιρίδης Γ., Από τον Πόντο και την Μικρασία στον Πειραιά … εδώ στη Δραπετσώνα, υπό έκδοση από την Ένωση Ποντίων Πειραιά.

179

4.6. Καρτέλα –μητρώο προσφυγικών οικισμών στο Πέραμα (Συντάκτρια: Ελένη Κυραμαργιού) 1. Η πόλη πριν το 1922 Η αρχική οικιστική εγκατάσταση στο Πέραμα συνδέεται με την δραστηριότητα του υποτυπώδους πορθμείου που λειτουργούσε από τον 17ο αιώνα για τη μεταφορά εμπορευμάτων, ζώων και ανθρώπων από και προς τη Σαλαμίνα. Η δραστηριότητα του πορθμείου ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την οικονομική και αγροτική ανάπτυξη της Σαλαμίνας -αξιοποίηση του ρετσινιού από το πευκοδάσος- την περίοδο μετά την Επανάσταση. Οι οικογένειες του Αναστασίου και του Περικλή Καρνέση και αργότερα του Δημητρίου και του Μιχαήλ Θεολογίτη ασχολήθηκαν αρχικά με το πορθμείο αποτελώντας και τους πρώτους κατοίκους του μικρού οικιστικού πυρήνα που σταδιακά δημιουργήθηκε στη νότια πλαγιά του λοφίσκου όπου σήμερα έχει χτιστεί το σχολικό συγκρότημα που περιλαμβάνει το 1ο και 3ο Γυμνάσιο και το 1ο Λύκειο. Ο αρχικός αυτός συνοικισμός έφερε -τα επόμενα χρόνια- το τοπωνύμιο Παλιά Σπίτια. Στην απογραφή του 1920 στο Πέραμα απογράφηκαν μόνο 22 κάτοικοι. Από τις αρχές του 20ού αιώνα και ως τη δεκαετία του 1930 η περιοχή του Περάματος λειτουργούσε κυρίως ως εξοχικός προορισμός για τους κατοίκους του Πειραιά. 2. Οι προσφυγικοί οικισμοί Συστηματικότερη οικιστική ανάπτυξη σημειώθηκε στο Πέραμα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την άφιξη των προσφύγων. Το 1926 εγκαταστάθηκαν προσωρινά σε σκηνές 200 οικογένειες προερχόμενες από το Φανάρι της επαρχίας Δέρκων. Οι 200 αυτές οικογένειες έφτασαν στο Πέραμα αφού πρώτα στάλθηκαν για ιατρικές εξετάσεις στο Λοιμοκαθαρτήριο που βρισκόταν στο νησάκι του Αγίου Γεωργίου, μεταφέρθηκαν προσωρινά στη Καλαμάτα και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στο Πέραμα. Παρέμειναν στις σκηνές για αρκετό διάστημα και στη συνέχεια μετεγκαταστάθηκαν σε προκατασκευασμενα «γερμανικά» παραπήγματα. Ο συνοικισμός τους ονομάστηκε «Αλιευτικός Συνοικισμός Προσφύγων Περάματος Επαρχίας Δερκών» και οι κάτοικοί του ασχολήθηκαν με την αλιεία. Στα ίδια «γερμανικά» παραπήγματα εγκατάσταθηκαν και άλλες 11 προσφυγικές οικογένειες από τη Μικρά Ασία -3 οικογένειες από τη Φώκαια, 2 από τη Μαινεμένη, 1 από το Σαλιχλί, το Τατάρι, το Αγρίδ, τα Μούζαινα, τη Σίσα και το Άε Μουχαήλ της Αργυρούπολης, καθώς και κάποιες από τον Πόντο. Οι κάτοικοι του συνοικισμού -όπως φαίνεται και από το όνομά του- ασχολήθηκαν με την αλιεία, όπως και στον τόπο καταγωγής τους. Την ίδια περίοδο, το 1926, ΟΛΠ αποφάσισε την μεταφορά των ξύλινων καρνάγιων από τη Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη της περιοχής του Αγίου Διονυσίου στο Πειραιά στην παραλία του Περάματος, ώστε να επεκταθεί το εμπορικό και επιβατικό λιμάνι της πόλης. Τα καρνάγια εγκαταστάθηκαν στην περιοχή ανατολικά των σκηνών των

180

προσφύγων, στον παράλιο χώρο, νότια της δημοσιάς από το ύψος του ναυπηγείου Μπλαζάκη έως το σημερινό ναυπηγείο Παπαστεφάνου. Βόρεια της δημοσιάς, δημιουργήθηκε και ο οικισμός όπου εγκαταστάθηκαν οι οικογένειες των ναυπηγών. Οι ναυπηγοί ήταν νησιώτες στην πλειονότητά τους, από τη Σάμο, τη Σύμη, τη Χάλκη και αλλού. Ανατολικότερα των δύο άλλων συνοικισμών προς το Κερατσίνι, το 1924 ή το 1928, εγκαστάθηκαν πρόσφυγες από τη Σύλλη, το Ικόνιο (Κόνια), τη Σπάρτα και τα περίχωρα της Σμύρνης. Οι οικογένειες αυτές αρχικά (το 1928) δεν ήταν περισσότερες από 10, γρήγορα όμως αυξήθηκαν. Ο συνοικισμός αυτός ονομάστηκε Νέο Ικόνιο και άνηκε διοικητικά στο Δήμο Πειραιά έως το 1934, ενώ από το 1934 και έως το 1960 ήταν τμήμα του Δήμου Κερατσινίου. Το 1955 στο συνοικισμό υπήρχαν 150 σπίτια. Η πληθυσμιακή ανάπτυξη του Περάματος ήταν αξιοσημείωτη στη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Από τους 22 κατοίκους του 1920, το 1928 κατοικούσαν στο Πέραμα 331 και το 1940 1.462. Η κοινότητα Περάματος συστάθηκε στις 7.5.1933 (ΦΕΚ 109Α), ενώ αναγνωρίστηκε σε Δήμο στις 19.4.1963 (ΦΕΚ 45Α). Αρχικά ο οικισμός Νέον Ικόνιο αποσπάστηκε από το Δήμο Πειραιώς και προσαρτήθηκε στην κοινότητα (18.1.1934 ΦΕΚ 22Α), το 1937 προσαρτήθηκε στο γειτονικό Δήμο του Αγίου Γεωργίου (23.9.1937 ΦΕΚ 371Α) για να επιστρέψει ξανά το 1966 (16.11.1966 ΦΕΚ 254Α). 3. Η πόλη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο Η μεταπολεμική ανάπτυξη του Περάματος ήταν μεγάλη και συνδέεται κυρίως με την βιομηχανική ανάπτυξη της πόλης και την αυθαίρετη οικιστική εγκατάσταση βόρεια του οικιστικού πυρήνα του Μεσοπολέμου. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, η ανάπτυξη της ελεύθερης βιομηχανικής ζώνης στο Πέραμα -χώρου ιδιοκτησίας του ΟΛΠ- μεταμόρφωσε την πόλη και τη μετέτρεψε στο επίκεντρο της ναυπηγοεπισκευαστικής και ναυπηγοκατασκευαστικής εργασίας της χώρας. Η ανάπτυξη της Ελεύθερης Ζώνης ταυτίστηκε με την οικιστική ανάπτυξη και την οικονομική ευημερία της πόλης, ενώ η κρίση στη Ζώνη και η μείωση της παραγωγικής δραστηριότητας ισοδυναμούν με συνολική οικονομική ύφεση για ολόκληρη τη πόλη. Ο πληθυσμός του Περάματος το 1951 ήταν 4.900 κάτοικοι, το 1961 14.694 κάτοικοι και το 1971 18.258 κάτοικοι. Πιο συγκεκριμμένα, βόρεια του αρχικού οικισμού, τις δεκαετίες 1960-1970 αναπτύχθηκε ένας μεγάλος οικισμός αυθαιρέτων (Άνω Πέραμα), τα οποία κατέλαβαν έκταση του ΟΔΔΕΠ. Τα αυθαίρετα αυτά κτίσματα (παράγκεςπαραπήγματα), που χτίζονταν μέσα σε μια νύχτα, χωρίς ρεύμα και νερό, σε μια περιοχή που δεν είχε αναπτυχθεί κεντρικό σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, σταδιακά, μετά από αγώνες και κινητοποιήσεις των κατοίκων τους, μετατράπηκαν σε κανονικές μόνιμες κατασκευές και εντάχθηκαν στο σχέδιο πόλης. Η σχετική πολεοδομική μελέτη εγκρίθηκε το 1993, κατόπιν γνωμοδότησης του Συμβουλίου της Επικρατείας το οποίο αναγνώρισε την ένδεια και την απόλυτη ανάγκη στέγασης των κατοίκων των αυθαιρέτων. Οι κάτοικοι του Άνω Περάματος απέκτησαν παραχωρητήρια των

