Levensloop psychologie in de songs van Bruce Springsteen by Ha PeEs

Springsteen’s levenslooppsychologie “We learned more from a three-minute-record Than we ever learned at school”

Inleiding............................................................................................... 5 “Growing up” (Van baby tot puber) .................................................... 7 De kern van Eriksons theorie........................................................... 7 Eerste fase: basisvertrouwen .......................................................... 8 Tweede fase: autonomie ................................................................ 9 Derde fase: initiatief ..................................................................... 11 Vierde fase: industry ..................................................................... 13 “All boys must run away” (de adolescentie) ...................................... 16 Identiteit – verwarring ................................................................. 16 Exploratie en binding .................................................................... 24 Gebieden voor experimenteren en committments ........................ 27 Nogmaals: identiteit-identiteitsverwarring .................................. 40 “I ain’t a boy, no I’m a man”(de jongvolwassenheid) ........................ 41 Intimiteit - isolatie ........................................................................ 41 Maatschappelijk isolement en negatieve identiteit ...................... 49 Moeite met persoonlijke intimiteit van binnenuit ........................ 57 “As fragile as each and every breath Of this boy sleepin' in our bed” (de middenvolwassenheid) ................................................................ 65 Generativiteit-stagnatie ................................................................ 65 “And though our bodies lie alone here in the dark Our souls and spirits rise”(late volwassenheid) .................................................................. 75 Integriteit-wanhoop ...................................................................... 75

Inleiding Als docent psychologie probeer ik al 25 jaar lang studenten van opleidingen voor mensgerichte beroepen te helpen inzicht te krijgen in de ontwikkeling van de mens. Met als rode draad de theorie van Erik Erikson. Hij beschrijft aan de hand van een achttal fases de belangrijkste menselijke ontwikkelingen van wieg tot graf. De belangrijkste vraag die Erikson probeert te beantwoorden, is volgens mij: Hoe kan iemand zichzelf blijven en zich toch verbinden met de wereld om hem heen? Een wereld die van alles te bieden heeft, maar die ook van alles verwacht. Hoe kun je daarbij gelukkig worden en een goed leven leiden?’ Ik ontdekte dat dit eigenlijk dezelfde vraag was die ook op allerlei manieren terugkwam in de songs van de rockster Bruce Springsteen. Het lijkt wel of Erikson en Springsteen zich dezelfde opgave hebben gesteld: zichzelf en het leven begrijpen door te onderzoeken wat ervoor nodig is om gelukkig te worden. En dat ze allebei dezelfde conclusie trokken (en ik geef hiermee eigenlijk direct ook al de afloop van het verhaal weg): dat kan alleen door én trouw te blijven aan jezelf, en door je te verbinden aan anderen. Beide beschrijven ze de moeite die dat kost, wat je onderweg tegen kan komen, de keuzes die je dan moet maken, en ook hoe dat kan mislukken. Beide hebben ook veel oog voor het gegeven dat je die keuzes moet veroveren op een wereld die het je daarbij niet gemakkelijk maakt. En dat je door een crisis heen moet waarin je jezelf pas vindt door het oude en vertrouwde ter discussie te stellen en achter je te durven laten. Erikson vertelt het verhaal van die weg die mensen te gaan hebben vooral in z’n theorieën. Hij illustreert het ook wel aan levensverhalen, bijvoorbeeld aan het verhaal van Maarten Luther, die rebelleerde tegen iets waar hij eerst heilig in geloofde, en na een identiteitscrisis een soort wedergeboorte doormaakte. Voor de meesten van ons zal het leven van Luther echter niet zo direct iets zijn waarmee wij ons gemakkelijk kunnen identificeren. (Maarten Luther was een monnik die leefde van 1483 -1546). Springsteen vertelt dit algemene verhaal vooral in al z’n songs. Songs die verhaaltjes vertellen over mensen in alledaagse of juist in uitzonderlijke situaties. Als er iets is waar Springsteen om geroemd wordt, is dat het feit dat hij in z’n songs juist het leven van de gewone man en de gewone vrouw in al z’n heftigheid, in z’n mooie maar ook in z’n moeilijke momenten, uitbeeldt. Op die manier weet hij zich emotioneel te verbinden aan een breed publiek dat zichzelf in deze songs herkent, dat zich erdoor begrepen en gesteund voelt. Voor velen zijn de songs van Springsteen dan ook meer dan alleen mooie liedjes die je raken. Je kunt haast wel zeggen dat ze voor velen van therapeutische waarde zijn. Om nog maar te zwijgen van het concertbezoek, dat ook door velen in dergelijke termen of nog sterker (als een religieuze ervaring) beschreven wordt.

Hoewel de songs van Springsteen voor zichzelf kunnen spreken en niet per se een uitleg nodig hebben volgens een of andere ontwikkelingspsychologische theorie, kan het weer inzicht geven in een song of er nog weer een ander licht op werpen. Andersom kan het voor een abstracte theorie als die van Erikson wel handig zijn om uitgelegd te worden met de verhalen die Springsteen in zâ&#x20AC;&#x2122;n songs vertelt. De verschillende levensfasen van jongere tot oudere worden in dit boekje behandeld en steeds geĂŻllustreerd met besprekingen van bijpassende songs van Springsteen. Een belangrijke opmerking moet hierover nog gemaakt worden: test en muziek vormen een eenheid, en je mist een heel belangrijk deel van de boodschap als je alleen de teksten leest. Daarom is het aan te raden om van elke tekst de bijbehorende song ook in zâ&#x20AC;&#x2122;n geheel te beluisteren, zodat dat wat je gaat leren, zich beter verbindt met je eigen emoties en ervaringen, opgeroepen door de krachtige expressie van de muzikale eenheid van tekst en muziek. Geniet en leer! Henk Stulp

“Growing up” (Van baby tot puber) De kern van Eriksons theorie

Erikson vraagt zich af hoe een persoon echt zichzelf kan worden. Dat houdt in dat iemand niet klakkeloos doet wat van hem of haar verwacht wordt, maar persoonlijke keuzes maakt, die aansluiten bij iemands verlangens en bij waar iemand in gelooft. Hét kernwoord van Erikson is dan ook identiteit. In elke fase van je leven wordt je identiteit gevormd door de manier waarop je om leert gaan met jezelf, met anderen en met de wereld in het algemeen. Elke levensfase is te beschouwen als een soort crisis waarin je betere en minder goede keuzes kunt maken hierin. In elke fase leer je dingen die je in een volgende fase gebruikt, waar je op voortbouwt. Een interessante vraag is of de identiteit al vroeg in de ontwikkeling wordt bepaald door kenmerken van het kind of door wat de omgeving (de ouders) aan het kind toeschrijft en hoe het kind daarop reageert: of je daar al dan niet aan kunt en wilt beantwoorden. In de ontwikkelingspychologie staat dit vraagstuk bekend als de ‘nature-nurture’ kwestie. Natuurlijk gaat het hier om een wisselwerking, waarbij het ook de vraag is in welke mate dat wat ouders aan hun kind toeschrijven, ook goed past bij het kind. Dit proces begint al in de wieg; de hele familie van beide kanten ziet in uiterlijk en temperament/karakter van het kind eigenschappen van opa’s, oma’s, ooms en tantes etc. terugkomen. En ouders hebben hun toekomstdromen voor de kinderen. Ze kunnen hun kinderen dan ook met veel liefde en aandacht en betrokkenheid opvoeden, maar te sterke, uitgesproken verwachtingen hebben over hoe een kind mag zijn (dit kan gaan van: stel je maar niets voor, doe maar gewoon, denk niet dat je meer kunt worden dan ik geworden ben, tot: realiseer mijn onvervulde dromen en verlangens voor mij). “You're born into this life paying, for the sins of somebody else’s past”

Springsteen zingt hierover in de song Adam raised a Cain (van het album DARKNESS ON THE EDGE OF TOWN). Het is een felle en met frustratie en woede gezongen song over de moeite om zichzelf te kunnen zijn. Dat heeft meerdere redenen. Allereerst is er de pijn van het ergens hetzelfde zijn als je vader:

We were prisoners of love, a love in chains, He was standin' in the door, I was standin' in the rain, with the same hot blood burning in our veins

Dan is er het moeten voldoen aan de verwachtingen van de omgeving die je ziet als kind van je ouders en van je milieu: All of the old faces, Ask you why you're back, They fit you with position, And the keys to your daddy's Cadillac

In het laatste couplet wordt duidelijk dat naast de overeenkomst in karakter tussen vader en zoon ook de niet-uitgekomen verwachtingen van de vader een belangrijke bron zijn van de spanning in de relatie, en dat dit ernstige gevolgen heeft voor de zoon: Hij kan niet deugen. De titel van de song verwijst naar het Bijbelverhaal, waarin Kaïn niet, en Abel wel geliefd is, en vervolgens zijn broer vermoordt. Dit suggereert dat de ik-persoon zich er bij neer legt dat hij niet deugt, en die rol vervolgens ook op zich gaat nemen. lost but not forgotten, from the dark heart of a dream, Adam raised a Cain

Dit sluit goed aan bij Eriksons notie van de keuze van een negatieve identiteit als een soort van oplossing voor het niet kunnen voldoen aan de aan je gestelde verwachtingen. Springsteen bezingt veel van dit soort “oplossingen”.

Eerste fase: basisvertrouwen

Erikson heeft het leven ingedeeld in acht fasen. Tot aan de fase van de zgn. adolescentie (de vijfde fase) gaat deze identiteitsontwikkeling vooral onbewust. Kinderen staan er niet bij stil wie ze zijn, voor hen is dat vanzelfsprekend. Toch doet een kind zelfs in z’n eerste levensjaar al fundamentele ervaringen op, die van grote invloed zijn op hoe hij in het leven komt te staan. Erikson stelt dat de mate waarin een kind dan liefde, veiligheid en zorg ervaart, leidt tot het hebben van meer of minder vertrouwen in zichzelf en in anderen. Het gaat om het basisgevoel dat je ertoe doet, dat je gezien en erkend wordt, dat er op je gereageerd wordt, dat je, als je uitreikt naar anderen (naar de wereld), merkt dat anderen reageren (dat de wereld reageert), en dat contact hebben fijn is. De ontwikkeling speelt zich af tussen de polen “basic trust-mistrust”. Een positievere uitkomst

leidt tot het vermogen om te hopen. Iemand die te weinig vertrouwen ontwikkelt, kan z’n hele leven bang zijn dat anderen hem niet iets gunnen, kan moeilijk ontvangen, en kan de neiging hebben om – vaak door het uitoefenen van veel controle - de bevrediging van de eigen behoeften zeker te stellen. Het gaat hier om het vermogen om te hopen, om je voor te stellen dat er iets gaat gebeuren waar je naar verlangt maar wat je op het moment nog niet kan voelen of ervaren en waar een ander voor nodig is. Van dit vermogen is wel opgemerkt dat het in feite een psychologische voorwaarde is om ook te kunnen geloven in iets hogers.

“In your heart you must trust”

Dit basisvertrouwen is één van de bouwstenen voor een later identiteitsbesef. En dat besef is weer nodig om o.a. een intieme relatie met anderen aan te kunnen en durven gaan. Een intieme relatie, waarbij dat vertrouwen ook nodig is om je lichamelijk te kunnen overgeven aan je partner. In de song “Leap of Faith” (van het album “LUCKY TOWN”) wordt dit verband duidelijk gelegd: Begrippen als wanhoop, vertrouwen in jezelf, geloof in jezelf/de ander, overgave, je –ook fysiek- toevertrouwen, en herboren worden, worden hier allemaal gebruikt. Ook in deze song vallen de Bijbelse beelden op, waarbij het beeld van het beloofde land (your body was the holy land) ook duidelijk aanwezig is. All over the world the rain was pourin' I was scratchin' where it itched Oh heartbreak and despair got nothing but boring So I grabbed you baby like a wild pitch

… It takes a leap of faith to get things going It takes a leap of faith you gotta show some guts It takes a leap of faith to get things going In your heart you must trust Tweede fase: autonomie

In het eerste levensjaar is er sprake van veel afhankelijkheid bij het kind. Het is zich er nog niet zo van bewust, dat het een eigen persoontje is. Maar langzamerhand ontdekt het kind dat het zelf ook controle en invloed heeft op allerlei zaken. Het is daar heel trots op. Het kan lopen en klimmen, boos worden en nee roepen, weigeren om iets op te eten, etc. En veel kinderen gaan dat dan ook veel doen. Hiervoor wordt wel eens het woord peuterpuberteit gebruikt. Een kind leert zo zichzelf en z’n eigen kracht kennen, maar loopt ook tegen z’n onvermogen op. Maar al te vaak merkt het, dat het toch de hulp van vader of moeder nodig heeft, of dat zij toch gewoon bepalen wat er gaat gebeuren, hoe hard er ook geschreeuwd of

met dingen gegooid wordt. Wil het kind in deze fase voldoende het gevoel ontwikkelen, dat het iets teweeg kan brengen, en dat het dat ook mag, dan is het in de opvoeding belangrijk dat het kind hierin voldoende succeservaringen opdoet. Ook moet dan voorkomen worden dat het kind zich te vaak beschaamd voelt. Dit laatste kan gebeuren wanneer het kind niet liefdevol opgevangen wordt wanneer iets niet lukt of wanneer hij of zij z’n zin niet krijgt en daar woedend over is. De ontwikkeling speelt zich in deze fase volgens Erikson dus vooral af tussen de polen “autonomie-schaamte/twijfel”. Een positievere uitkomst bevordert de wilskracht. Iemand die te weinig autonomie ontwikkeld heeft, is vaak heel gevoelig voor autoriteit. Dit kan zich uiten in een te volgzame opstelling, waarbij de eigen wensen en behoeften al haast bij voorbaat ingeslikt worden en waarin de angst om ergens tegenin te gaan, sterk aanwezig is. Het kan ook leiden tot een houding van extreme koppigheid en eigenzinnigheid. Iemand kan dan eigenlijk nooit de zin van een ander doen of de ideeën van een ander volgen, en kan geen compromissen sluiten. Dat zou voor diegene dan voelen alsof een ander over hem of haar heenloopt, hem of haar niet ziet staan of helemaal wegvaagt.

“Pretty soon, little girl, I’m gonna take charge” Springsteen heeft gezien hoe het arbeidersleven van z’n vader diens wil geknakt heeft en hem verbitterd heeft gemaakt. Het heeft hem mogelijk extra gevoelig gemaakt voor afhankelijkheid en mee ertoe geleid dat hij vroeg in z’n carrière een slepende rechtszaak heeft gevoerd over de zeggenschap over zijn eigen songs. Hij mocht in die tijd niet optreden/opnemen en was bezig met het schrijven voor zijn al genoemde vierde album “Darkness on the Edge of Town’. Op dat album staat een gevoelige song over z’n vader (Factory), waarin vooral de totale afhankelijkheid van het werk beschreven wordt: Through the mansions of fear, through the mansions of pain I see my daddy walking through them factory gates in the rain Factory takes his hearing, factory gives him life The working, the working, just the working life

Maar ook bevat hetzelfde album een song waaruit een sterke wilskracht spreekt om zich niet bij de feiten neer te leggen, om er tegenaan te blijven gaan: The promised land. Het thema autonomie komt hier duidelijk naar voren als de hoofdfiguur aangeeft dat hij zich niet bij z’n onbevredigende (werkende) leven wil neerleggen en het heft in eigen hand wil nemen: Pretty soon, little girl, I’m gonna take charge … If I could take one moment into my hands

Ook de frustratie, schaamte en de woede die het gevolg kunnen zijn van een bedreigde autonomie en die in de peutertijd tot de bekende driftbuien kunnen leiden, zie je hier terugkomen: Sometimes I feel so weak I just wanna explode; Explode, and tear this whole town apart; Take a knife and cut this pain from my heart.

De woede en frustratie kan zich dus zowel op zichzelf als op de omgeving richten. De hoofdpersoon kiest een moedige en volwassen oplossing: Hij laat het bekende achter zich en trekt de woestijn in naar het beloofde land (weer een aan de Bijbel ontleend beeld). De tocht zal hem louteren, want hij moet stormen trotseren die alles wegblazen wat geen stand kan houden; het gaat je wel wat kosten! Het wordt gekoppeld aan het proces van volwassen worden: “Mister I ain’t a boy, no I’m a man”. In een latere song (Independance day) op het album THE RIVER zegt hij, in een emotionele song waarin hij zingt over het verlaten van het ouderlijk huis:” I ain’t let them do to me what I’ve watched them do to you”

Derde fase: initiatief

Van het derde tot het zesde levensjaar vindt een volgende belangrijke ontwikkeling plaats. Nu een kind weet dat het een eigen persoon is, gaat het zich bezighouden met wat voor persoon het dan is en ook kan zijn en hoort te zijn. Eén van de belangrijkste zaken hierin is wel, dat het een jongetje of een meisje is. Uit alles om hem of haar heen wordt duidelijk dat dit erg belangrijk is, dat dit uitmaakt voor hoe er op je gereageerd wordt en wie en wat je kunt worden. Daarom proberen de meeste kinderen zich ook hierop te onderscheiden, ze proberen hun ‘sekserol’ op een duidelijke manier in te vullen. Kinderen gebruiken daarvoor spel, waarin ze man-of vrouwrollen nabootsen en zich zo inleven in hoe het is om een man of vrouw te zijn, om partner te zijn en te werken in baan en/of huishouding en zo hun leven en identiteit invulling te geven. Ze overdrijven daarin vaak sterk het mannelijke of het vrouwelijke, zoals ze dat in de wereld om hen heen voorgespiegeld zien (in de eigen familie, maar ook in de fictieve wereld van boeken en films) om voor zichzelf hierin duidelijkheid te creeren. Clichébeelden van jongetjes die brandweer- of politieman willen worden, en meisjes die moedertje, juf of verpleegster spelen, zijn misschien toch heel reëel, en veel voorkomend, juist omdat het zulke clichébeelden zijn.

Psychologisch is het belangrijk dat de fantasie van kinderen in deze fase de ruimte krijgt, dat kinderen mogen dromen en fantaseren, dat ze het gevoel krijgen dat dit door de ouders ook serieus genomen wordt en niet belachelijk wordt gemaakt, en dat ze daarin ook de ruimte ervaren om van dit dromen te genieten. Dat ze zo leren dat ze hun eigen dromen en verlangens mogen hebben, dat ze daarnaar mogen luisteren en dat vorm mogen geven. Dit bevordert later in het leven dat ze –mee op basis van en gecombineerd met de in de vorige fase verworven autonomie- hun eigen dromen en verlangens ook durven te volgen. Dat ze deze kunnen beleven als van henzelf. En zich er niet schuldig over voelen omdat het slecht zou zijn. De ontwikkeling speelt zich in deze fase volgens Erikson dus vooral af tussen de polen “initiatief-schuldgevoel”. Het schuldgevoel heeft ermee te maken dat je je slecht voelt als je je eigen droom volgt, omdat dit vroeger door de omgeving teveel is afgeremd/afgekeurd, bijvoorbeeld omdat de opvoeders te strakke verwachtingen hadden over wat normaal is en wat gek, wat hoort en wat slecht is. De maatschappij en de beelden die het aanreikt over wat een gelukkig leven inhoudt, komen in deze fase al nadrukkelijk in beeld.

Is a dream a lie if it don't come true Or is it something worse? Als Springsteens songs érgens over gaan, dan is het wel over dit thema: dromen en verlangens. En daarmee ook over de spanning tussen realiteit en idealisme. Als de werkelijkheid tegenvalt, hoe ga je daar dan mee om? Hoe houdt je het vol? Verval je in wanhoop? Blijf je op een onrealistische manier- toch aan je droom vasthouden, houd je jezelf voor de gek om toch maar te overleven? Of houd je vast aan waar je op hoopt, omdat het toch goed is, ondanks de pijn die je daarmee oploopt? In de meest bekende song van Springsteen The River (van het gelijknamige album) komen diverse van deze thema’s naar voren. De droom die je probeert te realiseren, wordt bepaald door je opvoeding: I come from down in the valley Where mister when you're young They bring you up to do like your daddy done

maar hoe houd je je droom levend als je, zoals in deze song wordt beschreven, min of meer gedwongen moet trouwen en maatschappelijke factoren als een economische recessie het leven zwaar maken? Is a dream a lie if it don’t come true, or is it something worse?

Voor je het weet is de romantiek vervlogen:

Now all them things that seemed so important, Well mister they vanished right into the air Now I just act like I don't remember Mary acts like she don't care

en resteren nog slechts pijnlijke herinneringen.

