VOERENS BLAEDSJE
België – Belgique PB 3790 12/3795
oktober, november, december 2014, nummer 44
REDACTIONEEL Onlangs had ik een boeiend gesprek met Tonnie Kleijnen, verantwoordelijke voor Plantago. Zoals je in de naam kan horen is dit een plantenwerkgroep. Maar er is meer. Plantago bloeit onder de vleugels van IVN Heuvelland (Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid) dat gegroeid is uit lokale verenigingen. Samen werken ze aan één en dezelfde missie: zich inzetten ‘voor meer natuur voor de mensen maar ook voor meer mensen in de natuur’. Zij hebben een eigen, knap verzorgde website en zijn actief op facebook. Deze tools zijn bijna onmisbaar als je leden wil aanspreken en ze nodigen uit tot het delen van informatie. Via hun site maken ze melding van activiteiten zoals natuurtochten, wandelingen, lezingen, onderhoud, film, jeugd. Zo werken ze aan een groter begrip en respect voor de natuur in al haar facetten. De instap is laagdrempelig,
iedereen kan mee, natuurbeleving is geen exclusieve bedoening. Wie enthousiast is over een bepaald onderwerp en daarover iets wil inbrengen, krijgt een podium: terloops, tijdens een wandeling, of als gastspreker bij een lezing. Er zijn mensen die de sfeer willen proeven en dan blijven komen, mensen die goede ideeën lanceren, ‘specialisten’ die er hun ei kwijt kunnen, denkers en doeners… Kinderen doen mee met leuke activiteiten. En allemaal steken ze elkaar aan… ‘Kruisbestuiving’ noemt Tonnie dit. En voor wie iets kent van planten: kruisbestuiving zorgt voor genetische diversiteit en verhoogt hun overlevingskansen. Mooie beeldspraak om maar te zeggen: door kennis en expertise te delen en onbevooroordeeld samen te werken kan je pas echt iets veranderen. Rita Plattau
INHOUD Peter Joseph Lausberg 308 Gezeumers 309 Oproep melkveehouders 310 Onroerendgoederfprijs 310 De Cantharel 311 Gedicht 312
Broeikassen 312 Congres bandkeramiek 313 Heimans herleeft 313 Georges Simenon 314 Agenda 314
COLOFON Het Voerens Blaedsje is het kwartaalbericht van Heem en Natuur Voeren. Secretariaat Heem en Natuur Voeren, p/a De Plank 1, 3790 Voeren tel. 04 381 2125 IBAN BE10 7353 5203 4004 KREDBEBB Redactie Voerens Blaedsje: Anne van der Linden, De Plank 1, 3790 Sint-Martens-Voeren, anne@webscriptonline.nl Aan dit Blaedsje werkten mee: Rita Plattau, Elza Vandenabeele, Guido Sweron, Julien Geelen, Doeke Krikke en Jos Tuerlinx Afgiftekantoor 3790 Voeren, Erkenningsnummer P 303632 Verantwoordelijk uitgever: Rita Plattau, Ketten 13, 3798 Voeren 307
WIE WAS MONSEIGNEUR PETER JOSEPH LAUSBERG? Het is WOI, februari 1915. Een rapport van de Duitse grenswacht maakt melding van een aanhouding in Ulvend (Sint-Martens-Voeren) op 25 februari 1915, om 1.15 uur ’s morgens. Boer Colin had in zijn schuur 55 personen onderdak geboden onder wie meerdere Fransen en een meisje (uit ‘Door den Oorlog moeten lijden’, blz 72). Jaren later, in 1973, tekende een leerling van de Provinciale School Voeren een anekdote op uit WOI. Hij ( boer Colin) en zijn broer werden samen met de vluchtelingen overgebracht naar Luik. Normaal zouden zij voor hun hele leven in de gevangenis zijn beland, maar de echtgenote van boer Colin (de vader van Prosper Collin) kende de bisschop van Keulen goed en die had ervoor gepleit om hen vrij te laten. Daarom werden ze maar tot 10 jaar gevangenis veroordeeld. Wie was die bisschop van Keulen? Wikipedia omschrijft monseigneur Peter Joseph Lausberg als volgt: *30. November 1852 in Hoengen † 30. August 1922 in Köln) war Weihbischof in Köln. Nach dem Besuch der Aachener Stiftsschule und des Quirinus-Gymnasiums in Neuss studierte Lausberg in Münster Theologie, woraufhin er das Kölner Priesterseminar besuchte. Am 21. November 1875 in Köln zum Priester geweiht, erhielt er aufgrund des Kulturkampfes* keine Anstellung innerhalb des Erzbistums Köln, so dass er in das Bistum Lüttich (Belgien) ausweichen musste. Hier war er von 1876 bis 1880 Kaplan in Sint-MartensVoeren, anschließend Lehrer an der höheren Lazaristenschule und dann an der höheren Mädchenschule der Töchter vom hl. Kreuz inTheux. Seit 1898 war er dann Domvikar in Köln und zugleich Kanzlist am Generalvikariat. Nachdem er 1893 Pfarrer an St. Maria Empfängnis in Düsseldorf geworden war, wurde er 1900 durch Erzbischof Hubert Theophil Simar zum Präses des Priesterseminars in Köln ernannt. Nachdem ihn Erzbischof Felix von Hartmann 1914 in das Kölner Domkapitel berufen hatte, ernannte ihn der Papst am 1. Mai 1914 zum
Titularbischof von Thyatira und Weihbischof in Köln. Erzbischof Karl Joseph Schulte ernannte Lausberg im Jahre 1921 zum Domdechanten. Als Kulturkampf wird in Deutschland der Konflikt zwischen dem Königreich Preußen bzw. später dem Deutschen Kaiserreich unter Reichskanzler Otto von Bismarck und der katholischen Kirche unter Papst Pius IX. bezeichnet. Diese Auseinandersetzungen eskalierten ab 1871; sie wurden bis 1878 beendet und 1887 diplomatisch beigelegt.
Priester Lausberg werd driemaal door het kapittel van de kathedraal van Keulen aan de Keizer voorgedragen om tot kardinaal te worden benoemd. Zo wilden de gelovigen van het bisdom het, maar telkens botste het voorstel op een veto van de Keizer. Omdat het bisdom Keulen het grootste van Europa was, besliste daarop zijne heiligheid Paus Pius X een tweede hulpbisschop aan de kardinaal van de stad toe te voegen. Vermits in deze benoeming de Keizer niet tussenbeide kon komen, viel de keuze van het kapittel opnieuw op Mgr Lausberg. Na de plechtige wijding door Kardinaal Felix von Hartmann werd er een feestmaal aangeboden waarbij ook de pastoor van Sint-Martens-Voeren aanwezig was. Na 308
een toast uitgebracht door de Kardinaal, nam Mgr Lausberg het woord. Hij bedankte daarin al zijn medewerkers en verwees in zijn toespraak uitdrukkelijk naar zijn verblijf in België. Bij die gelegenheid was de stad prachtig met vlaggen versierd en tijdens de
wijdingsmis zong het Koor van het Seminarie met brio de Gregoriaanse mis numero XI. (Journal d’Aubel » à ce sujet le 28 juin 1914) Guido Sweron
GEZEUMERS Heemdag 4 oktober De jaarlijkse ontmoetingsdag van ‘Heemkunde Vlaanderen’ gaat dit jaar door in de vroegere landloperskolonie van Merksplas. Het onderwerp: ‘Omgang met armoede en marginaliteit doorheen de tijden’. Inlichtingen: www.heemkunde-vlaanderen.be. Voerens archief Wie opzoekingen doet naar de recente Voerense geschiedenis, zeg maar vanaf de 60er jaren, mag altijd in onze archiefdozen komen zoeken. Het archief bevat onder andere documentatie over verenigingen en de taalstrijd, maar ook losse druksels die ons in handen vielen.De documentatie is per jaar gerangschikt, maar binnen elke archiefdoos moet gezocht worden! Even op voorhand afspreken met Elza Vandenabeele (info@net28a.eu). Vogels in stress bij vuurwerk De weerradar noteert elk jaar hoe de vogels massaal opvliegen tijdens het eindejaarsvuurwerk. Ze zijn duidelijk in stress. Mogelijk ligt daar de oorzaak van de plotse vogelsterfte die soms na de jaarwisseling wordt waargenomen. (een berichtje van 2 jaar geleden maar om over na te denken wanneer je vuurwerk afsteekt…) WO1 in Voeren Even de verschillende activiteiten op een rijtje gezet. Meerdere leden van HNV namen er aan deel. 15 mei hield KVLV- Teuven een herdenkingsavond die eindigde met hulde aan het monument voor de slachtoffers van de