181

καταπατηθέντων οικοπέδων μετά την παραχώρηση των κτημάτων του ΟΔΔΕΠ στο ελληνικό δημόσιο. Βιβλιογραφία Κουτελάκης Χ., Φωσκόλου Α., Πειραιάς και Συνοικισμοί (Μαρτυρίες και γεγονότα από τον 14ο αιώνα), Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1991. Παπαδοπούλου Ε., Σαρηγιάννης Γ. Μ., Συνοπτική έκθεση για τις προσφυγικές περιοχές του Λεκανοπεδίου Αθηνών, Αθήνα, ΕΜΠ, 2006. Παπαοικονόμου Γ., Πέραμα μικρή συμβολή στην ιστορία του, Αθήνα, Εκδόσεις Ποιήματα των Φίλων, 2004.

182

4.7. Καρτέλα-μητρώο προσφυγικών οικισμών στον Κορυδαλλό (συντάκτριες: Άννα Λάμπρου, Αλεξάνδρα Μούργου) Εισαγωγικό – Έρευνες Η περιοχή του Κορυδαλλού, αποτελεί μία αδιερεύνητη ακραία συνοικία του Πειραιά, όπου υπήρξε αγνώστου μεγέθους προσφυγική εγκατάσταση. Για την έρευνα αντλήθηκε υλικό από τις λιγοστές διαθέσιμες βιβλιογραφικές πηγές, καθώς και από επαφές των ερευνητών του Προγράμματος με προνομιακούς πληροφορητές - κατοίκους του Δήμου. Παρότι μέσα από τις συζητήσεις αυτές, αποτυπώνεται η έλλειψη δημοτικού ιστορικού αρχείου για την πόλη, βρίσκεται σε εξέλιξη η επίσκεψη στο προσωπικό αρχείο του Γιώργου Λαζαρίδη. Επιπλέον, στο πλαίσιο των συνεντεύξεων, καταγράφηκε, τον Οκτώβριο 2017, η μαρτυρία του μουσικοσυνθέτη Στέλιου Βαμβακάρη, υιού του Μάρκου Βαμβακάρη και κατοίκου Κορυδαλλού, ο οποίος εκτός των άλλων, περιγράφει τη ζωή στη λαϊκή συνοικία και το προσφυγικό στοιχείο, ως μέρος των συνοικισμών του Πειραιά. 1. Η πόλη πριν το 1922 Τον 19ο αιώνα η περιοχή που εκτείνεται νότια του Όρους Αιγάλεω, δυτικά του μονοπατιού από τον Πειραιά προς τη Θήβα (σημ. οδός Θηβών) και βόρεια του αρχαίου μονοπατιού από την Αθήνα προς το στενό της Σαλαμίνας (σημ. οδός Πέτρου Ράλλη) αποτελούσε το τσιφλίκι της οικογένειας Κουτσικάρη (Εμμ. Κουτσικάρης δήμαρχος Αθηνών 1862-1865), στην οποία οφείλεται το γνωστό τοπωνύμιο Κουτσικάρι, ονομασία που διατηρήθηκε στην τοπική μνήμη έως τα μέσα του 1950. Η κατασκευή της έπαυλης και του κτήματος Παχύ, από την ομώνυμη οικογένεια ιδιοκτητών που διαδέχθηκε τους Κουτσικάρηδες (περί το 1883), με γνωστότερο πρόσωπο την Αιμιλία Σκουζέ (Παχύνα), έδωσε επίσης το όνομα σε τοπωνύμιο. Από τον Μεσοπόλεμο, η ιδιοκτησία Παχύ άρχισε να κατατέμνεται σε μικρότερες οικοπεδικές εκτάσεις. Επρόκειτο για άγονες ημιλοφώδεις εκτάσεις, με μοναδικά κτίσματα την έπαυλη, έναν μικρό ναό των Αγίων Ασωμάτων, το περιφραγμένο κτήμα, διάσπαρτες καλλιέργειες προς την πλευρά του Κηφισού, που αποτυπώνονται στους χάρτες της δεκαετίας του 1870 (J.A.Kaupert). 2. Οι προσφυγικοί οικισμοί Στο βιβλίο των Κουτελάκη, Φώσκολου, Πειραιάς και Συνοικισμοί (1991, σελ. 125), γίνεται αναφορά στις οικογένειες προσφύγων από το Καγιάμπασι, οι οποίες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Κουτσικάρι. Ενδεικτικά αναφέρονται οι Καπλανίδης, Πατμάνογλου, Μαυροφίδης (ιδιοκτήτης του εργοστασίου ΕΛΒΙΕΛΑ) και Αγνιάδης. Αξίζει να σημειωθεί ότι, στην ίδια βιβλιογραφική αναφορά καταγράφονται οι οικογένειες από το Αρμενί Γαλίενας Τραπεζούντας, οι οποίες εγκαταστάθηκαν στον

