VOERENS BLAEDSJE
België – Belgique PB 3790 12/3795
D’R KOEËNWÓÓF IS OP KOMST Het nieuwe jaarboek van onze vereniging is op komst. Het belooft je weer een aardige verzameling interessante artikels van de verschillende auteurs. Wanneer het precies gepresenteerd gaat worden is nog niet bekend. We zitten immers nog maar in de fase van de opmaak.
Dan volgen een paar correctierondes en dan moet het nog naar de drukker. Je begrijpt dat daar verschillende mensen mee bezig zijn, maar in de zomermaanden zijn er ook vakanties die gevierd moeten worden. Het zal dus ergens in de nazomer zijn. Ook wij kijken reikhalzend uit naar het eindresultaat.
Namens de redaktie van d’r Koeënwóóf, Jos Buysen
INHOUD D’r Koeënwóóf is op komst De terugkeer van de wolf Wilde zwijnen in de maïs en grazende koeien op stal Open Monumentendag in Voeren Altenbroek opnieuw ontdekken
288 289 289 290 290
‘Een landgoed is meer dan een kasteel alleen’ Publicaties Enkele bedenkingen Morieljes Gezeumers Kalender
COLOFON Het Voerens Blaedsje is het driemaandelijks tijdschrift van Heem en Natuur Voeren. Secretariaat Heem en Natuur Voeren p/a Ketten 13, 3798 Voeren tel. 04 381 1002 bank 745 3520340 85 Redactie Voerens Blaedsje, Miranda Bemelmans, Krindaal 9, 3790 Sint-Martens-Voeren, @ bemel_heus@hotmail.com
Aan dit Blaedsje werkten mee: Rita Plateau, Elza Vandenabeele, Jos Buysen en Jos Tuerlinx Afgiftekantoor 3790 Voeren Erkenningsnummer P 303632 Verantwoordelijk uitgever: Rita Plattau, Ketten 13, 3798 Voeren
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje juli-augustus-september 2013, nummer 41
288
290 291 291 292 292 292
DE TERUGKEER VAN DE WOLF Gezien op TV (Labyrint De wolf en het Roodkapjesyndroom, VPRO, 24 maart 2013, te zien op http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/13337 03): Er zijn groenen en biologen die de herintroductie van de wolf toejuichen. Het zou niet lang meer duren of de wolf gaat zich ook bij ons vestigen. Ze zitten nu al in het Westerwald, zo'n 200 km van Voeren. De Zweedse bioloog, Göran Ericsson waarschuwt voor teveel enthousiasme. In Zweden richten wolven veel schade aan, waar ze sinds 1970 weer voorkomen. Zo doodt de wolf rendieren, de inkomstenbron van de het herdersvolk Sami, de oorspronkelijke bevolking van Lapland. Zij zijn de wolf daarom liever kwijt dan rijk en hebben het dier altijd bejaagd. Maar de EU heeft dit verboden omdat de wolf een beschermde diersoort is.
Als de wolf zich in Nederland vestigt komen we er dus niet meer vanaf. Dat lijkt niet zo erg, volgens onderzoek van het ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie heet 45% van de Nederlanders de wolf welkom. Maar dat zou volgens Ericsson wel eens snel kunnen veranderen. “Een wolf doet wolvendingen. En dan worden mensen minder positief.” In 1845 werd in Schinveld de laatste wolf van Nederland gedood. Daarvoor waren nog regelmatig kleine kinderen het slachtoffer van de wolven. Er wordt gedacht dat wolven schuw zijn en nauwelijks in contact komen met mensen. Maar in de praktijk blijkt dat de wolven ook afkomen op het afval van de mens, daardoor minder schuw worden en uiteindelijk ook mensen aanvallen, zoals het in Noord-Amerika nu al gebeurt. Jos Buysen
WILDE ZWIJNEN IN DE MAÏS EN NIET-GRAZENDE KOEIEN OP STAL Wilde varkens zijn dol op maïs, tot groot verdriet van de boer. Deze vraagt de overheid iets te doen aan de steeds maar groeiende everzwijnenpopulatie. Van de andere kant wensen zij schadeloos gesteld te worden wanneer de varkens weer eens de beest hebben uitgehangen. Schrikdraad rondom de percelen zetten is geen optie. Een zware investering, terwijl het niet eens afdoende is. Het zwijn als grof wild mag nu bejaagd worden het hele jaar rond, behalve tussen 14 juli en 1 augustus. Ze hebben ook wel eens recht op vakantie denk ik, maar als ze schade berokkenen staat de jacht voor bijzondere bejaging op het wild zwijn ook dan open. De toename van de wilde zwijnen wordt veroorzaakt door zachte winters waardoor meer jongen overleven. Voedselbomen als eiken en beuken in de bossen produceren ook meer voedsel. Maar zoals gezegd, varkens zijn ook dol op maïs! En met zóveel maïs in de streek verbaast het me niet dat er meer zwijnen komen. Je hoeft niet ver te kijken (dat gaat ook niet als de maïs maandenlang op z'n hoogst staat) om te zien dat de hectares maïs in onze streek maar ook elders steeds maar toenemen. Weilanden worden opengereten en fors bemest. Maïs moet veel hebben en kan ook veel verdragen. Soms zie je hoogstamfruitbomen die eerst in de wei stonden nu gewoon in de maïs staan.
