VOERENS BLAEDSJE
België – Belgique PB 3790 12/3795
REDACTIONEEL Nooit meer oorlog? Heeft iemand ooit een inventaris gemaakt van alle oorlogsrelicten en -monumenten in Limburg? In ons land? Waarschijnlijk vind je ze beschreven, gefotografeerd, becommentarieerd in oude en meer recente (heem- en geschiedkundige) bladen, in tijdschriften en boeken. We zouden ze eens kunnen natellen. Ik denk dat we het aantal behoorlijk onderschatten. En dan zijn er de oorlogsgetuigenissen en echt gebeurde verhalen in boekvorm, maar ook verwerkt in film, toneel, liederen, musical. De oorlog is bovendien vaak het decor in talloze verhalen, fictie en non-fictie. Oorlog is er in werkelijkheid ook altijd, ergens. Wie het ooit meemaakte kijkt er misschien liefst niet meer naar, kan er niet meer tegen: de beelden op tv zijn vaak te confronterend. Voor mijn vader van negentig bijvoorbeeld. Toch moeten we ‘willen herinnerd worden aan…’. De tweede wereldoorlog is voor vele families nog dichtbij. Sommige getuigen, die decennia hebben gezwegen, komen de laatste jaren pas naar voor met hun verhaal ‘voor het te laat is’. Veteranen verzamelden, misschien voor een laatste keer, zoals onlangs deze junimaand voor de 70-ste herdenking van de Landing en de Slag om Normandië. De eerste wereldoorlog van 1914 tot ’18 is al ‘geschiedenis’ maar leeft niettemin voort in ons collectief geheugen. De impact van deze oorlog en de belangrijke rol van ons land
indertijd wordt onderstreept door een hele waaier van evenementen. Zie o.a. op www.be14-18.be/nl In Moelingen (en Visé) hebben de invallende Duitsers een akelig spoor nagelaten dat de ganse gemeenschap voor jaren getekend heeft. Diverse boerderijen en huizen gingen in de vlammen op, de bewoners werden op de vlucht gedreven. Nadien vonden deze mensen een tijdelijk onderkomen in houten of betonnen noodwoningen. Met de steun van de ‘Office des Régions Dévastées’ of Dienst Verwoeste Gewesten werden geleidelijk de oorspronkelijke huizen wederopgebouwd. Ze zijn herkenbaar aan de ORD-steen in de gevel. In het archief van Theo Broers, één van onze trouwste leden, vonden we uniek beeldmateriaal dat herinnert aan de tragiek van de eerste wereldoorlog in Moelingen. Onze vereniging nam het initiatief om een selectie van deze foto’s in vergrote versie op zeildoeken te tonen. Je zal ze in de zomermaanden zien op diverse locaties, vaak op de plaats waar de foto indertijd werd genomen. Wij hopen alleen: sta er eens bij stil, kijk er naar. Stel vragen en probeer het verhaal te reconstrueren. En besef dat het niet alleen gaat om ‘herinnering’ maar ook ‘bewustwording’. De oorlog -met een andere naam, op andere plaatsen- duurt voort, voor zoveel mensen, ook vandaag nog….. Rita Plattau
INHOUD Redactioneel Colofon Oproep Jaarboek 2014
301 302 302 303
Truffels Gezeumers Bronkdag SMV Kalender
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje juli/augustus/september 2014, nummer 43
303 304 305 306 301
COLOFON Het Voerens Blaedsje is het kwartaalbericht van Heem en Natuur Voeren. Secretariaat Heem en Natuur Voeren, p/a De Plank 1, 3790 Voeren tel. 04 381 2125 IBAN BE10 7353 5203 4004 KREDBEBB Redactie Voerens Blaedsje, Anne van der Linden, De Plank 1, 3790 Sint-Martens-Voeren, anne@webscriptonline.nl