183

Κορυδαλλό. Σύμφωνα με τους ίδιους, από τα στοιχεία του Δημοτολογίου, το 1958, προέκυπτε ότι περίπου οι μισοί προέρχονταν από τη Σμύρνη και την Κων/πολη, αρκετοί από τη Νικομήδεια, την Καισάρεια, την Τραπεζούντα κ.α. Ο εποικισμός του Κορυδαλλού από πρόσφυγες επιβεβαιώνεται και από τον Γ. Σαρηγιάννη (2000). Το βέβαιο είναι ότι ο Κορυδαλλός υπήρχε ως πρώτος μικρός συνοικισμός και κατοικείτο από λίγες δεκάδες έως τον ερχομό των προσφύγων. 70 κάτοικοι το 1879, 52 το 1889, 40 το 1896, 33 το 1907 και 78 το 1920. Μετά το 1922 ο πληθυσμός ανέβηκε στους 2.429 κατοίκους. Το 1931 το Κουτσικάρι ή Παχύ, αποσπάστηκε από την Αθήνα και προσαρτήθηκε ως οικισμός στον Πειραιά ενώ το 1934 αναγνωρίστηκε ως κοινότητα του δήμου Πειραιά με το όνομα Κορυδαλλός. Από το 1928 έως τον πόλεμο ο πληθυσμός του οικισμού σχεδόν τετραπλασιάστηκε και το 1940 κατοικείτο από 9.690 κάτοικους. Ο Κορυδαλλός δεν είχε την πορεία των άλλων προσφυγικών συνοικιών που ταυτίστηκαν με την βιομηχανική ανάπτυξη. Ελάχιστα εργοστάσια είναι γνωστό ότι λειτούργησαν στην περιοχή. Ενώ ένας από τους δημάρχους, ο Ιπποκράτης Οταπάσογλου, από το Βεξέ Πόντου, ίδρυσε το εργοστάσιο αγγειοπλαστικής «Κεραμεύς» στην οδό Παλαιολόγου. Στην πρώτη φάση, τμήματα της μετέπειτα Νίκαιας, αναφέρονται ως Κορυδαλλός. Όπως αναφέρει ο Βασιλείου στη «Λαϊκή Κατοικία» (1944), οι εννέα Προσφυγικές Πολυκατοικίες Κορυδαλλού (Ν. Κοκκινιά) οι οποίες κατασκευάστηκαν το διάστημα 1934-1935, από το Υπουργείο Πρόνοιας με σχέδια του αρχιτέκτονα Κίμωνα Λάσκαρη (Τ.Υ.Υ.Π.), μαρτυρούν το πέρασμα στην προσεγμένη σε σχέδια και κατασκευές προσφυγική αποκατάσταση, η οποία ξέφευγε των «πρόχειρων» λύσεων που χαρακτήριζε τους πρώτους προσφυγικούς συνοικισμούς. Οι πολυκατοικίες του Κορυδαλλού (216 διαμερισμάτων) σε σχήμα Π, με τη δημιουργία τριών πλατειών στο εσωτερικό τους, αποτελούν ένα αξιόλογο δείγμα των προσφυγικών εγκαταστάσεων εκείνης της περιόδου. Όμως πρόκειται στην πραγματικότητα για τις πολυκατοικίες της Νίκαιας, δίπλα στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο. 3. Η πόλη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο Οι ρυθμοί ανάπτυξης του πληθυσμού υπήρξαν ιδιαίτερα έντονοι από τη δεκαετία του 1960. Ο Κορυδαλλός, όπως και το βόρειο Κερατσίνι υπήρξαν οι κύριοι υποδοχείς της εσωτερικής μεταπολεμικής μετανάστευσης. Στον Κορυδαλλό, η προσφυγική μετανάστευση της δεκαετίας του 1920, είναι η πιο δυσδιάκριτη από όλες τις προσφυγικές συνοικίες του Πειραιά. Πιθανολογείται ότι πρόσφυγες κάτοικοι των νοτιότερων συνοικιών συμμετείχαν στην οικοδόμηση εκτάσεων στους λόφους του Κορυδαλλού, μεταφερόμενοι από τους προσφυγικούς συνοικισμούς σε ιδιόκτητα μικρά οικόπεδα. Η κατασκευή της λεωφόρου Σαλαμίνος και των φυλακών τη δεκαετία του 1970, όπως και η εκτεταμένη λατόμευση των λόφων στις παρυφές της πόλης προς το Δαφνί, καθόρισαν τη μεταπολεμική μορφή. Ο πληθυσμός της πόλης, από 9.690 κατοίκους το

184

1940, ανέβηκε στους 15.125 το 1951, 30.859 το 1961 και 47.335 το 1971, έχοντας τον υψηλότερο ρυθμό πληθυσμιακής ανάπτυξης στον ευρύτερο Πειραιά εκείνη την εποχή. Βιβλιογραφία Βασιλείου, Ι., Η λαϊκή κατοικία, Αθήνα, 1944 Κουτελάκης Χ, Φωσκόλου Α., Πειραιάς και Συνοικισμοί (μαρτυρίες και γεγονότα από τον 14ο αιώνα μέχρι σήμερα), Αθήνα 1991. Λεοντίδου, Λ, 2001 (β' έκδοση), Πόλεις της Σιωπής, εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά 1909-1940 , Αθήνα, εκδ. Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ Σαρηγιάννης, Γ. Μ., Αθήνα 1830-2000, Συμμετρία, Αθήνα, 2000.

185

5. Ψηφιακό υπόβαθρο και χαρτογραφικές αποτυπώσεις (συντάκτες: Γιώργος Βεράνης, Όλγα Θωμοπουλου, Πολίνα Πρέντου, Όλγα Σταθογιαννάκη, Έβιλυ Στρόδα, Φελίσια Ταστάνη, Όλγα Ψαρρή) Στην παρούσα ενότητα περιλαμβάνονται τα παράγωγα της ψηφιακής επεξεργασίας και απεικόνισης της προσφυγικής εγκατάστασης στον ευρύτερο Πειραιά που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος, στο πλαίσιο της δράσης «Χωρική τεκμηρίωση προσφυγικών συγκροτημάτων, ιδιωτικών και δημόσιων χώρων που σχετίζονται με την προσφυγική εγκατάσταση και μνήμη του κάθε δήμου». Περιλαμβάνεται η σύνθεση αεροφωτογραφιών της ευρύτερης περιοχής της Νίκαιας του 1927, όπως αυτή δημιουργήθηκε από την κατάλληλη ψηφιακή επεξεργασία των επιμέρους αεροφωτογραφιών. Περιλαμβάνεται το ενιαίο ψηφιακό υπόβαθρο του ευρύτερου Πειραιά (με έτος αναφοράς το 1927), όπως αυτό δημιουργήθηκε από τη σύνθεση και επεξεργασία επιμέρους χαρτών, σχεδίων και διαγραμμάτων. Περιλαμβάνεται, τέλος, η χαρτογραφική αποτύπωση των προσφυγικών οικισμών που εντοπίστηκαν και μελετήθηκαν στον ευρύτερο Πειραιά, επάνω στο σημερινό ψηφιακό υπόβαθρο της πόλης.

