VOERENS BLAEDSJE
België – Belgique PB 3790 12/3795
april,mei, juni 2015, nummer 46
REDACTIONEEL Bosanemoontjes walsen de hellingen af de faun hink-stap-springt Een haiku lees je altijd tweemaal; en liefst hardop. Probeer maar eens. Gaat het dan ook kriebelen? Ken jij nog de driekwartsmaat of maak je liever gekke sprongen zoals een bosfaun? Alles kan. Het zit in ons ingebakken, wij de bewoners van de vier seizoenen. Wie de winter niet kent, kan het zich niet voorstellen. Uit kieren en gaten, uit piepkleine holletjes en onderaardse gangen, vanonder stenen en dikke kluiten aarde komt
het tevoorschijn: het jonge groen, de eerste sprietjes, de wriemelbeestjes. En eerlijk: heb jij ze al gezien? De gele bloempjes van het speenkruid langs de bermen? De eerste witte bosanemoontjes in onze bossen? De lekker ruikende maartse viooltjes? Of de frisse blaadjes van de gevlekte aronskelk? Misschien valt het eerst op in de eigen tuin: sneeuwklokjes, narcissen, de knopjes aan struiken en bomen…. het maakt niet uit. Lente is het. Rondom ons. En hopelijk ook in ons. Rita Plattau
INHOUD Diverse oproepen 326 Gezeumers 326 Streekidentiteit Voeren 328 Nieuwe publicatie 329 Wettelijk beschermde monumenten 329 Witte vlokken zweven 330
200 jaar geleden 330 Alarm voor de Vroedmeesterpad 331 Chronogrammen 333 Boom van het jaar 333 Heksenboter 335 Agenda 336
COLOFON Het Voerens Blaedsje is het kwartaalbericht van Heem en Natuur Voeren. Secretariaat Heem en Natuur Voeren, p/a De Plank 1, 3790 Voeren tel. 04 381 2125 IBAN BE10 7353 5203 4004 KREDBEBB Samenstelling en eindredactie Voerens Blaedsje: Anne van der Linden, De Plank 1, 3790 Voeren, anne@webscriptonline.nl Aan dit Blaedsje werkten mee: Rita Plattau, Elza Vandenabeele, Rik Palmans, Rob Brouwers, Julien Geelen, Doeke Krikke, Jos Tuerlinx en Jos Buysen
Afgiftekantoor 3790 Voeren, Erkenningsnummer P 303632 Verantwoordelijk uitgever: Rita Plattau, Ketten 13, 3798 Voeren
325
DIVERSE OPROEPEN COLUMNISTEN GEZOCHT! Dit zou een prachtige plek zijn voor een column, vindt u ook niet? Wie zou een bijdrage willen leveren als columnist? Eenmalig of misschien wel vaker… U kunt zich aanmelden via anne@webscriptonline.nl. Anne van der Linden, secretaris en eindredacteur ARTIKELEN KOMEND JAARBOEK d'r Koeënwoof 2015 Een belangrijk doel van d'r Koeënwoof is het publiceren en daarmee vastleggen van wat we kunnen hamsteren aan gegevens en feiten. Daartoe willen we u dan ook aanmoedigen voor het nieuwe jaarboek. Er moet vast wel eens iets zijn dat u aan het denken zet of vragen doet stellen. In onze geschiedenis. In onze cultuur. In onze taal. In onze natuur. Bijt u daar eens in vast en onderzoek het, bestudeer het en leg het vast. Benader het eens van een onverwachte kant en u doet verrassende ontdekkingen. Díe willen we zien. Dát willen we hier publiceren. We verwachten artikels over geschiedenis, kunst, cultuur, heem en natuur. Ook resultaten van onderzoekswerk komen in
aanmerking voor publicatie. Wat we ook héél graag ontvangen zijn bijdragen in de vorm van gedichten, verhalen en anekdotes uit Voeren, al of niet in ons dialect. We dringen aan op het gebruik van de officiële Nederlandse spelling en de Limburgse Veldekespelling. Stuur uw bijdrage vóór 30 juni 2015 naar kwoof@heemennatuurvoeren.be. Jos Buysen, hoofdredacteur LIDGELD 2015 Enkele leden hebben hun lidgeld al voldaan en we hebben alweer 6 nieuwe leden mogen bijschrijven. Graag ontvangen we ook uw bijdrage van minstens 10 euro op onze bankrekening nummer BE10 7353 5203 4004 (BIC: KREDBEBB). En dan nog een verzoek. Krijgt u onze uitnodigingen nog per post? Mail ons dan uw e-mailadres naar jos@heemennatuurvoeren.be, dat scheelt de vereniging een hoop kosten en ons een hoop werk. Bedankt! Jos Buysen, penningmeester
