muziek heeft nooit grenzen gehad / Jeroen Struys
6
heen en terug GentIstanbul met niets dan muziek Deze herfst reizen filmmaakster Ilknur Cengiz en violist Wouter Vandenabeele met de Istanbul Expres. Voor de een is Turkije vaderland, voor de ander vriend schap, maar voor allebei klinkt het land als muziek in de oren. Een dubbel interview net voor ze hun valiezen pakken. ‘Ieder een zou tenminste even een migrant moeten zijn.’
‘Vijftig jaar Turkse migratie’, glimlacht Ilknur, ‘en nog altijd moet ik me bewijzen.’ Ten onrechte: Ilknur woont misschien nog maar sinds haar 15 jaar in België, maar spreekt mooier Nederlands dan u en ik. Ze zetelt in de Gentse gemeenteraad voor de Sp.a, geeft les aan de Kunsthumaniora in Brussel en maakt documentaires, vaak over migratie. Haar vader kwam als leer kracht naar België: hij kon in Gent aan de slag om kinderen van Turkse migranten Turks te leren. ‘Wie goed zijn moedertaal kan, leert makkelijker nieuwe talen aan.’ Het is niet de enige keer in het gesprek dat taal aan bod komt. Violist Wouter Vanden abeele beschrijft muziek als taal: ‘Waarom leren wij mensen eerst notenleer aan voor ze muziek mogen spelen? Je leert een kind toch ook niet spreken door het eerst het alfabet te laten uit het hoofd leren, maar wel door er gewoon veel tegen te babbelen. Net zo ga ik om met muziek uit een andere cultuur: onbevangen als een kind, gewoon meespelen, op gevoel. En op den duur heb ik het vanzelf in de vingers.’ En als iemand weet hoe dat moet, dan wel Wouter. De aanvoerder van folkgroep Olla Vogala speelde met muzikanten uit de vier windstreken. Deze herfst vertrekt hij samen met de muzikanten Emre Gültekin en Ertan Tekin en zangeres Özlem Taner naar Istanbul. Ze zullen samen terugkeren met de trein om het resultaat van die bevruch
ting voor te stellen op het Istanbul Ekspres Festival (zie kader). Cengiz zal niet hun trip filmen, maar die van een van de andere drie teams die meedoen aan het project. Gültekin en Tekin zijn internationaal de absolute top in hun instrument: de eerste speelt ‘baglama’ en ‘divan saz’, twee Turkse luiten; de andere ‘duduk’, een hou ten blaasinstrument. En het zijn al jaren goede vrienden van Vandenabeele die, als we hem zo bezig horen, in elk werelddeel goede vrienden heeft wonen. Het moge duidelijk zijn: zowel Ilknur als Wouter zijn migranten, ontheemden die niet één stad als hun thuis willen kiezen. ‘Of het moet Gent zijn’, vinden ze allebei.
Istanbul Ekspres 50 jaar geleden kwamen honderden Turken op uitnodiging van de Belgische Staat naar hier en werd Gent een multiculturele smeltkroes vergelijkbaar met die van Istanbul. Istanbul Ekspres geeft gedurende 10 dagen een beeld van wat er in die broeihaard muzikaal gaande is. Turkse pop en rock, oriëntaalse jazz, feestelijke balkan, Otto maanse en Anatolische muziek. Kortom, een rijkdom aan ervaringen. 7-16.11.14
Gรถkรงe (15.11.14 in de Handelsbeurs)
Wouter Vandenabeele
Ilknur Cengiz
“Vroeger had muziek geen “Muziek nationaliteit: bepaalt het muzikanten leven van veel reisden gewoon Turken. Als ze verliefd zijn, rond en zo ver sturen ze liedjes spreidden deun tjes zich.” naar elkaar.” Ilknur Cengiz
Wouter Vandenabeele
stijl aan de hunne aan; met name de tek sten en het gebruik van de toonladders blijft heel Turks.’
hij dan uitnodigde. Vaak is het improvisa tie op oudere liedjes. Ik ben echt opge groeid met die traditionele liederen. Ik heb zelf wel wat ud gespeeld en darboeka, een slaginstrument. Mijn vader speelde saz, en had zowat alle instrumenten in huis die gangbaar zijn in Turkse muziek.’
