Pionieren op Bonaire
6/6 testimonial
Lothar Schwarte
Anesthesioloog VUmc Op Bonaire in 2011 en in 2012 (steeds twee of drie maanden) Gaat terug in 2013
“Op Bonaire ben je geen radertje in een groot geheel, je hebt meer in eigen hand. De omgeving is niet zo beschermd als in Nederland: er is minder technische back-up en expertise. Ik vind dat prik kelend, ik verleg graag mijn grenzen. Op het eiland ben ik niet alleen anesthesioloog, ik doe ook spoedgeneeskunde, pijnbestrijding en palliatieve zorg. En ik draai mee op de kleine intensive care. Daarnaast begeleid ik instabiele patiënten naar Aruba of Curaçao waar bijvoorbeeld een grotere intensive care is. En dan zijn er nog managementtaken. Wat mij opviel was de brandveiligheidsprocedure in het ziekenhuis: die was niet optimaal. Samen met de collega’s op Bonaire ben ik bezig deze procedure te verbeteren. Er staat op het eiland überhaupt minder op papier dan hier. Er wordt nu nog veel geïmproviseerd. De zaken worden wel geregeld, maar vaak zoals men charmant zegt: ‘poco poco’ – zonder stress. Pijnbestrijding en stervensbegeleiding verliepen zoals de arts vond dat het moest. Daar zijn inmiddels algemene richtlijnen voor. Ook hebben we samen met de politie en de marechaussee protocollen gemaakt voor de behandeling van bolletjesslikkers die op Bonaire gearresteerd worden. Ook de personeelsbezetting is veranderd. Toen ik er voor het eerst kwam, was er één buitenlandse anesthesioloog: elke maand een andere buitenlandse arts. Nu zijn er altijd twee anesthesiologen voor langere tijd, iemand van het AMC en iemand van het VUmc. Zo kun je met een gerust hart het transport van een patiënt naar een ander eiland begeleiden want je collega-anesthesioloog blijft achter voor spoedgevallen. Verder is er een tweede ambulancevliegtuig gekomen en een CT-scan. Wat ik ook heel leuk vind: de band tussen de verpleegkundigen, de huisartsen op het eiland en de ziekhuisartsen is verbeterd. We organiseren refereeravonden over bijvoorbeeld dengue - knokkelkoorts - of over moderne manieren van pijnbestrijding. Aan zulke thema-avonden bleek grote behoefte te zijn.”
“Zaken worden wel geregeld, maar vaak ‘poco poco’ - zonder stress”
Jaarmagazine van het BES-project Een project van VUmc en AMC “Dit project stimuleert de creativiteit van onze mensen” 5
Prof. dr. T.J.F. (Jean) Savelkoul
“Op Bonaire zijn ze Proud to be a nurse” 16
Barth Koster
“Ik vind het knap hoe de Bonairianen omgaan met veranderingen” 21
Mies Korteweg
voorwoord
5/6 testimonial
Fundashon Mariadal: van huisartsenpost tot basisziekenhuis ‘Opbouwen, draaiende houden en op eigen kracht verder laten gaan’
T
oen de drie BES-eilanden Bonaire, St. Eustatius en Saba, in 2010 bijzondere Nederlandse gemeenten werden, ontstond de wens om de gezondheidszorg op deze eilanden naar Nederlands niveau tillen. AMC en VUmc gingen samen met het ziekenhuis Fundashon Mariadal op Bonaire de uitdaging aan. Het doel: binnen vijf jaar is tachtig procent van de basis medische zorg op Bonaire beschikbaar. Inmiddels zijn we op de helft. Een goed moment om in dit jaarmagazine terug te blikken op de afgelopen periode. Wat zijn de resultaten van het BES-project tot nu toe? Fundashon Mariadal (FM) is de plaats waar het allemaal gebeurt. Dit ziekenhuis, voorheen gerund door huisartsen, moet over een paar jaar een basisziekenhuis zijn. Om zover te komen, werken Nederlandse artsen en verpleegkundigen van AMC en VUmc steeds een periode op Bonaire om de organisatie op te bouwen, kennis te leveren en opleidingen te verzorgen. Op die manier bieden we een structurele oplossing: een ziekenhuis opbouwen, draaiende houden en op eigen kracht verder laten ontwikkelen. Grenzen vervagen De samenwerking tussen de twee Amsterdamse ziekenhuizen verloopt goed, vindt Marieke Brink-Zimmerman, directeur bedrijfsvoering van het AMC. ‘We delen de inzet van specialisten en verdelen sommige afdelingen; AMC ‘doet’ bijvoorbeeld radiologie, VUmc de laboratoria. De kleinschaligheid zorgt voor intensieve samenwerking tussen artsen en verpleegkundigen. Dat ze uit verschillende ziekenhuizen komen doet er niet toe. Die grenzen vervagen, ze hebben immers hetzelfde doel. Het is de meest operationele alliantie tussen deze beide ziekenhuizen ooit!’
De leden van de BES Stuurgroep Prof. dr. T.J.F. Savelkoul Directeur jumelage Fundashon Mariadal Prof. dr. M.J. Heineman Lid Raad van Bestuur AMC Ir. M.A. Brink-Zimmerman Directeur bedrijfsvoering AMC M.F. Caljouw Manager bedrijfsvoering VUmc Drs. M.C. van der Meijde MBA Directeur IOO VUmc Drs. W. Polderman Directeur VUmc Amstel Academie en VUmc Academie Prof. dr. M.H.H. Kramer Afdelingshoofd Interne Geneeskunde VUmc
2 Jaarmagazine BES-project
Op eigen benen Maar wat is er tot nu toe bereikt? ‘In enorm tempo is bij diverse specialismen grote vooruitgang geboekt, verpleegkundigen worden opgeleid. Nierpatiënten hoeven voor dialyse niet meer drie keer per week naar Curaçao te vliegen, maar kunnen nu op Bonaire terecht. Ook qua bouw, infrastructuur en apparatuur is al veel voorhanden,’ stelt Brink-Zimmerman vast. ‘Verder is FM organisatorisch gezien al flink op orde; met een MT, een medisch manager en een eigen kwaliteitssysteem. Wanneer FM helemaal op eigen benen staat? Zodra de continuïteit gewaarborgd is en we kunnen consolideren. Misschien blijven we FM in de toekomst ondersteunen met wisselende bezetting vanuit Nederland. De komende periode gaan we door op de ingeslagen weg en houden wij de vinger aan de pols!’
Irene Nederstigt
Senior verpleegkundige intensive care kinderen, AMC Op Bonaire in 2012 (drie maanden)
“Ik heb een fantastische tijd gehad op Bonaire. Ik was de eerste AMC-verpleegkundige die er voor het BES-project heen ging. Mijn gezin ging mee, mijn kinderen gingen daar naar school. Ik hou van reizen en ik wilde wel eens werken in een andere cultuur. Het was superleuk. Bonairianen hebben niet gauw een probleem. Ze maken zich pas druk als ze erover struikelen. Dat klinkt negatief, maar dat is het niet. Het was juist relaxt, de sfeer was prettig. In het ziekenhuis kun je niets op een logische manier vinden. Maar iedereen weet waar of bij wie hij moet zijn als er iets moet gebeuren. Iedereen spreekt elkaar informeel aan. In een klein ziekenhuis kan dat. Mijn doel was vooral verbeterpunten inventariseren en goodwill kweken. Ik heb me zo flexibel mogelijk opgesteld. Op de kleine afdeling special care van het ziekenhuis vang je deels mensen op in de uitslaapkamer. Maar er komen ook ernstig zieke patiënten die verpleegd moeten worden of naar andere eilanden of Colombia vervoerd moeten worden. We kregen ook regelmatig kinderen bij wie het een beetje spannend werd. Baby’tjes met sondevoeding bijvoorbeeld. Of jonge kinderen die antibiotica nodig hadden. Op de verpleegafdeling was rekenen een probleem, voor de dosering van de antibiotica kwamen ze dan bij ons. Het verschil tussen de special care en de andere afdeling vond ik opvallend. Op onze afdeling werkten veel gedetacheerden, de voorzieningen waren er beter. Op de andere afdeling was het sanitair niet altijd fris, het belsysteem was verouderd en er werkten alleen verpleegkundigen die op het eiland waren opgeleid. Het is goed dat er plannen zijn om de opleiding van Bonairianen structureel te verbeteren. Zeker bij verpleegkundigen is veel winst te behalen. Ik hoop dat het management zich daarvoor openstelt. Toen ik er was, vroeg een verpleegkundige in opleiding of ze een dagje mocht meelopen op de OK; dat werd geweigerd. Ik vond dat jammer, het zou mooi zijn als het ziekenhuis een lerende organisatie wordt.”
