Forellenkwintet / De Beren Gieren Forellen 12|13
02.03.2013 Q/A #2 Handelsbeurs Vooruit
Praktisch 20u15 21u15 22u 23u
start concert Handelsbeurs (Forellenkwintet) vermoedelijk einde concert Handelsbeurs start concert Vooruit (De Beren Gieren) vermoedelijk einde concert Vooruit
Het publiek kan via de houten brug achter de Handelsbeurs naar de Vooruit wandelen.
Q & A HANDELSBEURS / VOORUIT #2 Q & A is een concept van Vooruit (Wim Wabbes) en Handelsbeurs (Liesbeth De Voogdt) waarbij programmatoren van beide huizen een muzikale dialoog aangaan met als resultaat een uniek dubbelconcert op twee locaties. Een boeiend muzikaal ‘vraag-en-antwoord’ (‘Question & Answer’) tussen jazz & beyond en klassieke muziek!
Forellenkwintet (Handelsbeurs)
Het Forellenkwintet van Schubert vormt het uitgangspunt van dit dubbelconcert. Een groep topmusici rond pianist Jan Vermeulen brengen het kwintet zoals het waarschijnlijk in Schuberts tijd geklonken heeft. Muzikanten: Jan Vermeulen (pianoforte), Christine Busch (viool), Paul De Clerck (altviool), France Springuel (cello) & Jan Buysschaert (contrabas)
De Beren Gieren (Vooruit)
De drie jonge snaken van het Gentse jazz-trio De Beren Gieren voelen zich aangesproken door het thema van de spartelende forel. Samen met de Portugese trompettiste Susana Silva Santos nemen ze het centrale thema van Schuberts Forellenkwintet als uitgangspunt voor hun eigen verhaal. Muzikanten: Fulco Ottervanger (piano), Lieven Van Pee (bas) en Simon Segers (drum) & Susana Silva Santos (trompet)
Programma 20u15 Handelsbeurs (deel I) F. SCHUBERT Sonatensatz voor pianoforte, viool en cello in Bes, D 28 (1812) Allegro Forellenkwintet in A, D667 (1819) Allegro vivace Andante Scherzo: Presto Thema, Andantino, Var. I-IV, Allegretto Allegro giusto Jan Vermeulen | pianoforte Christine Busch | viool Paul De Clerck | altviool France Springuel | cello Jan Buysschaert | contrabas 22u Vooruit (deel II) DE BEREN GIEREN ‘FORELLEN’ Fulco Ottervanger | piano Lieven Van Pee | bas Simon Segers | drums Susana Silva Santos | trompet
02.03.2013 | Q/A: Forellenkwintet & De Beren
Gieren Forellen
Ruig en stil. De Beren Gieren dienen Schubert van repliek. Een gesprek met Fulco Ottervanger Door Wannes Gyselinck
Voor de tweede maal gaan programmatoren Wim Wabbes en Liesbeth De Voogdt – vroeger Vooruit en Handelsbeurs, thans beiden Handelsbeurs – met elkaar in dialoog: hun vorige Q&A (question & answer) draaide rond Gregory Frateur van Dez Mona en hedendaagse muziek voor gitaarensemble. Dit jaar liggen vraag en antwoord verder uit elkaar. Question: het überberoemde forellenkwintet van Schubert (22 toen hij de laatste noot inderhaast neerkrabbelde), uitgevoerd in de concertzaal van de Handelsbeurs door een groep topmuzikanten rond Jan Vermeulen en Christine Busch. Answer: een suite van zeven (of negen) nieuwe composities van Fulco Ottervanger (28) en zijn trio met Lieven Van Pee (bas) en Simon Segers (drums), speciaal voor dit project aangevuld met trompettiste Susana Santos Silva. Tussen vraag en antwoord liggen een kleine tweehonderd jaar en een verkwikkende wandeling van enkele honderd meters richting Vooruit. De Beren Gieren tieren welig, dat is het minste wat je kan zeggen. Ze hebben een jaar residentie in Vooruit achter de rug, werkten samen met Louis Sclavis, hun tweede cd is in de maak (met daarop ook enkele van de Schubertiades die ze van-
avond zullen spelen), Fulco schreef een drieluik voor Flat Earth Society, speelt rock, pop en jazz (en soms ook jazzrock), en weet zich op elk denkbaar instrument uit de slag te trekken (behalve blaasharp en saxofoon). Fulco luistert de ene week naar Beethoven, de andere naar Barry White (‘dat clavinetje, dat maakt het nummer echt af’) of The Zombies (‘barokpop uit late jaren ’60, een maand na Sergeant Pepper!’). Als je Fulco vraagt waar hij zoal naar luistert wordt hij wat nerveus. ‘Ik begin nu pas te aanvaarden dat mijn muzikale smaak nu eenmaal chaotisch is. Maar ook dat het allemaal ook wel ergens zal samenkomen.’ Nu luistert Fulco dus naar Schubert, met een hevig bijgekleurde, onderlijnde, gefluorisceerde, verknipte en geannoteerde partituur op de schoot.