Vierde fase: industry

Waar sterke gevoelens nog sterk de vorige fasen bepalen, krijgt het logisch denken in deze fase een veel sterkere invloed. Het kind leert lezen, schrijven en rekenen en krijgt toegang tot en leert heel veel zaken die in de volwassen wereld van belang zijn. Door het onder de knie krijgen van allerlei vaardigheden en door het opdoen van steeds meer kennis en inzicht ontwikkelt zich bij het kind het vertrouwen dat het zich in deze wereld kan leren handhaven. Dat dat wat aan kennis en kunde gevraagd wordt, door hem of haar ook ontwikkeld kan worden. Om dit zelfvertrouwen in eigen kunnen te ontwikkelen, zijn succeservaringen op dit gebied van belang. Allereerst is het belangrijk dat het kind merkt dat het door oefening vooruit kan komen. Voldoende zelfvertrouwen leidt ertoe dat een kind –als het het even niet weethulp durft te vragen en het daarna ook weer zelf durft proberen. Kinderen die veilig gehecht zijn (wat veel overeenkomsten heeft met het basisvertrouwen uit de eerste fase van Erikson), doen dat gemakkelijker. Onveilig gehechte kinderen hebben vaker de neiging om direct om hulp te vragen en onzeker en boos te blijven, waardoor ze onvoldoende zelfstandig gaan proberen om iets onder de knie te krijgen. Of ze vragen helemaal geen hulp als ze vast lopen, maar haken wel af en proberen ook niet meer echt om er zelf uit te komen. Gevolg hiervan is dat het kind ook de ervaring zal hebben dat het mee kan komen. Dat het niet onderdoet voor de andere kinderen, dat het zich met anderen kan en durft te meten. En dat is dan ook een belangrijk iets dat kinderen doen. Kunstjes leren, wedstrijdjes doen. Graag de beste willen zijn. Alleen, of in teamverband, op een sport. Tot op zekere hoogte is dat dus gezond, en helpt het de eigenwaarde te versterken. Volgens Erikson speelt de ontwikkeling zich in deze fase af tussen de polen ‘industry’, te vertalen met werkzaamheid, arbeidzaamheid, en minderwaardigheid. Deze minderwaardigheid heeft niet zozeer betrekking op het gevoel al dan niet geliefd en geaccepteerd te zijn, maar op het gevoel iets al dan niet te kunnen. “Poor man wanna be rich, rich man wanna be king, And a king ain't satisfied, till he rules everything”

Springsteen wordt wel omschreven als ‘working man hero’. Hij zingt veel over de gewone man, en hij benadrukt hoe belangrijk het voor je identiteit is, om werk te hebben waarin je voldoening vindt en gewaardeerd wordt. In veel songs is het niet hebben van werk of het hebben van onbevredigend werk een grote bron van frustratie. Het realiseren van je droom bestaat voor Springsteen voor een groot deel uit hard werken en je moeiten en successen delen met degene waar je van houdt. Hij zegt hier zelf over dat dat de inspiratie voor de meeste van zijn songs te vinden is in zijn ouderlijk huis. http://edition.cnn.com/2012/06/18/showbiz/bruce-springsteen-wrecking-ball-working-man

Als tiener probeerde hij ’s avonds als hij thuiskwam z’n vader te ontwijken, die bier zat te drinken in de keuken en probeerde felle en zinloze discussies met hem aan te gaan. Z’n vader was diep gefrustreerd omdat hij vaak werkloos was of geen goede baan kon vinden, en dat heeft volgens Springsteen z’n mannelijkheidsgevoel ernstig aangetast. Veel van de woede in de songs van Springsteen vindt hier z’n oorsprong, en richt zich op het politieke klimaat in Amerika en de verkeerde keuzen die daar gemaakt worden. Springsteen kreeg nieuwe hoop bij het aantreden van Obama en heeft hem ook gesteund in diens verkiezingscampagne. Hij geloofde dat dat zou leiden tot een betere toekomst voor de werkende man. Dit optimisme is te beluisteren in de titelsong van het album WORKING ON A DREAM. Veel eerder al schreef hij de song Badlands, waarin hij ook beschrijft hoe de hoofdpersoon zich afvraagt wanneer z’n dromen eindelijk eens gerealiseerd zullen worden. De realiteit van het werkende leven valt hem zwaar: Workin' in the fields till you get your back burned Workin' 'neath the wheel till you get your facts learned Baby, I got my facts learned real good right now

en ook over de ongelijkheid in een samenleving waarin iedereen alleen maar meer wil: Poor man wanna be rich rich man wanna be king And a king ain’t satisfied till he rules everything

Ontevredenheid over het soort werk dat je doet kan het gevoel van autonomie sterk aantasten en leiden tot gevoelens van schaamte, tot een te sterk bewustzijn dat je in de ogen van anderen niets voorstelt, en tot woede die dient om het gevoel van autonomie te beschermen:

For the ones who had a notion, A notion deep inside, That it ain't no sin to be glad you're alive I wanna find one face that ain't looking through me I wanna find one place, I wanna spit in the face of these badlands

De economische recessie als gevolg van o.a. de kwalijke praktijken van bankiers leidden vervolgens tot woedende songs op het album WRECKING BALL. In een van de songs hiervan, Jack of all Trades, lijkt het te gaan over een wat conservatieve, maar zeer betrouwbare werker: I’ll mow your lawn Clean the leaves out your drain I’ll mend your roof to keep out the rain I’ll take the work that God provides I’m a Jack of all trades Honey, we’ll be alright

die opeens zo het vertrouwen verliest in alles waar hij voor ging en in geloofde, met een duidelijke verwijzing naar de financiële crisis en de onrechtvaardigheid ervan: The banker man grows fatter The working man grows thin It’s all happened before and it’ll happen again

dat hij doordraait en al z’n verworven vaardigheden opeens niet meer voor het goede inzet, en het manusje van alles blijkt opeens echt een manusje van alles te zijn: So you use what you’ve got And you learn to make do You take the old, you make it new If I had me a gun I’d find the bastards and shoot ‘em on sight I’m a Jack of all trades We’ll be alright I’m a Jack of all trades We’ll be alright

“All boys must run away” (de adolescentie) Identiteit – verwarring

De ontwikkeling in de vorige vier fasen verloopt vooral onbewust. Kinderen zijn in hun eigen ogen gewoon wie ze zijn en ze denken daar verder niet zo veel over na. In de adolescentiefase wordt het vaak een stuk ingewikkelder. Dat komt omdat het denken dan zover ontwikkeld is, dat de adolescent kan nadenken over zichzelf en ook wat meer van een afstand, door de ogen van een ander, naar zichzelf kan kijken. En dat roept dan de vraag op naar de eigen identiteit: wie ben ik eigenlijk echt? De adolescent moet daar een antwoord op vinden; een antwoord dat z’n keuzes voor de nabije toekomst richting kan geven. Erikson maakt duidelijk dat elke maatschappij een ideologie –of meerdere ideologieën- heeft waar jongeren zich al dan niet mee kunnen verbinden en identificeren. Een succesvolle uitkomst van deze fase houdt in dat een jongere weet wie hij of zij is, zowel ‘van binnen’ als ‘van buiten’. Het laatste heeft betrekking op de maatschappelijke rollen die de jongere gaat aannemen. Het is belangrijk dat deze voldoende aansluiten bij deze binnenkant; bij hoe een jongere zichzelf ook als uniek individu ervaart, zodat hij voldoende zichzelf kan zijn in de rollen die hij inneemt. Cruciaal is dus dat de maatschappij in dat opzicht voldoende te bieden heeft. Het gaat hier niet alleen om kansen om een willekeurige carrière op te bouwen, maar veel meer om mogelijkheden om je te wijden aan iets waar je ook in gelooft en waarvan je ook gelooft dat jij daarin een belangrijke bijdrage kunt leveren. In dat opzicht is het belangrijk wat een maatschappij uitstraalt; wat zijn de dominante waarden? Waar lijkt het leven in deze samenleving om te draaien? Om dit proces van invoegen in de maatschappij mogelijk te maken, moet elke samenleving overgangsrituelen aanbieden die helder maken wanneer je het terrein van de zorgeloze kindertijd hebt verlaten en bent overgegaan naar het terrein van de verantwoordelijke, invloedrijke volwassene. In primitieve samenlevingen bestonden deze rituelen er vaak uit, dat de jongere het dorp een zekere tijd moest verlaten, was aangewezen op zichzelf en een aantal tests moest doorstaan. Bij ons zijn het halen van je rijbewijs, schooldiploma’s en het eerste salaris goede voorbeelden. Een identiteitscrisis of identiteitsverwarring houdt in dat een jongere nog teveel onduidelijkheid heeft over de plek die hij of zij inneemt of in kan gaan nemen in de maatschappij. Hoe ingewikkelder een maatschappij is en hoe sneller zij verandert, hoe moeilijker het ook is en des te langer het duurt om deze fase goed te doorlopen. Bij een succesvolle uitkomst van deze fase heeft een jongere de deugd ‘fidelity’ oftewel trouw verworven. Dit houdt in dat hij of zij loyaal is aan de samenleving, ondanks de onvolkomenheden en tegenstrijdigheden die er ook zijn. Het is geen blind vertrouwen, maar een toewijding aan de maatschappij om er het beste van te maken.

Identiteitsontwikkeling is volgens Erikson het proces van integratie van delen van de zich ontwikkelende persoonlijk in wisselwerking met een veranderende omgeving. Dat integratieproces is een grotendeels bewust proces. Erikson wordt wel een zogenaamde ego-psycholoog genoemd. Dat houdt in dat hij een grote rol toekent aan de werking van het ego, het deel van onze persoonlijkheid dat zich bewust is van verlangens, emoties en ervaringen, van normen en waarden, en van de omgeving en de verwachtingen die van daaruit op je afkomen. Het ego is te vergelijken met een soort controlekamer die de informatie uit al deze bronnen binnenkrijgt en uiteindelijk weet om te zetten in een te volgen koers. En volgens Erikson krijgt het ego zo ook steeds meer controle over en grip op het eigen leven. Deze identiteitsontwikkeling bouwt voort op de grondhoudingen die in de eerste vier fasen zijn ontwikkeld. Een gunstige uitkomst vergemakkelijkt het proces. Een minder gunstige uitkomst in de vorige fasen is niet per se desastreus. Want het feit dat de ontwikkeling in deze fase veel bewuster verloopt, houdt in dat jongeren met een wat zwakkere basis actief op zoek kunnen gaan naar ervaringen die de vroeger ontstane ongunstiger grondhoudingen kunnen corrigeren. En ook voor de jongeren met gezonde grondhoudingen is het geen gelopen race; in deze fase dringt namelijk het onontkoombare gevoel zich op dat de geborgen en vanzelfsprekende thuissituatie, die hun automatisch en vanzelfsprekend een besef van identiteit gaf, niet meer volstaat. Ze zullen nu veel meer op eigen kracht, op een identiteit die ontleend wordt aan wie ze op zichzelf -los van hun ouders- zijn, hun leven moeten gaan vormgeven. En dat houdt in dat ook voor hen de verworvenheden uit de vorige fasen opnieuw en op een nieuwe, veel zelfstandiger manier, veroverd moeten worden. Car-metafoor

Springsteen vertelde in een interview dat het leven is te vergelijken met een autorit, waarbij de bestuurder (het ego) met allemaal verschillende mensen in de auto zit. Al deze mensen (delen van een persoon; verlangens, wensen, idealen, geen verboden; gekoppeld aan verschillende leeftijden/fasen in de persoonlijkheidsontwikkeling) willen een verschillende kant op, en zitten ruzie te maken over de koers. De kunst is om al deze mensen in de auto min of meer tevreden te houden. Het is de taak van de bestuurder om dat tot stand te brengen. Om ‘in control’ te blijven. Dat houdt dus in dat je in contact bent met deze angsten, verlangens, behoeften. Dat je ze niet wegdrukt. Want dan gaan ze vechten. Ze gaan namelijk nooit meer weg. (Je kunt ze niet uit de auto zetten).

Ergens anders zegt hij dat hij tijdens optredens zomaar weer die jongere van toen is waarover hij zingt. Het toegeven aan die gevoelens, je er even in verliezen en tegelijkertijd ook nog weten dat je dat doet en er ook weer uit kunnen stappen, dat is waar het om gaat (In de psychoanalytische literatuur wordt dit wel ‘regressie in dienst van het ego’ genoemd).

(Dit in tegenstelling tot wat de grondlegger van de psychoanalyse, namelijk Sigmund Freud zegt. Freud was namelijk van mening dat de mens nauwelijks grip had op z’n eigen leven en dat de keuzes die hij maakte, voor het grootste deel het gevolg waren van conflicten tussen innerlijke verlangens en normen en waarden die via identificatie met gezag figuren overgedragen waren. Zowel de verlangens als de normen en waarden waren volgens Freud voor een belangrijk deel onbewust. Evenals de strijd die zich daartussen afspeelde; onbewuste innerlijke conflicten, die bijna al ons gedrag bepalen maar die het ego onbewust weet te houden door het gebruik van zogenaamde afweermechanismen. Deze afweermechanismen zorgen ervoor dat zowel de verlangens als ook het verbod op bevrediging ervan een beetje wordt rechtgedaan. Het zijn compromissen.) Nogmaals: Vertrouwen Opnieuw leren vertrouwen in iets wat ook werkelijk ergens voor staat, wat de moeite waard is, houdt de opgave in dat alles wat aangeleerd is, nu kritisch onderzocht wordt. Klopt het allemaal wel, is het wel consequent? Er is een grote gevoeligheid voor schijnheiligheid. Dat is een van de redenen waarom sommige jongeren zich zo sterk kunnen afzetten tegen volwassenen en hun overtuigingen. Hun vermogen om abstract te kunnen denken werkt daarin ook mee. Hun overtuigingen zijn nog sterk idealistisch, ze dromen van een betere wereld en kunnen zich maar moeilijk verzoenen met een werkelijkheid die daar op allerlei manieren niet aan voldoet. In dit gat tussen de opvattingen van thuis en de heersende opvattingen in de maatschappij voelen sommige jongeren zich sterk aangetrokken tot bepaalde specifieke stromingen uit de jeugdcultuur die in de behoefte voorziet van het verschaffen van een (tijdelijke) identiteit, met opvattingen, codes en gebruiken die vaak redelijk afwijken van wat gangbaar is. En laten ze zich vaak laatdunkend uit over mensen die maar gewoon meegaan met de verwachtingen. “That pure American brother, dull-eyed and empty-faced” In Lost in the Flood van het eerste Springsteen-album (Greetings from Asbury Park, N.Y.) worden heel beeldend drie situaties beschreven, waarin mensen het moeten afleggen, zelfdestructief zijn, omkomen. De song suggereert dat er sterke negatieve krachten in de samenleving werkzaam zijn, waarbij voor Amerika belangrijke overtuigingen (vooral religieuze) tekortschieten, geen redding kunnen bieden. In het eerste couplet gaat het over doorgedraaide, suïcidale oorlogsveteranen die door hun land zijn aangezet tot daden waar ze geen vergeving voor kunnen vinden en die religieuze

symbolen vernielen. Er is sprake van heftige beelden van ontheiliging: kale nonnen die zwanger door Vaticaanse gangen rennen en smeken om een ‘onbevlekte ontvangenis’ zoals bij Maria, en iedereen heeft onheilig bloed gedronken. Nuns run bald through Vatican halls pregnant, pleadin' immaculate conception And everybody's wrecked on Main Street from drinking unholy blood

In het tweede couplet heeft een zeer brave, aangepaste, saai ogende Amerikaanse burger een uitlaatklep voor .. (ja voor wat?) gevonden in autoraces en verliest daarbij het leven in een storm. Ook hier beelden van het heilige (hij heeft Bound for Glory op z’n auto geschilderd, en wordt ‘Jimmy de heilige’ genoemd). He rides her low on the hip, on the side he's got Bound For Glory in red, white and blue flash paint He leans on the hood telling racin' stories, the kids call him Jimmy The Saint Well that blaze and noise boy, he's gunnin' that bitch loaded to blastin' point He rides headfirst into a hurricane and disappears into a point

In het derde couplet is het religieuze helemaal opgegaan in (verworden tot) het straatbeeld van een criminele setting (beeld van Maria aan een winkelpand; en bendeleden zijn apostelen), en zijn het in feite nog maar kinderen die niet weten waar ze mee bezig zijn die al betrokken zijn geraakt bij en het slachtoffer worden van criminaliteit en geweld. Eighth Avenue sailors in satin shirts whisper in the air Some storefront incarnation of Maria, she's puttin' on me the stare And Bronx's best apostle stands with his hand on his own hardware Everything stops, you hear five quick shots, the cops come up for air

Al met al is in deze song dus een aanklacht te lezen tegen het tekortschieten van religie in de Amerikaanse samenleving wat betreft vragen van goed en kwaad en in het wijzen van de juiste weg. De kritiek is fel en er is geen ruimte voor nuances; het is allemaal hypocrisie en schijnheiligheid; het cynisch ontheiligen van alles waar Amerika voor staat past bij de ontgoocheling van een kritische jongere die het moeilijk vindt om zich neer te leggen bij onvolmaaktheid en die in feite nog verlangt naar een wereld waarin alles perfect is.

Nogmaals: Autonomie

De opgave van adolescenten om autonomie te verwerven, is waarschijnlijk voor velen een van de meest herkenbare zaken die de adolescentie typeren. Veel jongeren zijn er zeer nadrukkelijk mee bezig dat ze zelf willen bepalen hoe ze leven. Dat is echter niet alleen een recht, het is ook een opgave. Want het betekent niet alleen dat je als jongere zelf mag uitmaken wat je aantrekt en met wie je omgaat, maar ook dat je verantwoordelijkheid moet gaan dragen voor allerlei andere te maken keuzes; bijvoorbeeld voor je beroep, voor een partner, voor een levensovertuiging. En dat is best een moeilijk proces, dat ook gepaard kan gaan met veel angst en met vluchtgedrag. En waarin ouders de ene keer sterk moeten afremmen en waarschuwen, en een andere keer er sterk op moeten aandringen dat hun zoon of dochter zelf dingen gaat regelen en zelf keuzes gaat maken. Autonomie bevechten houdt voor veel jongeren allereerst in, dat ze hun eigen onafhankelijkheid claimen. Dat maak ik zelf wel uit. En in de moeite en onzekerheid van het moeten maken van eigen keuzen wordt de wil en wens van ouders ingeruild voor die van de groep; het zelf wel uitmaken wat je aanhebt geldt dan vooral ten opzichte van de ouders. Dit kan beschouwd worden als een noodzakelijke stap in het proces van loskomen uit de afhankelijkheid van de ouders, via de afhankelijkheid en bescherming van de codes van de groep, naar uiteindelijke echt persoonlijke keuzes. Afhankelijkheid bestaat op meerdere gebieden: emotioneel, financieel, moreel.

“When they said "Sit down" I stood up” In de song Growin’ Up wordt goed weergegeven hoe jongeren hun gevoelens kunnen uitvergroten en hoe alles in een enorm groot perspectief wordt beleefd. De eigen ervaring als centrum van de kosmos. I stood stone-like at midnight suspended in my masquerade I combed my hair till it was just right and commanded the night brigade I was open to pain and crossed by the rain and I walked on a crooked crutch I strolled all alone through a fallout zone and came out with my soul untouched

Deze fase van dromen en van idealisering van de eigen verlangens, ideeën en gevoelens is van groot belang; het vergrootglas erop is nodig om het tot een belangrijke persoonlijke bron voor zingeving te maken. Om niet meteen ontmoedigd te raken door een hard, tegenvallende realiteit, wordt deze in eerste instantie genegeerd: het hoofd in de wolken: I took month-long vacations in the stratosphere And you know it's really hard to hold your breath I swear I lost everything I ever loved or feared I was the cosmic kid in full costume dress

Pas in tweede instantie vindt er een beweging plaats waarbij de realiteit meer wordt meegenomen in de eigen opstelling en het karakter met beide voeten op de grond gaat staan:

Well, my feet they finally took root in the earth but I got me a nice little place in the stars

echter wel zonder het dromen helemaal op te geven. Het zoeken naar eigenheid door in elk geval dwars te zijn komt in deze song ook goed tot uiting: When they said "Sit down" I stood up Ooh â&#x20AC;Ś growin' up

Nogmaals: Initiatief-schuldgevoel Het durven verlangen, het kunnen en mogen voelen van je gevoelens als belangrijk, als innerlijke bron die je aanzet om je leven zelf in de hand te nemen en vorm te geven, daar gaat het hier om. In die zin is dit ook sterk verweven met het al besproken besef van autonomie. EĂŠn van de belangrijkste gebieden waarop dit in de adolescentiefase speelt, is seksualiteit. Het lichaam verandert, zowel hoe het er voor anderen uitziet en wat dat oproept, als hoe het van binnenuit aanvoelt. Seksuele opwinding is een zich soms sterk opdringende nieuwe mogelijkheid. Dit werpt de adolescent terug op zichzelf, en vraagt om nieuwe omgangsvormen in de relatie met de ouders, waarbij er voldoende ruimte en begrip geboden wordt voor deze veranderingen. Het vraagt om meer afstand tussen ouders en kind, om het respecteren van het persoonlijke, kwetsbare en verwarrende van al deze gevoelens, om meer respect voor de privacy van de jongere. Tegelijk is er de opgave voor de jongere om deze krachtige gevoelens te beheersen, om ze te integreren in een visie op zichzelf en op anderen, op relaties. Om te leren begrijpen dat seksualiteit niet allereerst een lichamelijke behoefte is (hoe sterk het zich in eerste instantie ook als zodanig kan aandienen), maar een zeer persoonlijke manier om intimiteit met een ander te hebben. Dit geldt in elk geval voor veel jongens. Voor meisjes kan de seksuele opwinding minder sterk op de voorgrond staan, en kan het meer gaan om romantische fantasieĂŤn over nabijheid, om een sfeer van bewonderd worden door een sterke, alles aankunnende man (de bekende prins op het witte paard). Jongens kunnen ook beelden hebben van een lief en kwetsbaar meisje waar ze voor moeten zorgen, maar kunnen er tegelijk moeite mee hebben om dit te integreren met hun seksuele verlangens, die ze eigenlijk slecht vinden. Ouders die hun kinderen teveel zien als een verlengstuk van henzelf, die een emotioneel onvervuld leven hebben en de liefde van hun kinderen nodig hebben om zichzelf waardevol te voelen, kunnen deze ontwikkeling van initiatief bij hun kinderen sterk verstoren. Ook een te strikt religieus opvoedingsklimaat, waarin angst bestaat voor het gevoelsleven en alle persoonlijke verlangens eigenlijk als slecht en gevaarlijk worden beschouwd, kan remmend werken op het integreren van seksualiteit in de eigen persoonlijkheid.