Tegenover de toename van maïsvelden staat een afname van weilanden. En dat waren weilanden met grazende koeien erin. Die zien we dus ook steeds minder. Al die koeien staan nu het jaar rond op stal, gevoerd met hooi, ingekuild gras, krachtvoer, en je raadt het al: ingekuilde maïs. De koeien hoeven in de zomer niet meer gehaald en gebracht te worden. Dat scheelt tijd en werk, denk ook aan de afrasteringen en hagen. Ondertussen kunnen ze elke 10 uur gemolken worden, dat is bijna 2,5 x per etmaal. Om 3 uur 's nacht gemolken worden is heel normaal voor de moderne koe. Door vaker te melken gaan ze ook meer melk geven. Ondanks dat weidemelk populairder is bij de consument (de melkkwaliteit maakt echter geen verschil) en er melkfabrieken zijn die de boer een premietje geven voor zo'n melk, neemt de stalmelkproductie toe. In Nederland zijn er al aanvragen voor zulke melkveebedrijven van 1500 koeien, in de VS bestaan ze al. Tegenwoordig wordt veel melk, ook Belgische, naar China geëxporteerd. Ze moet lactosevrij gemaakt worden, want dat verteren ze daar niet. Melk is er een luxeproduct. Het levert wat op en daarom is men bezig de Chinees te leren melk drinken. Het zal de gemiddelde Chinees niet boeien hoe het zit met de Belgische koeien. Jos Buysen
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje, juli-augustus-septbember 2013, nummer 41
289
OPEN MONUMENTEN DAG IN VOEREN Doorlopend vertrekken gegidste wandelingen naar de Commanderie: het kasteel, het park met zijn bomen en monumenten, zijn bron en zijn viskwekerij, de boerderij met de stroopstokerij waar Theo Broers een uitgebreide fototentoonstelling verzorgt.
OMD-dag valt dit jaar op zondag 8 september en heeft Sint-Pieters-Voeren als locatie. Op de Bouwerd (het dorpsplein) staat de infostand. Van daar vertrekt om 10 u en om 14 u een gegidste wandeling van 3 uur door het Voerense landschap. Ze heeft onze spoorlijn tot doel: we wandelen naar de tunnel, de Krindaal, het ‘zwart wègske’ en de Statiestraat, naar het spoorwegviaduct en via de Crutzberg terug. Onderweg verneemt u veel over de bedoeling en de aanleg van de spoorlijn, de latere modernisatie, de invloed op wegen en bewoning, de resten van de 2e wereldoorlog. Met weetjes en verhalen!
We zoeken nog vrijwilligers die ons medelid Theo willen helpen met de stand te verhuizen, op te bouwen, te bemannen. Dringend opgeven bij Elza Vandenabeele. Er wordt verteld… en het zou best kunnen waar zijn… dat ook de opgravingen op het Hoeneveldje in ’s-Gravenvoeren op OMD-dag onder begeleiding zullen kunnen bezocht worden. (Jammer genoeg zijn er ’s nachts al dieven op bezoek geweest.) Elza Vandenabeele
ALTENBROEK OPNIEUW ONTDEKKEN. Voor wie het nog niet ontdekte: de weg van Voeren naar Noorbeek langs het kasteel is opnieuw open. We kunnen terug de vijvers, de Lambertusbron en de grote mergelgroeve bewonderen, om van de kasteel- en hoevegebouwen nog te zwijgen! Prachtige zomerwandeling!