elektrische draad, in het bos op de grens met Sippenaken. 29 juni hield KVLV-Sint- Marten- en- SintPieter Open-Dorp-Dag, met aandacht voor de spoorweg die de Duitsers aanlegden en zijn impact op het dorp Sint-Marten. 6 juli was er op Eén-TV een kleine plechtigheid te zien bij het monument ‘op Lahaut’ (Moelingen), naar aanleiding van de Tour de France. Eén van de slachtoffers die daar herdacht werd, was renner Kerff uit Voeren die deelnam aan de eerste Tour de France. Onze medeleden Rob Brouwers (met het woord) en Jean Geelen (met muziek) kwamen de TV-ploeg versterken. Gedurende de maand juli zorgde onze vereniging samen met de gemeente en met Erfgoedcentrum ‘De Bijs’ (dat is de verzameling van Theo Broers) voor vergrote foto’s in Moelingen die de vernielingen bij het begin van de oorlog moeten in de aandacht brengen. Op 4 augustus, de dag waarop 100 jaar geleden de oorlog uitbrak, werd het boek ‘Door den oorlog moeten lijden’ van medeleden Guido Sweron en Rik Palmans voorgesteld. Het behandelt de oorlog bij ons. Bij die gelegenheid werd er bij Toerisme Voeren een powerpoint getoond over de oorlog in onze gewesten. Bijna een week lang waren er geleide wandelingen rond het thema. Diezelfde 4 augustus bracht de burgemeester, namens de gemeente, hulde aan het monument ‘Op Lahaut’. Het eerste weekend van september was Moelingen-kermis, zoals elk jaar. Daarom was Omroep Voeren weer actief. Elk van de 4 dagen een ‘dag-gast’. Mieke Nyssen
309
behandelde op zondag de oorlog 14-18 bij ons. Ze betrok daar ook onze vereniging bij. Monumentendag, 14 september, vroeg aandacht voor nieuwe kennis over De Schans (Navagne) in Moelingen. Natuurlijk was de oorlog 14-18 ook hier aan de orde. Naast wandelingen rond het oorlogsverleden in Moelingen kwam vooral de spoorweg in de aandacht, van Sint-Marten tot Remersdaal. De Schans: het belang van overlevering Ons medelid Theo Broers woont al geslachtenlang (zo’n goeie 300 jaar!) op de Moelingse Bijs. Hij weet er heel wat over te vertellen, soms zaken van lang geleden. Zo zei hij meer dan eens dat zijn boerderij in de Spaanse tijd het ziekenhuis van de Schans
was. Rombout Nijssen van het Rijksarchief in Hasselt heeft de archieven uitgepluisd en dit bevestigd. Overlevering ernstig nemen! De herfst start 4 weken te vroeg Dat was de titel van een stukje, overgenomen van IPS en online gepubliceerd door het Tijdschrift MO. De vegetatiekaarten laten zien dat bossen momenteel 8 procent minder groen zijn dan vorig jaar. Toen begon de herfst later dan gemiddeld. De start van de herfst hangt af van temperatuur en vochtigheid van winter, lente en zomer die aan die herfst voorafgaan. Elza Vandenabeele
OPROEP AAN VOERENSE MELKVEEHOUDERS Volgend jaar plant het Davidsfonds de jaarlijkse nacht van de geschiedenis met als thema "de landbouwgeschiedenis". Daar is de oprichting van coöperatieve melkerijen een wezenlijk onderdeel van. En onze boerende voorouders hadden bij de oprichting van deze melkerij een doel en een missie. Mogelijk lag dat in het verlengde van de oprichting van de Boerengilden in onze streek. Wellicht hadden ze een voorzet gekregen van pastoor Veltmans ....Maar dit zijn allemaal veronderstellingen die ik graag met feiten zou