“Het zou mooi zijn als het ziekenhuis een lerende organisatie wordt”
VUmc/AMC 23
betaalmiddel is
ONAIRE
Oppervlakte: 288 km2 - Grootte gelijk aan de gemeente Bronckhorst
inhoud
16.541
Inwoners:
Taal: Nederlands, Papiaments
DOMINICAANSE REPUBLIEK
HAÏTI
M-
Caraïbische Zee
CURACAO
200 km
SABA SINT EUSTATIUS
ARUBA Oranjestad
BONAIRE NEDERLAND IN VERHOUDING
Willemstad
16 Colofon
VENEZUELA
9
12 20
Vum
A MC
Samenstelling Heidy Hardeman, Wim Polderman
38 c:
Pionieren op Bonaire Jaarmagazine van het BES-project 2011-2012
3
100
5
11
:
22
Eindredactie Annelies Kruse Interviews en artikelen Willy Francissen, Annelies Kruse, Liesbeth Kuipers, Petra ter Veer Concept en vormgeving Designyard in samenwerking met Kazeze grafisch ontwerp Fotografie De Beeldredaktie | Marco Di Gianvito, Yvonne Brandwijk, An-Sofie Kesteleyn, Martijn Steiner Lovisa Beeld omslag Jan Daniel Wolters Infographics Kay Coenen Drukwerk Delta Hage Met dank aan: BES Projectbureau; Kirsten Kelly Redactieadres Vumc, dienst communicatie PK4X190 Postbus 7057 1007 MB Amsterdam
22
In dit jaarmagazine 5 “Pionieren op de BES-eilanden” interview met Jean Savelkoul, directeur jumelage Fundashon Mariadal | 11 infographic BES-eilanden 12 “We bieden steeds meer zorg op Bonaire zelf” interview met Giovanni Frans, Raad van Bestuur Fundashon Mariadal 16 “Op Bonaire zijn ze Proud to be a nurse” interview met Barth Koster, projectleider van het onderwijstraject op Bonaire | 20 infographic opleidingen en uitzendingen 22 dag uit het leven van Manon Cromheecke, chirurg op Bonaire testimonials van uitgezonden VUmc-ers en AMC-ers: 8 Roos Perenboom, internist VUmc | 9 Sandra de Wolff, verpleegkundige spoedeisende hulp Fundashon Mariadal | 10 Irene Nederstigt, senior verpleegkundige intensive care kinderen 21 Mies Korteweg, radioloog AMC/OLVG | 22 Petra Hajenius, gynaecoloog AMC 24 Lothar Schwarte, anesthesioloog VUmc VUmc/AMC 3
“Dit project stimuleert de creativiteit van onze mensen”
4 Jaarmagazine BES-project
interview
Samen een bestaande huisartsenkliniek met slechts enkele specialisten op Bonaire uitbouwen tot een basisziekenhuis. Dat is waar een enthousiast team vanuit het ACM en VUmc zich dagelijks voor inzet. “Het is geen ontwikkelingshulp. We helpen alleen iets op te bouwen.” Een aanpak die leerzaam is , de creativiteit stimuleert en ook nog eens zeer succesvol blijkt.
Pionieren op de BES-eilanden
H Over het BES-project Sinds 2010 zijn Bonaire, St. Eustatius en Saba (de zogenoemde BES-eilanden) Nederlandse gemeenten. Er wonen zo’n 20.000 mensen: 15.000 op Bonaire, 3.400 op St. Eustatius en 1.500 op Saba. Onze zorgverzekeringswet geldt ook daar, maar de gezondheidszorg laat nog te wensen over. Om deze situatie te verbeteren, worden specialisten van het AMC en VUmc nu tijdelijk op Bonaire gestationeerd, bij het ziekenhuis van zorginstelling Fundashon Mariadal. De twee universitair medische centra bieden daar ook een intensief opleidingsprogramma. Het samenwerkingsverband, ook wel jumelage genoemd, is voorlopig voor vijf jaar aangegaan (2011-2016).
et idee van het BES-project ontstaat in 2009 in Amsterdam. De twee universitair medische centra (umc’s) in die stad, het AMC en VUmc, streven naar een alliantie. Om de meerwaarde daarvan in de praktijk te ervaren, willen ze hun medewerkers eens op een totaal andere plek laten samenwerken. De toenmalig vicevoorzitter van de raad van bestuur van VUmc, Jean Savelkoul, neemt daarom contact op met de kwartiermaker gezondheidszorg voor de BES-eilanden, die op het punt staan ‘bijzondere Nederlandse gemeenten’ te worden. Door allerlei factoren is er te weinig geïnvesteerd in de gezondheidszorg aldaar. Er is een achterstand en de zorg moet op BIG-niveau1 komen. Het AMC en VUmc onderzoeken vervolgens of en hoe ze daar iets kunnen betekenen. Bonaire beschikt op dat moment als enige eiland over een kleine kliniek: het San Francisco Ziekenhuis van zorginstelling Fundashon Mariadal. St. Eustatius en Saba, meer dan 850 kilometer verderop, zijn voor de ziekenhuiszorg afhan kelijk van St. Maarten. In de kliniek op Bonaire werken een gynaecoloog, chirurg en parttime kinderarts. Af en toe komen er specialisten over uit Curaçao of Nederland. De basis is er, maar het is met 36 bedden erg kleinschalig. Patiënten moeten voor hun behandeling vaak naar omringende (ei)landen vliegen. Nierpatiënten soms meerdere malen per week, voor hun dialyse.
1) BIG is de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg die de kwaliteit van de beroepsuitoefening bevordert en bewaakt.
Ambitieuze doelstellingen Veel gesprekken en oriënterende bezoeken resulteren uiteindelijk in een samenwerkingsverband (‘jumelage’) tussen AMC, VUmc en Fundashon Mariadal. Bestuurder Giovanni Frans, Miša Džoljić (raad van bestuur AMC) en Savelkoul gaan direct op bestuurlijk niveau van start. VUmc wordt penvoerder van het project en Savelkoul directeur van de jumelage. De doelstellingen van het BES-project zijn ambitieus: binnen vijf jaar een stabiele relatie opbouwen, de kwaliteit en >>
VUmc/AMC 5
interview Jean Savelkoul
atiëntveiligheid (zo veel mogelijk) op p Nederlands niveau brengen, en 80 procent van de patiënten op Bonaire behandelen. De detachering van specialisten en het aanbieden van praktijkgerichte opleidingen in het San Francisco Ziekenhuis staan daarbij centraal. Op St. Eustatius en Saba zijn het AMC en VUmc alleen actief op verzoek van Fundashon Mariadal.
“Je moet oppassen dat je niet ‘de witte olifant’ wordt” De financiële structuur is ook meteen transparant. De afdelingen bij het AMC en VUmc krijgen de salariskosten vergoed door Fundashon Mariadal, die deze weer declareert bij een lokale zorgverzekeraar. Deze laatste wordt gefinancierd door het ministerie van VWS, dat de eindverantwoordelijkheid draagt voor de kwaliteit van de zorg.
Totale zorgpalet
Volgens Jean Savelkoul zijn het AMC en VUmc de geschikte partij om Fundashon Mariadal te helpen een volwaardig basisziekenhuis te worden. “Ten eerste bestrijken we het totale palet aan zorg en kunnen we via onderzoek en ‘in service’-opleidingen het niveau verhogen. Ten tweede werken we niet met maatschappen, zoals algemene ziekenhuizen. De specialisten zijn dus geen eigen baas.” Dit betekent niet dat de umc’s van plan zijn ‘de boel over te nemen’. Ze ondersteunen en reageren op vragen. Het is in feite een vorm van maatschappelijk verantwoord ondernemen; de betrokkenen verdienen er niet aan, maar de kosten worden wel gedekt. Savelkoul vindt het mooi dat de artsen het zo leuk vinden. “Je zit met iedereen rond
6 Jaarmagazine BES-project
de tafel en krijgt ‘voeding’ vanuit andere disciplines; dat stimuleert de creativiteit van onze mensen enorm. Geen protocollen, veel pionieren, daar leer je van. Ik vind het zelf ook een genot om zo’n ‘grote visite’ mee te maken. Je gaat echt terug naar de basis van ziekenhuiszorg.”