Aan dit Blaedsje werkten mee: Rita Plattau, Elza Vandenabeele, Jos Buysen, Doeke Krikke en Jos Tuerlinx Afgiftekantoor 3790 Voeren Erkenningsnummer P 303632 Verantwoordelijk uitgever: Rita Plattau, Ketten 13, 3798 Voeren
OPROEP AAN ALLEN DIE DIT LEZEN! In 1997, zie het artikel daarover in De Korenwolf van, ik dacht, 2006 of 2007, deed ik, op verzoek van de toenmalige eigenaar/ exploitant, een kleine archeologische noodopgraving bij de overgang van twee hoofdgebouwen. Dit i.v.m. het dreigende gevaar van ev. verzakkingen en daardoor scheuren in de muren als gevolg van het boren, vlakbij Fort Navagne, van grote gaten voor de doorvoering van gasbuizen onder de Maas door! Deze opgraving bracht vele vondsten naar boven van o.a. keramiek en pijpaarden pijpen. Dit materiaal sloeg de genoemde persoon ( dhr. Nieuwenhuisen) toen op in zijn bijkeuken. Bijna al het materiaal was plotseling, vlak na voltooiing van de opgraving samen met genoemde persoon, illegaal meegenomen en verdwenen. Ik heb nooit meer iets van hem of zijn nieuwe verblijfplaats vernomen. Gelukkig had ik de meeste pijpaarden pijpen, vlak voor zijn verdwijning meegenomen voor determinatie! De heer Engelen, een Nederlandse expert op dat gebied, was zo vriendelijk dat vrijblijvend voor mij te doen. Het resultaat, inclusief foto`s, staat in het artikel van het genoemd Jaarboek De Korenwolf. Ik zoek nu een goede en betrouwbare bestemming voor die pijponderdelen, waarvan een aantal zeer fraai versierd zijn, om het aan de gemeenschap van Voeren over te dragen.
Ik hoop dan ook dat het ergens blijvend in dat gebied geĂŤxposeerd kan worden!! Doeke Krikke Determinatie Bodemvondsten bestaan uit twee delen: Opgraving bij Navagne van 2-9-1997 Losse bodemvondsten van andere locaties In deze vondsten komen opvallend veel pijpen voor qua model en versiering van waarschijnlijk Maastrichtse origine, zonder dat wij hier direct een maker aan kunnen verbinden. Navagne; 2-9-1997 Donkerbruine, rode en loskorrelige laag met asresten uit stookplaats. Put. Duidelijke 2 fehlbrand (misbaksel) kopresten circa 1680 vergelijkbaar met andere bodemvondsten uit Maastricht. Stelen met steelradering, fleurale motieven waaronder 1 met fleur de Lis. Navagne: onderste rij circa 1660 veelal in fehlbranduitvoering.. Op de tweede rij, 1e links met mooie druiventrosversiering (circa 1680) evenals 4e rij 1e en 7e steel. 4e rij 6e steel restant van vissensteel, behorend bij Sir Walter Raleighpijp. Overige typische Maastrichtse steeldecoratie. Sittard, Jos Engelen, 7-11-2006
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje juli/augustus/september 2014, nummer 43
302
DE KOEËNWOOF 2014 Er wordt hard gewerkt aan het jaarboek van Heem en Natuur Voeren. Voor de nieuwste editie zijn er veel auteurs aan de slag gegaan en hebben hun werk reeds ingezonden. Uiteraard gaat er dit jaar de nodige aandacht naar de Eerste Wereldoorlog, maar ook naar toponiemen in Moelingen, wijnbouw en stroop stoken in Voeren, het lager onderwijs, de harmonie St. Cecilia en nog veel meer. Zo
wordt er in een uitvoerig artikel uitleg gegeven over het bosreservaat Veursbos en waarom onlangs de toegankelijkheid zeer sterk beperkt is. Zodra d'r Koeënwoof klaar is, zal deze gepresenteerd worden in een speciale bijeenkomst. Uiteraard ontvangt u hiervoor tijdig een uitnodiging. De leden van Heem en Natuur Voeren krijgen een gratis exemplaar.
