de metronoom heeft ook een rol in uw biografie. “Ja, ze heeft me gered van het stotteren. Ik had als tiener mijn ouders zo gek gekregen om een buffetpiano te kopen, en heb met behulp van een Prismapocket mezelf piano aangeleerd – ik heb met ruime voorsprong de waanzinnigste vingerzetting van het land. Rond diezelfde periode had ik veel last van stotteren. Ik had gemerkt dat het kwam doordat ik te snel praatte, en met de metronoom heb ik mezelf aangeleerd om trager te spreken.”
‘wISKUNDE KAN ONTROEREN’
Jean Paul Van Bendegem over muziek met honderd metronomen
W
at doet een wetenschapsfilosoof op een avond met vliegtuigpropellers en honderd metronomen op het podium? “ik heb altijd een zwak gehad voor dada.” Jeroen Struys
Jean Paul Van Bendegem (60) is naar eigen zeggen ‘filosoof in het leven, wiskundige van opleiding’. Maar in de professor Logica aan de VUB schuilt ook een groot liefhebber van avantgardemuziek. In de Handelsbeurs brengt hij een lezing bij het futuristische ‘Ballet Mécanique’ van George Antheil, uitgevoerd door het Ictus Ensemble. ‘Een godsgeschenk’, zo zegt de notoire atheïst. Et voilà: een algebraïsch interview à la dada. muziek = wiskunde? “Oh ja, muziek is doordrongen van wiskunde. Witte ruis uitgezonderd, zit muziek vol wiskundige patronen. Anders hadden Mozart en Bach nooit zo’n gigantische productie kunnen voortbrengen. In de moderne
© b. MERGAERtS
‘Edward Snowden is een dadaïst zonder humor’
tijd zijn er ook echte componisten-wiskundigen opgestaan: zoals Iannis Xenakis, die muziek maakte met statistiek; of Gordon Mumma, die tijdens een opvoering via elektronica speelt met echo.” muziek = wiskunde + uitvoering? “Een foute stelling, want ook bij wiskunde is de uitvoering belangrijk. Een wiskundig bewijs moet ook gebracht worden voor een publiek, dat doorgaans bestaat uit leerlingen en collega’s. Er is zelfs variatie toegestaan bij de uitvoering: de wiskundige kan stappen in de bewijsvoering overslaan, de schikking aanpassen, uitweiden. Net als muzikanten hebben wiskundigen allemaal een eigen, soms herkenbare stijl. Trouwens, je kan een wiskundig bewijs ook muzikaal brengen. Daarom heb ik de bewijsvoering voor de stelling van Pythagoras zelf in een pianocompositie omgezet.”
muziek = wiskunde + gevoel? “Opnieuw foutief. Ook wiskunde kan gevoelens losweken. Ja, ik kan ontroerd raken door een formule, net als door muziek. Het heeft te maken met een leerproces. Om iets te voelen bij een vierstemmige fuga moet je een soort muzikale training hebben gehad – anders hoor je gewoon een hoop lawaai. Dat geldt ook voor wiskunde: als je erin bent opgeleid, ervaar je er gevoelens bij.” ictus zal ook een stuk brengen van György Ligeti, ‘Poème Symphonique’ voor 100 metronomen. muziek of wiskunde? “Beide! Geweldig stuk is dat, ik kan daar uren naar luisteren. Elke uitvoering moét wel verschillend zijn, want bij honderd metronomen zijn de variaties wel, euhm, toch bijna oneindig.”
dada was een anti-beweging, de uiting van een verlangen om uit het systeem te stappen. Heeft 2013 nog dada nodig? “Er is altijd nood aan mensen die uit het systeem stappen. Een van de kwaliteitsnormen voor democratie is de mate waarin ze haar dwarsliggers koestert. Misschien kunnen we Edward Snowden dus ook een dadaïst noemen, maar dan zonder de humor. Tegenwoordig is de lach geen aanvaarde reactie meer. Dat zou het zijn: een politicus die een vraag in Terzake beantwoordt met een bulderlach. Helaas, we hebben de lach uitbesteed aan cabaretiers.”
Wat iS Het ‘BaLLet mÉCaniQue’? Even terugspoelen naar de roaring twenties. ‘Ballet mécanique’ is een compositie die de Amerikaan George Antheil schreef als de soundtrack bij de gelijknamige dadaïstisch film van Fernand Léger. Het muziekstuk is een ode aan de grootstad, geschreven voor pianola’s, slagwerk, sirenes en vliegtuigpropellers. Samen met de uitvoering van het stuk toont de Handelsbeurs de legendarische film, met beelden van Man Ray. Za 26.10.2013 — ictus & Jean Paul Van Bendegem: ‘Ballet mécanique’
11