Detachering en opleiding De specialisten die het AMC en VUmc detacheren bij Fundashon Mariadal blijven in dienst van het umc. Hun eigen afdelingshoofd in Nederland blijft professioneel verantwoordelijk. De ‘uitzendperiode’ is drie maanden tot een jaar. Sommige keren meerdere malen terug. Savelkoul: “Dat betekent natuurlijk wel dat patiënten en collega’s telkens moeten wennen aan een nieuw gezicht. Maar als we onze medewerkers te lang op Bonaire laten werken, wordt hun werk te eenzijdig en verliezen ze contact met vakgenoten. Met een relatief korte detacheringperiode is het ziekenhuis verzekerd van mensen met een scherpe en frisse blik. Tegelijkertijd blijven de specialisten betrokken bij hun eigen afdeling en vakomgeving in Nederland.” Startte het project in 2011 met één internist en één anesthesioloog, inmiddels is dit team sterk uitgebreid. Zo werken er nu een medisch manager, zaalartsen, internisten, een nefroloog-internist, kinderartsen, anesthesiologen, gynaecologen, chirurgen, een psychiater, een cardioloog en een radioloog. Deze professionals komen deels van AMC en VUmc, andere zijn lokaal aangesteld. Ook gespecialiseerde verpleegkundigen worden gedetacheerd, maar alleen ten dienste van de praktijkbegeleiding. De Amstel Academie, deel van het Instituut voor onderwijs en opleiden van VUmc, verzorgt ter plaatse opleidingen en bijscholingscursussen, voor de lokale verpleegkundigen (in samenwerking met het ROC Amsterdam), doktersassistenten en radiologisch laboranten. Daarnaast staan een managementdevelopmentprogramma voor het personeel en een digitale leeromgeving op de planning.
Eilandgeneeskunde Savelkoul geeft toe dat het niet altijd gemakkelijk is twee culturen te combineren. “De mensen op Bonaire zijn gemotiveerd en werken hard. Patiënten krijgen hier volop aandacht. Maar de aanpak is anders. In vergaderingen maken mensen bijvoorbeeld eerst persoonlijk contact, pas gaandeweg komen de zaken ter sprake. Er ging heel veel fout tot nu toe, maar er werd ook heel veel opgevangen. Als ‘makamba’ (Nederlander) moet je dus oppassen dat je niet ‘de witte olifant’ wordt, die daar de boel eens gaat opschudden.” Het feit dat Bonaire een eiland is, heeft ook invloed op de zorg. Iedereen kent elkaar persoonlijk. Leden van de raad van bestuur of artsen worden in de supermarkt op hun handelen aangesproken. “Eilandgeneeskunde is echt anders”, vervolgt Savelkoul. “Je moet veel algemener zijn, zonder al te veel specialismen. Je kunt er ook niet een heel team neerzetten dat de helft van
interview Jean Savelkoul
“Eilandgeneeskunde is echt anders”
de tijd niets te doen heeft. Verder moet je veel meer investeren in acute geneeskunde. De chronische problematiek is er weliswaar een stuk groter – mede door de armoede komen obesitas, diabetes en tienerzwangerschappen veel voor en de preventie staat op een laag pitje – maar voor de beeldvorming is de acute zorg het belangrijkst. Cru gezegd: je moet mensen in leven houden voor je verder kunt. Dat betekent dat je vaak mensen moet uitvliegen en dat je daar de voorzieningen voor moet hebben.”
Enorme verbetering Hoe is de situatie nu, tweeënhalf jaar later? Het project blijkt zeer succesvol. Alle betrokken partijen waarderen de onderlinge samenwerking zeer, iedereen spreekt van een ‘win-winsituatie’. Er is al meer bereikt dan verwacht. Vooral de behandelingsmo gelijkheden voor nierpatiënten zijn enorm verbeterd. Ook is de Fundashon Academie opgericht en zijn de eerste BIG-
geregistreerde verpleegkundigen (niveau vier) opgeleid. De samenwerking tussen de twee Amsterdamse ziekenhuizen onderling verloopt ook soepel. De afdelingshoofden in Nederland houden contact met hun eigen spe cialisten op Bonaire. Savelkoul zelf houdt constant een vinger aan de pols, net als de stuurgroep (die binnenkort omgevormd wordt tot een stichting). Na de ontwikkelingsfase is nu de consolidatiefase aangebroken. Savelkoul: “Er komt nog een psychiatrische afdeling (PAAZ) bij en binnenkort start de air- ambulance, maar verder blijft het San Francisco Ziekenhuis een basisziekenhuis. Dat neemt niet weg dat er veel te doen blijft; denk aan opleiden, preventie en ketenzorg. Zo is het aantal amputaties bij diabetici schrikbarend, omdat er niet vroeg genoeg aandacht voor is. De relatie met Curaçao, Aruba, St. Maarten, Colombia en Guadeloupe blijft eveneens aandacht vergen. Eén ding is zeker: zowel binnen als buiten de jumelage blijven we betrokken bij de BES-eilanden. Ook ná 2016.”
•
Prof. dr. T.J.F. (Jean) Savelkoul (1947) heeft 25 jaar gepraktiseerd als internist-intensivist en toxicoloog. Hij zette onder meer in Wit-Rusland een project op na de kernramp van Tsjernobyl en was lid van de Commissie Onderzoek Vuurwerkramp. Tot september 2011 was hij vicevoorzitter van de raad van bestuur van VUmc. Als directeur Jumelage Fundashon Mariadal Bonaire is hij actief betrokken bij het BES-project.
VUmc/AMC 7
1/6 testimonial
Roos Perenboom Internist VUmc Op Bonaire in 2011 en 2012 (beide keren een half jaar) Gaat terug in 2013 én 2014
“Met alle acht huisartsen op Bonaire heb ik een goede verhouding. Daar ben ik best trots op. Het is ook nodig want we brengen een enorme verandering teweeg. Het Fundashon Mariadal was een gasthuis waar huisartsen hun patiënten neerlegden. Nu bouwen we samen een polikliniek en een echt ziekenhuis op. Ik was de eerste Amsterdamse internist die erheen ging.”
Hoe was uw ontvangst?
“De huisartsen waren heel hartelijk. Ze waren blij met een specialist die er altijd was. Dat viel me reuze mee. Ik had verwacht dat ze kritischer zouden kijken naar een dokter uit Nederland. Ik maakte hun werk gemakkelijker maar ze moesten ook een deel van de zorg overdragen.”
Hoe heeft u het vertouwen van de huisartsen gewonnen?
“Door er veel voor ze te zijn. Ik was in eerste instantie hun consultant, geen hoofd behandelaar. Ik heb eerder in Afrika en Suriname gewerkt en geleerd langzaam dat vertrouwen te winnen. Sommige huisartsen op Bonaire hebben twintig jaar ervaring. Die moet je de tijd geven om op een andere manier te werken. Het moet in samenspraak. Zo’n polikliniek opzetten, daar komt behoorlijk wat bij kijken: doktersassistenten, een secretariaat, computers. Voor ons gaat het vaak niet snel genoeg. Er raken nog steeds statussen zoek. Maar als je te veel veranderingen in korte tijd doorvoert, worden de eilanders horendol. Je moet je plannen kunnen bijsturen.”
“Je moet hen de tijd geven om op een andere manier te werken. Het moet in samenspraak”
8 Jaarmagazine BES-project
U gaat nog twee keer terug. Wat trekt u zo aan?