Jos Buysen, hoofdredacteur Koeënwoof
TRUFFELS Tuber
Pico, een hondje van het vuilnisbakkenras, begint plotseling opgewonden heen en weer te lopen. De neus kort tegen de grond, als een levende stofzuiger, om de truffelgeur beter kunnen op te snuiven. Plots blijft hij staan en begint lustig te graven: hij heeft een truffel gevonden. De truffeljager duwt de hond nu zachtjes opzij en begint voorzichtig te graven met zijn schepje. Een pracht van een truffel haalt hij uit de bodem onder de oude steeneik. Pico krijgt een lekker koekje als beloning. Van afkomst mag Pico dan wel een straathondje zijn, maar voor de truffeljager die hem opleidde tot truffelspeurder is hij van goudwaarde. Deze Pico’s kun je zowel in Frankrijk als in Italië aan het werk zien. De beroemdste truffelstreek is wel de Franse Perigord, maar ook de Provence kent rijke truffelgebieden. In Italië ga je best op zoek in Umbrië en bij Norcia in de Marche. De beste truffel ter wereld is zonder twijfel de Witte of Piemontetruffel. Deze truffel, ook wel Albatruffel genoemd, wordt geoogst in de provincie Piemonte in het Noordwesten van Italië, en dit van eind september tot vroeg in januari. Deze Witte truffels zijn wel drie keer zo duur als de Zwarte. Voor de prijs van één kilogram koop je al een kleine tweedehands auto. En dan te bedenken dat de blinde Italiaanse zanger, Andrea Bocelli, in het
seizoen altijd een exemplaar van deze truffel in zijn wagen liggen heeft, enkel en allen maar voor de aangename, hypnotiserende geur. Hij zal echter wekelijks deze truffel moeten vervangen, want langer dan een week kun je deze kostbaarheid niet langer vers bewaren. Rekening houdend met mijn portemonnee, hou ik me dan toch maar liever bij een spuitbusje met dennengeur.
De globale truffeloogst gaat spectaculair achteruit. Waar men in het begin van vorige eeuw een oogst kende van ongeveer 2000 ton, zit men nu aan een opbrengst van amper 20 tot maximaal 100 ton jaarlijks. Franse plukkers betalen tegenwoordig tot 20.000 euro pachtgeld in de bekende truffelgebieden. Ongewenste bezoekers zijn hier dan ook vanzelfsprekend niet welkom. Grote borden langs de wegen wijzen erop dat je deze gebieden liefst niet betreedt. Riskeer je toch een wandeling in zulk domein, moet je er echt niet van opkijken om bij terugkeer aan je wagen geparkeerd te staan met vier plat gestoken banden.
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje juli/augustus/september 2014, nummer 43
303
Nog een ongunstig gevolg van de verminderde oogst en de zeer hoge prijzen, is de soms slechte kwaliteit van het aangeboden product. De beste koopjes gebeuren door de profs met de neus in de kofferruimte van de aanvoerauto’s. De leek op de markt mag het dan doen met de mindere kwaliteit die de profs niet willen. De Zomertruffel ( Tuber aestivum ) heeft de neiging om in groepjes te groeien, “ les nids de truffes “. Het speurhondje riekt enkel de rijpe truffel in het nest, maar de verleiding is vaak zo groot voor de truffelzoeker dat hij zowel de rijpe als de onrijpe exemplaren zal meenemen. Deze onrijpe truffels komen dan ook op de markt terecht, evenwel zonder smaak en zonder aroma. Dit doet de reputatie van de zomertruffel alleszins geen goed.Een Engels
restaurantuitbater heeft de reputatie van de truffel ook een ferme deuk gegeven en dit door zijn wel heel onfrisse praktijken in de keuken. In fijne schijfjes gesneden aardappelbovisten liet hij een ganse nacht marineren in truffelolie, om ze dan vervolgens aan tafel op te dienen als peperdure truffels. Van afzetterij gesproken! De beste periode voor de Zwarte truffel ( Tuber melanosporum ) loopt in het zuiden van Europa van oktober tot maart. Wil je deze zinnenprikkelende maar dure “zwarte diamant” je tong eens laten strelen, doe het dan liefst in deze periode, met Kerst bijvoorbeeld. Misschien maar eens een kerstcadeautje minder kopen dan?