GEZEUMERS Drukte op 13 september Dan is het weer tijd voor de jaarlijkse Open Monumenten Dag. En in Sint-Martens-Voeren organiseert de plaatselijke schutterij het schuttersfeest van het Dreiländereck. De programma’s zijn nog niet gekend, maar we houden u op de hoogte. De vogels van het winterbos De vogels van het winterbos is een nieuw populair- wetenschappelijk boek (ISBN 97890-822934-0-1). Amerikaanse vogelkers blijkt voor veel bosvogels relevant voor hun overleven in de winter, het meest uitgesproken voor merel, staartmees, sijs, kruisbek en gaai.
LIKONA-dag 2015 Op zaterdag 17 januari ging in Diepenbeek onder grote belangstelling de jaarlijkse studiedag door van de Limburgse koepel voor natuurstudie. Er viel weer heel wat te leren en te beleven. Even een greep: Een schimmel uit Azië verspreidt zich onder de amfibieën. Daarom wordt gevraagd om elke dode amfibie, waarvan de doodsoorzaak niet gekend is, te melden. De bewuste amfibie kan in de diepvries bewaard worden. Bert Berten onderzocht de bladeren van maretakken en van hun gastheer. Beide bevatten heel veel kalk, ook in minder kalkrijke gebieden. Dit geldt zowel voor populier als voor appel. 326
Jan Gabriels, dé vogelman van Limburg, sprak over de oehoe en dat hij teruggekomen is. Ook in Voeren! In 2010 is hij waargenomen boven Broek, in 2013 waren er roepposten, in 2014 was er een broedgeval en de twee jongen zijn uitgevlogen!
Bijeenkomst Erfgoed Haspengouw en Zolad+ Enkele uitkomsten van deze bijeenkomst op vrijdag 13 februari 2015: Er komen minder subsidies en dus besparingen: minder personeel, geen erfgoedkrant meer, de erfgoedjaarmarkt gaat maar om de twee jaar door. De eerstkomende is op 18 oktober in Riemst. In de komende jaren gaat een mobiel erfgoedloket de aangesloten gemeenten na (en komt dus ook naar Voeren). Iedereen kan daar vragen stellen. Het bezit van de kerkfabrieken en bepaalde collecties worden verder geïnventariseerd. Op 29 april is er in Voeren een lezing over open kerkgebouwen. Bij de brug van Vroenhoven is er een museum over het begin van WO II. Maar er is ook één en ander over het verdere verloop van die oorlog. Zo is er een motor van een afgeschoten vliegtuig (en daar zijn bij ons ook een paar mensen mee bezig!). 'Ingebedde ontbossing' Het zijn niet de mensen ver weg die bossen vernietigen, wij zijn het, met de aankoop van shampoo, deodorant, bakolie, snacks, wasmiddelen, hesp, leren schoenen en benzine – om maar enkele van de duizenden producten te noemen waarin agrarische grondstoffen zijn verwerkt. Wat deze ontbossing extra wrang maakt, is dat naar schatting de helft illegaal plaatsvindt. De Europese Unie is per hoofd van de bevolking de grootste importeur van deze 'ingebedde ontbossing'. Dat blijkt uit onderzoek van de Europese ngo FERN. (uit MO daily van 18 maart)