“Werken in een andere setting is leuk en leerzaam. Er gaan enthousiaste Amsterdamse artsen naar Bonaire, steeds voor een aantal maanden. Dat is een goede keuze want als je mensen voor vijf jaar uitzendt, is het moeilijk om up- to-date te blijven. Het nadeel is dat patiënten vaak een andere arts zien. Dat geldt zeker voor interne geneeskunde, waar soms jarenlang controles nodig zijn. Ik kan meer ‘hun’ internist zijn. Ik leer nu Spaans en ben redelijk mobiel. Over een jaar ga ik met pensioen, mijn partner kan voor langere perioden overkomen. Als je een jong gezin hebt is dat anders.”
2/6 testimonial
Sandra de Wolff
Verpleegkundige spoedeisende hulp Fundashion Mariadal Sinds juni 2012 permanent op Bonaire
“Anderhalf jaar geleden ging ik vanuit VUmc voor drie maanden naar Bonaire. Ik werd verliefd op het eiland, en ook op de rust van de mensen. Na drie maanden had ik het gevoel dat ik nog niet klaar was. Ik heb het Fundashion Mariadal gevraagd of ze me op de spoedeisende hulp konden gebruiken. Het antwoord was: graag.”
Waarom heb je gekozen voor een langdurig verblijf op Bonaire?
“Ik heb het hier reuze naar mijn zin. Ik werk niet alleen op de spoedeisende hulp maar ook op de ambulance en het nieuwe ambulancevliegtuig. Ik vlieg binnenkort met patiënten naar Colombia, nu kunnen we alleen nog naar Aruba en Curaçao. Er komt scholing en logistiek bij kijken, het is heel leuk om dat op de afdeling voor te bereiden.”
Hoe hebben de Bonairianen jou ontvangen? “Heel goed. Ik ben opgenomen in een prettig team en ik voel me thuis. Ik heb respect voor de manier waarop mijn collega’s omgaan met al die verande ringen. Ze hebben er niet altijd om gevraagd, maar ze blijven heel positief. Mijn contact met patiënten is ook goed. Er wordt Nederlands, Papiaments en Spaans gesproken. Ik probeer het Papiaments onder de knie te krijgen – niet makkelijk voor iemand zonder talenknobbel...”
Hoe zie je de toekomst van het Fundashion Mariadal?
“Het is goed dat verpleegkundigen de kans krijgen zich te specialiseren, de meesten hebben alleen een basisopleiding. Binnenkort start als het goed is een vervolgopleiding acute zorg. Het zou fijn zijn als Bonaire eigen artsen zou krijgen. De stroom ingevlogen artsen is enorm. De verpleegkundigen moeten zich steeds aanpassen. En de patiënten moeten elke drie maanden opnieuw hun verhaal doen. Zelf hoop ik in elk geval op een vaste aanstelling hier.”
“Ik werd verliefd op het eiland en op de rust van de mensen”
VUmc/AMC 9
3/6 testimonial
“Je wordt groot en sterk van het werk daar” Petra Hajenius
Gynaecoloog AMC Op Bonaire in 2012 (drie maanden) Gaat terug in 2013
“De eerste twaalf jaar van mijn leven heb ik doorgebracht op Curaçao. Ik spreek een beetje Papiaments. Het leek me geweldig om met mijn gezin terug te gaan naar de Caraïben. Ik vond het ook spannend om na tien jaar weer een tijdje algemene gynaecologie te doen – ik ben gespecialiseerd in verloskunde en perinatologie. Op het eiland heb ik me intens gelukkig gevoeld. Ik werd hartelijk welkom geheten en voelde me er heel vrij. Je wordt groot en sterk van het werk daar. Je moet soms improviseren en vooral op mogelijke complicaties anticiperen. Ik kon bijvoorbeeld opzien tegen levensbedreigend bloedverlies na een bevalling, waardoor ik de baarmoeder van de patiënt zou moeten verwijderen. Op Bonaire is maar beperkt bloed voorhanden voor transfusie. In het AMC worden deze vrouwen door interventieradiologen behandeld, zonder opereren. Gelukkig zijn er twee gynaecologen en kun je elkaar helpen. Bijvoorbeeld als je midden in de nacht een keizersnee moet doen bij een vrouw met een BMI van 56. Het dagelijkse spreekuur is ongelooflijk druk: het duurt van ’s ochtends vroeg tot aan het einde van de middag. Je ziet naast controlepatiënten tien tot vijftien nieuwe patiënten op een dag, mét de bijbehorende administratie. Ik had het gevoel dat ik ertoe deed. En door het werken in een team heb ik veel geleerd van andere specialisten. Bij gynaeco logie sprong ik op een rijdende trein. Er was al veel vooruitgang geboekt. Zoals de implementatie van de abortusbevoegdheid in juni 2012 en verbeteringen in de anticonceptie en vergoedingen ervan. Zelf heb ik samen met de apotheek veranderingen aangebracht in de medicatie voor zwangere vrouwen. Ik ga deze zomer graag terug, ook al moet ik mijn gezin er een aantal weken voor missen.”
10 Jaarmagazine BES-project
infographic
Caribisch Nederland (BES-eilanden) in cijfers
STATUS Sinds 10-10-2010 zijn Bonaire, Saba en Sint Eustatius drie bijzondere
SINT EUSTATIUS
gemeenten van
Oppervlakte: 21 km2 - Grootte gelijk aan de gemeente Kerkrade
Nederland
3.791
Inwoners:
Talen: Nederlands, Engels
SABA Oppervlakte: 13 km2 - Grootte gelijk aan de gemeente Scherpenzeel Inwoners:
MUNT
1.971
De Antilliaanse gulden
Talen: Nederlands, Engels
is op 1 januari 2011 omgezet naar de Amerikaanse dollar dat nu het wettig betaalmiddel is
BONAIRE
Oppervlakte: 288 km2 - Grootte gelijk aan de gemeente Bronckhorst
16.541
Inwoners:
Taal: Nederlands, Papiaments
HAÏTI
0
100
200 km
SABA
DOMINICAANSE REPUBLIEK
SINT EUSTATIUS
Caraïbische Zee
CURACAO ARUBA
Oranjestad
BONAIRE Willemstad
COLOMBIA
NEDERLAND IN VERHOUDING
VENEZUELA
VUmc/AMC 11
“ We bieden steeds meer zorg op Bonaire zelf”
De jumelage met het AMC en VUmc heeft nu al een behoorlijke impact, vindt Giovanni Frans, Raad van Bestuur van Fundashon Mariadal. “We bieden steeds meer zorg op Bonaire zelf. Het aantal patiënten dat we moeten uitvliegen naar andere landen is daardoor met bijna de helft gedaald.” 12 Jaarmagazine BES-project
interview Giovanni Frans
DE CT-scan op de röntgenafdeling is in mei 2013 in gebruik genomen
“De patiëntenzorg op Bonaire is in hoog tempo sterk verbeterd”
Giovanni Frans
Fundashon Mariadal Fundashon Mariadal is met zo’n 400 medewerkers een van de grootste organisaties op Bonaire. De organisatie bestaat uit het ziekenhuis ‘Hospitaal San Francisco’ met 36 bedden, het verpleeghuis ‘Kas di Kuido’ met 85 bedden en (thuis)zorgcentrum ‘Sentro di Salú’ met 180 cliënten.
D
e samenwerking tussen Fundashion Mariadal, VUmc en AMC is een groot succes. Als het gaat om de snelheid van de veranderingen, is Giovanni Frans blij verrast. Hij moet zelfs diep nadenken om op knelpunten of tegenvallers te komen. “Ik ben gewoon heel positief over alle ontwikkelingen! Dankzij de jumelage is de patiëntenzorg op Bonaire in hoog tempo sterk verbeterd. Er zijn hier steeds meer specialistische behande lingen mogelijk. Om een paar voorbeelden te noemen: we kunnen nu keizersneden uitvoeren in aanwezigheid van kinderartsen, we hebben een radioloog en een CT-scan in huis, en in een special care-afdeling kunnen we 24 uur zorg op IC-niveau geven. Dankzij de aanwezige kinderartsen kunnen we bovendien veel zieke kinderen zelf behandelen. Ook een deel van de mensen met acute neurologie kan hier tegenwoordig terecht. Als het gaat om cardio logie, psychiatrie, nefrologie voor de dialyseafdeling en diagnostiek kunnen we eveneens veel meer in eigen huis opvangen.” Het opleidingsaanbod dat met behulp van de Amstel Academie wordt gerealiseerd, biedt ook veel nieuwe kansen. Veel medewerkers van Fundashon Mariadal grijpen graag de kans om op deze
manier zichzelf verder te ontwikkelen. Dit gebeurt ter plaatse of via e-learning. Online praktische begeleiding is ook mogelijk, bijvoorbeeld als een medewerker een vraag heeft over het gebruik van de CT-scan.
