WAT VERMAG G LEKKER LOKAA ALL? De potentie van meer lokale voedselproductie De kilte van de hoogtechnologische voedingsindustrie met zijn lange, complexe internationale ketens vervreemdde ons van boer en koe. Poolse paarden die voor Hollandse runderbiefstuk moeten doorgaan en dodelijke bacteriën op rauwkost vormen de kiem voor een nostalgisch verlangen: terug naar de lokale voedselproductie. Verser, lekkerder en beter voor het milieu. Of niet? HARRY VAN DOOREN
V
transportnetwerk de sleutel, waarbij met bezorging aan huis de grootste slag wordt geslagen. Bij voorkeur met elektrisch vervoer.
17 miljoen monden Bij de huidige eetgewoonten kan de Nederlandse bodem in zo’n 50% van onze voedselbehoefte voorzien. Om één persoon te voeden is ongeveer een kwart hectare nodig. Met bijna 17 miljoen landgenoten zou de totale oppervlakte van Nederland, 4 miljoen hectare (inclusief water), één grote akker moeten zijn. Telen we alleen gewassen voor menselijke consumptie, dan is de helft van het landoppervlak genoeg, zolang we het niet 100% biologisch willen. “Het rendement van biologische landbouw is zo’n 30% lager. Je hebt dus meer ruimte nodig voor dezelfde opbrengst. Overigens heeft biologische teelt wel twee belangrijke voordelen: die houdt meer CO2 vast en er wordt geen kunstmest gebruikt. De productie daarvan vreet energie en gaat dus gepaard met veel uitstoot.” Kunnen we productiecapaciteit toevoegen met kwekerijen in leegstaande kantoorgebouwen en varkensflats? “Technisch is veel mogelijk, maar je moet ook veel uit de kast halen. Als je bedenkt dat in de afgelopen jaren
HANSENN | DREAMSTIME.COM
erser en lekkerder zijn sterke argumenten voor lokale voedselproductie, maar milieuvoordeel is minder makkelijk te behalen, meent Jan Eelco Jansma, onderzoeker Stadslandbouw aan Wageningen UR. “De eerste gedachte is dat wat van ver komt wel een zware transportlast zal hebben, maar het tegendeel is waar. Internationaal voedseltransport gaat met zulke grote volumes en is zo efficiënt geregeld, dat de reisafstand een marginale impact op het milieu heeft. Het zijn juist de boodschappenkilometers in ons eigen autootje die de voetafdruk per kilo voedsel fiks doen toenemen.” Als we met zijn allen in de auto stappen om verse melk en fruit in het ommeland te gaan halen, spannen we het paard dus achter de wagen. Maar er is wel degelijk winst te behalen door ketens korter te maken en dat is lokaal heel wat makkelijker dan internationaal. Jansma beschrijft de reis van een Noord-Hollandse bloemkool die via een verpakkingscentrum aan de andere kant van de Afsluitdijk en een distributiecentrum in het midden van het land een paar dagen later in de schappen van een supermarkt belandt, op enkele kilometers van de akker waar de bloemkool werd geoogst. Om milieuwinst te behalen is een fijnmazig efficiënt
26 MILIEUMAGAZINE | NR 10 | NOVEMBER 2013
KETENBEHEER EN FINANCIERING
Streekproducten
UCEBISTU | DREAMSTIME.COM
Wageningen UR bracht vorig jaar een rapport uit over de commerciële potentie van streekproducten en peilde een grote interesse onder consumenten. De begrippen ‘regio, authenticiteit, kwaliteit en duurzaamheid’ scoren goed. Consumenten zijn bereid tot 8% meer te betalen voor streekproducten, maar slechts 20% koopt ze regelmatig. Volgens de onderzoekers kan dat omhoog naar 64% als barrières worden weggenomen en verkrijgbaarheid en zichtbaarheid toenemen.