Jos TUERLINCKX
GEZEUMERS Reacties
op het vorige Blaedsje De jaarvergadering hebben we weer gehad. Naast het officiële deel, waar we nu eenmaal door móéten, was er het altijd gezellige weerzien met bekenden en de kennismaking met tot nu onbekenden (die dan bekenden worden!). De korte dorpswandeling met Jos viel erg in de smaak. Misschien iets om nog te doen? Het toneelstuk in Teuven trok veel volk en maakte de lachspieren los. Maar je moest er wel met je aandacht bij blijven! Zijn maretakken kameleonplanten? Een kameleon past zich aan de kleur van de achtergrond aan. Sommige Australische maretak-soorten passen hun bladvorm aan die van de waardplant aan. Zijn er bij ons verschillen tussen maretakken die op appelbomen, meidoorns, populieren, lindebomen… groeien? Iets om op te letten! (Aanleiding tot dit stukje was een artikel in De Standaard-Wetenschap van 8 mei.)
Bij onze collega’s uit Mheer In het gezellige café in boven-Mheer ging een avond door rond Karel de Grote en Aken. Hilbert de Wal, historicus en Akense gids, sprak er over de dom en het paleis van Karel, tegen het licht van de laatste opgravingen en onderzoeken. Dit als inleiding op de vele activiteiten en tentoonstellingen in dit Karel de -Grote -jaar. (De keizer overleed 1200 jaar geleden.) En ook in Visé is er veel aan de hand Als ‘première ville martyre’ is de herdenking van augustus 1914 daar veel groter en emotioneler dan in Voeren. Over de stad staan borden opgesteld met foto’s en teksten (in 3 talen) van wat zich op die plaats nu bijna 100 jaar geleden afspeelde. Wie wil Voeren van uit de lucht bekijken? Je hoeft er alleen maar enkele trappen voor te doen. Dan sta je op de Mescherheide, het hoogste punt van de omgeving, op een nieuwe uitkijktoren van 9 m hoog. Wat een panorama! (In Mesch, aan de Laathof, neem je de Heiweg. De toren staat er langs, je kan er niet naast kijken!)
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje juli/augustus/september 2014, nummer 43
304
Krijgen varkens opnieuw een (grote) uitloop? Als je varkens biologisch houdt, zouden ze een grote uitloop met bomen op moeten krijgen. Dit wijst Deens onderzoek uit. Beter voor de varkens maar ook beter voor het milieu. Want de bomen kunnen een groot deel van wat de varkens uitscheiden opnemen. Zo komen er ook minder broeikasgassen. (uit De Voor 6-2014) Graften Er verscheen een (Engelstalig) artikel over graften (lynchets) in Sint-Martens-Voeren (Martelberg en Groensdael) en in Wonck (El Tawe). Deze huidige weiden waren tot in de 19e eeuw als akkerland in gebruik. 304 graften werden bestudeerd. Ze zijn gemiddeld zo’n 3 m hoog. Er werden doorsneden gemaakt en er werd geboord. Bovenaan zijn de graften vaak afgespoeld tot op het krijt terwijl onder aan hun voet het afgespoelde leempakket tot 2 m dik is.