Eigen air-ambulance Het streven is dat in de toekomst veel Bonairianen het eiland niet meer af hoeven voor medische zorg en dat de medische zorg naar een hoger plan getild wordt. Op veel vlakken wordt dit al waargemaakt. Zo vertelt Frans dat dialysepatiënten tot voor kort drie keer per week een hele dag kwijt waren aan hun behandeling. “Het vliegen naar Curaçao, inclusief alle vertragingen, kostte hen enorm veel tijd en energie. Een baan hebben of zelfs maar een sociaal leven onderhouden was voor hen heel lastig. Dankzij de jumelage kunnen deze patiënten nu op Bonaire blijven. Ze krijgen niet alleen betere zorg, maar hun leven ziet er echt anders uit. Sommige zijn weer begonnen met werken.” >>
VUmc/AMC 13
interview Giovanni Frans
Steriel
Mammograaf
“Hier moet je handelen binnen een bepaalde bandbreedte” Operatiekamer
Bij zeer specialistische zorg blijft het nodig patiënten naar een ander ziekenhuis te brengen. Denk aan prematuur geboren kinderen, hartpatiënten waarbij een interventie nodig is of mensen die langer dan een dag zorg op IC-niveau nodig hebben. Voor de overplaatsing heeft het ziekenhuis nu een eigen straalvliegtuigje (learjet). “Met deze ‘air-ambulance’ gaan we vanaf mei zelf patiënten naar andere ziekenhuizen vliegen”, zegt Frans. “Tot nu toe werden ze opgehaald door een air-ambulance uit Colombia dat kostte drie tot zes uur en soms nog langer. Straks brengen we de patiënten binnen één uur zelf naar Curaçao, Aruba of Colombia. Ik kan me heel goed voorstellen dat het ministerie van VWS akkoord ging met deze investering, het is een enorme kwaliteitsverbetering.” Inhoudelijk betrokken De drie organisaties binnen de jumelage hebben sinds begin 2011 samen een structuur opgebouwd, waarbinnen op verschillend niveau wordt bijgedragen aan kwaliteit, veiligheid en het uitbouwen van de zorg. Er is veel contact tussen de bestuurders, de stuurgroep en de afdelingshoofden in Amsterdam. Het mana gementteam van Fundashon Mariadal werkt intensief samen met de Nederlandse specialisten die tijdelijk op Bonaire worden gedetacheerd. De afdelingshoofden van AMC en VUmc zijn nadrukkelijk in houdelijk betrokken. Een must, zegt Frans. “Ten eerste kan de
14 Jaarmagazine BES-project
specialist dan terugvallen op zijn eigen leidinggevende in Amsterdam, mochten er zich hier problemen voordoen. Ten tweede stellen wij het op prijs als men vanuit Nederland meedenkt over waar we hier met de zorg naartoe willen. Dat loopt allemaal goed: er is regelmatig één-op-één overleg en de afdelingshoofden dragen veel ideeën aan. Eens in de twee jaar komen ze hier zelfs langs.” De continuïteit van de zorg en kennis lijkt met dit alles gewaarborgd, ook ná de opbouwfase. “Ik hoop wel dat we op den duur met een redelijk vaste pool van specialisten kunnen gaan werken, die hier elk minimaal zes maanden blijven. Iets minder wisseling van de wacht zou fijn zijn, vooral voor de patiënten,” aldus Frans.
Normen en waarden Als bestuurder ziet hij dat de Nederlandse specialisten veelal open mensen zijn, die rekening houden met de verschillen in taal en cultuur en die de kleinschalige, multidisciplinaire aanpak interessant en leuk
interview Giovanni Frans
“Vaak zit de hele familie eromheen” Special Care afdeling
vinden. Ze snappen volgens hem heel goed dat veel zaken anders werken op Bonaire. Dat neemt niet weg dat het soms wennen is. “Het gebrek aan anonimiteit is bijvoorbeeld iets waar ze zich op moeten voorbereiden. Op Bonaire kent iedereen elkaar. Je bent er dus dag en nacht zorgverlener. Je kunt in je vrije tijd niet zomaar doen en laten wat je wilt.” Ook vereist een basisziekenhuis dat je ‘back to the basics’ gaat, meent Frans. “In een academische setting kun je als specialist theoretisch de diepte in binnen je eigen aandachtsgebied. Hier moet je handelen binnen een bepaalde bandbreedte: wat zijn de faciliteiten, hoe ziet het team eruit, wat deden je voorgangers en wat zullen je opvolgers doen?” Qua normen en waarden zijn er ook verschillen. “Je kunt je voorstellen dat het ontkoppelen van een beademingsmachine bij een terminale patiënt hier anders verloopt dan in Nederland. Vaak zit de hele familie eromheen of wil men juist wachten tot een paar verre verwanten zijn gearriveerd om afscheid te nemen. Die hechte banden en alle emoties die daarbij komen kijken, spelen een grote rol in de zorg. Het vereist dat je voorzichtig handelt en veel zaken bespreekbaar maakt. Het is allemaal ook heel nieuw voor zowel onze medewerkers als de patiënten en hun naasten; dat soort ernstige gevallen waarbij je moet beoordelen of medisch handelen nog zinvol is behandelden we hier voorheen niet. De specialisten die dat begrijpen en die veel tijd en ruimte bieden, doen het hier heel goed.”
Giovanni J.M. Frans (1962) Arts MBA-h, volgde zijn artsenopleiding aan de Rijksuniversiteit Groningen en liep zijn co-schappen op Curaçao. Hij werkte lange tijd (tot eind 2010) als huisarts en verpleeghuisarts op Bonaire. Bij zorg instelling Fundashon Mariadal was hij directeur en voorzitter van de Raad van Bestuur; sinds 2005 vormt hij daar het eenkoppige bestuur. In 2007 behaalde hij zijn master Health Business Administration aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam.
•
VUmc/AMC 15
“Maatwerkopleidingen leveren direct meerwaarde voor de zorg”
16 Jaarmagazine BES-project
interview Barth Koster
Op Bonaire zijn ze
Proud to be a nurse Op 1 januari 2011 werden Bonaire, St. Eustatius en Saba Nederlandse gemeenten en kregen de inwoners dezelfde zorgverzekeringswet als Nederlanders. Maar de gezondheidszorg is er nog niet van dezelfde kwaliteit als in Nederland. Het ministerie van VWS vroeg in 2010 VUmc en AMC er de basisspecialistische zorg te verbeteren en paramedici bij te scholen. Senior opleidingsadviseur/projectleider Barth Koster over de eerste twee jaren van het onderwijstraject binnen dit BES-project op Bonaire.
V
an de drie BES-eilanden heeft Bonaire de grootste zorginstelling, Fundashon Mariadal (FM). FM bestaat uit een ziekenhuis, verpleeghuis en diabetesdienst en biedt verder thuis-, kraamen ouderenzorg, ambulancediensten en Tafeltje Dekje. Het ministerie van VWS besluit in 2010 eerst met deze grote instelling in gesprek te gaan over het verbe teren van de gezondheidszorg op de BES-eilanden. Een aantal afspraken wordt gemaakt. Specialisten en verpleegkundigen van VUmc en AMC versterken vanaf 1 januari 2011 de ziekenhuiszorg op Bonaire. En VUmc Amstel Academie verzorgt tussen 2011 en 2015 de opleidingen en bijscholingen van de Bonaireaanse paramedische beroepsgroepen, zoals verpleegkundigen, verzorgenden en assistenten radiodiagnostiek.