Niet eeuwig zingen de bossen Onder deze titel waarschuwt MO-Magazine voor het gebruik van pellets. Je zou denken dat je zo allerlei biologisch afval opstookt, maar meestal verbrand je de bossen van de States. Zo is het gesteld met de biomassacentrale van Electrabel ten noorden van Gent. Dat heet dan ‘groene stroom’ en daarvoor wordt Noord-Carolina ontbost. Biomassa is soms even nefast als fossiel! (uit Mo Magazine, lente 2015) Dodelijk virus bedreigt amfibieën Het virus komt uit het noorden afgezakt en heeft Nieuwstadt bij Sittard bereikt. Bestudeer je een poel, ontsmet dan laarzen en schepmateriaal wanneer je naar een andere poel verkast. (Natuurhistorisch Maandblad van maart 2015) Akkervogels met uitsterven bedreigd Bijna allemaal zijn het rode-lijst-soorten en in Vlaanderen is de situatie erger dan in de rest van Europa. Boeren krijgen subsidies om akkerranden onbewerkt te laten liggen als faunastrook. Maar dat levert geen voedsel in de winter, of rustige plaatsen om te broeden en de jongen groot te brengen. Zonder bijkomende maatregelen is geld voor faunastroken weggegooid geld. (De Standaard van 11 februari 2015) Acht miljoen dieren aangereden Natuurpunt deed een telling voor Leefmilieu met behulp van 77 vrijwilligers die 19.000 km wegen afzochten. Daaruit bleek dat in België in 2014 minimaal 8 miljoen dieren werden aangereden. Egels, vossen en padden worden het meest doodgereden. België heeft het dichtste wegennet van Europa. (de Standaard van 30 januari 2015) Red het klimaat Red het klimaat door uw tuin te laten verwilderen! In Vlaanderen nemen privétuinen bijna even veel plaats in als bossen. Ze kunnen 900.000 ton koolstof vasthouden. Daartoe moeten tuinen ecologischer beheerd worden: zo weinig mogelijk verharden, bomen 327
planten, fijn gemaaid gras laten liggen, wilde bloemen laten groeien… Ook een moestuin draagt zijn ‘steentje’ bij. Verban uitheemse planten en gebruik geen herbiciden of andere sproeistoffen. Zo werk je mee aan een beter ecosysteem. (De Standaard van 4 februari 2015) Wat met ons weidelandschap? Onze veeteeltboeren zitten in de problemen: plots regent het rode en oranje brieven. De
uitstoot van onze veeteelt is schadelijk voor onze natuurgebieden. Nog afgezien van de schade die dat voor onze medeburgersboeren oplevert: wat doet het met ons landschap? Weiden laten verwilderen, bebossen, scheuren? En de erosie bij hellend akkerland? Alle verdwenen graften herstellen? Hoe gaan onze Waalse, Nederlandse en Duitse buren om met dit probleem? Elza Vandenabeele
STREEKIDENTITEIT VOEREN
Drie onderzoeksinstellingen van de Vlaamse overheid (INBO: Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek; ILVO: Instituut voor Landbouwen Visserijonderzoek; VITO: Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) hebben begin 2015 een over drie jaar lopend project opgestart naar de streekindentiteit van Voeren. Het uitgangspunt is dat natuurlijke en erfgoedelementen door de sterke urbanisatie in Vlaanderen in snel tempo verdwijnen en dat typische cultuurlandschappen sterk bedreigd zijn. Om te ontdekken hoe we dat kunnen tegengaan, wil de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) een diepgaander onderzoek wijden aan een ‘casusgebied’. En
dat wordt dus Voeren. Onze gemeente heeft volgens de VLM een sterke streekidentiteit, die echter door landschapsveranderingen wordt bedreigd: “Het traditionele landschap waarvoor de Voerstreek bekend staat - met dolines, bronnen, holle wegen, graslanden en hoogstamboomgaarden - dreigt te verdwijnen, omdat de druk op het landschap vanuit landbouw, immigratie en toerisme erg groot is." Op het bijgaande schema is te zien hoe het hele onderzoeksproject is opgesplitst in ‘werkpakketten’ (WP). Veel nieuws hebben we er verder nog niet over, maar we houden het in de gaten. Rik Palmans 328