© Geert Vandepoele
8
Ilknur, herinner je je nog de tijd dat je voor het eerst in Gent kwam? Ilknur : ‘Het is begonnen met een valse start. Ik was twaalf toen ik voor het eerst met mijn ouders naar België kwam, maar een jaar later nam ik samen met mijn zusje alweer het vliegtuig naar Turkije. Ik wou hier absoluut weg, ik vond het hier vrese lijk. Een jaar hebben we bij mijn tante in Ankara gewoond, maar uiteindelijk miste ik mijn ouders toch te hard. Toen heb ik de klik gemaakt: ik woon voortaan in België, dus ik moet er maar het beste van maken. En dus wou ik meteen zo goed mogelijk de taal leren, ook al vond ik die helemaal niet mooi. Niet poëtisch genoeg. Onze eerste cd met Nederlandstalige muziek was van Luc De Vos. Dat is de enige waar ik emoties bij voelde.’ Hoe werd een folkie met een Vlaamse naam als Wouter Vandenabeele verliefd op Turkse muziek? Wouter : ‘Heel toevallig: ik was 20 en op vakantie in Turkije toen ik in aanraking kwam met de zware emotionele lading van muziek in de mediterraanse cultuur. We belandden in een café waar een bende mannen heel macho zat mee te zingen met de muziek. Tot er een heel triestig nummer werd ingezet, en die stoere mannen alle maal begonnen uit te huilen op de schou ders van hun vrouwen. Dat had ik in België nog nooit gezien.’ Leeft muziek meer in Turkije? Ilknur : ‘Oh ja, muziek bepaalt het leven van veel Turken. Als ze verliefd zijn, sturen ze liedjes naar elkaar.’ Wouter : ‘Hun muziek is ook nog veel minder overspoeld door de Angelsaksische cultuur dan de onze. De invloed van westerse muziek blijft vooral beperkt tot instrumen ten: de gitaar, drums en synthesizer heb ben er natuurlijk ook hun intrede gedaan. Maar zelfs hun popmuziek past de westerse
Wat is het verschil in de teksten? Wouter : ‘Veel van de Turkse muziek is pure poëzie, veel meer dan zomaar “Je ogen zijn zo blauw en ik hou van jou”. De teksten gaan terug van generatie op generatie. Het is zo’n rijke, oude cultuur. Veel Turkse intellectuelen zijn intens bezig met muziek, en nodigen bijvoorbeeld muzikanten uit om bij hen thuis samen muziek te maken. Niks formeel, gewoon samen eten en muziek maken.’ Ilknur : ‘Dat hebben mijn ouders ook heel vaak gedaan, vaak bij het ramadanfeest. Eerst aten we, en bij het dessert nam ieder een zijn instrument vast. Mijn vader had verschillende bevriende muzikanten die Kolektif Istanbul (15.11.14 in de Handelsbeurs)
Hoe moeilijk is het om met je viool samen te spelen met traditionele Turkse muziek? Wouter : ‘Sommige toonaarden vallen samen met de onze, maar soms werken ze ook met kwarttonen. Alsof je tussen een witte toets op de piano en een zwarte nog een extra kleur toets zou hebben. Met een viool kun je dat gelukkig wel. Het maakt hun muziek natuurlijk veel rijker. In het begin vind je dat heel raar klinken, maar op den duur zie je er de schoonheid van in. > Lees verder op p.11
Onderweg / Yolda / En Route In het reisproject ‘Onderweg/Yolda/En Route’ trekken zes Belgische muzikanten naar het Turkse Istanbul en Izmir. Daar ontmoeten ze plaatselijke muzikanten die hen onderdompelen in de Turkse cultuur. De hele groep reist daarna in drie teams terug naar België. Dit doen ze via de historische migratieroutes van 50 jaar geleden: sommigen met de trein, anderen met de auto. Onderweg houden ze afhankelijk van hun traject halt in Ljubljana, Boekarest of Boedapest. Daar krijgen ze van een lokale migratiemuzikant een lied cadeau, dat ze meenemen op hun reis. Een filmcrew legt het hele traject vast op beeld. Deze video’s worden permanent getoond tussen en na de concerten. De geselecteerde Belgische muzikanten komen zoals hun Turkse collega’s uit alle hoeken van het muzikale spectrum. Het gaat om drumster Karen Willems – die op de cover prijkt - uit het rockmilieu, gambist Dirk Moelants met klassieke roots, klarinettist en saxofonist Mattias Laga uit de jazzwereld, violist Wouter Vandenabeele en Emre Gültekin komen beiden uit de traditionele muziek.