LEZING ‘EEN LANDGOED IS MEER DAN EEN KASTEEL ALLEEN’ In De Voerpoort werd op 19 juni een presentatie verzorgd door de erfgoedcel Haspengouw i.s.m. met Heem en Natuur Voeren. Deze avond was de laatste in een reeks van vijf (op diverse locaties) die ons meenam op ontdekkingstocht doorheen diverse aspecten van het kasteelleven. Chris De Maegd vertelde ons over de functie en de evolutie van de directe kasteelomgeving. Hiertoe behoorden de inrit en het neerhof, het wagenhuis en de oranjerie, de sier- en moestuin, het park en de folly. Aan de hand van beeldmateriaal werd een en ander geïllustreerd.
Het was duidelijk dat de spreekster een gedegen kennis bezat over de thematiek maar zij was het blijkbaar niet gewoon om voor een publiek te staan. Door zenuwen geplaagd slaagde ze er niet in enthousiast over te komen. De kwaliteit van het beeldmateriaal kon ook beter. Jammer dus dat een onderwerp dat op de belangstelling kon rekenen van een 70-tal aanwezigen niet beter uit de verf kwam. Hopelijk brengen de schriftelijke evaluaties van het publiek de erfgoedcel tot de vaststelling dat een voordracht aan bepaalde minimumeisen moet voldoen om geslaagd genoemd te worden. Rita Plateau
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje, juli-augustus-septbember 2013, nummer 41
290
PUBLICATIES Sweron Guido, Meester Carolus Waelbers vertelt over zijn Voeren, gedichten en verhalen uit de periode 1900- 1940. Met voorwoord en nota’s van Guido Sweron. Uitgegeven door Davidsfonds Voeren, 2012. 5 euro (met wandelkaartje). Sweron Guido, Sint-Pieters-Voeren, een historisch en monumentaal kleinood. Uitgegeven ter gelegenheid van de officiële heropening van het ‘Heiligenhuuske’, 7 mei 2013. 5 euro. Wandeling historische bronkroute ’sGravenvoeren. Gemeente Eijsden-Margraten en gemeente Voeren hebben samen een gratis flyer, met kaartje, uitgegeven (2013). De historische processieroute van vóór 1800 wordt weergegeven, 16,5 km lang, over Mesch, Mheer en Noorbeek! De route staat op het voetpad aangegeven met zilveren kelkjes, beginnend bij de kerkingang.
Nijssen Rombout, Zo ging dat… in ’sGravenvoeren in 1870: een ontwerpreglement voor het onderhoud van de Voer. Dit document is te vinden in het archief van het gemeentebestuur van ’s-Gravenvoeren dat in het Rijksarchief van Hasselt bewaard wordt. De Hasseltse archivaris bespreekt het document in ‘Heemkunde Limburg’ van juni 2013. Nyssen Bart, Jan den Ouden en Kris Verheyen, Amerikaanse vogelkers, van bospest tot bosboom. KNNV-uitgeverij, 2013. Een boek voor bosbouwers: vermits we de Amerikaanse vogelkers niet uitgeroeid krijgen moeten we hem misschien aanvaarden, hij levert waardevol hout. Elza Vandenabeele
Werkgroep geologie van LIKONA (Belgisch Limburg) in samenwerking met IKL (Nederlands Limburg), Geologische fietsroute VoerstreekMergelland. Deze route is grensoverschrijdend, naar het noorden tot Rijckholt en Epen en naar het zuiden tot Godsdal. De aandacht gaat naar groeven, bouwmateriaal en de vorming van het landschap. 10 euro. Bovenstaande publicaties kan je verkrijgen bij Toerisme Voerstreek, tegenover de kerk in ’sGravenvoeren.
ENKELE BEDENKINGEN In het natuurgebied van ANB in Moelingen, langs het paadje naar de ‘leeuwekop’, stonden op 3 juli meerdere struiken Amerikaanse vogelkers met hangende bladeren tussen een overigens intacte begroeiing. Deze plant is een exoot en wordt bestreden. Het product dat gebruikt wordt zal toch ook zelf of via zijn afbraakstoffen andere planten en vooral de bodemfauna schaden? Voor Roundup wordt hiervoor gewaarschuwd. De afbraakproducten worden al in ons drinkwater gevonden. Tijd dat het verboden wordt? Misschien wordt dit product nog meer in onze tuinen gebruikt dan in de landbouw!
