MEI 2019 | JAARGANG 30
NR 4
Verdieping in duurzaamheid
Kernenergie? Het nieuwe varen Verplichte e-besparing Legionella wake up call Huursector & energie Emissies gaswinning Bas Eickhout
IN DE KERN GEBROKEN Hernieuwde discussie lijkt mosterd na de maaltijd Sinds Klaas Dijkhof kernenergie als schakel in de energietransitie opperde en Forum voor Democratie de thoriumreactor in het verkiezingsprogramma opnam, is de CO2arme energiebron terug van doodgezwegen. Maar zelfs voorstanders betwijfelen of nieuwe centrales snel genoeg kunnen worden gebouwd om een sleutelrol te vervullen. Financiers zien meer in zon en wind. HARRY VAN DOOREN
D
e ramp in Fukushima in 2011 leek de doodsteek voor de toch al kwakkelende kernenergievoorziening. Duitsland stopte acuut met de productie. In veel westerse landen hebben vergunnings- en financieringsproblemen de ontwikkeling van nieuwe centrales stilgezet. Zelfs Frankrijk, dat ruim driekwart van de elektriciteit uit kernenergie haalt, wil dat aandeel drastisch terugbrengen. In Nederland levert Borssele 2% van onze stroom. De centrale zou in 2003 gesloten worden, maar kreeg uitstel van executie tot 2033. In de 30 jaar na de opening van de eerste commerciele centrale in het Engelse Sellafield (1956) werden wereldwijd 400 nieuwe kerncentrales in gebruik genomen. In de afgelopen 35 jaar kwamen er ‘slechts’ 50 centrales bij. Die groei kwam voornamelijk uit Azië. In Europa daalde de productie van kernenergie het afgelopen decennium. In 2018 produceerden 450 centrales 11% van de aardse elektriciteit. Daarmee is kernenergie volgens World Nuclear Association na waterkracht de tweede leverancier van CO2-arme stroom.
Businesscase Na de ramp in Tjernobyl in 1986 kwam de ontwikkeling van kernenergie bijna tot stilstand. In de decennia daarvoor hadden een aantal grote ongelukken kernenergie al van een onveilig imago voorzien en tegenstanders wezen erop dat gevaarlijk radioactief afval haaks stond op de claim dat kernenergie schoon was. Hoewel kerncentrales van de derde en vierde generatie (‘advanced nuclear’) die nu op de tekentafel liggen, veiliger zouden zijn, minder afval produceren, sneller kunnen worden gebouwd en langer meegaan, is de businesscase alleen maar slechter geworden. Bij elke andere energieopwekkingsmethode daalde de kost16 MILIEUMAGAZINE | NR 4 | MEI 2019
prijs in de loop der tijd, maar kernenergie is de afgelopen 40 jaar tot acht keer duurder geworden. Ter vergelijking: windmolens op land leveren energie tegen een kwart van de kosten van een kerncentrale, de hele levenscyclus in ogenschouw genomen. Investeerders zien dan ook meer heil in zon en wind dan kernenergie en trekken zich terug zoals onlangs nog Hitachi in Engeland. Behalve een hoge kilowattuurprijs heeft kernenergie in Europa een organisatieprobleem. De twee in aanbouw zijnde centrales in Frankrijk en Finland lopen jaren achter op schema en kennen budgetoverschrijdingen waar de Noord/Zuidlijn bleek bij afsteekt. In China worden de komende jaren nog twintig kerncentrales bijgebouwd. Maar zelfs daar wordt meer energie en geld gestoken in andere duurzame(re) alternatieven.
ENERGIE
Voormalig zwembad in spookstad Tjernobyl
Daarmee lijkt de hernieuwde discussie over de rol die kernenergie zou kunnen - of moeten - spelen bij de energietransitie mosterd na de maaltijd. Zon- en windenergie worden rap goedkoper en de techniek verbetert ook nog steeds. De nieuwe Nederlandse zeewindparken worden zonder subsidie gebouwd en leveren straks elektriciteit voor een prijs die onder die van kolenstroom ligt.