Funky Schubert
‘Ik kende het Forellenkwintet al van naam natuurlijk, en dat melodietje (zingt het thema van het vierde deel) kende ik ook wel. Eigenlijk heeft dat niet veel om het lijf, hé? Dat is gewoon een volksmelodietje. Ik kom uit een gezin waar vooral naar romantische muziek geluisterd werd. Mijn moeder is een ontzettend goeie amateurpianiste. Die speelt Schubert veel beter dan
ik. Zelf heb ik cello gestudeerd. Laten we zeggen dat ik net voldoende basis heb om die muziek te begrijpen, maar niet om ze te spelen. Dit project was voor mij een heerlijk excuus om me nog eens voluit op de klassieke muziek te storten. Luisteren naar de muziek met de partituur erbij, de sonatevorm analyseren, kijken hoe die muziek in elkaar steekt. Een voorrecht vind ik dat. Hoe we dan uiteindelijk tot onze muziek gekomen zijn is erg intuïtief gegaan. Gewoon de stukjes kiezen waarvan ik meteen dacht ‘Waw, gaaf!’, en daar dan op doorwerken. De triooltjes bijvoorbeeld in het tweede deel, of sommige ritmische patronen – wij zouden het riffs noemen, harmonische progressies, korte celletjes. Textuur ook. Op een bepaald moment schrijft Schubert een ritmisch motief (zingt voor, met drumgeluiden erbij). Dat is gewoon superfunky.’
Vissen in Auvergne
‘Met al dat materiaal hebben we dus nieuwe muziek geschreven, in het idioom van De Beren Gieren natuurlijk. Het zijn erg leuke nummers geworden, vind ik. Wat ik zeker wou vermijden is het direct citeren van de oorspronkelijke muziek. Dat gebeurt soms in jazz, maar ik vind dat al gauw melig klinken. Naast muzikaal materiaal hebben we ons ook door de inhoud en de titel laten inspireren. Zijn kwintet is eigenlijk een bewerking van een oorspronkelijk lied over forellen die moesten blijven zwemmen om te overleven, en door de mens werden bedreigd. Dat soort dingen. Natuurlijk is dat een metafoor, maar nu kan je het evengoed lezen als een ecologische verhaal. Dat hebben we ook met eigen ogen gezien. Voor de compositie en opname van die nieuwe stukken muziek zijn we naar een huis in Auvergne getrokken. Langs dat huis loopt een rivier, waar de forellen er tegen de
stroom in moeten zwemmen om er een nieuwe generatie voort te brengen. Vooral Susanna heeft dat vissenthema muzikaal uitgewerkt, je kan de forellen echt horen zwemmen. Voor een ander stuk van haar componeerde ze twee melodieën in contrapunt met dat gekende volksmelodietje, om daarna het origineel weg te gommen. Je hoort dus een soort negatiefafdruk van het originele wijsje, via die twee nieuwe melodieën. Naast muzikaal materiaal, hebben we ook geëxperimenteerd met de structuur van het origineel. Het eerste deel van het kwintet hebben we bijvoorbeeld vertaald naar een grafische partituur waarin alle onderdelen van het origineel in de juiste verhoudingen terugkomen. Dat vormt dan de leidraad voor een gestructureerde improvisatie. In dat stuk spelen we dus niet de Schubertmelodieën, maar we nemen wel andere elementen over: de piano begint, bepaalde ritmes en harmonische progressies komen terug. Je gaat die overeenkomst als luisteraar intuïtief aanvoelen, zeker als je het hele kwintet net ervoor in zijn oorspronkelijke vorm hebt gehoord. Ook onze nummers zijn opgevat als een suite, zonder lange pauzes tussenin.’