Monsanto heeft gewassen ontworpen die resistent zijn tegen Roundup, dan kan het onkruid flink bespoten worden! Wat genetisch gemanipuleerde gewassen betreft, daar heb ik heel wat literatuur rond verzameld maar voel me niet bevoegd om er iets serieus over te schrijven. Daar moet iemand met meer kennis van zaken maar eens een artikeltje over plegen! Biologische producten: prima! Maar biologische groenten uit Afrika vervuilen de lucht door het vervoer. En wie gaat met de winst lopen? En wie heeft er honger door? Ze smaken mij niet.
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje, juli-augustus-septbember 2013, nummer 41
291
VAN ELZA VANDENABEELE
MORIELJES Tante Veronique, woonachtig in de Franse Jura, is een echte mycofage. Geen enkele eetbare paddenstoel is veilig voor haar. Na een fikse wandeling in de uitgestrekte bossen, is haar mandje steeds goed gevuld.. Tot op een dag in April! De buurvrouw van Veronique had een mooie oogst Morieljes mee naar huis gebracht. Het sein voor tante om zelf ook op jacht te trekken. Na uren en uren zoeken, echter zonder resultaat, zet zij zich vermoeid en ontgoocheld neer in het gras. En geloof het of niet, haar hand komt wonder boven wonder terecht op een pracht van een morielje. Een blik in het rond tovert een glimlach op haar gelaat. Tientallen Morieljes staan te pronken rondom haar zitplaats. Dit verhaaltje illustreert het legendarisch vermogen van de Morielje om zich onzichtbaar te maken. Maar eenmaal de vermomming ontdekt, lijkt de onzichtbaarheid volledig verdwenen. Om Morieljes te vinden moet je wel de specifieke groeiplaatsen weten te ontdekken. Pas bewerkte grond en verbrande plekken genieten de voorkeur van deze paddenstoel. Men vond na de oorlog ook grote hoeveelheden Morieljes op platgebombardeerde plaatsen, maar tegenwoordig kom je ze ook nog wel tegen op bouwplaatsen, waar de grond door machines werd omgewoeld. Een wel zeer onverwachte groeiplaats werd door een Fransman ontdekt. Deze man had de gewoonte om in zijn tuin steeds op dezelfde plaats te gaan plassen. Op een morgen stond deze plek vol Morieljes. Een bijgeroepen mycoloog stuurde onze gelukkige vinder toch maar naar zijn huisdokter. Die stelde vast dat de man in kwestie een veel te hoog suikergehalte in zijn urine had. Hij mocht zich voortaan rekenen tot de club van de diabetespatiënten.
Morieljes zijn echte voorjaarszwammen. In maart kan je reeds de eerste exemplaren tegenkomen, als de weersomstandigheden dit tenminste toestaan, want de Morielje wil het niet te droog en niet te koud. Maar zelfs onder sneeuw kunnen Morieljes te voorschijn komen, want onder sneeuw vriest het immers niet. Een gematigd klimaat is noodzaak voor deze paddenstoel. Nergens ter wereld is de Morielje-gekte groter dan in het Midwesten van de Verenigde Staten. In de delta van de Mississippi zijn dorpen en steden in feest als de eerste Morieljes gemeld worden. Jong en oud gaat dan op paddenstoelenjacht. Massale zoektochten, wedstrijden en festivals worden plaatselijk georganiseerd, met de Morielje in de hoofdrol. Ook India en Pakistan zijn bevoorrechte Morielje-landen. Samen staan ze garant voor één derde van de wereldoogst op commerciële basis. In zijn atlas “Paddenstoelen in Limburg” vermeldt Luc Lenaerts drie Morieljes-soorten voor Limburg: de Gewone morielje, de Kegelmorielje en de Kapjesmorielje. En alle drie minder en minder voorkomend in onze contreien. Verschillende mycologische verenigingen zakken jaarlijks af naar Voeren, omdat je hier nog het meest kans maakt om deze zwam te bewonderen. In rauwe toestand bevatten Morieljes giftige stoffen, die echter verdwijnen na het drogen van de paddenstoel of door een degelijke verhitting bij het bakken. Is dit gif misschien het werk van de duivel? Goed mogelijk, want we weten van onze grootouders dat Morieljes oude, rimpelige vrouwtjes zijn, die door de duivel in paddenstoelen werden veranderd, omdat ze niet op zijn onfatsoenlijke voorstellen wilden ingaan. Jos Tuerlinckx
10 JAAR VOERENS BLAEDSJE De trouwe leden zullen het eerste nummer nog wel in de klapper hebben zitten. April 2003 viel het eerste Voerens Blaedsje op de mat, als opvolger van MilieuGroep Voeren Actueel. Nadat die vereniging met de Heemkring Voeren opging in Heem en Natuur Voeren, kreeg ook het kwartaalblad een andere naam, maar bleef de vorm ongeveer gelijk.