186

187

188

189

6. Κτηµατολογικά διαγράµµατα προσφυγικών οικισµών (συντάκτες: Γιώργος Βεράνης, Γιώργος Παπαματθαιάκης, Πολίνα Πρέντου, Κατερίνα Χριστοφοράκη) Στην παρούσα ενότητα περιλαμβάνονται τα παράγωγα της ψηφιακής επεξεργασίας των αρχειακών σχεδίων, χαρτών και διαγραμμάτων που εντοπίστηκαν, οργανώθηκαν και ψηφιοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος, στο πλαίσιο της δράσης «Χωρική τεκμηρίωση προσφυγικών συγκροτημάτων, ιδιωτικών και δημόσιων χώρων που σχετίζονται με την προσφυγική εγκατάσταση και μνήμη του κάθε δήμου». Ακολουθεί ο κατάλογος των σχεδίων, χαρτών και διαγραμμάτων. • Κτηματολογικό διάγραμμα Νέας Κοκκινιάς (1927) • Κτηματολογικό διάγραμμα Νέας Κοκκινιάς (1931) • Διάταγμα κτηματογράφησης Νέας Κοκκινιάς (1934) • Σχέδιο ρυμοτομίας Δραπετσώνας (1932) • Διάγραμμα συνοικισμού Ανάστασης Α’ (1931) • Διάγραμμα συνοικισμού Ανάστασης Β’ (1933) • Διάγραμμα οικισμού Ανάστασης Β’ (1937) • Διάγραμμα οικισμού Ανάστασης Δ’ (1940) • Διάγραμμα συνοικισμού Ανάστασης Γ’ Κερατσινίου (1934) • Διάγραμμα κρατικού συνοικισμού Δραπετσώνας (1933) • Διάγραμμα έκτασης απαλλοτρίωσης, θέση Μάνδρα Παυλάκη Δραπετσώνας (1933) • Διάγραμμα πολυκατοικιών συνοικισμού Καππαδοκίας Δραπετσώνας (1937) • Διάγραμμα οικισμού Ταμπούρια Α’ (1940) • Διάγραμμα οικισμού Ταμπούρια Β’ (1940) • Διάγραμμα συνοικισμού Αναλήψης Πειραιά (1955) • Διάγραμμα ξύλινων παραπηγμάτων περιοχής Αναστάσεως (1959) • Διάγραμμα παραπηγμάτων Δραπετσώνας A’ (1959) • Διάγραμμα παραπηγμάτων Δραπετσώνας Β’ (1959) • Διάγραμμα παραπηγμάτων Δραπετσώνας Γ’ (1959) • Διάγραμμα παραπηγμάτων Δραπετσώνας Τσιμεντάδικου (1959) • Διάγραμμα Αμφιάλης - Μυριοφύτου (1959) • Κτηματολογικό Διάγραμμα Μάνδρας Κομνηνού Δραπετσώνας (1962)

190

• Διάγραμμα πειραματικού οικισμού Κερατσινίου Α’ (1965) • Διάγραμμα πειραματικού οικισμού Κερατσινίου Β’ (1965) • Διάγραμμα πειραματικού οικισμού Κερατσινίου Γ’ (1965) • Διάγραμμα πειραματικού οικισμού Κερατσινίου Δ’ (1965) • Κτηματολογικό διάγραμμα πολυκατοικιών Δραπετσώνας (1972) • Διάγραμμα οικισμού Άσπρα Χώματα • Διάγραμμα γερμανικού συνοικισμού παραπηγμάτων Νέας Κοκκινιάς (1934) • Διάγραμμα οικισμού Καραβά (1951) • Διάγραμμα συνοικισμού Καραβά Α’ (1938) • Διάγραμμα συνοικισμών Καραβά Δ’ (1960) • Διάγραμμα συνοικισμού Κορυδαλλού (1932) • Διάγραμμα κτηματογράφησης Ν. Κοκκινιάς, τομέας Χ (1931) • Διάγραμμα κτηματογράφησης Ν. Κοκκινιάς, τομέας VI (1931) • Διάγραμμα κτηματογράφησης Ν. Κοκκινιάς, τομέας V (1931) • Διάγραμμα νέων πολυκατοικιών επί της Λ. Πέτρου Ράλλη (1986) • Κτηματολογικό διάγραμμα οικισμού Δραπετσώνας (1972) • Τοπογραφικό διάγραμμα προσφυγικών πολυκατοικιών Δραπετσώνας • Κτηματολογικό διάγραμμα συνοικισμού Σταματάκη Αγ. Ιωάννη Ρέντη (1933) • Τοπογραφικό διάγραμμα προσφυγικών πολυκατοικιών Δραπετσώνας • Τοπογραφικό διάγραμμα πολυκατοικιών Αγ. Αναργύρων και Αγ. Ι. Ρέντη • Τοπογραφικό διάγραμμα προσφυγικών πολυκατοικιών Κορυδαλλού • Τοπογραφικό διάγραμμα Κορυδαλλού (1960) • Τοπογραφικό διάγραμμα Κορυδαλλού (1956) • Τοπογραφικό διάγραμμα Κορυδαλλού (1934) • Τοπογραφικό διάγραμμα Σούδας (1932) • Διάγραμμα Νέου Ικονίου Πειραιά (1942) • Διάγραμμα συνοικισμού Νέας Καλλίπολης Πειραιά (1969) • Διάγραμμα συνοικισμού Χατζηκυριακείου (1949) • Διάγραμμα Περάματος (1960)