kassen - waar het zonlicht gratis is - leeg kwamen te staan omdat de kweek onder glas niet meer loont, dan zie ik weinig toekomst voor grootschalige teelt midden in de stad. Concepten waar het verdienmodel ergens anders ligt, zoals een restaurant in een gebouw waar ook de teelt plaatsvindt, zijn eerder kansrijk.” Je kunt je ook afvragen hoe dicht we bij huis moeten blijven om er het stempel ‘lokaal geproduceerd’ op te mogen zetten. Jansma: “Daar is geen regel voor. Bij diverse Nederlandse initiatieven zie je dat er cirkels van 25 tot 50 kilometer om de stad worden getrokken. New Yorkers noemen alles wat binnen 100 mijl is geproduceerd lokaal.”
Winst Volgens Jansma zijn er veel meer voordelen aan lokale voedselproductie dan alleen minder uitstoot.
Jan Eelco Jansma is wetenschappelijk onderzoeker Stadslandbouw bij Wageningen UR. Hij houdt zich hoofdzakelijk bezig met de werkvelden innovatie, stedelijke netwerken en foodprints. Hij is één van de grondleggers van Agromere en het stedennetwerk Stadslandsbouw.
“Kortere ketens maken boeren minder kwetsbaar en minder afhankelijk van de tussenhandel die een graantje mee wil pikken. Het kan dus voor de boer een hogere productprijs opleveren.” De rest van de winst kan komen uit nieuwe activiteiten bij de agrarische bedrijven. “Recreatie en zorgboerderijen leveren zowel omzet als werkgelegenheid op en kijk ook eens naar de energieleverende kassen die de laatste jaren zijn ontwikkeld.” Een ander belangrijk voordeel ligt op het sociale vlak. “De boer kent zijn klant en de klant weet weer waar zijn eten vandaan komt. Dat zijn belangrijke educatieve impulsen die ertoe kunnen leiden dat we met meer respect naar ons eten gaan kijken; dat we kromme komkommers en appels met een bultje weer normaal gaan vinden; dat we minder weggooien en verspillen.” De band tussen boer en consument verbetert met rasse schreden dankzij allerlei initiatieven van beide kanten. Op diverse plekken in het land worden voedselcoöperaties (voco’s of foodcoops) opgericht die de tussenhandel overslaan en eigen distributiesystemen organiseren. Is lokaal geproduceerd voedsel beter voor onze gezondheid? Jansma: “De grote voedselschandalen van de afgelopen jaren met dierziekten en bacteriële besmetting op groente lijken samen te hangen met lange anonieme ketens. Daar staat tegenover dat het voor kleine ondernemers niet eenvoudig is om aan alle Europese eisen te voldoen op het gebied van hygiëne en voedselveiligheid. Maar er zijn in zorginstellingen wel degelijk aanwijzingen dat de bewoners beter eten als er verse en lokale producten worden geserveerd. Dat is vooral voor kwetsbare ouderen van levensbelang. Ze herstellen zo sneller van ziekte. Of dat puur aan de kwaliteit van de producten ligt of aan het hernieuwd plezier waarmee de keukenbrigade het eten bereidt, valt helaas moeilijk vast te stellen.” Jansma’s analyse van de potentie van lokaal geproduceerd voedsel gaat uit van een onveranderd consumptiepatroon. Mocht de Nederlandse consument in zijn nostalgisch verlangen de seizoenen weer gaan omarmen en (veel) minder vlees gaan eten, dan neemt de positieve impact op het milieu en het landgebruik enorm toe. Ook een andere inrichting van de stad, waarbij privé autogebruik voor boodschappen wordt ingeruild voor efficiënte levering aan huis geeft een milieu-voordeel. Het zijn revoluties die zoden aan de dijk zetten, ook voor voedsel uit verre oorden. Milieumagazine verzamelde diverse websites over concrete initiatieven in de bundel ‘MM.Leeslokaal’, die u vindt op: bitly.com/bundles/milieumagazine/1 NOVEMBER 2013 | NR 10 | MILIEUMAGAZINE 27