willen staven zoals oprichtingsakten, data, statuten, verslagen, jaarverslagen en foto's. Ik doe daarom een oproep aan oudere Voerense melkveehouders en hun nazaten mij zoveel mogelijk informatie aan te dragen zodat ik de geschiedenis van de coöperatieve melkerij kan reconstrueren. Neem contact op met julien.geelen@gmail.com, 0474 081151. Julien Geelen
ONROERENDERFGOEDPRIJS Zoals elk jaar organiseert het agentschap Onroerend Erfgoed de Vlaamse Monumentenprijs. Vanaf 2015 wordt deze prijs in een nieuw jasje gestoken en verandert de naam in Onroerenderfgoedprijs. Kijk voor meer informatie en kandidaatstelling op
www.onroerenderfgoed.be/nl/actueel/project en/vlaamse-monumentenprijs-2014
310
DE CANTHAREL Cantharellus cibarius
Dat er lekkere paddenstoelen bestaan weten we al langer dan vandaag. Nochtans vinden we ze veel te weinig terug op onze menukaarten. Zonde eigenlijk, want ze zijn een bron van fosfor en foliumzuur. Fosfor is belangrijk voor onze hersenwerking en foliumzuur is heilzaam tegen bloedarmoede. Beide stoffen zijn tevens vrij zeldzaam in de plantenwereld. Voeg hier nog het darmregulerend effect aan toe en je vraagt je af waarom we onze gerechten niet een keertje meer verrijken met deze verrukkelijke paddenstoelenaroma’s? Natuurlijk is het zo dat wat Piet heerlijk vindt, door Jan maar matig geapprecieerd zal worden. Laten we het maar stellen zoals de Fransen: “ Des gouts et des couleurs, on ne se discute pas.” Zeker is het wel dat qua smaak de Cantharel op het bovenste trapje van het erepodium mag. In Frankrijk zegt men: ”Als je een dode een Cantharel in de mond steekt, wordt hij op slag weer levend.” Wil je tijdens een Frankrijkvakantie deze heerlijke paddenstoel eens uittesten, zoek dan op de kaart naar de naam girolle. Ook in Italië kom je dit culinair hoogstandje regelmatig tegen, maar let wel op: bijna elke Italiaanse streek heeft zijn eigen naam voor deze zwam, zo populair is de Cantharel bij de Italianen. Onthoud maar de naam galetto, dan krijg je het gewenste wel op je bord.
Carluccio, de wereldvermaarde kok, bereidt zijn galetto’s met heel veel liefde in tal van gerechten. Liefst van al gaat hij zelf op paddenstoelenjacht. Voor de Cantharel trekt hij steeds richting Schotland. Ter plaatse groeien deze paddenstoelen zo massaal dat de bosbodem helemaal geel kan zien. Studenten beschouwen het plukken van Cantharellen hier als een lucratieve bezigheid. De ingezamelde oogst wordt meestal naar Frankrijk verzonden, waar er behoorlijke bedragen voor betaald worden. Iedere Franse chef-kok pronkt op zijn menukaart met “omelette aux girolles”. Zeer gewaardeerd door zowel Fransman als buitenlander. Een echte aanrader voor je volgende Frankrijkreis. Wil je zelf eens op zoek naar deze heerlijkheid, hou dan rekening met volgende factoren: het moet een natte zomer zijn met een hoge bodemvochtigheid, en liefst dan ook nog hoge temperaturen. De jaren 1993, 2001en 2014 waren topjaren voor onze “Pfifferling” (D), omdat de weersomstandigheden toen ideaal waren voor een massale groei. Je kan hem vinden in onze contreien van juni tot en met oktober. Momenteel kan je het jaar rond genieten van deze heerlijke paddenstoelen. In de winter, als er bij ons niets meer te vinden valt, voert men Cantharellen in uit exotische landen. Engeland en Duitsland zijn de grootste afnemers van deze exoten. Bontgekleurde Cantharellen kan 311