“Your kisses they burn” In (recentere) interviews bekent Springsteen dat hij veel moeite heeft gehad met zijn eigen seksualiteit. Dit als gevolg van een zeer strenge katholieke opvoeding waarin je je voor van alles en nog wat schuldig moest voelen. Hij refereert daarbij vaak aan Elvis Presley, die voor hem vrijheid belichaamde; het zonder schuldgevoel genieten van seksualiteit. In z’n concerten roept hij vaak dat de E-Street band de missie heeft om mensen te veranderen; en dan gaat het o.a. om ‘sexual healing’. Ook vond hij het moeilijk om op een directe manier intense liefdesliedjes te schrijven. In de misschien wel meest karakteristieke Springsteen-song Born to Run wordt vrijheid/bevrijding geassocieerd met seksualiteit en verpakt in de metafoor van motorrijden Wendy let me in I wanna be your friend I want to guard your dreams and visions Just wrap your legs 'round these velvet rims and strap your hands 'cross my engines

Veelzeggend is het dat hij songs waarin seksualiteit en intimiteit heel direct aan bod komen, niet op z’n albums zette. De niet afgemaakte song Because the Night heeft hij weggeven aan Patti Smith, die er vervolgens haar grootste hit mee scoorde. Eenzelfde verhaal geldt voor de song Fire die in eerste instantie ook niet op een album van Springsteen is uitgebracht en door de Pointer Sisters een grote hit werd. Springsteen wilde een nummer schrijven dat door Elvis had kunnen zijn geschreven en bekende eens dat hij hem ook nog aan Elvis heeft aangeboden. Romeo and Juliet, Samson and Delilah Baby you can bet their love they didn't deny Your words say split but your words they lie `cause when we kiss, fire (Burning in my soul I’m out of control)

De hiervoor al besproken song Leap of Faith, pas geschreven toen Springsteen met Patti Scialfa getrouwd was, kent wel vrij expliciete seksuele beelden, evenals de trieste song Reno van het album ‘Devils and Dust (over een man die een prostituee bezoekt), die ervoor zorgde dat dit album in Amerika de officiële waarschuwing ‘sexually explicit language’ meekreeg.

Exploratie en binding Wetenschappers die onderzoek doen op basis van de theorie van Erikson, zeggen dat er twee belangrijke kanten zijn aan identiteitsontwikkeling. De eerste is exploratie: het op zoek gaan naar allerlei nieuwe ervaringen en naar manieren om met jezelf en anderen om te gaan. De tweede betreft het aangaan van bindingen: min of meer vaste opvattingen of overtuigingen waar je je persoonlijk mee verbindt en waar je de keuzes in je leven op baseert. Recent hersenonderzoek benadrukt dat jongeren in de adolescentiefase relatief sterk gericht zijn op nieuwe prikkels en sensaties, en dat ze gevoeliger zijn voor mogelijke opbrengsten dan voor mogelijke verliezen; met ander woorden: de goklust, de bereidheid risico’s te nemen, is groot. Het gevaar wordt vaak niet gezien of onderschat. Dit sluit ook aan bij theoretische noties over de adolescentie waarin gesteld wordt dat jongeren vaak sterk idealistisch denken, en moeite hebben om zich neer te leggen bij de (alledaagse) realiteit. Een mooi steuntje in de rug voor de ontwikkelingstaak om de veilige beschermde omgeving van het ouderlijk gezin te moeten achterlaten en de volwassen wereld in te stappen. Jongeren verschillen in de mate waarin ze exploreren en vervolgens bindingen aangaan. Als meest gunstig (in elk geval in westerse samenlevingen) wordt gezien dat er eerst goed geëxploreerd wordt en dat ze op basis hiervan goede persoonlijke keuzes gaan maken. Het te snel overgaan tot keuzes, het wat te klakkeloos overnemen van door ouders en de maatschappij aangereikte opvattingen en manieren van leven, of het eindeloos blijven exploreren en elke keer weer nieuwe overtuigingen onderzoeken zonder tot bepaalde keuzes te komen, wordt als minder gunstig beschouwd.

“I got a bottle of rose so let's try it” In de song Spirit in the Night zien (maar ook: horen en voelen we) we een aantal aspecten van het experimenteren in het adolescente leven (waar ouders doorgaans niet zo gelukkig mee zijn): de aantrekkingskracht van excentrieke types: Crazy Janey and her mission man were back in the alley tradin' hands 'long came Wild Billy with his friend G-man

… We'll pick up Hazy Davy and Killer Joe and I'll take you all out to where the gypsy angels go

het opgaan in het hier –en- nu en in heftige belevingen: By the time we made it up to Greasy Lake I had my head out the window and Janey's fingers were in the cake I think I really dug her 'cause I was too loose to fake I said, "I'm hurt" She said, "Honey let me heal it".

En de vervoering door alcohol, drugs, muziek, dans en seksualiteit: and he shook some dust out of his coonskin cap. He said, "Trust some of this it'll show you where you're at, or at least it'll help you really feel it" … And we danced all night to a soul fairy band and she kissed me just right like only a lonely angel can She felt so nice, just as soft as a spirit in the night (all night)

http://www.youtube.com/watch?v=T0-S1X-fyk4&feature=share&list=PLUuXqxGIag03H7xfbuQ4k_VKllhMuK7Nj&index=10

De albums: BORN TO RUN en DARKNESS ON THE EDGE OF TOWN Bij Springsteen trekt enerzijds de wereld; vooral de eerste twee albums kennen beschrijvingen van het leven in de grote stad en een stoet van bonte figuren die daarin passeert, aan de andere kant lijkt ook de thuissituatie voor hem niet altijd als een veilige haven te zijn beleefd en is –zeker op zijn derde album- het (soms wanhopig) zoeken naar vrijheid en het ontvluchten van het verstikkende van het eigen milieu het centrale thema. Deze vrijheid lijkt door zijn karakters in eerste instantie te worden gevonden in vriendschap, feesten en muziek. Het derde album BORN TO RUN is bruisend, hartstochtelijk, uitbundig en tegelijk wanhopig als het stadsleven. Een realistisch toekomstperspectief is er nauwelijks, het gaat vooral om het moment, om een idealistisch, romantisch ontsnappen aan het alledaagse leven. Wat dat betreft is ook de titel veelzeggend: het gaat nog niet zozeer om het ergens aankomen; het gaat vooral om het weggaan. Met het album DARKNESS ON THE EDGE OF TOWN (een veelzeggende titel, ook in verband met het vorige album; het vrolijke stadsleven kent zo z’n schaduwkanten, z’n bedreigingen)

is er sprake van een kentering. Het album verscheen na een moeilijke en beslissende periode in de carriĂ¨re van Springsteen, waarin hij in een heftige strijd verwikkeld was met zijn toenmalige manager en tevens goede vriend over de rechten van zijn songs en waarin hij minstens een jaar niet mocht optreden. De songs missen het uitbundige en vrolijke van Born to Run, en Springsteen vertelt over dit album dat hij in de muziek een landschap wilde schetsen, dat meer verwantschap toonde met het platteland dan met de stad. In alle songs staat centraal hoe moeilijk het is om je droom te volgen, hoe woedend en gefrustreerd je kunt worden van alles wat je tegenwerkt. Denk aan de al besproken song The Promised Land. In de slot- en titelsong spant het er helemaal om; de bedreigingen komen niet uitsluitend van buiten, maar ook innerlijke gevoelens van frustratie en wanhoop dreigen het karakter te vernietigen. De muziek is agressiever, feller van toon, en vertoont kenmerken van punkrock. Ook op dit album blijven de keuzes (commitments) die de karakters moeten maken, nog redelijk vaag en in zekere zin romantisch.

Gebieden voor experimenteren en committments

Op verschillende gebieden moeten keuzes gemaakt worden door de adolescent. Bosma, een Nederlandse ontwikkelingspsycholoog, onderkende zes terreinen: vriendschap; relatie met ouders; verkering; eigen uiterlijk en persoonlijke kenmerken; beroep en vrije tijd; en politiek en levensbeschouwing. Niet elk gebied is voor de identiteit van een specifieke jongere even belangrijk, en ook zijn niet alle gebieden altijd tegelijk in ontwikkeling.

Vriendschap Veel jongeren vinden in de adolescentieperiode steun in de omgang met leeftijdgenoten. Deze bestaat allereerst uit de deelname aan groepen. Groepen geven de jongeren steun, ze verschaffen hen duidelijkheid over hoe eruit te zien en hoe je te gedragen, in de overgang van de kindertijd waarin de ouders het allemaal nog wisten (en bepaalden) naar de volwassenheid waarin je je moet inpassen in en aanpassen aan de maatschappij. In groepen kan geoefend worden met allerlei rollen en sociale vaardigheden. Ook geven groepen emotionele support. Je hoort ergens bij en bent iemand omdat je deel uitmaakt van de groep. Trouw en loyaliteit zijn belangrijke waarden. Daarnaast gaan jongeren, meer dan in de basisschoolleeftijd, persoonlijke vriendschappen aan. Deze zijn vaak gebaseerd op gedeelde interesses, en soms ook op toenemende onderlinge vertrouwdheid en intimiteit, waarin persoonlijke geheimen gedeeld worden en de sluimerende onbewuste eenzaamheid van de puberteit deels opgevangen wordt. In de vroege adolescentie kan zo’n vriendschap nog wel eens wat dweperige trekken krijgen en lijkt het wel op de idolisering van helden (sporthelden, film- en rocksterren, etc.). Er wordt in de vakliteratuur wel gesproken over zogenaamde ‘projectieve vriendschappen’. Jongeren bewonderen elkaar om eigenschappen die ze menen in elkaar te zien (‘projecteren’ op elkaar) en creëren zo een soort gefantaseerde realiteit waarin ze zichzelf sterk in de ander herkennen. De eigen gevoelens worden ‘narcistisch’ uitvergroot, en de werkelijke wereld, die niets begrijpt van het bijzondere dat zij hebben, wordt weggezet. Misschien zijn deze processen wel te vergelijken met de knuffels en imaginaire vriendjes uit de kindertijd, en dient het om een periode te overbruggen waarin het eigen ik nog niet sterk genoeg is om de eenzaamheid van het op eigen benen staan te kunnen verdragen, maar waarin de vanzelfsprekende steun van het gezin niet (meer) beschikbaar is.

“We made a promise we swore we'd always remember No retreat, baby, no surrender” In de song Bobby Jean van het album BORN IN THE USA kijkt de verteller met weemoed en acceptatie terug op een hechte vriendschap, die abrupt afgebroken is. De reden is niet duidelijk. Ze zijn vrienden vanaf zijn zestiende. Thema’s als eenzaamheid en niet begrepen worden door de rest van de wereld, het herkennen en delen van pijn en van geheimen, zijn duidelijk aanwezig. Now you hung with me when all the others turned away turned up their nose We liked the same music we liked the same bands we liked the same clothes We told each other that we were the wildest, the wildest things we'd ever seen Now I wished you would have told me I wished I could have talked to you Just to say goodbye Bobby Jean Now we went walking in the rain talking about the pain from the world we hid Now there ain't nobody nowhere nohow gonna ever understand me the way you did

Nog duidelijker wordt dit in de song No Surrender van hetzelfde album. Nog meer beelden van een gedeelde jeugd, van het elkaar eeuwig trouw zweren, van het idealisme en het compromisloze van de adolescentie: Well we busted out of class Had to get away from those fools We learned more from a three-minute record Baby, than we ever learned in school … 'Cause we made a promise we swore we'd always remember No retreat, baby, no surrender Blood brothers in the stormy night with a vow to defend No retreat, baby, no surrender

En in de song Hiding on the backstreets van het album BORN TO RUN tref je dezelfde noties aan over de betekenis van vriendschap. Hier zie je ook het op elkaar leunen en het elkaar zo goed begrijpen, horend bij een fase in de adolescentie waarin het doorbrekend besef van een misschien wel existentiële eenzaamheid tijdelijk afgeweerd wordt door een projectieve, idealiserende vriendschap. In deze song probeert de hoofdpersoon samen met z’n vriend te lopen zoals de helden uit de films die ze zagen:

One soft infested summer me and Terry became friends Trying in vain to breathe the fire we was born in â&#x20AC;Ś to go running on the backstreets, running on the backstreets We swore we'd live forever on the backstreets we take it together â&#x20AC;Ś Remember all the movies, Terry, we'd go see Trying to learn how to walk like heroes we thought we had to be

Dan ontstaat een breuk, die in eerste instantie alleen maar beleefd kan worden als verraad: Blame it on the truth that ran us down you can blame it all on me Terry It don't matter to me now when the breakdown hit at midnight There was nothing left to say but I hated him and I hated you when you went away Laying here in the dark you're like an angel on my chest Just another tramp of hearts crying tears of faithlessness

en meestal pas veel later als onvermijdelijk omdat de vriendschap teveel dreef op een samen gecreĂŤerde illusie, waarin het ongedacht is dat de ander verandert, of iemand anders leuker vindt. Uiteindelijk dringt ook het besef door dat je teruggeworpen wordt op jezelf en dat de realiteit van het leven langzamerhand meer een plek moet gaan krijgen: And after all this time to find we're just like all the rest Stranded in the park and forced to confess

Het in je eentje in stand houden van de eigen droom is eerst te moeilijk en de breuk met de ander voelt als het verlies van een stuk van jezelf. Het is de kunst om dan je idealen toch mee te nemen en levend te houden.

Verkering Volgens Erikson is verliefdheid (in tegenstelling tot liefde) eigenlijk een poging van het ego om rolverwarring tegen te gaan. Om zekerheid over jezelf te ontlenen aan het feit dat er iemand is die jou heel bijzonder vindt (op dezelfde manier als dat net ten aanzien van vriendschap beschreven is). Er kan volgens hem pas sprake zijn van liefde (of intimiteit, zoals hij het formuleert) wanneer een jongere weet wie hij of zij zelf is. Dit standpunt van hem is wel bekritiseerd. Alsof verliefdheid alleen maar in dienst zou staan van de neiging van het eigen ego om zichzelf te beschermen tegen verwarring en onzekerheid. Ook in verliefdheid kan er sprake zijn van het echt zien van echte mooie kanten van de ander (die niet alleen maar een projectie zijn van de eigen behoeften en fantasieën) en van het ook echt houden van de ander. Het is daarom misschien beter om deze fase en de volgende (intimiteit tegenover isolatie) niet zo strikt van elkaar te onderscheiden en te stellen dat jongeren zichzelf juist ook beter leren kennen in werkelijke ontmoetingen met een ander waar ze verliefd op zijn. In ieder geval behoren ervaringen van verliefdheid tot de meest intense die jongeren in deze fase kunnen meemaken, en afwijzingen betekenen dan ook vaak veel meer dan alleen het verdriet over een verloren gegane relatie; het kan ook het geloof in jezelf aantasten, en het vertrouwen dat je geen eenzaam leven tegemoet gaat.

“Roy Orbison singing for the lonely Hey that's me and I want you only” Van Rosalita, een vroege song van Springsteen (van zijn tweede album THE WILD, THE INNOCENT & THE E-STREET SHUFFLE) heeft hij eens gezegd dat dit z’n beste lovesong is. Duidelijk is dat het hier gaat om een puberliefde. De vriendengroep is nog heel belangrijk, en hij wil z’n liefje verleiden om met hem te spijbelen en naar het café te gaan waar iedereen er zal zijn: Jack the Rabbit and Weak Knee Willie, don't you know they're gonna be there Sloppy Sue and Big Bone Billy they'll be coming up for air We're gonna play some pool, skip some school, act real cool, stay out all night, it's gonna feel alright.

Een grote rol in deze song spelen haar ouders die deze relatie met zo’n jongen waar niets van komt, niet goedkeuren. Maar de hoofdpersoon heeft duidelijk serieuze bedoelingen en ziet wel een toekomst voor hen weggelegd: Someday we'll look back on this and it will all seem funny

Hij heeft goed door dat hij echter nog niet helemaal voor vol(wassen) wordt aangezien, en meldt triomfantelijk dat een belangrijke mijlpaal in het overgangsgebied naar volwassenheid bereikt is: Oh, your daddy says he knows that I don't have any money Well, tell him this is his last chance to get his daughter in a fine romance 'Cause a record company, Rosie, just gave me a big advance

Geen diepe en complexe gevoelens in deze song, en de kracht van het nummer zit misschien meer in de uitbundigheid van de muziek dan in de tekst zelf en drukt het min of maar manische karakter van een heftige verliefdheid goed uit. In Thunder Road van het album BORN TO RUN worden themaâ&#x20AC;&#x2122;s als gevoelens van onzekerheid en angst voor afwijzing aangeroerd, en komt er al wat meer realisme om de hoek kijken. De openingszinnen zijn fantastisch; heel zintuiglijk wordt een magisch beeld opgeroepen van de ontmoeting met de geliefde bij haar huis. De song komt al snel bij een kern: wijs me niet af. The screendoor slams, Mary's dress waves Like a vision she dances across the porch as the radio plays Roy Orbison singing for the lonely Hey that's me and I want you only Don't turn me home again I just can't face myself alone again Don't run back inside, darling you know just what I'm here for

De mogelijke reden van een eventuele afwijzing wordt vervolgens niet gezocht bij het zelf tekort schieten, maar bij een gebrek aan durf bij Mary: So you're scared and you're thinking that maybe we ain't that young anymore Show a little faith, there's magic in the night You ain't a beauty, but hey you're alright Oh and that's alright with me

en bij de angst van de geliefde om reĂŤle verbindingen aan te gaan in plaats van alleen te blijven dromen: You can hide 'neath your covers And study your pain Make crosses from your lovers Throw roses in the rain Waste your summer praying in vain For a saviour to rise from these streets

En dat is wel een thema in de puberteit: De stap ook echt gaan zetten. Het is het openingsnummer van het album en geeft het thema van het hele album goed weer: Blijf niet zitten waar je zit, breek los uit wat je neerdrukt, hoop (soms op een wanhopige manier) op een beter leven, en durf daarvoor alles op het spel te zetten. In dit nummer is dit songtechnisch heel mooi neergezet door te openen met een heel concrete setting, daarna te beschrijven wat er allemaal speelt en op het spel staat, en dan weer te eindigen in de concrete situatie met het appel: So Mary climb in Itâ&#x20AC;&#x2122;s a town full of losers, Iâ&#x20AC;&#x2122;m pulling out of here to win.

Ouders In de relatie met de ouders moet een jongere ook een nieuwe manier van omgang zien te vinden. Een bekend issue is de bezorgdheid van de ouders tegenover de strijd die de jongere aangaat om het zelf uit te mogen maken, om autonomie. Veel conflicten gaan dan ook over zaken als kleding, hoe netjes de kamer moet zijn, uitgaan en tijd van thuiskomen, etc. In de vroege puberteit zijn veel jongeren fel in hun kritiek op de inconsequentheid van ouders; en hoewel ze daar vaak op zich een punt hebben, lukt het hun vaak nog niet om dit op een constructieve manier ter sprake te brengen. Later in de adolescentie gaat dat meestal beter, en wordt er een nieuw evenwicht gevonden, steeds meer op basis van gelijkwaardigheid. Ouders kunnen een belangrijke rol spelen in het -afhankelijk van het temperament van hun kind- begeleiden van de exploratie van hun kind (aanmoedigen of afremmen en bijsturen). De mate waarin dit mogelijk is, is ook afhankelijk van de relatie die ze in de vorige fases met hun kind hadden. De adolescent probeert antwoorden te vinden op vragen als: Hoe kijk je tegen je ouders aan, waar identificeer je je mee en wat wil je meenemen/overnemen? Wat wil je anders doen? Ze kunnen experimenteren in het zelf actief zoeken naar een andere relatie met hun ouders, meer gelijkwaardig. Het vergelijken van de eigen ouders en de omgang met hen met wat ze bij vrienden thuis zien, kan hierbij een belangrijke impuls zijn. “I guess that we were just too much of the same kind” Al eerder is de song Adam raised a Cain besproken. We gaan er hier nog even weer op in. De song gaat over hoe moeilijk het kan zijn om te ontsnappen aan wie je volgens opvoeding, genen en milieu bent. Het is een hele strijd om je hieraan te ontworstelen, en het zal ook nooit helemaal lukken. Springsteen lijkt van z’n vader vooral een soort fatalisme meegekregen te hebben, misschien meer door wat hij bij hem gezien heeft dan wat hem expliciet verteld is. Autonomie houdt in dat je je eigen keuzes mag maken, je eigen idealen mag hebben, andere wegen inslaat dan je ouders. Toch is er –ondanks alle openlijke strijd- vaak sprake van een diep gevoel van verbondenheid met en loyaliteit aan je eigen ouders. Soms bewust, soms grotendeels onbewust. Daarom is de relatie in de adolescentie en vaak ook nog daarna ‘ambivalent’; er is dan sprake van tegenstrijdige gevoelens van liefde en haat die erg verwarrend kunnen zijn. Je kunt last hebben van schuldgevoel als je geluk nastreeft, als je succesvol lijkt te zijn en het kan moeilijk zijn om dat aan de kant te zetten. For the ones who had a notion A notion deep inside That it ain't no sin to be glad you're alive

(Uit: Badlands, van het album BORN TO RUN).