Spannende bogen
‘Veel van de stukken bestaan uit een afwisseling van doorgecomponeerde deeltjes en gestructureerde improvisaties. We letten wel heel erg op de opbouw van de nummers, ook van de impro-stukken. Dat is iets wat De Beren Gieren kenmerkt, denk ik. Het is eigen aan onze werkwijze. Ik schrijf bijvoorbeeld een tweestemmig melodietje, of een akkoordenprogressie. Dan bouwen we het eigenlijke nummer op in de groep. Het arrangement dus. Dat gaat erg ver. Vooral Simon is daar ontzettend goed in. Het maken van een grotere boog,
dat is niet vanzelfsprekend. Daarom vind ik die sonatevorm zo ontzettend interessant, zeker vanaf Beethoven. Bij Schubert is dat ontzettend goed gedaan. Hoe hij met kleine celletjes zo’n immense boog kan opbouwen. Hoe die grote boog zich tot de kleinere delen verhoudt. Hoe hij dat grotere verhaal vertelt. Zeer leerrijk om dat allemaal uit te zoeken. Met De Beren Gieren proberen we vooral het juiste karakter van elk nummer te vinden. Daarin is klassieke muziek zo geraffineerd. Het is iets waar we heel erg op proberen letten. Als we bijvoorbeeld een solo voorzien in een nummer, zoeken we op voorhand uit wat voor een solo dat moet zijn om dat nummer de juiste kleur te geven. Dat is ook zo in de productie van rock. Daar zoek je per nummer naar een klankbeeld dat het nummer bepaalt. De basdrum bijvoorbeeld. De klank van een snaredrum kan me echt vrolijk maken. Het is iets waar ik steeds gevoeliger voor word, merk ik. Ook op m’n eigen instrument. Waar je op je klavier een melodie of akkoord speelt. Dat geeft totaal andere kleuren. Die kleurbeheersing benijd ik soms bij klassieke pianisten. Dankzij hun techniek kunnen ze grote bogen maken met ontzettend veel nuance qua temperament en kleur. Anderzijds hebben klassieke muzikanten soms de neiging om het wat glad te doen klinken. Ik vind het soms raar dat ze alles altijd zo mooi willen doen, zeker zangers. Misschien klonk dat vroeger allemaal ook wel wat ruwer. Het is een evenwicht waar we ook met De Beren Gieren naar zoeken. We werken op kleur en arrangement, maar dat mag geen keurslijf worden. De Beren gieren pas echt als er ook nonchalance en losheid heersen. De energie van het moment mag niet verloren gaan. Dat neemt niet weg dat we als trio na al die jaren een taal hebben ontwik-
keld waarmee we heel fijnmazig kunnen benoemen wat we zoeken. Hoe kan je bijvoorbeeld een stuk spelen dat opbouwt in intensiteit maar niet in volume. We experimenteren erg graag met dat soort moeilijke combinaties. Nog eentje: hoe speel je iets tegelijk ruig en stil? Supermoeilijk! Scan deze QR-code met uw smartphone en bekijk het interview met Fulco Ottervanger & altviolist Paul De Clerck. Zowel in de Handelsbeurs als in Vooruit wordt gratis internet aangeboden.