je hier dan ook op je feesttafel tegenkomen. Deze kleuren variëren van oranje over rood naar violet, een feest voor het oog. Historisch gezien kan men stellen dat de Cantharel reeds op het menu van de fijnproever stond vanaf de Klassieke Oudheid. Toen reeds wist men deze paddenstoel te waarderen omwille van zijn frisse geur die aan abrikozen doet denken. Het vlees is licht peperachtig van smaak, vrij van maden en
verkleurt niet bij kneuzing. Pluk ze echter nooit na een regenbui, want ze zuigen water gelijk een spons. Dus ook nooit onderdompelen in water bij het wassen. Nog een goede raad: heb je zin in een heerlijk gerecht met Cantharellen, koop je portie dan liefst in de winkel. Je bent dan zeker van de kwaliteit en vergissingen zijn uitgesloten. Jos Tuerlinckx
EIK VERSUS BROOD EN SPELEN De eik HET symbool In vele verhalen van mensen die trokken voorbij in de tientallen jaren aan je kroon en je bladeren
Ja, laat een stukje mooie natuur maar verdwijnen voor het belang van brood en spelen anders zou het individu in de natuur zich toch maar vervelen! Doeke Krikke
Totdat… Je moest wijken Voor banale commercie Je moest gewoon plat! Je verdween in een zucht Voor een commerciele vlucht Voor wielerfanaten
Dit gedicht is geschreven naar aanleiding van de kap van meerdere eiken langs de rijksweg Berg en Terblijt vanwege de Amstel Gold Race. Dat is ook al eerder maar iets verderop gebeurd voor een andere wielerkoers en het gebeurt regelmatig op vele andere plaatsen in Nederland en België!
MEER BROEIKASGASSEN ZONDER OPWARMING? In de krant ‘De Standaard’ van 10 september stond een opvallend verhaal rond het laatste Broeikasbulletin van het Wereld Meteorologisch Instituut (WMO). Het CO2-gehalte kent een record en ook de andere broeikasgassen zoals methaan, waterdamp en stikstofoxide. Maar de gemiddelde temperatuur op aarde stijgt al 15 jaar bijna niet meer! Waarom? Mogelijk nemen de oceanen en de begroeiing minder CO2 op, maar waarom dan wel? Of zijn er veranderingen in de zeestromingen? Of meer vulkaanuitbarstingen? Of is het de luchtvervuiling in China die het zonlicht terugkaatst?
Tot zover dit lange artikel, samengevat. Jaren terug zei een klimatoloog (waarvan ik de naam niet meer weet) dat het probleem niet in de opwarming lag maar in de altijd ‘dikkere’ vervuilde luchtlagen die niet alleen het zonlicht zouden tegenhouden maar ook allerlei onbekende ziekten veroorzaken. En de geologen zeggen al lang dat we naar een nieuwe ijstijd gaan die door de opwarming afgeblokt wordt. Maar dat blijft ook niet duren. Als het niet zo gevaarlijk was zou het spannend wezen… Elza Vandenabeele 312
CONGRES LINEAIRE BANDKERAMIEK De Archeologische Vereniging Limburg organiseert van 6 tot en met 9 november 2014 met diverse andere partners een Euregionaal LBK-congres gewijd aan de eerste landbouwers die zich rond 7300 jaar geleden in de Euregio Maas-Rijn vestigden. Het betreft de Lineaire Bandkeramiek (LBK), met onder andere aandacht voor de Bandkeramiek op de
Aldenhovener Platte, Graetheide en Haspengouw. De presentaties hebben een multidisciplinair karakter. Naast archeologie is er ook aandacht voor het landschap, de geologie, de grondstofbronnen, de biologie en de ecologie. Kijk voor meer informatie en aanmelding op www.lgog.nl/LBK-home.htm.
