INHOUD
22
18
16 In dit nummer: Artikelen 10 12 14 16 18 20 22 24 29 30
KRW: Schoon, schoner schoonst CO2-taks en doemdenken Rubber uit paardenbloem Vervliegend veen Krimp als kans PFAS op de plaats Al ‘t goede komt van onderen Ecologisch gif op de korrer Japanse duizendknoop Stormachtige groei windstroom?
Rubrieken 04 04 07 09 26 28 32 34 35
Hoofdredactioneel Nieuws Column Siem Haffmans Internationaal nieuws Bedrijf en product De milieuprofessional Bedrijfsprofiel Forum Agenda en colofon
24 10
Kaderrichtlijn Water te rigide? Slechts 40% van de Europese wateren voldoet aan de ambitieuze normen. Meer lijkt er niet in te zitten.
12
‘Geen bewijs dat de industrie in elkaar klapt’ De ´verstandige CO2-heffing’ mag bedrijven niet het land uit jagen. Hoe groot is dat risico?
14
Rubber zonder rubberboom Paardenbloemen blijken een prima bron. Nu nog iemand die een fabriek wil bouwen.
20
Nieuwe stoffen als obstakel ´Zeer zorgwekkende stoffen´ hinderen bouw- en baggerprojecten. Nationale coördinatie vereist.
30
Windgroei China en zelfs de VS gaan met stormkracht vooruit; in Europa gaat het nu langzamer. APRIL 2019 | NR 3 | MILIEUMAGAZINE
3
PFAS OP DE PLAATS Nieuwe stoffen blokkeren bouw- en baggerwerk Grondverzetbedrijven weigeren steeds vaker grond met verontreinigingen waar geen wettelijke toetsingswaarden voor bestaan. Deze ‘zeer zorgwekkende stoffen’ leggen bouwprojecten stil en zetten de baggermarkt klem. Een coalitie van waterschappen en gemeenten eist nationale coördinatie in plaats van decentraal versnipperd beleid. HARRY VAN DOOREN
Z
eer zorgwekkende stoffen’ is een verzamelnaam voor verontreinigen die in het water en de bodem worden aangetroffen, waarvoor nog geen wettelijke normen en limieten zijn geformuleerd in het kader van de volksgezondheid. PFOA (perfluoroctaanzuur), in het recente verleden gebruikt bij de productie van Teflon door het bedrijf Chemours (DuPont) in Dordrecht en de nieuwe anti-aanbaktroef GenX horen in deze categorie thuis. Het PFOA-houdend blusschuim C8 is in de afgelopen decennia gebruikt bij grote industriële branden, en op die manier in lucht, water en bodem beland. PFOA is slechts een van leden van de uitgebreide PFAS-familie (per- en polyfluoralkyl stoffen) en vooral populair om de afstotende eigenschappen. Ze worden daarom veel toegepast in coatings, smeermiddelen en bijvoorbeeld outdoor-kleding. Het zorgwekkende karakter zit hem in het feit dat ze in het milieu niet of nauwelijks afbreken en dat ze via luchtwegen, water en voedsel in ons lijf komen en zich daar ophopen. Bovendien zijn ze al in lage concentraties schadelijk voor de mens (voortplanting, verhoogd cholesterol, leververgoting). Ze worden tevens verdacht van een grotere kans op nieren teelbalkanker. Naast PFAS zijn er de afgelopen jaren tientallen nieuwe stoffen aangemeld bij het RIVM. Het betreft bestrijdingsmiddelen, medicijnresten, zoetstoffen en industriële stoffen die in het oppervlaktewater terechtkomen via lozingen (industrie), uitspoeling (landbouw) en het riool maar ook door de lucht en als neergeslagen fijnstof. De meeste van deze stoffen worden niet volledig verwijderd in een eenvoudige oppervlaktewaterzuivering.