Biografieën Forellenkwintet
De Beren Gieren
Jan Vermeulen legt zich sinds jaren toe op het integrale klavierwerk van Schubert en wordt internationaal gelauwerd als de ideale Schubert-vertolker. Samen met enkele bevriende strijkers nam hij op historisch instrumentarium het bekende Forellenkwintet en andere kamermuziek van de componist op bij het label Et’cetera. De muzikale paden van celliste France Springuel en Jan Vermeulen kruisten elkaar pas voor het eerst in 2010, maar het wederzijdse gevoel van herkenning was groot en de chemie op het podium intens. Als duo starten ze in 2011 een concert- en CD-project met de integrale werken voor cello en pianoforte van Beethoven, Schumann en Brahms. Christine Busch toert als barokvioliste over de hele wereld, met name als concertmeester bij Philippe Herreweghe en Thomas Hengelbrock. Zopas verscheen haar dubbel-cd met de sonates en partita’s voor solo-viool van Bach. Altviolist Paul De Clerck is als voormalig lid van Ictus en Prometheus beslagen in het hedendaagse muziekrepertoire maar heeft sinds kort in het orkest van Collegium Vocale ook de liefde voor darmsnaren ontdekt. Jan Buysschaert is contrabas-aanvoerder bij Brussels Philharmonic en hoofddocent contrabas aan het Lemmensinstituut. France Springuel bespeelt een Balestrieri-cello uit 1752. Jan Vermeulen musiceert op een Tröndlin-piano uit 1830. Christine Busch bespeelt een anoniem instrument uit de 18de eeuw.
De Beren vertrekken vanuit de composities van de Nederlandse pianist Fulco Ottervanger. Een unieke mix van klassieke en hedendaagse compositietechnieken, zonder de roots in de jazztraditie te vergeten. In februari 2012 zag hun langverwachte debuutalbum wirklich Welt so het levenslicht. Vanaf 2012 zijn ze Artist in Residence van Kunstencentrum Vooruit. De groep gaat steeds op zoek naar nieuwe samenwerkingen. Zo vond er al een reeks opnames en concerten plaats met de Duitse saxofonist Jan Klare en met de gitaristen Jean-Yves Evrard en Hasse Poulsen. Ze speelden onlangs samen met cellist Ernst Reijseger, klarinettist Joachim Badenhorst en Louis Sclavis. www.deberengieren.be
Binnenkort in de Handelsbeurs: Trio Ernst Reijseger – Harmen Fraanje – Mola Sylla vr 26.04.2013
All that jazz
Luitlegende Hopkinson Smith speelt Bach (17.04.2013)
Jazzliefhebbers houden maar beter het programma van de Handelsbeurs goed in het oog, want onze kersverse programmator Wim Wabbes heeft heel wat moois in petto. De Beren Gieren, Trio Ernst Reijseger, Score Man en The Bad Plus/Dans Dans staan dit voorjaar op onze bühne. En dat is nog maar de opmaat voor een pak meer jazz de komende maanden.
“Telkens als ik hem in de gang tegenkom, is het net alsof God langs mij passeert”, vertelde barokvioliste Amandine Beyer ons. Hoewel ze haar oud-leraar en intussen collega geregeld hoort aan de Schola Cantorum Basiliensis, wil ook zij zijn concert in Gent niet missen. “Elk concert met Hopkinson is onvergetelijk.”
Tekst Wannes Gyselinck | Foto Trio Ernst Reijseger – Harmen Fraanje – Mola Sylla Krijn van Noordwijk | Coördinatie programmaboekje Handelsbeurs Concertzaal | V.U. Stefaan D’haeze © Handelsbeurs Concertzaal, Kouter 29, 9000 Gent