Je kunt ook bang zijn dat het toch allemaal niet waar kan zijn, dat je het zo weer kwijt bent. Het is goed mogelijk dat de enorme gedrevenheid en ambitie van Springsteen en de behoefte om zoveel controle te hebben over alles wat hij doet, mee gevoed werden door een onberedeneerde angst om alles kwijt te raken: You're born with nothing, and better off that way Soon as you've got something they send someone to try and take it away

(Uit: Something in the night, van het album DARKNESS ON THE EDGE OF TOWN). Ook de depressie die Springsteen heeft gehad, zal in verband hebben gestaan met dit soort angsten, misschien deels het gevolg van een streng religieuze klimaat, maar zeker ook verbonden met de moeizame relatie die hij met zâ&#x20AC;&#x2122;n vader had. De song Independance day van het album THE RIVER geeft een wat volwassener terugblik op deze gespannen relatie dan in de adolescentiefase vaak al mogelijk is. In deze song wordt de onvermijdelijke breuk, de generatiekloof, geschetst tussen een vader en een zoon: Well Papa go to bed now it's getting late Nothing we can say is gonna change anything now I'll be leaving in the morning from St. Mary's Gate We wouldn't change this thing even if we could somehow Cause the darkness of this house has got the best of us There's a darkness in this town that's got us too But they can't touch me now And you can't touch me now They ain't gonna do to me What I watched them do to you Now I don't know what it always was with us We chose the words, and yeah, we drew the lines There was just no way this house could hold the two of us I guess that we were just too much of the same kind

Ondanks de strijd is er ook ruimte voor begrip, en voel je het schuldgevoel, de onmacht en de pijn van het afscheid, van het elkaar niet kunnen bereiken: So say goodbye it's Independence Day Papa now I know the things you wanted that you could not say But won't you just say goodbye it's Independence Day I swear I never meant to take those things away

Beroep, hobby’s en vrijetijdsbesteding Voor veel jongeren een moeilijke vraag: wat wil je worden? Wat kun je, wat vind je leuk, wat vind je belangrijk of waardevol? Waar is werk in, wat wordt goed betaald? Hoe belangrijk zijn deze verschillende kanten van werk? Gaat het gewoon om geld verdienen, of gaat het om te wijden van je talenten aan iets waar je echt in gelooft, ook al verdient het niet zo goed? Hoe belangrijk is werk eigenlijk? Of is het een noodzakelijk kwaad, en speelt je echte leven zich daar niet af, maar misschien veel meer in je eigen tijd, waarin je helemaal opgaat in een hobby of een sport die je bedrijft? Hoe zie je de verdeling werk, huishouding-opvoeding als je een partner/gezin/kinderen wilt? Duidelijk is dat het vinden van iets waar je jezelf en je talenten in kwijt kunt en wat ook gewaardeerd wordt in de maatschappij, belangrijk is voor het zelfvertrouwen, het gevoel van autonomie en van ‘ índustry’. Het belang van werk in dit opzicht is al benadrukt bij de bespreking van deze grondhoudingen. Sport en spel wordt psychoanalytisch wel gezien als een belangrijke uitlaatklep voor kanten van jezelf die je in het normale maatschappelijke verkeer niet zo kunt uitleven; het als-of karakter ervan staat je toe om –zo nodig strak gereguleerd – bijvoorbeeld je agressie te uiten in een wedstrijdsport, een kick te krijgen van gevaarlijke activiteiten als parachutespringen, een heel andere kant van je te laten zien in toneelspel, heftige emoties kwijt te kunnen in muziek of schrijven, enz. “When I'm out in the street I walk the way I wanna walk When I'm out in the street I talk the way I wanna talk” In de songs van Springsteen is werk heel belangrijk. Het is altijd hard werken, en op z’n eerste albums, en vooral op DARKNESS ON THE EDGE OF TOWN, is het vooral een bron van grote frustratie vanwege de onzekerheid van een vaste baan, economische recessie en sociale ongelijkheid en onrechtvaardigheid. Voor veel van Springsteens karakters lijkt gelukkig worden op een geaccepteerde, legitieme manier niet bereikbaar. Toch wordt er ook door hen gedroomd van een rijk leven, regelmatig ook door het criminele pad te kiezen. Het mooist uitgewerkt is dat in de song Meeting across the river van het album BORN TO RUN. Het roept het beeld op van een eenvoudig schoffie dat z’n minderwaardigheidsgevoelens probeert te overschreeuwen door zich in te beelden dat hij een geweldige slag gaat slaan, en zowel z’n handlanger als z’n vriendin zullen daarom respect voor hem hebben: Hey, Eddie, can you lend me a few bucks And tonight can you get us a ride Gotta make it through the tunnel Got a meeting with a man on the other side … And all we gotta do is hold up our end Here stuff this in your pocket

It’ll look like you’re carrying a friend And remember, just don’t smile Change your shirt, ’cause tonight we got style

Het laatste couplet geeft prachtig aan hoe het om een sjabloon, een gedroomde werkelijkheid gaat; het karakter droomt over wat hij gaat doen wanneer de illegale transactie geslaagd is en dat lijkt nog het meest op het zichzelf narcistisch een hoofdrol zien spelen in een misdaadfilm: And tonight’s gonna be everything that I said And when I walk through that door I’m just gonna throw that money on the bed She’ll see this time I wasn’t just talking Then I’m gonna go out walking

Een eerdere song van ongeveer dezelfde strekking, Incident on 57th street staat op het album THE WILD, THE INNIOCENT &THE E-STREET SHUFFLE. Karakters die wel proberen om zich in te voegen en zich aan te passen aan de maatschappelijke verwachtingen, kunnen het daar heel moeilijk mee hebben. Springsteen beschrijft het wel als een vorm van doodgaan. De song Racing in the street van het album BORN TO RUN is hiervan een goed voorbeeld. Wanhopig wordt door de hoofdpersoon geprobeerd om door middel van zijn vrijetijdsbesteding in contact te blijven met zichzelf, de eigen verlangens levend te houden, door te blijven doen wat in feite te beschouwen is als een adolescentenbezigheid; straatraces. Het is wellicht te beschouwen als het ‘uit-ageren’ (ontladen) van opgebouwde spanningen in een soort van spelsituatie, die hier niet meer een gezonde uitlaatklep, maar een intussen voor de hoofdpersoon noodzakelijk geworden vlucht is uit de ellende van het alledaagse (werkende) leven. I got a sixty-nine Chevy with a 396 Fuelie heads and a Hurst on the floor She's waiting tonight down in the parking lot Outside the Seven-Eleven store Me and my partner Sonny built her straight out of scratch And he rides with me from town to town We only run for the money got no strings attached We shut `em up and then we shut `em down … Some guys they just give up living And start dying little by little, piece by piece Some guys come home from work and wash up And go racin' in the street

Intussen kampt de partner van de hoofdpersoon met dezelfde gevoelens van doodsheid en vervreemding. Een echte oplossing is niet in zicht, de hoofdpersoon lijkt te blijven vastzitten in hetzelfde patroon, ook al rijden ze naar de zee om de zonden van hun handen te wassen: But now there's wrinkles around my baby's eyes And she cries herself to sleep at night When I come home the house is dark She sighs "Baby did you make it all right" She sits on the porch of her daddy's house But all her pretty dreams are torn She stares off alone into the night With the eyes of one who hates for just being born For all the shut down strangers and hot rod angels Rumbling through this promised land Tonight my baby and me we're gonna ride to the sea And wash these sins off our hands

In een nog weer latere song, Out in the street, van het album THE RIVER, lijkt er sprake van een gezondere balans tussen werk en vrije tijd en van meer acceptatie. Nog steeds is er de notie van het iets van jezelf inleveren/verliezen in je werk, maar het wordt in deze song trots hernomen in de vrije tijd. Op straat, tussen de andere mensen, daar ben je (weer) je eigen baas, daar heb je autonomie: When that whistle blows Girl, I'm down the street I'm home, I'm out of my work clothes When I'm out in the street I walk the way I wanna walk When I'm out in the street I talk the way I wanna talk When I'm out in the street When I'm out in the street

Politiek en levensbeschouwing Van een adolescent wordt verwacht dat hij of zij ook een globale visie ontwikkelt over wat belangrijk is in het leven. Waar draait het om? Hoe moet je leven als mens? Waar geloof je in en waar wil je voor gaan? Hoe hoort de maatschappij er uit te zien? Wat heb je van je ouders daarover meegekregen? Wat spreekt je daarin aan, waar heb je vragen over, en waar ben je het gewoon niet mee eens? Met welke andere opvattingen ben je in aanraking gekomen en wat trekt je daarin aan? “They say we must fight to keep our freedom But Lord there's gotta be a better way” Levensbeschouwing en politiek zijn ook belangrijke thema’ s in de songs van Springsteen. Maar zeker in zijn vroegere albums worden ze niet als expliciet thema aangehaald. Je leest meer tussen de regels door hoe Springsteen in eerste instantie vooral boos is over en teleurgesteld is in religie, die tekort schiet in het zorgen voor een beter leven. Hij ziet ten aanzien van het katholieke geloof vooral veel hypocrisie en ten aanzien van de maatschappelijke verhoudingen veel oneerlijke ongelijkheid. Later in zijn ontwikkeling als artiest zal blijken dat hij desondanks het geloof en de Amerikaanse cultuur niet afwijst, maar met een zeer kritische houding toch de waarde ervan recht wil doen; hij wil er in blijven geloven, ondanks alle beperkingen ervan. Dit komt overeen met de taak van volwassen worden zoals Erikson die schetst: loyaliteit aan de samenleving, ondanks de onvolkomenheden en tegenstrijdigheden die er ook zijn. Geen blind vertrouwen, maar een toewijding aan de maatschappij om er het beste van te maken. Springsteen is opgegroeid in de jaren 60, een periode waarin leeftijdgenoten van hem werden uitgezonden naar de oorlog in Vietnam. Een bandlid dat niet eens wist waar het land ligt, is er vervolgens omgekomen, wat voor Springsteen en zijn adolescente bandleden een grote schok was. Springsteen heeft het nummer War van Edwin Starr gecoverd en in de clip van dit nummer houdt hij een introductie waarin hij jongeren voorhoudt hoe belangrijk het is om kritisch en geïnformeerd te zijn: blind vertrouwen in je leiders kan je dood betekenen. War What is it good for Absolutely nothing War What is it good for Absolutely nothing War is something that I despise For it means destruction of innocent lives For it means tears in thousands of mothers' eyes When their sons go out to fight to give their lives

Sekse, persoonlijke kenmerken en karakter Je identiteit stoelt niet alleen op de keuzes die je maakt. Je eigen identiteit is niet volledig maakbaar. Je moet het ook doen met wat je bent. Sommige zaken kun je niet kiezen: je bent bijvoorbeeld nou eenmaal een meisje, al was je misschien veel liever een jongen geweest. Of je ziet om je heen alleen de mensen die er volgens jou mooier uitzien dan jij, of die slimmer, vlotter, sportiever zijn. Maar ook dan valt er nog wat te kiezen. Je kunt leren accepteren en blij zijn met wie jij bent. Je kunt een gezonde houding leren innemen ten opzichte van al deze min of meer vaste kenmerken van je. Je kunt je verstoppen, maar ook zoeken naar manieren waarop je kanten van jezelf laat zien en benadrukt: dit ben ik! Jongeren kunnen experimenteren met eigen uiterlijk, met hoe om te gaan met bepaalde karaktertrekken, met mannelijkheid/vrouwelijkheid. “I check my look in the mirror I wanna change my clothes, my hair, my face” In slechts één zin (eerder aangehaald) wordt al kernachtig aangeduid waar het hier om draait: You ain’t a beauty, but hey you’re alright

(Thunder Road; van BORN TO RUN). In deze song ging het erom, niet te blijven dromen of te blijven zwelgen in de opgelopen teleurstellingen, maar om te geloven dat je er desondanks wat van kunt maken. In de megahit Dancing in the dark (van het album BORN IN THE USA) is de hoofdpersoon down (met het gevoel zelf maar niets aan zijn toestand te kunnen veranderen): I get up in the evening and I ain't got nothing to say I come home in the morning I go to bed feeling the same way I ain't nothing but tired Man I'm just tired and bored with myself

kijkt hij/zij ontevreden in de spiegel, en niets staat hem/haar aan van zichzelf: I check my look in the mirror I wanna change my clothes, my hair, my face Man I ain't getting nowhere

I'm just living in a dump like this

Er is-net als in Thunder road- het besef dat de tijd doortikt en dat het de kunst is om je niet negatief te laten bepalen door wat anderen van je denken. You sit around getting older there's a joke here somewhere and it's on me I'll shake this world off my shoulders come on baby this laugh's on me

Tegelijk wordt in deze song benadrukt dat je voor zelfbevestiging ook wel aangewezen bent op de hulp van anderen. Het gezien worden, het iemand hebben die op je valt, de enige zijn voor iemand anders, is wel heel belangrijk en kan een krachtig middel zijn om jezelf ook te accepteren: Hey there baby, I could use just a little help … You can't start a fire You can't start a fire without a spark … I need a love reaction come on now baby gimme just one look

Nogmaals: identiteit-identiteitsverwarring Nu de belangrijkste committments gemaakt zijn, kan het volwassen leven beginnen. Deze committments zijn de belangrijkste opvattingen over hoe te leven, wat met je leven te doen. Het zijn keuzes die het leven een globale richting geven, een planning van doelen op middellange termijn mogelijk maken en de activiteiten in het hier-en-nu zin geven omdat ze in een kader staan van waar naar toe gewerkt wordt. Aan deze committments wordt het gevoel van identiteit ontleed, van weten wie je bent, waar je voor staat en waar je heen gaat. Het leidt volgens Erikson tot een gevoel van continuïteit: ondanks alle veranderingen die je doormaakt, houdt je in de kern toch een besef, dat je nog steeds dezelfde persoon bent. Er is sprake van een toekomstperspectief, iets redelijk concreets waar je naar op weg bent en waar je naartoe werkt. Er is het gevoel, thuis te zijn in je eigen lichaam en dat als van jezelf te beschouwen. Je hebt het gevoel, werkelijk gekend te worden door anderen. En tenslotte is er dan sprake van een gevoel van vrijheid tegenover de onvermijdelijke onvrijheid die het leven kent; met sommige dingen moet je het zien te doen, die kun je niet veranderen, maar het besef is er dat dat je niet volledig bepaalt. Dat je desondanks en hoe dan ook het leven tot op zekere hoogte naar je hand kunt zetten. Wanneer dat niet lukt, kan dat leiden tot de keuze van een zogenaamde ‘negatieve identiteit’. Over wat dat inhoudt en kan uitwerken, meer in het hoofdstuk over de volwassenheid.

“I ain’t a boy, no I’m a man” (de jongvolwassenheid) Intimiteit - isolatie

In deze fase is de belangrijkste opgave om je met anderen te verbinden, waarbij je toch ook voldoende jezelf blijft, je eigen individualiteit en identiteit niet opgeeft en je niet ‘verliest’ in de ander(en). De meest ongunstige uitkomst van deze fase is isolement, het op jezelf blijven, vereenzamen, het niet opgenomen zijn in een wederkerige band waarin je zowel geeft als ontvangt. Een andere ongunstige uitkomst betreft een relatie die gekenmerkt wordt door strakke en stereotiepe patronen waarin de rollen ten opzichte van elkaar gekenmerkt worden door eenzijdigheid en starheid: de ene partner is altijd leidend, verzorgend, helpend; de andere altijd volgend, ontvangend, afhankelijk. Het zal duidelijk zijn dat alle verworvenheden uit de vorige fasen hard nodig zijn om deze complexe psychologische taak goed te kunnen volbrengen: voldoende vertrouwen hebben in anderen om je kwetsbaar op te durven stellen; voldoende autonomie om daarbij jezelf te blijven, voldoende initiatief om je verlangens te kennen en te volgen, voldoende industry om een eigen leven op te kunnen bouwen waarin je voor de ander en de maatschappij van betekenis kunt zijn. Dit alles rustend op een besef van eigen identiteit. Het gaat hier niet alleen om het kunnen aangaan van een intieme partnerrelatie; het betreft een bredere, algemene manier van in het leven staan en van met anderen en met de samenleving en de instituten van de samenleving omgaan. Isolatie kan in wat extremere vormen gepaard gaan met destructieve neigingen, die tot doel hebben de eigen breekbare identiteit te beschermen tegen alles wat als anders en daarom als bedreigend wordt gezien. Het gaat er in deze fase om, de gemaakte committments om te zetten in daadwerkelijke verbindingen. Je zou kunnen zeggen dat het bouwplan er ligt, en dat op basis daarvan de fundamenten van het volwassenen leven ook echt gelegd moeten worden; concrete keuzes, waarmee je je vastlegt en die je verdere leven bepalen. Erikson haalt met instemming Freud aan, die zegt dat de volwassenheid twee opgaven heeft: werken en liefhebben. Het vinden van een juiste balans tussen deze twee is daarbij ook de bedoeling.

Over de albums THE RIVER, NEBRASKA & TUNNEL OF LOVE Deze drie albums gaan alle over hĂŠt thema, dĂŠ opgave van de fase van de volwassenheid: intimiteit/verbondenheid tegenover isolatie. Springsteen verkent op het album THE RIVER de verschillende aspecten van volwassenheid. Hij doet dit via het schetsen van allerlei (vaak van eerdere albums al bekende) karakters, die allemaal op een bepaalde manier omgaan met de spanning tussen het verlangen naar, of de noodzaak tot verbinding en de angst daarvoor, die kan leiden tot het op zichzelf blijven. Je zou kunnen zeggen dat het album een integratie is van het romantische optimisme van BORN TO RUN en het grimmige realisme van DARKNESS ON THE EDGE OF TOWN. Beide aspecten zijn volop en op een evenwichtiger manier aanwezig op dit album. Deels in de afwisseling van optimistische en sombere teksten, deels ook door de aanwezigheid van vrolijke feestnummers en door soms dramatische gebeurtenissen in een vrolijke muzikale setting uit te werken. Het album heeft overwegend een wat observerend karakter, te vergelijken met een camera die vanaf een zekere afstand belangrijke levensmomenten van anderen registreert. Je zou het Springsteens eerste verkenning van het volwassen leven kunnen noemen, op een moment dat hij zelf nog aan de voorkant ervan staat, zich er nog niet werkelijk zelf in begeven en mee verbonden heeft. Op het album NEBRASKA verdiept hij zich vervolgens vooral in de positie van isolement waarbij mensen afgesneden zijn van de samenleving, letterlijk op zichzelf teruggeworpen zijn. En op het album TUNNEL OF LOVE verdiept hij zich vooral verder en veel persoonlijker in de twijfels en moeiten die gepaard gaan met het wel aangaan van intieme relaties. Het is goed om hier de car-metafoor van Springsteen nog eens in herinnering te brengen; het is zaak om de verschillende kanten van de persoonlijkheid bij elkaar te houden; ze niet te negeren en weg te drukken maar te luisteren naar wat ze je te zeggen hebben.

Now you can't break the ties that bind You can't forsake the ties that bind De eerste song van The River, The Ties That Bind, bepaalt je meteen bij de kern van het album: Je bent verbonden met anderen, daar kun je niet voor weglopen; het is geen optie om op jezelf te blijven. Het vraagt wel wat om je te verbinden: je moet je kwetsbaarheid tonen, je moet bereid zijn om gekwetst te worden; je moet het risico nemen, je kunt niet blijven

dromen of vluchten zoals op BORN TO RUN of je blijven verstoppen met je pijn, verdriet en leegheid, zoals op DARKNESS ON THE EDGE OF TOWN: You been hurt and you're all cried out you say You walk down the street pushin' people outta your way You packed your bags and all alone you wanna ride, You don't want nothin', don't need no one by your side You're walkin' tough baby, but you're walkin' blind to the ties that bind

Now Sherry my love for you is real But I didn't count on this package deal In de hiervoor besproken song (The ties that bind) gaat het niet over één band, één verbinding. Het gaat om veel meer dan om het kiezen voor een vriendin. Ieders leven is ingebed in een gezins-en familieleven. Er zijn vele banden die bepalen wie we zijn en waar we ons niet vanaf kunnen maken. Volwassen worden houdt in dat je leert om ook daarmee om te gaan. Om deze ‘op de koop toe’ te nemen. Springsteen illustreert dat op een grappige manier met de tweede song van het album; wat tegelijk een goed voorbeeld is van zijn luchtiger overkomende aanpak. In Sherry Darling zit de ik-persoon met z’n vriendin en aanstaande schoonmoeder in de auto, het verplichte wekelijkse ritje naar het UWV. Ze houdt haar mond geen tel dicht, hij trekt het niet meer en staat op het punt haar uit de auto te zetten. Your Mama's yappin' in the back seat Tell her to push over and move them big feet Every Monday morning I gotta drive her down to the unemployment agency Well this morning I ain't fighting tell her I give up Tell her she wins if she'll just shut up But it's the last time that she's gonna be riding with me

Een zin die de spanning van de nieuwe opgave goed duidelijk maakt: Now Sherry my love for you is real But I didn't count on this package deal

Het gaat in de volwassenheid om het volhouden van gemaakte keuzes en het leren omgaan met wat dat verder met zich meebrengt, aan verantwoordelijkheden, aan tegenslagen en aan spanningen.