‘UIT ONS KRIJTLAND’ HERLEEFT In het kader van de Heimansherdenkingsweek afgelopen juli is het boekje ´Uit ons Krijtland, Eli Heimans toen en nu´ uitgebracht. Het is een eigentijdse bewerking door onze secretaris Anne van der Linden van ´Uit ons Krijtland´ dat dateert uit 1911 en het brengt een ode aan Heimans. De kosten voor dit bijzondere boekje bedragen € 6,95 exclusief € 2,56 portokosten en het is te bestellen via anne@webscriptonline.nl. Woont u in Voeren dan worden geen bezorgkosten in rekening gebracht!
Heimansherdenkingsdag te organiseren. Kijk tegen die tijd voor meer informatie op www.eliheimans.nl.
De stichting Ode aan Heimans is van plan jaarlijks op 22 juli (de sterfdag van Eli Heimans) bij de Volmolen in Epen een
313
GEORGES SIMENON In D'r Koeënwòòf nr 22 (2001/1)schrijft Bep Mergelsberg: De wereldberoemde schrijver van Maigret bezocht op 24/25 april 1969 zijn moeder in het rusthuis van de zusters Ursulinen in 'sGravenvoeren. Volgens Matieu Rutten (1977) in zijn biografie van Georges Simenon, dan toch. Dat bezoek zou overigens niet ongemerkt voorbij zijn gegaan. Ik vernam voor het laatst van dat bezoek enige jaren nadien van mijn leraar Frans op een Nederlandse school. Guido Sweron vult dit nu aan: Op 1 september 1968 was ik als leraar betrokken bij de oprichting van de Provinciale Middelbare (nu: Secundaire) School in ‘sGravenvoeren. Ik gaf daarvan de allereerste les in het parochielokaal achter de kerk dat toen dienst deed als het eerste klaslokaal. De sacristie werd gebruikt als het secretariaat en de kapel als turnzaal. Om dicht bij de school te verblijven, wat toentertijd een ‘must’ was (binnen een straal van 15 km van de school was de regel), logeerde ik op de mansardekamer van de boerderij van het Ursulinenkloosterbejaardenhuis. Die is nu afgebroken en heeft plaats gemaakt voor de parkeerruimte voor het huidige gebouw. Vermits er op die 2de verdieping, onder het dak, geen badkamer noch keukeninrichting was, mocht ik de douches van het bejaardenhuis benutten en mocht ik, samen
met de oudjes, aanschuiven aan de tafels in hun eetzaal. Ik was toen 25/26 jaar oud en het was een beetje normaal dat ik in dat bejaarde gezelschap erg opviel en dat zowel de zusters als de dames-op-rust heel vriendelijk, liefs zelfs, voor me waren en dat dat ze bijna wedijverden voor mijn tafelgezelschap. Als ik wat te vaak aan de ene tafel bleef zitten, dan werd er jaloers gereageerd door de andere. Zo kwam ik heel regelmatig aan de tafel te zitten van madammeke Simenon, moeder van de bekende schrijver. Ik mag zelfs zeggen dat ze zich speciaal voor mij optutte en vlechtjes in haar haren liet doen: ze was de 90ste verjaardag al een tijdje gepasseerd! Zuster Kristien, de zuster-verpleegster van het witgele kruis, kwam mij zelfs nu en dan vragen haar te begeleiden als madammeke Simenon voor haar verzorging wat lastig deed! Tot daar wat over mijn relatie met moederke Simenon. En effectief, in april 1969 (eerste lesjaar van onze nieuwe school) kwam Georges Simenon himself zijn moeder bezoeken en heb ik hem de hand mogen schudden. Verder weet ik er niet veel meer van alleen dat er wat schande over werd gesproken dat het bij dat zeldzame bezoek bleef en dat hij, wellicht om zijn verwaarlozing wat goed te maken, voor zijn moeder als cadeau een pelsjas en een kleurentelevisie (toen nog iets bijzonders!) had meegebracht. Ah ja dat ook nog: hij kwam er aan in 2 glimmende limousines, Cadillacs!
AGENDA 8/11 11/11
studiedag over amfibieën 09.30 uur St.Martinusviering
www.hylawerkgroep.be Sint-Martens-Voeren
314