Water & bodem Waterbeheerders en drinkwaterbedrijven controleren doorlopend op verontreinigingen waarvoor nog geen wettelijke norm bestaat. Als de concentratie boven de 20 MILIEUMAGAZINE | NR 3 | APRIL 2019
‘signaleringswaarde’ van 0,1 microgram per liter uitkomt, wordt onderzocht of de stof risico’s voor de gezondheid kan veroorzaken. De afgelopen jaren overschreden minimaal 42 nieuwe stoffen die grens. Steeds concludeerde het RIVM dat zij geen risico voor de gezondheid vormen via drinkwater. Voor deze nieuwe stoffen heeft het RIVM (niet wettelijke) richtwaarden bepaald waarbij het water nog veilig is om te drinken. Voor de onderzochte stoffen bleef de gemeten concentratie ruim onder deze drinkwaterrichtwaarde. Waar de drinkwaterbedrijven en rioolwaterzuiveringen min of meer op een lijn zitten in de omgang met nieuwe bedreigingen, is het bodembeleid de laatste jaren sterk gedecentraliseerd, waardoor kennis is verdund en handhaving verslapt. ‘Bodembeleid is een lokale aangelegenheid’, antwoordde staatssecretaris Stientje van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat vorig jaar op Kamervragen van
De te monitoren routes van niet-genormeerde stoffen van bron tot (circulaire) verwerking, in kaart gebracht door Project Opkomende stoffen van het Uitvoeringsprogramma Bodemconvenant (POP-UP)
STOFFEN
Blik op Chemours aan de Nieuwe Merwede
GroenLinks. ‘Het is een taak van provincie en gemeente om plaatsen waar verontreinigingen zijn - of zijn te verwachten - voorafgaand aan een ontwikkeling te onderzoeken, waar nodig te saneren en verantwoord om te gaan met voor hergebruik geschikte grond.’ De staatsecretaris doet dus een beroep op (voor)kennis en het initiatief van ambtenaren en verantwoordelijke bestuurders.
Maatschappelijke plicht Hans Slenders van het Expertisecentrum PFAS, een samenwerking van Arcadis, TTE en Witteveen+Bos: “Het is nogal wat om te verwachten dat elke gemeente voldoende kennis heeft over PFAS om goed doortimmerd beleid te maken, laat staan voor nieuwe zorgwekkende stoffen. Dat is ongelofelijk ingewikkeld. Bovendien weten we inmiddels dat sommige stoffen ver van de vervuilingsbronnen worden aangetroffen. PFOA uit Dordrecht wordt tot in de provincie Utrecht gevonden. Je kunt het dus niet uitsluitend als een lokaal probleem behandelen. Het is veel effectiever en efficiënter om het centraal op te pakken. Uiteraard moet lokaal maatwerk mogelijk blijven maar wel op basis van duidelijke gemeenschappelijke uitgangspunten.’ Er zijn voor lokale overheden ook financiële en organisatorische redenen om de maatschappelijke plicht te verzaken. “Een gemeente die zorgvuldig bodemonderzoek laat doen, moet vaak diep in de buidel tasten en
Terminologie Net als de regelgeving zorgt de terminologie rond nieuwe stoffen voor onduidelijkheid. De ‘zeer zorgwekkende stoffen’-lijst is een door het RIVM vastgesteld overzicht met stoffen, waarvan enkele inmiddels wel genormeerd zijn. Nieuwe stoffen die niet op de RIVM-lijst staan worden vaak als ‘opkomende stoffen’ of ‘niet genormeerde stoffen’ aangeduid. In internationale publicaties wordt de term ‘emerging contaminants’ gebruikt.
loopt het risico dat een positief resultaat het hele project vast doet lopen. Grondverwerkers weigeren namelijk steeds vaker grond met verontreinigingen waar geen wettelijke normen voor bestaan. Dergelijk duikgedrag mag niet lonen. Ook daarom is er dringende behoefte aan eenduidige regels voor iedereen.” In september 2018 pleitten Waterschap Rijnland, Haarlemmermeer (waar Schiphol onder valt) en zeventien Zuid-Hollandse gemeenten (onder aanvoering van Dordrecht, de thuishaven van Chemours) bij staatssecretaris Van Veldhoven voor landelijk beleid om de verspreiding van PFAS in de bodem tegen te gaan. De initiatiefnemers klagen over stagnatie en kostenstijgingen bij het vermoeden van met PFASverontreinigingen. Met resultaat, Van Veldhoven heeft inmiddels nationaal beleid voor zeer zorgwekkende stoffen aangekondigd. Hans Slenders: “Een goede zaak, maar na jaren decentralisatie zal het niet meevallen om het roer weer om te gooien.”
Baggerblokkade Begin dit jaar legde een aantal waterschappen de baggerwerkzaamheden stil vanwege het vermoeden van PFOS (perfluoroctaansulfonzuur, behoort bij de PFAS) verontreiniging. PFOS wordt met name door rivieren meegevoerd en wijdverbreid in het slib van grote en kleine watergangen teruggevonden. De betrokken waterschappen laten op diverse locaties slibmonsters onderzoeken. De baggerwerkzaamheden liggen zeker drie maanden stil. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft het RIVM opgedragen om ook voor de bodem en het grondwater veilige richtwaarden te bepalen. Nieuw beleid voor de omgang met deze stoffen wordt voor de zomer verwacht. De waterschappen kunnen met de nieuwe aanbevelingen geschikte afzetlocaties aanwijzen. “Zolang de normen er nog niet zijn, geldt de zorgplicht en wordt er niet gebaggerd”, zegt woordvoerder Thecla den Hoed van waterschap Delfland. APRIL 2019 | NR 3 | MILIEUMAGAZINE 21