Thierry’s thorium thesis Waar VVD-er Klaas Dijkhof in november een proefballonnetje opliet over een nieuwe kans voor kernenergie in Nederland, nam Forum voor Democratie de nucleaire route op in het verkiezingsprogramma voor de Provinciale Staten. Windmolenbevechter Thierry Baudet heeft zijn kaarten specifiek op de thoriumtechniek gezet. Voor de uraniumcentrale de norm werd, werd er ook al onderzoek gedaan naar thorium. De KEMA in Arnhem had in 1970 een testreactor. Met de aanstaande sluiting van fossiele centrales staat thorium wereldwijd weer volop in de belangstelling.
Drawdown Eind 2018 verscheen het boek Drawdown, een doorwrochte en nuchtere doorrekening van maatregelen waarmee we de komende dertig jaar de opwarming kunnen keren. MilieuMagazine kijkt dit jaar een aantal van de daarin genoemde problemen en oplossingen onder de loep. Kernenergie is volgens de rekenmeesters van Drawdown de enige ‘regret’optie in de strijd tegen klimaatverandering. In tegenstelling tot de andere voorstellen in het boek, die ‘no-regret’ zijn, omdat ze ook zonder hun positieve invloed op de opwarming te benadrukken, beter zijn voor mens, milieu en economie. Bij kernenergie is spijt ingebakken vanwege ernstige ongelukken in het verleden, het vrijkomen van tritium, vervuilende mijnbouw, de kosten en het eindeloze gevaar van kernafval, en het feit dat met plutonium en splijtstof massavernietigingswapens kunnen worden gemaakt. Toch zien de auteurs het aandeel kernenergie tot 2030 groeien tot zo’n 14% en daarna weer afnemen tot 12% in 2050. Extra installatiekosten ten opzichte van fossiele centrales met een kortere levensduur: €800 miljoen. Dat zou over dertig jaar €1,5 biljoen besparingen opleveren en een reductie van ruim 16 gigaton aan CO2-uitstoot. Goed voor de twintigste plaats op de lijst van meest impactrijke maatregelen.
World Electricity Production by Source 2016
38.3% Coal 23.1% Gas 16.6% Hydro 10.4% Nuclear 5.6% Solar, Wind, Geothermal & Tidal 3.7% Oil 2.3% Other
Total 25,082 TWh
Source: IEA Electricity Information 2018
In een thoriumcentrale wordt in plaats van uranium thorium gebruikt als splijtstof. De techniek wordt idealiter toegepast in een molten salt reactor (MSR) die een aantal problemen van de bestaande kerncentrales oplost. Zo zou een meltdown niet mogelijk zijn, blijft er minder afval over en levert een Th-MSR-centrale goedkopere stroom dan bestaande technieken. De voorraden rendabel winbare thorium zijn vele malen groter dan uranium. Thoriumonderzoeker Leen Kloosterman (TU Delft) onderschrijft de potentie en voordelen van thoriumreactors en de rol die ze zouden kunnen spelen in het reduceren van de uitstoot van broeikasgassen. Klein probleem: de techniek ligt nog op de tekentafel. De ontwikkeling tot een volledige geteste commerciële centrale die aan alle veiligheidseisen voldoet, duurt tientallen jaren. Zo moeten materialen worden beproefd die gedurende 50 jaar de barre omstandigheden in de MSR-reactorkern kunnen weerstaan. En voor dat onderzoek is veel meer geld nodig dan nu beschikbaar. Als het over geld gaat splijt de kernwereld zich. De gevestigde uranium-orde zit helemaal niet te wachten op innovatieve concurrentie uit eigen kring. Financiering is nu al ingewikkeld, als het geld gedeeld moet worden, is de meltdown van de kernenergiesector compleet. Emeritus energiehoogleraar Wim Turkenburg (Universiteit Utrecht) vroeg zich afgelopen november tijdens het WISE-congres ‘Klimaat rond kernenergie’ af of Nederland ooit een Th-MSR-centrale zal zien. ‘Voordat een reactor commercieel inzetbaar is en daar ook de vergunningen voor krijgt, gaat zeker dertig zo niet veertig jaar duren. Dat is voor het oplossen van het klimaatprobleem te laat.’ MEI 2019 | NR 4 | MILIEUMAGAZINE 17