Are you tough enough to play the game they play Or will you just do your time and fade away In de derde song van het album THE RIVER, Jackson Cage, is alle luchtigheid even helemaal weg. Hier wordt de tegenpool van intimiteit en verbinding beschreven, zij het nog in de vorm van angst voor waar je samen in terecht kunt komen. De ik-persoon beschrijft een derde persoon die gevangen is, veroordeeld tot een leven in een suburb, waarin het elke dag overleven is. De reden wordt niet duidelijk, maar wel duidelijk is dat het om een onvervuld leven gaat. Het doet denken aan de ‘culture of poverty’-theorie van Lewis. Armoede en achterstand waar je in geboren wordt en wat van generatie tot generatie overgaat, waar je nooit bovenuit stijgt omdat je de door de maatschappij aan je opgedrongen boodschap dat je niet voor iets beters bestemd bent, steeds meer gaat geloven. Driving home she grabs something to eat Turns a corner and drives down her street Into a row of houses she just melts away Like the scenery in another man's play Into a house where the blinds are closed To keep from seeing things she don't wanna know She pulls the blinds and looks out on the street The cool of the night takes the edge off the heat In the Jackson Cage Down in Jackson Cage You can try with all your might But you're reminded every night That you been judged and handed life Down in Jackson Cage

Het leidt tot passief accepteren van wat je is aangedaan, en tot isolement. En dat isolement leidt tot vervreemding, tot niet meer echt bestaan, niemand zijn. Dit alles in termen van ‘gevangen zitten’; ‘je tijd uitzitten’ en ‘veroordeling tot levenslang’. Interessant is dat hier de maatschappelijke omstandigheden waarbinnen iemand z'n leven vorm moet geven, op een indirecte manier toch nadrukkelijk in beeld komen. Because there's always just one more day And it's always gonna be that way Little girl you've been down here so long I can tell by the way that you move you belong to The Jackson Cage

Naar het einde van de song verschuift het perspectief en richt de ik-persoon zich tot een tweede persoon, zijn partner; hij is bang dat zij daar ook terecht komen en vraagt zich af of ze dit kunnen tegengaan. I see you feeling so tired and confused I wonder what it's worth to me or you Just waiting to see some sun Never knowing if that day will ever come Left alone standing out on the street Till you become the hand that turns the key down in Jackson Cage

Point blank they must have shot you in the head Cause point blank, bang bang baby you're dead De song Point Blank beschrijft een vergelijkbare setting, maar hier heeft de ik-persoon een veel directere relatie met de derde persoon. Ook hier gaat het om het langzaam op zijn gehouden met verlangen, met het murw gemaakt zijn door de omgeving, wat leidt tot psychisch dood-zijn. Na een mooie omschrijving van een droom waarin de ik-persoon zich een geluksmoment met zijn ex-viendin herinnert, wordt beschreven hoe hij haar nog eens ziet: Well I saw you last night down on the avenue Your face was in the shadows but I knew that it was you You were standin' in the doorway out of the rain You didn't answer when I called out your name You just turned, and then you looked away like just another stranger waitin' to get blown away Point blank, right between the eyes Point blank, right between the pretty lies you fell Point blank, shot straight through the heart, Yea point blank, you've been twisted up till you've become just another part of it Point blank, you're walkin' in the sights, Point blank, livin' one false move just one false move away Point blank, they caught you in their sights Point blank, did you forget how to love, girl, did you forget how to fight. Point blank they must have shot you in the head Cause point blank, bang bang baby you're dead

I went out for a ride and I never went back Je wordt gemakkelijk op het verkeerde been gezet door de sound en het refrein van de song Hungry Heart, die enigszins opgepimpt is om er een top-40 hit van te maken. (De stem van Springsteen is op het album bij dit nummer ook hoger dan normaal, omdat de opname wat versnelt is voor een hoger tempo.) Het liedje komt –als je alleen op het refrein afgaat, in eerste instantie dus over als een eenvoudig liefdesliedje: Everybody's got a hungry heart Everybody's got a hungry heart Lay down your money and you play your part Everybody's got a hungry heart

Maar bij nader inzien, of eigenlijk zo gauw als je op de tekst let, zie je dat er meer aan de hand is. De hoofdpersoon is zich er van bewust dat iedereen iemand anders nodig heeft, maar toch heeft hij vrouw en kinderen zomaar verlaten. Hij nam ergens een verkeerde afslag, wist niet waar hij mee bezig was. Got a wife and kids in Baltimore, Jack I went out for a ride and I never went back Like a river that don't know where it's flowing I took a wrong turn and I just kept going

Er is verder geen inzicht in wat er fout ging. Het ging gewoon niet meer. De song maakt duidelijk dat het nou net niet zo simpel is als het misschien lijkt: er komt heel wat voor kijken om een relatie in stand te houden. Hier dus niet zozeer de bedreiging voor de relatie van buitenaf, in de vorm van economische tegenslagen of culturele achterstand, maar een bedreiging van binnenuit. Als je geen zicht (en grip) hebt op je eigen emotionele landkaart, dan kun je zomaar meegesleept worden door negatieve, destructieve krachten in jezelf. Als een rivier die overstroomt en niet meer in z’n oude bedding blijft.

“You've gotta stand and fight for the price you pay” In de song The Price You Pay, een typische Springsteen-song, de andere kant. Hoop tegenover wanhoop en fatalisme. Beelden van mensen met wie het niet goed afloopt, zoals Mozes die het beloofde land niet in mocht. De ik-persoon wil toch moedig doorgaan. Zich niet te neer laten slaan door al die verhalen over mislukking. Geen goedkoop optimisme; het wordt niet gemakkelijk, je betaalt er een hoge prijs voor, en voor velen is die prijs zo hoog dat ze

opgeven. De sfeer van de song en de tekst is somber, de hoop is haast meer een hopen tegen beter weten in. Springsteen maakt hier gebruik van religieuze metaforen, en dat lijkt hier op zâ&#x20AC;&#x2122;n plaats omdat hij de angst voor isolement in deze song een existentiĂŤle lading geeft. Maar hij lijkt geen hoop te ontlenen aan het Bijbelse verhaal; hij blijft in eerste instantie met Mozes aan de grens staan. Little girl down on the strand With that pretty little baby in your hands Do you remember the story of the promised land How he crossed the desert sands And could not enter the chosen land On the banks of the river he stayed To face the price you pay

Aan het eind van de song komt er een vreemdeling, die bij de grens een bordje neerzet waarop staat hoeveel mensen het al moesten opgeven. Maar de ik-persoon wil het bord naar beneden halen en wegwerpen: But just across the county line, a stranger passing through put up a sign That counts the men fallen away to the price you pay, and girl before the end of the day, I'm gonna tear it down and throw it away

Het zijn beelden die ook doen denken aan de dood; de dood waar het toch voor iedereen op uitdraait, en de dood als het ultieme isolement. In die zin lijkt deze daad ook op een ontkenning van een beangstigende realiteit: de dood kan nog niet onder ogen worden gezien en hij klampt zich vast aan het leven en aan de relatie met zijn partner.

At first I thought it was just restlessness That would fade as time went by and our love grew deep

In Stolen Car wordt het wel heel moeilijk om zich nog aan het leven/de verbinding met de ander vast te houden. Het was niet alleen de rusteloosheid (zoals je bij Hungry Heart nog kon denken), maar er is een vaag besef dat het meer is. De hoofdpersoon rijdt in een gestolen auto; wat zowel een beeld is van vervreemding als van schuldgevoel. Maar waar is de ik-

persoon schuldig aan? Is het de reĂŤle schuld van tekortschieten in een relatie, of is het meer een depressieve toestand die de ik-persoon zelf ook niet goed begrijpt? And I'm driving a stolen car Down on Eldridge Avenue Each night I wait to get caught But I never do

And a state trooper knocking in the middle of the night To say your baby died in a wreck on the highway THE RIVER eindigt met de song Wreck on the Highway. Het album kent een aantal vrolijke feestnummers, die hier niet besproken zijn. Maar naar het eind toe wordt het wel steeds ernstiger, en meer somber. Uiteindelijk is de ik-persoon getuige van een ernstig auto-ongeluk; en maakt er zijn fantasie â&#x20AC;&#x201C;of angst- een dodelijke afloop van. An ambulance finally came and took him to Riverside I watched as they drove him away And I thought of a girlfriend or a young wife And a state trooper knocking in the middle of the night To say your baby died in a wreck on the highway

Er is dus het besef van de breekbaarheid en vergankelijkheid van dat wat je hebt en de angst voor het uiteindelijke isolement, veroorzaakt door de onvermijdelijke dood. Sometimes I sit up in the darkness And I watch my baby as she sleeps Then I climb in bed and I hold her tight I just lay there awake in the middle of the night Thinking 'bout the wreck on the highway

Duidelijk wordt dat de volwassenheid het eigen geloof in de zin van het leven flink op de proef stelt. De vraag naar zingeving/levensbeschouwing, hoewel niet expliciet gesteld, dringt zich in de songs toch steeds nadrukkelijker op. Op grond waarvan blijf je hoop houden? En waarom mislukken zaken, waar je toch zo je best voor doet? Waarom maak je soms keuzes die zo duidelijk tot niets leiden en die destructief zijn, voor jezelf en/of voor anderen?

Maatschappelijk isolement en negatieve identiteit Voor de ontwikkeling van een positief besef van identiteit is het van belang dat je voor jezelf een rol, een plek ziet weggelegd in de maatschappij. En dat je het gevoel hebt dat je beschikt over of je verder kunt ontwikkelen in wat daarin van je gevraagd wordt. En dat het je wijden aan deze rol (of meerdere rollen) ondersteund wordt door het onderschrijven van en je identificeren met de waarden, van de ideologie die daarachter schuilgaat. Maar jongeren die in de marge van een samenleving opgroeien, die te maken hebben gehad met armoede, discriminatie en uitsluiting, die opgegroeid zijn bij volwassenen die teveel op zichzelf gericht waren, bij volwassenen die maatschappelijk ook gemarginaliseerd waren en daardoor geen geloofwaardige en aansprekende identificatiefiguren konden zijn, kunnen het gevoel hebben dat ze met geen mogelijkheid kunnen voldoen aan de heersende maatschappelijke verwachtingen. Het blijven proberen kan sterke gevoelens van angst en van falen oproepen, en van gedefinieerd worden door een groep waar je voor je gevoel nooit bij zult horen. Tegelijk kan het ook veel woede oproepen. Dan is er een andere oplossing: je kunt ook bewust besluiten dat je hier niet aan wilt voldoen en er niet bij wilt horen. Dit geeft dan in elk geval nog de illusie van zelfbepaling. Soms gebeurt dit in de vorm van aansluiting bij een deviante subcultuur, soms ook door als individu een maatschappelijk niet gewenst pad op te gaan. Erikson spreekt in dit verband over de keuze van een negatieve identiteit.

“Well sir I guess there's just a meanness in this world” De vragen die op het album THE RIVER opgeroepen zijn, worden verder uitgewerkt op het album NEBRASKA. Verbinden met anderen is moeilijk. Waarom gaat het mis? Waarom voelt iemand zich schuldig? En wat is de rol van de maatschappij? De openingssong Nebraska bepaalt je, zoals zo vaak bij zijn albums, weer meteen bij de kern van wat Springsteen wil zeggen. Het thema wordt in de openingssong geïntroduceerd en op de rest van het album verder uitgewerkt. In de song doet de ik-persoon op onderkoelde manier, naïef-kinderlijk en zonder besef van schuld, vlak voor zijn executie verslag van een gruwelijke slachtpartij die hij –samen met een vriendin- heeft aangericht. I saw her standin' on her front lawn just twirlin' her baton Me and her went for a ride sir and ten innocent people died …

De song berust op een waar verhaal, ook uitgebeeld in de film Badlands, waarin allereerst de ouders van het meisje worden vermoord. Waarom? They declared me unfit to live said into that great void my soul'd be hurled They wanted to know why I did what I did Well sir I guess there's just a meanness in this world

Omdat er blijkbaar nou eenmaal slechtheid in de wereld is. Een antwoord dat opeens iedereen omvat; we schieten allemaal tekort en maken allemaal fouten. Wie van ons herkent niet het gevoel, veroordeeld te zijn, het gevoel dat we niet kunnen voldoen aan de verwachtingen van anderen, van de maatschappij, dat de lat te hoog ligt? Wanneer dat extreme vormen aanneemt, wanneer mensen van jongsaf de boodschap hebben gekregen dat ze niet deugen of er niet toe doen, of wanneer ze alleen maar lijken te bestaan om onvervulde verlangens van ouders te realiseren, dan rest soms â&#x20AC;&#x201C;zoals Erikson beschrijft- alleen nog maar de keuze voor een negatieve identiteit. Er is geen emotionele, vertrouwensvolle verbinding met anderen ontstaan, geen identificatie waarop ook sprake is van verinnerlijking van normen en waarden, en wat overblijft, is leegheid en verveling en een puur egocentrische instelling: I can't say that I'm sorry for the things that we done At least for a little while sir me and her we had us some fun

Maar onbewust is er sprake van veel woede op alles en iedereen die verantwoordelijk worden gesteld voor het gevoel dat en de veroordeling die er al de hele tijd is: ongeschikt voor het leven. Erikson merkt dan ook op dat bij de keuze voor een negatieve identiteit eigenlijk altijd ook sprake is van het doodwensen van de ouders. Voor de ik-persoon is er dus sprake van een bewust verwerpen van de openlijke verwachtingen en het accepteren van en kiezen voor de onderliggende impliciete boodschap; die uiteindelijk ook (zelfdestructief) een eigen doodswens inhoudt. Vandaar ook de berustende toon van de ik-persoon, en zelfs de wrange grap met de vraag of hij zâ&#x20AC;&#x2122;n vriendin bij zich mag hebben tijdens de executie: Sheriff when the man pulls that switch sir and snaps my poor head back You make sure my pretty baby is sittin' right there on my lap

“But it was more 'n all this that put that gun in my hand” Ook de song Johnny 99 eindigt met een veroordeling. Weliswaar tot levenslang, maar de ikpersoon vecht de straf aan: hij vraagt om de doodstraf. Now judge judge I had debts no honest man could pay The bank was holdin' my mortgage and they was takin' my house away Now I ain't sayin' that makes me an innocent man But it was more 'n all this that put that gun in my hand Well your honor I do believe I'd be better off dead And if you can take a man's life for the thoughts that's in his head Then won't you sit back in that chair and think it over judge one more time And let 'em shave off my hair and put me on that execution line

Hij heeft wel iets meer tekst bij z’n verdediging; hij heeft dit niet zomaar gedaan. De economische omstandigheden hebben hem tot deze wanhoopsdaad gedreven. En hij is zich in elk geval bewust van de woede die dat bij hem veroorzaakt heeft. Als dat fout is, dan moet hij daarom veroordeeld worden. Indirect dus een aanklacht tegen de onrechtvaardigheid in het systeem, in de maatschappij.

“I got a brother named Franky and Franky ain't no good” In de twee besproken Nebraska-songs bleven de negatieve krachten nog behoorlijk op afstand. Het ging om trieste personen die ergens niet spoorden, uit de bocht vlogen, maar waar je nog van een afstandje met meer of minder medelijden en mededogen naar kunt kijken. Met de song Highway Patrol Man wordt dat een stuk moeilijker. De song is een knap staaltje van vertelkunst. Er is zelfs een hele film op gebaseerd (Indian Runner) en op Youtube kun je een clip van deze song vinden waarin beelden van deze film gemonteerd zijn. De ik-persoon (eerlijk, hardwerkend, en uitoefenaar van het gezag) heeft het over z’n broer: My name is Joe Roberts I work for the state I'm a sergeant out of Perrineville barracks number 8 I always done an honest job as honest as I could I got a brother named Franky and Franky ain't no good

Frankie was altijd al een moeilijk joch dat zichzelf in de nesten werkte, en de ik-persoon moest hem eruit werken. Maar er was sprake van een hechte band, gezamenlijke jeugdherinneringen. Beide draaien blijkbaar om hetzelfde meisje heen, dan moet Frankie het leger in en de ik-persoon trouwt met het meisje, betrekt een boerderij die hij vanwege de economische recessie moet verkopen en gaat dan bij de politie. En als zodanig belandt hij in een ethisch dilemma: hij moet z’n broer achtervolgen die iemand dodelijk verwond heeft in een vechtpartij: It was out at the crossroads down round Willow bank Seen a Buick with Ohio plates behind the wheel was Frank Well I chased him through them county roads till a sign said Canadian border 5 miles from here I pulled over the side of the highway and watched his taillights disappear Me and Franky laughin' and drinkin' nothin' feels better than blood on blood Takin' turns dancin' with Maria as the band played "Night of the Johnstown Flood" I catch him when he's strayin' like any brother would Man turns his back on his family well he just ain't no good

De song eindigt met het statement (waarmee de song ook opent) dat wie z’n familie de rug toekeert, niet deugt. Waarom deugt de een wel, en de ander niet, als je dat onderscheid al kunt maken? Blijkbaar zijn het niet alleen de maatschappelijke omstandigheden in het volwassen leven die iemand tot (zelf)destructief gedrag aanzetten, maar is er ook iets in de persoon zelf, wat hem daar meer of minder vatbaar voor kan maken.

“but I got a clear conscience 'bout the things that I done” De stem van de broer horen we in de volgende song op het album: State Trooper. Heel weinig tekst, en de boodschap van de song krijg je vooral mee in de muziek: Wanhopig, verlaten, uitzichtloos. Rock ’n Roll als laatste maar niet –toereikende toevlucht. Z’n laatste gebed (Hi Ho silver o) is het thema van de filmserie The Lone Ranger, waarin een gemaskerde Texas-ranger de onrechtvaardigheid in de Amerikaanse samenleving bestrijdt. (Hoe dubbel, als je denkt aan z’n eerlijke broer, die hem achtervolgt.)

Mister state trooper please don't stop me Hey somebody out there, listen to my last prayer Hi ho silver-o deliver me from nowhere

"I'm sorry son, but no one by that name lives here anymore" Maar het komt nog dichterbij op dit album. Springsteen neemt op NEBRASKA twee songs op die gaan over de invloed van vroege relaties in de kindertijd. Hij lijkt hiermee aan te geven dat de kern van dit soort destructie gelegen kan zijn in de vroege ouder-kind relatie, wanneer daar sprake is van onveiligheid en verwaarlozing. In My Fathers House gaat het om het om een nachtmerrie-achtige droom over een onbewust en heftig terugverlangen naar iets dat verloren is gegaan of er misschien zelfs amper geweest is, en dat nooit hersteld kan worden: â&#x20AC;Ś I broke through the trees and there in the night My father's house stood shining hard and bright The branches and brambles tore my clothes and scratched my arms But I ran till I fell shaking in his arms I awoke and I imagined the hard things that pulled us apart Will never again, sir, tear us from each other's hearts I got dressed, and to that house I did ride from out on the road, I could see its windows shining in light I walked up the steps and stood on the porch A woman I didn't recognize came and spoke to me through a chained door I told her my story, and who I'd come for She said "I'm sorry son, but no one by that name lives here anymore"

De song bevat sterk autobiografische elementen; het huis kan voor Springsteen staan voor het huis van z’n grootouders, waarover hij eens gezegd heeft dat het de enige plek was waar hij echt gelukkig was, ook al was het zo’n ongezonde opvoedingssituatie dat bemoeienis van bureau Jeugdzorg niet overbodig was (zoals beschreven in de in 2013 uitgekomen biografie van Springsteen, geschreven door Carlin), maar vooral ook voor het ouderlijk huis, waar hij en z’n vader zo uit elkaar gegroeid zijn. In Mansion on the Hill gaat het ook om het onbereikbare van een vrolijke en gelukkige gezinssituatie, maar hier is een complicerende factor dat het z’n vader is die hem er ’s nachts heenrijdt en dan kijken ze samen naar het huis waar dat gezinsleven zich afspeelt. At night my daddy'd take me and we'd ride through the streets of a town so silent and still Park on a back road along the highway side Look up at that mansion on the hill

In the summer all the lights would shine there'd be music playin' people laughin' all the time Me and my sister we'd hide out in the tall corn fields Sit and listen to the mansion on the hill

Springsteens vader, opgegroeid bij de grootouders waar Bruce zo’n gelukkig gevoel heeft gekend, heeft waarschijnlijk dit gevoel nauwelijks gekend omdat zijn ouders het tragische verlies van hun 5-jarige dochter eigenlijk nooit te boven zijn gekomen. (Hun eerste kleinzoon Bruce leek uiteindelijk de plek van deze dochter in te nemen, wat leidde tot de zo ongezonde, verwennende maar in feite ook pedagogisch verwaarlozende opvoedingssituatie waar z’n vader in nog sterkere mate in is opgegroeid.) Mogelijk wil Springsteen met het plaatsen van deze songs op dit album duidelijk maken dat verwaarlozing en de emotionele problemen die dat geeft, vaak van generatie tot generatie doorgegeven wordt. Misschien is er ook wel een vaag onbewust besef dat hij de (weliswaar ongezonde trekken hebbende) liefde kreeg die zijn vader moest ontberen en is dat ook een component van het vage schuldgevoel waar zijn hoofdpersonen mee worstelen. (Dergelijke relaties worden uitgebreid uitgewerkt in de contextuele therapie, gebaseerd op de inzichten van Nagy, waarin het verschijnsel onzichtbare/verborgen loyaliteit een centrale rol speelt.)