Het ploegen met kar en paard veroorzaakte deze erosie. Voor sommige graften was 600 jaar bewerking nodig om de huidige graft te doen ontstaan. (Lynchets in eastern Belgium - a geomorphic feature resulting from non-mechanised crop farming, Catena/Elsevier 121 (2014) p 164175.) Oproep Geologen zouden losliggende grote stenen willen bestuderen. Vandaar een oproep om deze stenen te melden, met hun ligging. Natuurlijk tellen stenen die door de gemeente zijn aangebracht of die bij de stenenboer gekocht zijn niet mee!Voor Voeren: melden bij Elza Vandenabeele, tel 043 810 311, mail info@net28a.eu.
Elza Vandenabeele
‘Bronkdag’ Sint-Martens-Voeren anders verlopen! We merkten het al lang, de bronk (processie) zelf was niet langer wat ze was en de mensen wisten niet goed of en hoe ze die dag zouden beleven! Een comité werd opgericht met afgevaardigden van de parochie en van de verschillende verenigingen en na vergaderingen en voorbereidingen werd een wat andere invulling aan de dag gegeven. Weg met de verklede kinderen: ooit waren de processieklederen feestelijke gewaden, nu lopen de kinderen beter gekleed op het kindercarnaval! Het gemeenschappelijk gebed ging al grotendeels verloren, af en toe slipte iemand binnen in een groep waar hij of zij volgens leeftijd of geslacht niet bij hoorde… En wie wilde nog meelopen? Enfin, de klad zat er in! Dus een vernieuwde bronk met veel van het oude maar in het teken van ‘gemeenschap vormen’. De verenigingen nodigden uit en ‘het volk’ kwam! Er werden vaantjes gehangen en bloemen gestrooid. Natuurlijk ging de
processie-lievevrouw mee en de processievaan, speelde de schutterij, strooiden de kinderen bloemen en sloot het Allerheiligste, onder de ‘hemel’ gedragen, het geheel. Niet helemaal want daarachter reed een busje met mensen die minder mobiel zijn. Zo kon iedereen mee! Enige en te verwachten minpunt: waar velen meegaan zijn er weinig kijkers. Op weg naar Sint-Pieter, met zegen aan de Anna-kapel die zo haar oude naam van ‘Heiligenhuiske’ alle eer aandeed. Op de Bouwerd een informele drinkstop en dan bergaf naar het Heilig Hart waar de tweede processiezegen gegeven werd. En verder af naar het Einde waar de processie ook door de nieuwe wijk trok. En het rustaltaar vernieuwd was. Het oude gebruik van bij elk rustaltaar te bidden voor de intenties van de wijk werd nu gebracht door een bewoner wat het intenser maakte.
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje juli/augustus/september 2014, nummer 43
305
Na de mis, als beginmoment, en na elke zegen, werd een gedachte meegegeven om rond te praten tijdens het lopen, opdrachten die te
maken hadden met onszelf als individu en hoe we stonden
tegenover de gemeenschap. En of er gepraat werd en overlegd. Altijd rond het voorgestelde onderwerp?!
babbel, met kinderanimatie, meer moet dat niet zijn.
Bij de slotzegen in de kerk werden buiten de ‘kamere’ geschoten en na een feestelijk openingsconcert van de schutterij kon het gemeenschappelijk feest in de Kerkstraat beginnen. Eten en drinken met muziek en een
We hadden geluk met het weer want we hielden het droog. Wat de mensen van (’sGraven)Voeren ongerust maakte. Er is een oude wijsheid die zegt dat de bronk van Voeren, de zondag erna, het omgekeerde weer heeft van die van Sint-Marten!
Elza Vandenabeele
KALENDER
Juli-Augustus
DATUM
ACTIVITEIT
openluchttentoonstelling herdenking Wereldoorlog 1
PLAATS SAMENKOMST
TIJD
Moelingen
Heem en Natuur Voeren Voerens Blaedsje juli/augustus/september 2014, nummer 43
306