Erkende diploma’s Het onderwijstraject start in juni 2011 met het bezoek van een FM-delegatie aan VUmc, vertelt Barth Koster, senior opleidingsadviseur en projectleider bij VUmc Amstel Academie. ‘We bespreken eerst de initiële opleidingen van verpleegkundigen en verzorgenden op Bonaire. Deze werden tot dan via FM verzorgd door het Instituto pa Formashon Enfermeria (IFE) op Curaçao. ROC TOP, dat voor de initiële opleidingen door VUmc Amstel Academie wordt ingehuurd, vergelijkt deze opleidingen met de Nederlandse
opleidingseisen. Helaas blijkt het niveau te laag te zijn: het is niet mogelijk de door het IFE opgeleide MBO-verpleegkundigen in te schrijven in het Nederlandse BIG-register. We besluiten in september 2011 bij FM nieuwe, reguliere opleidingen te starten voor verpleegkundigen en verzorgenden, in samenwerking met het ROC TOP. Ook willen wij per oktober 2011 een initiële opleiding aanbieden voor doktersassistenten die al in de huisartsenpraktijktijken werken.’ Wanneer vertegenwoordigers van VUmc Amstel Academie en het ROC TOP in augustus 2011 een tegenbezoek brengen aan FM, krijgen deze opleidingen - in nauw overleg met FM - vorm. Barth Koster: ‘De opleidingen van verpleegkundigen, verzorgenden en doktersassistenten op Bonaire zijn nu identiek aan de opleidingen aan het ROC TOP. De studenten krijgen klassikaal les van docenten uit Bonaire; VUmc Amstel Academie en ROC TOP coachen de docenten in het opstellen en geven van het onderwijs. De lessen vinden plaats in het nieuwe gebouw van de Fundashon Mariadal Academie, dat hiervoor in 2011 is neer gezet. Op de praktijkvloer worden de studenten begeleid door werkbegeleiders, die tussen februari en oktober 2012 door VUmc Amstel Academie zijn getraind in het competentiegericht leren. In juni 2012 behaalden de eerste vier verpleegkundigen hun Nederlands erkende diploma, in januari 2013 volgden de eerste 19 doktersassistenten.’ >>
VUmc/AMC 17
interview Barth Koster
“Het opzetten van een goedlopende organisatie was de grootste uitdaging” Opleidingen aan Fundashon Mariadal door AMC-VUmc Amstel Academie en ROC TOP Start
Soort opleiding
Doelgroep
2011
Initieel onderwijs tot verpleegkundige
Verpleegkundigen voor ziekenhuis, thuiszorg, verpleeghuis
2011
Initieel onderwijs tot verzorgende
Verzorgenden voor verpleeghuis, thuiszorg
2011
Initieel onderwijs tot doktersassistent
Doktersassistenten voor ziekenhuis en huisartspraktijken
2012
Assistent radio diagnostisch laborant
Assistent radiodiagnostisch laboranten voor radiodiagnostiek
2012
Scholing in de basis begrippen van ‘Leren in de praktijk’
Werkbegeleiders uit het ziekenhuis, verpleeghuis, thuiszorg en jeugdzorg
2013
Apothekersassistent
Apothekersassistenten voor de FM-apotheken
2013
Maatwerk opleiding verpleegkundige op de dialyse
Verpleegkundige op de dialyse voor het dialysecentrum
2014
Maatwerk opleiding
Spoedeisende hulp, Ambulance & Air Ambulance verpleegkundigen
Acute zorg 2014
Vervolgopleiding Verloskunde/kinder verpleegkunde
Verloskundigen/kinderverpleegkundigen
2014
Maatwerk opleiding klinische zorg: klinisch redeneren, interne verpleegkunde, chirurgische verpleegkunde, diabeteszorg, basis oncologie
Basisverpleegkundigen
2014
Vervolgopleiding PAAZ/MPU
Psychogeriatrie verpleegkundigen, psychiatrisch verpleegkundigen, neuroverpleegkundigen voor PAAZ/MPU
18 Jaarmagazine BES-project
Klinisch redeneren Na het initiële onderwijs aan verpleegkundigen, verzorgenden en doktersassistenten, concentreert de BES-projectgroep zich op bijscholing van de zittende paramedici. FM heeft verschillende opleidingsbehoeften voor de gespecialiseerde afdelingen - zoals de afdelingen dialyse, verloskunde, psychiatrie, spoedeisende hulp en air-ambulance - en heeft hiervoor ook gespecialiseerde verpleegkundigen nodig. Op basis van de prioriteiten van FM stippelt VUmc Amstel Academie een tijdpad uit voor de ontwik keling van die maatwerkopleidingen, die VUmc Amstel academie ook geeft. Ook wordt via ‘ontwikkelassessments’ het kennisniveau van de potentiële studenten gepeild; hieruit blijkt dat de parate kennis van verpleegkundigen niet toereikend is. Barth Koster: ‘De Raad van Bestuur en managers van FM besluiten in september 2012 om alle verpleegkundigen te bekwamen in klinisch redeneren. Niet alleen om hun kennis en vaardigheden te upgraden en actuali seren. Zij zijn hierdoor ook beter in staat adequaat te reageren op problemen, wat de patiëntveiligheid verbetert. VUmc Amstel Academie ontwikkelt daarop een generieke scholing en specifieke specialisaties. Zowel de basisopleiding als alle maatwerkopleidingen op Bonaire starten nu met klinisch redeneren.’ De verpleegkundigen zijn zeer gemotiveerd zich hierin bij te scholen, vertelt hij. ‘Ik heb zelden verpleegkundigen gezien die zo ontzettend trots op hun vak zijn. Zij dragen de moeilijkste casuïstiek aan en spelen vol overgave allerlei rollenspellen. Ze willen heel graag een goede verpleegkundige zijn: het adagium Proud to be a nurse geldt zeker op Bonaire.’
Nieuwste technieken en kennis De maatwerkopleidingen zijn ontwikkeld door opleiders van VUmc Amstel Academie in overleg met Fundashon Mariadal en altijd evidence based. Zij vinden gemiddeld circa een week per maand plaats via een combinatie van afstandsonderwijs en klassikaal onderwijs. Barth Koster: ‘Via een Skype-verbinding zien leerlingen op Bonaire op een smartboard hun docent in Nederland. Zij kunnen over en weer met elkaar praten en samen naar de PowerPoint-presentatie kijken die de docent in Nederland op de pc heeft staan. Bovendien plaatsen we leerarrangementen op de website Fronter, zodat het leren overal toegankelijk is.’ Door de maatwerkopleidingen krijgen de verpleegkundigen de nieuwste technieken en kennis aangereikt. Dat levert direct meerwaarde voor de zorg op Bonaire op, meent hij. ‘Toepassing van bijvoorbeeld sneldiagnostiek maakt de zorg niet alleen sneller en efficiënter, maar ook complexer. Zo zijn er nu op Bonaire behandelingen mogelijk die eerder nog niet werden gegeven. Bijvoorbeeld patiënten met een klaplong; die werden vroeger voor behandeling naar Aruba of Colombia gevlogen.’
interview Barth Koster
“Wij zijn ontzettend gedreven om goede zorg te leveren” Rudsel Doran, interim hoofd opleidingen bij Fundashon Mariadal (FM) kijkt ‘heel positief’ terug op de eerste twee jaar van het BES-opleidingstraject. De komende tijd wil hij de opleidingsstructuur verder professionaliseren.
“Verpleegkundigen zijn ontzettend trots op hun vak”
Goedlopende organisatie Barth Koster vindt dat de eerste twee jaar van het BES-project veelbelovend zijn verlopen. ‘Het opzetten van een goedlopende organisatie was aanvankelijk de grootste uitdaging; het is ingewikkeld om projecten op afstand te managen. Om het geheel goed te stroomlijnen hebben we coördinatoren aangesteld, zowel op Bonaire als in Nederland. Ook vliegt het projectteam er nu vaker heen dan in het begin; zo kunnen we sneller en gericht sturen, coachen en ondersteunen.’ Het was bovendien even wennen aan elkaars cultuur, zegt hij. ‘In Nederland zijn wij gewend volgens een duidelijke en methodische structuur te werken. Op Bonaire gaat dat anders. Aan de andere kant kunnen Bonaireanen verbazingwekkend snel zaken voor elkaar krijgen; in anderhalf jaar realiseerden zij bijvoorbeeld niet alleen een volledig academisch gebouw, maar ook een dialysecentrum en ruimte voor de radiodiagnostiek. Wij vonden elkaar in de kwaliteit van zorg die zij wilden bereiken en wij wilden neerzetten. Samen hebben wij alle verbeterprojecten geformuleerd en in gang gezet. Met tot nu toe alleen maar goede resultaten!’