BINNEN BIJ BOEREN, BAKKERS EN BROUWERS Zes donderdagavonden werden talloze deelnemers tijdens de lezingenreeks van Erfgoed Haspengouw meegenomen op een boeiende ontdekkingsreis doorheen diverse aspecten van onze rijke plattelands- en voedingscultuur. Op vraag van die vele deelnemers zijn deze lezingen gebundeld in een publicatie. Deze
werd voorgesteld op donderdag 26 februari in de Fabrik, de nieuwe evenementenhal van de Stoomstroopfabriek van Borgloon. De publicatie kost slechts vijf euro exclusief verzendkosten en is te bestellen via www.erfgoedhaspengouw.be. Julien Geelen
WETTELIJK BESCHERMDE MONUMENTEN Op dit ogenblik zijn er in Voeren 61 monumenten wettelijk beschermd. Dat geldt ook voor veertien dorpsgezichten en zeven landschappen. Vooral het laatste jaar zijn er diverse dossiers goedgekeurd, maar volgens Roland Vanmuysen, stedenbouwkundige bij het gemeentebestuur van Voeren, zal dat in de nabije toekomst een stuk minder worden. Voeren heeft nu wel een groot deel van zijn achterstand ingelopen. Vóór 2000 was de situatie immers wel anders: de hogere overheid hield om politieke redenen liever de handen van Voerense dossiers af en het gemeentebestuur wenste niet samen te werken met de Vlaamse overheid. Tegen sommige beschermingsmaatregelen tekende het zelfs verzet aan. Het belangrijkste van de recente beschermingsbesluiten betreft de dorpskern van ’s-Gravenvoeren, met de Pley en Kinkenberg. Enkele van de gebouwen daar,
zoals De Zwaen en het langs de Voer gelegen Wit Kruis (dat op dit ogenblik wordt gerenoveerd) zijn als monument beschermd. Een dergelijke bescherming houdt voor de eigenaar striktere regels bij een eventuele renovatie of verbouwing in, maar betekent tegelijk ook dat hij een beroep kan doen op subsidies. Bij een bescherming als dorpsgezicht gelden die wel alleen maar voor de van op straat zichtbare delen. (Meer informatie over de sinds 1 januari 2015 gewijzigde reglementeringen en subsidiemogelijkheden: https://www.onroerenderfgoed.be/assets/file s/content/downloads/140915_LV_RWO_Broc hure_regelgeving.pdf.) Sinds kort ook beschermd (als monument) zijn de molen Janssen in ’s-Gravenvoeren, het kasteel van Ottegraven en een hoeve in Veurs. Rik Palmans
De Pley 329
DE WITTE VLOKKEN ZWEVEN De witte vlokken zweven dooreen in veld en gaard terwijl zij 't sneeuwkleed weven de lijkwaad voor deez' aard. Toch kiemt daar stil en zacht de bloem van 't nieuwe leven die lente's adem wacht.
Maar voorlopig kringelen ook nog de kleuren dwarrelend dooreen van bladeren die in bos, veld en veen via de wind gedragen in een rustige hoek neerdalen waar de wind geen vat meer heeft. Doeke Krikke
200 JAAR GELEDEN Alle jonge mannen tussen de 20 en 25 jaar moesten vanaf 1794 in dienst als soldaat bij het Franse leger. Velen weigerden waaruit de Boerenkrijg ontstond (zie onder andere het standbeeld te Hasselt). Het verzet had als leuze “Voor Outer en Heerd” (voor altaar en haard). De Fransen hadden de Zuidelijke Nederlanden in handen gekregen na een overwinning op de Oostenrijkse keizer Frans II. Pastoor Meertens schreef er in 1947 een drama over: “Bloed in het Roodbosch”.