191

192

193

194

195

196

197

198

199

200

201

202

203

204

205

206

207

208

209

210

211

212

213

214

215

216

217

218

219

220

221

222

223

224

225

226

227

228

229

230

231

232

233

234

235

236

237

7. Αποτυπώσεις προσφυγικών κατοικιών (συντάκτες: Ευγένιος Γιαλιάς, Γιώργος Παπαματθαιάκης, Βαλέριαν Αντώνης Πορτοκάλης, Πολίνα Πρέντου, Ξένια Στούμπου, Κατερίνα Χριστοφοράκη) Στην παρούσα ενότητα περιλαμβάνονται τα παράγωγα της ψηφιακής επεξεργασίας των αρχειακών σχεδίων τυπολογιών κατοικιών που εντοπίστηκαν, οργανώθηκαν και ψηφιοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος, στο πλαίσιο της δράσης «Χωρική τεκμηρίωση προσφυγικών συγκροτημάτων, ιδιωτικών και δημόσιων χώρων που σχετίζονται με την προσφυγική εγκατάσταση και μνήμη του κάθε δήμου». Ακόμη, περιλαμβάνονται οι σύγχρονες αποτυπώσεις τυπολογιών κατοικιών που εντοπίστηκαν σε αρχεία ή πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του ερευνητικού προγράμματος. Ακολουθεί ο κατάλογος των σχεδίων. • Τύποι της Ε.Α.Π. για μονόροφες αστικές κατοικίες • Τύποι της Ε.Α.Π. για διόροφες αστικές κατοικίες • Τύποι του Υ.Π. για προσφυγικές πολυκατοικίες, 1934-1937 • Τύποι του Υ.Π. για προσφυγικές πολυκατοικίες, 1938-1940 • Τύπος κατοικίας συνοικισμού Νέας Καλλίπολης • Συγκρότημα Δραπετσώνας, τύπος κατοικίας 2Μ 301 • Συγκρότημα Δραπετσώνας, συγκρότημα 2 4όροφων πολυκατοικιών και 23 καταστημάτων • Συγκρότημα Δραπετσώνας, τύπος κατοικίας 308-405 (κατόψεις, όψη) • Συγκρότημα Δραπετσώνας, τύπος κατοικίας 207 • Συγκρότημα Δραπετσώνας, τύπος κατοικίας 407 • Τυπολογία κατοικιών στα «Γερμανικά» • Τυπολογία κατοικίας στον Αγ. Διονύσιο • Αποτύπωση προσφυγικής κατοικίας στο Μικρολίμανο (κατόψεις, όψεις, τομές) • Αποτύπωση προσφυγικής κατοικίας στον Απόλλωνα Καμινίων (κάτοψη, όψη) • Αποτύπωση προσφυγικής κατοικίας στην Νέα Κοκκινιά (κάτοψη, όψη) • Αποτύπωση προσφυγικής κατοικίας στο συγκρότημα πολυκατοικιών Αγ. Αναργύρων (κάτοψη, όψη) •

238

239

240

241

242

243

244

245

246

247

248

249

250

251

252

253

254

255

256

257

258

8. Κατάλογος βιβλιογραφίας (συντάκτρια: Άννα Λάμπρου) Γενική ελληνόγλωσση βιβλιογραφία 1.

Αναγνωστοπούλου Σ., "Κοινωνικές και πολιτισμικές επιδράσεις από την εγκατάσταση προσφύγων", Η ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών - πτυχές μιας εθνικής σύγκρουσης, (Σειρά μελετών), Αθήνα 2006.

́ υ Ντ. (κ.α.), Διαπλεκόμενες καθημερινότητες και χωροκοινωνικές μεταβολές Βαı̈ο στην πόλη. Μετανάστριες και ντόπιες στις γειτονιές της Αθήνας, Αθήνα 2007.

Βαμβακάρης Μ., Αυτοβιογραφία, επιμ. Αγγέλα Βέλλου-Κάιλ, Αθήνα 1978.

Βασιλει^ου Ι., Η λαϊκή κατοικία, κοινωνικές τεχνικές και οικονομικές απόψεις - η λαϊκή κατοικία σε διάφορες ξένες χώρες και στην Ελλάδα, Αθήνα, 1944.

Βέλλου – Κάιλ Α., Βαμβακάρης Μάρκος, Αυτοβιογραφία, Αθήνα 1978.

Benoit - Guilbot O., Μαράτου- Αλιπραντή Λ. (συλλ. τομ.), Διαδικασίες Κοινωνικού Μετασχηματισμού στον Πειραιά: Μετακινήσεις, Οικογένεια, Εργασία, Αθήνα 1998.

Βλάχου, Γ., Γιαννίτσαρη, Ε., Χατζηκώστα, Ε., «Η στέγαση των προσφύγων στην Αθήνα και τον Πειραιά στην περίοδο 1920-1940. Προσφυγικές πολυκατοικίες», Αρχιτεκτονικά Θέματα, 12/1978, σελ. 120-22.

Βογιατζόγλου Ό., «Η βιομηχανική εγκατάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία παράμετρος της αστικής εγκατάστασης», στο Ο Ξεριζωμός και η άλλη Πατρίδα. Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα, Αθήνα 1999, σ. 149-157.

Βουγιούκα Μ., Μεγαρίδης Β., Οδωνυμικά του Πειραιά, Η σημασία των ονομάτων των οδών και πλατειών των Δήμων Πειραιά, Κερατσινίου, Δραπετσώνας, Νίκαιας, Κορυδαλλού, Αγίου Ιωάννου Ρέντη και Περάματος, Αθήνα 1996.

10. Burgel G., Αθήνα. Η ανάπτυξη μιας μεσογειακής πρωτεύουσας, Αθήνα 1976. 11. Γερόλυμπου Α., «Ο ΓΟΚ και η νεοελληνική πόλη (1920-1985). Από τη συνολική πολεοδομική αντίληψη στη ρύθμιση της ιδιωτικής κερδοσκοπίας», στα Πρακτικά 2ου Συνεδρίου Εταιρείας Ιστορίας της Πόλης και της Πολεοδομίας, Η πολεοδομία στην Ελλάδα από το 1949 έως το 1974, Βόλος 2000, σ. 151-165. 12. Γεωργακοπούλου Φ., «Προσφυγικοί Συνοικισμοί στην Αθήνα και τον Πειραιά», Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor, εσωτερική έκδοση ΙΜΕ, 2002. 13. Γιαννιτσιώτης Γ., Η κοινωνική ιστορία του Πειραιά, 1860-1910. Η συγκρότηση της αστικής τάξης, Αθήνα 2006. 14. Γκιζελή Β., Κοινωνικοί Μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα, 1920-1930, Αθήνα 1984. 15. Δαμιανάκος, Σ., Kοινωνιολογία του Pεμπέτικου, Αθήνα 2001 (α' έκδοση 1976).