•
Om goede zorg door goed opgeleide zorgverleners op Bonaire te realiseren, moet FM een inhaalslag maken, verklaart Rudsel Doran, interim hoofd opleidingen bij FM. ‘Wij willen nieuwe disciplines introduceren en onze ruim 200 zorgverleners opleiden en bijscholen. Wat dat betreft hebben Barth Koster en zijn team van VUmc Amstel Academie al goed werk verricht. Ondanks de andere cultuur op Bonaire is het hen gelukt de benodigde kwaliteitsslag te maken. De huisartsen zijn erg tevreden met de kennis en kunde van de pas afgestudeerde doktersassistenten. En de eerste lessen klinisch redeneren half mei 2013 waren zó goed, dat nog meer zorgverleners zich hiervoor hebben aangemeld. Bonaireanen zijn leergierig en ontzettend gedreven om goede zorg te leveren. Nu er gelegenheid is voor bijscholing, grijpt iedereen die kans met beide handen aan.’ Mooi concept De komende twee jaar zal veel aandacht uitgaan naar het professionaliseren van de opleidingsstructuur, verwacht hij. ‘Ook de infrastructuur rond de opleidingen willen we verder professionaliseren: het vraagt veel afstemming, onder meer met afdelingshoofden, om het primaire proces door te laten gaan terwijl onze medewerkers opleidingen volgen. Ook moeten we daarvoor tijdelijke krachten aantrekken.’ Bovendien wil FM onderzoeken hoe het rendement van de opleidingen hoog kan blijven, vervolgt hij. ‘Leren op afstand is een mooi concept dat heel goed uitpakt. Maar het is ook een compleet nieuw concept van leren. Dat vereist wellicht een andere instelling en aanpak. Door evaluatie van de opleidingen willen we achterhalen hoe we het rendement mogelijk nog kunnen verhogen.’ Permanente educatie Het gaat om een heel dynamisch project, aldus Rudsel Doran. ‘Veel opleidingen staan op papier en moeten nog verder ontwikkeld worden. Sommige opleidingen die al gegeven worden kunnen we nog actueler maken. Ook als de inhaalslag over een aantal jaar is voltooid zullen we blijven bij- en nascholen. Permanente educatie is een must. En gezien de positieve ervaringen die wij nu opdoen, hopen we dat we dat ook in samenwerking met VUmc Amstel Academie kunnen realiseren.’
VUmc/AMC 19
infographic
Opleidingen en uitgezonden personeel in cijfers Ziekenverzorgende
2011
2012
17
22
Opleidingstraject op Bonaire
Verpleegkundige Assistent radiologie TOTAAL Interne geneeskunde Chirurgie Anesthesiologie
Specialisten uitgezonden naar Bonaire
Nefrologie Kindergeneeskunde
Verloskunde en gynaecologie Psychiatrie Cardiologie Verpleegkunde anesthesie Verpleegkunde SEH Verpleegkunde heelkunde Verpleegkunde interne Verpleegkunde kinder
Verpleegkundigen uitgezonden naar Bonaire
Verpleegkunde psychiatrie Verpleegkunde special care/MC Klinische verloskunde TOTAAL
1 20  Jaarmagazine BES-project
Vum
22
:
C:
5
GG ZG ees t A MC
AM
Herkomst
: 13
Vum c
63 38 c:
GG ZG ees t
19 3
Radiodiagnostisch laborant
4/6 testimonial
Mies Korteweg
Radioloog AMC/OLVG Op Bonaire in 2013 (twee maanden) Gaat terug in 2013
“In twee jaar tijd zijn er zó veel veranderingen geweest in het Fundashion Mariadal. In Nederland doen wij daar tien jaar over. Ik vind het knap hoe de Bonairianen daarmee omgaan. Ook omdat ze steeds met andere artsen en verpleegkundigen uit Nederland te maken hebben. Ze spelen er goed op in. Iedereen is oprecht vriendelijk en de werksfeer is heel prettig.”
Op welke verandering bent u trots?
“De radioloog is in korte tijd onderdeel geworden van de gezondheidszorg op Bonaire. Tot dit jaar werd er af en toe iemand ingevlogen maar verder was er bijna niets. Toen ik begin dit jaar aankwam was er wel een CT-scan besteld. Omdat die nog niet geleverd was heb ik van de gelegenheid gebruik gemaakt een basis te leggen voor radiologie. Ik heb bijvoorbeeld vaste overlegmomenten ingevoerd met huisartsen en laboranten, en een standaard ontwikkeld voor conventionele foto’s. De CT-scan is inmiddels binnen en er is nu ook permanent een radioloog aanwezig. Artsen binnen en buiten het ziekenhuis weten die al goed te vinden voor vragen over onderzoek.
“Ik vind het knap hoe de Bonairianen omgaan met veranderingen”
Wat heeft de reis u persoonlijk gebracht?
“Het is een unieke kans om een afdeling op te bouwen. Je moet bij alles denken ‘Hoe doen we dat? Wat heb ik nodig in de kamer voor de CT-scan? Hoe pas ik de Amsterdamse protocollen hier toe?’ Dat denkwerk hoeft in Nederland niet meer, maar je leert er veel van. En het is heel leuk om zo nauw samen te werken in een klein team met verschillende specialisten.”
Wat gaat u tijdens uw tweede verblijf doen?
“Als ik in de zomer terugga, wil ik nog meer structuur aanbrengen in de werkoverleggen. En de protocollen verder uitwerken, bijvoorbeeld voor borstkankerzorg: bij welke indicaties vraag je een foto aan? Voor dit soort zaken is een helder beleid nodig, zowel binnen als buiten het ziekenhuis.”
VUmc/AMC 21
fotoreportage
Dag uit het leven van Manon Cromheecke 10.13
Manon Cromheecke Chirurg Cromheecke werkt in het Fundashon Mariadal sinds 2011. Negen jaar eerder trouwde ze haar Nederlandse man op Bonaire. Ze was toen voor het eerst op het eiland. Ze viel direct voor de relaxte sfeer, het lekkere weer, de kwaliteit van leven. Als chirurg heeft Cromheecke een breed takenpakket. Alles in haar vakgebied komt voorbij op de poli. Dat spreekt haar aan – in Nederland zag ze haar vak versmallen. Daarnaast helpt Cromheecke graag bij de opbouw van het ziekenhuis. Ze denkt mee over uiteenlopende zaken: van de aanschaf
10.13 uur “De operatiekamer én het OK-team deel ik met andere specialisten. Iedereen heeft vaste ochtenden. Het team moet ook beschikbaar zijn voor acute ingrepen.”
11.30
11.30 uur “Hier arriveert een nieuw bed voor de eerste hulp. Na een verbouwing zijn de ruimte en de materialen verbeterd. En daarmee de traumahulp.”
12.46
12.45 uur “Bij een van de trauma’s kijk ik naar de buikecho van een verkeersslachtoffer. Ongelukken komen regelmatig voor. De combinatie autorijden en alcohol is hier niet ongebruikelijk.”
12.45 16.20 uur “Ik overleg op de eerste hulp met een van de ziekenhuisartsen. Zij zien alle patiënten. In de meeste gevallen overleggen ze met een specialist.
16.20
17.45 uur “Na een lange dag werken blijkt mijn auto stuk te zijn. De ambulance brengt mij thuis.”