Detail van het standbeeld in Hasselt
Ze waren met zo’n honderd man, verzameld “op den hof van Stroevenbosch”, die probeerden de geweren en de kanonnen van de Fransen te bemachtigen. De groep werd echter verraden door een belastingontvanger uit Teuven en ’s nachts overvallen. De leidersgroep bestond uit Smits en Otten van Sippenaken, Radermecher van Homburg (Hombourg), Bauer van Eupen en Lacroix van Aubel. Ze zouden echter in het Roodbos geëxecuteerd worden. Nyssens en Stassen werden gevangen genomen en in Aubel “voor den kop” geschoten. Op 18 juni 1815 leed Napoleon in Waterloo zijn definitieve nederlaag. In ’s Gravenvoeren waren er op dat moment nog 32 oudgedienden. Zij vormden later de vereniging van “Oude Franzozen”. Tot 1850 lieten zij jaarlijks een heilige mis opdragen voor de overleden wapenmakkers. Rond die tijd was Hendrik Thywissen als pastoor aangesteld. Hij wilde “de eed van trouw aan de Franse grondwet” niet afleggen en dook onder. Afwisselend las hij de mis in de hoeve Castermans of bij Victor Cleenen (+)Hanssen op een hooizolder. Tot zover “Waterloo 200 jaar’ geleden. Rob Brouwers
330
ALARM VOOR DE VROEDMEESTERPAD
In het Likonajaarboek 2013 nr. 23 verschenen eind 2014 - beschrijft Ywan Lewylle de situatie van de vroedmeesterpad (Alytes obstetricans) in Vlaanderen. Een tabel van de vindplaatsen in Voeren toont aan dat de evolutie zorgwekkend is. Waarom aandacht besteden aan een diertje dat misschien niet direct op veel sympathie kan rekenen wegens niet aaibaar, niet moeders mooiste en dus veelal onbekend? Nochtans is deze kleine pad (4 à 5 cm) een bijzonder amfibie. De oogjes hebben, zoals bij de knoflookpad, een verticale pupil terwijl alle andere inheemse paddensoorten een horizontale pupil hebben. Het is bovendien de enige pad die niet in het water paart. Als het vrouwtje eitjes legt vangt het mannetje die op, draait het eisnoer rond zijn achterpoten en draagt de eieren 15 tot 40 dagen mee op zijn onderrug. Vandaar dus zijn mooie naam ‘vroedmeesterpad’. Pas als de larven groot genoeg zijn worden ze afgezet in het water. Van april tot augustus kan je ook het fijne klokjesgeluid horen dat deze padden ’s avonds maken. In Limburg noemt men ze daarom klökske of klingelke. In Voeren, net zoals in Grootloon, Rijkel en in Vlaams-Brabant gaat deze pad er sterk op
achteruit. Dat heeft vooral te maken met hun habitat. De vroedmeesterpad is een zonneklopper met een voorkeur voor zuidgerichte, schrale graslanden vaak met stenige bodem, open bosranden en hellingbossen. Maar je kan ze ook enigszins als ‘cultuurvolger’ bestempelen: ze zijn (of waren) ook vaak te vinden bij oude woningen of boerderijen, groeven en kerkhoven als er maar een waterpoeltje in de buurt is. Oorzaken van de achteruitgang In 2010 startte het ANB (Agentschap voor Natuur en Bos) een grootschalige inventarisatie van de waterpartijen. Hieruit bleek al dat de meeste ervan niet (meer) geschikt waren als voortplantingshabitat. Oorzaken: het dempen of verlanden van poelen, te sterke vermesting vanuit aangrenzend landbouwgebied, ontoegankelijkheid van de veedrinkbakken, het verbossen van groeves. Verder heeft de vroedmeesterpad ook te lijden onder de concurrentie van de gewone pad en misschien ook van de groene kikker al is dit laatste nog niet bevestigd. De grondige restauratie van 331