“Still at the end of every hard earned day People find some reason to believe” Nog veel duidelijker dan aan het eind van het album THE RIVER snijdt Springsteen op de laatste song van NEBRASKA, Reason to believe, het thema religie/zingeving aan. Vier situaties waarin er sprake is van dood, verlies, verlating. In het eerste couplet pookt een man met een stok in een dode hond, alsof hij hem weer op wil wekken. In het tweede couplet wordt een vrouw door een man verlaten, in het derde couplet wordt een gedoopt kind als oude man begraven met de suggestie van een crimineel leven, in het vierde komt de bruidegom niet opdraven. Toch signaleert de observerende ik-persoon dat mensen blijven geloven. Hij vindt het in eerste instantie grappig, maar de ernst breekt toch door. In het derde couplet wordt voor de overledene (en ongetwijfeld zijn zonden) gebeden, en vragen de mensen aan God of hij hen wil vertellen wat het betekent. Take a baby to the river Kyle William they called him Wash the baby in the water take away little Kyle's sin In a whitewash shotgun shack an old man passes away take the body to the graveyard and over him they pray Lord won't you tell us, Tell us what does it mean At the end of every hard earned day people find some reason to believe

Springsteen laat in het midden hoe dit geloof van de mensen geduid moet worden. Is het ridicuul dat mensen nog steeds geloven, ondanks alles wat hen overkomt? Of is het een groot geheim, een waardevolle kracht waar je niet zonder kunt? Het laatste couplet laat misschien nog een religieuze duiding toe. In de christelijke religie is de uit de dood opgestane Jezus bij zijn vader in de hemel, maar zal hij eens terugkomen om een te worden met alle gelovigen. In de Bijbel wordt voor de achterblijvende gelovigen wel het beeld gebruikt van een bruid die wacht op haar bruidegom. Jezus zegt op een gegeven moment tegen zijn volgelingen: “Maar als de mensenzoon (hiermee bedoelt hij zichzelf) terugkomt, zal hij dan het geloof vinden?”. In dit laatste couplet wacht de bruidegom op z’n bruid; een omkering van het beeld en ook van het meer gangbare cliché dat de bruidegom niet komt opdagen. Congregation gathers down by the riverside Preacher stands with his bible, groom stands waitin' for his bride Congregation gone and the sun sets behind a weepin' willow tree Groom stands alone and watches the river rush on so effortlessly Wonderin' where can his baby be still at the end of every hard earned day people find some reason to believe

Dit alles raakt de vraag of er leven is na dit leven, en in dat licht is het misschien ook te begrijpen dat mensen zich zelfs niet neerleggen bij de dood, dat er hoop is op leven na dit leven, en een verlangen dat alles eens goed zal zijn. Wachten en verlangen ze tevergeefs? Of geven ze de hoop op, en gaat het geloof verloren?

Moeite met persoonlijke intimiteit van binnenuit

“Well if you're rough and ready for love Honey I'm tougher than the rest” Waar Springsteen zich op NEBRASKA concentreert op maatschappelijk isolement, verdiept hij zich op TUNNEL OF LOVE in de complexe processen die zich voordoen bij het aangaan van intimiteit in een partnerrelatie. Het is een heel persoonlijk (‘intiem’) en autobiografisch album geworden, dat toch voldoende algemeenheid houdt om ook dit album als een thematisch album te kunnen betitelen. Een album waarin verschillende kanten van het aangaan van relaties worden beschreven. Het album opent met de song Ain’t Got You, waarin de ikpersoon vertelt hoe succesvol hij is (hierbij allerlei zaken noemend die heel goed passen bij de status die Springsteen intussen als rockster had), maar de vrouw waar hij verliefd op is, die heeft hij niet. Een eerste hint dat er in de liefde een beroep wordt gedaan op zaken die je niet zomaar zelf naar je hand kunt zetten. In het tweede nummer, Tougher than the rest, wordt verder aangeduid wat nodig is: voldoende zelfverzekerdheid (lees: identiteit, die volgens Erikson een gevoel van ‘self-certainty’ geeft). The road is dark And it's a thin thin line But I want you to know I'll walk it for you any time Maybe your other boyfriends Couldn't pass the test Well if you're rough and ready for love Honey I'm tougher than the rest

Het is een stoer nummer waarin de ik-persoon het begeerde meisje ervan probeert te overtuigen dat hij meer in huis heeft dan z’n rivalen; waarmee hij tegelijk ook wil zeggen dat ze zich niet moet neerleggen bij teleurstellingen in eerdere relaties; want dit gaat wel lukken. (De song vertoont veel overeenkomsten met de latere song Man’s Job van het album LUCKY TOWN.)

“C'mon Slim slip me in man” De belangrijkste boodschap van de song All That Heaven Will Allow wordt waarschijnlijk vooral overgedragen door het zomerse, vrolijke en lichtvoetige van de muziek. Het gevoel dat de hele wereld aan je voeten licht en dat je alle weerstanden overwint, dat het geluk je toelacht. Toch is het altijd uitkijken geblazen als Springsteen zo vrolijk en uitbundig klinkt;

vaak zit er een addertje onder het gras en boort hij ergens toch een diepere laag aan waardoor je je gaat afvragen of het allemaal wel zo simpel, mooi en positief is. De ik-persoon is duidelijk verliefd en het lijkt wederzijds, hij heeft een date waar hij veel van verwacht (all that heaven will allow). I got a dollar in my pocket There ain't a cloud up above I got a picture in a locket That says baby I love you

Maar er is een obstakel: mr. Bouncer, de uitsmijter; en die moet je voorbij. De ik-persoon heeft weliswaar een dollar op zak, zo opent de song heel zelfverzekerd, maar is dat wel genoeg? Het doet denken aan het eerste nummer, waarin alle rijkdom en succes niets voorstelde als het om liefde ging, en aan het tweede nummer, waarin de ik-persoon vol vertrouwen was in wat hij zelf allemaal in huis had. Hier is hij opeens z’n portemonnee vergeten en het wordt dubieus of hij er wel in komt. Opeens bepaalt hij het niet meer zelf, maar is hij afhankelijk van de goodwill van iemand anders. Say hey there mister bouncer Now all I wanna do is dance But I swear I left my wallet Back home in my workin' pants C'mon Slim slip me in man I'll make it up to you somehow I can't be late I got a date With all that heaven will allow

Subtiel verwoord, maar in combinatie met refrein en titel lijkt Springsteen hier te willen zeggen dat God (of de goden) je goedgezind moeten zijn. Dat het niet maakbaar is, maar dat het je wel of niet gegeven wordt. Het doet denken aan het religieuze begrip genade. Het is (Gods) genade wanneer je iemand vindt die van je houdt. Maar de ik-persoon lijkt (nog) wel optimistisch; hij is vol vertrouwen dat het allemaal goed zal gaan.

“Bobby said he'd pull out Bobby stayed in Janey had a baby it wasn't any sin” Dan de song Spare Parts. In de eerste zin (hierboven geciteerd) de seksuele daad van een jongen die z’n verantwoordelijkheid nog niet kan dragen en z’n vriendin zwanger maakt. Dan neemt hij de benen. Afgelopen is het met de onbezorgde jeugd.

Jane moved in with her ma out on Shawnee Lake She sighed Ma sometimes my whole life feels like one big mistake ... Now Janey walked that baby across the floor night after night But she was a young girl and she missed the party lights

Niet iedereen wordt even geleidelijk en gemakkelijk volwassen, soms wordt je de volwassenheid ingetrokken of ingegooid, en moet je je gaan verhouden tot een realiteit waar je niet zelf voor gekozen hebt. Zorg voor wat het lot op je pad brengt; dat is een houding die volgens Erikson pas wat later in de volwassenheid tot ontwikkeling komt en geleerd wordt in confrontatie met de weerbarstige realiteit van het leven. De hoofdpersoon, Janey, raakt dan ook in een crisis waarin ze met haar baby naar de rivier gaat. Niet duidelijk is of ze zich alleen van de baby of ook van haar eigen leven wil ontdoen. De rivier staat zoals zo vaak bij Springsteen voor het leven en voor de oorsprong van je verlangens, maar ook voor de plek waar je herboren kunt worden. Janey heard about a woman over in Calverton Put her baby in the river let the river roll on She looked at her boy in the crib where he lay Got down on her knees cried till she prayed

In haar wanhoop bidt ze en dan kiest ze voor het leven van haar zoontje en een ander leven voor zichzelf. Mist was on the water low run the tide Janey held her son down at the riverside Waist deep in water how bright the sun shone She lifted him in her arms and carried him home

Haar dromen en verwachtingen over de geplande bruiloft laat ze resoluut achter zich; haar bruidsjurk en verlovingsring zet ze om in goed te gebruiken geld: As he lay sleeping in her bed Janey took a look around at everything Went to a drawer in her bureau and got out her old engagement ring Took out her wedding dress tied that ring up in its sash Went straight down to the pawn shop man and walked out with some good cold cash

“On his right hand Billy'd tattooed the word love and on his left hand was the word fear And in which hand he held his fate was never clear” De song Cautious Man–weliswaar in de derde persoon geschreven- lijkt een keerpunt te zijn op het album. De hoofdpersoon loopt niet weg voor z’n verantwoordelijkheden en we krijgen een blik in z’n innerlijk conflict met betrekking tot het aangaan van intimiteit. Tegenover liefde staat angst. Billy probeert z’n angst te overwinnen door heel hard en plichtsgetrouw z’n best te doen. Now Billy was an honest man he wanted to do what was right He worked hard to fill their lives with happy days and loving night Alone on his knees in the darkness for steadiness he'd pray For he knew in a restless heart the seed of betrayal lay

Over de reden van z’n angst blijft de song vaag. Duidelijk is dat Billy behoedzaam, voorzichtig is. Het doet denken aan een introvert karakter. Psychologische inzichten over introversie maken duidelijk dat dit samen gaat met een verhoogde angstgevoeligheid; introverte mensen hebben de neiging om zich steeds angstig af te vragen wat veranderingen met hen zullen doen en of ze de nieuwe uitdagingen aankunnen, ze maken zich vaak overmatig en soms ook dwangmatig zorgen over wat er mis kan gaan. In die zin is het aangaan van een relatie een heel spannende aangelegenheid; het vraagt om vertrouwen, zowel in jezelf als in de ander. Een te grote emotionele instabiliteit kan ertoe leiden dat je nooit zeker bent van je eigen gevoel. Billy felt a coldness rise up inside him that he couldn't name Just as the words tattooed 'cross his knuckles he knew would always remain

Het zelfverzekerde van de eerste songs van dit album heeft plaatsgemaakt voor twijfel en onzekerheid; en weer is er een verwijzing naar iets transcendents; naar de schoonheid van het (maan)licht dat toch van God afkomstig is: At their bedside he brushed the hair from his wife's face as the moon shone on her skin so white Filling their room in the beauty of God's fallen light http://www.youtube.com/watch?v=4VtfZH44nqk&feature=share&list=PLUuXqxGIag030BV7W5UPFx1hSR2HpPaeU&index=18

Ook dat suggereert dat er een kracht van buitenaf is waar je je aan kunt optrekken als je in jezelf niets kunt vinden wat je er doorheen trekt. Het lijkt vooral opgemerkt te worden vanuit het perspectief van de verteller, niet van het karakter zelf.

“Is that me baby Or just a brilliant disguise?” De song Briljant Disguise begint met twijfel over de partner; achterdocht en wantrouwen: houdt ze echt van me, of bedriegt ze me? Zoals zo vaak in moeilijke relaties wordt achter alles waar niet meteen een verklaring voor is, wat niet verteld wordt, iets gezocht. Er ontstaat een ongezond klimaat van controle, soms ook van eisen en afdwingen, wat een stel al snel in een vicieuze cirkel doet belanden; het controlerend gedrag van de angstige en jaloerse partner roept –in plaats van de gezochte toenadering-juist irritatie en verwijdering bij de andere partner op. Dit is dan voor de jaloerse partner het bewijs dat er echt iets aan de hand is, het versterkt diens angst, wantrouwen en controledrang. I hold you in my arms As the band plays What are those words whispered baby Just as you turn away I saw you last night Out on the edge of town I wanna read your mind To know just what I've got in this new thing I've found So tell me what I see When I look in your eyes Is that you baby Or just a brilliant disguise

Deze cirkel kan alleen doorbroken worden wanneer de aanvallende partner beseft dat de bron van zijn wantrouwen in z’n eigen angsten en onzekerheid wortelt. Dat besef breekt door in deze song: de ik-persoon begint het bij zichzelf te zoeken als hij erkent dat hij niet kan inzien wat zo’n bijzondere vrouw nou in hem ziet. Well I've tried so hard baby But I just can't see What a woman like you Is doing with me So tell me who I see When I look in your eyes Is that you baby Or just a brilliant disguise

Hij doet z’n best, maar kan toch geen weerstand bieden aan z’n negativiteit. En dan gaan de lichten uit en volgt er weer een uitbarsting (een scheldpartij, klappen?).

And then it all falls apart When out go the lights I'm just a lonely pilgrim I walk this world in wealth I want to know if it's you I don't trust 'Cause I damn sure don't trust myself

Misschien gaat het wel helemaal niet om twijfel aan haar, maar is het zâ&#x20AC;&#x2122;n eigen onzekerheid die al deze spanningen veroorzaakt; vandaar de omkering: So when you look at me You better look hard and look twice Is that me baby Or just a brilliant disguise

Als jij naar mij kijkt, zie je dan mij, of iemand die weliswaar heel hard zâ&#x20AC;&#x2122;n best doet, maar dit toch niet waar kan maken. De song eindigt met een paradox: twijfelen aan dat waar je zeker van bent: Tonight our bed is cold I'm lost in the darkness of our love God have mercy on the man Who doubts what he's sure of

Het kan zijn dat je op een onbewust level toch moeite hebt met vertrouwen en overgave, dat er negatieve beelden bestaan van het zelf en/of van de ander en van relaties, die al uit de kindertijd komen en nog doorwerken in de volwassen partnerrelatie. Ook in deze song weer een verwijzing naar God, maar deze keer wordt God rechtstreeks aangesproken, en het besef dat in All That Heaven Will Allow al aanwezig is, wordt hier nadrukkelijker benoemt; het besef dat het bij liefde gaat om iets wat je niet verdient maar hopelijk toch ontvangt: genade.

“If you pay the price She'll let you deep inside But there's a secret garden she hides” Om echt een intieme relatie aan te kunnen gaan, moet je dus beschikken over een duidelijke en stevige eigen identiteit. Vrouwen ontwikkelen deze identiteit doorgaans meer dan mannen ín een intieme relatie. Intimiteit is te omschrijven als het opgaan in een ander zonder jezelf te verliezen. In relatietherapie is het vaak belangrijk om te benadrukken dat je je partner niet verantwoordelijk kunt stellen voor je eigen geluk. Een relatie moet aanvullend werken, en het is een te overspannen verwachting –die echter in relaties maar al te vaak tot grote frustraties, teleurstelling en conflicten leidt- dat de eigen innerlijke leegte of diepe onvervulde verlangens allemaal door de partner opgevuld en vervuld kunnen of dienen te worden. In relatietherapie is lange tijd veel nadruk gelegd op deze autonomie van partners, op het afbakenen van terreinen, op onderhandelen en compromissen sluiten, maar er is ook een benadering waarin vooral aandacht gevraagd wordt voor de kwetsbare hechtingsbehoefte van partners en voor de patronen van vermijden/afweren of vastklampen die daarop kunnen volgen en waarvan we in de hiervoor besproken song een goed voorbeeld zagen (Emotionele Focused Couple Therapy). De song Secret Garden gaat over een zeer intieme relatie (de hoofdpersoon mag heel dichtbij komen; er is tederheid, ze laat hem toe in haar in haar hart, en ze geeft hem het gevoel dat ze er echt is). She'll lead you down a path There'll be tenderness in the air She'll let you come just far enough So you know she's really there

Toch is er ook een plek waar hij niet kan of mag komen. Hij verlangt ernaar om naar die plek bij haar te gaan, de plek waar hij zich niets kan herinneren en waar hij niets kan vergeten. Deze onmogelijke plek –waarin de hoofdpersoon zichzelf dus hoopt te verliezen- blijft onbereikbaar, steeds even ver weg, hoe veel dichter hij ook bij haar komt. You've gone a million miles How far'd you get To that place where you can't remember And you can't forget She's got a secret garden Where everything you want Where everything you need Will always stay A million miles away

Zo versmelten met iemand anders en al je verlangens helemaal vervuld zien, zoals een klein kind nog getroost kan worden door z’n ouders, en één met hen wordt, zo ‘symbiotisch’ kan het nooit meer worden; je zou dit kunnen vergelijken met het terugverlangen naar het verloren paradijs (de secret garden).

“As fragile as each and every breath Of this boy sleepin' in our bed” (de middenvolwassenheid) Generativiteit-stagnatie

In de identiteitsfase draaide de ontwikkeling nog sterk om het ‘ ík’; het individu moest voldoende stevigheid krijgen om in de volgende fase intieme relaties aan te kunnen gaan. Relaties waarin het eigenbelang als het ware wordt overstegen in wederkerigheid, in de creatie van een ‘wij’. En ook van dit ‘wij’ geldt dat het weer voldoende krachtig ontwikkeld moet zijn om niet te blijven hangen in een strijd om het geven en het nemen. Maar om vanuit een zekere rust in wie je voor elkaar bent, de aandacht en de zorg nu ook meer te kunnen richten op zaken buiten je. En dan gaat het erom dat je dat wat het leven je aan waarden en overtuigingen gegeven heeft, waar je in bent gaan geloven en waar je eigen bestaan op rust, dat je daaruit kunt putten om het door te geven. Zodat het leven doorgaat. Allereerst komt dit natuurlijk naar voren in het krijgen en opvoeden van kinderen. Maar het is veel breder, want de zorg voor de eigen kinderen kan –bij onvoldoende volwassenheid/rijpheid- ook nog teveel een narcistisch project zijn. Dit is het geval als volwassenen – in een te sterke identificatie met hun kinderen- hun eigen onvervulde verlangens en strevingen alsnog, via hen, hopen te realiseren. Dit zal zich wreken in de puberteit, waarin het gezag uitgetest wordt. In die vuurproef zal blijken, of er werkelijk sprake is van zorgend en dienend gezag, waarbij het ook echt gaat om de overdracht van zaken die groter zijn dan de persoonlijke behoeften en verlangens, waar liefde voor het leven en voor het goede centraal staat. In het andere geval zal een volwassene door de mand vallen omdat hij of zij te kinderachtig op het eigen gelijk blijft staan, zodat voor de jongere ook duidelijk wordt dat alles vooral draait om de eigen erkenning en bevestiging van de onrijpe volwassene. Dit geldt overigens zowel voor individueel ouderschap als ook voor de waarden en overtuigingen die een complete generatie in de maatschappij uitstralen en die hun vorm krijgen in al de instituten van de maatschappij die verantwoordelijk zijn voor de overdracht, voor het vormgeven van het maatschappelijk leven en voor het ontwerpen van een leefbare toekomst. Te denken valt hierbij aan kerken, scholen, sportverenigingen, plaatselijke en landelijke bestuursorganen, zorginstellingen, etc. Dit houdt dan ook in dat stagnatie van deze generativiteit zich vooral wreekt bij de volgende generatie. De zorg is dus breder, en betreft ook zaken waar je niet zelf voor kiest, maar die op je weg geplaatst worden of die je overkomen terwijl je het zo anders gedacht had. Denk

bijvoorbeeld aan het krijgen van een gehandicapt kind dat alle zorg en aandacht van je opslokt. Toch is dit zorgen niet alleen een offer dat gebracht moet worden; het sluit volgens Erikson ook aan bij een diepere behoefte om nodig te zijn. Waar iemand in de vorige fase niet tot werkelijke, bevredigende wederkerige intimiteit met anderen is gekomen, uit zich dat in deze fase in een overmatig gericht zijn op consumptie van materiĂŤle geneugten; op het overdreven aandacht besteden aan de zorg voor zichzelf en op een vorm van pseudointimiteit, waarbij iemand krampachtig probeert de eigen leegte en onvervuldheid te camoufleren met contacten waar hoog over wordt opgegeven en iemand zich aan vastklampt, maar die bij nadere inspectie toch erg oppervlakkig blijken te zijn.