17.45 22 Jaarmagazine BES-project
12.46 uur “In de medicijnkast van de verpleegafdeling vind je alcohol, maar ook religieuze symbolen. Religie speelt een grote rol op het eiland.”
voorwoord
5/6 testimonial
Fundashon Mariadal: van huisartsenpost tot basisziekenhuis ‘Opbouwen, draaiende houden en op eigen kracht verder laten gaan’
T
oen de drie BES-eilanden Bonaire, St. Eustatius en Saba, in 2010 bijzondere Nederlandse gemeenten werden, ontstond de wens om de gezondheidszorg op deze eilanden naar Nederlands niveau tillen. AMC en VUmc gingen samen met het ziekenhuis Fundashon Mariadal op Bonaire de uitdaging aan. Het doel: binnen vijf jaar is tachtig procent van de basis medische zorg op Bonaire beschikbaar. Inmiddels zijn we op de helft. Een goed moment om in dit jaarmagazine terug te blikken op de afgelopen periode. Wat zijn de resultaten van het BES-project tot nu toe? Fundashon Mariadal (FM) is de plaats waar het allemaal gebeurt. Dit ziekenhuis, voorheen gerund door huisartsen, moet over een paar jaar een basisziekenhuis zijn. Om zover te komen, werken Nederlandse artsen en verpleegkundigen van AMC en VUmc steeds een periode op Bonaire om de organisatie op te bouwen, kennis te leveren en opleidingen te verzorgen. Op die manier bieden we een structurele oplossing: een ziekenhuis opbouwen, draaiende houden en op eigen kracht verder laten ontwikkelen. Grenzen vervagen De samenwerking tussen de twee Amsterdamse ziekenhuizen verloopt goed, vindt Marieke Brink-Zimmerman, directeur bedrijfsvoering van het AMC. ‘We delen de inzet van specialisten en verdelen sommige afdelingen; AMC ‘doet’ bijvoorbeeld radiologie, VUmc de laboratoria. De kleinschaligheid zorgt voor intensieve samenwerking tussen artsen en verpleegkundigen. Dat ze uit verschillende ziekenhuizen komen doet er niet toe. Die grenzen vervagen, ze hebben immers hetzelfde doel. Het is de meest operationele alliantie tussen deze beide ziekenhuizen ooit!’
De leden van de BES Stuurgroep Prof. dr. T.J.F. Savelkoul Directeur jumelage Fundashon Mariadal Prof. dr. M.J. Heineman Lid Raad van Bestuur AMC Ir. M.A. Brink-Zimmerman Directeur bedrijfsvoering AMC M.F. Caljouw Manager bedrijfsvoering VUmc Drs. M.C. van der Meijde MBA Directeur IOO VUmc Drs. W. Polderman Directeur VUmc Amstel Academie en VUmc Academie Prof. dr. M.H.H. Kramer Afdelingshoofd Interne Geneeskunde VUmc
2 Jaarmagazine BES-project
Op eigen benen Maar wat is er tot nu toe bereikt? ‘In enorm tempo is bij diverse specialismen grote vooruitgang geboekt, verpleegkundigen worden opgeleid. Nierpatiënten hoeven voor dialyse niet meer drie keer per week naar Curaçao te vliegen, maar kunnen nu op Bonaire terecht. Ook qua bouw, infrastructuur en apparatuur is al veel voorhanden,’ stelt Brink-Zimmerman vast. ‘Verder is FM organisatorisch gezien al flink op orde; met een MT, een medisch manager en een eigen kwaliteitssysteem. Wanneer FM helemaal op eigen benen staat? Zodra de continuïteit gewaarborgd is en we kunnen consolideren. Misschien blijven we FM in de toekomst ondersteunen met wisselende bezetting vanuit Nederland. De komende periode gaan we door op de ingeslagen weg en houden wij de vinger aan de pols!’
Irene Nederstigt
Senior verpleegkundige intensive care kinderen, AMC Op Bonaire in 2012 (drie maanden)
“Ik heb een fantastische tijd gehad op Bonaire. Ik was de eerste AMC-verpleegkundige die er voor het BES-project heen ging. Mijn gezin ging mee, mijn kinderen gingen daar naar school. Ik hou van reizen en ik wilde wel eens werken in een andere cultuur. Het was superleuk. Bonairianen hebben niet gauw een probleem. Ze maken zich pas druk als ze erover struikelen. Dat klinkt negatief, maar dat is het niet. Het was juist relaxt, de sfeer was prettig. In het ziekenhuis kun je niets op een logische manier vinden. Maar iedereen weet waar of bij wie hij moet zijn als er iets moet gebeuren. Iedereen spreekt elkaar informeel aan. In een klein ziekenhuis kan dat. Mijn doel was vooral verbeterpunten inventariseren en goodwill kweken. Ik heb me zo flexibel mogelijk opgesteld. Op de kleine afdeling special care van het ziekenhuis vang je deels mensen op in de uitslaapkamer. Maar er komen ook ernstig zieke patiënten die verpleegd moeten worden of naar andere eilanden of Colombia vervoerd moeten worden. We kregen ook regelmatig kinderen bij wie het een beetje spannend werd. Baby’tjes met sondevoeding bijvoorbeeld. Of jonge kinderen die antibiotica nodig hadden. Op de verpleegafdeling was rekenen een probleem, voor de dosering van de antibiotica kwamen ze dan bij ons. Het verschil tussen de special care en de andere afdeling vond ik opvallend. Op onze afdeling werkten veel gedetacheerden, de voorzieningen waren er beter. Op de andere afdeling was het sanitair niet altijd fris, het belsysteem was verouderd en er werkten alleen verpleegkundigen die op het eiland waren opgeleid. Het is goed dat er plannen zijn om de opleiding van Bonairianen structureel te verbeteren. Zeker bij verpleegkundigen is veel winst te behalen. Ik hoop dat het management zich daarvoor openstelt. Toen ik er was, vroeg een verpleegkundige in opleiding of ze een dagje mocht meelopen op de OK; dat werd geweigerd. Ik vond dat jammer, het zou mooi zijn als het ziekenhuis een lerende organisatie wordt.”
“Het zou mooi zijn als het ziekenhuis een lerende organisatie wordt”
VUmc/AMC 23
Pionieren op Bonaire
6/6 testimonial
Lothar Schwarte
Anesthesioloog VUmc Op Bonaire in 2011 en in 2012 (steeds twee of drie maanden) Gaat terug in 2013
“Op Bonaire ben je geen radertje in een groot geheel, je hebt meer in eigen hand. De omgeving is niet zo beschermd als in Nederland: er is minder technische back-up en expertise. Ik vind dat prik kelend, ik verleg graag mijn grenzen. Op het eiland ben ik niet alleen anesthesioloog, ik doe ook spoedgeneeskunde, pijnbestrijding en palliatieve zorg. En ik draai mee op de kleine intensive care. Daarnaast begeleid ik instabiele patiënten naar Aruba of Curaçao waar bijvoorbeeld een grotere intensive care is. En dan zijn er nog managementtaken. Wat mij opviel was de brandveiligheidsprocedure in het ziekenhuis: die was niet optimaal. Samen met de collega’s op Bonaire ben ik bezig deze procedure te verbeteren. Er staat op het eiland überhaupt minder op papier dan hier. Er wordt nu nog veel geïmproviseerd. De zaken worden wel geregeld, maar vaak zoals men charmant zegt: ‘poco poco’ – zonder stress. Pijnbestrijding en stervensbegeleiding verliepen zoals de arts vond dat het moest. Daar zijn inmiddels algemene richtlijnen voor. Ook hebben we samen met de politie en de marechaussee protocollen gemaakt voor de behandeling van bolletjesslikkers die op Bonaire gearresteerd worden. Ook de personeelsbezetting is veranderd. Toen ik er voor het eerst kwam, was er één buitenlandse anesthesioloog: elke maand een andere buitenlandse arts. Nu zijn er altijd twee anesthesiologen voor langere tijd, iemand van het AMC en iemand van het VUmc. Zo kun je met een gerust hart het transport van een patiënt naar een ander eiland begeleiden want je collega-anesthesioloog blijft achter voor spoedgevallen. Verder is er een tweede ambulancevliegtuig gekomen en een CT-scan. Wat ik ook heel leuk vind: de band tussen de verpleegkundigen, de huisartsen op het eiland en de ziekhuisartsen is verbeterd. We organiseren refereeravonden over bijvoorbeeld dengue - knokkelkoorts - of over moderne manieren van pijnbestrijding. Aan zulke thema-avonden bleek grote behoefte te zijn.”
“Zaken worden wel geregeld, maar vaak ‘poco poco’ - zonder stress”
Jaarmagazine van het BES-project Een project van VUmc en AMC “Dit project stimuleert de creativiteit van onze mensen” 5
Prof. dr. T.J.F. (Jean) Savelkoul
“Op Bonaire zijn ze Proud to be a nurse” 16
Barth Koster
“Ik vind het knap hoe de Bonairianen omgaan met veranderingen” 21
Mies Korteweg