oude gebouwen berooft hen ook van schuilgelegenheid omdat kieren en spleten tussen (silex-) stenen worden dichtgemaakt. Naast de problemen met geschikte habitat is er ook veel te doen geweest rond allerlei ziekten. Vooral de infectieziekte Chytridiomycose, veroorzaakt door de schimmel Batrachochytrium dendrobatidis, vormt een ernstige bedreiging. Uit een studie in 2010 bleken zowel in Nederland als in Vlaanderen 4 à 5% van alle amfibieën besmet te zijn. De totale impact is nog niet helemaal duidelijk. Een andere, recent beschreven schimmel, de Batrachochytrium salamandrivorans, bracht bijvoorbeeld de vuursalamander in Nederland op de rand van uitsterven. Intussen wordt, bij inventarisatie en beheerwerken, een hygiëneprotocol nageleefd om de verspreiding van de schimmels en dus de ziekten te beperken. Men gaat er ook van uit dat diertjes die in een optimale habitat leven doorgaans een grotere weerstand hebben tegen bepaalde ziektes. Acties In zijn artikel beschrijft Y. Lewylle specifiek voor Voeren de resultaten van ondernomen acties. Veel mensen stellen zich de vraag of het plaatsen van kunstmatige waterpartijen (voorplantingsbakken) met daarrond een wal van silexstenen veel zoden aan de dijk zet. Zoals gezegd helpt dit alleen maar als de omringende kalkgraslanden zuidgericht en schraal zijn. Dit is wat Natuurpunt realiseerde op drie plaatsen bij Altenbroek door het afschrapen van de fosfaatrijke grondlaag, iets wat ook aan andere dieren (bepaalde vlinders…) ten goede komt. Belangrijk is ook dat de waterbakken en poelen regelmatig geschoond en geleegd worden. Zo voorkomt men dat het water te voedselrijk wordt, met
algengroei tot gevolg, en dat groene kikkers of andere soorten de overhand krijgen. Als een habitat wordt hersteld kunnen vroedmeesterpadden verrassend snel weer opduiken, ook na een jarenlange afwezigheid. Op Kattenrot, net over de grens, werd een dichtgeslibde, beschaduwde vijver geruimd en van een kunstmatige bodem voorzien. Aan de noordzijde plaatste men een stenen wal als schuilplaats. In 2013 werden, na 10 jaar stilte, opnieuw twee roepende mannetjes gehoord. Ter hoogte van de drie Limburgse metapopulaties (2 in Voeren en 1 in Borgloon) werden de voorbije vijf jaar soortgerichte beschermingsmaatregelen genomen. Sommige lijken aan te slaan, maar niettemin dreigen verschillende subpopulaties uit te sterven. Op particulier eigendom verdwijnt vaak de geschikte habitat zonder dat de eigenaars er erg in hebben; in natuurgebied is regulier beheer noodzakelijk. In Nederland heeft een uitgebreid beschermingsplan en een pakket grootschalige maatregelen de populaties sterk doen toenemen. Als Vlaanderen niet aan een inhaalslag begint teneinde de huidige achteruitgang te stoppen zou deze bijzondere paddensoort snel kunnen doorschuiven naar de categorie ‘sterk bedreigd’. Zeker in Voeren zou dat bijzonder jammer zijn. Of wachten we met z’n allen tot de vroedmeesterpad alleen nog in het bezoekerscentrum van de toeristische dienst te bekijken en te beluisteren valt? Rita Plattau Bronnen: De vroedmeesterpad: welke weg slaat deze pad in? door Ywan Lewylle in Likona Jaarboek 2013, nr. 23; p. 28–37. www.natuurenbos.be
332
CHRONOGRAMMEN Rik Palmans wil voor de volgende editie van het jaarboek een artikel schrijven over chronogrammen in de Voerstreek. De volgende zijn hem bekend: Veltmanshuis Sint-Martens-Voeren: eX DeCIMatIs frVgIbVs ConstrVXerVnt; Sint-Lambertusbron ’s-Gravenvoeren: teMpore eqVItIs De WInCkeL et Lepper / ConIVgVM aeDIfICatVr; pastorie ’s-Gravenvoeren: LaUs sUperIs Cerno DeViCtIs hostIbUs orbeM; kruis aan Berwijnbrug Moelingen: MeDeLa CrVCIfIXI; foto van linde op kerkplein Sint-Pieters-Voeren: Ut oMnIa CeCIdIt seneX tILIa FUrae SanCtI PetrI. Wie er nog andere kent, mag hem dat laten weten: rik.palmans@scarlet.be.