Over de albums Human Touch en Lucky Town Deze albums zijn tegelijkertijd uitgebracht. Ze vallen samen met een periode in het leven van Springsteen waarin de bakens duidelijk verzet worden. Er is â&#x20AC;&#x201C;na de scheiding van Springsteen, de nieuwe relatie met zangeres Patti Scialfa en de geboorte van hun eerste zoon, sprake van een andere toon. De karakters op de albums hebben minder last van de spoken uit het verleden, de negatieve krachten die zo sterk aanwezig waren. De enorme wilskracht waarmee de karakters haast tegen beter weten toch hoop bleven houden, heeft hier plaats gemaakt voor meer ontspanning, vrolijkheid, dankbaarheid, genieten. Deze positieve opbrengsten worden echter niet alleen gepresenteerd als het resultaat van al die inspanning, maar tegelijk ook als iets wat de karakters overvalt, wat hen gegeven is en gegund wordt. Het wantrouwen in anderen, waarvan de basis bestond uit een wantrouwen in zichzelf, is door de liefde van de ander overwonnen, maar daar achter gaat een kracht schuil die nog weer groter is dan die van de geliefde; het is ook levenskracht waarvan een goddelijke oorsprong gesuggereerd wordt. I'm gonna lose these blues I've found Down in Lucky Town I had some victory that was just failure in deceit Now the joke's comin' up through the soles of my feet I been a long time walking on fortune's cane Tonight I'm sleepin' lightly and feelin' no pain

“In his mother's arms it was all the beauty I could take Like the missing words to some prayer that I could never make” Ook in de song Living Proof schijnt het licht ‘s nachts in een duistere kamer. In deze song wordt de geboorte van een zoon en vooral het effect ervan op de vader op een ontroerende manier beschreven. Well now on a summer night in a dusky room Come a little piece of the Lord's undying light Crying like he swallowed the fiery moon In his mother's arms it was all the beauty I could take Like the missing words to some prayer that I could never make In a world so hard and dirty so fouled and confused Searching for a little bit of God's mercy I found living proof

En deze ervaringen van onschuld en nieuw leven – beschreven als een stukje van Gods onsterfelijk licht- roepen bij de ik-persoon associaties op waarvan niet helemaal duidelijk is of het herinneringen zijn die in schril contrast staan met de schoonheid van dit moment en die ook deze ontroering oproepen, of dat deze ervaringen nou juist de trigger zijn die zulke negatieve gevoelens van schuld en zelfdestructie oproept. We houden het maar op het eerste. I put my heart and soul I put 'em high upon a shelf Right next to the faith the faith that I'd lost in myself I went down into the desert city Just tryin' so hard to shed my skin I crawled deep into some kind of darkness Lookin' to burn out every trace of who I'd been You do some sad sad things baby When it's you you're tryin' to lose You do some sad and hurtful things I've seen living proof

De hoofdpersoon is door zijn partner bevrijd uit een gevangenis die niet reëel was (waarbij het –ook gezien de eerdere songs- logisch is om te denken aan een irreëel en vaak onbewust besef dat je er niet mag zijn, dat je veroordeeld bent, dat je het niet waard bent om te leven en om geliefd te zijn: You shot through my anger and rage To show me my prison was just an open cage There were no keys no guards Just one frightened man and some old shadows for bars

De hoofdpersoon en zijn partner eigenen zich het geluk dat hen ten deel valt, toe als schatten die ze stelen van de Heer: Well now all that's sure on the boulevard Is that life is just a house of cards As fragile as each and every breath Of this boy sleepin' in our bed Tonight let's lie beneath the eaves Just a close band of happy thieves And when that train comes we'll get on board And steal what we can from the treasures treasures of the Lord It's been a long long drought baby Tonight the rain's pourin' down on our roof Looking for a little bit of God's mercy I found living proof

De gevangenis-beeldspraak wordt verder doorgevoerd. Blijkbaar voelt het nog steeds als iets waar de ik-persoon eigenlijk geen recht op heeft. Maar de toon is wel veranderd! Hij kan er van genieten, samen met zijn bende van gelukkige dieven. Een heel ander gevoel dan in de song Stolen Car van THE RIVER, waarin het gevoel in een gestolen auto te rijden, veel meer betrekking had op een gevoel dat er iets helemaal fout zat. Het refrein - dat het Gods genade is- geeft aan het gevoel in deze song nog weer een diepere lading.

I'll wait for you And should I fall behind Wait for me In de song If I should fall behind is er sprake van een duidelijk besef dat je elkaar kwijt kunt raken, dat je â&#x20AC;&#x201C; zoals dat in de drukte van het volwassen leven; kinderen opvoeden, een drukke baan, zomaar kan gebeuren- langs elkaar heen gaat leven, elkaar vooral ziet vanuit de rollen die je moet spelen. Pas in de volwassenheid kun je elkaar echt als persoon gaan zien, wat meer los van wat de ander voor jou is en betekent. Dat is dan ook een belangrijke opgave in de middelvolwassenheid; om de relatie te verdiepen en de veranderingen die je beide â&#x20AC;&#x201C;ook in hoe je in het leven staat en je verder ontwikkelt- in de relatie te integreren. Dat vraagt moeite, tijd nemen voor elkaar, niet de makkelijke weg kiezen van opgaan in het eigen drukke leven. En trouw blijven aan elkaar, geduld hebben met elkaar, op elkaar wachten, zoals in deze song zo eenvoudig, maar tegelijk ook zo diep waar, wordt verwoord.

We swore we'd travel darlin' side by side We'd help each other stay in stride But each lover's steps fall so differently But I'll wait for you And if I should fall behind Wait for me

In de vorige fase (intimiteit-isolatie) was het evenwicht tussen geven en nemen, tussen op jezelf blijven en opgaan in de ander, een belangrijk thema. In deze fase staat zorg meer centraal; en is het belangrijk dat partners ten opzichte van elkaar ook een zorgende houding ontwikkelen: gelijkwaardigheid in uitwisseling is niet de basis waarop de relatie drijft; als de één om wat voor reden dan ook achterblijft, is de relatie niet meteen over. Een liefdesrelatie is meer dan een wederzijds contract van rechten en verplichtingen dat zomaar opengebroken kan worden als het de ene partner niet meer zo bevalt of als hij of zij wat meer moet investeren of inleveren dan de ander. Het gaat om een liefdesrelatie, gebaseerd op vertrouwen dat de ander er voor je is en zal blijven. Dat vertrouwen spreekt niet vanzelf en kan ook niet zomaar geclaimd worden, zoals ook in deze song naar voren komt. “Well if I had one wish for you in this god forsaken world, kid It'd be that your mistakes will be your own” Hoewel de song Long Time Comin’ op het album DEVILS AND DUST staat, past de toon en thematiek van deze song goed bij de albums HUMAN TOUCH en LUCKY TOWN. De ik-persoon voelt zich herboren, hij verbrandt z’n oude ziel, heeft een nieuwe kaart ontworpen en heeft het gevoel dat het (geluk)eindelijk binnen handbereik ligt: kamperen met vrouw en kinderen, in de open lucht bij een smeulend kampvuurtje, twee kinderen in een slaapzak, z’n vrouw slaapt ook. Well there's just a spark of a campfire left burnin' Two kids in a sleeping bag beside

Wat overwonnen moest worden, wordt aangeduid als hij vertelt dat z’n vader de grote afwezig was in z’n kindertijd. Well my daddy he was just a stranger Lived in a hotel downtown Well when I was a kid he was just somebody Somebody I'd see around Somebody I'd see around

Waarschijnlijk heeft dat geleid tot angst voor de taken van het volwassen leven, met een neiging om er ook voor weg te lopen. Eerder zijn al de songs Adam Raised A Cain, Independance Day, My Fathers House en Mansion on the Hill besproken, waarin ook het thema van de vader-zoon relatie en de gevolgen van genen, karakter en een tekort aan affectie op de volgende generatie aan de orde zijn. In de psychologie is intussen veel bekend over dit proces; het wordt wel de intergenerationele overdacht van gehechtheid genoemd. Een onveilige gehechtheid in de kindertijd heeft vaak tot gevolg dat volwassenen bij de opvoeding van hun eigen kinderen moeilijk toegang hebben tot hun eigen gehechtheidservaringen en de pijnlijke gevoelens die daarmee verbonden zijn. Omdat ze deze onbewust afweren, kunnen ze zich emotioneel ook niet goed verbinden met hun eigen kinderen. Veel reflectie op de eigen gevoelens, moeite doen om toch in contact te komen met de onbewuste, afgeweerde gevoelens, kan helend werken, evenals nieuwe, corrigerende, emotionele ervaringen van geliefd zijn. Springsteen laat in zijn songs op o.a. Nebraska, Tunnel of Love, en Human Touch en Lucky Town zien, dat hij deze pijnlijke klus is aangegaan. Het gevolg is dat er alsnog een veilig model van gehechtheid kan ontstaan; dit wordt wel ‘earned security’ (verdiende/veroverde veiligheid) genoemd. In deze song is het resultaat ervan aanwezig: het sterke wantrouwen in zichzelf en in de eigen vermogens om lief te hebben, te vertrouwen, kinderen op te kunnen voeden, lijken om te slaan in vertrouwen en hoop Well if I had one wish for you in this god forsaken world, kid It'd be that your mistakes will be your own That your sins will be your own

en in een vastberadenheid om het beter te doen, nu de derde op komst is : Reach 'neath your shirt, put my hands across your belly and feel Another one kickin' inside And I ain't gonna fuck it up this time

“It wasn't the best I ever had Not even close” Ook de song Reno is afkomstig van het album DEVILS AND DUST. Het is een trieste song die het door Erikson beschreven verschijnsel ‘pseudo-intimiteit’ op een schrijnende manier aan de orde stelt. Het gaat hier om iemand die dacht dat hij de liefde van z’n leven had gevonden, maar die het blijkbaar niet voor elkaar heeft gekregen om echt voor haar te kiezen. We rode with the vaqueros Down into cool rivers of green I was sure the work and the smile coming out 'neath your hat

Was all I'll ever need Somehow all you ever need's Never quite enough you know You and I, Maria, we learned it's so

Nu mist hij de intimiteit en probeert hij wanhopig en tevergeefs iets van het gevoel dat hij bij haar had, op te roepen door middel van seksueel contact met een prostituee. She took off her stockings I held 'em to my face She had your ankles I felt filled with grace

De frase ‘not even close’, waarmee de song eindigt, is een kernachtige verwoording van wat pseudo-intimiteit inhoudt: She brought me another whisky Said "Here's to the best you ever had" We laughed and made a toast It wasn't the best I ever had Not even close

“Son take a good look around This is your hometown” Springsteen heeft zowel oog voor de intern psychologische factoren die een rol spelen bij de opvoeding, als voor de invloed van het sociale milieu waarin het opgroeien plaatsvindt. In de song Your Hometown van het album BORN IN THE USA maakt hij een brug tussen beide, als hij beschrijft hoe hij de ik-persoon zich herinnert hoe hij als 8-jarige op de schoot van z’n vader in de auto meestuurde, en hoe z’n vader z’n aandacht vestigde op z’n woonplaats. I was eight years old and running with a dime in my hand Into the bus stop to pick up a paper for my old man I'd sit on his lap in that big old Buick and steer as we drove through town He'd tousle my hair and say son take a good look around this is your hometown This is your hometown

Nu heeft hij zelf een zoon van die leeftijd, is er intussen sprake geweest van rassenonlusten en recent van economische achteruitgang en vestigt hij de aandacht van zijn zoon ook op hun woonplaats. Maar nu zijn er plannen om deze te verlaten ... Last night me and Kate we laid in bed talking about getting out Packing up our bags maybe heading south I'm thirty-five we got a boy of our own now Last night I sat him up behind the wheel and said son take a good look around This is your hometown

Een belangrijke taak in de volwassenheid is om deel te nemen aan het maatschappelijk leven, om dit te ondersteunen en zo het goede leven mogelijk te blijven maken. Springsteen heeft in vele songs blijk gegeven van zijn sociaal bewustzijn en heeft enkele keren in zin carrière ook nadrukkelijk politiek kleur bekend, weliswaar vaak tegen zijn opvatting dat dit niet bij zijn rol als artiest hoort en trouwens ook tot ergernis van vele van zijn fans.

No home no job no peace no rest Het sociaal bewustzijn van Springsteen komt na Nebraska weer duidelijk naar voren op het album THE GHOST OF TOM JOAD, waarvan de titelsong refereert aan John Steinbecks boek ‘The Grapes of Wrath’ over immigranten die –om te overleven- leren om solidair te zijn met elkaar. De gemeenschappelijkheid van het samen mens zijn is hier een belangrijk thema; in elke ander zie je ook jezelf. Elk individueel leven is even waardevol. Waar we in een vorige song de ik-persoon nog in een heel intieme sfeer met z’n gezin bij een kampvuurtje zagen zitten, zien we in deze song een heel andere kant: vertwijfeld zit de ikpersoon bij het licht van het kampvuur; hij ziet mensen aan de zelfkant van de maatschappij, aan zichzelf overgelaten, en wacht op de ver te zoeken geest van Tom Joad, op de zonet beschreven solidariteit. Het is een duidelijke aanklacht tegen het maatschappelijke en politieke klimaat in Amerika. Hot soup on a campfire under the bridge Shelter line stretchin' 'round the corner Welcome to the new world order Families sleepin' in their cars in the Southwest No home no job no peace no rest …

The highway is alive tonight Where it's headed everybody knows I'm sittin' down here in the campfire light Waitin' on the ghost of Tom Joad

Het gaat hier om thema’s als waardigheid (dignity), sociale ongelijkheid/onrecht en inclusiviteit (geen wij-zij denken): Now Tom said "Mom, wherever there's a cop beatin' a guy Wherever a hungry newborn baby cries Where there's a fight 'gainst the blood and hatred in the air Look for me Mom I'll be there Wherever there's somebody fightin' for a place to stand Or decent job or a helpin' hand Wherever somebody's strugglin' to be free Look in their eyes Mom you'll see me."

“Nothing illegal just a little bit funny” Wat sociaal bewustzijn betreft is het gevaar aanwezig om te gemakkelijk te wijzen naar de maatschappij, de regering of naar het bankwezen als abstracte grootheden die verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor de ongelijkheid in de samenleving. Een emotie als woede is dan vaak een gemakkelijke emotie. Dat gevaar loopt Springsteen ook met zijn songs, en zeker wanneer je een megaster bent, is het moeilijker om in de ogen van velen geloofwaardig te blijven zingen over de ongelijkheid in de wereld. In een song als The Big Muddy maakt Springsteen duidelijk dat het goede blijven doen lastig en ingewikkeld is, dat verleidingen altijd heel subtiel op de loer liggen en dat de weg naar het kwade een heel geleidelijke kan zijn, zodat je op een gegeven moment tot je schrik ergens kunt zijn uitgekomen waarvan je van te voren nooit gedacht had dat je daar terecht zou kunnen komen: How beautiful the river flows and the birds they sing But you and I we're messier things There ain't no one leavin' this world buddy Without their shirttail dirty Or their hands bloody Waist deep in the big muddy Waist deep in the big muddy

You start on higher ground but end up somehow crawlin' Waist deep in the big muddy

I taste the seed upon your lips, lay my tongue upon your scars But when I look into your eyes we stand worlds apart De emotie woede ontbreekt grotendeels op het album dat Springsteen uitbracht als reactie op 9/11: THE RISING. In die zin kan het bij uitstek beschouwd worden als een zeer verantwoordelijke reactie van Springsteen op dat wat zijn land en de hele wereld geschokt heeft, een reactie die volgens Springsteen werd getriggerd doordat iemand uit de streek waar hij woont, hem uit de auto toeriep: Hey man, we need you. Springsteen probeert met het album troost en hoop te verschaffen, o.a. door stil te staan bij de moed van brandweerlieden (The Rising) en bij het gemis van nabestaanden (You’re Missing). Een van de songs (Lost Paradise) is een exploratie van wat er gebeurt rondom een zelfmoordterrorist. En de meest opvallende song, Worlds Apart, betreft op het meest concrete niveau de bedreigde relatie van twee geliefden met een verschillend geloof, waarvan de één moslim is. In dit nummer is sprake van een fusie tussen Oosterse en Westerse muziek. Een pleidooi voor liefde en menselijkheid, met het besef hoe moeilijk dat is als absolute religieuze overtuigingen in het geding zijn. Sometimes the truth just ain't enough Or is it too much in times like this Let's throw the truth away we'll find it in this kiss In your skin upon my skin in the beating of our hearts May the living let us in before the dead tear us apart

Erikson geeft aan dat een rijpe, volwassen identiteit leidt tot inclusiviteit, tot het overstijgen van het wij-zij denken. Dat overstijgende is –veel meer dan het triomfantelijk en wraakzuchtig opstaan van een natie- waar de titel en de hele lading van het album aan refereert.

“And though our bodies lie alone here in the dark Our souls and spirits rise” (late volwassenheid) Integriteit-wanhoop

De laatste levensfase wordt sterk bepaald door de spanning die veroorzaakt wordt door het feit dat het daadwerkelijk om de laatste fase gaat. Het leven is eindig, het wordt begrensd door de dood. Als het je tegenzit in het leven, kun je heel lang denken dat het anders zal worden, dat er nog betere tijden komen. Soms haast tegen beter weten in kun je daaraan vasthouden om een moeilijke tijd te doorstaan of de dag door te komen. Maar wanneer de vitaliteit afneemt, wanneer het duidelijk wordt dat het niet meer reëel is om nog grote veranderingen te verwachten, gaat het besef doordringen dat dit het wel zo’n beetje was. Dat kan een beangstigend besef zijn. Je kunt dan proberen je leven te overzien om zo de balans op te maken, om voor jezelf te bepalen wát het dan was; hoe kijk je terug op je leven en hoe waardeer je dat? Welke verlangens zijn uitgekomen, welke niet? Hoe verdrietig of gefrustreerd ben je daarover? Waar ben je trots op, waar schaam je je voor? Welke fouten heb je gemaakt, welke schade heeft dat veroorzaakt en hoeveel verantwoordelijk heb je daarvoor genomen? Welk onrecht is jou aangedaan en wat heeft dat met je gedaan? Kon je daaroverheen stappen, anderen vergeven en zelf ook weer verder gaan? Sommige mensen voelen al bij voorbaat aan dat dit proces van de levensbalans opmaken hen teveel zal verwarren en gaan dit uit de weg. Ze vermijden het om na te denken over het naderende einde, of ze ontkennen gewoon dat het eraan zit te komen. Anderen kunnen geen vrede sluiten met wat het leven hen gebracht heeft en raken verbitterd. Het kan ook zo gaan dat het stilstaan bij hoe een moeilijk leven verlopen is, toch een proces van verwerking en aanvaarding op gang brengt. En natuurlijk kan een leven ook mooi verlopen zijn, en is er bij het terugkijken vooral reden tot veel dankbaarheid. Maar wat de terugblik ook oplevert, er is ook sprake van nog een enorme nieuwe opgave: nadenken over de dood. Ook dit kan zoveel spanning opleveren dat mensen het denken hierover vermijden of de dood simpelweg proberen te ontkennen. Wanneer je hier wel over nadenkt, is de grote vraag of het leven bij de dood eindigt of (zoals de meeste grote wereldreligies zeggen) dat er een leven na dit leven is. Dit kan ook een bron van angst betekenen wanneer iemands levensbeschouwing inhoudt dat er een soort van toets plaatsvindt, een ethische beoordeling of het geleefde leven de toets kan doorstaan of niet. Het christelijk geloof met voorstellingen van een hemel en een hel is daar ergens een

voorbeeld van, maar tegelijk kent deze religie een oplossing die geen enkele andere religie biedt: het geloof dat je van genade leeft, dat de doorgang tot het eeuwige leven niet afhangt van hoe goed je geleefd hebt, maar van het besef dat je tekortgeschoten bent en dat je gelooft dat je uit genade toch mag leven. Dit wordt voor sommige gelovigen echter weer een nieuwe bron van grote twijfel. Hoe kom je aan dat geloof, is het wel echt, kun je dat zelf bewerken of moet het je gegeven worden; is het een soort loterij waarbij je al dan niet tot de uitverkorenen behoort? Erikson vindt voor deze laatste levensfase het meest kenmerkend dat de mens een houding moet zien te vinden tussen aan de ene kant integriteit en aan de andere kant wanhoop. Integriteit houdt dan een soort van aanvaarding in van het geleefde leven. Hij beschrijft enkele kenmerken van deze houding, die overigens wel wat verheven aandoen en die de vraag oproepen of dit nou de gewone gang van zaken is of dat dit toch vooral de wat uitzonderlijke uitkomsten zijn van mensen die heel goed kunnen reflecteren op hun leven. De kenmerken van deze geestelijke fase zijn volgens hem: –

groeiende zekerheid van het ego over z’n neiging tot orde en zinvolheid

–

het aanvaarden van de eigen, unieke levenscyclus

–

gevoel van kameraadschap met mensen uit andere tijden, verwantschap vanuit liefde en menselijke waardigheid

–

onthechte, maar toch actieve bezig-zijn met het door de dood begrensde leven (wijsheid)

–

de ‘laatste vragen’ onder ogen durven zien

het ontbreken of verlies van deze integratie van het ego leidt tot afkeer, walging, wanhoop: -

het lot wordt niet geaccepteerd als levenskader

de dood wordt niet geaccepteerd als de eindige grens van het leven

cynisme, minachting, mensenhaat als vormen van zelfverachting

“ And I hope when I get old I don't sit around thinking about it, but I probably will” In de song Glory Days van het album BORN IN THE USA wordt vanuit het perspectief van een jongvolwassenen een vrij negatief beeld weergegeven van de ouderdom. De ik-persoon is zich bewust van de vergankelijkheid van de dingen. Nu al merkt hij dat de harde realiteit haaks staat op het gevoel dat je de hele wereld aankon. Dat levert een vrij deprimerend

beeld op van ouder worden; wat resteert, is een beeld van de toekomst waarin je terugkijkt op het verleden en daar stoere verhalen uit opdist die voor anderen alleen maar vervelend zijn. De ik-persoon hoopt dat hij niet op die manier zal eindigen maar vreest van wel; en schetst ook geen alternatief voor hoe dan op een betere manier ouder te worden. Now I think I'm going down to the well tonight and I'm going to drink till I get my fill And I hope when I get old I don't sit around thinking about it but I probably will Yeah, just sitting back trying to recapture a little of the glory of, well time slips away and leaves you with nothing mister but boring stories of glory days

Zoals vaker bij Springsteen zet de power van de muziek je zomaar op het verkeerde been; ondanks de sombere inhoud is de muziek zeer vitaal, zelfs op het bombastische af. Deze combinatie geeft het nummer een ironische toon, lijkt aan de ene kant ook (en zeker bij lifeconcerten, en des te meer naarmate de band ouder begint te worden) een ode te zijn aan de vitaliteit, aan het levensgevoel dat je alles aankunt en dat je de achteruitgang en de dood trotseert, aan de andere kant heeft het als ondertoon de wetenschap dat je jezelf voor de gek houdt.