259

16. Δαφνής Γ., «Οι πρόσφυγες θαυμάσιο ανθρώπινο υλικό», Οικονομικός Ταχυδρόμος τχ. 992 (1973), σ. 9-13. 17. Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα. Οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα, Αθήνα 1999. 18. Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Ελληνικός αστικός χώρος (επιστημονικό συμπόσιο), Αθήνα 2004. 19. Hirschon R., Κληρονόμοι της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η κοινωνική ζωή των μικρασιατών προσφύγων στον Πειραιά, Αθήνα 2004. 20. Κανετα^ κης Γ., Μπενε^ κη Ε., Σαρηγια^ ννης Γ., Άγιος Ιωάννης Ρέντη. Η ιστορική και πολεοδομική του εξέλιξη, Έκδοση Δη^ μου Αγι^ου Ιωα^ ννη Ρε^ ντη, Αθη^ να 2002. 21. Καραδήμου-Γερόλυμπου Α., «Πόλεις και ύπαιθρος» στο Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940, τ. Β1, Αθήνα 2002, σ. 59-105. 22. Καραδήμου-Γερόλυμπου Α., «Πόλεις και εθνικός χώρος σε κατάσταση πολιορκίας», στο Χρ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 2ού αιώνα: Ανασυγκρότηση, Εμφύλιος, Παλινόρθωση, 1945-1952, τ. Δ1, Αθήνα 2009, σ. 131-175. 23. Καραμούζη Α., «Καταγραφή και χαρτογράφηση των προσφυγικών οικισμών στον ελληνικό χώρο από το 1821 έως σήμερα», στο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα, Αθήνα 1999. 24. Καραπάνου Ά. (επιμ.), Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του '22, εκδόσεις, Ίδρυμα Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2006. 25. Κοτέα Μ., Η Βιομηχανική ζώνη του Πειραιά (1860-1900), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Παντείου Πανεπιστημίου, Αθήνα 1997. 26. Κουτελάκης Χ. – Φωσκόλου Α., Πειραιάς και Συνοικισμοί (μαρτυρίες και γεγονότα από τον 14ο αιώνα μέχρι σήμερα), Αθήνα 1991. 27. Κυραμαργιού Ε., Ευρετήριο του Δημοτικού Αρχείου Δραπετσώνας, 1951-1980, Αθήνα 2010. 28. Κυραμαργιού Ε., Δραπετσώνα, οικιστική συγκρότηση και κοινωνικοί μετασχηματισμοί σε ένα εργατικό προάστιο, 1922-1967, διδακτορική διατριβη^ , Τμη^ μα Κοινωνικη^ ς Ανθρωπολογι^ας και Ιστορι^ας, Πανεπιστη^ μιο Αιγαι^ου, Μυτιλη^ νη 2015. 29. Κωστής Κ., Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας, Αθήνα 2015. 30. Λεοντίδου Λ., Πόλεις της Σιωπής. Εργατικός εποικισμός της Αθήνας και του Πειραιά, 1909-1940, Αθήνα 1989. 31. Λιαδάκης Σ., Η βιομηχανία και το εργατικό κίνημα στον Πειραιά του Μεσοπολέμου, αδημ. διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα 2014. 32. Lefebvre H., Critique of Everyday Life, London, New York 1991.

260

33. Λιάτσος Δ., (μελέτη), Οι πρόσφυγες της Μικρασίας και το ρεμπέτικο τραγούδι, Πειραιάς 1982. 34. Λούκος Χ., «Η πείνα στην κατοχή. Δημογραφικές και κοινωνικές διαστάσεις», στο Χρ. Χατζηιωσήφ-Πρ. Παπαστράτης (επιμ.), Η ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα: Β΄Π.Π.-κατοχή-αντίσταση 1940-1945, τ. Γ2, Αθήνα 2007, σ. 219-261. 35. Μαλέας Ί., Μούργου Α., «Περπατώντας τη Δραπετσώνα με τους κατοίκους», Γεωγραφίες 22, Αθη^ να 2013, σελ. 128-132. 36. Μαλικου^ τη Σ., Πειραιάς 1834-1912, Λειτουργική συγκρότηση και πολεοδομική εξέλιξη, ΠΙΟΠ, Αθη^ να 2004. 37. Μαντουβάλου Μ., Μαυρίδου Μ., 1993, «Αυθαίρετη Δόμηση: Μονόδρομος σε αδιέξοδο;», Δελτίο Συλλόγου Αρχιτεκτόνων 7, σελ. 77-108. 38. Μαντουβάλου M., «Κοινωνικές διαστάσεις της αστικοποίησης στην Ελλάδα», σελ. 53-83, στο Βαΐου Ντ., Ανέκδοτα κείμενα: ένα βιβλιαράκι για τη Μαίρη Μαντουβάλου, Αθήνα 2007. 39. Μα^ σσεϋ Ντ., «Η Παγκοσμιο^ τητα του Τοπικου^ », μτφ. Γ. Παρασκευο^ πουλος, Η Νέα Οικολογία 134, 1995 (1991), σελ. 56-61. 40. Μα^ σσεϋ Ντ., Για το Χώρο, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2008 (2005). 41. Μιτζάλης Ν., Παραγωγή Κατοικίας και αστικός χώρος τον Μεσοπόλεμο, Αθήνα 2008. 42. Μιχελή Λ., Πειραιάς, από το Πόρτο Λεόνε στη Μαγχεστρία της Ανατολής, Αθήνα 1988. 43. Morgenthau H., Η Αποστολή μου στην Αθήνα. 1922 το έπος της εγκατάστασης, Αθήνα 1994. 44. Μούργου Α., Παναγοπούλου Κ., Σμυρνή Α., «Δραπετσώνα: η συγκρότηση μιας προσφυγικής-εργατικής γειτονιάς», Διπλωματική Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ, Αθήνα 2012. 45. Μπελαβίλας Ν., «Αστικές Μάχες στα δυτικά του Πειραιά» στο Αθήνα 2002, απόλυτος ρεαλισμός, 8η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής Biennale Βενετίας 2002 \ Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, ΣΑΔΑΣ – Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων, σελ. 147-154. 46. Μπελαβίλας Ν., Τόποι Ανθρώπων, Σχόλια για τον Χώρο και την Πολιτική, Αθήνα 2005. 47. Μπελαβίλας Ν., «Εργατικός συνοικισμός», στο Μαΐστρου Ε., Μαυροκορδάτου Δ., Μαχαίρας Γ., Μπελαβίλας Ν., Παπαστεφανάκη Λ., Πολύζος Γ., Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων (1909-1993), Λιπάσματα Δραπετσώνας, Αθήνα 2007, σ. 129-132. 48. Μπελαβίλας Ν., «Η περιπέτεια της κατασκευής ενός σύγχρονου μεσογειακού λιμανιού. Η ανάπτυξη των λιμενικών υποδομών του Πειραιά έως το 1949» στο