Op de terugweg zullen jullie in enkele steden halthouden en met plaatselijke muzikanten optreden. Kun je zeggen dat muziekcultuur geleidelijk aan met jullie
terugreis opschuift, van oosters klinkende naar westers klinkende muziek? Wouter : ‘Absoluut, dat is een glijdende schaal. Het kruispunt moet Bulgarije en Roemenië zijn, waar de muziek modaal is als in Turkije, maar ook de eerste akkoor den binnensijpelen. Je voelt dat de versie
ringen almaar minder en minder worden naarmate je naar het westen opschuift. Vroeger had muziek geen nationaliteit: muzikanten reisden gewoon rond en zo verspreidden deuntjes zich. Maar met de opkomst van het nationalisme is dat alle maal veranderd. Hier in Vlaanderen is dat ook heel triestig. Ik krijg vaak te maken met Vlaams-nationalisten omdat die vinden dat ik ouderwetse volksmuziek moet maken. Wat een onzin. Muziek heeft geen grenzen, nooit gehad.’ Ilknur : ‘Ik heb enkele Belgische vrienden die vaak bij me thuis op bezoek komen, en de eerste keren excuseerde ik me altijd dat ik Turkse muziek had opstaan. Vroeger zette ik dan soms zelfs de radio op, maar dat ver pest voor mij het hele moment, omdat Turkse muziek en vrienden ontvangen voor mij bij elkaar hoort. Hoe meer ze naar mij kwamen en me leerden kennen, hoe meer ze de muziek ook begonnen appreci ëren. Door hun reactie heb ik ook mezelf en mijn muziek beter leren kennen.’ Wouter : ‘Het is net zoals ik soms vrienden uit het buitenland rondleid in Gent en zo plots mijn eigen stad ontdek.’ Ilknur : ‘Iedereen zou tenminste even migrant moeten zijn in zijn leven. Vanaf het moment dat ik me een Gentse begon te voelen, slaagde ik erin om het Turkse in mij meer los te laten. Afstand maakte het mogelijk om anders naar mijn geboorte land te kijken. Als ik aan Turkije denk, voel ik een soort nostalgie, een zachte tristesse.’
Yasemin Mori (13.11.14 in de Handelsbeurs)
Dilek Türkan (9.11.14 in de Centrale)
Serkan Cagri (14.11.14 in de Handelsbeurs)
Cem Adrian (8.11.14 in de Centrale)
Vergelijk het met de blue note, die we kennen van de blues: een noot die een tikje vals klinkt, maar toch juist en sfeerbepalend is.’ Ilknur : ‘Denk je dat mensen die niets van de taal begrijpen toch iets kunnen hebben aan de muziek? Ontgaat je dan niet te veel? Om de muziek echt in je onderbuik te voelen, moet je toch ook wat van de taal en cultuur kennen?’ Wouter : ‘Dat helpt, maar het hoeft niet. Veel Belgen begrijpen geen woord Portu gees maar zijn wel diep geraakt door fado muziek. Als muziek heel straf gebracht wordt, dan kun je daar toch door mee gesleept worden.’
V R 7.11. 2 0 1 4 – ZO 1 6.11. 2 0 1 4
Istanbul Ekspres Een samenwerking tussen De Centrale en de Handelsbeurs, met medewerking van de Turkse verenigingen. Het volledige pro gramma vind je op www.handelsbeurs.be.
11