Things been a little tight But I know they're gonna turn my way Girls in their Summer Cloths is een prachtige, beeldende, sfeervolle en vooral weemoedige song over ouder worden. In korte zinnen wordt een wereld van jeugd en vitaliteit opgeroepen rondom de ik-persoon. Het refrein verwoordt de kern: de man bevindt zich in de koelte van het avondlicht (hij heeft een jas aangetrokken), terwijl meisjes in hun zomerkleding hem passeren. Hij is er geen deel meer van. In eerste instantie lijkt hij vol woede en wrok. Well the street lights shine Down on Blessing Avenue Lovers they walk by Holdin' hands two by two A breeze crosses the porch Bicycle spokes spin 'round Jacket's on, I'm out the door

Tonight I'm gonna burn this town down And the girls in their summer clothes In the cool of the evening light The girls in their summer clothes Pass me by

De ik-persoon maakt een wandeling die hij vaker lijkt te maken, want hij is een bekende gast. Langzaam ebt de woede weg: Downtown the store's alive As the evening's underway Things been a little tight But I know they're gonna turn my way

Frankie's Diner's Over on the edge of town Neon sign spinnin' round Like a cross over the lost and found Fluorescent lights Flicker above Bob's Grill Shaniqua brings a coffee and asks "fill?" And says "penny for your thoughts now my boy Bill"

Het contact is oppervlakkig, maar hartelijk en vertrouwd, en alles suggereert dat hij daar vaker zo in zichzelf gekeerd zit. Hij is door een vrouw verlaten en diep gekwetst achtergebleven. Je zou je kunnen voorstellen dat hij vergetelheid zoekt in de drank om te vergeten en zichzelf te verdoven, maar hij neemt koffie; iets waarvan je helderder wordt. Dan ziet hij weer een mooi meisje, en de gedachte die opkomt dat ze misschien zâ&#x20AC;&#x2122;n leven kan redden, klinkt berustend en aanvaardend, wetend dat het niet zal gebeuren en met weemoed over wat geweest is. She went away She cut me like a knife Hello beautiful thing Maybe you could save my life In just a glance Down here on Magic Street Love's a fool's dance I ain't got much sense but I still got my feet

Hij komt tot relativering en de aanvankelijke wrok maakt plaats voor verzoening met het leven. Veel blijft niet over, maar hij heeft in elk geval geleerd om dingen te doorzien, en hij kan z’n eigen weg kiezen, heeft z’n waardigheid (gelegen in een zekere onafhankelijkheid/autonomie) niet verloren: hij kan nog zelf bepalen waar hij heen gaat (I still got my feet). In deze song is de crisis van deze laatste fase volgens Erikson goed te herkennen: het vinden van een positie tussen de polen wanhoop (zich uitend in cynisme, haat, verbittering) en integriteit (het accepteren van het eigen leven, het meer gaan vertrouwen op het eigen ego dat grip krijgt op; betekenis geeft aan het zelf en het geleefde leven). Bij ouder worden hoort een bijstellen van doelen; ze zijn niet meer zo levensgroot, maar klein, haalbaar en binnen een beperkt tijdframe. De eigen wereld wordt kleiner en het hieren-nu wordt in zekere zin weer belangrijker.

“Don't worry. Worry your ass off.” In een keynote(s) lezing van het SXSW 2012 eindigt Springsteen met een advies aan jonge artiesten, waarin iets van deze houding ook naar voren komt. Het gaat om een ernst en een relativering tegelijkertijd, die leidt tot een soort van onthechte betrokkenheid op alles wat je doet. (Het is echter wel de vraag of dit advies, voortkomend uit inzichten die vooral horen bij de fase van de late volwassenheid, aan jongeren besteed zal zijn): “So, rumble, young musicians, rumble. Open your ears and open your hearts. Don't take yourself too seriously, and take yourself as seriously as death itself. Don't worry. Worry your ass off. Have ironclad confidence, but doubt – it keeps you awake and alert. Believe you are the baddest ass in town, and, you suck! It keeps you honest. It keeps you honest. Be able to keep two completely contradictory ideas alive and well inside of your heart and head at all times. If it doesn't drive you crazy, it will make you strong. And stay hard, stay hungry, and stay alive. And when you walk onstage on tonight to bring the noise, treat it like it's all we have. And then remember, it's only rock and roll. I think I may go out and catch a little black death metal. Thank you.”

“Everything is everything But you're missing” In de fase van de late volwassenheid hebben mensen doorgaans veel meer dan daarvoor te dealen met verlieservaringen. Het verlies van een geliefde kan een enorme aanslag betekenen op de eigen identiteit en het gemis kan ondraaglijk zijn. Springsteen bezingt dat gevoel in de song You’re Missing op het album THE RISING, geschreven op een moment in z’n leven

waarin hij nog niet zo met de eigen sterfelijkheid geconfronteerd zal zijn. In deze eenvoudige, maar sterk emotionele song wordt dat gevoel uitgebeeld. Niet door de gevoelens te beschrijven, maar om aan te wijzen hoe de ander in alle kleine intieme gewoonten van het leven, dat gewoon op dezelfde manier doorgaat, er niet meer is, waardoor al dat hele gewone het opeens helemaal niet meer en alleen maar lijkt te zeggen: jij bent er nietâ&#x20AC;Ś Coffee cups on the counter, jackets on the chair Papers on the doorstep, you're not there Everything is everything Everything is everything But you're missing Pictures on the nightstand, TV's on in the den Your house is waiting, your house is waiting For you to walk in, for you to walk in But you're missing, you're missing You're missing when I shut out the lights You're missing when I close my eyes You're missing when I see the sun rise You're missing

Where are ya now my darlin' Billy? Als je nog jong bent, is het vaak moeilijk om de wetenschap dat je eigen leven eindig is, ook daadwerkelijk te beseffen. Het is een wetenschap die in het hoofd blijft zitten, die geen werkelijke rol speelt in de manier waarop je in het leven staat en denkt over jezelf en anderen. Het is in feite ook niet denkbaar; het staat haaks op alles wat is. Mensen hebben een soort basale drang om te overleven, om aan het leven vast te houden, om ook als het tegenzit steeds maar weer te geloven dat het beter wordt. Er zijn psychologen die stellen dat het besef dat je zelf ook dood kan en zult gaan, pas in de tweede helft van het leven mogelijk is. Dan nog is daar vaak veel verzet tegen; ontkenning. Wanneer de krachten echter afnemen, wanneer er achteruitgang is (denk bijvoorbeeld aan de leesbril van 50-ers), wordt het moeilijker om dit gegeven te ontkennen. Het is een soort eerste verlieservaring. Verlieservaringen die veel meer impact hebben, betreffen op oudere leeftijd het verlies van vrienden van dezelfde leeftijd, die je altijd om je heen gehad hebt. Springsteen heeft ook deze ervaringen gehad. In elk geval twee mensen die hem dierbaar waren, zijn hem voor het uitkomen van het album WORKING ON A DREAM in relatief korte tijd ontvallen. EĂŠn ervan is Danny Federici, de toetsenist van de band. Over hem gaat deze

song, The Last Carnival, in de metafoor van een lied over een circustrein. Het is een ontroerend lied, een elegie of requiem, waarin teruggehaald wordt wat de essentie van de relatie was. De ik-persoon en Billy waren waaghalzen die de dood tartten en elkaar feilloos aanvoelden. Nu is er het gemis, terwijl de trein doorrijdt. Sundown, sundown The carnival train's leaving town. Where are ya now my darlin' Billy? We won't be dancing together on the high wire Facing the lines with you at my side, oh no. We won't be breathing the smoke in the fire On a midway. Hanging from the trapeze, my wrists waiting for your wrists. Two daredevils high upon the water's edge. You throwing the knife that lands inches from my head. Sundown.

I don't see the summer as it wanes Just a subtle change of light upon your face De hiervoor besproken song is een van de mooiste songs van het album WORKING ON A DREAM, dat â&#x20AC;&#x201C;behalve de titeltrack- eigenlijk nergens ingaat op maatschappelijke themaâ&#x20AC;&#x2122;s, en een overwegend positieve, dankbare stemming koppelt aan sfeervolle, melancholieke klanken die in het verlengde liggen van de besproken song Girls in their Summer Cloths van het vorige album. De kritieken over dit album zijn niet heel lovend; muzikaal is het prachtig, daar is iedereen het wel over eens, maar men vindt de teksten wat gemakkelijk en wat gemist wordt, is de identificatie met karakters aan de zelfkant van de maatschappij, de verontwaardiging over het onrecht in de wereld. Het is inderdaad veel moeilijker om te schrijven over geluksmomenten en het gevaar van sentimentaliteit ligt levensgroot op de loer.Toch is dit ook een statement van Springsteen. Geconfronteerd met leven en dood wordt hij stil, nederig, dankbaar en vol ontzag voor het leven dat hem overkomt en dat niet te begrijpen is. Wat daar oppervlakkig aan is, kan ik (H.S.) in elk geval niet goed begrijpen. Het is aannemelijk dat het overlijden van twee goede vrienden geleid heeft tot de sfeer op dit album, waarin de vraag wat een mensenleven nou eigenlijk is, veel aan de orde is, waarin de kleine geluksmomenten gevierd worden (Surprise, Surprise over een verjaardag) en waarin het geluk van een relatie wordt gekoesterd met op de achtergrond het besef van de vergankelijkheid van het leven, zoals dat uitgedrukt wordt in de song Kingdom of Days. With you I don't hear the minutes ticking by I don't feel the hours as they fly

I don't see the summer as it wanes Just a subtle change of light upon your face Walk away, walk away, walk away, walk away This is our kingdom of days â&#x20AC;Ś When I count my blessings and you're mine for always We laughed beneath the covers and count the wrinkles and the grays Sing away, sing away, sing away, sing away Sing away, sing away, my darling, we'll sing away This is our kingdom of days

In twee andere song wordt dit verder uitgewerkt en afgezet tegen de grootheid, oneindigheid en onbegrijpelijkheid van de kosmos. In de song This life: We reach for starlight all night long But gravity is too strong Chained to this earth we go on and on and on and on and on Then a million sighs cresting were you stood A beauty in the neighborhood This lonely planet never looked so good This life, this life and then the next With you I have been blessed What more can you expect

En in Life Itself: Why are things that we treasure most slip away in time 'Til to the music we grow deaf and to god's beauty blind Why do the things that connect us slowly pull us apart 'Til we fall away in our own darkness Stranger to our own hearts And to life itself, rushing over me Life itself, the wind in the black elms

We've been swallowed up Disappeared from this world De ‘laatste vragen’ onder ogen durven zien, dat is volgens Erikson een belangrijk aspect van gezond ouder worden, van integriteit. En dat is precies wat Springsteen doet op het album WRECKING BALL. Hoewel het album de economische recessie en de graaicultuur als belangrijkste thema heeft, en schetst hoe daar verschillende antwoorden op mogelijk zijn (door te schetsen hoe allerlei karakters hierop reageren; één van de mogelijke reacties is al besproken bij de song Jack Of All Trades), zegt Springsteen op concerten en in interviews dat hij het idee had dat het album een soort conclusie nodig had. En dat hij die maar niet kon bedenken. En dat hij toen concludeerde dat dat misschien ook wel niet nodig was. Dat je de meerdere mogelijkheden open kunt laten. Als je dan de songs Swallowed Up en We are Alive bekijkt, gaat dit niet meer zozeer over de economie en hoe te reageren op onrecht en ongelijkheid. Het gaat veel verder. Springsteen stelt hier de vraag wat het leven is en of er een leven na dit leven is. Ongetwijfeld zijn de levensfase waarin hij zich nu bevindt en het overlijden van saxofonist Clarence Clemons belangrijke aanleidingen om in alle eerlijkheid deze vraag te stellen. Als alles eindig is, waarvoor hebben we het dan gedaan? In de song Swallowed Up is het de twijfel aan de zin ervan die de overhand heeft. Het gaat om de (door de frase I fell asleep als gedroomde of als werkelijk voorgestelde) ervaring van dood zijn, in de wij-vorm geschreven om het een algemene geldigheid te geven. Zo gaat het misschien wel met ons mensen. We vertrouwen op onze vaardigheden en op het goede in onszelf, en stellen ons geloof in God die ervoor zal zorgen dat de mensen die goed geleefd hebben, zullen overleven; maar we worden eenvoudigweg opgeslokt , we verdwijnen van de wereld en er blijft niets van ons over: We trusted our skills And our good selves Put our faith that with God The righteous in this world prevail But we've been swallowed up We've been swallowed up Disappeared from this world We've been swallowed up

“Though our bodies lie alone here in the dark Our souls and spirits rise” De song We Are Alive begint met een verwijzing naar het kruis op Golgotha, waar volgens de christelijke religie Jezus, de zoon van God, als martelaar is gekruisigd en drie dagen later uit de dood opstond. Een opstanding waar zijn volgelingen in mogen delen. Daarna beschrijft de ik-persoon –weer in de wij-vorm- hoe we –wanneer we goed luisteren bij de koude stenen op het kerkhof, kunnen horen hoe de overledenen zingen dat ze leven. Ze leven om het vuur brandend te houden en om het licht te ontsteken. Om schouder aan schouder te staan en van hart tot hart contact te hebben. There is a cross up yonder up on Calvary Hill There is a slip of blood on a silver knife There is a graveyard kid down below Where at night did come to life And above the stars, they crackle in fire A dead man’s moon throws seven rings Well, we put our ears to the cold grave stones This is the song they’d sing We are alive And though our bodies lie alone here in the dark Our spirits rise to carry the fire and light the spark To stand shoulder to shoulder and heart to heart

We horen dan verschillende stemmen uit de geschiedenis, van mensen die omgekomen zijn als gevolg van onrecht, sociale ongelijkheid. A voice cried out, I was killed in Maryland in 1877 When the railroad workers made their stand Well, I was killed in 1963 one Sunday morning in Birmingham Well, I died last year crossing the southern Desert My children left behind in San Pablo Well they left our bodies here to rot Oh please let them know

Vervolgens droomt de ik-persoon dat hij wakker wordt uit een donkere en droomachtige diepte. Hij merkt dat hij achtergelaten is om te sterven, maar wordt dan tot leven geroepen door dezelfde stemmen.

Hier is te herkennen wat Erikson aanduidt als een positieve verworvenheid van de laatste levensfase: een gevoel van kameraadschap met mensen uit andere tijden, verwantschap vanuit liefde en menselijke waardigheid; er is sprake van een gevoel verbondenheid met mensen uit allerlei andere tijden, die op hun manier ook ernaar streefden om het goede van het leven te bevorderen; we voerden eenzelfde strijd, het leven stelt ons in principe dezelfde opgaven, ieder in zâ&#x20AC;&#x2122;n eigen leven en zâ&#x20AC;&#x2122;n eigen tijd op zijn of haar eigen manier: hoe behouden we het geloof in het waardevolle van het leven en hoe blijven we daarvoor gaan?

Van baby tot adolescent

adolescentie

volwassenheid

The Wild, the Innocent & the EStreet Shuffle Lost in the Flood

X X

Born to Run: Backstreets Thunder Road Meeting across the river Backstreets Darkness on the edge of town: Adam Raised a Cain Factory The Promised Land Badlands Racing in the street

X X X X

X X X X X

Late volewassenheid

Spirit in the Night

middenvolwassenheid

jongvolwassenheid

Growinâ&#x20AC;&#x2122;up

Sekse, persoonijke kenmerken

Politiek en levensbeschouwing Ouderberoep, hobhy, vrije tijds ouders

Verkering

vriendschap

Exploratie & binding

Initiatief

autonomie

Vertrouwen

industry

initiatief

Autonomie

vertrouwen

Inleiding: erfelijkheid en milieu

Greetings From Asbury Park N.J.:

The River: The River Independence Day The Ties that Bind Sherry Darling Point Blank Hungry Heart Stolen Car Wreck on the Highway Out in the Street The Price You Pay Jackson Cage

X X X X X X X X X X X

Live/1975-85: Fire War

X X

Nebraska: Nebraska My Fatherâ&#x20AC;&#x2122;s House Mansion on the Hill Johnny 99 Highway Patrol Man State Trooper Reason to believe

X X X X X X X

Born in the USA: Bobby Jean No Surrender Dancing in the Dark Your Hometown Glory Days

X X X X X

Tunnel of Love: Tougher than the rest All that heaven will allow Spare parts Cautious man Brilliant disguise

Lucky Town: Lucky Town Leap of Faith Living Proof If I Should Fall Behind The Big Muddy

X X X X X

The Ghost of Tom Joad: The Ghost of Tom Joad

The Rising: Worlds Apart Youâ&#x20AC;&#x2122;re Missing

X X

Devils and Dust: Long Tome Coming Reno

X X

Magic: Girls in their Summer Cloths

Working on a Dream: The Last Carnival Kingdom of Days This Life Life Itself

X X X X

Wrecking Ball: Jack of all Trades Swallowed Up We Are Alive

X X X

Greatest Hits: Secret Garden

Besproken songs/albums

Jack Of All Trades · 83 Jackson Cage · 44 Johnny 99 · 51

Adam raised a Cain · 7, 33 Ain’t Got You · 57 All That Heaven Will Allow · 57

Factory · 10 Fire · 23

Badlands · 14, 33 Because the Night · 23 Bobby Jean · 28 Born to Run · 23 BORN TO RUN · 25, 42 Briljant Disguise · 61

Girls in their Summer Cloths · 77 Glory Days · 76 Growin’ Up · 20

Kingdom of Days · 81

H Highway Patrol Man · 51 Hungry Heart · 46

L Leap of Faith · 9, 23 Life Itself · 82 Living Proof · 67 Long Time Comin’ · 69 Lost in the Flood · 18 Lost Paradise · 74

Cautious Man · 60

If I should fall behind · 68 Incident on 57th street · 36 Independance day · 11, 34

Man’s Job · 57 Mansion on the Hill · 54 Meeting across the river · 35 My Fathers House · 53

Jack of all Trades · 15

Nebraska · 49

Dancing in the dark · 39 DARKNESS ON THE EDGE OF TOWN · 25, 42

NEBRASKA · 42, 49 No Surrender · 28

O Out in the street · 37

Sherry Darling · 43 Something in the night · 34 Spare Parts · 58 Spirit in the Night · 24 State Trooper · 52 Stolen Car · 47, 68 Surprise, Surprise · 81 Swallowed Up · 83

Thunder Road · 31, 39 Tougher than the rest · 57 TUNNEL OF LOVE · 42, 57

W War · 38 We Are Alive · 84 Working on a Dream · 14 WORKING ON A DREAM · 81 Worlds Apart · 74 Wreck on the Highway · 48 WRECKING BALL · 83

P T Point Blank · 45

R Reason to believe · 55 Reno · 23, 70 Rosalita · 30

S Secret Garden · 63

The Big Muddy · 73 The Ghost of Tom Joad · 72 The Last Carnival · 81 The Price You Pay · 46 The promised land · 10 The Promised Land · 26 The Rising · 74 THE RISING · 74 The River · 12 THE RIVER · 42 The Ties That Bind · 42 This life · 82

Y You’re Missing · 74, 79 Your Hometown · 71