BOOM VAN HET JAAR Environmental Partnership Association, een internationaal samenwerkingsverband tussen diverse (Oost-Europese) milieuverenigingen, organiseerde in februari 2015 de ‘verkiezing van de boom van het jaar’. In de shortlist van veertien bomen, uit evenveel verschillende Europese landen, stond voor België een boom uit Voeren: een paardenkastanje in ’s-Gravenvoeren. Uiteindelijk haalde onze nagelboom 1.362 stemmen. De winnaar, een eik in Estland, kreeg er bijna 60.000!
333
De boom werd in vroegere tijden gebruikt als ‘nagelboom’: wie tandpijn had, moest een nagel eerst een tijdlang tegen het pijnlijke lichaamsdeel houden. Als je die nagel dan in de stam van de boom sloeg, werd de pijn overgedragen aan de boom. Dit gebruik is wellicht ouder dan de boom zelf. De paardenkastanje is immers een relatief snelle groeier, die - eenmaal de volwassen leeftijd is bereikt - ook snel van binnenuit begint te rotten. Op het internet vond ik alleszins geen vermeldingen van paardenkastanjes die meerdere eeuwen oud zouden zijn. Wellicht stond er voordien in de buurt een andere boom met dezelfde ‘genezende’ functie en zijn de mensen bij het verdwijnen daarvan de paardenkastanje als vervanger gaan
gebruiken. Het via nagels overdragen van pijn op een boom is immers wel een al eeuwen oud gebruik. In Wallonië zijn diverse voorbeelden bekend van dergelijke bomen. De huidige nagelboom heeft overigens ook zijn beste dagen gekend. Op de naar het zuiden gekeerde kant - waar de nagels zitten is de schors volledig verdwenen en groeien er zwammen in het rottende hout. Er bleken trouwens nog enkele relatief recente nagels in te zitten, maar dat kan natuurlijk ook het werk zijn van een grapjas. http://www.treeoftheyear.org/Letosnirocnik/Strom-hrebiku.aspx Rik Palmans
Onderstaande foto ontvingen wij van Julien Geelen. Het is de klas van juffrouw Vrancken, schooljaar 1953-1954 Sint-Pieters-Voeren.
334
HEKSENBOTER Fuligo septica Heksemie staat voor haar gebarsten spiegel. Ze moet haar wrattige neus wat bijpoederen, want vandaag is de grote dag, of beter gezegd: de grote nacht. Want in de nacht van 30 april op 1 mei wordt de Walpurgisnacht gevierd met een grote heksensabbat. Straks zullen alle heksen op hun bezem kruipen en naar een open plek in het Drakenbos vliegen, om te dansen en te copuleren met de duivel.