261

Επιστημονικό Συνέδριο «170 χρόνια Πολυτεχνείου, οι Μηχανικοί και η Τεχνολογία στην Ελλάδα», Μάρτιος 2009. 49. Μπενάς Τ., Της κατοχής. Μνήμες μικρές σαν χρέος, Αθήνα 1990. 50. Μπουρζέλ Γκυ (επιμ.), Η νεοελληνική πόλη, Αθήνα 1989. 51. Μπουρνόβα Ε., Από τις Νέες Κυδωνίες στο Δήμο Αιγάλεω, Η συγκρότηση μιας πόλης στον 20ό αιώνα, Αθήνα 2002. 52. Παπαδοπου^ λου Ε., Σαρηγια^ ννης Γ.M., Συνοπτική έκθεση για τις προσφυγικές περιοχές του λεκανοπεδίου Αθηνών, Σπουδαστη^ ριο Πολεοδομικω^ν Ερευνω^ν, Τομε^ ας Πολεοδομι^ας και Χωροταξι^ας, Σχολη^ Αρχιτεκτο^ νων Μηχανικω^ν ΕΜΠ. Αθήνα 2006. 53. Παπαστεφανάκη Λ., «ΑΕΕΧΠΛ (1909-1993) κεφάλαια, τεχνολογία, αγορές, εργασία», στο Μαΐστρου Ε., Μαυροκορδάτου Δ., Μαχαίρας Γ., Μπελαβίλας Ν., Παπαστεφανάκη Λ., Πολύζος Γ., Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων (1909-1993), Λιπάσματα Δραπετσώνας, Αθήνα 2007, σ.16-55. 54. Παπαστεφανάκη Λ., Εργασία, τεχνολογία και φύλο στην ελληνική βιομηχανία. Η κλωστοϋφαντουργία του Πειραιά, 1870-1940, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2009. 55. Παρδάλη Α., Το λιμάνι του Πειραιά. Διαχρονικοί μετασχηματισμοί και η αναπτυξιακή συμβολή του, Πειραιάς 2012. 56. Πιζάνιας Π., Οι φτωχοί των πόλεων. Η τεχνογνωσία της επιβίωσης στην Ελλάδα το μεσοπόλεμο, Αθήνα 1993. 57. Πισιμίσης Β., Βούρλα-Τρούμπα. Μια περιήγηση στο χώρο του υποκόσμου και της πορνείας του Πειραιά (1840-1968), Πειραιάς 2010. 58. Πολύζος Ι., Processus d' urbanisation en Grèce, 1920-1940. Formation et organisation de l'espace urbain, Διδακτορική διατριβή, Παρίσι 1978. 59. Πολύζος Ι., Η εγκατάσταση των προσφύγων του 1922: Μια οριακή περίπτωση αστικοποίησης, Αθήνα 1984. 60. Προύσαλη Ε., Τα προσφυγικά σπίτια της Νίκαιας, Λεύκωμα μνήμης 1922-2002: 80 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, Δήμος Νίκαιας, Εκδοτικός Οίκος Λιβάνη, Αθήνα 2002. 61. Ρηγίνος Μ., Παραγωγικές δομές και εργατικά ημερομίσθια στην Ελλάδα, 1909-1936. Βιομηχανία – Βιοτεχνία, Αθήνα 1987. 62. Σαρηγιάννης Γ., Αθήνα 1830-2000. Εξέλιξη-Πολεοδομία-Μεταφορές, Αθήνα 2000. 63. Σπυριδάκης Μ., «Απασχόληση και ανάπλαση στην παράκτια πόλη. Η περίπτωση των λιπασμάτων Δραπετσώνας», σελ. 93-122, στο Σπυριδάκης Μ. (επιμ.) Χωρικοί Μετασχηματισμοί και Κοινωνική Έρευνα, Αθήνα 2009. 64. Σπυριδάκης Μ., Εργασία και Κοινωνική Αναπαραγωγή στη Ναυπηγοεπισκευαστική Βιομηχανία του Πειραιά, Αθήνα 2010.

262

65. Σταϊνχάουερ Γ., Η οχύρωση και η πύλη της Ηετιώνειας, Πειραιάς 2003. 66. Σταυρίδης Σ. (επ.υπ.), Μετασχηματισμοί της σχέσης δημόσιου-ιδιωτικού χώρου στα συγκροτήματα κοινωνικής κατοικίας των ελληνικών αστικών κέντρων, Πρόγραμμα Ενίσχυσης Βασικής Έρευνας, Τομέας Αρχιτεκτονικής Γλώσσας, Επικοινωνίας, Σχεδιασμού, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Αθήνα 2009. 67. Τζανακάρης Β.Ι., Στο όνομα της προσφυγιάς. Από τα δακρυσμένα Χριστούγεννα του 1922 στην αβασίλευτη δημοκρατία του 1924, Αθήνα 2009. 68. Τζαχρήστα Μ., "Οι χώροι του ρεμπέτικου", Διπλωματική Διάλεξη, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχ. ΕΜΠ, Αθήνα 2013. 69. Τζεδόπουλος Γ. (επιμ.), Πέρα από την καταστροφή Μικρασιάτες πρόσφυγες στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, εσωτερική έκδοση ΙΜΕ, Αθήνα 2003. 70. Τούση Ε., "Χωροκοινωνικοί συσχετισμοί - μετασχηματισμοί στη Νίκαια: Από την προσφυγική εγκατάσταση στη σημερινή εικόνα", Γεωγραφίες, Τεύχος 21 2013. 71. Τσοκόπουλος Β., Πειραιάς 1835-1870. Εισαγωγή στην ιστορία του ελληνικού Μάντσεστερ, Αθήνα 1984. 72. Χαστάογλου Β., «Από τις “σκάλες” του Λεβάντε στις σύγχρονες εμπορικές προκυμαίες. Λιμενικά έργα και όψεις του αστικού εκσυγχρονισμού στην ανατολική Μεσόγειο, 1870-1910», Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου Η πόλη στους νεότερους χρόνους. Μεσογειακές και Βαλκανικές όψεις, 19ος-20ός αιώνας, Αθήνα 2000. 73. Χατζηιωσήφ Χ., «Το προσφυγικό σοκ: οι σταθερές και οι μεταβολές της ελληνικής οικονομίας», στο Χρήστος Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα: Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940, τ. Β1, Αθήνα 2002, σ. 9-57. Δημοσιευμένες Πρωτογενείς Πηγές 1.

ΓΣΥΕ, Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 15-16 Μαϊου 1928, Αθήνα 1935.

Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών Δήμου Πειραιά, Προμελέτη διά την πολεοδομικήν ανασυγκρότησιν της περιοχής Πειραιώς, σειρά εκδόσεων του Υπουργείου Ανοικοδομήσεως, Αθήνα 1947.

ΕΑΜ Πειραιά, Η ζωή και τα προβλήματα των συνοικιών του Πειραιά, έκδοση του. Αθήνα, χ.χ. [1947].

Ε.Α.Μ., Λευκή Βίβλος, Τρίκαλα 1945.

Εκλεγμένη Διοίκηση του Εργατικού Κέντρου Πειραιά, Πώς δουλεύουν και πώς πληρώνονται οι εργάτες του Πειραιά, Πειραιάς, χ.χ. [Οκτώβριος 1946;].

263

Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, Κρατική δραστηριότης. Η κατοικία στην Ελλάδα, Αθήνα 1975.

Υπουργείου Ανοικοδομήσεως Πειραματικός οικισμός Αγίου Γεωργίου, ΚερατσίνιΠειραιεύς, Αθήνα 1947.

Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας/Επιθεώρησις Εργασίας, Έρευνα επί των συνθηκών της εργατικής κατοικίας των πόλεων Αθηνών-Πειραιώς κατά το 1921, Αθήνα 1922.