Miranda tekent al die jaren voor de redaktie van het Voerens Blaedsje en krijgt van een kleine groep leden stukjes ingezonden. Een verdienste die ik niet onopgemerkt voorbij wilde laten gaan, omdat hiervoor een telkens terugkerende inzet nodig is. Miranda, Proficiat en bedankt! Jos Buysen
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje, juli-augustus-septbember 2013, nummer 41
292
GEZEUMERS Op 1 en 2 juni was het ook in Voeren Open Kerken Dag. De kerken van ’s-Gravenvoeren en van Moelingen waren die twee dagen voor het publiek opengesteld, met muziekuitvoeringen, gidsingen en een kleine tentoonstelling. Op 25 mei werd het gerestaureerde ‘Heiligenhuuske’, ook Annakapel genoemd, plechtig heropend. De erfgoedvereniging HERITA, die voor de restauratie instond, heeft het opnieuw aan de kerkfabriek van SintPieters-Voeren overgedragen. Daarna werd de genodigden een receptie aangeboden in het gerestaureerde interieur van de Commanderie. Denkertje: Het ‘knuffelbeer-vermarkten’: vogels en zoogdieren krijgen in de natuurbescherming meer aandacht dan andere diersoorten. Slecht voor de biodiversiteit. (Lenders in zijn voorwoord tot het Natuurhistorisch Maandblad van mei 2013.) 23 en 24 augustus gaat de nacht van de vleermuis door. Informeer je bij www.nachtvandevleermuis.be Een studiebureau heeft in opdracht van de Euregio de Voerense graften bestudeerd, dit met het oog op hun plantkundig herstel. De ‘Belgian Association of Geomorphologists’ bezocht tijdens zijn jaarlijkse excursie o. a. het graftengebied van de Martelberg in Sint-Marten.
Heemkunde Vlaanderen laat de Heemdag van 2013 doorgaan in Limburg en wel in Heers op zaterdag 21 september. Onderwerp: ‘Heren van stand, huizen van stand’. Over de invloed van kastelen op mens en omgeving. Voor informatie: www.heemkunde-vlaanderen.be Wilde kat maakt rentree in Voeren: een bericht uit De Standaard van 10 april. Vijf keer met een cameraval gefotografeerd in hetzelfde bos! Wie weet hier meer over? Niet bemesten is heel belangrijk voor een gevarieerde begroeiing. Daarom zijn snelwegbermen dé place to be voor zeldzame planten en paddestoelen, ook voor insecten. Vogels en zoogdieren voelen er zich minder thuis. (Dat zegt De Standaard van 29 juni.) Snelwegen hebben beheersplannen maar het Bermbesluit wordt gelukkig meer en meer opgevolgd door de gemeenten, zo zien we de diversiteit ook in onze wegbermen toenemen. Mede dankzij het late maaien, dat verplicht is maar dat veel mensen ‘niet netjes’ vinden. De nieuwe vlinderatlas voor Vlaanderen is uit. Dagvlinders hebben het lastig, behalve in goedbeheerde bos- en natuurgebieden. Deze atlas geeft aanbevelingen voor de overheid. Er wordt gedacht aan tuinen, aan landbouwgebied en aan stedelijk gebied en bedrijventerreinen. (Bespreking in De Bond van 12 juli.) Elza Vandenabeele
KALENDER
SEPTEMBER
DATUM
Zondag
ACTIVITEIT
8
Open Monumentendag
PLAATS SAMENKOMST
De Bauwerd, Sint Pieters Voeren
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje, juli-augustus-septbember 2013, nummer 41
TIJD
10.00 18.00
293