Vliegen, vlugger gezegd dan gedaan, want waar staat dat potje heksenzalf nu weer? Dat zalfje, zorgvuldig bereid met een grote portie heksenboter, is het tovermiddel bij uitstek. Onder de armen gesmeerd stelt het je in staat te vliegen als een vogeltje, want het maakt je gewichtloos. En dat is nog lang niet alles. Waar en wanneer de heks het maar wil, kan ze zich veranderen in een of ander akelig dier: een zwarte kat, een giftige slang, een gevaarlijke schorpioen…noem maar op. En dat simpel door zich in te smeren met het heksenboterzalfje. Je moet natuurlijk wel enkele toverformules kennen, maar die vind je wel in de toverboeken van Harry Potter. Maar nu even ernstig. Heksenboter is wel degelijk een wonderlijk wezen in onze fascinerende natuur. Het is geen plant, geen dier en in feite ook geen schimmel, al lijkt het daar nog wel het meest op. Het vreemdst aan heksenboter is dat ze beweegt. Ze verplaatst
zich, weliswaar over kleine afstanden, door zich op een bepaalde manier uit te strekken en daarna weer samen te trekken. Een Duitse mycoloog deed op een morgen wel een heel rare ontdekking. De brave man had steeds een ijzeren sigarendoosje bij, waarin hij de zwammetjes deponeerde die hij op zijn zoektochten tegenkwam, dit met het oog op verder microscopisch onderzoek bij hem thuis. Op een dag stopte hij een pracht van een heksenboter in zijn doosje, maar die avond had hij geen tijd meer om nog achter zijn microscoop te kruipen. Zodoende werd het doosje op de keukenkast geplaatst. Groot was de verbazing van onze mycoloog toen hij ’s morgens de heksenboter niet meer in het doosje, maar wel op de keukenkast naast het doosje aantrof. Een piepklein gaatje in de zijkant was voldoende gebleken om de zwam gedurende de nacht te laten ‘ontsnappen’. Qua uiterlijk lijkt de heksenboter echt op een stukje boerenboter, achteloos achtergelaten na een picknick in het bos. Na de sporenvorming verandert het slijmige, gele goedje in een zwarte massa. Het zachte karakter is dan ook weg, want op haar oude dag gaat heksenboter wel verharden. Ons ‘lopend wonder’ voedt zich tijdens zijn wandeling met allerlei kleine bacteriën, gistcellen en dergelijke, die het bij zijn uitstapje bemachtigt en verorbert. In Amerika bezorgde heksenboter de inwoners van een klein stadje eens de schrik van hun leven. De ‘schimmel’ kwam daar op een gegeven moment zo massaal voor, dat overal waar je keek het geel zag van de ‘boter’. Bomen, struiken, omheiningen… alles zat vol ! De inwoners waren er echt van overtuigd dat hun stadje was ingenomen door wezens van een andere planeet. Bijgeroepen mycologen wisten het goedje natuurlijk vlug te determineren, maar tot op heden is er geen verklaring gevonden voor de massale aanwezigheid op die plaats. Je ziet maar, onze paddenstoelenwereld zit nog vol mysteries en vraagtekens. 335
Tot slot nog even dit ; de Mexicanen hebben een wel heel originele naam bedacht voor onze Fuligo septica, namelijk: “caca de la
luna”. Een klinkende en toepasselijke naam voor onze gele, kruipende vriend. Jos Tuerlinckx
Opstoot van Vroomheid in Sint-Pieters-Voeren een bijdrage van Julien Geelen
AGENDA 11 april 2015 wandeling in het natuurgebied Altenbroek, samen met IVN Heuvelland Start: 10.00 uur bij café ‘De Wandelaar’, Vitchen 46, ’s Gravenvoeren. Duur: kleine drie uur. Gids: Fred de Warrimont. Na afloop gelegenheid om samen iets te drinken in voornoemd café. 19 april 2015 vijftiende editie Erfgoeddag onder de roepnaam ‘ERF!’ www.erfgoeddag.be 24 april 2015 jaarvergadering Heem en Natuur, 18.30 uur Veurzerbron (bij Jetteke) met aansluitend tekst en uitleg over vakwerkbouw door Francis Haccourt en een drankje!
336