Χατζηιωάννου Ιωάννης Χ., Πανελλήνιον Λεύκωμα Εθνικής Εκατονταετηρίδος 18211921, τ. Β΄, Βιομηχανία-Εμπόριον, Αθήνα 1923.

10. League of Nations, Quarterly Report of the Refugee Settlement Commission, τχ. 1 (6.3.1924) – τχ. 20 (21.11.1928), Geneva 1924–1928. Τοπικές Εκδόσεις για τη Δραπετσώνα 1.

Ένωσης Ποντίων Πειραιώς, Ημερολόγιο 2003.

Μάλλης Μ., Το Ε.Α.Μ. Στο Κερατσίνι, 1941-1945, αδημοσίευτο χειρόγραφο, Κερατσίνι 2006.

Μήλτσος Α., Σελίδες Ιστορίας, (ημερολόγιο 2002) έκδοση του Εξωραϊστικού Πολιτιστικού Συλλόγου – Ένωση δημοτών Δραπετσώνας «Θυμοίτης», Δραπετσώνα 10.2001.

Παυλόσογλου Ι., Οι αγώνες της αριστερής Νεολαίας από το 1922 μέχρι το 2008. Πολιτικό ημερολόγιο – χρονικό της περιόδου, αδημοσίευτο χειρόγραφο, Κηφισιά 2008.

Τριανταφυλλίδης Σ., Η Ιστορία της Δραπετσώνας, άλλοτε και τώρα, (αυτοέκδοση), Αθήνα 1998

Χατζόπουλος Γ. - Τσιρίδης Γ., Από τον Πόντο και την Μικρασία στον Πειραιά … εδώ στη Δραπετσώνα, υπό έκδοση από την Ένωση Ποντίων Πειραιά.

Έντυπος Τύπος 1.

Χρονογράφος

Ψυττάλεια, τευχ-1-13 (1985-1989)

Η Καθημερινή, ένθετο 7ημέρες

Ξενόγλωσση 1.

Sorocos E., P., La morphologie sociale du Piree a travers son evolution, Centre National des Researches Sociales, Athenes 1985.

Αρχεία

264

Προσωπικό Αρχείο Γιώργου Βεράνη

Προσωπικό Αρχείο Άννης Βρυχέα

Προσωπικό Αρχείο Γιώργου Σαρηγιάννη

Αρχείο Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ

Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων

National Geographic

265

Σύνοψη Το ερευνητικό πρόγραμμα Προσφυγικές γειτονιές του Πειραιά επιχείρησε για πρώτη φορά να προσεγγίσει το θέμα της δημιουργίας των προσφυγικών συνοικισμών της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά ιστορικά και πολεοδομικά, συνδυάζοντας μεθοδολογικά εργαλεία και ερευνητικές προσεγγίσεις δύο διαφορετικών επιστημών. Ιστορικοί και αρχιτέκτονες – πολεοδόμοι δούλεψαν συστηματικά μαζί σε μια προσπάθεια να καταγράψουν και να τεκμηριώσουν από κοινού την εξέλιξη της προσφυγικής εγκατάστασης στον Πειραιά. Κατά τη διάρκεια της έρευνας έγινε μια συστηματική προσπάθεια εντοπισμού και καταγραφής του διαθέσιμου αρχειακού υλικού, ιστοριογραφικού και πολεοδομικού. Η προσπάθεια αυτή του εντοπισμού και της καταγραφής, είναι πολλαπλά χρήσιμη και χρηστική όχι μόνο στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας αλλά και συνολικότερα. Εντοπίστηκαν ποικίλες αρχειακές διαθεσιμότητες και συνδυάστηκαν για τον υπό συγκρότηση άτλαντα. Πολεοδομικά σχέδια συνδυάστηκαν με δημοτικές αποφάσεις αλλά και προφορικές μαρτυρίες για να μπορέσουν να οριστούν με σαφήνεια τα όρια των προσφυγικών γειτονιών αλλά και οι ιστορίες των ανθρώπων που κατοίκησαν σε αυτές. Ο τύπος της εποχής και άλλες πηγές λειτούργησαν συμπληρωματικά στην έρευνα. Για πρώτη φορά μελετήθηκε αρχειακό και χαρτογραφικό υλικό από το αρχείο των μητρώων δικαιούχων στεγαστικής αποκατάστασης και των κτηματολογίων της Περιφέρειας Αττικής. Το υλικό αυτό είναι πολλαπλά ενδιαφέρον, όχι μόνο γιατί προσφέρει την ακριβή ιστορική και πολεοδομική εικόνα του συνόλου των προσφυγικών συνοικισμών ανά δικαιούχο. Τόσο η εικόνα της προσφυγικής οικογένειας όσο και ο γραφειοκρατικός μηχανισμός αποτελούν δυο πεδία που ιστοριογραφικά τουλάχιστον δεν έχουν μελετηθεί μέχρι στιγμής και στόχος της ερευνητικής ομάδας είναι να προσεγγίσει στην αμέσως επόμενη περίοδο και τα δύο αυτά θέματα σε μια προσπάθεια να φωτιστούν πλευρές τις προσφυγικής εγκατάστασης που παραμένουν άγνωστες ή έστω ανεπαρκώς τεκμηριωμένες. Η μέχρι τώρα έρευνα έχει αναδείξει την συνθετότητα και την πολυπλοκότητα της προσφυγικής εγκατάστασης, τους διαφορετικούς τύπους εγκατάστασης αλλά και τους διαφορετικούς ρυθμούς εξέλιξης των προγραμμάτων ανά περιοχή καθώς και τη διαρκή μετακίνηση των προσφυγικών πληθυσμών στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν σπίτι. Η πολυπλοκότητα του γραφειοκρατικού μηχανισμού και ο χρόνος που απαιτούνταν για να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες στεγαστικής αποκατάστασης αποτελούν δυο επίπεδα στα οποία η έρευνα επιχειρεί να εστιάσει σε μια προσπάθεια να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς που λειτούργησαν και τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν. Παράλληλα μέσα από τις ίδιες οι ιστορίες των προσφύγων, που εντοπίστηκαν τόσο μέσα από τις αρχειακές διαθεσιμότητες όσο και μέσω των ομάδων προφορικής ιστορίας αποτελούν μια προσπάθεια να δοθεί φωνή στα ίδια τα υποκείμενα αυτής της

266

ιστορίας, στους ανθρώπους που έζησαν την προσφυγιά και αγωνίστηκαν για να ξανακερδίσουν τις ζωές και τις πατρίδες τους. Η προσφυγική ιστορία του Πειραιά δεν είναι μια ομοιόμορφη ιστορία, άλλα έχει πολλές διαφοροποιήσεις που αποτυπώνονται τόσο στο τύπο ή στο χρόνο της εγκατάστασης και συνδέονται άμεσα με τα κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά των προσφύγων.

267